Psychologia społeczna II - M.Cielecki notatki: Natalia Ruszkowska

([e-mail])

Wykład I - Facylitacja społeczna

Facylitacja społeczna (ułatwienie + hamowanie społeczne) - wpływ fizycznej obecności innych osób na poziom działania jednostek - rezultatem jest lepsze wykonywanie zadań łatwych i wyuczonych, a gorsze trudnych i nowych. Przykładowe badanie: 4 osobowe gr. studentów obserwowały bilardzistów, wyróżnili takich, którzy mieli przynajmniej 70% trafnych uderzeń oraz nowicjuszy; obserwatorzy od czasu do czasu podchodzili bliżej, wtedy ci, którzy byli dobrzy grali lepiej a nowicjusze jeszcze gorzej.

Najprostszy aspekt działania grupowego wiąże się z samą obecnością innych ludzi. Wiemy z doświadczenia potocznego jak zachowujemy się w windzie, gdy wsiądą inni ludzie - zazwyczaj uciekamy wzrokiem i czytamy napisy, o dopuszczalnej wadze osób. Następuje w nas wtedy: 1) wzrost pobudzenia o negatywnym zabarwieniu emocjonalnym i 2) dekoncentracja uwagi. Efekty te mogą być usunięte przez:

- nawiązanie kontaktu

- skupienie uwagi na jakimś obiekcie zewnętrznym

- niezobowiązujące porozumienie się (np.: uśmiechając się)

Istotą działania w grupie jest robienie czegoś wspólnie z innymi, ale wstępem jest tu sama obecność innych osób. Jak wpływa ona na funkcjonowanie zadaniowe jednostki? Próbę odpowiedzi na to pytanie podjął w roku 1898 Triplett w jednym z pierwszych badań psychologii społecznej, w którym dzieci nawijały żyłkę na kołowrotek - samotnie lub w obecności innych dzieci. Dzieci działające w obecności innych okazały się skuteczniejsze - w tym samym czasie nawinęły więcej żyłki od pracujących samotnie. Wzrost poziomu wykonania zadań pod wpływem obecności innych wykazano także w wielu innych wczesnych badaniach i nazwano efektem facylitacji społecznej (czyli ułatwienia społecznego). Jednak Pessin i Husband, którzy prosili swoich badanych o rozwiązywanie zagadek lub uczenie się sylab bezsensownych stwierdzili, że obecność innych powoduje spadek poziomu wykonania w porównaniu z działaniem w samotności. Nazwano to efektem hamowania społecznego, który również wykazany został w wielu badaniach.

Uogólnienie Zająca (1965): Obecność innych osobników tego samego gatunku polepsza poziom wykonania czynności łatwych, dobrze wyuczonych, zaś pogarsza poziom wykonania czynności trudnych, nowych lub słabo wyuczonych.

Wynik interakcyjny - taki, który polepsza się w jednej sytuacji, a pogorsza w drugiej.

Nawrót zainteresowania tą problematyką nastąpił dopiero w latach 60. pod wpływem Roberta Zajonca (1965), który przedstawił przekonującą próbę rozwiązania sprzeczności i wyjaśnienie mechanizmu, na mocy którego obecność innych wpływa na funkcjonowanie zadaniowe. Zajonc zauważył, że uczestnicy większości badań wykazujących efekt facylitacji wykonywali zadania łatwe (jak nawijanie żyłki), podczas gdy w badaniach wykazujących efekt hamowania, proszeni byli o wykonanie zadań trudnych (jak rozwiązywanie zagadek). Ponadto założył, że sama obecność innych jest czynnikiem nasilającym przeżywane pobudzenie, czyli działa na podobieństwo nasilonego popędu. Pozwoliło to odwołać się do ogólniejszej teorii Hulla-Spence'a zakładającej, że nasilenie popędu podnosi tendencje do wykonania reakcji dominującej w hierarchii reakcji wzbudzanych przez dowolny bodziec. Zajonc rozumował, że istotą zadań łatwych jest ich dobre wyuczenie, co oznacza, że dominująca reakcja w ich przypadku jest reakcją poprawną. Jednak argumentem przeciwko wyjaśnianiu facylitacji społecznej przez odwołanie się do teorii Hulla-Spence'a jest brak pobudzenia lub słabsze pobudzenie przy wykonywaniu zadań łatwych niż trudnych.

Najbardziej specyficzne dla człowieka jest wyjaśnienie facylitacji społecznej odwołujące się do obiektywnej samoświadomości.

Istotą zadań trudnych jest to, że wymagają one dopiero uczenia się, a dominująca reakcja ma charakter (jeszcze) niepoprawny. Obecność innych nasila więc w przypadku zadań trudnych reakcje niepoprawne i w rezultacie obniża poziom wykonania. Zatem obecność audytorium podniesie poziom gry świetnego pianisty, bowiem dla niego zagranie Apassionaty Beethovena jest zadaniem łatwym, w którym dominują reakcje poprawne, wzmagane pobudzeniem wywołanym przez widownię (właśnie z tego powodu koncertowe nagrania wybitnych wirtuozów często bywają lepsze od studyjnych). Dokładnie odwrotnie będzie w przypadku pianisty kiepskiego lub takiego, który dopiero uczy się grać Apassionatę - u niego dominują reakcje niepoprawne, również nasilane pobudzeniem wywoływanym przez audytorium.

Teorie pobudzeniowe: Dlaczego jednak obecność innych miałaby podnosić poziom pobudzenia, czyli ogólnej mobilizacji organizmu? Na pytanie to dawano trzy rodzaje odpowiedzi. Sam Zajonc uważał, że wzrost ten jest wyrazem czujności i przygotowania do reakcji na potencjalne działania innych, pojawiających się w otoczeniu osób, nawet kiedy jednostka z nimi nie rywalizuje, ani nie spodziewa się po nich żadnych zysków lub strat (takich jak aprobata czy odrzucenie). Odpowiedź druga jest taka, że pojawiający się inni wzbudzają w jednostce lęk przed oceną (Weiss i Miller) - ich obecność sygnalizuje perspektywę bycia ocenianym i możliwość oceny negatywnej (Cottrell uważał, że nie sama obecność osobnika jest przyczyną pobudzenia, lecz fakt, że inni są źródłem wzmocnień pozytywnych lub negatywnych, Henry i Glass uważali że ocena nasila efekt facylitacji, ale tylko u ludzi). Choć koncepcja lęku przed oceną wydaje się całkiem rozsądna, w większości badań empirycznych nie zyskała sobie potwierdzenia. Na przykład efekty facylitacji przy zadaniu łatwym i hamowania przy zadaniu trudnym występują nawet w obecności osoby, która nie jest w stanie ocenić poziomu wykonania, gdyż - pod jakimś pretekstem - ma zasłonięte oczy i słuchawki na uszach. Wzrost kompetencji obserwatorów w sprawie, której dotyczy zadanie, zapewne nasila lęk przed oceną, jednak nie nasila efektu facylitacji w zadaniach łatwych, a hamowania w zadaniach trudnych. Przemawia to raczej za tezą Zajonca, że liczy się sama obecność innych, a nie za tezą Cottrell a, że liczy się lęk przed negatywną oceną, jaką inni mogą wydać. Podobna wymowę ma także fakt, że efekty facylitacji-hamowania pojawiają się także u zwierząt, w tym u... karaluchów (w jednym labiryncie łatwym k. miały przejść trasę od startu do zaciemnionej strony pudelka, przechodziły szybciej w obecności innych karaluchów a wolniej będąc same, w drugim labiryncie trudnym dłużej szły te które miały widownie a krócej gdy były same; zmienna zależna w badaniu: czas przejścia do końca labiryntu), które raczej trudno podejrzewać o lękanie się, jak wypadną w oczach innych. Zasadniczy wzór reakcji na obecność innego osobnika tego samego gatunku jest więc taki sam u ludzi i u zwierząt . Trzecie wyjaśnienie wzrostu pobudzenia zakłada, że pojawienie się innych osób (czy osobników własnego gatunku) przyciąga uwagę, szczególnie wtedy, kiedy jednostka pragnie porównywać swoje wyniki z ich wynikami. Powoduje to konflikt między koniecznością poświęcania uwagi zadaniu, a poświęcania jej innym obecnym osobom (pobudzeniowa teoria Sanders, Moore i Barona). Podobnie jak każdy inny konflikt, ten konflikt uwagi skutkuje wzrostem ogólnego pobudzenia przeżywanego przez jednostkę. Wyjaśnienie to stosuje się zarówno do ludzi, jak i zwierząt, a przemawia za nim fakt, że efekty facylitacji-hamowania pojawiają się tylko wtedy, gdy zadanie ma taki charakter, że zwracanie uwagi na innych odciąga od niego uwagę (nie wszystkie zadania tego wymagają - np. podczas wygłaszania wykładu zwracanie uwagi na audytorium jest integralnym elementem zadania). Teoria Guerin i Innes: pobudzenie występuje tylko w obecności innych nieprzewidywalnych, gdy możemy monitorować ich zachowanie - ustępuje, a wraz z nim efekt facylitacji.

Teorie niepobudzeniowe: Pojawienie się innych prowadzi do rozproszenia uwagi i stanowi dodatkowe obciążenie umysłowe dla osoby skupionej na jakimś zadaniu (niepobudzeniowa teoria Barona). Zgodnie z niepobudzeniową wersją teorii konfliktu uwagi, polepszenie poziomu wykonania zadania łatwego w obecności innych następuje, ponieważ obecność innych odwraca (nadmierny) zasób uwagi od zadania. Duval i Wicklund: w obecności innych następuje wzrost obiektywnej samoświadomości - podmiot stara się dostosować zachowanie do standardów idealnych. Carver i Scheier: system kontroli zachowania w obecności innych staje się bardziej aktywny. Bond: w obecności innych wzbudzany jest motyw pozytywnej autoprezentacji; wykonywanie zadania trudnego prowadzi do zażenowania (fakt, iż pobudzenie wystepuje przy zadaniach trudnych zgodny jest także z tą teorią).

(Wersję "pobudzeniową" i "niepobudzeniową" ma wyjaśnienie zjawiska facylitacji społecznej odwołujące się do konfliktu uwagi)

Badania nad wpływem audytorium i równoczesnego działania na poziom wykonania zadania (u ludzi): ściganie celu na tarczy - polepszenie wykrywanie błędów na tarczy świetlnej - polepszenie pisanie - polepszenie skreślanie samogłosek - polepszenie uczenie się sylab - pogorszenie rozwiązywanie problemów - pogorszenie unikanie szoku elektrycznego - pogorszenie

Badania nad wpływem audytorium i równoczesnego działania na poziom wykonania czynności (u zwierząt): odżywianie się kurcząt - polepszenie budowanie gniazd przez mrówki - polepszenie uczenie się odróżniania źródła smacznego i niesmacznego pożywienia - pogorszenie uczenie się unikania szoku elektrycznego - pogorszenie

Wykład II - Komunikacja niewerbalna

Definicja I: Komunikacja niewerbalna jest to wszelkie zamierzone i niezamierzone pozasłowne przekazywanie informacji.

Definicja II: Komunikacja niewerbalna jest to wszelki przekaz informacji bez użycia słowa mówionego, pisanego lub kodów słowopochodnych, dokonywany przy pomocy statycznych i dynamicznych właściwości ciała ludzkiego.

Charakterystyka komunikacji niewerbalnej:

• Występuje powszechnie, np.

• w wyborach wygrywają zazwyczaj wyżsi i ciężsi prezydenci Stanów Zjednoczonych

• wygrywają atrakcyjniejsi posłowie (w Kanadzie)

• bardziej wpływowi dyskutanci u głowy stołu

• bardziej skrajne decyzje zapadają w mniejszych pomieszczeniach

• w Szwajcarii większy wpływ miał ten, którego status został nadany przez autorytet

• gdy osoby są w konflikcie, wolą siedzieć obok siebie naprzeciwko niż obok

• Jest predyktywna (przewidująca), np.

• wrażenia interpersonalne z fotografii pozwalają przewidywać przyjaźnie szkolne po kilku tygodniach

• pobudzenie emocjonalne w czasie dyskusji małżonków pozwala przewidywać satysfakcję ze związku po 3 latach (małe pobudzenie - satysfakcja)

• Wymaga niewielkiego zaangażowania poznawczego ze strony odbiorcy, np.

• rozpoznawanie płci, wieku, tożsamości, stanu emocjonalnego na podstawie ruchu ciała reprezentowanego nawet przez jeden punkt - badano to za pomocą percepcji kroku (oświetlone były jedynie małe punkty ciała i widać było ich ruch), np. płeć rozpoznawano ma podstawie kołysania się ciała

• w punktach ruchu dobrze rozpoznawane były radość, gniew i smutek w przeciwieństwie do dumy

• Jest spostrzegana całościowo, np.

• połączenie informacji z wyrazu twarzy i tonu głosu zwiększa diagnostyczność w stosunku do diagnostyczności tych kanałów traktowanych oddzielnie

• Jest silna, „przekonująca”, np.

• efekty fizycznej wyrazistości osoby bodźcowej („efekt solo”, „efekt punktu widzenia”, oświetlenie, in.) występują niezależnie od dystrakcji (roztargnienia) i przy dużym zaangażowaniu obserwatora

* efekt solo - komponuje się dwie grupy osób z różnej kategorii; efekt jest tym silniejszy im mniej jest przedstawicieli jednej z kategorii (np. jedna kobieta i ośmiu mężczyzn)

* efekt punktu widzenia - dwie osoby siedzą naprzeciwko siebie, a osoby badane są rozmieszczone w kole; badana jest percepcja osób w zależności od położenia. Osoba, którą widać z przodu, której głos jest najsilniejszy i która jest efektem solo - była uważana za najbardziej przyjazną, zdenerwowaną, przykłuwającą uwagę, a także brana za przywódcę.

* oświetlenie - scena, np. tylko jedna osoba jest oswietlona

• Jest odbierana podprogowo, np.:

• prezentowane w czasie nie pozwalającym na świadomą rejestrację wyrazy emocjonalne twarzy wpływają na spostrzeganie i zachowanie (zmienna zależna: ilość krzeseł między OB, a fotografią)

• Służy wykrywaniu zagrożenia, np.:

• badanie małżeństwa Handsonów - twarz wyrażająca agresję na tle twarzy wyrażających inne emocje jest spostrzegana szczególnie szybko

• gdy w maskach występują kąty twarz jest spostrzegana jako bardziej zła, aktywna i silna, niż gdy zamiast kątów są łuki)

• negatywny komunikat niewerbalny znosi wpływ walencji (znaczenia) komunikatu werbalnego

• nieświadome bodźce związane z emocjami wpływają na zachowanie człowieka

Komunikacja niewerbalna a werbalna:

• ze względu na dystans przedmiot-znak wg Ekmana i Friesena:

kodowanie samoistne ------ kodowanie ikoniczne ------- kodowanie arbitralne

• ze względu na liczbę kodów wg Kurcz:

kod pojedynczy ------------------------------------------------------------------- kod podwójny

• Kategorie znaczeń przekazywanych drogą niewerbalną wg Mehrabiana:

• bezpośredniość

• status

• reaktywność

• Porównanie ze strukturą dyferencjału semantycznego wg Osgooda:

• ewaluacja (ocena)

• potencja

• aktywność

Dyferencjał semantyczny - służy do mierzenia obiektów otaczającego świata, jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej. Możemy np. badać obraz nauczyciela. Respondentowi daje się kartę zawierającą szereg opozycyjnych przymiotników i słowo oznaczające opisywany przedmiot np. nauczyciel. Respondent ma za zadanie określić, jakie wrażenie sprawia na nim dany przedmiot poprzez zaznaczenie w określonym polu krzyżykiem np. bliżej określenia zły niż dobry.

Komunikacja niewerbalna:

• Ma specyficzne funkcje (wg Argyle'a):

• wyrażanie emocji

• wyrażanie postaw w relacji interpersonalnej

• prezentacja własnych cech osobowości

• funkcje pomocnicze w toku rozmowy

• Komunikacja niewerbalna jest:

• mniej intencjonalna

• mniej konwencjonalna

• dotyczy bardziej bezpośrednich przedmiotów i relacji

• bardziej związana z afektem (ekspresją emocji)

Klasyfikacja komunikacji niewerbalnej:

• Zachowania proksemiczne (dystans fizyczny, orientacja - kąt utworzony przez linie poprzeczne przechodzący przez płaszczyznę ciała)

• Zachowania kinezyjne (postawa ciała, wyraz emocjonalny twarzy, wyraz oczu, ruchy ręki: emblematy - ruchy o kulturowym znaczeniu, najbardziej słowopochodne i arbitralne, ilustratory - gesty ilustrujące, np. zataczanie koła, regulatory np. ruchy ręki, adaptery - najtrudniej wytłumaczalne, np. trzęsienia przedmiotu, przesunięcia krzesła)

• Zachowania paralingwistyczne (pozajęzykowe: ach, och, przerwy, zająknięcia)

Proksemika - dystans fizyczny:

- jest to nauka zajmująca się badaniem wzajemnego wpływu relacji przestrzennych między osobami oraz między osobami, a otoczeniem materialnym na relacje psychologiczne, sposób komunikacji, itp.

• Klasyfikacja dystansów (państwa zachodnie):

• intymny 0-45 cm (najważniejszy, ponieważ jest pilnie strzeżony i uważany za osobistą własność. Prawo naruszenia go mają tylko osoby uczuciowo powiązane, np.rodzice, małżonkowie, kochankowie, dzieci, bliscy przyjaciele i krewni.)

• osobisty 45-120 cm (odległość jaka nas dzieli od ludzi podczas przyjęć i spotkań towarzyskich, współpracowników i innych kontaktów społecznych z osobami nam znanymi.)

• społeczny 150-350 cm (np. szef - podwładny, uczeń - nauczyciel)

• publiczny 10-25 m (relacja z większą grupą)

• W tym zakresie istnieją znaczne różnice międzykulturowe

Kinetyka - emocje podstawowe:

1. radość/szczęście

2. smutek

3. gniew/złość/agresja

4. zdziwienie/zaskoczenie

5. strach/lęk

6. wstręt/obrzydzenie

7. podległość/poddanie się

8. pogarda/lekceważenie

• Te wyrazy emocjonalne są:

• w większości wspólne ludziom i zwierzętom

• rozpoznawalne międzykulturowo (nierozpoznawalna kulturowo jest np. duma)

Ekspresja a przeżycie emocjonalne:

• Tradycja darwinowska (teoria sprzężenia zwrotnego z twarzy) - im silniejsza ekspresja, tym silniejsze przeżycie. Emocja to:

• teoria Jamesa-Langego - interpretacja zmian wisceralnych i motorycznych

• teoria Cannona-Barda - „produkt uboczny” rozpoznania we wzgórzu

• teoria Schachtera-Singera -interpretacja pobudzenia i zdarzenia

• Tradycja freudowska - im słabsza ekspresja, tym silniejsze przeżycie

• Teoria sprzężenia zwrotnego z twarzy jest potwierdzona w wersji „dymensjonalnej” (potwierdza się wtedy, gdy różnicujemy między emocją pozytywną, a negatywną)

• W wersji „kategorialnej” wymaga dalszych badań

• Osoby tłumiące emocje (ich zewnętrzny wyraz) doświadczają silniejszego pobudzenia ze strony układu autonomicznego

• Osoby te wykazują pogorszenie funkcjonowania poznawczego (pamięci) związanego z sytuacją wywołującą emocje

• Istnieją w tym zakresie różnice indywidualne między ludźmi (internalizerzy - mają tendencję do wstrzymywania zewn. ekspresji emocji, ale silnie ją przeżywają i eksternalizerzy - ujawniają swoje emocje)

Kontrolowalność kanałów komunikacyjnych :

• Od największej do najmniejszej:

• werbalny - najbardziej kontrolowany

• wyraz emocjonalny twarzy

• postawa ciała i kończyn

• głos - najmniej kontrolowany

• Ekspresje stłumione (dana osoba uświadamia sobie, że wyraz twarzy może ją zdradzić i próbuje nad nim zapanować) można odczytać świadomie, mikroekspresje (w pełni oddają emocję, którą chcemy ukryć, jednak trwa to tak krótko, że obserwator może tego nie zauważyć) - z trudem

• Przy sprzecznej informacji z kanału niewerbalnego i werbalnego na ogół przeważa ten pierwszy, ale to zależy od kontekstu.

• Wyniki badań nad wyrazem emocjonalnym twarzy w samotności i w sytuacjach społecznych wskazują, iż ekspresja emocjonalna zarówno reguluje emocje, jak i pełni funkcję komunikacyjną

Teoria konfliktu afiliacyjnego Argyle'a-Dean:

• Różne kanały komunikacji niewerbalnej (odległość fizyczna, kontakt wzrokowy, ilość uśmiechów), a także intymność tematu rozmowy określają poziom intymności kontaktu interpersonalnego.( różne kanały komunikacji kompensują się w otrzymywaniu optymalnego poziomu intymności kontaktu)

• Mogą się w zakresie tej funkcji wzajemnie kompensować (dopełniać).

• Dla danej diady istnieje optymalny poziom intymności kontaktu.

• Np. wymuszenie na parze przyjaciół zbyt bliskiego kontaktu fizycznego spowoduje spadek intensywności kontaktu wzrokowego

Lewa półkula:	Prawa półkula:
- od szczegółu do ogólu - werbalna - zbliżanie - pozytywna - sekwencyjna - racjonalna - analityczna - pozytywne emocje + agresja - komunikacja	- od ogółu do szczegółu - niewerbalna - unikanie - negatywna - równoległa - emocjonalna - holistyczna - negatywne emocje: strach, lęk, smutek

Wykład III - Normalizacja i konformizm

Wpływ społeczny to proces, w wyniku którego do­chodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczuć czło­wieka wskutek tego, co robią, myślą lub czują inni ludzie. W myśl tej definicji, warunkiem wpływu nie jest ani uświadomie­nie sobie przez jednostkę zachodzących w niej zmian (wiele z nich odbywa się poza progiem świadomości), ani intencjonalność oddziaływań innych (wiele oddziaływań ma charakter niezamierzony przez sprawcę). Trzy najbardziej wyraziste przypadki wpływu społecznego to naśla­downictwo - czyli kopiowanie cudzych zachowań we własnym działa­niu, konformizm - uleganie rzeczywistemu, czy tylko wyobrażonemu naciskowi ze strony innych ludzi stanowiących większość w danej sytuacji oraz posłuszeństwo wobec autorytetu - podporządkowywanie się poleceniom bądź sugestiom ludzi mających władzę czy autorytet.

Mechanizmy wpływu społecznego:

• Wpływ informacyjny a wpływ normatywny

Wpływ informacyjny: inne osoby źródłem informacji - konformizm prywatny lub nawrócenie się

Wpływ normatywny: dążenie do bycia lubianym lub lęk przed odrzuceniem/wyśmianiem - konformizm publiczny lub uległość

Wpływ normatywny polega na ulega­niu jednostki temu, co uważa ona za normę społeczną, a w szczególności za normę wyznawaną przez grupę odniesienia, tj. grupę, na której człowiekowi zależy, z którą się utożsa­mia, o której mówi „my". Wiele norm grupowych ma ukryty, niewypowiedzia­ny jasno charakter i jednomyślne zachowanie innych jest dla jednostki ważnym wskaźnikiem istnienia i treści norm. Jednostki łamiące normę narażają się na odrzucenie społeczne - śmieszność, potępienie, złą opinię, agresję czy wykluczenie z grupy. Upodobnienie własnego zachowania do tego, co robią inni, pozwala oczywiście uniknąć wszystkich tych nieprzyjemności i to właśnie unikanie motywuje nas do zewnętrznego konformizmu - upodabniania się do innych pomimo odmienności własnego, lecz nieujawnianego, zdania. Jednak nikt nie lubi myśleć o sobie jako o uległym przedmio­cie cudzych oddziaływań i dlatego konformizm zewnętrzny łatwo przeradza się w konformizm wewnętrzny - kiedy to podporządkowujemy swoje zachowanie naciskowi innych, ponieważ uważamy, że mają rację. To właśnie przekonanie, że inni mają rację, jest podstawą informacyjnego wpływu większości, drugiego mechanizmu prowadzącego do konformizmu. Tak więc wpływ informacyjny opiera się na dążeniu człowieka do tego, by mieć słuszność, podczas gdy wpływ normatywny na dążeniu do tego, by być lubianym i akceptowanym przez innych.

• Trzy poziomy ulegania wpływowi

1. Uleganie, najlepiej opisuje zachowanie osoby, która motywowana jest pragnieniem uzyskania nagrody, lub uniknięcia kary. Zazwyczaj trwa ono tak długo, jak długo stosuje się obietnicę otrzymania nagrody, lub groźbę kary. Jest reakcją najmniej trwałą, a jej efekty są najbardziej powierzchowne. Ważnym komponentem jest tu władza, jaką dysponuje osoba oddziaływująca. Nagradzanie i karanie są bardzo ważne, jaki środki pozwalające nakłonić ludzi do uczenia się, bądź wykonywania jakiś czynności. Muszą jednak być ciągle obecne, dlatego nie sprawdzają się jako techniki oddziaływania społecznego. Formą uległości jest posłuszeństwo, które skłania nas do określonego działania. Trudno, bowiem jest nam się oprzeć naciskom osób, których zachowanie determinuje nas do jakiegoś działania. Zwłaszcza, jeśli osoba wywierająca wpływ jest dla nas autorytetem, kimś znaczącym. Większości ludzi daleko posunięte posłuszeństwo może nakazać tylko ten znaczący autorytet, nie zaś każdy, kto tylko przyjmie jego rolę. Czynnikiem zmniejszającym posłuszeństwo jest fizyczna nieobecność osoby, która jest naszym autorytetem. W sytuacji takiej jesteśmy mniej skłonni postępować zgodnie z jej nakazem.
2. Identyfikacja jest to z kolei reakcja na wpływ społeczny, wywołana pragnieniem danej jednostki, aby być podobną do osoby, od której pochodzi ten wpływ Jednostka zachowuje się w określony sposób zazwyczaj wtedy, gdy osoba, lub grupa wywierająca na nią wpływ jest dla niej atrakcyjna pod pewnym względem, czy też stanowi dla niej autorytet. W identyfikacji znaczącym komponentem jest atrakcyjność. W sytuacji takiej będzie skłonna zaakceptować ów wpływ oraz przyjąć podobne wartości i postawy, po to by upodobnić się do tej osoby (grupy). Autorytet ten nie musi być w ogóle obecny. Ważne jest natomiast to by osoba ta pozostawała znaczącą, nadal wyznawała te same poglądy oraz by poglądy jej nie zostały podważone przez sprzeczne, a bardziej przekonywujące opinie.
Internalizacja jest to przyjmowanie za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości. Motywem zinternalizowania określonego przekonania jest pragnienie, aby mieć słuszność. Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie, gdy jest ono w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach uczęszczania przez nie do szkoły), później wychowawcy oraz grupy rówieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej autorytetem.. 3. Internalizacja jest najbardziej trwała, bo motyw dążenia do słuszności jest potężną i samo podtrzymującą się siłą, niezależną od stałego nadzoru (kary, nagrody), ani nieustającego szacunku dla osoby lub grupy. Ważnym jej komponentem jest wiarygodność, szczególnie osoby, która dostarcza informacji. Może się przerodzić w bezrefleksyjny konformizm (podporządkowanie się normom społecznym bez refleksji nad ich sensem i celowością, charakterystyczne dla osobowości autorytarnej.), gdy niektóre normy tak dalece mamy zakorzenione, że mechanicznie odwołujemy się do pewnych zachowań, a przekonanie to staje się częścią naszego systemu. Uniezależnia się od swego źródła i staje się niezwykle odporne na jakąkolwiek zmianę.

Formy wpływu społecznego w małej grupie:

• Normalizacja - kształtowanie się normy (model: eksperyment Sherifa)

• Polaryzacja - przesuwanie się normy

• Konformizm - podporządkowywanie się normie większości (model: eksperyment Ascha)

• Innowacja - wpływ mniejszości (to przypadek, w którym mniejszość członków grupy wpływa na zachowanie albo na przekonania większości)

Normalizacja - paradygmat eksperymentalny Sherifa: Eksperyment psychologiczny przeprowadzony przez Muzafera Sherifa, amerykańskiego psychologa społecznego. Eksperyment badał wpływ norm grupowych na działanie członków grupy oraz konformizm informacyjny. Wykorzystano w nim efekt autokinetyczny. Osoba badana była umieszczona w bardzo ciemnym pomieszczeniu, w którym na ścianie wyświetlano pojedynczy, nieruchomy punkt światła. W takich warunkach człowiek ma złudzenie, że punkt ten jest w ruchu. Sherif prosił badanych o oszacowanie odległości, o jaką przesuwa się ów punkt. Osoby badane nie wiedziały, że w rzeczywistości punkt ten jest nieruchomy. Indywidualne szacunki mieściły się w granicach od 2,5 cm (1 cal) do 25 cm (10 cali). Rozpiętość indywidualnych oszacowań była duża. Właściwy eksperyment polegał na łączeniu badanych w trzyosobowe grupy, w których obserwowali punkt światła. Następnie proszono ich o oszacowanie odległości o jaką przesuwał się punkt. Okazało się, że gdy ludzie byli w grupie, oszacowania były uśrednione i przyjęte przez wszystkich członków grupy jako własne. Nie pojawiały się różnice między badanymi w ocenianiu przesunięcia punktu. To zjawisko nazywane jest konformizmem informacyjnym - badani dostosowywali swoje oszacowania do normy wypracowanej przez grupę, rezygnując z indywidualnych ocen, milcząco zakładając, że zdanie wypracowane przez grupę jest bardziej adekwatne niż ich indywidualne oceny. W sytuacji niepewności i braku obiektywnych danych źródłem informacji o rzeczywistości staje się zachowanie innych ludzi. W badaniu uzyskano dodatkowe wyniki.

- Gdy z grupy usuwano jedną osobę, następnie wprowadzono nową, okazywało się, że podporządkowywała się ona wcześniej wypracowanej normie. Po kilku takich zmianach grupa składała się już z nowych osób mimo to obowiązywała nadal ta sama, "stara" norma. Interpretuje się to zjawisko jako ilustrację przekazywania norm grupowych z pokolenia na pokolenie.

- Osoby, które należały do grup były następnie badane indywidualnie po upływie dłuższego czasu od zakończenia pierwszego eksperymentu. Okazało się, że nadal "wyznają" normę grupową - twierdzą, że punkt światła przesuwa się o tę samą odległość, co twierdziła grupa. Ten wynik interpretuje się jako objaw zaakceptowania normy grupowej i włączenie jej do własnego systemu norm. Jeśli rozwiązać mamy zadanie trudne i nie jesteśmy pewni słuszności własnego sądu - podporządkowujemy się głosowi większości

• Niejasne zadanie - efekt autokinetyczny (złudzenie wzrokowe, polegające na tym, że w bardzo ciemnym pomieszczeniu mały jasny punkt wydaje się ruchomy, mimo tego, że pozostaje w spoczynku. Dla różnych osób złudzenie przesunięcia punktu (dystans jaki pokonuje) jest różne, lecz dla tej samej osoby przesunięcie jest stałe.)

• Wynik - uśrednienie norm indywidualnych

• Dokładny kształt efektu zależy od składu grupy (atrakcyjność, status)

• Trwałość efektu zależy od składu społecznego (spójności) grupy

• Efekt utrzymuje się nawet przez rok

• Sztuczna norma utrzymuje się nawet przez 11 pokoleń eksperymentalnych

Konformizm - paradygmat eksperymentalny Ascha: W eksperymencie Ascha z liniami (ule­ganie większości stwierdzono w 32% krytycznych prób (tych, w których pozoranci dawali celowo złą odpowiedź,). Choć nie wszyscy badani ulegali, trzech na czterech ulegało przynajmniej raz (76%), a jeden na czterech - częściej niż w połowie krytycznych prób.), informacyjny wpływ grupy był sprzeczny z oczywistymi faktami, a zatem badanie to zdaje się świadczyć o sile raczej normatywnego wpływu grupy na konformizm. Do takiego wniosku skłania też znaczny spadek konformizmu wskutek anonimowości, kiedy wywierająca presję grupa nie wie, jaką reakcję wykonuje dana jednostka, a także wskutek małej atrakcyjności grupy dla jednostki poddanej jej naciskowi. Czynnikiem osłabiającym konformizm jest też rozbicie jednomyślności grupy. Pojawienie się sprzymierzeńca osłabia konformizm nawet wtedy, kiedy jest on zupełnie niekompetentny (np. nosi tak grube okulary, że prawie nie widzi obiektów, o których ma wydawać sądy), a także wtedy, kiedy jego sądy są jeszcze bardziej błędne od opinii pozostałych członków grupy. Ponieważ taki sprzymierzeniec nie bardzo może stanowić wsparcie informacyjne, dane te sugerują, że pojawienie się sprzymierzeńca działa głównie na zasadzie osłabienia normatywnego wpływu grupy. Pojawienie się innego „odmieńca" sprawia, że zakwestionowana zostaje powszechność normy, a reprymenda ze strony grupy zostaje rozłożona już na dwie osoby itd. Podatność na normatywny wpływ grupy jest więc uzależniona od tego, jak dalece zależy nam na utrzymaniu dobrych z nią stosunków. Niezłą tego ilustracją jest badanie, w którym ludzie dokonywali dość złożonych sądów na temat pewnych bodźców fizycznych. Kiedy każdy z badanych już wygłosił swój sąd, dowiadywał się, że inni uczestnicy grupy są odmiennego niz on zdania i w dodatku domagają się od niego, aby zdanie swoje zmienił i dołączył do grupy. Komunikaty od innych uczestników zawierały słaby, średni lub silny nacisk na zmianę poglądów. Drugą zmienną manipulowaną w tym badaniu był wzbudzany w badanych cel działań -jedni, nastawieni zadaniowo mieli dbać przede wszystkim o trafność wydawanych sądów, inni, nastawieni na grupę, mieli dbać przede wszystkim o dobre stosunki między różnymi członkami grupy. Im silniejszy był nacisk na zmianę poglądów, tym większy procent osób nastawionych na relacje we-wewnątrz grupowe naciskowi temu ulegał. Jednak odwrotnie było w przypadku osób nastawionych zadaniowo: nie tylko rzadziej presji ulegali, ale uległość ta jeszcze słabła wraz ze wzrostem siły presji.

Oddziaływanie innych czynników na wielkość konformizmu można wyjaśniać głównie w kategoriach wpływu informacyjnego. Np. uleganie opinii większości rośnie wraz z niejasnością zadania. a więc im bardziej dwuznaczna jest właściwa odpowiedź . Uleganie rośnie także wraz ze spadkiem zarówno ogólnej samooceny, jak i wraz ze wzrostem naszego przekonani a, że słabo się znamy na sprawie której sądy dotyczą. W tych kategoriach można też wyjaśnić fakt, że kobiety bardziej niż mężczyźni zmieniają swoje poglądy pod wpływem nacisku, jeżeli poglądy te dotyczą „męskich" zagadnień (np. identyfikacja różnych narzędzi), choć mężczyźni okazują się bardziej konformistyczni w sprawach typowo kobiecych (np. identyfikacja różnic między odmiennymi typami haftów). Kiedy zagadnienie jest „płciowo neutralne" (np. rozpoznawanie sławnych ludzi), mężczyźni i kobiety me różnią się poziomem konformizmu.

Wielkość grupy wpływa na konformizm w sposób krzywoliniowy: początkowy wzrost liczby członków grupy składających się na większość nasila uleganie tej większości, jednak od 4-5 członków poziom uległości stabilizuje się, bądź nawet maleje. Przyczyną, dla której wzrost liczby członków grupy przestaje od pewnego momentu nasilać konformizm, jest spostrzeganie opinii różnych członków tej samej grupy, jako w istocie jednej tylko opinii, która przy dużej liczbie jednomyślnych osób może być spostrzegana jako wynik „owczego pędu", co rzecz jasna osłabia informacyjny wpływ grupy (w myśl powiedzenia „gdzie wszyscy myślą tak samo, nikt nie myśli zbyt wiele"). Stąd też opinie np. czterech osób spowodują większe uleganie, jeżeli widzimy je jako opinie dwóch niezależnych grup, aniżeli wtedy, kiedy spostrzegamy je jako opinie czterech członków tej samej grupy.

• Jasne zadanie - porównywanie odcinków

• Wynik - przyjęcie stanowiska większości

• Stopień konformizmu zależy od

• cech grupy

• cech zadania

• cech osób poddawanych naciskowi grupowemu

Poziom konformizmu - cechy grupy:

• liczebność (do 4-7 osób) - największy konformizm

• atrakcyjność - im atrakcyjniejsza grupa, tym większy konformizm

• jednomyślność - przełamanie jednomyślności grupy obniża konformizm

• obecność fizyczna vs symboliczna - obecność fizyczna innych zwiększa konformizm

Poziom konformizmu - cechy zadania:

• niejasność - zwiększa konformizm

• trudność - zwiększa konformizm

• odpowiedź prywatna vs publiczna - jeśli ma wpływ normatywny konformizm, zmniejsza się on, gdy odpowiedzi udziela się prywatnie

Poziom konformizmu - cechy osób:

• zdolność myślenia twórczego - obniża konformizm

• abstrakcyjność myślenia - obniża konformizm

• poczucie kompetencji w zakresie zadania - obniża konformizm

• pozycja socjometryczna w grupie (czy są lubiani przez grupę, czy inni chcą z nimi współpracować):

• konformizm prywatny - średnio akceptowani

• konformizm publiczny - najmniej akceptowani

- najmniej konformistyczni są członkowie grupy prywatnie i publicznie wysoko akceptowani

• potrzeby aprobaty, afiliacji, otrzymywania i udzielania pomocy, niska samoocena - większy

• płeć - jednakowy konformizm, w płciowo neutralnych sprawach

• osobowość autorytarna - większy

• indywidualizm - mniejszy

• kolektywizm - większy

• dezindywiduacja (jest to proces psychologiczno-społeczny, który prowadzi do utraty osobowości oraz zdolności rozpoznawania swoich cech jednostkowych. Deindywidualizacja powoduje zastępowanie własnej tożsamości tożsamością grupy społecznej.) - większy

• indywiduacja - mniejszy (?)

Dwie formy oporu wobec nacisku na konformizm:

• Antykonformizm - to postawa społeczna, która nakazuje kwestionować ogólnie przyjęte reguły i wzory postępowania. Stoi w opozycji do konformizmu, jest radykalną formą nonkonformizmu. Antykonformizm rozumiany jest jako specyficzna forma konformizmu - dana osoba również jest pod wpływem grupy i nacisku grupy, nie jest niezależna. Niezależność rozumiana jest jako nonkonformizm.

• Niezależność (nonkonformizm) - przeciwieństwo konformizmu, postawa krytyczna wobec zasad, zachowań, norm społecznych, przeciwstawiająca im własny system wartości. Nonkonformizm cechuje te jednostki, które nie poddając się społecznej presji żyją w zgodzie z własnymi przekonaniami. Skrajną, demonstracyjną formą nonkonformizmu jest antykonformizm.

Motywy oporu wobec nacisku społecznego :

• kontrola

• teoria reaktancji (reaktancja - dążenie do przywracania wolności wyboru, zagrożonej przez kogoś, kto próbuje nam coś narzucić lub czegoś zakazać; działa jak „zakazany owoc”)

• ograniczenie swobody wyboru powoduje tendencję do podejmowania eliminowanego działania, wzrostu atrakcyjności eliminowanej alternatywy i reagowania złością/agresją na źródło ograniczenia

• reaktancja tym silniejsza, im ważniejsze poczucie swobody wyboru, większy nacisk, większa rozbieżność między zachowaniem wymaganym a preferowanym

• w konsekwencji im bardziej jawny nacisk, większe kompetencje i autorytet źródła, bardziej atrakcyjna grupa, większa rozbieżność stanowisk, tym silniejsza reaktancja

• reaktancja może prowadzić do oporu za cenę odstąpienia od własnego stanowiska

• zwiększa się, jeśli nacisk spostrzegany jest jako trwały, a zmniejsza - jeśli pozwoli się przedtem na niezależność

• prowadzi do spadku atrakcyjności wybranej alternatywy

• tożsamość (silniejsza satysfakcja podmiotu z uzyskiwania informacji zgodnych z obrazem ja, nawet gdy są negatywne, niż z uzyskiwania informacji niezgodnych z obrazem ja, nawet gdy są pozytywne, świadczy, że dominującym regulatorem zachowania jest poczucie tożsamości)

• wartość

Oddzielenie mechanizmów oporu pochodnych od poczucia kontroli, tożsamości i wartości jest empirycznie trudne.

Wpływ społeczny dochodzi do skutku na mocy wielu różnych mechaniz­mów psychicznych, z których najważniejsze, to: (1) zaangażowanie w dzia­łanie, (2) słuszność, (3) lubienie, (4) wzajemność i (5) niedostępność. Naj­skuteczniejszym mechanizmem wpływu jest zaangażowanie: zaangażowanie się jednostki w działanie wywołuje wiele procesów sprzyjających podtrzy­maniu i nasileniu danego kierunku postępowania (uzasadnianie własnego wysiłku, przecenianie wyników osiągniętych dzięki własnemu wysiłkowi, zmiana postawy wobec podjętego działania, zmiana sposobu spostrzegania samego siebie, wzbudzenie pragnienia, aby odzyskać inwestycje już włożone w podjęte działanie, a także aby wydać się innym osobą konsekwentną). Mechanizm słuszności opiera się na naszym przekonaniu, że wywierający wpływ ludzie mają rację dzięki temu, że są ekspertami w danej dziedzinie, lub dzięki temu, że są podobni do nas. Siła tego mechanizmu wynika z faktu, że w wielu istotnych dla nas sprawach (nawet takich jak odczuwanie bólu) inni ludzie są jedynym istniejącym kryterium słuszności. Sympatia do czło­wieka wywierającego wpływ decyduje o skuteczności tego wpływu, m.in. dlatego, że przenosi się nieświadomie z samego człowieka na zalecane przezeń sposoby postępowania. Wskutek reguły wzajemności otrzymanie jakiegoś dobra od osoby wywierającej wpływ obliguje do działania na rzecz tej osoby. Ostatni wreszcie mechanizm wpływu opiera się fakcie, że dobra niedostępne wydają się cenniejsze zarówno dzięki temu, że ograniczenie do nich dostępu wzbudza reaktancję, jak i dlatego, że rywalizowanie o dobro z innymi nasila motywację do jego uzyskania.

Wykład IV - Polaryzacja postaw grupowych

Polaryzacja - Zmiana postawy grupowej w kierunku tego krańca skali, po stronie którego znajdowała się średnia postaw grupowych przed interakcją. (Moscovici, Zavalloni)

Pierwsze badania nad polaryzacją:

• „Przesunięcie ryzyka”- wzrost ryzykowności decyzji grupowych (grupy są bardziej ryzykowne niż jednostki w podejmowanych decyzjach). Ale:

• niektóre problemy decyzyjne dają przesunięcie ryzykowne, a niektóre - asekuracyjne

• Zjawisko stwierdzono w zakresie wielu innych zadań:

• postaw wobec de Gaulle'a (pozytywne) i Amerykanów (negatywne) (Moscovici i Zavalloni)

• równouprawnienia kobiet, własnej szkoły, wojny i pokoju, decyzji sądowych, zachowań agresywnych i in. (np. jeśli przesłanki były słabe, grupy sędziów były wyrozumiałe, a jeśli przesłanki były mocne, grupy sędziów były surowsze, niż pojedynczy sędzia).

Szczególnym przypadkiem realizacji zadań wspólnie z innymi jest grupowe podejmowanie decyzji. Przed laty James Stoner (1968) zaobserwował, że grupy podejmują decyzje bardziej ryzykowne od pojedynczych osób, co nazwano „ryzykownym przesunięciem". Z powodu jego wyraźnej sprzeczności z potocznym przekonaniem, że „co dwie głowy to niejedna", zjawisko to wzbudziło tak wielkie zainteresowanie psychologów, iż w ciągu pierwszych 10 lat po jego odkryciu sformułowano ponad 10 różnych wyjaśnień zjawiska i przystąpiono do ich empirycznego sprawdzania. Badania te ujawniły, że grupy formułują decyzje nie tyle bardziej ryzykowne niż jednostki, ile bardziej krańcowe, co nazwano polaryzacją grupową (czyli „uskrajnieniem").

Ogólnie rzecz biorąc, zjawisko polaryzacji grupowej polega więc na zajmowaniu przez grupę stanowiska bardziej skrajnego od stanowiska jednostek, co przejawia się na trzy sposoby: (1) grupy podejmują bardziej krańcowe decyzje niż ich indywidualni członkowie działający w samotności; (2) poglądy indywidualnych członków grupy stają się bardziej krańcowe po dyskusji z innymi (pod warunkiem, że opinie wszystkich już na wstępie są podobne); (3) rywalizacja grupowa jest silniejsza niż rywalizacja indywidualna, np. wojny gangów prowadzą do większej liczby zabójstw niż indywidualne porachunki gangsterów.

Problemy metodologiczne:

• Zjawisko zachodzi bez względu na ukierunkowujące brzmienie instrukcji w kwestionariuszu

• Zjawisko zachodzi zarówno w schemacie „wewnątrz” jak i „między” badanymi, chociaż w tym pierwszym jest silniejsze

• Zmiany postaw są względnie trwałe

• Problem punktu centralnego skali (punkt neutralny nie znajduje się na środku skali)

• kotwiczenie

• punkt zmiany kierunku przesunięcia postawy

• Polaryzacja - ekstremizacja - depolaryzacja - bipolaryzacja (zmiana postaw przez część uczestników uczestników kierunku wartości ortodoksyjnej, a przez drugą część - heterodoksyjnej)

Wyjaśnienia:

• Hipoteza przywództwa. Pozycja skrajna bardziej pewna i atrakcyjna. Ale:

• różnokierunkowe zmiany postaw

• przesunięcia w grupach homogenicznych (występowanie polaryzacji w grupach których członkowie mają na początku jednakowe stanowiska)

• Hipoteza rozproszenia odpowiedzialności. Decyzje o poważniejszych konsekwencjach mniej ryzykowne. Ale:

• raz rozproszenie, raz skumulowanie odpowiedzialności

• grupy bardziej agresywne

• Hipoteza wartości (porównań społecznych): (koncepcja porównań społecznych upatruje powody polaryzacji w porównaniach, jakich między sobą dokonują członkowie grupy. Ludzie na wstępie zakładają, że ich opinie są słuszne i słuszniejsze od cudzych, co jest jednym z licznych przejawów dobrego mniemania o sobie. W trakcie dyskusji odkrywają, że inni mają poglądy bardziej skrajne (słuszniejsze), więc uskrajniają własne opinie w pogoni za tym, by sobie i innym wydać się osobą o słusznych poglądach. Kiedy zwolennik umiarkowanych ograniczeń sprzedaży polskiej ziemi obcokrajowcom (chce, aby zezwolić na sprzedaż ziemi po 3 latach od przystąpienia do UE) odnajdzie we własnej grupie zwolennika skrajnego poglądu, by cudzoziemcom w ogóle nie zezwolić na zakup jakiejkolwiek ziemi, odkrywa, że ktoś inny jest jeszcze bardziej „patriotyczny" od niego. Zmienia więc swoje poglądy na bardziej skrajne (lepsze) - po dyskusji uważa, że należy zezwolić na sprzedaż ziemi jedynie dla celów nierolniczych. Głównym dowodem na rzecz tej koncepcji są efekty samej ekspozycji na cudze stanowisko bez informacji o jakichkolwiek argumentach, które by za tym stanowiskiem przemawiały. Np. w jednym z badań uczestnicy dokonywali 20 rozgrywek pewnej gry losowej, obstawiając wysokość zakładów. W drugiej fazie następowało 20 kolejnych zakładów w warunkach albo działania samotnego (kontrolna powtórka fazy pierwszej), albo dyskutowania w grupie i wspólnego formułowania wysokości zakładów, albo jedynie otrzymywania informacji o wysokości zakładów innych bez wysłuchiwania ich argumentacji. W obu warunkach grupowych wystąpił ryzykancki wzrost wysokości zakładów (w przeciwieństwie do warunków kontrolnych) i był on niemalże tak samo silny przy dyskusji grupowej, jak i przy samej tylko informacji o cudzych zakładach. Wyniki te można interpretować jako przejaw ulegania przez jednostki wyłaniającej się normie grupowej (w tym przypadku normie ryzykanctwa), do czego znajomość argumentów nie jest potrzebna - wystarczy sama znajomość stanowisk zajmowanych przez pozostałych członków grupy.)

• porównywanie społeczne nie tylko w zakresie zdolności, ale i postaw

• korelacje dystansów inni-ja-ja idealne

• decydujący dystans ja-ja idealne

• dążymy do bycia i podobnymi i lepszymi od innych (Brown)

• korelacja między poziomem samooceny a wielkością polaryzacji postawy grupowej

• Wielkość w sensie formalnym stanowi wartość (szerokość kategorii, ruch punktu świetlnego).

• Inteligencję daje się powiązać ze spostrzeganiem dużego, ale nie małego ruchu punktu świetlnego.

Dane świadczące o ważności procesu porównań społecznych pochodzą z badań, których bezpośrednio manipulowano wyrazistością wartości społecznej. Jeśli rzeczywiście u podłoża polaryzacji leży przesunięcie w kierunku bieguna wartościowanego pozytywnie, to należy oczekiwać tym większego przesunięcia, im wyraźniejsze stają się wartości. Potwierdziło to zmienione badanie paradygmatu Sherifa. Informowano badanych, że wyższe oszacowanie ruchu światła świadczą o większej inteligencji. Inteligencja jest oczywiście istotną wartością społeczną. W sytuacji kiedy badani znali odpowiedzi innych osób w pozorowanych publicznych próbach eksperymentu, ich oszacowania były znacząco wyższe niż oszacowania osób które były badane indywidualnie, indywidualnie zatem bez dostępu do informacji porównawczej.

• Hipoteza informacyjna

• Zmiana postawy funkcją ilości argumentów, do których uzyskuje dostęp uczestnik grupy w toku interakcji oraz ich wartości perswazyjnej.

• Daje bardzo dobre predykcje, jeśli chodzi o charakterystykę problemów - gorsze, jeśli chodzi o charakterystykę grup.

• Potwierdzona w badaniach, w których manipulowano ilością i jakością argumentów. Ale:

• trudna do zastosowania wobec zadań percepcyjnych

• ludzie mogą generować argumenty pod wpływem stanowisk i odwrotnie

• Hipoteza tożsamości

• Polaryzacja służy osiągnięciu przez uczestników interakcji pewnego poziomu odrębności od innych ludzi i grup, przy zachowaniu podobieństwa wewnątrzgrupowego. Zgodnie z tą tezą:

• Bardziej skrajne postawy przypisywane grupom niż jednostkom.

• Polaryzacja występuje, gdy skrajne postawy przypisywane grupie własnej.

• Jest silniejsza, gdy te same argumenty pochodzą od grupy własnej, a nie obcej.

• Występuje, gdy nagradzane jest grupowe, a nie indywidualne wykonanie zadania.

• Występuje, gdy zachowanie określa stosunek grupy, a nie jednostki, do jakiejś wartości.

• Prawdopodobna krzywoliniowa zależność polaryzacji od poziomu poznawczego wyodrębnienia grupy wyjaśnia niespójne wyniki dotyczące zależności między spójnością grupy a polaryzacją.

Grupowa specyfika zjawiska:

• Polaryzacja silniejsza w grupach bezpośrednich, przy orientacji „face to face”, w mniejszych pomieszczeniach.

• Ta sama proporcja argumentów prowadzi do silniejszej polaryzacji w grupach naturalnych, niż dostarczona w formie nagrań.

• Polaryzacji towarzyszy zmiana spostrzegania postaw w szerszej grupie odniesienia.

• Im większa redukcja rozproszenia postaw indywidualnych, tym większa polaryzacja.

• Polaryzacja przy grupach/zadaniach nowych.

• Sprzeczne wyniki dotyczące wpływu spójności grupy na polaryzację. Nie jest prawdą, że polaryzacja jest tym większa, im spójniejsza grupa.

Janis zidentyfikował syndrom myślenia grupowego, którego istotą jest podejmowanie błędnych decyzji przez zespół wskutek tego, że wewnętrzna dynamika grupowa (głównie motywacja do utrzymania spójności) przeważa nad motywacją do podjęcia decyzji merytorycznie zasadnych. Warunki sprzyjające pojawianiu się tego syndromu to silna spójność grupy, jej izolacja od szerszego otoczenia, brak systematycznie stosowanych procedur poszukiwania i oceny rozwiązań, dyrektywny przywódca (silny i szanowany przez grupę), silny stres w połączeniu z brakiem nadziei na inne rozwiązanie, lepsze od rozważanego. Nietrudno zauważyć, że są to warunki często towarzyszące podejmowaniu kluczowych decyzji politycznych czy biznesowych, przez niewielkie grupki wybranych osób, działających zwykle poza bezpośrednią kontrolą szerszego otoczenia społecznego i na podstawie tajnych, tylko sobie dostępnych danych. Decyzje takie nierzadko mają wpływ na losy milionów ludzi, więc proces ich podejmowania z pewnością wart jest analizy ze względów nie tylko poznawczych.

Główne symptomy (objawy) syndromu myślenia grupowego, to: złudzenie bezpieczeństwa własnej grupy i nadmierny optymizm („nic się nie wyda"); przekonanie o moralnej wyższości własnej grupy (tamci są dzikusami, albo twórcami „imperium zła"); angażowanie się grupy w kolektywne racjonalizacje (wyjaśnienia i usprawiedliwienia) podejmowanych działań oraz w stereo-typizację oponentów (tamci są wszyscy tacy sami, jednoznacznie źli itd.). Wreszcie w grupie pojawia się silny nacisk na dysydentów, aby dołączyli w swych opiniach do reszty i nie zachowywali się jak zdrajcy, co prowadzi do autocenzury i złudzenia jednomyślności. Taka dynamika stosunków wewnątrzgrupowych ma szereg niepożądanych konsekwencji dla jakości procesu decyzyjnego, powodując: niekompletny przegląd alternatywnych rozwiązań, niekompletny przegląd własnych celów, brak rozważań nad ryzykiem, jakie niesie preferowane rozwiązanie, tendencyjne poszukiwanie i ocena informacji oraz zaniechanie formułowania alternatywnych planów awaryjnych.

Analizy Janisa zyskały sobie ogromną popularność, docierając do wszystkich podręczników psychologii społecznej, a nawet publicystyki. Jednak cała koncepcja syndromu myślenia grupowego opiera się na analizie przypadków szczególnie decyzji politycznych , która jest metodą raczej tworzenia niż sprawdzania hipotez. Wiarygodna weryfikacja hipotez wymagałaby badań korelacyjnych lub eksperymentalnych nad różnymi wyznacznikami, elementami i konsekwencjami syndromu. Jednak takich systematycznych badań po prostu dotąd nie przeprowadzono, choć nieliczne eksperymenty wskazują, że kluczową rolę w pojawianiu się błędnych decyzji grupowych odgrywa połączenie wysokiej spójności grupy z zagrożeniem samooceny jej członków i ich dążeniem do utrzymania pozytywnej tożsamości społecznej. Koncepcja syndromu myślenia grupowego pozostaje więc zbiorem interesujących, choć niewystarczająco zweryfikowanych hipotez. Jednak nie ulega wątpliwości, że grupy narażone są na wiele prawidłowości obniżających jakość podejmowanych przez nie decyzji, jak opisana poprzednio tendencyjna komunikacja informacji podzielanych.

Wykład V - wpływ mniejszości

Wpływ mniejszości - Wpływ mniejszej liczbowo lub charakteryzującej się niższym statusem części zbiorowości na resztę tej zbiorowości.

Wpływ mniejszości może zachodzić dzięki temu, że (Moscovici):

• Każdy człowiek i każda część grupy jest potencjalnie zarówno źródłem jak i odbiorcą wpływu

• Struktura wartości, postaw, norm w grupie jest na ogół konfliktowa

• Wbrew założeniom badań nad konformizmem, większości są anomiczne (wykazują brak poszanowania większości obowiązujących w społeczeństwie norm), a mniejszości - nomiczne

• Spójność jest ważna dla istnienia grupy, a mniejszość ją podważa

• Wykluczenie mniejszości z grupy jako całości powoduje u większości poczucie winy społecznej

• Odważne przeciwstawienie się opinii większości jest cenione społecznie

Dwuprocesowy model wpływu mniejszości i większości:

Spostrzeganie mniejszości jako źródła wpływu:

• pewna siebie

• niekompetentna

• nie wywiera wpływu

• nie wywołuje stresu

• koncentruje uwagę

• budzi podejrzliwość

Jednoprocesowe modele wpływu mniejszości i większości:

• Modele sformalizowane traktują wpływ jako funkcję liczebności źródła i odbiorcy, siły nacisku, dystansu między źródłem i odbiorcą i in.

• Predykcje modeli jednoprocesowych są satysfakcjonująco dopasowane do danych

• Nie ma dowodów na rzecz wyższości modelu jednoprocesowego nad dwuprocesowym

• Symulacja wpływu pokazuje, że mniejszości 10-30% mają szanse odradzać się i utrwalić we względnie izolowanych wielkich zbiorowościach

• Model koncentracji na ja mówi, że zachowanie jest tym bardziej zgodne ze standardem, im mniejsza liczebność podgrupy, do której należy podmiot. Wyjaśnia więc większe zaangażowanie mniejszości niż większości w obronę własnego stanowiska.

Wpływ mniejszości jest skuteczny gdy:

• Mniejszość jest konsekwentna, a jednocześnie elastyczna, wyraża intencję utrzymania kontaktu z większością.

• Nacisk jest umiarkowany, a postawy większości „przepuszczalne”.

• Przynajmniej jeden członek większości przechodzi na stronę mniejszości.

• Odbiorców skłania się do spostrzegania mniejszości w terminach merytorycznych, a nie psychologicznych.

• Mniejszość zachowuje się w sposób całkowicie sztywny lub - paradoksalnie - całkowicie nieprzewidywalny.

• Grupa jako całość jest spójna, a mniejszość zachowuje się w sposób konsekwentny i nie można jej odrzucić lub - paradoksalnie - zachowuje się w sposób niekonsekwentny i można ją odrzucić.

• Wyniki te

• ukazują zgodność mechanizmów wpływu mniejszości z ogólniejszymi mechanizmami

- sugerują, że krytyczną dla wpływu mniejszości zmienną może być wyrazistość

Wpływ mniejszości na większość może być skuteczny dzięki dwóm strategiom. Strategia pierwsza, proponowana przez Serge'a Moscoviciego to konsekwentne odstępstwo. Mniejszość wywiera skuteczny wpływ, jeżeli jest silnie zaangażowana w swoje poglądy, jeżeli jest konsekwentna (nie zmienia swoich poglądów i prezentuje jednomyś­lność), jeżeli pozostaje otwarta na argumenty większości, choć potrafi pu­blicznie i dobrowolnie stanąć w obronie własnych poglądów i nie ugiąć się pod presją. Spośród tych proponowanych cech skutecznej mniejszości, tylko rola konsekwencji zyskała sobie solidniejsze poparcie w dotychcza­sowych badaniach empirycznych. Jednak właśnie uporczywa nieustępliwość może być widziana jako tępy, stronniczy upór mniejszości i wywoływać tym silniejszy opór większości. Stąd też Hollander proponuje dwu­fazową strategię działania mniejszości. W fazie pierwszej odstępcy zachowują swoje poglądy dla siebie, a na zewnątrz ulegają większości, w celu zyskania jej zaufania i akceptacji. Dopiero później, gdy nadejdzie właściwa chwila, ujawniają swoje poglądy sprzeczne z opiniami większości, którą łatwiej będą mogli przekonać dzięki uprzednio uzyskanemu zaufaniu. Mimo wzajemnej sprzeczności, obie te strategie okazują się skuteczne, nawet w obrębie tego samego badania. Wskazuje to, że choć zarówno konsekwentne odstępstwo, jak i odstępstwo poprzedzone początkowym uleganiem wystarczają do skutecznego wpływu mniejszości na większość, żadna z tych dwóch strategii nie jest warunkiem koniecznym takiego wpływu.

Eksperyment Moscovici z niebieskimi i zielonymi planszami:

- osoba została sama - podporządkowanie się mniejszości, w grupie - większości

- pytanie po eksperymencie - podporządkowanie się większości, pytanie odroczone - mniejszości

Wykład VI - Definicja małej grupy

Mała grupa to:

• Zbiór dwóch lub więcej osób

• między którymi zachodzi interakcja

• mających wspólny cel

• kierujących się wspólnymi normami

• zorganizowanych w struktury grupowe

• mających poczucie tożsamości

Najważniejszymi elementami definicji małej grupy są częstość interakcji i wspólnota celów.

grupa niespołeczna - grupa, w której dwie osoby lub więcej osób znajduje się w tym samym miejscu, w tym samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą (kibice na meczu)

grupa społeczna - grupa, w której dwie lub więcej osób współdziała ze sobą lub współzależy od siebie w tym sensie, że w zaspokojeniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać.

grupa członkowska - przynależność ma charakter formalny

przypadkowe zbiorowości - np. ludzie zamknięci w tunelu

Znaczną część życia spędzamy w grupach rozumianych jako zespoły osób wchodzących w bezpośrednie interakcje, posiadających wspólny cel i iden­tyfikację („My") i wykształcających zwykle pewną wewnętrzną organizację. Najważniejsze mechanizmy integrujące grupę i zapewniające jej trwałość, to podzielane przez jej członków normy, spójność oraz zróżnicowanie ról, statusu i hierarchia władzy. Spójność grupy powoduje wzrost jej produktyw­ności (szczególnie w grupach realnych), a zależy od jej liczebności, kosztów wejścia do grupy i jej opuszczenia, dotychczasowych osiągnięć grupy i zaan­gażowania członków w wykonanie zadań. Sposobem utrzymania spójności grup jest wzajemne wpływanie na siebie ich członków, szczególnie większo­ści na mniejszość i odwrotnie. Wpływy te dochodzą do skutku na mocy nieco innych mechanizmów. Wpływy większości wywołują bardziej powierz­chowne przetwarzanie informacji i silniejsze uleganie (konformizm zewnęt­rzny); wpływy mniejszości wywołują bardziej refleksyjne przetwarzanie informacji i silniejszą konwersję (rzeczywistą, choć niekoniecznie ujawnianą zmianę poglądów).

Grupowość:

• jest cechą charakteryzującą w różnym stopniu różne rodzaje grup: od grup bezpośredniego kontaktu do przypadkowych zbiorowości

• charakteryzuje te rodzaje grup w taki sam sposób w różnych kulturach

• zależy w największym stopniu od częstości interakcji i wspólnoty celów

Interakcja (proces wymiany kar i nagród między członkami grupy, pewne zachowania emitowane przez całą grupę mogą być karzące bądź nagradzające):

• Może być mierzona, np. wg systemu Balesa

• orientacja - zachowanie mające na celu zdobycie informacji bądź jej udzielenie

• ocena - zachowanie oceniające innych członków, co się dzieje, ocenianie czynności

• kontrola - ma na celu kontrolować innych członków grupy, celów, czynności

• reakcje pozytywne - zachowania polegające na wywołaniu pozytywnych reakcji

• reakcje negatywne - zachowanie polegające na wywołaniu reakcji negatywnych (agresja, smutek, płacz). Liczba reakcji negatywnych rośnie w kolejnych fazach

• Przebiega w fazach, np.

• I - orientacja, II - ocena, III - kontrola (Bales). Najwięcej interakcji o charakterze kontroli występuje w ostatniej fazie

• I - orientacja, II - konfrontacja, III - strukturyzacja, IV - produkcja, V - rozpad (integracja różnych podejść)

• Jest związana z położeniem członków grupy w hierarchii

• najczęstsza wysoki - wysoki

• rzadsza wysoki-niski i niski-wysoki

• najrzadsza niski-niski

• Ma m.in. na celu podporządkowanie „dewiantów” opinii większości

Interakcję bezpośrednią muszą spełniać trzy warunki:

1.Każdy z partnerów interakcji świadomie emituje pewne zachowania i odbiera zachowania partnera,

2.Między partnerami zachodzą procesy komunikowania się,

3.Partnerzy interakcji wzajemnie na siebie wpływają.

Interakcja grupowa prowadzi z reguły do wzrostu skrajnosci postaw, ponieważ członkowie grupy odkrywaja, iż ich postawy wcale nie sa bardziej zgodne z ich wartosciami, niz postawy pozostalych czlonkow grupy.

Dales odkrył, że w różnych fazach rozwiązywania zadań w grupie dominują różne kategorie interakcji. Określił częstość i kierunek. Wg niego zależą one od prestiżu partnerów interakcji. Ludzie w grupach zajmują różne stanowiska-wyższe i niższe. Najwięcej interakcji występuje u ludzi o wysokim prestiżu. W drugiej kolejności osoby o wysokim prestiżu i niskim prestiżu. Zaś na 3 miejscu niżsi do wyższych. Na końcu-najniżsi z najniższymi.

Cel (cel grupy to punkt w przestrzeni psychofizycznej o wartości pozytywnej, dla co najmniej większości członków grupy):

• „Wspólny” nie oznacza tożsamości ani podobieństwa celów, lecz ich pozytywną współzależność (np. mężczyzn zalecających się do jednej kobiety)

• Z punktu widzenia analizy psychologicznej ważne jest spostrzeganie celu jako wspólnego, a nie jego obiektywna struktura

• Cele jasne (operacyjne)-członkowie grupy potrafią wskazać, jakie czynności, operacje należy wykonać, aby osiągnąć cel - jasność celu wpływa na stosunki w grupie. Im jest on bardziej jasny tym chętniej członkowie grupy uzyskują przydzielone im zadania. Im jaśniejszy cel tym mniej napięć przejawiają członkowie grupy trakcie wykonywania zadań tym bardziej jednostka związana jest z grupą.

• Cele niejasne (nieoperacyjne)-członkowie nie wiedzą, jakie czynności dokonać, aby go osiągnąć, grupa go rozumie, lecz nie wie jak go osiągnąć.

Grupy formalne - są nadane przez nadrzędne organizacje, której częścią jest dana grupa. Nieformalne - są czynnikiem wewnętrznym interakcji grupowych. Grupy formalne mają cele formalne, ale mogą mieć również cele nieformalne. Grupa nieformalna nie może mieć celów formalnych jak w wyniku interakcji wyłaniają się te cele.

Normy: (to przepisy określające, w jaki sposób powinien, względnie-nie powinien zachować się członek grupy. Jest to cały zakres zachowań obowiązujących wszystkich członków grupy.)

• Mogą mieć funkcję

• egzystencjalną - pozwalają na utrzymanie się grupy przy życiu

• instrumentalną - przyczyniają się do osiągnięcia przez grupę celu

• Mogą mieć źródło

• wewnętrzne - są ustalone przez grupę

• zewnętrzne - są ustalone z zewnątrz np. kulturowo

• Mogą być

• Formalne - zawarte w jakimś dokumencie np. kodeksie

• Nieformalne - nie są nigdzie zawarte, niepisane, lecz obowiązujące

Normy są przekazywane międzypokoleniowo:

• Dynamika ich ( zmian charakterystyczna jest dla oceny wielkości efektu autokinetycznego, preferencji dla pełnej vs szczupłej sylwetki kobiecej, zmian ideologicznych na wymiarze liberalizm - konserwatyzm, komputerowych symulacji zmian postaw

• Dynamika tego procesu zwiększa się w wyniku dramatycznych wydarzeń społecznych

• Struktura wartości charakterystyczna dla danego punktu w czasie uwidacznia się szczególnie u młodzieży

• Badania Paicheler polegające na wprowadzeniu ortodoksyjnej (profeministycznej) i heterodoksyjnej (antyfeministycznej) współpracowniczki eksperymentatora do grupy dyskutującej równouprawnienie kobiet wykazały, że

• Postawa grupowa zmienia się spontanicznie w kierunku profeministycznej

• Wprowadzenie współpracownika ortodoksyjnego przyspiesza (zwiększa) zmianę

• Wprowadzenie współpracownika heterodoksyjnego opóźnia (zmniejsza) zmianę i powoduje bipolaryzację (powoduje rozpad na dwie części „za” i „przeciw” jakiejś kwestii)

Struktury grupowe (szczególne pozycje członków grupy powiązane są ze sobą stosunkami lubienia się bądź nielubienia. Odzwierciedla to atrakcyjność interpersonalna. Ta najwyższa pozycja zajmowana jest przez osobę najbardziej lubianą a najniższa przez osobę najmniej lubianą. Odzwierciedlają to-kto, kogo wybiera, można to zbadać przez dokonywanie wyboru, z kim chcemy przebywać-struktura socjometryczna pozytywna).

• Struktura to zbiór elementów i łączących je relacji

• Relacje mogą być nieskierowane (bliskości) - jeden w jedną stronę, drugi w drugą - i skierowane (dominacji) - łączą symetrycznie dwa elementy struktury

• Struktury grupowe są zhierarchizowane

• Struktury grupowe wykazują tendencję do pokrywania się.

• Najczęściej wymienia się następujące struktury:

• Struktura władzy występuje zarówno w grupach posiadających strukturę formalną, jak też w grupach o charakterze nieformalnym. Osoba A zyskuje przewagę nad osobą B w sposób formalny - zostaje zwierzchnikiem lub w sposób nieformalny siłą, sprytem, manipulacją. Skuteczna władza łączy się ze strukturą przywództwa - ja mam nie tylko przywileje, ale i obowiązki wobec grupy, która oczekuje pewnych działań, jeżeli ich nie spełniam, rodzi to poważne konsekwencje dla grupy.

• Struktura awansu jest bardziej formalna. Są to pewne pozycje do których, każdy z członków grupy może dojść, ma możliwość awansu - np. w klasie skarbnik, przewodniczący klasy.

• Struktura komunikacji zwana czasami siecią komunikacyjną ze względu na kategorie interakcji związane z przekazywaniem informacji, komunikatów między  członkami grupy. Nie powinna być zablokowana, bo jest przyczyną konfliktów, powstają stereotypy rodzące emocje, które blokują komunikację. Struktura komunikacyjna pokrywa się ze strukturą władzy.

• W strukturze socjometrycznej poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki lubienia się, nielubienia lub odrzucenia czyli atrakcyjności, pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych. Struktura socjometryczna grupy jest badana za pomocą techniki socjometrycznej.

Elementy socjometryczne:

1. PARA, kiedy dwie osoby wybierają się wzajemnie. A  B 

2. ŁAŃCUCH, gdy osoba A wybiera osobę B a ta wybiera osobą C itp. A  B  C 

3. GWIAZDA, gdy jedna osoba z grupy otrzymuje bardzo dużo wyborów, z tym że osoba będąca gwiazdą nie odwzajemnia otrzymanych wyborów. B  A  C D  A  E 

4. SIEĆ, gdy wszyscy członkowie grupy wybierają wszystkich A  B  C A  C 

Rola grupowa:

• Definicja: wyróżniona, specyficzna treściowo, społecznie określona pozycja, np. rola kierownika, eksperta, kozła ofiarnego i in.

• Problemy w pełnieniu ról:

• komplementarność ról

• jednoznaczność

• przeciążenie rolą

• konflikt ról

• wewnętrzny np. trudność matki w pogodzeniu obowiązków względem dwójki dzieci

• zewnętrzny między kilkoma rolami

• zewnętrzny interpersonalny

Tożsamość grupowa:

• Definicja: poczucie odrębności członków grupy od innych ludzi, a zarazem poczucie wzajemnej przynależności, podobieństwa, wspólnego losu.

• Problemy:

• Czy tożsamość grupowa jest nieodłącznie związana z różnicowaniem międzygrupowym?

• Na jakiej formie reprezentacji opiera się tożsamość grupowa?

Tożsamość grupowa nie zawsze opiera się na wewnętrznej spójności grupy, wspólnocie interesów, norm i wartości. Tożsamość społeczną można zdefiniować jako sumę, czy raczej wypadkową społecznych identyfikacji podmiotu. Tożsamość społeczna opiera się na subiektywnym poczuciu wspólnoty w zakresie wymiarów konstytuujących pojęcie My, którego podstawę stanowią procesy kategoryzacji - znajdowania podobieństw i różnic między grupami.

Wykład VII - Teorie małej grupy

Grupa pierwotna (Cooley): (np. rodzina, społeczność lokalna)

• charakteryzuje się ścisłym wzajemnym kontaktem, intymną więzią i ścisłym współdziałaniem

• jej członkowie dążą przede wszystkim do uzyskania akceptacji pozostałych członków

• rozładowuje elementy wrogości i rywalizacji między członkami ich wzajemną sympatią

• kształtuje osobowości społeczne i ideały społeczne swoich członków (wg Cooleya cechy psychologiczne np. uczciwy - nieuczciwy, kształtują się w grupie pierwotnej)

Grupa wtórna - typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy pierwotnej. Charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu określonego celu, do którego zostały powołane. Grupy tego typu przeważają w społeczeństwie przemysłowym i poprzemysłowym.

Parcjalność (wynik podzielenia czegoś na części, odłączenia czegoś od całości) jest charakterystyczną cechą dla społeczeństw XXw.

Pokrewne dychotomie: wspólnota - gr. pierwotna i społeczeństwo - gr. wtórna

- we wspólnocie istnieje współzawodnictwo, w społeczeństwie ład moralny

- motywy we wspólnocie to potrzeby, a w społeczeństwie cele

- we wspólnocie - zwyczaj, w społeczeństwie - prawo

Durkheim rozróżnił:

• solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych) - opiera się na podobieństwie pomiędzy jednostkami normach opierających się na sankcjach (np.prawo karne) oraz wspólnej świadomości zbiorowej,

• solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych) - opiera się na społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy rodzajach norm opierających się na współpracy (prawo kooperacyjne np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję.

Próby stworzenia kwestionariuszy dają rezultaty dwuczynnikowe, czyli każdą osobę da się opisać w jakim stopniu jest indywidualistyczna a w jakim kolektywistyczna. Ustrój da się wpasować w kolektywizm (prymat celów grupowych) bądź indywidualizm (prymat celów jednostek).

Grupa społeczna (Tuner):

• to dwie lub więcej, osoby spostrzegające, że należą do tej samej kategorii

• Zgodnie z rozumieniem grupy jako kategorii społecznej:

• członkowie grupy dążą przede wszystkim do utrzymania lub podwyższenia poczucia własnej wartości poprzez przynależność społeczną

• interakcja, spójność grupy, przestrzeganie norm grupowych są skutkami, a nie warunkami istnienia grupy

• konsekwencją spostrzegania małej grupy jako kategorii społecznej jest to, że zachowanie się zbioru jednostek, może być uznawane za zachowanie grupowe, bez względu na to, czy pozostają one w bezpośredniej interakcji

Kategoria społeczna to zbiór społeczny, w którym nie występują trwałe interakcje, więzi społeczne, struktura społeczna, normy ani cele, wyodrębniona jednak na podstawie danej cechy członków tego zbioru np. nauczyciele, więźniowie, bezdomni, lekarze itp.

Podejście redukcjonistyczne (z dołu na górę):

Teoria tożsamości społecznej - jednostki dążą do podtrzymania bądź podwyższenia samooceny poprzez:

- uczestnictwo w grupach dostarczających pozytywnej identyfikacji, bądź obniżanie statusu i wartościowości innych, konkurencyjnych grup  (np. poprzez przypisywanie im cech moralnie negatywnych. 

Model spójności	tożsamości społecznej
Ważna wymiana emocjonalna (czy ja ich lubię?)	Co jest ważne dla innych i jak sam siebie definiuje (kim jestem?)
Bilans nagród i kar (czy w innej grupie bilans nie byłby korzystniejszy?)	Poczucie własnej wartości (czy zdefiniowanie siebie jako członka tej grupy jest satysfakcjonujące, jeśli nie, powinna pojawić się chęć do zmiany tożsamości czy przynależności)

Jarymowicz mówi także o tożsamości atrybucyjnej - czy człowiek przynależy tam gdzie los chciał (np. kobieta, mężczyzna) lub przynależy się do kategorii ludzi mających określoną cechę np. inteligencję, bez względu na wykonywany zawód (na zasadzie psychologicznej, czyli mamy wspólne poglądy, przekonania itp.) - element determinizmu - nie można tego zmienić.

Źródła przynależności do grup:

• lepsze zaspakajanie potrzeb biologicznych (rozmnażanie, żywność, obrona, opieka )

• lepsze zaspakajanie potrzeb psychologicznych

• afiliacji (przywiązania, bliskości, więzi)

• bezpieczeństwa i struktury

• informacji (Teoria porównania społecznego Festingera - ludzie integrują się by uzyskiwać informacje, których sami nie są w stanie zdobyć)

Z koncepcji dysonansu poznawczego i równowagi poznawczej wynika że większe podobieństwo między ludźmi, prowadzi do większego prawdopodobieństwa, że tworzą grupę, a wrogość będzie większa im podobieństwa mniejsze. Ludzie stają się przyjaciółmi, ponieważ zauważają, że mają cechy wspólne odróżniające ich od innych.

(za to teoria wymiany społecznej mówi - im większe podobieństwo tym większa rywalizacja)

• Grupy wybierane są ze względu na:

• poziom satysfakcji z uczestnictwa (także: czy mamy alternatywę)

• sprawiedliwość rozdziału wzmocnień (podział równościowy i proporcjonalny - zależnie od wkładu)

• podobieństwo, bliskość geograficzną i atrakcyjność fizyczną

Podejście funkcjonalne (z góry na dół). Podstawowe tezy funkcjonalizmu:

• Całość ma prymat nad częścią.

• Wyjaśnić to znaczy określić jaką funkcję pełni dany element w systemie jako całości.

• Celem systemu społecznego jest jego samoodradzanie się.

• Wartości przekazywane są „z góry na dół” zgodnie z hierarchią społeczną.

• System społeczny jest zasadniczo stabilny, ale zmienia się dzięki różnicowaniu i integracji.

• „Mała grupa jest narzędziem, jakie wykorzystuje kultura, aby się rozszerzać”.

Problem równowagi Balesa:

• Konieczność dostosowania się grupy do wymagań systemu zewnętrznego wywołuje napięcie w jej systemie wewnętrznym.

• Przejawami procesu równoważenia mogą być:

• współistnienie kierownika zadaniowego i kierownika emocjonalnego w grupie (ułatwia to dostosowanie się grupy do wymagań systemu zewnętrznego i redukcję wynikających stąd napięć wewnętrznych)

• istnienie norm instrumentalnych i egzystencjalnych

• zależnościowe modele przywództwa

• zmiany przywództwa pod wpływem zagrożenia zewnętrznego grupy

• zależność efektywności grupy od zgodności struktury grupy i struktury zadania.

Teoria grafów: (zgodnie z teorią równowagi poznawczej Heidera)

• Między punktami x i y przebiega tor wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje ciąg krawędzi zaczynających się w punkcie x i prowadzących do punktu y.

• Tor jest dodatni wtedy i tylko wtedy, gdy zawiera parzystą liczbę krawędzi ujemnych.

• Graf jest zrównoważony wtedy i tylko wtedy, gdy

• wszystkie tory łączące tę samą parę punktów mają ten sam znak (twierdzenie o równowadze)

• zbiór jego punktów można podzielić na dwa rozłączne podzbiory, w których każda dodatnia krawędź łączy dwa punkty należące do tego samego podzbioru, a każda ujemna krawędź łączy dwa punkty należące do różnych podzbiorów (twierdzenie o strukturze)

Zgodnie z którą koncepcją grupy człowiek podporządkowany jest społeczeństwu w największym, a z którą w najmniejszym stopniu? - Funkcjonalizm - grupa pierwotna - kategoria społeczna.

Spójność grupy - właściwość grupy społecznej polegająca na tym, że w danej grupie nie występują wyraźnie odróżniające się od całości podgrupy ani kliki. W grupie spójnej między jej członkami występują silne więzi społeczne, członkowie są też konformistycznie nastawieni wobec istniejących w grupie norm i wartości, co oznacza, że realizują cele grupy względem akceptowanych w grupie wzorów. Tak więc np. grupy z których których jednej wszyscy lubią się nawzajem, a w drugiej istnieją dwie zwalczające się podgrupy są tak samo zrównoważone, chociaż spójne w różnym stopniu.

Wykład VIII - Funkcjonowanie zadaniowe grup I

Podsumowanie zalet i wad grupowego rozwiązywania zadań:

• Niemal każda charakterystyka może mieć swoje pozytywne i negatywne konsekwencje.

• Wśród zalet dominują zadaniowe, wśród wad - społeczno-emocjonalne.

• Nieoptymalne wykonanie zadań przez grupę może wynikać z problemów koordynacyjnych bądź motywacyjnych.

Potencjalny grupowy przyrost poziomu wykonania zadania zależy od jego charakterystyki:

• Czy jest podzielne czy całościowe?

• zadanie podzielne - może zostać rozłożone na mniejsze partie lub kolejne etapy; przy ich realizacji chętnie korzystamy z czyjejś pomocy

• zadanie całościowe - tworzy nierozłączną, niepodlegającą rozbiciu na mniejsze elementy całość; zadania całościowe najczęściej wykonujemy samodzielnie

• Czy jest maksymalizujące czy optymalizujące?

• zadanie maksymalizujące - miarą sukcesu staje się to, ile zrobimy i w jakim czasie; lepsze wyniki osiąga grupa

• zadanie optymalizujące - kiedy znaczenia nabiera osiągnięcie wyniku najlepszego z możliwych; nie da się jednoznacznie ocenić, czy lepiej poradzi sobie z nim jednostka, czy grupa; o wyniku końcowym decydują tu też cechy członków zespołu, ograniczenia czasowe, dostępne zasoby i procesy grupowe i zjawiska z zakresu dynamiki grupowej.

• Ze względu na sposób kombinacji zasobów jednostkowych w celu grupowego rozwiązania zadania wyróżnia się zadania:

1. Zadania addytywne - podzielne i maksymalizujące. Wynik stanowi w tym przypadku prosta sumę wkładu poszczególnych członków. Niewielkie znaczenie mają różnice miedzy członkami grupy w zakresie posiadanych kompetencji i zdolności. Grupa zawsze osiąga rezultat lepszy niż jednostka. 

2. Zadania kompensacyjne - podzielne i optymalizujące. Grupa ma więc zawsze szanse na poprawne wykonanie tego typu zadań, ale tracą na nim te jednostki, których odpowiedzi są prawdziwe, natomiast zyskują te, których odpowiedzi są fałszywe. Mimo to większość osób odnosi korzyści z grupowego wykonywania zadań tego rodzaju. Gorzej, jeśli największą siłę przekonywania mają ci, których pomysły są kiepskie. Dlatego, przed dokonaniem wyboru, czy przyłączyć się do grupy, czy działać w pojedynkę, powinno się poznać indywidualne cechy i kompetencje członków grupy. (np. grupa policjantów oceniająca liczbę osób manifestacji)

3. Zadania dysjunktywne mają jedno prawidłowe i podlegające sprawdzeniu rozwiązanie. Należą do grupy zadań optymalizujących. Sukces zalezy od najlepszego członka:

• odkrywcze - jeśli znajdzie się rozwiązanie, to natychmiast i bez cienia wątpliwości wiadomo, że jest prawdziwe. Nawet, gdy nad zadaniem pracuje cała grupa, autorem rozwiązania jest jedna osoba. Im więcej osób pracuje nad zadaniem, tym większa szansa, że ktoś znajdzie rozwiązanie.

• stopniowalne - mają jedno prawdziwe i podlegające weryfikacji rozwiązanie, do którego dochodzi się nie poprzez nagły wzgląd, ale drogą mozolnego namysłu.

4. Zadanie koniunkcyjne wymaga udziału całej grupy, aby przedsięwzięcie mogło zakończyć się powodzeniem. Wynik uzależniony jest od najsłabszego członka.

Typ zadania	Reguła	Przykład
addytywne	wyniki indywidualne są dodawane do siebie	przeciąganie liny, wiosłowanie, biegi sztafetowe, aplauz na sali
dysjunktywne	wynikiem grupy jest wybrany (najlepszy) wynik indywidualny	grupowe odpowiadanie na test wiadomości
koniunktywne	wynik grupy równy jest najgorszemu wynikowi indywidualnemu	wspinaczka w grupie
kompensacyjne	wynik grupy powstaje z uśrednienia wyników indywidualnych	współzawodnictwo drużynowe w niektórych sportach; uśrednianie ocen członków grupy
dyskrecjonalne	grupa sama decyduje o regule kombinowania indywidualnych wkładów w wynik grupowy	rodzina decyduje, co kto robi przy obiedzie

Rzeczywista wydajność grupy:

• = wydajność potencjalna - straty procesu

• Straty procesu mogą wynikać z problemów

• koordynacji

• motywacji

• wpływu

Próżniactwo społeczne (odnosi się do uwarunkowanego motywacyjnie spadku wysiłku wkładanego przez jednostkę w zadanie wykonywane zespołowo):

• Williams, Harkins, Latene (1981): prosili studentów, żeby głośno krzyczeli/klaskali; w jednej grupie studenci myśleli, że robią to samodzielnie, w drugiej - ze razem z pięcioma innymi (mieli słuchawki I opaski na oczach); wyniki: kiedy myśleli, że są sami, starali się bardziej i krzyczeli/klaskali głośniej

• Efekt Ringelmanna: spadek jednostkowej siły ciągnięcia liny do 85% przy 3 osobach i 49% przy 8 osobach - Prosił robotników, aby ciągnęli linę z maksymalną siłą, na jaką ich stać i stwierdził, że w zespołach trzyosobowych wkładali w to zadanie 85% wysiłku (przyjmując za 100% poziom wykonania w pojedynkę), zaś w ze­społach ośmioosobowych - zaledwie 49%.

• Badania wykazały, że efektu nie można przypisać złej koordynacji.

• Definicja: spadek motywacji do wykonania zadania pod wpływem obecności innych prowadzący do obniżenia poziomu jego wykonania, osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych

• Nie występuje przy zadaniach złożonych - zjawisko nie jest odwrotnością facylitacji społecznej. Przeciwieństwo próżniactwa społecznego nazywane jest kompensacją społeczną - przejście z regulacji indywidualnej na grupową (w kulturach kolektywistycznych wysiłek wkładany w działanie zespołowe rośnie).

• Najpełniejsze wyjaśnienie kompensacji - model kolektywnego wysiłku Karau i Williamsa. Wielkość motywacji do podejmowania wysiłku w kolektywie zależy od przekonania, że:

• wzrost własnego wysiłku prowadzi do wzrostu poziomu wykonania całej grupy

• wzrost poziomu wykonania grupy prowadzi do wzrostu jej zysków

• wzrost zysków grupy prowadzi do wzrostu zysków własnych (materialnych i psychologicznych)

• motywacja zależy od oceny relacji między indywidualnym wkładem, a zyskiem kontekście grupowym

Próżniactwo społeczne - czynniki warunkujące wystąpienie i nasilenie zjawiska:

• Określające rodzaj motywacji (+)

• spójność grupy

• ważność grupy

• ocena grupy jako całości

• ważność zadania, zainteresowanie zadaniem i powiązanie go z ja

• płeć (K)

• kultura (kolektywistyczna)

• Określające relacje wkładów indywidualnych (+)

• identyfikowalność wkładu jednostki

• niepowtarzalność wkładu jednostki

• oczekiwanie niskiego poziomu wykonania innych

• wielkość grupy (-)

• Określające poziom motywacji (-)

• brak standardów wykonania

• brak obserwatorów i/lub oceny działań (aby obniżyć próżniactwo - umożliwić ocenę wkładu jednostek)

• regularne nagrody/nieregularne kary

• zadania bardzo łatwe i bardzo trudne

• niskie poczucie własnej skuteczności

• wysoki poziom zmęczenia

Myślenie grupowe (groupthink) nieoptymalny sposób funkcjonowania zadaniowego (intelektualnego) grupy, w którym motywacja o charakterze społeczno-emocjonalnym (głównie do utrzymania spójności grupy) przeważa nad motywacją do podjęcia decyzji uzasadnionych merytorycznie:

Myślenie grupowe - przejawy w sferze społeczno-emocjonalnej:

• złudzenie bezpieczeństwa i nadmierny optymizm

• racjonalizacja działań

• przekonanie o moralnej wyższości własnej grupy

• posługiwanie się stereotypami i spostrzeganie oponentów jako niekompetentnych

• nacisk na dysydentów i zmuszanie ich do podporządkowania się grupie

• złudzenie jednomyślności

• pojawienie się „samozwańczych strażników morale grupowego”

Myślenie grupowe - przejawy w sferze decyzyjnej:

• rozpatrywanie ograniczonej liczby rozwiązań

• zgoda na pierwszy lepszy pomysł

• brak ponownych ocen już przyjętych rozwiązań

• nie branie pod uwagę rozwiązań wcześniej odrzuconych

• nie sprawdzanie konsekwencji odrzuconych alternatyw

• selektywność przetwarzania informacji

• lekceważenie opinii ludzi spoza grupy oraz ekspertów

• ustalanie celów w sposób niekompletny

Myślenie grupowe - czynniki warunkujące występowanie i nasilenie zjawiska:

• wysoka homogeniczność grupy

• wczesny etap rozwoju grupy - kłopoty z ustaleniem wpływu spójności

• izolacja grupy od otoczenia

• brak procedur podejmowania decyzji - chaos, kierownik jest potrzebny tylko wtedy, gdy jego decyzje nie dotyczą treści, a sposobu podejmowania decyzji; czasem korzystne jest przerywanie sesji, lub rezygnacja jednomyślnego grupy na rzecz grup eksperckich (które koordynują prace jednomyślnego grupach)

• norma jednomyślnego podejmowania decyzji - członkowie zgadzają się na coś tylko po to, aby nie rozbić grupy

• dyrektywny i silny przywódca

• niska samoocena członków grupy - dążenie aby ją podnieść przez przynależność do tej grupy

• silny stres

• presja czasowa

• trudny i złożony problem - podwyższony jest ogólny problem niejasności

Wykład IX - Funkcjonowanie zadaniowe grup II

Burza mózgów:

• Jest to grupowa procedura uzyskiwania produktów poznawczych w zadaniach otwartych.

• Uczestników grupy zachęca się do:

• powstrzymywania się od oceny pomysłów w fazie ich generowania

• generowania jak największej liczby pomysłów

• „rozkręcania się”

• korzystania nawzajem ze swoich pomysłów, ich zestawiania i ulepszania.

• Efekty bada się przy pomocy różnych zadań, takich jak wymyślanie sposobów, przewidywanie konsekwencji, nadawanie nazw, znajdowanie zastosowań, poszukiwanie przyczyn, wymyślanie pytań.

• Wskaźnikami mogą być:

• liczba nietożsamych pomysłów

• zróżnicowanie pomysłów

• wyjątkowość pomysłów

• subiektywna ocena jakości pomysłów

Czynniki poznawcze regulujące poziom wykonania zadania w burzy mózgów:





Czy burza mózgów jest efektywna?

• Porównuje się grupy rzeczywiste z nominalnymi (takie, gdzie członkowie grupy rozwiązywali problem samodzielnie, grupie zaś prezentowali dopiero ostateczny wynik swoich ustaleń).

• Porównania „między” pokazują, że bardziej efektywne są grupy nominalne.

• Porównania „wewnątrz” pokazują, że uczestnictwo w burzy mózgów może zwiększać oryginalność pomysłów indywidualnych

• Porównania grup pracujących zgodnie z procedurą burzy mózgów ze zwykłymi interakcyjnymi pokazują, że ilość pomysłów jest większa w tych pierwszych, lecz jakość nie różni się.

Dlaczego jest stosowana?

• Praca grupowa może mieć pozytywne skutki

• dla otoczenia organizacyjnego (praca grupowa podnosi morale członków organizacji)

• dla produktywności indywidualnej.

• Zadania eksperymentalne i rzeczywiste mogą być nieporównywalne.

Mechanizmy efektywności burzy mózgów:

• Badania wykazują, iż większość z postulowanych czynników rzeczywiście reguluje poziom wykonania zadania w toku burzy mózgów.

• Jednak usunięcie przyczyn lęku przed oceną i próżniactwa społecznego nie zmniejsza różnic w produktywności grup naturalnych i nominalnych - te dwa mechanizmy nie są wobec tego przyczyną względnego braku efektywności tych pierwszych.

• Porównanie warunków, w których blokowano aktywność uczestników z warunkami, w których aktywności nie blokowano wykazało, iż blokowanie aktywności innych może być źródłem niższej efektywności grup naturalnych.

• Jest możliwe, iż czynnikiem krytycznym jest blokowanie aktywności uczestnika w momencie, w którym ma on na to ochotę.

W grupie może zachodzić przekształcenie poznawcze:

• Grupy stosują szersze kategorie, niż jednostki.

• Wskaźnik konwergencji (zbieżności) jest wyższy w grupach naturalnych, niż nominalnych.

• Decyzja grupowa zależy od mniejszej liczby czynników, niż decyzja indywidualna - w grupie jest większa konsekwencja

• Nawet jeśli struktura percepcji przez jednostki i w grupach jest taka sama, to te same wymiary mają wyższe wagi w grupach.

• Najlepszym modelem podejmowania decyzji grupowej jest taki, który łączy

• regułę „zwycięża prawda z poparciem” (osoba ma poplecznika)

• opór wobec jednoosobowej mniejszości - prawdopodobnie szybciej trafnie rozwiąże się zadanie w grupie, w której na początku mylą się wszyscy, niż w grupie w której rozwiązanie od początku zna jedna osoba

• poprawę wynikającą z samego faktu grupowego rozwiązywania zadania

• Około 4% decyzji „polaryzacyjnych” grup wychodzi poza zakres wartości reprezentowanych indywidualnie.

• Grupy zmuszone do wydania jednomyślnej opinii moralnej osiągają wyższy poziom rozumowania moralnego, niż jednostki lub grupy (tylko) dyskusyjne.

• Przekształcenie następuje w grupach, których członkowie mają odpowiedni, ale niewykorzystany, potencjał poznawczy.

• Dane co do podobieństwa treści wymiarów generowanych przez jednostki i grupy są sprzeczne.

Podsumowanie:

• Do pracy w grupie są przygotowane te osoby, które mogą zrezygnować ze swojego punktu widzenia

• Przyczyna nieoptymalnej efektywności burzy mózgów leży raczej w koordynacji, niż motywacji.

• W toku procesu grupowego reprezentacja zadania ulega uproszczeniu.

• Uproszczenie to może mieć charakter rozwojowy.

Wykład X - Przywództwo i kierownictwo grupowe

Funkcje kierownika:

• planowanie

• organizowanie - obsadzanie stanowisk

• przewodzenie

• kontrolowanie

Podstawy władzy kierownika:

• akceptacja formalnych norm organizacji

• znawstwo (władza eksperta)

• dysponowanie karami i nagrodami

• identyfikacja - nieformalnie

Szczebel kierowania, a rodzaj umiejętności: Jak wynika z poniższego rysunku, wszystkim menedżerom potrzebne są w zasadzie takie same rodzaje umiejętności, lecz w różnych proporcjach. Na przykład menedżerom pierwszej linii w największym stopniu potrzebne są umiejętności techniczne, a następnie - w nieco tylko mniejszym - społeczne. W najmniejszym zaś stopniu wykorzystują w swojej pracy umiejętności koncepcyjne. Menedżerowie średniego szczebla wykorzystują przede wszystkim umiejętności społeczne. Wynika to w znacznej mierze z faktu, iż są oni swego rodzaju łącznikami pomiędzy menedżerami najwyższego i najniższego szczebla. Natomiast współpraca z kierownikami najniższego szczebla, a częściowo także z pracownikami wykonawczymi sprawia, że umiejętności techniczne także odgrywają w ich przypadku znaczącą, chociaż nie wiodącą rolę. Stosunkowo najmniejszą rolę odgrywają w ich pracy umiejętności koncepcyjne. Trzeba jednak podkreślić, że ich waga w porównaniu do najniższych stanowisk kierowniczych wzrosła. Nadto umiejętności te nie powinny być przez menedżerów średniego szczebla zaniedbywane. Przeciwnie - winni je rozwijać, jeśli myślą o dalszej karierze zawodowej, jeśli ich celem jest osiągnięcie wyższych stanowisk kierowniczych. Naczelnemu kierownictwu przydatne są głównie umiejętności społeczne(w podobnym zakresie jak menedżerom średniego szczebla) oraz koncepcyjne. Relatywnie mniejszą rolę w ich pracy odgrywają umiejętności techniczne. Może to stanowić pewną wskazówkę o kierunku rozwoju dla osób zatrudnionych na najniższych stanowiskach kierowniczych i myślących w perspektywie o awansie w organizacji. Wiedzę tę wykorzystać powinny także osoby odpowiedzialne za

planowanie karier pracowniczych wewnątrz organizacji.




Teorie kierowania:

• Teoria cech - chociaż pewne cechy są stale wymieniane (inteligencja, męskość, dobre przystosowanie, ekstrawersja), nie ma rozstrzygających wyników badań.

• Teorie sytuacyjne, interakcyjne - pojawienie się i charakterystyka przywódcy zależą od tego, w jakiej sytuacji (wewnętrznej i zewnętrznej) znajduje się grupa.

Style kierowania:









Siatka kierownicza Blacke'a i Mountona:

Autorzy wyróżnili dwa podstawowe wymiary zachowań kierowniczych decydujące o stylu kierowania. Są nimi:
- koncentrowanie się kierowników na zadowoleniu swoich podwładnych(troska o ich interesy),
- koncentrowaniu się na zadaniach i wydajności poszczególnych pracowników (troska o realizacje poszczególnych zadań),

Pozostałe style są mniej korzystne
- Styl 9.1 To styl oparty na założeniach naukowej organizacji pracy. Efektywność osiąga się głównie poprzez stworzenie odpowiednich warunków pracy, przy minimalnym udziale aktywnego zaangażowania pracowników. Jest to styl dyrektywny, i odpowiada typowi kierownika autokraty.
- Styl 1.9 Jest typowym dla szkoły stosunków międzyludzkich. Uwaga skupiona na ludziach i ich potrzebach. Kierownik nie docenia aspektów technicznych i ekonomicznych. Praca przebiega w umiarkowanym tempie, Odczuwalny brak pobudzania. Styl integratywny odpowiada stylowi demokratycznemu.
- Style 1.1 i 5.5 mają mniejsze praktyczne znaczenie. Pierwszy to kierownik nieingerujący, drugi charakterystyczny jest dla przeciętnego kierownika.

Zależnościowy model przywództwa Fiedlera:

• Przywódca autokratyczny jest efektywny w warunkach bardzo sprzyjających i bardzo niesprzyjających, zaś demokratyczny - w warunkach średnio sprzyjających (dla sprawowania przywództwa).

• Kontrola nad sytuacją zależy od:

• stosunków między kierownikiem a grupą

• jasności celu grupowego

• pozycji kierownika w strukturze władzy

• Miarą stylu jest stosunek do najmniej lubianego (najgorszego) współpracownika (LPC, NLW, NPW)

Tym, co przesądza o wyborze stylu kierowania jest motywacja kierującego. Tak jak Blacke i Mouton dzieli on kierowników na:
- Orientujących się na dobre stosunki z ludźmi, nawiązanie i podtrzymywanie tych stosunków uważają za ważny czynnik skutecznego kierowania,
- Orientujących się na zadania, przede wszystkim praca powinna być wykonana, przy czym, uczucia podwładnych nie są przedmiotem ich zainteresowania,

Cechy te wynikają z ich cech osobowościowych. Kierownikowi trudno, więc jest zmienić swój styl i dlatego jakiekolwiek próby dostosowania stylu kierownika do sytuacji jest skazany na fiasko. Dlatego więc zdaniem Fiedlera należy dostosować sytuacje do kierownika, lub dobierając odpowiedniego kierownika do danej sytuacji. Przykładowo kierownik lubiany przez podwładnych i przełożonych jeśli ma do wykonania proste zadanie będzie nieefektywny i będzie odczuwal stres, jeśli jest zorientowany na stosunki miedzy ludzmi.

Teza Fiedlera brzmi: W zależności od sytuacji różna jest efektywność tak jednych jak i drugich kierowników

Model ścieżki do celu:

• Dokonuje rozróżnienia między kierownikami, którzy

• przedstawiają podwładnym i dostosowują do ich potrzeb pulę nagród

• wskazują podwładnym szczegółowe sposoby osiągnięcia nagród

• Preferencja dla jednego ze stylów zależy od

• oceny własnej sprawczości i uzdolnień

• charakterystyki zadania, organizacji i grupy roboczej

Fiedler założył i wykazał badając produktywność różnego rodzaju zespołów działających w różnych warunkach, że:

1. styl zorientowany na zadanie (autokratyczny) jest skuteczny w warunkach bardzo sprzyjających (lider może sobie na wiele pozwolić z oparciem w akceptującej go grupie i wysokiej pozycji w hierarchii władzy, w zada­niach o jasnej strukturze) oraz w warunkach bardzo niesprzyjających (inaczej nastąpiłby rozpad grupy);

2. styl zorientowany na relacje społeczne (demokratyczny) jest skuteczny w warunkach umiarkowanie sprzyjających lub umiarkowanie niesprzyja­jących liderowi.

Już wczesne badania, szczególnie prowadzone metodą obserwacji rzeczywistych zachowań lidera, pokazały, że obok orientacji na zadanie lub utrzymywanie dobrych relacji społecznych, liderzy ujawniają także wiązkę zachowań, których główną funkcją zdaje się być podkreślanie własnej kierowniczej roli. Z badań tych wyrosło pojęcie lidera charyzmatycznego, czy też transforma­cyjne g o. Lider taki głosi przesłanie wskazujące na potrzebę zmian (organi­zacji, społeczeństwa), przedstawia dalekosiężną, zwykle emocjonującą wizję nowego, lepszego porządku, budzi nadzieje na jej realizację i wielkie zaufanie w ludziach, którym przewodzi. Lider charyzmatyczny ma przyciągający uwagę styl i osobowość, cechuje się dużymi umiejętnościami społecznymi, jak zindy­widualizowane traktowanie ludzi, trafne odczytywanie znaczenia cudzych reakcji i sprawne manipulowanie wrażeniem wywieranym na innych. Wiele badań dowodzi, że obdarzeni charyzmą liderzy transformacyjni, jacy zdarzają się zarówno w polityce, jak i w organizacjach, potrafią wzbudzać entuzjazm podwładnych i nasilać ich produktywność w porównaniu z grupami kierowany­mi na inne sposoby. Charyzma bywa jednak nietrwała.

Ewolucyjny model przywództwa:

Model przywództwa - w jaki sposób przywódca powinien dostosować swój styl przywództwa w miarę rozwijania się pragnienia osiągnięć i podwładnych, zwiększa ich doświadczenia, umiejętności oraz chęci brania na siebie odpowiedzialności} opracowany przez Herseya i Blancharda. Według tego modelu najskuteczniejszy styl przywództwa zmienia się w zależności od stopnia "gotowości” pracowników. Hersey i Blancharda definiują gotowość jako pragnienie osiągnięć, skłonność do brania odpowiedzialności oraz związane z zadaniami uzdolnienia, umiejętności i doświadczenie. Przy ustalaniu skutecznego stylu przywództwa ważnymi zmiennymi są cele oraz znajomość podwładnych. Jersey i Blanchard uważają, że stosunki między kierownikiem a podwładnym przechodzą przez 4 fazy w miarę rozwoju pracowników. Kierownicy powinni odpowiednio do tego rozwoju zmieniać swój styl przywództwa (rys) w początkowej fazie gotowości najodpowiedniejsze są zachowania kierownika, zorientowane głównie na zadania. Pracowników trzeba uczyć ich zadań i zapoznawać z regulaminami oraz procedurami obowiązującymi w organizacji. Kierownik nie wydający dyrektyw wywołałby u nowo przyjętych podwładnych niepokój i niepewność. Nieodpowiednie byłoby też zachowanie zakładające duży stopień uczestnictwa, gdyż na tym etapie podwładnemu jest potrzebna świadomość istnienia silnej struktury. W miarę uczenia się przez podwładnych ich zadań utrzymanie zachowań zorientowanych na zadania pozostaje nadal konieczne, ponieważ podwładni nie potrafią jeszcze funkcjonować samodzielnie. Jednakże w miarę coraz bliższego poznania pracowników wzrasta zaufanie przywódcy i jego prac; pragnie on też zachęcić pracowników do dalszych wysiłków. Wtedy właśnie przywódca powinien w większym stopniu zacząć uwzględniać zachowania nastawione na wzajemne stosunki.

Stosunki między podwładnym a kierownikiem przechodzą przez cztery fazy:

1. Znaczna orientacja na zadania. Dyrektywne kierowanie

2. Nieco mniejszy nacisk na zadania, kierownik zaczyna orientować się na pracowników

3. Rezygnacja ze stylu dyrektywnego, zwiększanie umiejętności pracowników i ich motywacja do osiągnięć

4. Podwładni sami sobą kierują, a kierownik może ograniczyć  poparcie i zachęty. 

Czyli style powinny być stosowanie w następującej kolejności: słaba orientacja na ludzi + silna orientacja na zadania + silna orientacja na ludzi + silna orientacja na ludzi + słaba orientacja na zadania + słaba orientacja na ludzi + słaba orientacja na zadania

Wyłanianie się i obejmowanie przywództwa:

• Potrzeba przywództwa rośnie wraz z wielkością grupy, potrzebą koordynacji, współzależnością, potrzebą sprawiedliwego podziału, zagrożeniem.

• Warunkiem objęcia przywództwa jest prezentowanie w wysokim natężeniu umiejętności funkcjonalnych dla zadania, wartości ortodoksyjnych.

• Po zaakceptowaniu przez grupę przywódca może próbować definiować cele w oderwaniu od tych wartości.

Wykład XI - Relacje międzygrupowe I

Uprzedzenie jako postawa:

• Uprzedzenie jest to trwała, trudno poddająca się zmianie, negatywna postawa wobec grupy obcej. Składa się z

• negatywnego ustosunkowania

• stereotypu poznawczego, tj. negatywnego, uproszczonego i nadmiernie zgeneralizowanego na całą grupę obcą, schematu

• tendencji do zachowań dyskryminujących.

• Ponieważ każdy z komponentów postawy powstaje wskutek działania innych mechanizmów psychologicznych, postawa wobec grupy obcej, tak jak każda inna, może być niespójna.

Osobowościowe teorie uprzedzeń:

• Zgodnie z teorią osobowości autorytarnej (Adorno i wsp.) oraz dogmatycznej (Rokeach) uprzedzenia są wynikiem nieprawidłowo ukształtowanej osobowości.

• Osoby o osobowości autorytarnej:

• wychowywane są w surowej, pozbawionej uczuć, atmosferze, z przewagą kar jako środka dyscyplinującego

• odczuwają w związku z tym wrogość wobec rodziców

• ponieważ odczuwają wobec nich także lęk, tłumią wrogość

• utożsamiają się z rodzicami i idealizują ich

• przemieszczają agresję na innych ludzi, głównie na mniejszościowe grupy etniczne, ponieważ takie postawy modelują zwykle rodzice

• nie mają wglądu w stany psychiczne własne i innych ludzi

• mają pesymistyczny, negatywny obraz natury ludzkiej

• Cechy osobowości autorytarnej mierzono przy pomocy następujących skal (kwestionariusze):

• antysemityzmu (przeciw Żydom)

• etnocentryzmu (przeciw innym mniejszościom)

• konserwatyzmu społeczno-politycznego

• faszyzmu

• oraz poprzez wywiady i techniki projekcyjne

• Podejście teorii osobowości autorytarnej krytykowane było ze względu na to, że

• sama teoria nie jest wolna od obciążeń ideologicznych

• proponuje wyjaśnienie z poziomu psychologii indywidualnej dla zjawisk o charakterze ogólnospołecznym

• metodologia badań sprzyjała potwierdzaniu hipotez

• wiązki cech postulowane przez teorię różniły się zależnie od kraju, a nawet Północy vs Południa Stanów Zjednoczonych

• Geneza osobowości dogmatycznej jest zbliżona do genezy osobowości autorytarnej jeśli chodzi o lęk jako cechę podstawową.

• Zgodnie z teorią dogmatyzmu sposobem redukcji lęku jest dychotomizacja przekonań na akceptowane i nie akceptowane przez jednostkę.

• Osoba o umyśle dogmatycznym:

• akceptuje vs odrzuca innych ze względu na podobieństwo ich przekonań - podobieństwo poglądów jest najważniejszym kryterium kategoryzacji

• akceptuje autorytety pozytywne i odrzuca autorytety negatywne

• wyolbrzymia różnice między systemem poglądów akceptowanych i odrzucanych

• utożsamia systemy poglądów, których nie akceptuje

• koncentruje się na przyszłości, a nie teraźniejszości

• Współczesne wersje teorii osobowościowych:

• prawicowy autorytaryzm (uległość, agresja, konwencjonalizm)

• typ religijności

• potrzeba poznania, struktury, domknięcia poznawczego

• orientacja na dominację społeczną.

Teorie odwołujące się do uwarunkowań społeczno-ekonomicznych uprzedzeń:

• Zgodnie z teorią frustracji-agresji, uprzedzenia są wynikiem przeniesienia na grupy mniejszościowe agresji powstałej wskutek deprywacji potrzeb ekonomicznych. Jednak

• związek między frustracją a agresją nie jest bezwyjątkowy

• przemieszczenie agresji nie poddaje się prawom generalizacji i tłumienia

• ważna jest nie tyle obiektywna frustracja, co względna deprywacja

• dla działań zbiorowych konieczna jest identyfikacja z grupą.

• Zgodnie z teorią rzeczywistego konfliktu interesów, uprzedzenia są wynikiem negatywnych doświadczeń w walce z grupami obcymi o zasoby dóbr i podtrzymują tę konkurencyjną relację. Jednak:

• występują w oczekiwaniu na rywalizację

• zależą bardziej od charakteru niż wyniku interakcji

• zaspokojenie interesu jednostkowego nie likwiduje dyskryminacji międzygrupowej

• Dane historyczno-ekonomiczne potwierdzają przewidywania obu w.w. teorii.

Teoria kategoryzacji społecznej:

• Zgodnie z teorią kategoryzacji społecznej uprzedzenia są wynikiem podziału świata społecznego na My i Oni (grupę własną i obcą).

• Źródłem teorii kategoryzacji społecznej jest teoria akcentuacji (Tajfel). Zgodnie z nią nałożenie na wymiar ciągły wymiaru dychotomicznego powoduje

• wzrost różnicowania międzyklasowego

• spadek różnicowania wewnątrzklasowego.

• Teoria akcentuacji nie przewiduje:

• zmian w różnicowaniu nie opartych na „jądrze prawdy”

• kierunku różnicowania między grupami

• asymetrii w różnicowaniu wewnątrzklasowym

• Uzupełnienie teorii kategoryzacji społecznej o tezy teorii porównywania społecznego pozwala przewidywać, iż członkowie grupy będą dążyli do podwyższenia poczucia własnej wartości poprzez przypisywanie własnej grupie ocen bardziej pozytywnych, niż grupie obcej, a także zachowania faworyzujące grupę własną kosztem grupy obcej (t. kategoryzacji/tożsamości społecznej).

• Siła związku między uprzedzeniem (postawa) a dyskryminacją (zachowanie) wynosi ok. 0,30

• Badania eksperymentalne w paradygmacie tzw. „grupy minimalnej” (Tajfel i wsp. - minimalność polegała na podawaniu jedynie informacji o przynależności kategorialnej) wykazały, iż dyskryminacja pojawia się jako skutek samej kategoryzacji w sytuacji gdy:

• uczestnicy nie mogą zidentyfikować członków grupy własnej ani obcej, nie mogą więc przypisać im żadnych zasług ani win

• nie oczekują żadnej interakcji międzygrupowej, nie mogą więc dążyć do zdobycia przewagi nad grupą obcą

• kategoryzacja opiera się na kryteriach pozbawionych znaczenia społecznego, takich jak przecenianie lub niedocenianie liczby kropek, rzekome preferencje dla malarstwa Klee albo Kandinskiego

• nie mają osobistego interesu w dyskryminacji

• 
  Badani w opisanych warunkach skłonni są maksymalizować różnicę między wypłatami dla członków grupy własnej i członków grupy obcej, nawet kosztem korzyści dla tych pierwszych oraz łącznej korzyści dla obu grup.

• Zmienną zależną w paradygmacie Tajfela mierzono przy pomocy macierzy wypłat, np.

Koncepcje rzeczywistego konfliktu i przeniesienia agresji wyjaśniają pow­stawanie raczej uprzedzeń niż stereotypów. Odwrotnie teoria katego­ryzacji społecznych - wyjaśnia ona raczej genezę stereotypów zakładając, iż są one ubocznym skutkiem skądinąd normalnego funkcjono­wania ludzkiego umysłu - dzielenia napotykanych osób na kategorie i gro­madzeniu o nich wiedzy. Dzięki temu nie trzeba każdej osoby „uczyć się" od nowa i oddzielnie, można wykorzystać zgromadzoną już wiedzę o rodza­jach ludzi, można wyjść „poza dostarczone informacje" (wnioskować o bra­kujących danych i przewidywać) oraz można automatycznie przetwarzać informacje o innym człowieku, oszczędzając czas i zasoby umysłowe, czyli wykorzystywać stereotyp jako narzędzie umysłowe.

Brytyjski psycholog Henri Tajfel wykazał, że nałożenie się katego­ryzacji obiektów (ich przynależności do różnych jakościowo kategorii) na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do dwóch konsekwencji: (1) wzrostu spostrzeganych różnic międzykategorialnych oraz (2) spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych. Dzieje się tak pod warunkiem, że kategoryzacja jest systematycznie powiązana z cechą ciągłą. Przykładem jest skorelowanie kategorii płci z cechą agresywności: mężczyźni są bardziej agresywni od kobiet. Wzrost spostrzeganych różnic międzykategorialnych oznacza, że subiektywne różnice między kobietami i mężczyznami pod względem agresywności zostają zaakcentowane, czyli stają się większe niż w rzeczywistości. Spadek spostrzeganych różnic we­wnątrzkategorialnych oznacza, że różnice wśród kobiet są subiektywnie pomniejszane - są one widziane jako bardziej jednakowo łagodne, niż to jest w rzeczywistości. Podobne pomniejszenie różnic dotyczy także i drugiej kategorii - mężczyźni są widziani jako bardziej jednakowo agresywni niż to jest w rzeczywistości. Kiedy więc dwie osoby są widziane jako przedstawiciele tej samej kategorii (Marian i Leszek są bokserami), to spostrzegamy je jako bardziej podobne do siebie (obu uważamy za agresywnych), niż wtedy, kiedy traktowalibyśmy je jako niepowiązane jednostki. Gdy zaś dwie osoby widziane są jako przedstawiciele odmiennych kategorii (Marian jest bokserem, Leszek szachistą), to spostrzegamy je jako bardziej różniące się od siebie (Mariana jako agresywnego, Leszka jako łagodnego), niż miałoby to miejsce bez zaliczenia każdej z tych osób do odrębnych kategorii poziomu agresywności. Późniejsze badania wykazały jednak, iż spadek różnic wewnątrzkategorial­nych, czyli spostrzegana jednorodność przedstawicieli grupy dotyczy w szcze­gólności grup obcych (których spostrzegający podmiot nie jest członkiem), a tylko w niewielkim stopniu dotyczy

Wykład XII - Relacje międzygrupowe II

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć naturalnych: (pojęcia naturalne - zamiast definicji przechowujemy w pamięci najbardziej typowe przykłady (egzemplarze) danego pojęcia.)

• Pojęcia naturalne mają budowę hierarchiczną. Przy przechodzeniu od schematów ogólnych do szczegółowych

• zwiększa się bogactwo treściowe pojęcia

• zmniejsza się specyficzność pojęcia

• zwiększa się konkretność i wyrazistość pojęcia

• Pojęcia z poziomu środkowego w hierarchiach 3-stopniowych są najbardziej funkcjonalne, ponieważ są jednocześnie dość ogólne, specyficzne i konkretne. M.in.

• są najbardziej ogólnymi, jakie można sobie wyobrazić

• wywołują takie same wrażenia proprioceptywne i kinestetyczne

• Istnieją dwa stanowiska co do istoty reprezentacji na poziomie podstawowym:

• W ujęciu prototypowym na poziomie tym zakodowane są prototypy, tj. uogólnione reprezentacje egzemplarzy (uśrednienie, modalny, idealny, pierwszy).

• W ujęciu egzemplarzowym nie istnieją uogólnione reprezentacje egzemplarzy. Uogólnienie następuje, gdy nowy obiekt porównywany jest z już istniejącą reprezentacją podobnego obiektu (pierwszy, typowy).

• W ramach tego ujęcia postuluje się różne tezy szczegółowe nt. sposobu reprezentowania grupy własnej i obcej:

• ujęcie egzemplarzowe - zarówno grupa własna, jak i obca w postaci egzemplarzy, ale więcej egzemplarzy w grupie własnej

• ujęcie mieszane - grupa obca tylko jako prototyp, własna - zarówno jako prototyp, jak i egzemplarze

• ujęcie prototypowe - obie grupy jako prototypy, ale własnej wciąż modyfikowany, a obcej - stały

• Niedoszacowanie różnic między egzemplarzami może wynikać z asymetrii podobieństwa egzemplarza i prototypu.

• Zgodnie z koncepcją depersonalizacji

• na ogół stwierdza się silniejsze różnicowanie pomiędzy członkami grupy własnej, niż grupy obcej

• personalizacja grupy obcej powoduje redukcję dyskryminacji; nie wystarcza przy tym jej poznawcze rozbicie na mniejsze, ale konieczne jest przejście z poziomu spostrzegania kategorialnego na indywidualny

• Wbrew koncepcji depersonalizacji

• redukcja dyskryminacji drogą kontaktu z poszczególnymi członkami grupy obcej jest nieskuteczna, wzrost pozytywnych ustosunkowań nie generalizuje się na całą grupę

• Wbrew koncepcji depersonalizacji - c.d.:

• jeśli grupa własna spostrzegana jest jako mniejszościowa, różnicowanie między jej członkami jest słabsze, niż między członkami grupy obcej

• gdy status grupy własnej jest zagrożony, osoby silnie identyfikujące się z nią spostrzegają ją jako mniej zróżnicowaną, a osoby słabo identyfikujące się - jako bardziej zróżnicowaną, niż grupa obca

• w zależności od oczekiwania współpracy vs współzawodnictwa, inaczej spostrzegane są grupy jako całości, a inaczej - poszczególni ich członkowie

• inaczej funkcjonują stereotypy grupy jako całości, a inaczej - typowego jej członka

• Kategoryzacja uruchamia normy pozwalające dyskryminować grupę obcą.

• Teoria ta pozwala przewidywać asymetryczność różnicowania wewnątrzgrupowego

Daltonizm społeczny - pomijanie różnic międzygrupowych

Teorie uprzedzeń ukrytych:

• Uprzedzenia jako postawy niezgodne z deklarowanym systemem wartości mogą funkcjonować w sposób ukryty. Wymienia się następujące teorie ukrytych uprzedzeń rasowych:

• nasilenia reakcji - sprzeczność między różnymi uczuciami

• rasizmu awersyjnego - sprzeczność między uczuciami a wartościami liberalnymi

• rasizmu współczesnego i symbolicznego - sprzeczność między uczuciami a wartościami konserwatywnymi

• skruchy - sprzeczność między zachowaniem a wartościami; skruchą reagują słabo uprzedzeni

Osoby o silnych uprzedzeń słabych uprzedzeniach jawnych znają w zbliżonym stopniu negatywne stereotypy grup obcych.

Teorie uprzedzeń zautomatyzowanych:

• Zgodnie z dwustopniowym modelem Devine, myślenie stereotypowe pojawia się automatycznie, ale może być świadomie kontrolowane.

• Zgodnie z dwuprocesowym modelem tłumienia myśli Wegnera monitorowanie myślenia ze względu na zawartość treści stereotypowych jest automatyczne, łatwe i aktywizuje je, zaś generowanie treści nie zawierających stereotypów jest kontrolowane, trudne i co wymaga zaangażowania znacznych zasobów poznawczych.

• W związku z powyższym, aktywne tłumienie stereotypów, szczególnie w sytuacji obciążenia poznawczego, może prowadzić do paradoksalnego wzrostu obecności treści stereotypowych w myśleniu i działaniu. Dlatego np.:

• po usunięciu czynnika tłumiącego ujawniają się one z większą siłą („efekt sprężyny” - nie myśl o różowym słoniu)

• polepsza się zapamiętywanie danych stereotypizujących, a pogarsza się zapamiętywanie danych personalizujących

Redukcja uprzedzeń:

• Hipoteza kontaktu: osobisty, nasycony przyjaźnią, między członkami grup o równym statusie, przy wspólnych celach, współpracy, wsparciu autorytetów/norm.

• Modele przekształceń poznawczych:

• buchalteryjny/księgowania

• nawrócenia/przekształceniowy (najsłabszy)

• subtypizacji/wykształcenia stereotypu niższego rzędu

• dekategoryzacji/indywidualizacji/personalizacji

• rekategoryzacji/wspólnej tożsamości

• izolowane są mało efektywne.

Podłużny model kontaktu: dekategoryzacja (personalizacja stosunków między członkami różnych grup)- kategoryzacja - rekategoryzacja (tworzenie tożsamości nadrzędnej) zawiera zalety postulowane dla większości poprzednich.

Wykład XIII - Agresja i pomocność

Agresja - definicje:

• zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia

• agresja wroga - celem cierpienie ofiary

• agresja instrumentalna - inny cel

Agresja teorie:

• Teoria instynktu:

• wrodzony wzorzec zachowania wyzwalany i hamowany przez określone bodźce

• jest kumulowana

• musi być wyładowywana, najlepiej w małych, nieszkodliwych dawkach

• Teoria popędowa (frustracji-agresji):

• Frustracja jest tym większa, im większa wartość celu.

• im bardziej jego osiągnięcie uniemozliwione

• im większa liczba działań zablokowana

• Frustracja zawsze prowadzi do agresji.

• Agresja może być przemieszczona.

• Postać agresji może ulec zmianie.

• Krytyka teorii frustracji-agresji:

• Są inne konsekwencje frustracji, np. regresja (pod wpływem frustracji zachowanie dzieci ulega prymitywizacji i upodabnia się do zachowania dzieci młodszych), f i k s a c j a (uporczywe powtarzanie jakiejś reakcji niemającej instrumentalnego znaczenia), apatia i wycofanie się, redukcja samego napięcia bez prób zmiany jego źródła (alkohol, narkotyki), a nawet zaburzenia psychosomatyczne

• Agresję powodują frustracje arbitralne.

• Agresji sprzyjają sygnały wywoławcze.

• Agresja jako efekt uczenia się - najbardziej prawdopodobna:

• Zachowania agresywne utrwalają się, jeśli są nagradzane.

• Agresji możemy uczyć się w wyniku modelowania

Wyznaczniki agresji:

• prowokacja, szczególnie zamierzona, o przewidywanych skutkach, wobec mężczyzn - najsilniejszy wyznacznik

• pobudzenie emocjonalne

• nasila prowokację

• osłabia poznawczą kontrolę zachowania

• ulega przesunięciu

• obserwacja agresji w mediach

• normy i oczekiwania społeczne

• alkohol

• czynniki genetyczne i hormonalne

Hamowanie agresji:

• katharsis:

• kathar­sis właściwa polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki dokonaniu aktu agresji przez człowieka przeżywającego owo pobu­dzenie. W wyniku agresji spadać by miało i pobudzenie, i szansa dalszego zachowania agresywnego.

• katharsis pomocnicza polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki wykonaniu innego niż agresja działania obniżającego napięcie, takiego jak aktywność fizyczna, gry sportowe czy fantazje na temat przemocy. Ponieważ te pomocnicze sposoby rozładowania napięcia są mniej szkodliwe od samej agresji, zaleca się, aby młodzi ludzie uprawiali sporty, a przestępcy pracowali, dzięki czemu i jedni, i drudzy stawać by się mieli mniej agresywni.

• katharsis za­stępcza polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki obserwowaniu innego człowieka, który w zastępstwie obserwatora rozłado­wuje swoje (i jego) pobudzenie czy to za pośrednictwem agresji, czy innych działań obniżających napięcie.

• Napięcie ustępuje, lecz agresja się utrwala.

• karanie - skuteczne, o ile uzupełnione o nagradzanie alternatywnych zachowań

Dwie popularne w potocznej refleksji teorie wyjaśniające agresję są zupełnie nieprawdziwe. Założenie o wrodzonym i powszechnym charakterze ludzkiej agresji (teoria instynktu) jest fałszywe. Daleka od prawdy jest też koncepcja, że frustracje powodują kumulowanie się popędu agresywnego, który prędzej czy później musi się wyładować albo bezpośrednio, albo w jakiejś przemieszczonej czy przetworzonej postaci. Choć frustracje faktycznie często prowadzą do agresji, wcale tak być nie musi. Liczne badania przekonują natomiast o wyuczonym charakterze agresji - zachowania takie są nabywane, wywoływane, podtrzymywane, i wygaszane stosownie do naszych przekonań o karach i nagrodach, z jakimi zachowania te się spotykają. Przekonania te wywodzą się nie tylko z naszych doświadczeń, ale i z obserwacji cudzych doświadczeń. Najważniejsze czynniki nasilające agresję, to: prowokacja, pobudzenie emocjonalne, alkohol, normy społeczne i oglądanie cudzej przemocy. Choć ujawnienie agresji powoduje (w pewnych warunkach) rzeczywisty spadek pobudzenia emocjonalnego, nie powoduje to spadku dalszej agresji. Przeciwnie, prowadzi często do spirali agresji, ponieważ agresja bywa nagradzająca i zwykle zostaje uzasadniona negatywnymi cechami ofiary. Skutecznym sposobem odstraszania od agresji (do której jeszcze nie doszło) jest zagrożenie jej karą, jeżeli kara ta jest spostrzegana jako nieuchronna i sprawiedliwa. W pewnym wąskim zakresie warunków kary mogą też usuwać agresję u osób, agresywnie już się zachowujących. Jednak najbardziej skuteczne są tu złożone interwencje psychologiczne, których istotą nie jest karanie agresji, lecz podsuwanie i nagradzanie alternatywnych w stosunku do niej wzorców zachowania.

Pomocność i prospołeczność - definicje:

• Prospołeczność - działanie na rzecz dobra pozaosobistego

• Pomocność - działanie na rzecz dobra innego człowieka

• Altruizm - działanie pomocne bez korzyści osobistych bądź ze stratami osobistymi


Pomocność i prospołeczność - teorie:

• Decyzyjny model interwencji kryzysowej:

Zakłada on, że do udzielenia pomocy obcej osobie, która znalazła się w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia potrzeba spełnić aż 5 warunków. Nie spełnienie, choć jednego warunku spowoduje nie udzielenie pomocy. Pierwszy warunek to zauważenie zdarzenia. Taki warunek może nie zostać spełniony przy dużym zagęszczeniu przechodniów, dodatkowo pośpiech wpływa na zaniechanie pomocy, ponieważ staje się on usprawiedliwieniem dla naszego sumienia. Drugim z warunków udzielenia pomocy jest zinterpretowanie zauważonej sytuacji jako kryzysowej. Sam fakt, że ktoś leży na chodniku czy na trawniku nie jest argumentem przemawiającym za udzieleniem pomocy tej osobie. Może jest pijana? Może to bezdomny? A może jednak zasłabł? Im bardziej niejasna jest dla nas sytuacja, tym częściej poszukujemy wskazówek w zachowaniu innych ludzi, czyli ich reakcji na zaistniałą sytuację. Możemy się przecież narazić na śmieszność, jeżeli ta osoba okaże się nietrzeźwa. Myślenie takie doprowadza do sytuacji, w której inni przechodnie „oglądając się” na innych nie udzielą pomocy osobie potrzebującej, bo obserwując reakcję innych ludzi będących świadkami zdarzenia dojdą do wniosku, że nic się nie stało - niewiedza wielu. Zjawisko to w przyszłości może spowodować ignorancję zaistniałej sytuacji kryzysowej. Z przeprowadzonych do tej pory badań nad tym zjawiskiem wynika (Bib Latane i John Darey 1968), że im większa liczba świadków przygląda się jakiemuś zdarzeniu, tym mniejsza jest szansa udzielenia pomocy ofierze - zjawisko obojętnego przechodnia. Jeśli sytuacja staje się jednoznaczna a zinterpretowanie jej jako kryzysowej nie nastręcza żadnych problemów obserwatorowi - zjawisko to zanika. Podobnym zjawiskiem związanym z obecnością innych świadków zdarzenia jest rozproszenie odpowiedzialności. Zjawisko to jest tym większe im więcej jest świadków zdarzenia, na których można „zrzucić” odpowiedzialność za podjęcie działania w sytuacji kryzysowej. Trzecim warunkiem udzielenia pomocy jest przyjęcie osobistej odpowiedzialności za udzielenie pomocy ofierze, a nie przekładanie jej na innych świadków zdarzenia. By uchylić się od tej odpowiedzialności wystarczy, aby była obok nas, co najmniej jedna osoba. Warunkiem czwartym jest ocena własnych kompetencji jako świadka zdarzenia do udzielenia pomocy. Wzrost kompetencji sprzyja zachowaniom pomocnym. Jeśli nie posiadamy odpowiednich kompetencji częściej przerzucamy odpowiedzialność na innych, boimy się by nie zaszkodzić, rzadziej udzielamy pomocy. Ostatnim z warunków zareagowania w sposób pomocny jest zadecydowanie o podjęciu działania, czyli o udzieleniu pomocy. Decyzja ta jest bardzo trudna i wymaga od pomagającego podjęcia działań, z którymi nie styka się w życiu codziennym (np. trzeba dotknąć zupełnie obcą nam osobę). Przystępując do takiego działania odczuwamy lęk, gdyż możemy: narazić się innym przechodniom, samej ofierze lub narazić się na śmieszność. Lęk ten słabnie wtedy, gdy świadkowie zdarzenia mogą je potem przedyskutować, wspólnie uzgodnić znaczenie tej sytuacji, przeanalizować i ustalić działania zaradcze, po jej zakończeniu przedyskutować tę sytuację. Zjawisko to (obojętnego przechodnia) zanika także, gdy świadkowie tego zdarzenia znali się wcześniej.Na podjęcie reakcji w sytuacji kryzysowej jak widać wpływ ma wiele czynników, wymaga ona wypełnienia 5 warunków, choć z pozoru wydaje się ona decyzją prostą - albo ktoś udziela pomocy albo nie.

• Teorie pobudzenia - model pobudzenia-bilansu:

• 
  Cudze kłopoty powodują pobudzenie emocjonalne tym silniejsze im są one silniejsze, bardziej jednoznaczne i bardziej trwałe, a dystans między świadkiem i ofiarą jest mniejszy.

• Obserwator stara się tym bardziej zredukować to pobudzenie, im jest ono silniejsze.

• Obserwator wybiera taki sposób redukcji pobudzenia, który działa najszybciej i daje najlepszy bilans zysków i kosztów.

• Postępowanie w sytuacji kryzysowej zależy bardziej od kosztów udzielenia niż zaniechania pomocy. Tylko, gdy koszty udzielenia pomocy są niewielkie, zwraca się uwagę na koszty zaniechania.

• Teorie norm:

• Norma odpowiedzialności społecznej - pomagania tym, których los zależy od naszych działań

• Norma wzajemności - pomagania tym, którzy nam pomogli w przeszłości

• Teorie ewolucjonistyczne - teoria dostosowania łącznego

• Jednostka działa na rzecz propagacji własnych genów.

• Altruizm występuje, gdy K < pz, gdzie K to koszt altruizmu, p - współczynnik pokrewieństwa, a z - zysk odbiorcy.

• Teoria ma potwierdzenia w sytuacjach hipotetycznych i naturalnych.

• Potwierdzenia te są lepsze dla wyborów typu „życie-śmierć”, niż codziennych przysług.

• Są także lepsze dla zachowania wobec dzieci, niż osób starszych.

• Uzyskuje się podobne wyniki w różnych kulturach, np. amerykańskiej i japońskiej.

• Bliskość emocjonalna wyjaśnia zachowania altruistyczne wyjaśnia częściowo, a nie całkowicie związek pomiędzy pokrewieństwem, a pomocnością - w nie więcej niż 1/3.

• Teorię potwierdzają także badania nad opiekuńczością dziadków (i innych krewnych) ze strony ojca i matki - mniejsza pewność ojcostwa, niż macierzyństwa

• Teorie ewolucjonistyczne - teoria altruizmu wzajemnego:

• Pomaganie zwiększa własne zasoby i szanse na przeżycie.

• Ponieważ występuje także u zwierząt, normę można uważać za zewnętrzny przejaw tego mechanizmu.

Wyznaczniki pomocy i prospołeczności:

• obecność i rodzaj aktywności innych (modelowanie)

• charakterystyka odbiorcy pomocy

• odpowiedzialność za sytuację

• atrakcyjność (w tym fizyczna, podobieństwo)

• charakterystyka relacji

• podobieństwo - bliskość

• brak koncentracji na ja, chyba, że udzielający pomocy ma silne normy

• poczucie wspólnoty, rozszerzenie my

• charakterystyka osoby pomagającej

• motywacja endo- (skierowana na siebie) vs egzocentryczna (skierowana na innych) -zależy od wychowania, ma różne konsekwencje

• empatia

• poczucie winy

• dobry nastrój

• zły nastrój, o ile pomaganie może go poprawić

Reakcje na pomoc:

• wywołuje zmiany w poczuciu własnej wartości

• przez osoby o wysokim poczuciu własnej wartości odbierana jest niechętnie od osób podobnych

• stanowi zagrożenie dla normy sprawiedliwej wymiany

1

(naturalne; przedmiot nie różni

się od symbolu; np. wskazanie

palcem, skracanie dystansu)

(pośrednie; wygląd przypomina

przedmiot; np. dłoń w kształcie

pistoletu, „podcinanie gardła”)

(kodowanie umowne, np. słowo; komunikacja werbalna)

polega na tym, że oprócz znaków (jednostek) z których jest zbudowany, posiada również reguły ich łączenia, np. język werbalny

Przedmiot nie róźni się od symbolu, są tym samym, poszczególnym znakom danego kodu, odpowiadają określone znaczenia; np. komunikacja niewerbalna

Mniejszość:

• utajony

• stopniowy/odroczony

• wzrost wrażliwości percepcyjnej

• zmiana schematów percepcyjnych

• zapośredniczony przez argumenty

• wywołuje argumenty „za”

• myślenie dywergencyjne (wytwarzanie różnorodnych rozwiązań tego samego problemu)

• strategie zachowania

• prywatna akceptacja

• efekt względnie trwały

• systematyczny

• internalizacja

• informacyjny

• Większość:

• jawny

• natychmiatowy

• spadek wrażliwości percepcyjnej

• zmiana zachowań (etykiet słownych)

• bez pośrednictwa argumentów lub

• wywołuje argumenty „przeciw”

• myślenie konwergencyjne

(jedno rozwiązanie)

• konkretne zachowania

• publiczna deklaracja

• efekt nietrwały

• heurystyczny

• uleganie

• normatywny

Zalety:

• Większe zasoby informacyjne

• Zróżnicowane zasoby

• Zróżnicowane strategie

• Stymulacja intelektualna

• Korekta błędów

• Motywacja grupowa

• Motywacja indywidualna

• Akceptacja decyzji

• Zrozumienie decyzji

Wady:

• Dążenie do integracji (konformizm)

• Dominacja przywódcy

• Konflikt wartości (celów)

• Spadek motywacji

• Depersonalizacja - poczucie utraty własnej tożsamości, przyjęcie tożsamości grupowej

• Deindywiduacja - utrata zwykłej kontroli nad swoim zachowaniem

• Uproszczenie zadania - facylitacja

• Wartościowanie rozwiązania zadania

Zakłócające:

• rozproszenie uwagi

• przeciążenie poznawcze - ciekawość pomysłów innych

• podejmowanie zachowań nie związanych z zadaniem - np. zrzeszanie się

• ujednolicenie poznawcze - pomysły jednych ludzi są wskazówką dla innych, więc pomysły stają się podobne

• wolniejsze wykonywanie zadań

• blokowanie wymiany - kolejność wypowiedzi, brak powtarzania - zakłóca wykonywanie zad. otwartych

• lęk przed oceną

• próżniactwo społeczne

• złudzenie produktywności - obserwując swój wysiłek, myślimy, że tworzymy coś nowego

• dostosowywanie się do średniej

• porównywanie społeczne „w dół” - jak inni nic nie robią to ja też

Sprzyjające:

• stymulacja poznawcza

- różnorodność zasobów

- komplementarność zasobów

- interakcja zasobów

- konflikt poznawczy - grupowe rozwiązanie

zadania może okazać się twórcze pod jego wpływem

- uczenie się strategii myślenia

dywergencyjnego

- inkubacja - Gdy człowiek intensywnie rozwiązuje jakiś problem, to informacje przetwarzane są przez umysł także na poziomie nieświadomym

• wzajemna korekta błędów

• zapobieganie powtarzaniu

• rywalizacja

• kompensacja społeczna

• porównywanie społeczne „w górę”




Autokratyczny:

• wyznacza cele

• dokonuje podziału pracy

• wydaje polecenia

• stosuje kary

• nie uczestniczy w pracy

Efekty:

• duża ilość

• niska jakość, szczególnie oryginalność

• niska motywacja wewnętrzna

• agresja lub apatia

• niskie zadowolenie

Demokratyczny:

• wspólne podejmowanie decyzji co do celu

• proponuje podział pracy

• stosuje wyważone oceny

• bierze udział w pracy

Efekty:

• mniejsza ilość

• wysoka jakość

• wysoka motywacja wewnętrzna

• pozytywne relacje („my”)

• wysokie zadowolenie

Liberalny (laissez-faire):

• pozostawia swobodę

• reaguje na inicjatywy

• nie ocenia

• nie uczestniczy w pracy

Efekty:

• najniższa ilość i jakość

• struktura nieformalna

• najniższe zadowolenie




Orientacja

na ludzi

Orientacja

na zadania







---