Wykłady z przedmiotu Prawo Unii Europejskiej
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Szczeciński
Kierunek: Prawo, IV rok studiów, 7 Semestr.
Rok akademicki: 2009 - 2010
Ostateczna ocena: egzamin:
część pisemna polegająca na teście wielokrotnego wyboru. Test będzie składał się z pytań nawiązujących do wszystkich modułów wykładu.
egzamin ustny dla studentów, którzy wykażą w teście wystarczającą znajomość materii wykładu. Podczas egzaminu ustnego sprawdzana będzie znajomość zagadnień omówionych w modułach wykładu jak i wskazanych w konspekcie.
Wykładowca: Prof. US dr hab. Pasquale Policastro,
Prowadzący ćwiczenia: mgr Marcin Przybysz.
Cel poznawczy:
uzyskanie wiedzy dotyczącej rozumienia prawnych aspektów procesu integracji europejskiej z punktu widzenia bardziej ogólnego niż jednego z państw członkowskich,
umożliwienie uzyskania znajomości instrumentów dających możliwość zastosowania prawa europejskiego w różnych sytuacjach wykonywania zawodu prawniczego,
rozważenie wartości prawnych będących pod wpływem prawa europejskiego i nabycie podstawowych technik umożliwiających ich prawną ochronę.
Cel dydaktyczny:
Wypracowanie umiejętności prawniczych umożliwiających studentom pracę nad prawodawstwem, aktami administracyjnymi i orzeczeniami sądowymi, związanymi z procesem integracji europejskiej.
Metodyka nauczania:
1. Prezentacja teorii prawnych dotyczących integracji europejskiej,
2. Prezentacja legislacji,
3. Prezentacja przypadków,
4. Debaty,
5. Konsultacje związane z analizą przypadków.
Język nauczania: Angielski
Program zajęć jest ujęty w moduły, które umożliwią ujęcie w kolejnych sekwencjach poszczególne tematy, jak również osiągnąć cele dydaktyczne zgodnie ze złożonością przedmiotu.
Moduł 1. Podstawowe cechy i składniki europejskiego konstytucyjnego porządku prawnego - 2 godziny
Wprowadzenie: Metodologia studiów nad prawem europejskim i integracją europejską w następujących wymiarach:
a) transformacja prawa międzynarodowego;
b) szczególne prawo Unii Europejskiej/ Wspólnoty Europejskiej,
c) prawo Rady Europy;
d) porządek prawny związany z implementacją podstawowych zasad konstytucyjnych w krajach członkowskich;
Zaprezentowane przypadki będą zilustrowaniem podstawowych aspektów europejskiej zasady praworządności. („rule of law”)
Sprawy: 18/57, J. Nold KG v. High Authority of ECSC; 1/58 Friedrick Stork & Cie v. High Authority ECSC; 25/62 Przedsiębiorstwo Plaumann & Co. Hamburg przeciwko Komysji; 26-62 Van Gend & Loos; 26-64 Costa v. ENEL; Bosphorous Haya Yollari...v. Ireland, ECHR 30 June 2005, Appl. 45036/98; 22/70 Commission of the European Communities vs. Council (international treaties).
Moduł 2. Europejski porządek prawny, podstawowe zasady integracji europejskiej - 4 godziny.
Podstawowe zasady traktatowe, ich znaczenie prawne, implementacja poprzez legislację i orzecznictwo. Przypadki umożliwiające rozważenie:
a) zasady praworządnosci (“rule of law”) w procesie integracji europejskiej: case 294/83 Les Verts v. European Parliament; opinion 1/91 Draft Agreement between the Community and the countries EFTA for the creation of the EEA; równowaga pomiędzy organami: case 138/79 Roquette Fréres, C-70/88;
b) doktryna „nowego porządku prawnego”: 52-75 Commission vs. Italie;
c) bezpośrednia skuteczność prawa Wspólnoty Europejskiej: 26-62 van Gend & Loos; 14-68 Walt Wilhelm;
d) prymat prawa europejskiego: 26-64 Costa vs. ENEL; 9-65 San Michele; 11/70 Internationale Handelgesellschaft; 106/77 Simmenthal, 34/73 Variola; C-390/98 H.J. Banks v. The Coal Authority;
e) teleologiczna wykładnia prawa WE: (803/79 Gérard Roudolff; 292/82 Merck; C-90/90 et C-91/90 Jean Neu et autres contre Secrétaire d'Etat à l'Agriculture et à la Viticulture; 214/83 Sabine von Colson v. Land Nordrhein-Westfalen; 85/76 Hoffmann-La Roche; C-379/92 Peralta; C-403/99 Italian Republic vs. Commission;
f) zasada domniemania kompetencji: 17-67 Max Neumann v. Haupzollamt Hof/Saale; Opinion of the Court 2/91, Convention Nr 170 of the ILO concerning safety in the use of chemicals at work; Opinion of the Court 2/94, Participation of the EC to the ECHR;
g) zasada “lojalnej współpracy”: Case 141/78 French Republic vs UK; 44/84 Hurd vs Jones (Her Majesty's Inspector of Taxes); C-213/89 Factortame; C-105/03 Pipino
h) zasada proporcjonalności: Case 66/82 Fromançais SA vs Fonds d'orientation …(Forma); 266/84 Denkavit France vs. Fonds d'orientation …(FORMA)
i) zasada subsydiarności: T-29/92 Bounijverheid v Commission; C-233/94 Federal Republic of Germany against European Parliament and Council of the European Union; C-415/93; UEFA vs. Bosman; C-11/95 Commission vs. Belgium; C-491/01, The Queen vs Secretary of State for Health, ex parte British American Tobacco;
Wszystkie powyższe zasady zostaną wyjaśnione przy użyciu analizy przypadków przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka i innych międzynarodowych trybunałów umożliwiających skupienie się na specyficznym charakterze integracji Europejskiej.
Moduł 3. Prawa człowieka i prawa obywatelskie w Europie - 4 godziny
a) Obywatelstwo a proces integracji europejskiej,
b) prawa człowieka jako część porządku prawnego Unii Europejskiej (Rechnungshof (C-465/00) contre Österreichischer Rundfunk et autres et Christa Neukomm (C-138/01) et Joseph Lauermann (C-139/01) contre Österreichischer Rundfunk),
c) prawa pracowników - obywateli,
d) prawa obywateli - imigrantów - spoza kręgu państw członkowskich jako rezydentów i nierezydentów ,
e) rozwój obywatelstwa europejskiego;
d) rozwój prawodawstwa socjalnego i koordynacja w poszczególnych systemach krajowych poprzez legislację europejską,
f) prawa “słabych” podmiotów”,
g) wolność osobista - między integracją europejską a aktualnymi tendencjami rozwojowymi prawa międzynarodowego,
h) prawa mniejszości.
Analiza przypadków odnoszących się do tego działu umożliwi postęp w rozwoju umiejętności studentów mających na celu pogłębienie zagadnienia związanego z ochroną prawną indywidualnych podmiotów przed sądami europejskimi.
Moduł 4. Europejski "Multi-Government”, wielopłaszczyznowe zarządzanie, wielopłaszczyznowa demokracja - 4 godziny
a) podstawowe zasady unijnej struktury instytucjonalnej, jej rozwój,
b) przegląd organów: i) Komisja; ii) Rada Unii Europejskiej (i jej Prezydencja); iii) Parlament; iv) Europejski Trybunał Sprawiedliwości,; v) Rada Europejska - szczególna instytucja; vi) Europejski Trybunał Rozrachunkowy; vii) Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich; viii) Europejski Inspektor Ochrony Danych Osobowych;
c) przegląd organów doradczych: i) Europejski Komitet Społeczno-Ekonomiczny, ii) Komitet Regionów;
d) przegląd instytucji finansowych (Europejski Bank Centralny oraz Europejski Bank Inwestycyjny);
e) przegląd niektórych agencji Europejskich: i) Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej; ii) Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności; iii) Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich (FRONTEX); iv) Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy (EU-OSHA); v) współpraca pomiędzy instytucjami i ochrona ich kompetencji.
f) Przypadki dotyczące kwestii współpracy międzyinstytucjonalnej oraz zasady lojalnej współpracy między instytucjami;
g) Procedury dotyczące lojalnej kooperacji;
h) Krajowe reguły konstytucyjne dotyczące udziału organów różnych państw członkowskich w procesie integracji europejskiej.
Zaprezentowanie przypadków na tym etapie będzie służyło rozważeniu zagadnienia partycypacji w wykonywaniu kompetencji, zasady “checks and balances” w procesie integracji europejskiej.
Moduł 5. Źródła prawa w procesie integracji europejskiej - 4 godziny
Oddziaływanie międzynarodowych źródeł prawa w procesie integracji europejskiej, a) ogólne prawo międzynarodowe jako źródło prawa europejskiego, traktaty i konwencje międzynarodowe w porządku prawnym Wspólnoty Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem i) porządku prawnego ONZ, ii) EKPC, iii) innych źródeł prawa międzynarodowego;
Oddziaływanie europejskich źródeł prawa w obrębie porządku prawnego Unii Europejskiej i Wspólnoty Europejskiej: a) Traktaty Europejskie jako źródło prawa w porządku prawnym Unii Europejskiej oraz Wspólnoty Europejskiej; b) “acquis communautaire” jako źródło prawa europejskiego c) konstytucyjne tradycje państw członkowskich jako źródło prawa europejskiego, d) rozporządzenia europejskie, e) dyrektywy europejskie, f) decyzje Wspólnoty Europejskiej, g) decyzje i decyzje ramowe (Tytuł VI TUE); 1. Akty podjęte w obrębie tytułu V TUE.
Przypadki zaprezentowane w niniejszym module mają na celu umożliwienie rozważenia interakcji pomiędzy różnymi źródłami prawa będącymi w rozwoju.
Moduł 6. Procedury i zarządzanie we Wspólnocie Europejskiej oraz Unii Europejskiej - 4 godziny
Prawodawstwo i środki prawne w różnych dziedzinach polityk europejskich: opis różnych źródeł prawa związanych z różnymi politykami europejskimi w znaczeniu materialnym;
normy dotyczące wyboru procedur normotwórczych i ich materialne konsekwencje,
procedury szczególne, budżetowanie;
formalne i materialnie poszerzona współpraca: i) Zasady TWE; ii) Traktat z Schengen, iii) Traktat z Prüm, iv) procedura reform Traktatów;
Procedury uwzględniające komitety,
Procedury kontroli,
Kontrola multilateralna,
Reprezentacja obywateli w instytucjach europejskich.
Moduł 7. Podstawy jurysdykcyjne- 4 godziny
a) Kompetencje Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Pierwszej Instancji. Typy czynności przed ETS oraz Sądem Pierwszej Instancji.
b) Organizacja ETS oraz Sądu Pierwszej Instancji, status sędziów oraz status adwokatów;
c) Zasady proceduralne. Skutek rozstrzygnięć ETS oraz Sądu Pierwszej Instancji;
d) Europejski Trybunał Praw Człowieka, wykonywanie kompetencji, wybór sędziów.
e) Zasady proceduralne i skutek rozstrzygnięć ETPC.
f) Sądy krajowe i implementacja prawa europejskiego w krajowych porządkach prawnych.
Moduł 8. - Związek pomiędzy europejskim porządkiem prawnym i porządkami prawnymi państw członkowskich: zagadnienie konstytucjonalizmu wielopłaszczyznowego - podsumowanie kursu - 2 godziny
zagadnienie prymatu prawa międzynarodowego nad prawem europejskim, jego wpływ na implementację prawa europejskiego w sprawach dotyczących podmiotów indywidualnych.
problem komplementarności między wartościami zawartymi w krajowych konstytucjach i tymi zawartymi w prawie integracji europejskiej, wybrane orzeczenia niemieckiego, francuskiego, włoskiego oraz polskiego sądu konstytucyjnego.
Przyznanie kompetencji, lojalna kooperacja, proporcjonalność i subsydiarność jako zasady specjalizacji i rozwiązywania konfliktów między porządkami prawnymi;
Zasada przyjęcia europejskiego modelu ochrony praw człowieka jedynie w zakresie zastosowania prawa Unii Europejskiej: możliwe konflikty pomiędzy różnymi standardami ochrony praw człowieka;
Kryteria rozwiązywania sporów w sprawach związanych z prawem prywatnym przyjętym przez ustawodawstwo krajowe, rozwój europejskiego międzynarodowego prawa prywatnego;
Kazusy dotyczące tego krótkiego modułu będą ilustrować podstawowe kwestie związane z funkcjonowaniem prawa europejskiego w wielorakich stosunkach z innymi porządkami prawnymi, które mogą być analizowane jedynie po nabyciu podstawowego doświadczenia metod charakteryzujących działanie prawa Unii Europejskiej.
Podstawowy tekst do nauki:
Pasquale Policastro, Wykłady Prawa Unii Europejskiej, http://web.mac.com/pasquale.policastro/
(wersja dwójęzyczna)
Maria Magdalena Kenig Witkowska (red.) Adam Łazowski, Rudolf Ostrihanski, Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2006
Lektury:
Pasquale Policastro, Multilevel Constitutionalism and European Constitution, Barcelona 2008.
Andrzej Wróbel (red.), Traktakt Ustanawiający Wspólnotę Europejską, Tom I (art. 1-60), pod redakcją Dawida Miąsika, Niny Półtorak, Warszawa 2008.
Większość orzeczeń są dostępne w:
Prawo Wspólnót Europejskich. Orzecznictwo. Wydane nowe z suplementem. Wybór i redakcja, Władysław Czapliński, Rudolf Ostrihański, Przemysław Saganek, Anna Wyrozumska, Warszawa 2005.
Wszystkie orzeczenia są dostępne w:
http://curia.europa.eu/en/index.htm
Inne akty prawne są dostępne w:
http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm
Dokumenty dotyczące najważniejszych wydarzeń historycznych w procesie integracji europejskiej, można znaleźć w:
http://www.ena.lu/
Pasquale Policastro
1