7. Ėmile Durkheim - „Co to jest fakt społeczny” (266-272)

W każdym społeczeństwie jest określona grupa zjawisk, odznaczających się cechami, które wyraźnie różnią je od zjawisk badanych przez inne nauki przyrodnicze.

Zobowiązania, które zostały wyznaczone niezależnie ode mnie i moich czynów, nawet gdy są zgodne z moimi własnymi odczuwaniami i uczuciami nie przestają być one rzeczywistością obiektywną ponieważ to nie ja je stworzyłem, a jedynie przyswoiłem je sobie poprzez wychowanie.

Fakt społeczny - Wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu albo inaczej: taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mając jednak własną egzystencję, niezależną od jednostkowych manifestacji.

Fakt społeczny ma miejsce

Jedynie tam, gdzie istnieje

Określona organizacja

8. Antonina Kłosowska - „Kultura.” (288-299)

CZŁOWIEK JEST TWÓRCĄ I UCZESTNIKIEM KULTURY

Antropologia kultury - Nauka mająca za cel poznanie kultury wszelkich typów i poziomów oraz analizę kultury powiązanej z człowiekiem jako jego dzieło i przedmiot jego doświadczeń.

Termin „kultura”:

• Marcus Tullius Cicero - filozofia kulturą ducha.

• Joachim Lelewel - kultura obejmuje religię, moralność, obyczaje, organizację społeczną, pracę fizyczną i umysłową, nauki i sztuki.

• Samuel Pufendorf - Ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka, obejmujący zwłaszcza instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości regulujące ludzkie działania w myśl wskazań rozumu.

• Edward Tylor - Złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

• Stefan Czarnowski - Zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społecznych i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni.

• Ralf Linton - Konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są podzielane (wspólne) i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.

• Florian Znaniecki - Ład stosunków pomiędzy wszystkimi rodzajami czynności ludzkich.

• Ward H. Goodenough - To co mieści się w umysłach i sercach ludzi, to, co należy wiedzieć i w co wierzyć aby móc być członkiem określonego społeczeństwa.

Definicje:

1. Psychologiczne - Nacisk na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury i na jej funkcje w zaspokajaniu potrzeb i przystosowywaniu jednostek do warunków istnienia.

2. Dystrybutywne - Odrębne całości charakteryzujące się swoistą strukturą i tworzące systemy, niezamknięte wprawdzie, jednak wyodrębnione.

3. Normatywne - Nacisk na modele, wzory i zasady wartościowania jako na elementy kultury.

Zjawiska odbiegające od przyjętych i aprobowanych reguł, choćby były szeroko rozpowszechnione i typowe dla całych społeczeństw lub kręgów społecznych, określane są jako „niekulturalne”, a więc wyłączone z kultury.

Mimo to (Johann Gottfried Herder) każdy lud żyjący na ziemi posiada jakąś kulturę stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat ludzki.

Kultura nie może być indywidualnym tworem człowieka. Jest produktem współżycia ludzi, powstaje w toku ich wzajemnego oddziaływania współdziałania, a trwając przez pokolenia, rozwija się i wzbogaca w procesie historycznej tradycji.

Człowiek z natury jest zdolny do tworzenia i przyjmowania kultury, ale dopiero za sprawą wychowania dokonuje się jego wprowadzenie w osiągniętym już dorobku kultury.

Do kultury zalicza się wszelkie rozpowszechnione w jakiejś ludzkiej społeczności obyczaje, nawet gdyby budziły sprzeciw moralny

Typy kultury:

• kultura bytu - sfera wartości materialnych - działania i wytwory związane z produkcja/konsumpcja.

• kultura socjetalna - sfera wartości związanych z relacjami międzyludzkimi - porządek stosunków międzyludzkich.

• kultura symboliczna - sfera wartości symbolicznych - interakcje międzyludzkie wymagają komunikowania symbolicznego.

!!!Proces posługiwania się znakami nazywamy semiozą!!!

Symbol - Postać znaku (semioza), który nie ma desygnatu o realnej, konkretnej postaci.

Symbole są doniosłe, ważne i pożądane same dla siebie, czyli autoteliczne, stanowią cel samoistny, przedmiot bezinteresownego pragnienia i afirmacji.

9. Maria Ossowska - „Funkcjonowanie norm w życiu społecznym.” (299-305)

Uznawać jakąś normę, to nie znaczy koniecznie jej przestrzegać.

Przyswojenie (zinternalizowanie) przystosowanie się do normy w swoim postępowaniu.

W przyswojeniu możliwe jest stopniowanie

• Społeczeństwo wypracowało pewne typy obchodzenia norm, które w danym społeczeństwie mają także postać zinstytucjonalizowaną i są traktowane ze znaczną łagodnością (Lasswel i Kaplan - „przeciwobyczaj”).

Realizacja norm w życiu codziennym:

Gdy jakieś normy, obowiązujące w danym środowisku uważamy za słuszne, a stwierdzamy wzrastające ich nieprzestrzeganie, mówimy często o zepsuciu, przypisując słabości ludzkiej niedociąganie się do przyjętych wzorów. Ale możemy także przyjąć, że wzory były nazbyt na wyrost i że tu leży główna przyczyna tego, że się ich nie realizowało.

Typologia moralności (A. Rapaport):

• Etyka rezygnacji - Etyka, która nie stawia sobie za zadanie zmiany świata, lecz ukształtowanie siebie samego tak, by przystosować do świata swoje pragnienia.

• Etyka aktywistyczna - Etyka, która chcąc zmienić świat, zaczyna od postawienia sobie celu i bierze przede wszystkim pod uwagę skuteczność środków służących jego realizacji.

• Etyka retrybucji - Etyka wyrównania. Przede wszystkim pilnuje ona utrzymania status quo. Wina rozumiana jest tutaj jako coś co narusza równowagę, która musi być przywrócona przez karę.

Typologia moralności (G. Gurvitch):

1. Moralność tradycyjna - kultury patriarchalne.

2. Moralność finalistyczna - stawia dobra doczesne jako cele.

3. Moralność cnót - ubieganie o doskonałość osobistą.

4. Moralność zachęty i nagany - ocena konsekwencji czynów już popełnionych lub zamierzonych.

5. Moralność imperatywna - moralność obowiązku i represji.

6. Moralność symbolicznych wzorów idealnych - okresy walk klasowych i rewolucji.

7. Moralność aspiracji - ruchy oporu.

8. Moralność twórcza - Wielkie społeczności planujące.

Ocena uniwersalności norm w różnych społeczeństwach jest trudna ze względu na:

1. Przecenianie wspólności norm - Tautologiczny charakter oraz egocentryzm i etnocentryzm badaczy, którzy imputują innym własne reakcje, a nowe dla siebie pojęcia przystosowują do własnego repertuaru językowego, tendencja osób badanych do odpowiadania po linii domniemanych życzeń badaczy.

2. Niedocenianie zgody wśród norm - Tendencję upatrywania różnicy w ocenach na podstawie różnicy obyczajów oraz niedostateczną wiedza empiryczna.

10. Ronald Inglehart - ”Pojawienie się wartości postmaterialistycznych.” (334-349)

Pojawienie się postmaterializmu jako takiego wydaje się tylko jednym aspektem znacznie szerszego procesu kulturowej zmiany, przekształcającej orientacje religijne, role płciowe, obyczaje seksualne i normy kulturowe.

Porządek podstawowych wartości zachodniego społeczeństwa przesuwa się od materializmu w kierunku postmaterializmu - od nadawania najwyższej rangi zagadnieniom fizycznego utrzymania i bezpieczeństwa, do silniejszego nacisku na poczucie przynależności, autoekspresję i jakość życia.

Trzy rodzaje efektów wpływających na wartości:

1. Międzypokoleniowa zmiana wartości, związana z efektami kohortowymi.

2. Efekty cyklu życia czy ogólnie związane z wiekiem.

3. Efekty okresowe.

Hipotezy zmiany wartości:

• Hipoteza niedoboru - Porządek wartości jednostki stanowi odbicie środowiska socjoekonomicznego: największą subiektywną wartość przypisuje się rzeczom, które są względnie trudno dostępne.

• 
  Hipoteza socjalizacji - Hierarcha wartości nie dostosowuje się do środowiska socjoekonomicznego natychmiastowo: występuje tu znaczące opóźnienie, ponieważ podstawowe wartości danej osoby w dużej mierze stanowią odbicie warunków panujących przed jej wejściem w dorosłe życie.

Obie hipotezy muszą być rozpatrywane razem

Spójny zestaw prognoz dotyczących przemian wartości

Hipoteza niedoboru Dobrobyt sprzyja rozprzestrzenianiu się wartości postmaterialistycznych

Hipoteza socjalizacji Ani wartości poszczególnych jednostek, ani społeczeństwa jako całości nie zmienią się raczej z dnia na dzień.

Hipoteza socjalizacji dopełnia hipotezę niedoboru, usuwając obiekcje, jakie mógłby rodzić nadmiernie uproszczony obraz

związku między niedoborem a zachowaniem.

• Wartości materialistyczne są częściej wybierane przez osoby, które w latach swej wczesnej młodości doświadczyły fizycznej bądź ekonomicznej niepewności.

• Wartości postmaterialistyczne są częściej wybierane przez osoby wychowywane we względnie bezpiecznych warunkach.

J. Habermas - Pojawienie się postmaterializmu nie wynika z odmiennych doświadczeń młodzieńczych poszczególnych pokoleń, ale z wystawienia na oddziaływanie specyficznego światopoglądu, wpajanego poprzez odmienne sieci komunikacyjne.

Różnice pomiędzy badanymi grupami wynikają z:

• Efektów starzenia się.

• Efektów kohortowych.

• Efektów okresowych.

• Pewnej kombinacji wszystkich trzech efektów.

----------------------Obie podstawowe hipotezy, wzięte razem, implikują, że proces zmiany wartości charakteryzować się będzie efektami okresowymi (odzwierciedlającymi krótkoterminowe wahania środowiska socjoekonomicznego), nałożonymi na długoterminowe efekty kohortowe (odzwierciedlające warunki panujące w okresie kształtowania się osobowości danej grupy wiekowej).------------------------

11. Piotr Sztompka - „Zaufanie, nieufność i dwa paradoksy demokracji.” (397-409)

Zaufanie - Założenie, że jednostki zachowają się w określony sposób.

Działania, które zawierają pewną inwestycję zaufania w stosunku do innych, są oparte na ocenie ich wiarygodności

Podstawowe zaufanie - Cecha psychologiczna ukształtowana w rodzinie podczas socjalizacji pierwotnej, a także później poprzez indywidualną historię nagradzających doświadczeń w relacjach z innymi.

Równe

Skłonność do obdarzania zaufaniem - Orientacja typowa, podzielana przez liczne jednostki, społecznie zobiektywizowana i przez to wywierająca normatywną presję

staje się Kapitałem kulturowym.

Całościowy model zaufania musi obejmować przynajmniej trzy wymiary:

• Ocenę, na ile inni są godni zaufania.

• Podstawową zdolność do obdarzania zaufaniem.

• Zaufanie wygenerowane kulturowo.

OCZEKIWANIA LUDZI:

• Instrumentalna sprawność (kompetencja, racjonalność, efektywność)

• Wysokie standardy moralne (sprawiedliwość, uczciwość, równość szans)

• Opieka powiernicza (reprezentacja interesów, pomoc, opieka medyczna)

FUNKCJE KULTURY ZAUFANIA:

• Wyzwala i mobilizuje ludzkie działanie, uwalniając kreatywną, swobodną, innowacyjną, przedsiębiorczą aktywność.

• Interakcje z innymi są uwalniane z lęków i podejrzeń, są łatwiej inicjowane, pozwalają na więcej spontaniczności i otwartości

Obdarzony zaufaniem: nonkonformizm, innowacyjność, oryginalność, wolność działania, prospołeczność, tolerancja obcych, więź wspólnotowa, poczucie tożsamości, solidarność zbiorowa.

Brak zaufania: klimat podejrzenia, utrudnione funkcjonowanie, izolacja, atomizacja, podmiotowość, brak rozwoju sieci międzyludzkich, wykorzenienie jednostki.

WARUNKI KULTURY ZAUFANIA:

• Normatywna pewność - Jeśli system ról społecznych, określający cele i sposoby ludzkiego działania jest dobrze sformułowany, jednoznaczny, spójny i uznany za legitymizowany, to wytwarza on poczucie porządku, przewidywalności, regularności i egzystencjalnego bezpieczeństwa.

• Normatywny chaos

• Przejrzystość organizacji społecznej - Jeśli struktura instytucji, racja stanu, zasady działania, kompetencje i rzeczywiste działania są widoczne - jawne, dostępne kontroli, łatwe do zrozumienia - wtedy wzmacniają kulturę zaufania.

• Nieprzejrzystość i tajność

• Stabilność porządku społecznego - Jeśli organizacja społeczna, struktura instytucji, a także cywilizacyjne i techniczna środowisko codziennego życia są trwałe i stabilne, a w przypadku zmiany przekształcają się w stopniowy, regularny sposób i w przewidywalnym kierunku - wytworzy się kultura zaufania

• Płynność i krótkotrwałość

• Odpowiedzialność władzy - Jeśli instytucje dzierżące władzę są ograniczone w swoich kompetencjach i otwarte na kontrolę i lustrację ze strony innych organizacji i instytucji, to wówczas zostaje zredukowane niebezpieczeństwo nadużyć i zapewniona regularność procedur.

• Arbitralność i brak odpowiedzialności

• Egzekwowanie praw i nakładanie obowiązków - Jeśli istnieją instytucje regulujące zasady gry społecznej, do których ludzie mogą się zwrócić, gdy ich prawa nie są egzekwowane lub gdy inni nie wywiązują się z obowiązków, to mają oni wówczas pewien rodzaj zabezpieczenia.

• Bezsilność wobec wykroczeń

• Egzekwowanie obowiązków i wypełniania zobowiązań - Jeśli obywatele mają świadomość, że agendy rządowe lub administracyjne mogą obciążyć winnych sankcjami za pogwałcenie obowiązujących zasad, wówczas czują się chronieni i bezpieczni.

• Permisywność

• Zapewnienie godności, integralności i autonomii każdego członka społeczeństwa - Jeśli instytucje traktują mnie jak podmiot, a nie jak przedmiot, jeśli chronią mnie jako osobę, akceptują moją indywidualność, specyficzne preferencje i upodobania, wówczas czuję się bezpieczny.

Zasady demokracji, wpływające na zaufanie.

Czynniki, które mogą wpływać na powstanie kontekstu strukturalnego sprzyjającego rozwojowi zaufania:

Pierwszy paradoks demokracji: instytucjonalizowanie nieufności ze względu na zaufanie:

- Im większy zakres znstytucjonalizowanej nieufności, tym bardziej spontaniczne staje się zaufanie.

• 
  Legitymizacja

• Okresowe wybory i określone kadencje sprawowania urzędów

• Podział władzy, systemu jej kontroli i ograniczonych kompetencji instytucji

• Rządy prawa i niezależność sądownictwa

• Konstytucjonalizm i prawna kontrola zgodności przepisów z konstytucją

• Uczciwy proces

• Prawa obywatelskie

• Egzekwowanie prawa

• Otwarta komunikacja

Drugi paradoks demokracji: zastosowanie procedur sprawdzania i kontroli:

-Z jednej strony, konieczne jest aby na zasadach demokratycznych można było polegać, a zatem aby były one stosowane w sposób konsekwentny, niezmienny, uniwersalny. Równocześnie jednak procedury sprawdzania i kontroli, jakich zasady te wymagają, muszą być stosowane oszczędnie, jako rodzaj ostatecznego środka lub zabezpieczenia.

Zinstytucjonalizowana nieufność wpływa na spontaniczne zaufanie najbardziej skutecznie, gdy pozostaje ukryta, na poziomie normatywnej instytucjonalizacji, i nie przekształca się w rzeczywistą, zrutynizowaną praktykę.

12. Kingsley Davis, Gilbert Moore - „O niektórych zasadach uwarstwienia” (437-445)

Nie ma społeczeństwa „bezklasowego”

Badania dotyczą systemu pozycji, a nie jednostek zajmujących te pozycje

Społeczeństwo Pragnienie objęcia określonych pozycji Pragnienie pełnienia wiążących się z nimi obowiązków.

Społeczeństwo jako mechanizm funkcjonujący musi pewien sposób przydzielić swym członkom pozycje społeczne i skłonić ich do wykonywania związanych z tymi pozycjami obowiązków.

MOTYWACJA W SYSTEMIE POZYCJI:

• System rywalizujący - Większy nacisk na motywację osiągania pozycji.

• 
  System nierywalizujący - Większy nacisk na motywację wykonywania obowiązków.

W każdym systemie wymagane są obydwa typy motywacji.

Obowiązki związane z funkcjonalnie ważniejszymi pozycjami muszą być wykonywane tak sumiennie jak tego wymaga ich społeczna doniosłość. Dlatego społeczeństwo musi dysponować:

1. Nagrodami, które może stosować jako bodźce. Dają początek

2. Sposobami rozdzielania tych nagród stosownie do pozycji. Uwarstwieniu

Nagrody:

• To co przyczynia się do istnienia i wygody.

• To co służy dobremu nastrojowi i rozrywce.

• To co wpływa na samoocenę i rozwój ego.

Skoro prawa różnych pozycji muszą być nierówne, społeczeństwo musi być rozwarstwione. Nierówność społeczna jest nieświadomie wypracowanym sposobem, dzięki któremu społeczeństwa zapewniają sobie staranną obsadę najważniejszych pozycji przez najlepiej przygotowane osoby.

Determinanty

Największe nagrody i najwyższą rangę uzyskują pozycje, które:

1. są najważniejsze w danym społeczeństwie

2. wymagają najwięcej przygotowań

• Różnice doniosłości funkcjonalności

• Wystarczą takie nagrody, które zapewnią obsadzenie stanowiska osobami kompetentnymi (nagrody nie muszą być proporcjonalne).

• Różnice liczebności kadr

• Pozycje bardziej wymagające muszą być atrakcyjnie wynagradzane.

Różnice między systemami uwarstwienia wynikają z czynników kształtujących dwie determinanty. Pozycje ważne w jednym społeczeństwie mogą nie mieć znaczenia w innym, w wyniku odmiennych warunków czy różnego stopnia rozwoju.

Uwarstwienie a podstawowe funkcje społeczne:

• Religia (440-441)

• Rząd (441-442)

• Bogactwo, władza i praca (442-443)

• Wiedza techniczna (443)
  

13

---