Zajęcia nr 2

Rozwój prenatalny

Rozwój fizyczny

1. Pierwszy trymestr rozwoju

1. miesiąc

- Faza jaja płodowego

• szybkie podziały zapłodnionej komórki;

• komórka przemieszcza się wzdłuż jajowodu do macicy (na tym etapie mogą powstać monozygotyczne bliźnięta);

• implantacja na macicy;

• ZARODEK: kilkaset komórek, kształt wklęsłej kulki o średnicy 0,14 mm, nie rośnie;

- Faza zarodkowa (embrionalna)

• zarodek żywi się cukrem z krwi pochodzącej z naczyń włosowatych macicy;

• podwaja swoją wielkość każdego dnia;

• organogeneza:

• 19. dzień - oczy (od 28. dnia - soczewka oka)

• 21. dzień - serce zdolne do pracy; 4 dni później zaczyna pulsować; krew krąży między zarodkiem, pęcherzykiem żółtkowym (wytwarza krwinki) i pępowiną;

• 3. tydzień - zaczątki 33 kręgów (somity)

• 4. tydzień - jama ustna, zawiązki narządów wewnętrznych, kończyn, uszu i nosa; 40 par mięśni wzdłuż ciała;

• ZARODEK: zwinięty w łuk; kilka milionów komórek; 0,5 cm długości, waga <1 g

2. miesiąc

intensywna organogeneza (faza embrionalna nadal trwa)

- 5. tydzień:

• zawiązki dłoni i stóp;

• zawiązki gruczołów rozrodczych (jądra/jajniki)

• zawiązki narządów płciowych

• przegroda moczowo-odbytowa

• przegrody w sercu

• błony oddzielające serce, płuca i trzewia

• tkanka chrzęstna szkieletu

• tkanka mięśniowa

• głowa powiększa się

• wzrost o 3-4 mm

- 6. tydzień:

• głowa - największa część ciała

• grupowanie się tkanki kostnej (kości)

• kostnienie płaskich części czaszki

• zawiązki palców

• zawiązki zębów

• barwnik w zawiązku oka (widoczny przez przezroczystą skórę

• całkowicie uformowane: serce, szczęka, żuchwa

• podniebienie

• przewód nosowo-łzowy

• wątroba wytwarza komórki krwionośne

• powstają: jelito ślepe, wyrostek robaczkowy;

• rozgałęzienia oskrzeli

• mięśnie: przepony, grzbietu, brzucha i kończyn

• ustala się gonadalna tożsamość płciowa

• 1,5 - 2 cm; >2 g

- 7. tydzień:

• zawiązki języka; podniebienie zarasta; tworzą się wargi;

• otwarcie przewodów nosowych;

• kanały półkoliste ucha;

• małżowina uszna (kształt dziedziczony)

• oddzielenie dróg moczowo-płciowych i przewodu pokarmowego;

• pranercze (oczyszczanie krwi)

• kostnienie żeber i kręgów;

• >2 cm

- 8. tydzień

• głowa stanowi połowę długości ciała; pochyla się ku przodowi;

• gałki oczne przesuwają się do przodu, nabierają pigmentu; powieki;

• przegrody zewnętrzne nosa;

• ręce rozłożone na boki;

• główne linie papilarne na dłoniach;

• rozwój gruczołów dokrewnych: grasica, tarczyca, nadnercza;

• kubki smakowe;

• błony mięśni gładkich;

• postępujące kostnienie;

• typowa fazowość czynności serca, 40-80 uderzeń na minutę

• formowanie się moszny/łechtaczki

• 3 cm (długość ciemieniowo-pośladkowa)

- Koniec 2. miesiąca:

• serce bije rytmicznie

• mózg koordynuje pracę organów wewnętrznych

• wątroba i śledziona - wytwarzanie komórek krwiotwórczych

• przemiana węglowodanowa

• żołądek - soki trawienne

• nerki - wychwytywanie kwasu moczowego z krwi

Koniec embrionalnego okresu rozwoju

Płodowy okres życia

3. miesiąc

- 9. tydzień:

• częściowe prostowanie pleców - głowa nie opada na brzuch;

• doskonalenie się zewnętrznej części narządu płciowego;

• skóra i mięśnie grubieją;

• meszek płodowy na skórze (lanugo)

• tęczówka; powieki pokrywają oczy (jeszcze przez 3 miesiące)

• narządy szkliwotwórcze;

• zawiązki paznocki

• gruczoł przysadkowy wytwarza gonadotropiny (hormony stymulujące funkcje jąder i jajników);

• 4 cm, 3 g

- 10. tydzień:

• ślimak i narząd słuchowy ucha;

• płuca i trzustka;

• pęcherzyk żółciowy produkuje żółć

• szpik kostny stopniowo przejmuje rolę krwiotwórczą;

• mięśnie umożliwiają ruchy jelit

• wzrost o 1,5 cm

- 11. tydzień:

• struny głosowe

• jelita pokrywają się błoną śluzową

• trzustka wydziela insulinę do krwi

• 6,5 cm, 9,5 g

- 12. tydzień:

• otwór odbytowy

• gruczoły wytwarzają ślinę

• intensywne kostnienie żeber i kręgów

• nerki produkują mocz wydalany do płynu owodnionego

• kora nadnerczy wydziela hormony

• koniec rozwoju strun głosowych

2. Drugi trymestr rozwoju

4. miesiąc:

• głowa stanowi 1/3 długości ciała; trzyma się prosto dzięki rozwojowi mięśni karku;

• poduszki dotykowe na palcach;

• serce pompuje dziennie 30 litrów krwi;

• tarczyca asymiluje jod i wydziela toroksynę;

• synteza białka

• magazynowanie brunatnej tkanki tłuszczowej (energia)

• więcej płynu owodnionego (stała temperatura, łagodzenie wstrząsów, pozbawia poczucia ciężaru ciała, dostarcza substancji odżywczych) - jego picie ćwiczy pobieranie pokarmu i pobudza dojrzewanie układu pokarmowego;

• bruzdy i zwoje na mózgu; móżdżek;

• mapa ruchowa i czuciowa ciała (przednia część kory)

• podatność na środki pobudzające i uspokajające

• 25 cm, do 20 dag

5.miesiąc:

• porost włosów, brwi i rzęs;

• paznokcie;

• tony serca są wysłuchiwalne stetoskopem;

• ostateczna wielkość ślimaka (7 mm)

• mózg: bruzda czołowa, ciemieniowo-potyliczna, ostrogowa, spoidła

• aktywność stopniowo staje się cykliczna (wpływ temperamentu i trybu życia matki)

6. miesiąc:

• proporcjonalność ciała;

• maź płodowa pokrywa skórę;

• intensywne kostnienie szkieletu; tworzą się więzadła stawowe;

• magazynowanie substancji potrzebnych po urodzeniu: wapń, żelazo, białka, ciała odpornościowe;

• dojrzewanie narządów wewnętrznych, np. płuca mogłyby już pracować w wypadku wcześniejszego porodu;

• silny porost włosów, wzmocnienie paznokci;

• koniec wzrostu komórek i zwojów nerwowych; mielinizacja mózgowia;

• gęstnienie sieci powiązań nerwowych, migracje neuronów do kory (proces wrażliwy na teratogeny - czynniki szkodliwe, np. stres matki); zaburzenia w tworzeniu nowych połączeń mogą przyczynić się do pojawienia się w przyszłości problemów natury psychicznej;

3. Trzeci trymestr rozwoju

- wzrasta możliwość przeżycia poza organizmem matki (po 28. tygodniach - wcześniak)

- intensywny rozwój tkanki tłuszczowej (podwojenie wagi;

- dalsze magazynowanie substancji potrzebnych po urodzeniu;

- dziecko pije ok. 1 litra płynu owodnionego dziennie (15% zapotrzebowania)

- rozwój połączeń nerwowych, powiększenie powierzchni kory (układ bruzd);

- w korze: dyskryminacja bodźców; uczenie się; zapamiętywanie; nabywanie nawyków, preferencji; doświadczanie pierwotnych emocji;

7. miesiąc:

• zanik lanugo

• chłopcy: jądra zsuwają się z jamy brzusznej do moszny;

• widocznych jest 6 warstw kory mózgowej;

• większość odruchów wrodzonych jest widoczna, np. ssanie, poszukiwanie pokarmu, kroczenie, chwyty;

Przełom 7. i 8. miesiąca:

• intensywna bioelektryczna aktywność kory mózgowej; nowe szlaki połączeń między częściami kory oraz relacje :mózg - reszta ciała; dzięki temu: lepsza koordynacja;

• intensywne ćwiczenie mózgu w fazie REM snu;

• dziecko przybiera pozycję główką w dół;

• powstają różnice lateralne - kształtowanie się dominacji półkul zależy głównie od poziomu testosteronu;

8. miesiąc:

• skóra różowieje, wygładza się;

• ciało zaokrągla się;

• dojrzewanie układu oddechowego

• 180-220 dag

9. miesiąc:

• dziecko przestaje rosnąć na 2 tygodnie przed urodzeniem;

• piersi nabrzmiewają pod wpływem hormonów (czasem);

• w jelicie grubym gromadzi się smółka złożona z żółci, martwych komórek przewodu pokarmowego oraz połkniętych włosków meszku;

Rozwój układu nerwowego

1. miesiąc:

• 13. dzień: ektoderma uwypukla się - wyznaczenie późniejszej osi ciała;

• 19. dzień: powstaje cewa nerwowa złożona z neuroblastów; rozwija się z niej rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe;

• 21. dzień: pierwsze komórki OUN; 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe: tyło-, śród- i przodomózgowie;

• 4. tydzień: wygięcie odcinka mózgowego; pierwsze spontaniczne ruchy w wyniku samogenerujących się impulsów nerwowych (serce, zawiązki kończyn);

2. miesiąc:

• 6. tydzień: pierwsze odruchy nerwowe (41. dzień), np. spontaniczne ruchy wygięcia grzbietu i karku, podnoszenia się i opadania;

• 7. tydzień: półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część czaszki; pierwsze oznaki fal mózgowych; ruchy rączek i nóżek; intensywny rozwój oka - włókna komórek nerwowych siatkówki łączą się z mózgiem; koniec rozwoju soczewki; okolice wargi wrażliwe na dotyk (podrażnienie wywołuje reakcję całego ciała - zwrot tułowia);

• 8. tydzień: silny rozwój pęcherzyków mózgowych; unerwianie tworzącego się ucha wewnętrznego;

3. miesiąc:

• 9. tydzień: cewa nerwowa wypełnia się komórkami nerwowymi; doskonalenie się zmysłu dotyku (powieki, dłonie); rdzeń wysyła niezależne sygnały do kończyn; nerw węchowy;

• 10. tydzień: połączenia nerwowo-mięśniowe; doskonalenie się wrażliwości dotykowej w okolicy twarzy (lekkie dotknięcie czoła - obrót głowy); dziecko wykonuje wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie się), które utrwalają się w postaci schematów ruchowych;

• 11. tydzień: uwrażliwienie większej powierzchni ciała; wciąż reakcja uogólniona; w zamknięciu dłoni bierze udział kciuk;

• 12. tydzień: nerw łączący gałkę oczną z częścią potyliczną mózgu; połykanie wód płodowych; pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej: nabierania i wyparcie wód; ssanie; fale mózgowe z pnia: wolne, nieregularne, indywidualne;

- Generalny rozwój motoryczny: podciąganie, prostowanie nóg, kołysanie biodrami, otwieranie i zamykanie ust, grymasy twarzy, przeciwstawianie kciuka, podskakiwanie;

4. miesiąc:

• do 20 tys. ruchów kilkanaście schematów;

• spontaniczne próby oddychania (skurcz klatki piersiowej);

• !!! - jeżeli dana funkcja nie zostanie wyćwiczona na poziomie nieświadomym w okresie prenatalnym, to nie rozwinie się ona ani świadomie, ani instynktownie po urodzeniu;

5. miesiąc:

• matka odczuwa, że dziecko śpi, kopie, ma czkawkę, obraca się, przeciąga się, szuka wygodnej pozycji;

6. miesiąc:

• wzrost częstotliwości i amplitudy skurczów/rozkurczów klatki piersiowej;

• aktywność dziecka zależy od docierających do niego bodźców;

• naprzemienna harmonizacja ruchów matki i dziecka - dziecko uczy się naprzemienności na wzór matki; stymulacja rozwoju ruchowego;

Rozwój zmysłów

- Kolejność rozpoczynania funkcjonowania: dotyk, równowaga, węch, smak, słuch, wzrok;

- Intersensoryczność - rozwój zmysłów jest wzajemnie od siebie zależny;

4. miesiąc:

• cała powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk;

• reakcja na smak wód płodowych oraz zmiany ciśnienia;

• koniec mielinizacji nerwów narządu przedsionkowego - odruchy błędnikowe;

• ćwiczenie zmysłu równowagi (kołysanie, oddychanie matki)'

• funkcjonuje narząd Cortiego;

5. miesiąc:

• aktywność chemiczna kubków smakowych;

• intensywność połykania zależy od uczucia głodu, smaku wód płodowych oraz samopoczucia dziecka;

• reakcje na bodźce z zewnątrz matki (zmiany temperatury, oświetlenia, hałasy;

6. miesiąc;

• otwiera się szpara powiekowa;

• pełna dojrzałość receptorów równowagi;

- wszystkie zmysły funkcjonalnie czynne; możliwy odbiór wrażeń, ale bez integracji spostrzeżeniowej;

Behawior

- Stany behawioru prenatalnego:

• głęboki/aktywny sen

• spokojne/aktywne czuwanie

- Wskaźniki:

• Główne: rytm pracy serca, ruchy ciała, ruchy gałek ocznych

• Towarzyszące: regularność ruchów oddechowych, ruchy ust, wydalanie moczu

- Odchylenia od normy w zakresie cykliczności powyższych stanów są zwykle związane z zaburzeniami rozwoju układu nerwowego, charakterystycznymi u dzieci np.

• wewnątrzmacicznym opóźnieniem wzrostu

• wodogłowiem

• poddanych działaniu alkoholu, środków odurzających i niektórych leków;

• matek z cukrzycą

Czynniki zaburzające rozwój prenatalny

1. Genetyczne [dziedziczne lub w wyniku działania szkodliwych czynników na materiał genetyczny]

1. aberracje chromosomowe:

• strukturalne (np. zespół „miauczącego kota”)

• liczbowe (dot. autosomów, np. zespół Downa; dot. chromosomów płciowych, np. zespół Turnera, Klinefeltera);

• mutacje monogenowe:

• przekazywane w sposób dominujący (np. choroba Bournville'a, Aperta, Marfana)

• recesywny (np. fenyloketonuria)

• sprzężony z płcią (np. hemofilia, dystrofia mięśniowa typu Duchera)

1. mutacje poligenowe: w sumie z wpływem środowiska - choroby psychiczne;

2. Paragenetyczne - wynikające z właściwości matki (regulator matczyny);

3. Pozagenetyczne - blastopatie, embriopatie, fetopatie wady wrodzone powstałe w poszczególnych okresach w wyniku:

• działania wirusów, bakterii, pasożytów, toksyn, promieniowania

• niedotlenienia, niedożywienia, chorób, chorób i stresu matki

• nieprawidłowego położenia, przedwczesnego odklejenia od łożyska

Zależność rozwoju od płci

- Maskulinizacja i feminizacja mózgu w okresie prenatalnym kształtuje płciowe zróżnicowanie odmienności w zakresie:

• spostrzegania

• reagowania i zachowania

• typu temperamentu seksualnego

• wydatkowania energii

• predyspozycji do zachowań seksualnych, rodzicielskich, opiekuńczych, pielęgnacyjnych;

1

---