Ubóstwo jako zjawisko społeczne i przedmiot pracy socjalnej
Transformacja systemowa, która rozpoczęła się w Polsce w latach 80. i na początku lat 90. ujawniła wiele zjawisk, które do tej pory pozostawały na marginesie społecznego zainteresowania. Jednym z nich jest zjawisko ubóstwa.
Ubóstwo jest jednym z najbardziej znaczących składników warunkujących patologię życia społecznego w sensie najbardziej dramatycznym: egzystencjalnym, instytucjonalnym i politycznym. Jest składnikiem o tyle niebezpiecznym, że zwiększa dystans pomiędzy poszczególnymi warstwami społecznymi, powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb, co często prowadzi do frustracji.
Ubóstwo jest zatem zjawiskiem powszechnym i niebezpiecznym, co gorsze - obecnie obserwuje się szereg zmian, które ciągle je pogłębiają i poszerzają.
Zanim przejdziemy do rozważań nad istotą ubóstwa, jego podłoża, przyczyn i skutków, warto przytoczyć jego definicję.
"Ubóstwo” - to termin, który funkcjonuje w świadomości społecznej jako brak dostatecznych środków materialnych do życia, jako bieda, niedostatek. Idąc dalej - ubóstwo można zdefiniować także jako "stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny lub grupy społecznej” (T. Pilch, I. Lepalczyk, "Pedagogika społeczna”).
W terminologii pedagogiki społecznej funkcjonują poza tym dwa rodzaje ubóstwa: absolutne (bezwzględne) i względne. Pierwsze z nich rozpatrywane jest w znaczeniu węższym i szerszym.
W ujęciu węższym - ubóstwo absolutne oznacza stan niezaspokojenia minimalnych potrzeb biologicznych, zaś w szerszym - jest określane jako stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i w danym czasie za minimalne.
Nieco inne stanowisko przyjmują zwolennicy interpretacji ubóstwa jako zjawiska względnego, bowiem łączą je z nadmiernymi rozpiętościami w poziomie życia.
Powyższe słowa potwierdzają opinię, że zdefiniowanie ubóstwa nie należy do rzeczy łatwych, podobnie jak określenie wielu innych zjawisk społecznych. Jedno jest pewne - ubóstwo jest współcześnie bardzo poważnym problemem społecznym, dlatego warto mu się przyjrzeć dogłębnie i zastanowić nad jego genezą i skutkami.
W zasadzie trudno oddzielić od siebie przyczyny i konsekwencje ubóstwa, gdyż zjawisko to ma charakter przyczynowo - skutkowy. Wzrost ilościowy i jakościowy tej patologii polega na wzajemnym oddziaływaniu na siebie przyczyn i skutków naprzemiennie.
Ze względu na etiologię, pochodzenie i podłoże ubóstwo dzieli się najczęściej w literaturze na zawinione i niezawinione.
Pierwsze nich - ubóstwo zawinione - jest udziałem m.in. ludzi z tzw. marginesu społecznego, czyli alkoholików, narkomanów, osoby, które nigdy nie pracowały, bo odznaczają się chroniczną niechęcią do pracy, itp.
Z kolei na ubóstwo niezawinione cierpią takie osoby jak: emeryci, renciści, osoby z rodzin niepełnych, rolnicy. W dobie obecnych przemian gospodarczych do grupy tej dołączyła także rzesza bezrobotnych.
Obok tego podziału mówi się także często o indywidualnej lub społecznej genezie ubóstwa, gdzie odchodzi się nieco od wartościowania i oceniania, czy jest to ubóstwo zawinione, czy też nie.
Pojęcie ubóstwa powstałego na drodze indywidualnych sytuacji życiowych obejmuje takie aspekty jak:
§ wielodzietność (wg statystyk z 1994r. - rodziny ubogie są większe od pozostałych, a ich średnia wielkość wynosi 4,3 osoby); § uzależnienia (zwłaszcza narkomania i alkoholizm); § niepełnosprawność wszelkiego rodzaju, fizyczna, psychiczna, umysłowa; § samotność ( zjawisko szczególnie częste wśród emerytów i rencistów posiadających niskie uposażenia finansowe); § wychowywanie się w rodzinach niepełnych i rozbitych; § niski status wykształcenia prowadzący do bezrobocia; § przewlekła choroba; § inne przeżycia (np. śmierć kogoś bliskiego) utrudniające aktywne i prawidłowe funkcjonowanie;
Warto też zauważyć, że w wielu przypadkach problemy te nie występują pojedynczo, ale zespołowo, nawarstwiają się, stawiając jednostkę w bardzo niekorzystnej sytuacji.
Co to jest ubóstwo?
Ubóstwo ma wiele twarzy, które zmieniają się w zależności od miejsca i czasu. Zawsze ubogi to ktoś wykluczony z życia społeczeństwa, ktoś kto chciałby się z ubóstwa wyrwać/wydostać. To osoba, której nie stać na zapewnienie sobie i rodzinie dóbr powszechnie dostępnych, a których brak w jakimś sensie wyklucza z życia społecznego. W każdym społeczeństwie w koszyku tych podstawowych dóbr znajdą się różne rzeczy (odpowiednia edukacja, lepsza opieka zdrowotna, mieszkanie, samochód, wakacje). W społeczeństwach krajów rozwiniętych już nam nie przychodzi przez myśl, że ten koszyk powinien po prostu obejmować dobra tak podstawowe dla życia jak: jedzenie, wodę pitną, schronienie, lekarstwa, umiejętność pisania i czytania. Codziennie, nie w naszym kraju, ale obok nas żyją ludzi dla których wydostać się z ubóstwa oznacza - przeżyć.
Masz jedzenie w lodówce, wodę w kranie, toaletę w domu? Potrafisz pisać i czytać? (nie znosiłeś chodzić do szkoły) Nie słyszałeś, żeby w twojej rodzinie lub rodzinie Twoich przyjaciół zmarło z głodu czy z powodu uleczalnej choroby dziecko, a kobieta umarła podczas porodu? Kiedy jesteś przeziębiony idziesz do lekarza a w aptece kupujesz potrzebne Ci lekarstwa? Masz pracę, urlop i plany na przyszłość?
Skrajne ubóstwo to głód, brak wody zdatnej do picia, brak schronienia. Ubóstwo oznacza, że kiedy jesteś chory nie stać cię na wizytę u lekarza, cierpisz lub umierasz z powodu uleczalnych chorób. Ubóstwo to także śmierć dziecka, z powodu choroby wywołanej zanieczyszczoną wodę. Kiedy jesteś ubogi nie masz możliwości chodzić do szkoły i nie możesz nauczyć się czytać i pisać. Ubóstwo to brak pracy, strach o swoją przyszłość i rodziny, życie z dnia na dzień - brak perspektyw . 980 milionów ludzi na świecie żyje w skrajnej nędzy. Każdego dnia ich zadaniem jest przeżyć za mniej niż dolara dziennie. Za tą sumę muszą kupić jedzenie i wodę, opłacić czynsz za schronienie, kupić bilet, żeby dojechać do pracy i szkoły, zapłacić lekarzowi i wykupić potrzebne lekarstwa…
Co się zmieniło?
Globalny poziom życia znacznie wzrósł w trakcie ostatniej dekady. Liczba ludzi żyjących w skrajnej nędzy - definiowanej jako życie za mniej niż dolara dziennie spadła do 980 milionów w roku 2004 w stosunku do 1 miliarda 250 milionów w 1990 roku. To dobra wiadomość, ale wciąż 980 milionów ludzi żyje w skrajnej nędzy.
Pozytywny trend w redukcji globalnego ubóstwa został wywołany przez wzrost gospodarczy w Wschodniej i Wschodnio -Południowej Azji . W kontraście do tych krajów i regionów pozostaje Azja Zachodnia, w której liczba osób żyjących w skrajnym ubóstwie się podwoiła w okresie między 1990 a 2004 rokiem.
W Afryce Sub- Saharyjskiej liczba populacji żyjącej w skrajnej nędzy zmalała w okresie od 1990 do 2004 roku o 5%. Nadal jednak 41.1 procent mieszkańców tego regionu musi przeżyć za mniej niż dolara dziennie. Jest to najwyższy wskaźnik ubogiej populacji na świecie.
Proporcja ludzi żyjących za mniej niż dolara dziennie 1990 i 2004. W przypadku krajów transformacji oraz WNP podano jeszcze wskaźnik za okres 1999.
Afryka Sub - Saharyjska - 46.8 - 41.1
Azja Południowa - 41.1 - 29.5
Azja Wschodnia - 33 - 9.9
Ameryka ?acińska i Karaiby - 10.3 - 8.7
Azja Południowo - Wschodnia - 20.8 - 6.8
Azja Zachodnia - 1.6 - 3.8
Afryka Północna - 2.6 - 1.4
Kraje transformacji Europy Południowo - Wschodniej - <0.1 -1.3 - 0.7
Kraje WNP - 0.5 - 5.5 -0.
Milenijne Cele Rozwoju
Na mocy Deklaracji Milenijnej przyjętej podczas szczytu Narodów Zjednoczonych w 2000r. 189 państw zobowiązało się do realizacji 8 celów mających zmniejszyć skalę ubóstwa panującego w krajach rozwijających się. Termin ich realizacji wyznaczono na rok 2015. Podstawa do wypracowania tak szerokiej międzynarodowej współpracy na rzecz rozwoju ma swoje źródła w latach 90tych. Odbyło się wówczas wiele spotkań i konferencji międzynarodowych dzięki którym wypracowano główne cele strategii rozwoju w zmienionej sytuacji geopolitycznej. Po rozpadzie Związku Radzieckiego podział wschód-zachód, zastąpiony został na północ-południe. Deklaracja Milenijna oraz postanowienia Światowego Forum Socjalnego - World Social Summit, Światowego Szczytu temat Zrównoważonego/Stałego Rozwoju - World Summit on Sustainable Development, Postanowienia z Doha, Porozumienie z Monterrey to wzajemnie uzupełniające się procesy i bloki światowej współpracy na rzecz rozwoju.
Milenijne Cele Rozwoju (Millennium Development Goals - MDG) to:
1. Wyeliminować skrajne ubóstwo i głód
Zadanie 1 - zmniejszyć o połowę liczbę ludzi żyjących za mniej niż 1USD dziennie.
Zadanie 2 - zmniejszyć o połowę liczbę ludzi cierpiących z powodu głodu.
Od 1990 roku globalny poziom ubóstwa spadł do 21,1%. W 2001 roku było 100 milionów mniej ludzi żyjących w ubóstwie w porównaniu do 1990 roku i 400 milionów mniej w porównaniu do 1981 roku. Jeśli utrzyma się zakładany wzrost gospodarczy, procent globalnego ubóstwa powinien spaść, a ogólne założenia tego Celu zrealizowane. Należy jednak pamiętać, że w większości statystyki te są efektem dużego wzrostu odnotowanego w Chinach i Indiach. UNDP szacuje że w 2015 roku około 800 milionów ludzi będzie żyło za mniej niż 1USD dziennie, a 1,2 miliarda za mniej niż 2USD. I chociaż globalnie poziom ubóstwa obniży się z 21% do 14% w Afryce tendencja ta jest odwrotna i w 2015 roku poziom ubóstwa wzrośnie z 24% do 41%. Także proces ograniczania głodu jest powolny. Stopień niedożywienia obniża się w większości regionów, ale dzieje się to zbyt wolno aby osiągnąć zakładany cel do 2015 roku, a w wielu regionach, zwłaszcza w zachodniej Azji, liczba ludzi cierpiących z powodu głodu nadal wzrasta. Dotyczy to zwłaszcza regonów Afryki Sub-saharyjskiej (procent ludności żyjącej z mniej niż 1USD dziennie wzrósł w porównaniu do 1990 roku z 44,6% do 46,4%), państw należących do Commonwealth (CIS) (w 1990 roku 0,4% do 5,3%), północnej Afryki i zachodniej Azji (z 2,2% w 1990 roku do 2,7%) oraz państw w okresie przejściowym Europy Południowo-wschodniej (z 0,2% do 2,0%). Oznacza to, że niedożywionych będzie o 230 milionów ludzi więcej niż gdyby cel został osiągnięty.
2. Zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym
Zadanie 3 - zapewnić do 2015 roku wszystkim dzieciom, chłopcom i dziewczynkom, możliwości ukończenia edukacji na poziomie podstawowym.
Podczas konferencji “Edukacja dla wszystkich” w 1990 roku powzięto zobowiązanie aby zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym do 2000 roku. Jednak w 2001 roku ponad 100 milionów dzieci w wieku szkolnym było pozbawionych dostępu do edukacji z czego 57% stanowiły dziewczynki, a 96% ogółu dzieci pochodziło z krajów rozwijających się, głównie południowej Azji - 36% ogółu dzieci nie chodzących do szkoły i Afryki sub-saharyjskiej - 42%. Milenijne Cele zakładają bardziej realistyczna datę osiągnięcia tego celu - 2015 rok - ale nadal bardzo trudną do zrealizowania. Raport UNDP przygotowany na Zgromadzenie Generalne ONZ w sierpniu 2005 roku stwierdził nawet że Cel ten na pewno nie zostanie osiągnięty w założonym terminie i jego realizacja może przedłużyć się co najmniej o dekadę. Oznacza to, że 47 milionów dzieci nadal nie będzie miało dostępu do szkół w 2015 roku z czego 19 milionów w Afryce. 46 krajów odnotowało regres w realizacji tych założeń lub osiągnie je dopiero w 2040 roku. Dodatkowym problemem jest fakt, że wiele dzieci zapisanych do szkoły często nie kończy edukacji. W Afryce Sub-saharyjskiej dotyczy to połowy uczniów, w Azji południowej, Zachodniej i Oceanii od 40% do 25%.
3. Promować równość płci i awans społeczny kobiet
Zadanie 4 - wyeliminować nierówności płci w dostępie do nauki pierwszego i drugiego szczebla do roku 2005 oraz najdalej do 2015 na wszystkich poziomach.
Nierównouprawnienie płci rozpoczyna się dość wcześnie i jest utrudnieniem przez całe kobiety. W niektórych krajach dziewczynki-niemowlaki mają mniejszą szansę na przeżycie niż chłopcy z powodu dyskryminacji i zaniedbywania przez rodziców - nawet pomimo tego że biologicznie większa liczba dziewczynek-niemowlaków powinna przeżyć. Dziewczynki tez są bardziej narażone na opuszczenie szkoły i otrzymanie gorszej edukacji niż chłopcy z powodu dyskryminacji, kosztów uczenia i obowiązków domowych. Raport UNDP jednoznacznie stwierdził że ten Cel nie został już na dzień dzisiejszy zrealizowany. W 2015 roku 6 milionów dziewczynek nadal nie będzie miało dostępu do edukacji, a w 41 krajach gdzie 20 milionów dziewczynek nie chodzi do szkoły stan realizacji Celu posuwa się tak powoli, że nie zostanie on osiągnięty nawet po 2040 roku. Podobnie rzecz ma się z udziałem kobiet w strukturach administracyjnych i polityce. W 43 krajach stosunek kobiet i mężczyzn wśród parlamentarzystów jest jak 1 do 5, a tylko w Szwecji i Rwandzie jest prawie równy.
4. Ograniczyć umieralność dzieci
Zadanie 5 - zmniejszyć o 2/3 wskaźnik umieralności dzieci poniżej 5 lat.
Ponad 10 milionów dzieci umiera corocznie w krajach rozwijających się, większości można by uniknąć stosując połączenie dobrej opieki, wyżywienia i opieki medycznej. Umieralność dzieci poniżej 5 roku życia spadła do 16% od 1990 roku ale nadal pozostaje bardzo wysoka w krajach rozwijających się, gdzie jedno dziecko na 12 umiera nie osiągając 5 lat. Dla porównania w krajach wysokorozwiniętych jest to jedno dziecko na 152. Umieralność dzieci spadła gwałtownie przez ostatnie 25 lat, ale postęp w tej dziedzinie zwolnił od początku lat 90tych, a w kilku krajach zanotowano ponowny wzrost umieralności. W obecnym momencie tylko kilku krojom uda się osiągnąć założenia Milenijnych Celów do 2015 i obniżyć poziom umieralności o 2/3 w stosunku do 1990 roku założenia MCR zaś zostaną osiągnięte dopiero w 2045 roku co oznacza ponad 41 milionów dzieci, których życie można by było uratować do 2015 roku gdyby cel został zrealizowany. Ponad 45% przypadków śmierci wśród dzieci dotyczy 52 krajów które odnotowują regres lub mały postęp w realizacji MCR. Jeśli aktualny trend zostanie utrzymany Afryka sub-saharyjska osiągnie MCR dopiero w 2115. Spośród wszystkich przypadków zgonów wśród dzieci 2/3 przypadają na 13 krajów z których tylko 2 realizują założenia MCR - Bangladesz i Indonezja, 4 inne - Chiny, Indie, Niger i Pakistan zrealizują założenia MCR do 2040 roku, w pozostałych - Afganistanie, Angoli, Demokratycznej Republice Kongo, Etiopii, Nigerii, Tanzanii i Ugandzie realizacja założeń ominie całą generację.
5. Poprawić opiekę zdrowotną nad matkami
Zadanie 6 - obniżyć o ¾ wskaźnika umieralności matek.
Każdego roku ponad 500 tys. kobiet umiera z powodu komplikacji podczas ciąży i porodu. Większość z nich to mieszkanki Azji, choć ryzyko śmierci jest najwyższe w Afryce gdzie prawdopodobieństwo śmierci z powodu ciąży i porodu jest jak 1 do 16. Dla porównania w krajach wysokorozwiniętych wynosi ono 1 do 2800. Trudności w zgromadzeniu danych na temat realizacji tego Celu nie pozwalają zbyt precyzyjnie ocenić postępu w jego realizacji. Raport Rozwoju UNDP z 2005 roku sygnalizuje jednak, że tak jak w przypadku ograniczania
umieralności wśród dzieci cel ten nie zostanie zrealizowany w 2015 roku w większości krajów.
6. Ograniczyć rozprzestrzenianie się HIV/AIDS, malarii i innych chorób zakaźnych
Zadanie 7 - powstrzymać rozprzestrzeniania się HIV/AIDS i ograniczyć ch zakażeń liczbę nowy.
Zadanie 8 - powstrzymać rozprzestrzenianie się i ograniczyć liczbę nowych zakażeń malarii oraz innych chorób zakaźnych.
Ekonomiczny wpływ epidemii chorób zakaźnych takich jak HIV/AIDS, gruźlica I malaria na rodziny I społeczeństwa jest ogromny. Szacuje się że gruźlica kosztuje średnio 3 do 4 miesięcznych wynagrodzeń, które stanowią około 30% całego rocznego dochodu gospodarstw. Malaria powoduje zahamowanie wzrostu gospodarczego w Afryce o około 1,3% rocznie, w przypadku HIV/AIDS o 8%.
7.Zapewnić ochronę środowiska naturalnego
Zadanie 9 - uwzględnić zasady zrównoważonego rozwoju w krajowych strategiach i programach oraz stosować metody hamujące zubożenie środowiska naturalnego.
Zadanie 10 - do 2015 roku zmniejszyć o połowę liczbę ludzi nie mających dostępu do czystej wody pitnej.
Zadanie 11 - do 2020 roku znacznie poprawić warunki życia 100 milionów mieszkańców slumsów.
Środowisko naturalne zapewnia dobra i możliwości, które podtrzymują rozwój ludzi musimy wiec być pewni że rozwój podtrzymuje środowisko naturalne. Lepsze wykorzystanie zasobów naturalnych przyczynia się do wzrostu dochodu i wyżywienia biednych ludzi. Polepszenie warunków sanitarnych i zapewnienie dostępu do wody zmniejsza umieralność dzieci, a lepsza kanalizacja obniżą zachorowalność na malarię. Redukuje także ryzyko katastrofy wywołane powodzią. Bez ochrony środowiska naturalnego nie możliwe jest osiągnięcie pozostałych Celów. Realizacja tego Celu również nie zostanie osiągnięta w 2015 roku, spowoduje to że dostępu do wody pitnej nie będzie miało 210 milionów ludzi więcej niż gdyby Cel udało się osiągnąć. Większość z nich to mieszkańcy południowej Azji i Afryki sub-saharyjskiej.
8. Stworzyć globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju
Zadanie 12 - dopracować dostępny dla wszystkich, oparty na jasnych przepisach, przewidywalny i nikogo nie dyskryminujący system handlowo-finansowy. Uczestnicy tego systemu powinni być zobowiązani do podejmowania aktywnej działalności promującej dobre praktyki rządzenia, rozwój i ograniczanie ubóstwa. Dotyczy to działań na poziomie narodowym i międzynarodowym.
Zadanie 13 - wyjście naprzeciw szczególnym potrzebom najsłabiej rozwiniętych państw poprzez znoszenie ceł i kontyngentów na towary eksportowane przez te kraje, zwiększenie skali redukcji długów poważnie zadłużonych ubogich krajów, umorzenie długów zaciągniętych w ramach oficjalnej pomocy bilateralnej oraz zwiększenie pomocy na rzecz rozwoju dla krajów podejmujących działania mające na celu ograniczenie ubóstwa.
Zadanie 14 - wyjście naprzeciw szczególnym potrzebom krajów śródlądowych i krajów rozwijających się położonych na małych wyspach.
Zadanie 15 - rozstrzygnąć kwestie zadłużenia krajów rozwijających się poprzez podjęcie narodowych i międzynarodowych kroków służących utrzymaniu długookresowej zdolności do spłaty zadłużenia.
Zadanie 16 - we współpracy z krajami rozwijającymi się stworzyć miejsca godnej i produktywnej pracy dla młodzieży.
Zadanie 17 - we współpracy z firmami farmaceutycznymi zapewnić dostęp do niedrogich podstawowych leków w krajach rozwijających się.
Zadanie 18 - we współpracy z prywatnym sektorem upowszechnić dostęp do nowych technologii, zwłaszcza technologii informacyjnych i komunikacyjnych.
Cel ten jest uzupełnieniem pozostałych siedmiu, bez współpracy niemożliwe byłoby bowiem ich osiągnięcie. Zakłada on otwartą, oparta na regułach handlu i systemu finansowego, bardziej hojną pomoc krajom angażującym się w redukcje ubóstwa, oraz pomoc w redukcji długów krajów rozwijających się. Skupia się on także na problemach najmniej rozwiniętych krajów śródlądowych oraz małych państw na wyspach, które mają więcej trudności w konkurowaniu na globalnych rynkach. Wzywa także do współpracy sektor prywatny aby ułatwił dostęp młodym ludziom do zatrudnienia, podstawowych leków i technologii
Ustawa o polskiej pomocy zagranicznej
Polska należy do 50 najlepiej rozwiniętych krajów świata, dokładnie zajmuje 37 pozycję w rankingu państw świata z punktu widzenia poziomu rozwoju społeczno - gospodarczego (HDI, UNDP, 2006). Zarówno poziom rozwoju jak i członkowstwo w OECD i UE nakładają na Polskę obowiązek udzielania pomocy rozwojowej krajom najbiedniejszym. Wstąpienie do Unii Europejskiej oznaczało dla Polski nie tylko dołączenie do najważniejszego regionalnego ugrupowania integracyjnego, ale również do największego grona dawców pomocy rozwojowej. Polska zobowiązała się do zwiększenia pomocy rozwojowej dla krajów rozwijających się do poziomu 0,17 % PKB do 2010 r. oraz uczynienia wszystkiego co możliwe, aby w 2015 r. współczynnik ten wynosił 0,33 % PKB. W 2006 r. Polska pomoc osiągnęła 922,2 milionów złotych, co stanowi 0,09 % polskiego PKB. Gdyby polska pomoc miała już w 2006 roku spełnić wymóg 0,17% PKB to wyniosłaby by 1.741,9 milionów złotych.
21 października 2003 r. Rada Ministrów RP przyjęła pierwszy dokument określający cele, zasady i priorytetowe kierunki polskiej pomocy rozwojowej pod tytułem “Strategia polskiej współpracy na rzecz rozwoju”. Dokument zakładał, powstanie ustawy o polskiej pomocy rozwojowej, która do dnia dzisiejszego nie została uchwalona.
Mechanizm - jak obecnie działa system pomocy rozwojowej?
Polska współpraca na rzecz rozwoju odbywa się w oparciu o środki pochodzące z rezerwy celowej, wydzielanej z budżetu. O wysokości rezerwy decydują posłowie na Sejm RP przy okazji prac nad ustawą budżetową. Minister Spraw Zagranicznych (Od 2005 roku w strukturze MSZ funkcjonuje Departament Współpracy Rozwojowej odpowiedzialny za wydatkowanie środków na rzecz współpracy rozwojowych oraz programowanie, realizację i ewaluację polskich działań pomocowych.) wnioskuje do Ministra Finansów o uruchomienie środków z rezerwy budżetowej. Procedura jest długotrwała i dopiero po jej zakończeniu MSZ może rozpisać konkurs na projekty z zakresu pomocy rozwojowej. W 2007 roku MSZ był w stanie ogłosić konkurs w dniu 20 marca (termin składania ofert był do 20 kwietnia, rozstrzygniecie 24 maja oraz negocjowanie i podpisanie umów w czerwcu). Ponieważ środki na pomoc rozwojową pochodzą z rezerwy celowej muszą zostać wydane do końca roku budżetowego. Oznacza to, że organizacje pozarządowe mają wydać pieniądze i zrealizować projekty do grudnia 2007 roku. W praktyce oznacza to niemożność podejmowania przez organizacje pozarządowe długofalowych działań pomocowych, ograniczenie zakresu działań i celów (wielu ważnych, potrzebnych beneficjentom projektów nie można zrealizować ze względu na ograniczenia czasowe). W przypadku udzielania pomocy rozwojowej w krajach najbiedniejszych znajdujących się w Azji czy Afryce dodatkowym utrudnieniem stają się warunki klimatyczne. Na druga połowę roku w wielu miejscach przypada pora deszczowa, czy wcześniej niż w Polsce rozpoczynająca się zima. W rzeczywistości na pomoc w Afganistanie czy Sudanie organizacje mają już nie pół roku ale 2-3 miesiące.
Wpływ obecnych regulacji prawnych na efektywność pomocy
“Obecnie obowiązujące regulacje prawne uniemożliwiają realizację działań z zakresu pomocy zagranicznej w sposób efektywny, adekwatny do aktualnych wyzwań oraz zgodny ze standardami międzynarodowymi, wynikającymi z członkostwa Polski w Organizacji Narodów Zjednoczonych, OECD, a przede wszystkim Unii Europejskiej”. W uzasadnieniu do ustawy, brak struktur, efektywnych procedur i mechanizmów świadczenia pomocy rozwojowej stawia Polskę w niekorzystnym świetle na tle innych państw europejskich, w tym krajów, które razem z Polską wstąpiły do Unii Europejskiej.
Biorąc pod uwagę to, jak bardzo brak ustawy wpływa na efektywność polskiej pomocy, niezrozumiała wydaje się opieszałość ustawodawców w tej dziedzinie. Z doświadczeń organizacji pozarządowych w dialogu z władzami na ten temat wynika, że zabiegi MSZ w celu uchwalenia ustawy nie spotykają się ze zdecydowaną akceptacją i działaniem innych ministerstw i pozostałych ogniw procesu legislacyjnego. (W 2007 roku po raz pierwszy od 2003 roku pojawiła się realna szansa na uchwalenie ustawy o polskiej pomocy zagranicznej - MSZ przedstawił projekt ustawy do konsultacji międzyresortowych. Prace nad ustawą utknęły podczas konsultacji z Ministerstwem Finansów.)
Celem ustawy o polskiej pomocy rozwojowej jest między innymi:
zapewnienie odpowiedniej koordynacji działań w ramach pomocy zagranicznej poprzez powołanie Centrum Obsługi Polskiej Pomocy Zagranicznej,
określenie budżetu polskiej pomocy rozwojowej,
umożliwienie podejmowania wieloletnich działań pomocowych,
ułatwienie realizacji projektów wielostronnych z udziałem Polski.
Z jakich zobowiązań wynika polska pomoc zagraniczna?
Odpowiedzi na to pytanie prezentujemy w formie wyboru odpowiednich cytatów z kluczowych dokumentów dotyczących polskiej pomocy.
“Podpisując się pod treścią Deklaracji Milenijnej Polska zobowiązała się do popierania i włączania się w działania społeczności międzynarodowej zmierzające do rozwiązania problemów globalnych o charakterze gospodarczym, społecznym i humanitarnym”.
“Od kilku lat Polska stopniowo włącza się do międzynarodowej współpracy rozwojowej. Wstąpienie do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w 1996 r. oznaczało dołączenie przez nasz kraj do grupy państw wysoko rozwiniętych, na których ciążą określone zobowiązania wobec uboższej części świata. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. oznaczało z kolei dołączenie do największego klubu dawców pomocy rozwojowej. W ostatnich latach aktywnie uczestniczyliśmy ponadto we wszystkich spotkaniach międzynarodowych podejmujących problematykę globalnego rozwoju, w tym w Szczycie Milenijnym NZ w Nowym Jorku w 2000 r., w Konferencji NZ nt. Finansowania Rozwoju w Monterrey w 2002 r. oraz w Światowym Szczycie Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu, również w 2002 r.”
"Unia Europejska, która w marcu 2002 r. w Barcelonie zobowiązała się, że wszyscy jej członkowie od 2006 r. przeznaczą co najmniej 0,33 proc. produktu krajowego brutto na Oficjalną Pomoc Rozwojową, oczekuje, że jej rozszerzenie umocni zaangażowanie Wspólnoty w globalny dialog Północ - Południe i międzynarodową współpracę rozwojową. Oczekuje również, że nowi członkowie, w tym Polska, zobowiążą się do rozwijania oraz harmonizacji z innymi członkami Unii własnych programów współpracy rozwojowej”.
“Polska, przystępując do Unii Europejskiej zobowiązała się do stworzenia spójnego systemu udzielania pomocy rozwojowej oraz przyjęła na siebie obowiązek stosowania procedur udzielania pomocy rozwojowej funkcjonujących w ramach Wspólnoty i ujętych w acquis communautaire. Unijne acquis obejmuje m.in. wprowadzone w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (art. 177-181) [tekst skonsolidowany, Dz. U. UE C 235 z 24 grudnia 2002 r.] zobowiązanie traktatowe wszystkich państw członkowskich do zapewnienia spójności, koordynacji i komplementarności w ramach Unii działań w zakresie pomocy rozwojowej”.
“Od 1 maja 2004 r. Polska jest członkiem Unii Europejskiej - największego dawcy pomocy rozwojowej. W związku z członkostwem, nasz kraj przyjął na siebie zobowiązania międzynarodowe dotyczące zarówno wielkości zagranicznej pomocy rozwojowej, jak i jej jakości. W maju 2005 r., podczas posiedzenia Rady ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych UE (GAERC), Polska zadeklarowała zwiększenie pomocy dla krajów rozwijających się do poziomu 0,17 proc. PNB do 2010 r. oraz 0,33 proc. do 2015 r. Oznacza to potrzebę zwielokrotnienia środków przeznaczanych na współpracę rozwojową i konieczność dostosowania funkcjonującego w Polsce programu pomocy zagranicznej do nowych wyzwań. Ponadto od dnia przystąpienia do UE, działania Polski na rzecz rozwoju powinny uwzględniać cele wypracowane na forum UE oraz być skoordynowane z działaniami innych państw członkowskich i Komisji Europejskiej w tej dziedzinie. Dotyczy to takich zobowiązań jak respektowanie prawa krajów rozwijających się do określania swoich potrzeb i priorytetów oraz konieczność dostosowania do nich pomocy rozwojowej”.
Minimum egzystencji - koszyk dóbr, niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych człowieka i sprawności psychofizycznej. Uwzględnia on jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia. W skład koszyka minimum egzystencji wchodzą potrzeby mieszkaniowe i artykuły żywnościowe. Łączny koszt nabycia (zużycia) tych dóbr określa wartość koszyka, która stanowi granicę ubóstwa skrajnego.
W Polsce minimum egzystencji, zwane też "minimum biologicznym", szacowane jest od 1995 r. przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Podobnie, jak w przypadku minimum socjalnego, IPiSS ustala wartość koszyka minimum egzystencji oddzielnie dla 6 typów pracowniczych gospodarstw domowych (od rodziny 1-osobowej do 5-osobowej) oraz 2 typów gospodarstw emeryckich (1- i 2-osobowych). Kwota, odpowiadająca wartości koszyka minimum egzystencji, wyznacza granicę ubóstwa skrajnego (absolutnego).
Bieda (ubóstwo) - to pojęcie ekonomiczne i socjologiczne opisujące brak dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb jednostki, w szczególności w zakresie: jedzenia, schronienia, ubrania, transportu i podstawowych potrzeb kulturalnych i społecznych.
Wyróżnia się kilka kategorii ubóstwa:
ubóstwo absolutne - to pojęcie stosowane również w statystykach międzynarodowych na oznaczenie krańcowej biedy. Skrajnie (absolutnie) ubogim jest ten, kto może wydać na swoje utrzymanie mniej niż równowartość jednego dolara dziennie (w Polsce jest to 2,5 raza więcej). Takich osób jest na świecie około 2 mld, czyli ponad 1/3 ludzkości. Większość stanowią mieszkańcy Afryki i Azji Południowej. Ograniczenie o połowę liczby ludzi, którzy cierpią głód lub skrajne ubóstwo jest pierwszym zadaniem na liście Milenijnych Celów Rozwoju ONZ do 2015 roku
ubóstwo względne- ma zmienną wartość i odnosi się do przeciętnego poziomu życia w danym kraju, mierzonego na ogół wysokością przeciętnych dochodów (wydatków). Zwolennicy podejścia względnego upatrują przyczyn ubóstwa przede wszystkim w funkcjonowaniu systemu społeczno-ekonomicznego. Na pierwszym miejscu wśród jego przyczyn wymieniają bezrobocie, brak pracy zjawisko niezależne od ubogich. Na drugim miejscu są niskie płace występujące w pewnych zawodach, regionach czy w stosunku do niektórych dyskryminowanych grup ludności. Brak odpowiedniego dochodu wynikającego z okoliczności niezależnych od świadomości i woli ubogich jest pierwotną przyczyną ubóstwa.
Zasięg ubóstwa przyjmuje różne wartości zależnie od przyjętych definicji. Dane GUS 1 i IPiSS 2 z 2004 prezentuje poniższa tabela.
Granice ubóstwa |
Rodzina 4-os. |
1 osoba |
Odsetek ludności |
Wskaźnik luki |
1 018 |
8,48 |
11,8% |
21% |
|
1 264 |
10,53 |
19,2% |
24% |
|
1 291 |
10,76 |
20,3% |
23% |
|
1 577 |
13,14 |
27,3% |
27% |
|
2 439 |
20,33 |
59% |
- |
Wskaźnik luki dochodowej (wydatkowej) - relacja wysokości luki dochodowej do wysokości granicy ubóstwa wyrażona w %. Inaczej mówiąc, jest to wskaźnik ukazujący, o ile procent przeciętne wydatki gospodarstw domowych z danej grupy są niższe od danej granicy ubóstwa. Wskaźnik luki dochodowej informuje o głębokości ubóstwa.
Z tabeli wynika, że rodziny uprawnione do ubiegania się o świadczenia pieniężne z opieki społecznej posiadały w 2004 r. przeciętne dochody o 24% niższe od ustawowej granicy ubóstwa. Zatem dla rodziny 4-osobowej z tej grupy luka dochodowa wynosiła 303 zł.
W ostatnich latach w Polsce następuje zarówno wzrost liczby osób dotkniętych ubóstwem, jak i głębokość tego ubóstwa. Osoby żyjące poniżej minimum egzystencji stanowiły: 5,6% ogółu społeczeństwa w 1998 r., 11,1% w 2002 r. i 11,8% w 2004 r. Luka dochodowa dla tej grupy wynosiła odpowiednio: 16%, 20% i 21%. Według GUS, wzrost ubóstwa w ostatnich latach dokonał się przy poprawie przeciętnej sytuacji materialnej ogółu Polaków, generowanej przez wysokie dochody, co świadczy o rosnących nierównościach w sytuacji dochodowej i poziomie spożycia polskiego społeczeństwa. W 2004 r. przeciętny miesięczny dochód 20% osób o najwyższych dochodach wynosił 1 536 zł na osobę i był ponad 7-krotnie wyższy od przeciętnego dochodu 20% osób uzyskujących najniższe dochody. W porównaniu z rokiem poprzednim odnotowano wzrost zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych ogółem (w 2003 r. przewaga 6,5-krotna).
Mimo że w 2004 roku PKB w Polsce wzrósł o 5,3%, większość wskaźników ubóstwa uległa pogorszeniu. Według GUS w zeszłym roku poniżej minimum socjalnego żyło prawie 60% Polaków. W 2003 roku było to 59%, w 2002 58%, w 2001 57%, w 1996 47%, a w 1989 wskaźnik ten wynosił tylko 15%.
Ze względu na brak jednolitej definicji biedy, tak w Polsce jak i na świecie, oraz często trudno wymierną, subiektywną ocenę biedy - różni autorzy starają się tą wieloaspektową kwestię ująć jak najpełniej:
Webster`s New Encyclopedic Dictionary
"ubóstwo to niemożność osiągnięcia minimalnego standardu życiowego"
H. Zandler
"ubóstwo to specyficzna indywidualna sytuacja niedoboru lub swoisty fenomen, wprawdzie relatywnie jednorodnych, ale zarazem zmarginalizowanych grup społecznych"
G. Simmel mówi, że
ktoś staje się biedny w sensie społecznym dopiero wtedy gdy udziela mu się pomocy. Bieda to nie wynik niedostatku, lecz wynik otrzymywania wsparcia lub zgodnie z normami społecznymi uprawnienie do otrzymywania wsparcia.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
7266
7266
praca-magisterska-7266, Dokumenty(2)
7266
7266
7266
7266
7266
więcej podobnych podstron