Dr Edyta Łoboda Świątczak

HASŁO: WRI13

Egzamin: 9 czerwca 2008 - test

29.02.2008

Treść:

1. Początki badań nad różnicami

2. Definicja różnic indywidualnych

3. Powszechność różnic indywidualnych

4. Różnice indywidualne - pojęcie stałości

5. Zakres zainteresowań PRI

6. Geneza różnic indywidualnych

POCZĄTKI BADAŃ

NAD RÓŻNICAMI INDYWIDUALNYMI

1. PLATON (V/IV p.n.e.)

Uważał, że różnice indywidualne dziedziczymy. To z czym się urodziliśmy, daje nam to kim jesteśmy. Prekursor endogennego traktowanie różnic indywidualnych.

Podzielił ludzi na 3 warstwy:

• warstwa najwyższa - władcy (złoto)

• pomocnicy (srebro)

• rzemieślnicy (brąz)

ARYSTOTELES (IV p.n.e.)

Różnice indywidualne - miejsca gdzie się urodził człowiek są dziedziczne i niezmienne

2. TEOFRAS Z ERESOS(IV/III p.n.e.) - pierwszy opis typów charakterów (pierwowzór egzogennych teorii osobowości)

Zwrócił uwagę na role wychowania. Prekursor egzogennych teorii osobowości i różnic indywidualnych. Ludzie różnią się dlatego, że są inaczej wychowani.

3. CYCERON (I p.n.e.) - wprowadził pojęcie inteligencji jako właściwości umysłu

Ludzie różnią się pod względem tej właściwości.

4. HIPOKRATES (V/IV p.n.e.)

„O naturze ludzkiej”

teza: zdrowie i choroby człowieka są wynikiem odpowiedniej kompozycji podstawowych żywiołów - humorów (soków, wydzielin):

KRWI (ognia)

ŻÓŁCI (powietrza)

CZARNEJ ŻÓŁCI (ziemi)

FEGMY (wody)

5. GALEN (II w.) - pierwsza typologia temperamentów (pierwowzór endogennych teorii osobowości)

Rozwinął tezę Hipokratesa. Pierwsza koncepcja temperamentu. Czynniki wewnętrzne decydują o tym, kim kto jest.

PIERWSZE BADANIA EMPIRYCZNE

1. INTELIGENCJA

1. GALTON (XIXw.) - empiryczne badania nad dziedzicznością geniuszu, autor pytania ”Nature or nurture?”

Rozpoczął badania empiryczne. Posługiwał się metoda drzewa genologicznego. Uważał, że geniusz jest dziedziczny. Był tego przykładem, bo jego kuzynem był Darwin. Czy geny lub środowisko zależy od tego kim jesteśmy?

2. SPEARMAN (XIX/XX) - jako pierwszy podjął badania nad strukturą inteligencji, wprowadził pojęcie inteligencji ogólnej tzw. „czynnika G”

3. BINET (1905) - rozwojowe ujęcie inteligencji, opracował pierwszy test inteligencji, wprowadził pojęcie „wieku umysłowego”.

Obserwował rozwój swoich 2 córek.

4. STERN (1910)- twórca współczesnej PRI, wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji

Iloraz inteligencji pozwolił na porównanie wyników różnych osób. Można było prowadzić badania w szerszym zakresie nad inteligencją. Twórca psychologii różnicowej. Badał różnice grupowe m. in. płciowe.

2. TEMPERAMENT

1. WUNT (XIX) - zastosowanie psychologii eksperymentalnej do badań nad RI (temperamentem); wprowadził pojęcie wymiaru, zwrócił uwagę na zmienność charakterystyki zachowania w zależności od czasu i sytuacji, w której się znajduje jednostka.

Jako pierwszy użył eksperymentu do badania różnic indywidualnych. Ludzie różnią się wrażliwością na bodźce. Przypuszczano, że jest to błąd badań, jednak okazało się że to nie jest prawdą, tylko ludzie różnią się reakcja na bodźce. Wprowadził pojęcie WYMIARU, czyli przestrzeni na której można zbadać człowieka np.: neurotyzm. Opisał wkład wymiaru. Twierdził, że człowiek może różnić się w zachowaniu, w zależności od czasu oraz sytuacji jakiej jest poddawany.

2. PAWŁOW (1910) - wprowadzenie eksperymentu laboratoryjnego do badań nad RI, powiązał różnice indywidualne z cechami układu nerwowego.

Prowadził badanie różnic indywidualnych w zakresie cech układu nerwowego. Różnice indywidualne mogą zależeć od zakresu cech układu nerwowego.

DEFINICJA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

RÓŻNICE INDYWIDUALNE dotyczące porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych, występujące w obrębie jednostek tego samego gatunku

1. INTERINDYWIDUALNE = międzyosobowe

Jest głównym przedmiotem zainteresowania psychologii różnic indywidualnych.

2. INTRAINDYWIDUALNE = wewnątrzosobnicze

Wiążą się ze zmiennością charakterystycznych zachowań w czasie i w różnych sytuacjach.

POWSZECHNOŚĆ RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

NIE MA TAKIEJ CECHY FIZYCZNEJ, FORMY ZACHOWANIA, ANI WŁAŚCIWOŚCI, PSYCHICZNEJ, POD WZGLĘDEM KTÓREJ LUDZIE NIE RÓŻNILIBY SIĘ MIĘDZY SOBĄ.

Każdy z nas ma inny genotyp, pomimo, że wszyscy mamy te same chromosomy, wyjątek bliźnięta monozygotyczne.

Różnice indywidualne dotyczą budowy i wszystkich poziomów funkcjonowania:

• budowy fizycznej

• procesów fizjologicznych i biochemicznych

• procesów i czynności psychicznych

• zachowań

• cech i postaw

Przedmiotem różnic indywidualnych są te cechy indywidualne, które charakteryzuje względna stałość interakcji, zdolności, temperamentu, stylów funkcjonowania, osobowości.

Przedmiotem zainteresowania psychologii różnic indywidualnych są tylko te zachowania i charakterystyki psychiczne, które cechują się WZGLĘDNA STAŁOŚĆ:

a) inteligencja

b) zdolności

c) osobowość (w tym temperament)

d) style funkcjonowania (style poznawcze; style odporności na stres)

RÓŻNICE INTRAINDYWIDUALNE

- POJĘCIA STAŁOŚCI

1. STAŁOŚĆ BEZWZGLĘDNA - czy w ogóle jest możliwa?

Nie ma takiej możliwości, żeby człowiek zawsze zachowywał się tak samo w określonej sytuacji. Jeśli by tak było, to oznaczałoby to sztywność zachowań, brak możliwości adaptacji do zmieniających się warunków.

1. RÓŻNICE „CZASOWE” (sytuacje - constans; zmiany: t1 - t2)

Wraz z rozwojem człowieka następują zmiany w charakterystyce moralnego zachowania.

2. RÓŻNICE „PRZESTRZENNE”- SYTUACYJNE (czas - constans; zmiany: s1 - s2)

• Wyjaśnienie psychologiczne - znaczenie sytuacji

• Wyjaśnienie biologiczne - zjawisko parcjalności typu układu nerwowego

Wyjaśnia zjawisko przestrzenne poprzez zjawisko parcjalności typu układu. Nerwowego.

2. ZJAWISKO PARCJALNOŚCI - różnorodność diagnoz typologicznych (tj. kwalifikowanie jednostki do określonego typu) w zależności od:

a) rodzaju stosowanych bodźców,

b) specyfiki analizatora do którego kierowane są bodźce zmysłowe,

c) rodzaju efektora, na podstawie którego wnioskujemy o określonej właściwości

3. STAŁOŚĆ WZGLĘDNA

• Analizowane charakterystyki są bardziej stałe niż inne (osobowość / postawy)

• Zmiany są powolne lub zachodzą cyklicznie

• Jednostka zajmuje względnie stała pozycję na tle grupy

4. STAŁOŚĆ KOHERENTNA

Względnie stały profil, wzorzec zachowania (profile zdolności, osobowości), układ cech, zachowań.

Nie ma stałości bezwzględnej, jest stałość względna i koherentna.

ZAKRES ZAINTERESOWAŃ PRI

• WŁAŚCIWOŚCI WZGLĘDNIE LUB KOHERENTNIE STAŁE

• SILNIE UWARUNKOWANE BIOLOGICZNIE (IQ h² =0,50; O [T] h² =0,35)

IQ dziedziczone jest w ok. 50%.

Temperament dziedziczony jest w ok. 35%

• RÓŻNICE INDYWIDUALNE, MIĘDZYGRUPOWE, MIĘDZYKULTUROWE

GENEZA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

1. TRZY STADIA SPORU

1. NATURA ALBO WYCHOWANIE (NATURE OR NURTURE?)

Uważano, że inteligencja może być dziedziczona.

2. NATURA + WYCHOWANIE - w jakim stopniu geny lub środowisko?

Sumowano wkład czynnika dziedzicznego i środowiskowego.

3. INTERAKCJA (100% G i 100% Ś - HEBB) Z= f(G x Ś)

Wszystko jest interakcją. My nigdy nie jesteśmy pewni jaki będzie efekt tej interakcji.

Donald Hebb twierdził, iż o różnicach indywidualnych decydują geny i środowisko w 100%. Miało to wskazać na nierozłączność tych czynników.

Z= f(G x Ś)

(ZACHOWANIE = funkcja iloczynu genów i środowiska)

Przykłady: Musi być pewne wyposażenie genetyczne (struktury), żeby powstała myśl a później postawa.

Nasze postawy są uwarunkowane środowiskowo, ale musi powstać czynnik genetyczny, żeby mogły się one utworzyć.

1. INTERAKCJA GxŚ (ujęcie teoretyczne):

• genotyp i środowisko oddziałują na siebie wzajemnie, w wieloraki sposób, od chwili poczęcia

• między wpływem jednego i drugiego zachodzi sprzężenie zwrotne

• podstawowy wpływ na przebieg tego procesu ma aktywność jednostki

2. INTERAKCJA GxŚ (ujęcie statystyczne):

• genotyp może różnie reagować na odmienne oddziaływania środowiskowe, ponieważ zakres możliwych przejawów fenotypowych genotypu (tzw. zakres reagowania) jest niezwykle duży

• genotypy różnią się pod względem zakresu reagowania

3. RODZAJE INTERAKCJI G x Ś wg Scarr i McCartney (Plomin, DeFries, Loehlin):

• BIERNA - dzieci posiadające podobny do rodziców genotyp wystawione są na działanie środowiska, korespondującego z genetycznymi predyspozycjami rodziców i dziecka

• REAKTYWNA - rodzice reagują na uwarunkowane genetycznie zachowanie dziecka w sposób wzmacniający lub osłabiający to zach.

• AKTYWNA (dodatnia, ujemna)- jednostka aktywnie poszukuje środowiska odpowiadającego jej genetycznie uwarunkowanym skłonnościom.

2. MODEL INTERAKCJI DZIEDZICZNOŚCI I ŚRODOWISKA

Stopień złożoności Stopień rozwoju filo -

funkcji i ontogenetycznego

Każde zachowanie stanowi wypadkową czynników środowiskowych i dziedzicznych.

We wczesnym okresie rozwoju ontogenetycznego i filogenetycznego różnice indywidualne są w większym stopniu wyznaczone przez środowisko niż dziedziczność. Udział czynników środowiskowych zwiększa się wraz ze wzrostem stopnia złożoności funkcji.

07.03.2008

3. ŹRÓDŁA FENOTYPOWEJ ZMIENNOŚCI ZACHOWANIA / CECHY

wchodzą ze sobą

w interakcję

Wariacje genetyczne - czynnik genetyczny, zespół konfiguracji.

Addytywny czynnik (wariacje)- odnosi się do genów, które SA przekazywane z pokolenia na pokolenie, obejmuje tę część wyposażenia genetycznego, która powoduje, że dzieci SA podobne do rodziców.

Nieaddytywny czynnik - nie jest przekazywany dziedzicznie i jest specyficzny dla każdej jednostki, za wyjątkiem bliźniąt monozygotycznych. Odróżnia nas od swoich przodków.

Dominacja - efekt interakcji zachodzącej miedzy różnymi allelami dominującymi i recesywnymi, zajmującymi w chromosomie jedno położenie.

Epistaza - efekt interakcji miedzy allelami zajmującymi różne położenie w chromosomie.

Środowisko wspólne - wszystkie te czynniki, które upodabniają poszczególnych członków rodziny do siebie np. status ekonomiczny, tradycje rodzinne, kultura umysłowa, podzielone zainteresowania w rodzinie.

Środowisko specyficzne - te czynniki, które przyczyniaja się do powstawania różnic między członkami rodziny np.: środowisko kolegów czy nauczycieli w szkole, pasje, które rozwija poza domem, metody wychowania.

4. WSKAŹNIK ODZIEDZICZALNOŚCI (wskaźnik Falconera)

1. Odziedziczalność - ta część wariancji fenotypowej, którą należy przypisać wariancji genotypu (addytywnej i nieaddytywnej)

2. Wskaźnik odziedziczalności h²

• - ilościowa miara wkładu czynnika genetycznego w wariancję zachowania

(granice wartości h² : 0 - 1, 0% - 100%)

• - stosowany tylko w odniesieniu do populacji, nigdy w odniesieniu do konkretnej jednostki (pojedynczej osoby)

Wkład czynnika genetycznego i środowiskowego w wariancję inteligencji i osobowości

G 50% czynnik inteligencji

C - środowisko wspólne (kultura umysłowa domu - czy nauczono nas czytać książki, czy była presja by rozwijać nasze zdolności)

B - błąd pomiaru

E - środowisko specyficzne

inteligencja temperament

07.03.2008

Treść:

1. Genetyka zachowania - podstawowe modele badań, rodzaje diagnozy Różnic Indywidualnych

2. Pojęcia stylu, cechy (czynnika, wymiaru), typu

3. Pierwsza typologia temperamentu HIPOKRATESA-GALENA - dlaczego warto o niej pamiętać?

GENETYKA ZACHOWANIA

- PODSTAWOWE MODELE BADAŃ

1. BADANIA ZWIERZĄT metoda chowu wsobnego i selektywnej hodowli

W obrębie tej samej linii zwierząt krzyżuje się w kilkudziesięciu pokoleniach rodzeństwa, by otrzymać czyste linie osobników o określonej charakterystyce (np. wysoki vs - niski poziom aktywności, szybkie vs - wolne tempo uczenia się).

Pierwsze badania przeprowadził Robert Tryon w 1927 roku.

1. Założenie: jest takie, iż im bardziej silnie zdeterminowana jest cecha, tym szybciej ujawni się w selekcjonowanej populacji.

2. Badane były zwierzęta o krótkim cyklu rozrodczym (np. muszki owocowe, szczury). Badano np. wskaźnik poziomu aktywności u szczurów.

3. Wyhodował szczury

• mądre/uczenie się szybkości przejścia labiryntu.

• i szczury tępe.

Doszedł do wniosku, że zdolności przestrzenne są dziedziczne.

Umieścił szczury mądre w ubogim środowisku, a tępe w wzbogaconym.

4. Podział interakcji czynnika genetycznego i środowiska.

• Środowisko wzbogacone

Szczury mądre popełniały więcej błędów, szczury tępe nie zauważyły zmian.

Szczurom mądrym nie pomogło to, ale szybciej uczyły się, natomiast szczurom tępym nie zaszkodziła zmiana otoczenia.

5. Ograniczenie:

• sam chów wsobny nie informuje nas o udziale czynnika środowiskowego,

• nie można zastosować w stosunku do ludzi.

2. BADANIA LUDZI

1. BADANIA BLIŹNIĄT MONOZGOTYCZNYCH I DYZYGOTYCZNYCH (MZ i DZ) wychowywanych razem

1. Założenia:

• UMZ - 100% G wspólne różnice - Ś mają taki sam GENOTYP, za wszelkie różnice będzie odpowiedzialne środowisko

• Środowisko wspólne (C) jest takie same jak u bliźnią monozygotycznych i dyzygotycznych. Ulegają takim samym zmianom środowiskowym w domu.

• Dobór rodziców jest losowy,

• Jeżeli jakaś cecha jest uwarunkowana genetycznie, to korelacja powinna być większa niż u bliźniąt dyzygotycznych.

• Bliźnięta monozygotyczne powinny być bardziej podobne niż dyzygotyczne.

2. BADANIA ADOPCYJNE

Założenia:

• korelacja RB i SDB - dominacja czynnika G

• korelacja RA i DA - dominacja czynnika Ś

• korelacja DA i DB - dominacja czynnika Ś

3. STUDIA RODZINNE - porównanie par osób o różnym stopniu pokrewieństwa

RODZAJE DIAGNOZY RI

1. OPISOWA (tylko opis- koncepcja Thomasa i Chess)

2. WYJAŚNIAJĄCA (uwzględnia mechanizmy) - Pawłow, Eysenck, Strelau, Eliasz

• STATYCZNA - pomija zróżnicowanie wynikające z oddziaływań klas sytuacji,

• DYNAMICZNA - uwzględnia interakcje cech podmiotu z klasami sytuacji

POJĘCIA WYKORZYSTYWANE DO OPISU RI

1. POJĘCIA:

1. STYL - wzgl. stały, typowy sposób przebiegu czynności lub działania

2. CECHA -właściwość, predyspozycja, zgeneralizowana i względnie stała tendencja do określonych zachowań w różnych sytuacjach

3. CZYNNIK - wąsko: efekt analizy czynnikowej, odpowiednia konfiguracja korelujących ze sobą cech

4. WYMIAR - dwubiegunowe kontinuum, na którym można uporządkować ludzi pod względem natężenia jakiejś właściwości

2. KRYTYKA POJĘCIA CECHY

• hipotetyczny konstrukt, fikcja stworzona przez badaczy, podkreśla statyczność zach.

• brak przypisywanej cesze międzysytuacyjnej spójności

3. OBRONA POJECIA CECHY

• Spójność czasowa i sytuacyjna jest funkcją agregacji dokonywanych pomiarów

• Istnieją różnice indywidualne w zakresie spójności międzysytuacyjnej

4. TYP

Dominująca dyspozycja psychofizyczna, która przysługuje grupie, jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielić od innych grup (Stern)

5. RODZAJE TYPOLOGII

1. SZUFLADKOWE - (typologia Hipokratesa - Galena)

2. BIEGUNOWE (E-I Jung, Eysenck)

3. WYMIAROWE (ilościowe) - kombinacje wymiarów (N- SE oraz E-I Eysenck)

4. MODALNE (E - A - I Eysenck )

PIERWSZA TYPOLOGIA TEMPERAMENTU

1. TYPOLOGIA HIPOKRATESA - GALENA

Hipokrates „O naturze ludzkiej” - zdrowie / choroba

Galen „De Temperamentis” - źródło różnic: proporcja soków w organizmie

4 TYPY PODSTAWOWE:

• SANGWINIK - KREW

wesoły, pogodny, w sytuacjach nieprzyjemnych bywa speszony i smutny. Jego przeżycia są płytkie, słabe - dominuje u niego reakcja „słomiany ogień”, szybko zmienia obiekty zainteresowań. W stosunkach międzyludzkich - towarzyski, lubiany ale jednocześnie niewierny i niezrównoważony, przez co sprawia innym kłopoty

• CHOLERYK - ŻÓŁĆ

tendencja do przeżywania niezadowolenia, podniecania się, gniewu, skłonność do agresji. Przeżycia szybkie, silne, trwałe. Nie unika trudności, wychodzi im naprzeciw. W stosunkach z ludźmi akcentuje swoje „ja”, cechuje go żądza panowania, niecierpliwy, zawzięty

• MELANCHOLIK - CZARNA ŻÓŁĆ

typowy smutny nastrój, skłonny widzieć tylko cienie życia, wraca do przeszłości, przyszłość spostrzega jako zagrażającą. Dominują przeżycia lęku, troski, zgryzoty. Przeżycia są głębokie, powstają wolno, bardzo trwałe. Lubi spokój, nie znosi hałasu, traktuje życie jako ciężkie zadanie, które trzeba wykonać z powagą i pełną odpowiedzialnością. Cierpi na kompleks niższości, mało towarzyski, skierowany do wewnątrz. Stały i wierny.

• FLEGMATYK - FLEGMA

uczucia słabe, powolne, stałe - „zimnokrwisty”, cechuje go niewzruszony spokój duszy; z reguły zadowolony z siebie i świata, trudno go zrazić, szybko odzyskuje równowagę afektu. Bierny, spokojny, duża tolerancja, nie stawia dużych wymagań, nie lubi zmian.

+ TYP ZRÓWNOWAŻONY

2. TYPOLOGIA HIPOKRATESA-GALENA -DLACZEGO WARTO O NIEJ PAMIĘTAĆ?

• Typologia dominująca i rozwijana do XX wieku.

• Punkt odniesienia wielu współczesnych koncepcji.

• Inspiracja dla szukania źródeł różnic.

1. TYPOLOGIA DOMINUJĄCA I ROZWIJANA DO XX WIEKU

1. KANT (1912) wykorzystał charakterystykę temperamentów Galena, opisując je na dwóch wymiarach: uczucia i właściwości działania

2. WILHELM WUNDT - temperament jest dyspozycją odnoszącą się do emocji i popędów

2. TYPY HIPOKRATESA-GALENA - PUNKT ODNIESIENIA WIELU WSPÓŁCZESNYCH KONCEPCJI

W wielu koncepcjach odwoływanie się do 4 typów:

• Pawłow - 4 typy UN

• Eysenck

• Zawadzki i Strelau

N, RE

M CH

I E, AK

F S

St, WT

3. INSPIRACJA DLA SZUKANIA ŹRÓDEŁ RÓŻNIC

SOKI:

• „CHEMIZM KRWI” - jako wspólna przyczyna budowy ciała i temperamentu (Kretschmer)

• DZIŚ : układ hormonalny- jedno ze źródeł różnic

• OGÓLNIEJ - ważnym źródłem różnic są procesy fizjologiczne i biochemiczne

DZIEDZICZNOŚĆ

ŚRODOWISKO

wariancja fenotypowa

wariancja środowiskowa

wariancja genetyczna

(determinacja poligenowa)

ś. wspólne

dobór rodziców

addytywna

ś. specyficzne

nieaddytywna

epistaza

dominacja

Efekt epistazy i dominacji powoduje, że nie jesteśmy kopią naszych rodziców.

C

5%

G 50%

C 25%

B

10%

B 20%

G 35%

E 40%

E 15%

---