Słówka łacińskie

1. a posteriori - z następstwa

2. a priori - rozumowanie z przyczyn o skutkach, (orzekanie) z góry

3. abusus - nadużycie

4. actor, powód

5. ad acta - do akt, sprawa odłożona jako załatwiona

6. ad hoc - właśnie do tego, wyraźnie

7. ad personam - w odniesieniu do konkretnej osoby

8. ad rem - do rzeczy

9. ad vocem - w samą porę, w tej sprawie

10. anno Domini - roku pańskiego

11. arbiter - rozjemca, sędzia polubowny

12. calumnia - obmowa, szykana

13. casus - zdarzenie, przypadek

14. causa - przyczyna, sprawa sądowa

15. clausula - zastrzeżenie

16. codex - księga, kodeks

17. collegium iuridicum - zwyczajowa nazwa budynku wydziału prawa

18. coniugium - związek małżeński (nie wiem czy to słówko czy to poprzednie coniugalis - małżeński)

19. consensus - zgoda, consensus omnium - powszechna zgoda

20. consilium - narada

21. contra - przeciwnie, wbrew

22. coram - wobec, w obecności

23. crimen - przestępstwo

24. cui bono - dla kogo

25. culpa - wina, culpa lata - ciężka wina

26. curriculum vitae - życiorys

27. de lege ferenda - co do postulowanej zmiany

28. debitum - dług

29. delictum - przestępstwo

30. dolo malo - w złym zamiarze

31. dolus - podstęp

32. domicilium - miejsce zamieszkania

33. dubium - wątpliwość

34. ecclesia- kościół

35. Error- błąd

36. Ex lege- z mocy ustawy

37. Expressis verbis- wyraźnymi słowami

38. Extra ordinem - poza porzadkiem

39. Facultas - możliwość, sposobnosc

40. Favor- przychylność, życzliwość

41. Fiscus- skarb państwa

42. Foedus - przymierze

43. Fraus - oszustwo

44. Habemus papam- mamy papieża

45. Heres- dziedzic, spadkobierca

46. Homo, hominis- człowiek

47. Honeste vivere- żyć uczciwie

48. Ibidem- w tym samym miejscu

49. Idem- ten sam

50. In extenso- w całości

51. In flagranti- na gorącym uczynku

52. In spe- w nadziei

53. Infamia- niesława

54. Iniuria- niesprawiedliwość

55. Inter partes- między stronami

56. Ipso facto- tym samym

57. Iter- droga

58. Iudex- sędzia

59. Iudicium- sąd

60. Ius- prawo

61. Ius civile- prawo cywilne

62. Ius romanum- prawo rzymskie

63. Iustitia- sprawiedliwość

64. Lapsus linguae- przejęzyczenie

65. Lege artis- zgodnie z prawem, według wszelkich prawideł sztuki

66. Lex, legis- ustawa

67. Limes- granica

68. Litis contestatio- zawiązanie sporu

69. Lucida intervalla- chwile przytomności

70. Magistratus- urząd, urzędnik

71. Manu propria- własną ręką

72. Mater- matka

73. Matrimonium- małżeństwo

74. Meritum- zasługa, znaczenie, istota sprawy.

75. Metus- bojaźń

76. Modus vivendi- sposób współżycia z innymi

77. Mora- zwłoka

78. Mos maiorum- zwyczaj przodków

79. Negotium- czynność prawna

80. Nihil novi- nic nowego

81. Noxa- szkoda

82. Onus probandi- ciężar dowodzenia

83. Pacta - umowy

84. Patria - ojczyzna

85. pax, pacis - pokój

86. pecunia - pieniądze

87. per acclamationem - jednogłośnie

88. per exemplum - na przykład

89. peritus - biegły, doświadczony

90. persona - osoba, osobowość

91. persona non grata - osoba niepożądana

92. placet - wyrażam zgodę, uznaję

93. pleno iure - pełnym prawem

94. poena - kara

95. post fcatum - po fakcie

96. quasi - jakby

97. querella - skarga, powództwo

98. quorum - określona przepisami minimalna liczba osób

99. ratio legis - uzasadnienie uchwalenia danej ustawy

100. remedium - sposób, środek leczniczy

101 reus - pozwany

102 sensu stricto - w ścisłym słowa znaczeniu

103 spes- nadzieja

104 condicio sine qua non - warunek nieodzowny

105 In statu nascendi - w stanie tworzenia się

106 testis - świadek

107 tutela - opieka

108 vacat - być wolnym, miejsce wolne

109 vacatio legis - okres między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie

110 vice versa - odwrotnie, nawzajem

111 vide - patrz infra - poniżej / supra - wyżej

112 vidi - widziałem, zapoznałem się z treścią dokumentu

113 vinculUm - węzeł

114 vita - życie

115 votum separatum - głos odrębny, zdanie odrębne

Paremie

1. Omnes homines aequales sunt - wszyscy ludzie są równi.

2. Nemo est iudex in propria causa. - Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.

3. Ius est ars boni et aequi - Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne.

4. In dubio pro reo - w razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego.

5. Audiatur et altera pars - niechaj druga strona też zostanie wysłuchana.

6. Nullum crimen, nulla poena sine lege. - nie ma przestępstwa, nie ma kary bez ustawy.

7. Dura lex sed lex - twarde prawo, ale prawo

8. Summum ius summa iniuria -najwyższe prawo bywa najwyższym bezprawiem.

9. Vim vi repellere licet - siłę wolno odeprzeć siłą

10. Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, sum cuique triburere ­- oto są nakazy prawa: żyć szlachetnie, innemu nie szkodzić, oddać innym, co do nich należy

11. Lex retro non agit- prawo nie działa wstecz.

12. Actor rei forum sequitur.- powód idzie do sądu właściwego dla pozwanego.

13. Vanae voces populi non sunt audiendae- nie należy dawać posłuchu czczym głosom tłumu.

14. Non omne quod licet honestum est- nie wszystko co dozwolone uczciwe jest. Paulus.

15. Ignorantia iuris nocet. Nieznajomość prawa szkodzi. Paulus.

16. Lex posterior derogat priori- ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą. Modestus.

17. Unus testis, nullus testis - jeden świadek to żaden świadek

18. Salus populi suprema lex esto- dobro rzeczpospolitej niechaj będzie najwyższym prawem.

19. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi- sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą zagwarantowania każdemu jego prawa.

20. Iustitas vestras iudicabo- osądzę waszą sprawiedliwość.

21. Cogitationis poenam nemo patitur- Ulpian. Nikogo nie każe się za jego myśli.

22. Cedant arma togae- niech oręż ustąpi przed togą.

23. Pacta sunt servanda- umów należy dotrzymywać.

24. Male nostro iure uti non debemus- nie powinniśmy źle korzystać z przysługującego nam prawa.

25. Dolus non praesumitur- złego zamiaru nie domniemywa się.

26. Volenti non fit iniuria - nie wyrządza się krzywdy chcącemu / chcącemu nie dzieje się krzywda

27. Legem brevem esse oportet - ustawa powinna być zwięzła

28. Impossibilium nulla obligatio est - nie ma zobowiązywania gdy świadczenie jest niemożliwe

29. Hominum causa omne ius constitutum sit - wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka

30. Omnis definitio in iure civili periculosa est - wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna

• Ulpian- ur. w Tyrze (lub gdzieś w okolicy) ok. 163- 170 n.e., zm. 223 n.e.; był asesorem Papiniana w Rzymie, jeden z najwybitniejszych i najbardziej znanych rzymskich jurystów i pisarzy epoki cesarstwa. Odpowiedzialny za np. przywóz zboża do Rzymu. Został wygnany z Rzymu, gdy do władzy doszedł Haliogabal. Po obaleniu Haliogabala, Ulpian został prawnym opiekunem nieletniego cesarza Aleksandra Severa. Piastował funkcje prefekta pretorianów. Miał ucznia Modestynusa. Zostawił po sobie ok. 300 ksiąg, które trafiły do Digestów.

• Digesta- dział kodeksu Justyniana, obejmujący zbiór fragmentów z pism prawników rz., ułożony w latach 530-533

Deklinacje

r.żeński

r. żeński,męski,nijaki

przed tem spół

N -e,al. ar,

wgen po is spółg

N-a, G-ae

G-i

G-is

G - us

G- ei

I

II

III

IV

V

Spółgłoskowa

Samogłoskowa

Mieszana

L.P

N

a

us (er) um

e ai ar

is es

us u

es

G

ae

i

is is

is

is

us us

ei

D

ae

o

i i

i

i

ui u

ei

Acc

am

um

em en

e ai ar

em

um

em

Abl

a

o

e e

i

e

u

e

V

a-tak jak N

e (er) um

e ai ar

is es

us

es

N

ae

i a

es a

ia

es

us a

es

G

arum

orum

um um

ium

ium

uum

erum

D

is

is

ibus ibus

ibus

ibus

ibus

ebus

L.M

Acc

as

as a

es a

ia

es

us a

es

Abl

is

is

ibus ibus

ibus

ibus

ibus

ebus

V

ae

i a

es a

ia

es

us a

es

N

terra

verbum

pater

mare

civis

portus

dies

G

terrae

verbi

patris

maris

civis

portus

diei

D

terrae

verbo

patri

mari

civi

portui

diei

Acc

terram

verbum

patrem

mare

civem

portum

diem

Abl

terra

verbo

patrem

mari

cive

portu

die

V

terra

verbum

pater

mare

civis

portus

dies

N

terrae

verba

patres

maria

cives

portus

dies

G

terra_rum

verborum

patrum

marium

civium

portuum

dierum

D

terr_is

verbis

patribus

maribus

civibus

portibus

diebus

Acc

terr_as

verba

patres

maria

cives

portus

dies

Abl

terr_ae

verbis

patribus

maribus

civibus

portibus

diebus

V

terr_is

verba

patres

maria

cives

portus

dies

Koniunkcje

I - temat czasownika kończy się na -a, bezokolicznik na -are

cogito, cogitare - myśleć

oro, orare - mówić, modlić się

volo, volare - latać

II - temat czasownika kończy się na -e, w bezokoliczniku -ere

moveo, movere - poruszać (coś)

video, videre - widzieć

habeo, habere - mieć

III - temat czasownika zakończony na spółgłoskę, bezokolicznik na -ere

disco, discere - uczyć się

vado, vadere - iść

scribo, scribere -pisać

IV - temat czasownika kończy się na -i, bezokolicznik na -ire

venio, venire - przybyć

audio, audire - słuchać

scio, scire - wiedzieć

KONIUNGACJE
	I a _ are	II e_ere	III spol_(e)re	IV i_ire
ego ja	a _o	o	o	o
tul ty	s	s	i_s	s
is on
ea ona	t	t	i_t	t
id ono
nos my	mus	mus	i_mus	mus
vos wy	tis	tis	i_tis	tis
Ei
eae	nt	nt	u_nt	u_nt
ea
STRONA BIERNA-prasentis
ego ja	or	or	or	or
tul ty	(a)ris	ris	( e ) ris	ris
is on	tur	tur	i tur	tur
ea ona
id ono
nos my	mur	mur	i mur	i mur
vos wy	mini	mini	i mini	i mini
Ei	ntur	n tur	u ntur	u ntur
eae
ea
ego ja	accusor	mone-or	ag-or	puni-or
tul ty	accusa-ris	mone-ris	age-ris	puni-ris
is on	accusa-tur	mone-tur	agi-tur	puni-tur
nos my	accusa-mur	mone-mur	agi-mur	puni-mur
vos wy	accusa-mini	mone-mini	agi-mini	puni-puni-mini
Ei	accusa-ntur	mone-ntur	agu-ntur	puni-untur

Przykłady:

I) Traho, Trahere - I koniugacja

1) Trah_o

2) Trahe_s

3) Trahe_t

1) Trahe_mus

2) Trahe_tis

3) Trahe_nt

II) Accusso, Acussere - I Koniungacja

1) Acuss_o

2) Acussa_s

3) Acussa_t

1) Accusa_mus

2) Accussa_tis

3) Acussa_nt

III amare - I koniungacja

1) am_o

2) ama_s

3) ama_t

1) ama_mus

2) ama_tis

3) ama_nt

IV) rogo - I Koniungacja

1)rog_o

2) roga_s

3) roga_t

1) roga_mus

2) roga_tis

3) roga_nt

V) Habeo, habere - II koniungacja

1) Hebe_o

2) Habe_s

3) Habe_t

1) Habe_mus

2) Habe_tis

3) Habe_nt

VI) Spondeo, Spondere - II Koniungacja

1) Sponde_o

2) Sponde_s

3) Sponde_t

1) Sponde_mus

2) Sponde_tis

3) Sponde_nt

VII) debeo - II Koniungacja

1) debe_o

2) debe_s

3) debe_t

1) debe_mus

2) debe_tis

3) debe_nt

VIII) Video - II Koniungacja

1) Vide_o

2) vide_s

3) vide_t

1) vide_mus

2) vide_tis

3) vide_nt

IX) Lego , Ligere, - III Koniungacja

1) Ligo

2) Lig_is

3) Lig_it

1) Lig_i_mus

2) Lig_i_tis

3) Lig_u_nt

X)ago - III Koniungacja

1) ag_o

2) ag_is

3) ag_it

1) ag_i_mus

2) ag_i_tis

3) ag_u_nt

XI) dico - III Koniungacja

1) dico

2) dic_i_s

3) dic_i_t

1) dic_i_mus

2) dic_i_tis

3) dic_u_nt

XII) Punio - IV Koniungacj

1) puni_o

2) puni_s

3) puni_t

1) Puni_mus

2) puni_tis

3) puni_u_nt

4. Czasy

• imperfectum (przeszły niedokonany)

koniugacja I i II:

temat czasownika + ba + końcówka osobowa

koniugacja III i IV:

temat czasownika + spójka „e” + ba + końcówka osobowa

5. Participium:

- participium praesentis activi

w Nominativie: temat czasownika + ns (w III i IV kon. dodatkowo „e”)

w pozostałych przypadkach: temat czasownika + nt + końcówka wg 3deklinacji samogłoskowej (tylko „e” w ablativie)

np. do, dare -> dans, dantis (nie chce mi się pisać całej odmiany )

dający, dającego

- participium perfecti passivi

temat supinum + us/ a/ um

np. do, dare -> datus, data, datum

dany, dana, dane

---