1.Przepisy bezpieczeństwa w czasie stosowania środków ochrony roślin.
Odzież i sprzęt ochronny stosowane podczas zabiegów ochrony roślin
Największe zagrożenie dla użytkowników stanowią środki wysoce toksyczne, zwłaszcza podczas ich odmierzania i przelewania w stanie stężonym. Stosowanie preparatów rozcieńczonych jest na ogół mniej niebezpieczne, a zagrożenie zwiększa się podczas znoszenia rozpylonej cieczy lub w przypadku nieprzestrzegania prawidłowego zabezpieczenia i zasad postępowania podczas oczyszczania powierzchni z przypadkowo rozlanych lub rozsypanych środków ochrony roślin, naprawy i konserwacji aparatury czy w efekcie przedwczesnego wejścia na teren opryskany.
Przed narażeniem na szkodliwe oddziaływanie środków chemicznych zabezpiecz specjalny sprzęt ochronny. Pomimo, że używanie specjalnej odzieży i sprzętu ochronnego bywa niewygodne i utrudnia pracę, należy uczynić wszystko, aby zabezpieczyć siebie i pracowników przed szkodliwym oddziaływaniem środków ochrony roślin. Typ odzieży i sprzętu ochronnego zależy od wykonywanej pracy i rodzaju stosowanego środka chemicznego. Stosowanie silnie toksycznych środków wymaga pełnego zabezpieczenia ze stosowaniem maski ochronnej (respiratora) włącznie, zwłaszcza podczas przygotowywania cieczy użytkowej i utylizacji resztek preparatów, a czasem również w trakcie wykonywania zabiegów.
Niektóre środki do fumigacji wymagają użycia specjalnego sprzętu zapewniającego doprowadzenie powietrza spoza stanowiska pracy. Należy zawsze bardzo dokładnie zapoznać się z etykietą - instrukcją stosowania środka ochrony roślin - zamieszczoną na opakowaniu i przestrzegać zawartych w niej wskazówek dotyczących odzieży ochronnej i sprzętu ochrony osobistej. Najprostsze zabezpieczenie powinno obejmować bluzę z długimi rękawami, długie spodnie lub kombinezon, rękawice oraz właściwe obuwie i kapelusz.
Ubranie ochronne
Ubranie ochronne powinno być czyste i wykonane ze ścisłej tkaniny lub nieprzemakalnego materiału. Kombinezony, zarówno jednorazowe jak i wielokrotnego użycia, różnią się trwałością i stopniem zapewnienia właściwej ochrony. Zwykle są one wystarczające, gdy ma się do czynienia z większością środków ochrony roślin, jednakże należy używać nieprzemakalnych fartuchów czy kombinezonów podczas przelewania lub mieszania koncentratów i stosowania środków silnie toksycznych. Nieprzemakalnego ubrania należy używać zawsze, gdy mgła lub rozpylona ciecz może zmoczyć ubranie robocze czy kombinezon. Nieprzemakalne fartuchy i ubrania powinny być wykonane z materiałów gumowanych lub syntetycznych, odpornych na rozpuszczalniki stosowane w formach użytkowych środków ochrony roślin, a fartuch powinien zakrywać ciało od ramion aż do butów.
Rękawice
Podczas pracy ze środkami ochrony roślin należy używać zawsze rękawic ochronnych. Rękawice (bez ściągacza) muszą zakrywać przegub ręki. Do prac ze środkami ochrony roślin stosuje się wyłącznie rękawice przeznaczone do tego celu, zaopatrzone w odpowiedni atest. Niedopuszczalne jest stosowanie rękawic wykonanych z gumy rozpuszczającej się w rozpuszczalnikach zawartych w środkach ochrony roślin. W trakcie większości prac ze środkami ochrony roślin rękawy bluzy powinny być wyłożone na rękawice, aby nie dopuścić do ściekania cieczy z rękawa do rękawic. Podczas prac wykonywanych z rękami uniesionymi do góry rękawice powinny być nałożone na rękawy, aby płyn nie mógł ściekać do rękawa. Przed zdjęciem rękawice należy obmyć z chemikaliów wodą i mydłem, unikając w ten sposób ewentualnego skażenia rąk. Rękawice muszą być dopasowane do wielkości dłoni tak, aby można było swobodnie, wielokrotnie je zdejmować i nakładać bez konieczności przewracania na stronę wewnętrzną.
Kapelusz
Podczas zabiegów ochrony roślin należy zawsze nosić nakrycie głowy. Może to być kaptur kombinezonu lub kapelusz. Kapelusz z szerokim rondem zabezpieczającym twarz zaleca się zwłaszcza podczas prac w uprawach roślin, których wysokość przekracza wzrost wykonawcy zabiegu. Kapelusze powinny być bądź to jednorazowego użytku, bądź też łatwe do mycia wodą z mydłem.
Obuwie
Obuwie powinno być wykonane z gumy bez podszewki. Ze względu na możliwość wchłaniania, butów ze skóry, drelichu czy innej wsiąkliwej tkaniny nie wolno używać podczas prac ze środkami ochrony roślin. Nogawki spodni muszą być zawsze wyłożone na buty, aby zabezpieczyć się przed spływaniem cieczy z nogawek do wnętrza butów.
Osłona twarzy
Jeśli istnieje jakakolwiek możliwość przedostania się preparatu na twarz, względnie do oczu, należy używać zawsze dobrze dopasowanych i niezaparowujących gogli lub przezroczystej osłony na twarz. Jest to ważne, zwłaszcza w przypadku przelewania, odmierzania i odważania koncentratów lub w trakcie prac z pyłami i rozpylonymi cieczami środków ochrony roślin. Gogle i inne zabezpieczenia twarzy należy zawsze utrzymywać w czystości, myjąc je wodą i mydłem i dezaktywując poprzez moczenie przez dwie minuty w roztworze podchlorynu sodu, po czym ponownie dokładnie płucząc czystą wodą i susząc na powietrzu. Szczególną uwagę należy zwrócić na gumki i paski mocujące gogle czy osłony twarzy. Są one często wykonane z materiału łatwo wchłaniającego roztwory, co wymaga częstej i regularnej wymiany.
Maski ochronne
Układ oddechowy stanowi najszybszą drogę przedostawania się wielu toksycznych związków chemicznych do krwioobiegu. Urządzenia zabezpieczające układ oddechowy różnią się przeznaczeniem i możliwościami ochronnymi. Wybierając urządzenia zabezpieczające układ oddechowy, użytkownik musi przede wszystkim uwzględnić zagrożenie wynikające z wdychania toksycznych substancji, a następnie poznać specyfikę zastosowania dostępnego sprzętu zabezpieczającego. Maskę należy odpowiednio dobrać do wykonywanych prac i stosować ją zgodnie z instrukcją producenta. Do poszczególnych związków chemicznych czy grup związków zaleca się różne zestawy filtracyjne.
Urządzenia zabezpieczające układ oddechowy można podzielić na trzy kategorie
* oczyszczające powietrze
* dostarczające powietrze
* pracujące z zamkniętym obiegiem powietrza.
Ponieważ większość zanieczyszczeń środkami ochrony roślin można usunąć z powietrza, stosując urządzenia filtracyjne, ten typ urządzeń jest najbardziej popularny podczas prac ze środkami ochrony roślin. Urządzenia oczyszczające powietrze obejmują filtry mechaniczne, chemiczne i gazowe. Można je stosować wyłącznie w atmosferze zawierającej odpowiednią ilość tlenu. Respiratory z filtrami chemicznymi zapewniają ochronę przed gazami i parami środków chemicznych, jeśli ich stężenie objętościowe w powietrzu nie przekracza 0,1%. Jeżeli stężenie szkodliwych substancji w powietrzu jest wyższe niż 0, 1%, respiratorów z filtrami chemicznymi można używać tylko przez bardzo krótki czas np. podczas odmierzania środków ochrony roślin na wolnym powietrzu czy podczas sporządzania cieczy użytkowej. Respiratory z filtrami chemicznymi są dostępne, jako półmaski zakrywające tylko nos i usta albo też, jako cała maska chroniąca również oczy.
Respiratory z filtrami mechanicznymi (maski przeciwpyłowe) zabezpieczają układ oddechowy przed cząsteczkami substancji stałych, jak mgły, dymy, pyły. Zakrywają one nos i usta. Masek przeciwpyłowych nie należy nigdy używać podczas mieszania i stosowania ciekłych środków ochrony roślin, jeżeli bowiem nastąpi oblanie czy rozlanie, to ciecz paruje, a środek chemiczny w niej zawarty może ulec absorpcji przez maskę, przedostając się w ten sposób w pobliże skóry i dróg oddechowych.
Wiele urządzeń zabezpieczających układ oddechowy stanowi kombinację filtrów chemicznych i mechanicznych. Zabezpieczają one wówczas zarówno przed gazami jak i cząstkami stałymi.
Maski gazowe zabezpieczają układ oddechowy przed pyłami, jak również przed niektórymi gazami i oparami, gdy ich stężenie w powietrzu nie przekracza 2%. Maski gazowe chronią oczy, nos oraz usta i można ich używać w przypadku stałej ekspozycji na niektóre środki ochrony roślin. Maski gazowe chronią tylko w pewnym stopniu użytkownika pracującego podczas fumigacji pomieszczeń i w warunkach niskiej zawartości tlenu w powietrzu. W niektórych przypadkach wymaga się specjalnych masek do fumigacji z własnym źródłem tlenu. Poszczególne substancje toksyczne wymagają stosowania odpowiedniego typu wkładu filtrującego lub pochłaniacza. Wkładki lub pochłaniacze zabezpieczające przed pewnymi parami organicznymi różnią się pod względem chemicznym od wkładek i pochłaniaczy zabezpieczających przed oparami amoniaku. Należy mieć pewność, że wkładka lub pochłaniacz jest właściwy do zabezpieczenia przed substancjami chemicznymi, które zamierzamy stosować. Okres trwałości wkładki lub pochłaniacza zależy od warunków ich stosowania, takich jak: rodzaj i stężenie związku chemicznego, szybkość oddychania użytkownika i wilgotność atmosfery, w której wykonuje się zabieg. Trwałość wkładek zależy od wartości sorpcyjnej gazów i oparów. Gdy wkładka filtracyjna staje się nasycona, związek chemiczny zaczyna przechodzić przez filtr, co zwykle pozwala użytkownikowi wyczuć zapach środka ochrony roślin. W tym momencie wkładkę należy natychmiast wymienić. Pewnym ułatwieniem w określeniu tego momentu jest fakt, że większość środków ochrony roślin zawiera specjalne substancje, tzw. nawadniacze, mające na celu ostrzeganie zmysłem powonienia przed zagrożeniem. Nie należy stosować respiratorów z wkładami filtracyjnymi w czasie prac z wysoce toksycznymi gazami, jak np. cyjanowodór, bromek metylu czy inne fumiganty o dużej prężności par. Do prac z tymi gazami zaleca się używanie specjalnych masek do fumigacji.
Sposób stosowania i konserwacja respiratorów
Przed użyciem respiratora należy zapoznać się z instrukcją stosowania respiratorów i wkładów filtracyjnych i postępować zgodnie z tymi wskazówkami, aby zastosowany filtr zapewnił właściwą ochronę przed danymi środkami (wszystkie urządzenia zabezpieczające pracownika przed środkami ochrony roślin muszą posiadać atest Centralnego Instytutu Ochrony Pracy). Respiratorów oznakowanych, jako zabezpieczające przed cząsteczkami stałymi nie wolno stosować do prac z gazami czy parami, a respiratorów zabezpieczających wyłącznie przed parami i gazami - do ochrony przed cząstkami stałymi. Trzeba zawsze pamiętać, że wkłady filtracyjne i pochłaniacze nigdy nie dostarczają tlenu, dlatego nie należy ich stosować, gdy ilość tlenu w atmosferze jest ograniczona. Przed założeniem maski należy sprawdzić czy wszystkie zawory, filtry mechaniczne i chemiczne (wkładki lub pochłaniacze) są właściwie umieszczone i uszczelnione. Respirator przymierzyć do twarzy, aby upewnić się czy dokładnie i wygodnie przylega (broda, bokobrody mogą utrudniać właściwą szczelność maski). Dopasowanie respiratorów z wkładkami chemicznymi można sprawdzić w dwojaki sposób. Pierwszy z nich to szczelne umieszczenie ręki na zaworze wydechowym. Jeśli szczelność jest właściwa to wydech powinien podnieść ciśnienie wewnętrzne w masce, jeśli natomiast powietrze ucieka - ponownie dopasować paski mocujące maskę do uzyskania pełnej szczelności. Drugi sposób to zasłonięcie zaworu wlotowego poprzez umieszczenie ręki wokół wkładki filtrującej. Jeśli szczelność jest właściwa, wdech powinien spowodować zapadnięcie się części twarzowej maski, jeśli natomiast powietrze wydostaje się bokiem - poprawić paski mocujące. Gdy podczas pracy w masce ochronnej wystąpi jakakolwiek oznaka zagrożenia:
zapach środka ochrony roślin
obcy smak, podrażnienie oczu, nosa lub przełyku
trudności w oddychaniu
niepokojąco ciepłe powietrze, którym się oddycha
nudności lub zawroty głowy
* należy pracę natychmiast przerwać i wyjść na świeże powietrze.
Przyczynę tych objawów mogą stanowić zużyte wkłady filtracyjne, nienormalne warunki pracy, gdy stężenie środków chemicznych przekracza pojemność respiratora, brak tlenu w powietrzu, uczulenie organizmu.
Po każdym użyciu respiratora należy odłączyć wszystkie filtry mechaniczne i chemiczne, umyć i odkazić część twarzową maski zgodnie z procedurą zalecaną w przypadku gogli. Maska, wkłady filtrujące, pochłaniacze i filtry mechaniczne przechowywać w czystym i suchym miejscu, najlepiej w szczelnie zamkniętych woreczkach foliowych.
Uwaga! Nie wolno przechowywać respiratora ze środkami ochrony roślin i innymi agrochemikaliami.
Odzież ochronną wyprać po zakończeniu dnia pracy. Dłuższe przechowywanie odzieży niewypranej powoduje silniejsze związanie się zanieczyszczeń z tkaniną i trudności w usunięciu ich w czasie prania. Odzież zanieczyszczoną środkami ochrony roślin prać i przechowywać oddzielnie, a do prania używać rękawic ochronnych. Sprawdzić, czy w etykiecie - instrukcji stosowania środków ochrony roślin - nie zamieszczono specjalnych wskazówek i zaleceń postępowania podczas prania odzieży.
Uwaga! Odzież nasyconą (oblaną) koncentratem środka ochrony roślin natychmiast zniszczyć. Część środków ochrony roślin można usuwać z zanieczyszczonej odzieży poprzez spłukiwanie jej wodą z węża lub moczenie jej w odpowiednim naczyniu. Pranie odzieży w ciepłej wodzie jest bardziej skuteczne, a im woda cieplejsza, tym efektywność prania lepsza. Dodanie detergentu zwiększa efektywność prania, zwłaszcza wówczas, gdy prana jest odzież zabrudzona środkami ochrony roślin zawierającymi nośniki olejowe. Łatwość usuwania preparatów poprzez pranie nie zależy od ich toksyczności, ale od formy użytkowej, rodzaju zastosowanych nośników, emulgatorów itp.
Środki stosowane do bielenia tkanin oparte na podchlorynie sodu lub amoniaku mogą pomóc w usuwaniu lub rozkładaniu niektórych chemikaliów. Nie wolno mieszać środków zawierających podchloryn sodu z amoniakiem, ponieważ reagują one ze sobą i może wytwarzać się gazowy chlor, bardzo niebezpieczny dla środowiska.
Piorąc w pralce, zapewnić maksymalny poziom wody. Po praniu pralkę wypłukać gorącą wodą z detergentem i ponownie samą wodą. Zaleca się suszenie wypranej odzieży ochronnej na linkach, a nie w suszarkach, ponieważ eliminuje to możliwość przedostania się resztek środków ochrony roślin do suszarki, a ponadto wiele środków chemicznych ulega fotoddegradacji. Po praniu należy umyć dłonie i ramiona. Odzież ochronną przechowywać oddzielnie, z dala od miejsc przechowywania środków ochrony roślin.
Bezpieczeństwo pracy w magazynie środków ochrony roślin
Podczas pracy z opakowaniami środków ochrony roślin używać odpowiedniej odzieży ochronnej.
Wszystkie przedmioty używane podczas pracy z preparatami (urządzenia pomiarowe, sprzęt ochronny itp.) oznakować, aby zapobiec używaniu ich do innych celów.
Do osuszenia rozlanych preparatów zaleca się suchy piasek, trociny i aktywny węgiel drzewny. Do odkażania zalanej powierzchni przygotować wapno gaszone lub roztwór podchlorynu sodu (środek wybielający).
Niewłaściwie przechowywane zaprawione nasiona stanowią również źródło potencjalnego zagrożenia. Postępować z nimi z taką samą ostrożnością jak ze środkami ochrony roślin i przechowywać w pomieszczeniach zamkniętych, z dala od żywności, środków ochrony roślin i innych agrochemikaliów, środków weterynaryjnych, urządzeń gospodarskich, w miejscach niedostępnych dla dzieci i zwierząt. Nie wolno ich używać, jako paszy lub mieszać z nasionami niezaprawionymi.
Łatwo ulatniające się herbicydy przechowywać oddzielnie, aby uniknąć skażenia innych środków ochrony roślin, nawozów sztucznych czy nasion.
Zabezpieczenie środków ochrony roślin przed pożarem
Środki ochrony roślin różnią się między sobą stopniem palności, co sprawia, że zagrożenie pożarem w czasie magazynowania jest różne. Preparaty wymagające specjalnych środków ostrożności zaopatrzone są w ostrzeżenia zamieszczone na etykiecie - instrukcji stosowania. Preparaty łatwopalne zawierają oleje lub rozpuszczalniki organiczne. Wymagają one zachowania szczególnych środków ostrożności podczas magazynowania:
* lokalizacji magazynów z dala od zabudowań mieszkalnych i gospodarskich
* właściwego zamknięcia wejść do magazynów
* umieszczenia znaków ostrzegawczych wskazujących, że w pomieszczeniu przechowywane są produkty łatwopalne
* przechowywania środków łatwopalnych z dala od rur centralnego ogrzewania i innych systemów grzewczych
* ustawiania pojemników szklanych w miejscach, do których nie docierają promienie słoneczne
* zainstalowania systemu wykrywania ognia, zwłaszcza w dużych magazynach
* wyposażenia wszystkich magazynów w gaśnice do gaszenia chemikaliów
* zawiadomienia najbliższej jednostki straży pożarnej o lokalizacji magazynu i jego zawartości.
Postępowanie w czasie pożaru środków ochrony roślin
* Usunąć wszystkich pracowników na bezpieczną odległość od dymu i gazów, od strony wiatru.
* Zawiadomić straż pożarną o rodzaju płonących preparatów w celu zaopatrzenia się we właściwą odzież i sprzęt ochronny (zwłaszcza respiratory).
* W celu zahamowania ognia i zapobieżenia skażeniu przyległego terenu, użyć tylko tyle wody, ile jest absolutnie konieczne; strumień wody z węża nie może być zbyt silny.
W razie potrzeby zbudować tamy zapobiegające przedostaniu się skażonej wody do jezior, stawów, strumieni czy kanałów ściekowych.
Źródło:
2.Udzielanie pierwszej pomocy przy zatruciach środkami ochrony roślin i przeciw owadom
Substancje ochronne stosowane w rolnictwie i w gospodarstwach domowych można podzielić na kilka głównych grup:
1) insektycydy,
2) herbicydy,
3) fungicydy,
4) rodentycydy.
Insektycydy - środki ochrony roślin oraz preparaty używane przeciw niszczącym działaniom owadów; zabezpieczają również nasze domostwa przed szkodnikami. Różni je zawartość (stężenie) substancji czynnej. Część preparatów stosowanych w rolnictwie oraz sadownictwie do ochrony roślin jest stężona i służy do przygotowania roztworów użytkowych. Pozostałe są już gotowe do wykorzystania. Insektycydy przeznaczone do gospodarstw domowych są w znacznie niższych stężeniach, ale wystarczających do zlikwidowania szkodników. Herbicydy - środki ochrony roślin służące do zwalczania chwastów w rolnictwie i uprawach. Występuje w nich kilka rodzajów związków chemicznych o nieco odmiennym działaniu i różnej toksyczności dla człowieka. Fungicydy - preparaty do zwalczania chorób grzybowych. Rodentycydy - środki do zwalczania gryzoni. środki ochrony roślin mogą mieć różne formy użytkowe, zależnie od przeznaczenia, najczęściej są w postaci płynnej lub stałej. Wśród płynnych (ciekłych) znajdują się koncentraty do sporządzania roztworów oraz gotowe preparaty (m in. w aerozolu). Forma stała to przeważnie proszek przeznaczony do przygotowania roztworu, najczęściej wodnego.
Okoliczności zatruć środkami ochrony roślin
Najczęściej zdarzają się one w środowisku wiejskim i wśród osób mających działki lub ogródki. Stosunkowo rzadko - na szczęście - dotyczą dzieci, a jeśli już, jest to zawsze wynik nieodpowiedzialnego postępowania dorosłych. Zależnie od rodzaju preparatu do zatruć może dojść przez oczy i skórę, drogą oddechową (zatrucie wziewne) i doustną. Skóra i oczy są najbardziej narażone na ekspozycję w czasie stosowania środków ochrony roślin. Takie czynności jak przesypywanie, rozlanie czy rozsypanie proszku, stwarzają zagrożenie dla skóry i oczu. W czasie oprysków i rozpyleń istnieje możliwość kontaktu przez skórnego i przez spojówkowego, szczególnie, kiedy prace te wykonywane są pod wiatr i użytkownik nie ma odpowiednich okularów, rękawic czy ubrania; jeżeli walczymy z domowymi szkodnikami, takie zabezpieczenia nie są konieczne, chociaż posługiwanie się np. preparatem aerozolowym wymaga pewnej ostrożności. Poważne zatrucia tego typu zdarzają się rzadko; jeżeli jednak dotyczą dużej powierzchni skóry lub bardzo uszkodzonej, a preparat miał wysokie stężenie - możliwość przeniknięcia substancji czynnej jest większa, podobnie jak ryzyko wystąpienia objawów ogólnoustrojowych (jak w przypadku dzieci, którym matka posmarowała skórę głowy środkiem fosforoorganicznym w celu zwalczenia wszy głowowych). Kontakt z drogami oddechowymi grozi również pewnym niebezpieczeństwem. Mogą to być objawy miejscowe, tzn. obejmujące bezpośredni obszar zetknięcia błony śluzowej z trucizną, rzadziej ogólne, dotyczące całego organizmu. Stosowanie środków ochrony roślin, np. w postaci aerozolów, proszków, pyłów, bez zachowania odpowiedniej ostrożności, może spowodować wystąpienie pełnych objawów zatrucia. Zatrucia drogą doustną są najbardziej groźne, a wynikają z nieprzestrzegania zasad stosowania preparatów ochrony roślin, chociaż nie tylko. Dość częstą - na szczęście nie są to przypadki poważne - przyczyną może być spożywanie posiłków lub palenie papierosów bezpośrednio po kontakcie z tymi środkami. Do zatrucia może również dojść w czasie "zasysania" cieczy z dużego, oryginalnego pojemnika, w celu przelania go do mniejszych, nieoryginalnych opakowań (często potem nieoznakowanych!). W takiej sytuacji zagrożenie jest ogromne. Zdarzają się także zatrucia samobójcze oraz po nadużyciu alkoholu, wskutek pomyłkowego wypicia środków przechowywanych w nieoryginalnych lub nieodpowiednio oznakowanych opakowaniach. Niektóre substancje chemiczne bardzo dobrze rozpuszczają się w alkoholu, który niestety dodatkowo ułatwia wchłanianie się ich z przewodu pokarmowego.
Klasy toksyczności środków ochrony roślin
Każdy preparat zawiera związek stanowiący substancję czynną. Zależnie od jego właściwości podłożem rozcieńczalnikowym są rozpuszczalniki organiczne lub woda, ale również inne związki spełniające rolę pomocniczą w ich działaniu. Pod względem toksykologicznym najbardziej istotne znaczenie ma substancja czynna danego preparatu. Zależnie od siły działania środki ochrony podzielone zostały na pięć klas określających ich toksyczność.
I klasa - o bardzo dużej toksyczności (mocno trujące), które powinno się traktować, jako bezwzględne trucizny;
II klasa - o dużej toksyczności (trujące);
III klasa - o niewielkiej toksyczności;
IV klasa - mało szkodliwe;
V klasa - nieszkodliwe dla człowieka.
W 1995 roku w Polsce zarejestrowano oficjalnie prawie 600 preparatów; są zarówno produkcji krajowej, jak i importowane, w których znajduje się około 30 oznaczonych I klasą toksyczności (należą do nich niektóre substancje czynne insektycydów fosforoorganicznych i polichlorowych, karbaminianów oraz części rodentycydów).
Insektycydy (środki owadobójcze)
Najczęściej st. osowane insektycydy należą do czterech grup, każda o innej strukturze chemicznej i innym działaniu na organizm człowieka w przypadku zatrucia. Zarówno w rolnictwie, jak i w gospodarstwie domowym używane są:
1) insektycydy fosforoorganiczne,
2) karbaminiany insektycydy,
3) pyretroidy,
4) pochodne polichlorowe.
Insektycydy fosforoorganiczne - są to pochodne kwasu fosforowego, tionofosforowego, dwutionofosforowego i pirofosforowego; dobrze rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych (np. toluen, ksylen); są najbardziej toksyczne. Karbamniany insektycydy - są to pochodne kwasu karbaminowego; mechanizm ich działania jest podobny do działania insektycydów fosforoorganicznych. pyretroidy - jest to mieszanina związków owadobójczych, uzyskiwanych przez ekstrakcję suchych kwiatów złocieni i nierozpuszczalna w wodzie, dobrze natomiast w rozpuszczalnikach organicznych. Obecnie pyretroidy otrzymywane są syntetycznie. Pochodne polichlorowe - są to związki chloru rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych.
Insektycydy fosforoorganiczne
Działanie tej grupy insektycydów polega na blokowaniu jednego z istotnych enzymów w organizmie człowieka, którego wynikiem jest gromadzenie się w tkankach substancji zwanej acetylocholiną. Jej nadmiar odpowiedzialny jest za objawy obserwowane w tym zatruciu. Bardzo szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego, szczególnie łącznie z alkoholem i tłuszczami Przebieg zatrucia, do którego doszło w czasie upojenia alkoholem, jest zwykle poważniejszy.
Okoliczności zatruć
Dochodzi do nich w wyniku nieprzestrzegania zasad higieny i bezpieczeństwa, np. palenie papierosów czy spożywanie posiłku.
W trakcie pracy, bez wcześniejszego umycia rąk, może spowodować zatrucie. Zwykle ma ono przebieg łagodny, polegający na zaburzeniach żołądkowo-jelitowych i nadmiarem wydzielaniu śliny. Czasami zatrucie następuje w wyniku pomyłkowego wypicia insektycydu, użycia na dużej powierzchni skóry (przykładem może być wykorzystanie go na skórę głowy w celu zwalczenia wszy u dzieci) lub nieprawidłowego posługiwania się pojemnikami. Najpoważniejsza sytuacja ma miejsce wówczas, gdy środek ochrony roślin dostał się do organizmu drogą doustną.
Narządy uszkadzane przez związki fosforoorganlczne -
- obwodowy układ nerwowy,
- centralny układ nerwowy,
- gruczoły wydzielania zewnętrznego.
Dolegliwości po zatruciu doustnym
Objawy zatrucia występują dość szybko. Początkowo są to zwykle obfite wymioty, biegunka, bóle brzucha i głowy, zaburzenia widzenia, potliwość, łzawienie i duszność związana z gromadzeniem się ogromnej ilości wydzieliny w drzewie oskrzelowym. Tętno i czynność serca ulegają zwolnieniu. źrenice są bardzo wąskie. W cięższych zatruciach dochodzi do drżeń poszczególnych włókienek i grup mięśniowych, porażenia mięśni oddechowych, osłabienia siły mięśni. W wyniku kontaktu ze spojówkami występuje pieczenie, tz, krwawienie, bóle oczu. Na skórze mogą pojawić się: zaczerwienienie, swędzenie, bolesność, czasami wysypka i pęcherze.
Co robić?
Podstawową czynnością jest natychmiastowe sprowokowanie wymiotów. Przed zabiegiem należy wypić, co najmniej szklankę wody. Czynność tę powinno się powtórzyć kilkakrotnie - najlepiej do chwili uzyskania czystych popłuczyn, za każdym razem przed wymiotami wypijając szklankę wody. Natychmiastowe zwrócenie wypitej trucizny może ograniczyć w pewnym stopniu skutki jej działania. Nie wolno podawać mleka i tłuszczów (olej rycynowy)! Osoba zatruta związkiem fosforoorganicznym powinna jak najszybciej znaleźć się w szpitalu pod opieką lekarską. Warto wziąć ulotkę lub opakowanie, w którym znajdował się preparat.W razie kontaktu trucizny ze skórą trzeba dokładnie przemyć skażone miejsce letnią wodą z mydłem, a oczy przemywać przez kilkanaście minut pod bieżącą wodą. W przypadku pojawienia się takich dolegliwości, jak nadmierne ślinienie się i pocenie, należy zasięgnąć porady lekarza
Insektycydy fosforoorganiczne, stosowane do zwalczania domowych szkodników, są w stosunkowo niewielkim stężeniu i zwykle niższej toksyczności (zazwyczaj IV lub III klasy, rzadko II klasy). Substancje czynne zawarte w środkach przeznaczonych do użycia w gospodarstwie domowym nie powinny być I klasy toksyczności. Fosforoorganicznymi składnikami czynnymi w I klasie toksyczności są m. in. sulfotep, terbufos, fonofos, izofenfos, metamidofos, pozostałe to dichlorfos, malation, fentrotion, jodfenfos.
Insektycydy karbaminiany
Podobnie jak w przypadku insektycydów fosforoorganicznych, działanie ich polega na blokowaniu jednego z istotnych enzymów w organizmie człowieka, czego skutkiem jest gromadzenie się w tkankach substancji zwanej acetylocholiną. Jej nadmiar powoduje nadmierne łzawienie, ślinienie się, pocenie oraz - co jest szczególnie niebezpieczne - obfite wydzielanie śluzu w drogach oddechowych, zalewającego płuca, a także osłabienie mięśni, w tym również oddechowych. Ich bezpośrednie działanie na wspomniany enzym nie jest tak trwałe, jak w przypadku pochodnych kwasu fosforowego, ale również szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego.
Okoliczności zatruć - jak przy insektycydach fosforoorganicznych.
Droga zatrucia - przewód pokarmowy, skóra (duże powierzchnie, uszkodzenia skóry), błony śluzowe. Narządy uszkadzane przez insektycydy-karbaminiany - obwodowy układ nerwowy, centralny układ nerwowy, gruczoły wydzielania zewnętrznego.
Dolegliwości
Objawy występują dość szybko: początkowo są to wymioty, biegunka, bóle brzucha, następnie zaburzenia widzenia, obfite pocenie się, nadmierne łzawienie oraz duszność. Gromadzenie się ogromnej ilości wydzieliny w drzewie oskrzelowym staje się przyczyną duszności. Czynność serca ulega zwolnieniu. źrenice są bardzo wąskie. W cięższych zatruciach dochodzi do drżeń poszczególnych włókienek i grup mięśniowych, porażenia mięśni oddechowych, osłabienia siły mięśni. Kontakt ze spojówkami powoduje pieczenie, łzawienie, bóle oczu. Na skórze mogą pojawić się: zaczerwienienie, swędzenie, bolesność, czasami wysypka i pęcherze.
Co robić?
Podstawowa czynność - natychmiast sprowokować wymioty, przedtem należy podać choremu, co najmniej szklankę wody i zabieg ten kilkakrotnie powtórzyć. Zwrócenie wypitej trucizny może ograniczyć skutki jej działania. Nie wolno podawać mleka i tłuszczu (olej rycynowy)! Jak najszybciej zawieźć chorego do szpitala; koniecznie wziąć ulotkę lub opakowanie, w którym znajdował się preparat. W razie kontaktu ze skórą dokładnie przemyć miejsce skażone letnią wodą z mydłem. Oczy przepłukiwać przez kilkanaście minut pod bieżącą wodą. Przy pojawieniu się takich dolegliwości jak nadmierne ślinienie się i pocenie należy zasięgnąć porady lekarza. Substancją czynną insektycydów-karbaminianów są m in.: karbaryl, metomyl i karbofuran (zaliczone do I klasy toksyczności), aldikarb.
Pyretroidy
Mają szerokie zastosowanie w środkach używanych w gospodarstwie domowym do zwalczania domowych szkodników. Obecnie w większości są one syntetyczne. Ich działanie trujące jest stosunkowo niewielkie; są przeważnie III i IV klasy toksyczności, rzadko II klasy.
Okoliczności zatruć - preparaty te występują w postaci aerozoli, ręcznych rozpylaczy i atomizerów, dlatego w tym przypadku jest niesłychanie istotne, aby strumień rozpylanej substancji skierowany był w odpowiednią stronę. Drogi zatrucia - najczęściej przez skórę, oczy, drogi oddechowe; objawy ogólnoustrojowe występują rzadko, tylko w zatruciach drogą doustną. Narządy uszkadzane przez pyretroidy - oczy, skóra, rzadziej drogi oddechowe, przewód pokarmowy i centralny układ nerwowy (tylko w razie omyłkowego wypicia płynnego roztworu).
Dolegliwości
Brak czucia warg i języka, pieczenie w jamie ustnej, nudności, wymioty, biegunka. Trucizna w zetknięciu ze spojówkami powoduje pieczenie i łzawienie oczu, ze skórą - objawy uczulenia, czyli swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie, rzadziej pęcherze i głębokie uszkodzenia naskórka. Objawy z centralnego układu nerwowego występują po przypadkowym wypiciu pyretroidu - mogą to być zaburzenia równowagi oraz oddychania, drgawki (rzadko).
Co robić?
Jeżeli nastąpiło zatrucie drogą doustną, trzeba jak najszybciej sprowokować wymioty, wypijając przedtem szklankę letniej wody. Porozumieć się z lekarzem w celu ustalenia toksyczności preparatu. Można podać węgiel aktywowany. W skażeniu przez skórę dokładnie umyć uszkodzoną powierzchnię letnią wodą z mydłem. Oczy opłukiwać przez kilkanaście minut pod bieżącą wodą. W razie pojawienia się i utrzymywania objawów uczulenia skonsultować się z lekarzem dermatologiem. Substancjami czynnymi pyretroidów są m.in. bartryna, dekametryna, deltametryna, permetryna, cypermetryna, aletryna, tetrametryna, katedryna, alfametryna.
Insektycydy polichlorowe
Substancją aktywną są pochodne chlorowe węglowodorów, łatwo rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych. Poza zastosowaniem, jako środki przeciw insektom, są także używane, jako herbicydy (niszczące chwasty), fungicydy (niszczą choroby grzybowe) oraz rodentycydy (niszczą większe szkodniki - myszy, szczury). Okoliczności zatruć - jak w przypadku innych insektycydów. Drogi zatrucia - najczęściej doustnie, także przez skórę i oczy. Narządy uszkadzane przez insektycydy polichlorowe - centralny układ nerwowy.
Dolegliwości
Związki te bardzo łatwo wchłaniają się z przewodu pokarmowego, dlatego w przypadku pomyłkowego wypicia objawy pojawiają się szybko. Ich nasilenie zależy od rodzaju substancji czynnej. Kontakt drogą przez skómą wywołuje dolegliwości ogólne oraz miejscowe stany zapalne skóry. Osoba zatruta odczuwa niepokój, drętwienie języka, ślinotok. Mogą pojawić się zaburzenia równowagi, widzenia (szerokie źrenice), oddychania oraz czynności serca (zwolnienie lub przyspieszenie), uczucie nierównego bicia serca. Co robić? Natychmiast sprowokować wymioty; czynność tę wykonywać kilkakrotnie, do czasu uzyskania czystych popłuczyn. Podać do wypicia roztwór węgla aktywowanego, bezwzględnie zakazane mleko i wszystkie tłuszcze (w ich obecności wchłanianie jest znacznie szybsze). Skażone oczy i skórę przemyć bieżącą letnią wodą. Substancjami czynnymi w insektycydach polichlorowych są: endryna, dieldryna, aldryna, chlordan, toksafen, metoksychlor, pertan, endosulfan, heptachlor.
Herbicydy
Służą do niszczenia chwastów. W grupie tej jest kilka rodzajów środków różniących się budową chemiczną. Należą tu pochodne mocznika, triazynowe i kwasów chlorofenoksyoctowych oraz dikwat. Herbicydy mocznikowe i triazynowe wykazują stosunkowo niską toksyczność. Nieco bardziej toksyczne są pochodne kwasów chlorofenoksyoctowych. Mechanizm działania nie jest dokładnie poznany.
Wpływają drażniąco na skórę, błony śluzowe i spojówki. Dawka toksyczna jest bardzo zróżnicowana, zależna od preparatu; wynosi od kilkunastu do kilkudziesięciu gramów. Wchłaniają się szybko z przewodu pokarmowego i przez skórę. Powodują zaburzenia gastryczne i pracy serca, osłabienie, bóle i zawroty głowy, drżenia mięśniowe; uczucie mrowienia. Pierwsza pomoc - jak w przypadku zatrucia doustnego i przez skómego innymi środkami ochrony roślin. W zatruciach doustnych dikwatem należy jak najszybciej wymusić wymioty i podać węgiel aktywowany. Chory powinien znaleźć się w szpitalu.
Rodentycydy
Są to środki stosowane przeciwko gryzoniom, m. in. W postaci ziaren zbóż zmieszanych z substancją czynną, którą w tej grupie są pochodne dwukumarolu, stąd zwyczajowe nazwy trutki na myszy - "czerwona" lub "różowa" pszenica. Znajdujący się kiedyś w tych preparatach fosforek cynkowy powodował szare zabarwienie ziarna; wtedy była to "szara" lub "czarna " pszenica.
Obecnie fosforek cynkowy zaliczony jest do środków I klasy toksyczności i nie ma go w wolnej sprzedaży. Najczęściej preparaty te są w postaci ziarna zmieszanego z substancją aktywną. Zatruciom ulegają przeważnie dzieci, które zjadają rozsypane ziarna. Niewielka ilość nie stwarza większego zagrożenia, niemniej wskazane jest zgłoszenie się do szpitala w celu wykonania badań. Oczywiście należy sprowokować wymioty (pamiętając o zasadach postępowania), o ile wiadomo, że doszło do zjedzenia większej ilości ziaren, gdyż mogą wystąpić zaburzenia w krzepnięciu krwi (krwawienia).
Źródło: