WYKŁAD I i II.
Psychologia rozwojowa zajmuje się badaniem zmian w zachowaniu się, procesach i strukturach psychicznych człowieka. W odróżnieniu od innych nauk psychologicznych, bada zachowanie się i przeżycia człowieka z punku widzenia zmian jakim podlegają w czasie. Ale „czas” to nie tylko wiek życia (może nim być np. wiek zębowy, wydarzenia). Tradycyjna psych. rozw. Przyjmowała, że zmiany rozwojowe związane z psychiką są przyczynowo powiązane z procesami biologicznego dojrzewania, a więc występują tylko i wyłącznie w okresie dzieciństwa i dorastania (była traktowana jako psych. dzieci i młodzieży). Psych. współczesna stoi na stanowisku, że rozwój psychiczny człowieka trwa przez całe życie, tj. od poczęcia aż do śmierci. Przy czym zmiany rozwojowe zachodzące w wieku dojrzałym nie są ani mniej liczne ani mniej głębokie niż zmiany zachodzące w okresie dzieciństwa.
3 działy psychologii rozwojowej:
psychol. filogenetyczna: zajmuje się rozwojem psychicznym w zakresie całego świata organicznego, począwszy od najprostszych organizmów a skończywszy na najbardziej rozwiniętych.
psychol. antropogenetyczna: stanowi wycinek psychologii filogenetycznej, ale obejmuje rozwój psychiczny naszego gatunku, czyli gat. homo sapiens. Analizuje więc rozwój poprzez wszystkie formacje społeczno-historyczne aż do ukształtowania współczesnego człowieka.
psych. ontogenetyczna: zajmuje się rozwojem psychicznym osobniczego organizmu, a więc jednostki od chwili poczęcia, poprzez wszystkie okresy życia, aż do śmierci.
Czynnik rozwojowy (co wpływa na rozwój człowieka?) - 3 teorie:
NATYWIZM głosił, że tylko wrodzone czynniki przesądzają o całokształcie zmian,
EMPIRYZM głosił, że środowisko jest czynnikiem który wyznacza rozwój jednostki (tu genetyki nie ma, jest doświadczenie),
KONWERGENCJA (teoria łącząca 2 poprzednie teorie), twórcą jest Stern, głosi ona, że zarówno genetyka jak i środowisko wpływają na rozwój.
W latach 40-tych XXw. Psychologowie radzieccy wysunęli koncepcję 4 czynników nazywaną koncepcją czteroczynnikową lub koncepcją dialektyczną. Oto te czynniki:
zadatki wrodzone, 2) aktywność własna jednostki, 3) środowisko, 4) wychowanie i nauczanie
ROZWÓJ - 2 sposoby ujmowania:
mechanistyczne: utożsamia rozwój ze zmianami które są funkcją poprzedzających je zmiennych środowiskowych lub biologicznych. W psychologii rozumiane jest to jako ciąg zmian w zachowaniu.
organizmiczne: zakłada systemowy charakter zjawisk, twierdząc że rozwój odnosi się do zmian w formie i organizacji wewnętrznej danego systemu.
Łącząc te 2 podejścia można stwierdzić, że rozwój to wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w których można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu, wykazujące różnicowanie się danego obiektu pod określonym względem.
Zmiana rozwojowa jest to różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury, obserwowana wraz z upływem czasu (tak więc zmiana jest funkcją czasu). Nie każda zmiana oznacza rozwój. Zmiany przejściowe, odwracalne i cykliczne nie mogą być traktowane jako zmiany rozwojowe, gdyż nie prowadza do trwałych przekształceń. Zmiana rozwojowa to na ogół zmiana jednokierunkowa, nieodwracalna, trwała i autonomiczna.
Klasyczny podział zmian rozwojowych przedstawia 2 rodzaje zmian:
zmiany ilościowe: traktują rozwój jako wzrost, tak więc dla każdej właściwości psychofizycznej można wykreślić krzywą ilustrującą jej ilościowy wzrost, aż do pewnego punktu kulminacyjnego,
zmiany jakościowe: występują wówczas, gdy dana funkcja, proces nie tylko wzrasta i rozwija się lecz także przekształca się w zasadniczy sposób, stając się nową właściwością i jakością rozwojową.
Elizabeth Hurlock rozwinęła podział na zmiany jakościowe i ilościowe wprowadzając kolejne zmiany:
zmiany wielkości (to samo co zmiany ilościowe),
zmiany proporcji: dotyczą wzajemnych stosunków pomiędzy poszczególnymi elementami organizmu lub psychiki człowieka,
zanikanie starych właściwości (np. gaworzenie, raczkowanie, wypadanie zębów mlecznych),
nabywanie nowych właściwości (np. chodzenie, nabywanie mowy własnej, nabywanie uzębienia stałego)
Zmiany INTRAINDYWIDUALNE: to te wśród zmian rozwojowych, które zachodzą w psychice człowieka i w zachowaniu danej jednostki.
Zmiany INTERINDYWIDUALNE: to takie pojawiające się zmiany, które są wspólne dla wszystkich ludzi i występują w sposób niej lub bardziej podobny u większości z nich.
Różnice intra- i interindywidualne możemy zaobserwować bardzo wyraźnie śledząc tempo i rytm rozwoju szczególnie dzieci.
Tempo rozwoju to szybkość z jaką w organizmie i psychice dokonują się zmiany.
Rytm jest to stopień regularności zachodzenia tych zmian w czasie.
AKCELERACJA: w ciągu kolejnych pokoleń tempo rozwoju się zwiększa, czyli jest to przyspieszenie rozwoju, polegające na tym, że współczesne pokolenia sięgają wcześniej określone stadia czy etapy rozwoju.
WYKŁAD III
Mechanizmy i prawa rozwoju.
Dla zrozumienia prawidłowości i mechanizmu rozwoju ontogenetycznego, a także do opisu całokształtu rozwojowych zmian stosuje się następujące pojęcia:
Dojrzewanie - proces fizycznego wzrostu doprowadzający do takiego stopnia rozwoju organizm, który warunkuje rozwój w zakresie danej funkcji lub całego zachowania się jednostki.
Uczenie się - najszerzej rozumiane: nabywanie doświadczeń w trakcie życia. Pytanie w psych. rozw. Co powinno być pierwotne: uczenie się czy dojrzewanie? Aby podjąć jakąś czynność trzeba być dojrzałym, bo łatwiej się daną funkcję wykonuje czy pełni. Tylko wtedy gdy organizm osiągnie pewien stopień dojrzałości możliwe jest prawidłowe wyuczenie się danej czynności. Problem okresów największej gotowości rozwojowej, czyli czasu, w którym uczenie się przynosi największe rezultaty jest złożony. Dziecko uczy się nie tylko dzięki ćwiczeniom, ale także samorzutnie. Szczególnie trudno określić gotowość uczenia się w przypadku specyficznych czynności lub specyficznego czasu, w którym te czynności się pojawiają np. zjawisko wdrukowania (imprinting) to zjawisko badał Lorenz. Zjawisko to polegało na tym, że badał ptactwo, poruszanie się ptaków za matką. To jest nabyte. To zjawisko zachodzi w ściśle określonym czasie w pierwszych 24h, szczególnie w 1-16h. Istnieje tzw. Okres krytyczny, który wyznacza nastawienie na późniejszy okres życia. Wniosek:
W związku ze sposobami nabywania wczesnych doświadczeń, wysunięto tezę o istnieniu tzw. Okresów krytycznych, w których dany rodzaj bodźców wywołuje głębsze zmiany w zachowaniu się osobnika wyłącznie w ściśle określonym i stałym czasie. Okres krytyczny zachodzi raz w życiu i może przynieść efekty pozytywne i negatywne.
Okres optymalny - to najbardziej korzystny dla naszego rozwoju, w którym uczenie się i wychowanie przynosi najlepsze efekty. Okresem optymalnym dla uczenia się jest okres między 18 a 22 rokiem życia. To czas gdzie mamy dobra technikę uczenia się. To powoduję, że osiągamy różne efekty, a czasem są one gorsze.
Strategie badawcze funkcjon. w psychol. rozw.: W badaniach nad rozwojem można wyróżnić 3 podstawowe składniki zmian rozwojowych:
1)wiek, 2)czas pomiaru, 3)kohortę - to pokolenie.
W związku z tym wyróżnia się 3 klasyczne strategie gromadzenia danych o rozwoju:
badania rozwojowe - polegają na porównywaniu pomiarów określonej zmiennej nieznanej jeden raz w tym samym czasie w różnych grupach badawczych reprezentujących różny wiek.
badania podłużne - polegają na powtarzaniu pomiaru interesującej zmiennej u tej samej osoby w stałych odstępach czasu kalendarzowego wraz z upływem życia badanego. Te badania są długotrwałe, bardziej czasochłonne - musimy poczekać aż urośnie.
badania odstępów czasowych - w tych badaniach dokonujemy jednokrotnego pomiaru zmiennej u osób w tym samym wieku, ale w różnym czasie historycznym, tj. u osób, które pochodzą z różnych kohort czyli różnych pokoleń. To badania dla zespołów - zaczyna profesor a kończą uczniowie.
1-3 -klasyczne plany badań maja zalety jak i wady. Dlatego uznaje się za metodologicznie bardziej poprawne plany badań sekwencyjnych zaproponowane przez Schaie w 1965r. W ramach ogólnego modelu rozwoju, który zakłada, że zmiany w zachowaniu są funkcjonalnie zależne od wpływu 3 elementów: 1)wieku, 2)czasu pomiaru, 3)kohorty, oraz kombinacji między tymi elementami. B=f(A,T,C)(AxT,TxC,AxC,AxTxC)
Zmiany są funkcją wieku (A), czasu (T), kohorty (C). Okazuje się, że jednostkowy czas badawczy nie jest właściwy. Wybór strategii badawczej wyznacza cel badań. Głównym problemem jest czas i podział okresów życiowych.
Periodyzacja rozwoju - to podział życia człowieka na okresy. W psych. rozw. Pojawiają się dwa sposoby prezentowania zmian rozwojowych w cyklu życia: 1)ukazanie procesu rozwoju w zakresie każdej funkcji psychicznej, (rozwój: uwagi, pamięci), 2) polega na ukazaniu zmian charakterystycznych dla danego dziecka poprzez umiejscowienie ich na osi czasu - czyli podanie okresu życia jednostki.
Wielu badaczy mówi, że wyróżnianie stadiów rozwojowych ma znaczenie praktyczne, bo porządkują wiedzę. Znaczenie teoretyczne: wiele koncepcji rozwoju wiąże się z określonym podziałem rozwoju na stadia, okresy, etapy. Już starożytni dzielili rozwój na poszczególne części. Rozwój, etap, stadia - to jest używane zamiennie.
Starożytni Chińczycy podzielili okres życia na następujące etapy (podział ten dotyczy mężczyzn):
0-20 rok życia - młodość
20-30 - zawieranie małżeństw
30-40 - pełnienie urzędów
40-50 - wiek poznawania własnych błędów
50-60 - końcowy okres życia twórczego
60-70 - wiek upragniony
70 i więcej - wiek starości
Podziały, które pojawiły się pod koniec lat 60 tych:
Podział Birrena:
0-2 -niemowlęctwo
2-5 -okres przedszkolny
5-12 -dzieciństwo
12-17 -dorastanie
17-25 -wczesna dorosłość
25-50 -dojrzałość
50-75 -późna dojrzałość
powyżej 75 -starość
Podział Bromleya:
0-20 -młodość
20-25 -wczesna dojrzałość
25-40 -wczesny wiek średni
40-60 -późny wiek średni
60-65 -wiek przedemerytalny
65-70 -wiek emerytalny
70 -starość
Birren -psycholog rozwojowy, który zajmował się rozwojem dziecka, dlatego takie rozbicie.
Bromley -zajmował się ludźmi starszymi, dlatego takie rozbicie. Starość -ludzie starsi, w podeszłym wieku, mówi się o eleganckim określeniu ludzi starszych.
Levinson starość nazywa późną dorosłością. Periodyzacja Levinsona: podzielił życie człowieka na 4 etapy- 4 wielkie ery. Przechodzenie z jednej ery do drugiej podzielił fazą przejściową, a w każdym pewne stadia:
Ery |
Stadia przejściowe |
Faza przejściowa |
0-17 dzieciństwo i dorastanie |
|
Wchodzenie we wczesną dorosłość 17-22 |
Wczesna dorosłość |
Debiut w świecie dorosłych 22-29 l. Wchodzenie w lata 30-29-33, stabilizacja 33-40 |
Wchodzenie w wiek średni 40-45 |
Wiek średni |
Początek wieku średniego 45-50, wchodzenie w lata 50,50-55, kulminacja wieku średniego 55-60 l. |
Wchodzenie w późną dorosłość 60-65 l. |
Późna dorosłość od 65 do... |
Nie ma stadiów |
|
Debiut w świecie dorosłych -czas zawierania małżeństw, zaczynania pracy. Wchodzenie w lata 33 -to dotyczy mężczyzn. Czas na osiągnięcie stabilizacji.
Podział porządkujący dzieli się na 2 okresy:
Prenatalny:
Fazy:
jajowa
embrionalna
płodowa
Postprenatalny:
Dzieciństwo:
0-3 -wczesne
3-6 -średnie
6-12 -późne
Dorastanie:
12-15 -wczesne
15-18 -późne
Młodość: 18-25
Dorosłość: 25-60
Dojrzałość: 60
WYKŁAD IV
Teorie rozwoju:
2 klasyfikacje:
I) W ujmowaniu zmian rozwojowych psychiki, w ciągu życia można wyróżnić trzy charakterystyczne modele teoretyczne, są to:
Model stabilności zgodnie z którym właściwości zachowania człowieka dorosłego są stałe; stanowisko takie charakterystyczne jest dla przedstawicieli psychologii osobowości.
Model zmian uporządkowanych w czasie zgodnie z którym rozwój to ciąg zmian zachodzących w określonej kolejności, przy czym zmiany te i ich następstwa są właściwe dla całego gatunku ludzkiego. Stanowisko to traktuje rozwój jako stałą sekwencję zmian zachodzących w psychice reprezentują psychoanalityczne teorie rozwoju i poznawcze teorie rozwoju.
Model aleatoryczny określany także jako dialektyczny. W tym modelu rozwój psychiczny człowieka jest wypadkową interakcji zdarzeń życiowych związanych z wiekiem jednostki, z rozwojem historycznym i innymi pozanormatywnymi zdarzeniami jakie przeżywa człowiek w ciągu życia.
II) z punktu widzenia ogólnych paradygmatów teoretycznych można wśród istniejących prób ujmowania rozwoju człowieka w ciągu życia wyróżnić w psychologii kilka grup w zależności od ich preferencji teoretycznej a także w zależności od dominujących kierunków myśli naukowej. Do najważniejszych teorii należą:
1)koncepcje psychoanalityczne rozwoju, które obracają się wokół ujęcia psychodynamicznego a przedstawicielami tych koncepcji są Freud i Erikson.
2)koncepcje behawiorystyczne oparte na modelu tzw. organizmu reaktywnego i zmianach zachodzących w zachowaniu pod wpływem uczenia się.
3)koncepcje poznawcze (kognitywne) oparte są na założeniach strukturalistycznych. Przedstawicielami tych koncepcji są koncepcje Piegatowskie i postpiegatowskie.
4)koncepcje kulturowo-historyczne. Nawiązują w swych założeniach do dorobku kulturalno-historycznego, który pojawił się w psychol. rozw. A także nawiązują do antropologii kulturowej.
5)koncepcje dialektyczne ujmujące rozwój człowieka jako wypadkową czynników wewnętrznych i zewnętrznych
6)koncepcje rozwoju charakterystyczne dla psych. humanistycznej, traktujące rozwój jako proces samorealizacji.
7)ujęcia kompleksowe najczęściej są to nowe koncepcje, które próbują połączyć i scalić wszystkie już istniejące koncepcje i traktować je łącznie a przez to dogłębnie scharakteryzować zmiany zachodzące w psychice człowieka.
KONCEPCJE PSYCHOANALITYCZNE:
Psychoanaliza -twórca: Freud; główne założenie: bezwzględna determinacja zjawisk psychicznych. Z tego wynika pogląd Freuda, że każde zjawisko psychiczne ma swoją przyczynę, najczęściej nieświadomą. Freud podzielił psychikę człowieka na warstwy:
świadomą (to co żyje w myśli)
nieświadomą (charakteryzuje się dużym dynamizmem i dążeniem do dotarcia do świadomości człowieka i akceptacji)
podświadomość (zawiera zespół instynktów i popędów, które nie kogą być zaspokojone i które przez świadomą warstwę są tłumione i wypierane)
Popęd seksualny jest przez Freuda traktowany ogólnie jako chęć do życia. Na podstawie tej teorii Freud wyróżnił 3 mechanizmy, które funkcjonują u człowieka:
1) id -popęd, potrzeby biologiczne, zasada przyjemności,
2) ego -świadomość człowieka -zasada realizmu,
3) superego -normy moralne, zasady postępowania, zasada moralności.
Freud stworzył psychoanalityczną koncepcję rozwoju, w której wyróżnił 5 stadiów rozwoju:
stadium oralne 0-1 r. życia, najwcześniejszy i najbardziej satysfakcjonujący kontakt zmysłowy ze światem odbywa się za pośrednictwem ust.
stadium analne 1-3 r. życia, źródłem doznań zmysłowych są obszary analne czyli obszary wydzielnicze.
stadium falliczne 3-6 r. życia, pojawia się „kompleks Edypa” -chłopiec obdarza uczuciem swoją matkę, i „kompleks Elektry” -dziewczynka skierowuje swoje uczucia do ojca.
stadium latentne 6-11 r. życia, popędy seksualne ulegają osłabieniu, a „kompleks Edypa i Elektry” zostaje rozwiązany dzięki identyfikacji z rodzicem tej samej płci,
stadium dojrzewania 11-17 r. życia, siły instynktownie popychają jednostkę do wyboru obiektu miłości wśród rówieśników zwykle płci odmiennej.
WYKŁAD V
Koncepcja analityczna rozwoju Eriksona
Erikson rozwinął koncepcje Freuda poszerzając ją o szereg stadiów obejmujących pełen cykl życia, aż do okresu starości (rozwój także dokonuje się w dalszych stadiach). W każdym stadium, które wymienia Erikson jednostka ma do zrealizowania jedno główne zadanie rozwojowe, jeżeli zadanie rozwojowe zostaje zrealizowane następuje rozwój (możemy iść dalej); jeżeli zadania rozwojowego nie da się rozwiązać to powstaje kryzys. Najważniejszym etapem procesu rozwojowego jest rozwój ego i jego zdolności do przezwyciężania kryzysów, które człowiek przeżywa w toku życia. Erikson zadania rozwojowe traktuje jako zadania psychospołeczne. Wyróżnia 8 stadiów, każde ze stadiów ma swoja nazwę; każda nazwa jest zadaniem rozwojowym oraz alter ego:
I STADIUM: ufność czy nieufność.
Od 0 do 1r. życia. Zadaniem Eriksona: konsekwencja, ciągłość, autentyczna troska, stałość doświadczeń rodzą przekonanie iż świat jest bezpieczny i godny zaufania. Niewłaściwa opieka, negatywne traktowanie rodzą lęk i podejrzliwość. Dla dziecka ważna jest ciągłość doświadczeń, czynności muszą się powtarzać, 1-2 osoby stale opiekujące się dzieckiem aby czuło bezpieczeństwo.
II STADIUM: autonomia czy zwątpienie.
1-3 r. życia. Zachęcanie dziecka by próbowało robić to co może we własnym tempie i na swój własny sposób prowadzi do autonomii. Częste wyręczanie, krytyka bądź okazywanie zniecierpliwienia może wywołać u dziecka zwątpienie w swoje zdolności, (dziecku należy pokazać, powiedzieć).
III STADIUM: inicjatywa czy poczucie winy.
3-6 r. życia. Jeżeli pozostawia się dziecku dużo swobody w zakresie podejmowanych działań, zwraca się uwagę na pytania, które dziecko stawia to takie dziecko rozwija się w kierunku przejawiania samodzielnej inicjatywy. Przy sztywnych i bezsensownych zakazach, przy ciągłym wytwarzaniu w dziecku poczucia naprzykrzania się, rodzi się w nim poczucie winy. Okres 3-6 lat to okres zadawania pytań -bardzo ważne jest udzielenie konkretnych odpowiedzi.
IV STADIUM: pracowitość czy poczucie niższości.
6-11 r. życia. Jeżeli zwraca się należytą uwagę na to co dziecko robi to rodzi się w nim poczucie pracowitości. Krytyka, wyśmiewanie wysiłków rodzą poczucie niższości (dziecko trzeba chwalić i doceniać jego wysiłki)
V STADIUM: tożsamość czy niejasność własnej roli.
11-18 r. życia. Jeżeli młody człowiek odnajduje w sobie ciągłość i stałość, a tym samym wie kim jest -to rodzi się w nim poczucie tożsamości. Niestabilność i brak ciągłości wywołuje odczuwanie niejasności własnej roli (18 -wiedzieć co się chce robić w przyszłości).
VI STADIUM: intymność czy odosobnienie.
Wczesny wiek dojrzały. W tym okresie dochodzi najczęściej do wyboru partnera życiowego oraz uzyskania pozycji zawodowej, co prowadzi do kontaktów z innymi ludźmi. Niepowodzenia w którejkolwiek z tych sfer rodzi poczucie izolacji i odosobnienia. (Rodzina i praca -poczucie, że jesteśmy potrzebni).
VII STADIUM: produktywność czy zaabsorbowanie sobą.
Wiek średni. Człowiek produktywny to taki, który stwarza możliwości rozwoju młodemu pokoleniu. Człowiek który nie jest zdolny do tego zdaniem Eriksona jest zaabsorbowany sobą.
VIII STADIUM: integralność czy rozpacz.
Okres starości. Jeżeli człowiek potrafi zaakceptować życie takim jakie ono było daje mu poczucie integralności. Rozpacz rodzi się wówczas gdy patrząc wstecz dochodzi się do przekonania, że życie było nieudane.
WYKŁAD VI
Poznawcze teorie rozwoju.
W poznawczych teoriach rozwoju rozwój intelektualny jest kluczem do poznawania całego rozwoju psychicznego człowieka. W poznawczych koncepcjach rozwoju kładzie się główny nacisk na rozwój myślenia. Często myślenie w tych teoriach jest równoznacznie rozumiane z pojęciem inteligencji. Czasami także myślenie i inteligencję traktuje się jako to samo pojęcie z rozwojem umysłowym.
Inteligencja -zdolność logicznego myślenia
Przedstawicielami koncepcji poznawczych są Jean Piaget -on stworzył poznawczą koncepcję rozwoju, szwajcarski psycholog, biolog, interesował się rozwojem dzieci, wszystkie jego teorie są poparte empirycznymi badaniami. Na bazie jego koncepcji rozwijają się inne: Pascual-Leone, Lebouvie-Vief, Richards Commons. Ich koncepcje są koncepcjami neo- lub postpigetowskimi.
Piaget był biologiem i stąd główne założenie: „wszystko dąży do równowagi”. Równoważenie traktuje jako jeden z 4 czynników oddziałujących na rozwój jednostki. Poza 1)równoważeniem wymienia 2)dojrzewanie, 3)oddziaływanie społeczne, 4)nabywanie doświadczeń. Równowagę traktuje jako jedną z form funkcjonowania człowieka, a głównym jej elementem jest pojęcie adaptacji czyli przystosowanie się. Składa się z dwóch uzupełniających się procesów: asymilacji i akomodacji.
Asymilacja -proces przyswajania informacji i dostosowywania ich do własnej struktury.
Akomodacja -dostosowanie własnej struktury do informacji przychodzących z zewnątrz. Najwyższą forma adaptacji wg Piageta jest inteligencja.
Inteligencja jest rodzajem aktywności, która nie jest zdolnością wrodzoną lecz rozwija się na różnych etapach życia. Twierdzi że rozwój jest stadialny (etapowy), tak więc niezbędne jest przechodzenie z jednego stadium do drugiego i tak po kolei. Nie jest istotny czas w jakim pokonujemy poszczególne stadia. Koncepcja Piageta w literaturze często nazywana jest koncepcją inteligencji, koncepcją operacji myślowych, koncepcją myślenia.
Piaget podzielił rozwój inteligencji dziecka na 4 okresy:
okres rozwoju inteligencji sensoryczno - motorycznej 0-2 r. życia. Rozwój niezwykle bujny, każdego dnia dzieje się coś nowego. Piaget podzielił ten okres na 6 stadiów:
1*) 1 -wszy miesiąc życia: dziecko ćwiczy odruchy bezwarunkowe, tu nie występuje jeszcze uczenie się.
2*) do 4 -go miesiąca życia: pojawiają się pierwsze reakcje okrężne (pierwotne reakcje okrężne); reakcja okrężna to ćwiczenie funkcjonalne polegające na osiągnięciu oczekiwanego rezultatu, reakcje te dzieją się na ciele dziecka (dziecko ogląda swoje paluszki, rączki, brzuszek -poznaje swoje ciało)
3*) tu pojawiają się reakcje okrężne wtórne. To kontynuacja reakcji pierwotnych lecz odbywa się na przedmiotach otaczających dziecko. Dziecko widzi, że wokół niego są ciekawe rzeczy.
4*) doskonalenie wszystkich funkcji, które zdobyliśmy w poprzednich stadiach, dziecko powoli zaczyna rozumieć, że istnieja srodki działania i cele. Dziecko zdaje sobie sprawę z tego, że musi wykonać czynność dodatkową aby zdobyć (osiągnąć) cel -najczęściej jest to zabawka. 1,5 roczne dziecko porusza się po linii prostej -napotykając przeszkodę albo szturmuje ją, popycha albo cofa się.
5*) reakcje okrężne trzeciego rzędu związane z eksperymentowaniem. Dziecko wie że przedmioty mają określoną funkcję, ale można ją zmienić np. telefon komórkowy służy do amunicji. Przedmioty staja się przedłużeniem ręki np. przesunąć sobie zabawkę innym przedmiotem. Pojawia się obiektywizacja przedmiotu -dziecko zdaje sobie sprawę z tego, że przedmioty istnieją bez względu na to czy je widzi czy nie.
6*) pojawiają się zalążki dedukcji -dziecko może wykonać niektóre operacje w myśli. To jest myślenie sensoryczno - motoryczne, zmysłowo - ruchowe. Jeden element wykonuje w myśli -jest to pierwszy etap poważnego myślenia.
okres rozwoju wyobrażeń przedoperacyjnych 2-6, 7 lat. Problemy w tym okresie:
rozwój funkcji symbolicznej ma swój wyraz w rozwoju mowy oraz zabawy tematycznej i na niby,
pojęcie stałości, które jest nieodłącznie związane z cecha odwracalności, jeżeli cecha „odwracalność” nie jest wykształcona to dziecko nigdy nie zrozumie pojęcia stałości.
okres rozwoju operacji konkretnych 6, 7-11 lat. Pojawiają się proste operacje logiczne zwane ugrupowaniami (szeregowanie, dodawanie, klasyfikowanie). Dziecko potrafi rozwiązać nawet najbardziej trudne zadania ale nie potrafi sformułować sensownego prawa, które danym zadaniem rządzi.
okres rozwoju operacji formalnych 11-15 lat. Sposoby myślenia charakterystyczne dla człowieka dorosłego. Pojawia się myslenie abstrakcyjne, hipotetyczno -dedukcyjne, logiczne. Dziecko potrafi ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych faktów.
W badaniach dowiedziono, że rozwój struktur myślowych trwa dalej. Potwierdzenie tego jest w koncepcjach neo- i postpiagetowskich. Piaget zakończył swoją koncepcję na wieku 15 lat.
WYKŁAD VII
Niepiagetowskie koncepcje rozwoju:
I) Lebouvie - Vief
Jego zdaniem do rozwiązywania codziennych problemów nie wystarczą operacje formalne i oparte na nich myślenie hipotetyczno - dedukcyjne, które wg niego nie może dłużej spełnić funkcji adaptacyjnej. Jego zdaniem dorosły musi jak najlepiej wykorzystać swoją wiedzę do rozwiązywania praktycznych problemów. Funkcję nadrzędną w systemie regulacyjnym spełnia struktura JA.
Lebouvie - Vief wyróżnia 4 poziomy rozwoju:
presystemowy,
intrasystemowy,
intersystemowy,
autonomiczny.
Poziomy 1 i 2 odpowiadaja Piagetowskim stadiom rozwoju inteligencji (presystemowy -myślenie konkretne, intrasystemowy -operacje formalne).
Poziom 3 związany jest z takim sposobem myślenia, który pozwala jednostce szerzej zobaczyć związki interpersonalne zachodzące z innymi ludźmi, które wymagają uwzględnienia punktu widzenia innych osób. W takim wypadku jednostka potrafi zaakceptować różne punkty widzenia a co za tym idzie np. wzajemnie wykluczające się sposoby patrzenia na świat.
Poziom 4 związany z niezależnością, na tym poziomie człowiek zdolny jest do podjęcia odpowiedzialności za własne myślenie i działanie. Nie ma w naszym życiu pełnej niezależności, coś nas może zawsze powstrzymać od niezależnych sądów. Rozwój odbywa się przy jednoczesnym uwzględnieniu różnego rodzaju ograniczeń związanych z ujawnianiem indywidualnych dążeń.
II) Pascual Leone
Wyróżnia 4 stadia:
późne stadium formalne 17-25 lat. W tym stadium wzrasta zdolność do wysiłku intelektualnego. Bardzo wyraźne są stawiane cele życiowe, próba ich realizacji w złożonych sytuacjach życiowych.
stadium przeddialektalne 25-35 r. życia. W tym stadium pojawia się bardzo silny rozwój świadomości; uczymy się procesów postępowania, które zapewniają powodzenie w stosunkach międzyludzkich. Pojawia się bardzo silne poczucie kompetencji (intensywna działalność zawodowa).
stadium operacji dialektycznych 35-55 r. życia. Pogorszenie funkcjonowania zasobów umysłowych -pojawia się kryzys. Jest on przezwyciężany dzięki operacjom dialektycznym, które są połączeniem operacji formalnych z praktycznym doświadczeniem.
Stadium operacji transcendentalnych 55-75 r. życia. Aktywacja Ego, nie tyle w toku praktycznego działania lecz w kontekście refleksji i wspomnień (odwołanie się do korzeni).
III) Koncepcja Comnonsa i Richardsa:
Jest rozwinięciem koncepcji Piageta. Koncepcja strukturalno - funkcjonalna , zdaniem autorów głównym założeniem jest to, że rozwój traktowany jest jako wzrost, a także podkreśla się bardzo istotna rolę w stadialności rozwoju czyli przechodzenia z jednego etapu na drugi. Przechodzenie to związane jest z oddziaływaniem różnego rodzaju czynników; czynniki nazwano generatorami. Generatorem w koncepcji Piageta jest mechanizm równoważenia. U Comnonsa i Richardsa funkcje tę pełni układ czynności, w których skład wchodzą operacje i relacje między tymi operacjami. Autorzy wyróżniają szereg stadiów nie wyznaczając granic chronologicznych wskazując jedynie na ich kolejność:
1a czynności okrężne
1b czynności sensoryczno - motoryczne
2a czynności nominalne z nazywaniem przedmiotów
2b przed (pre -operacje)
3a operacje pierwotne
3b operacje konkretne
4a operacje abstrakcyjne
4b operacje formalne (związane z uporządkowaniem)
5a operacje systemowe (tworzy się system wiedzy, globalne uporządkowanie)
5b operacje meta systemowe (tworzy się system systemu, relacje między systemami, tworzy się struktura nadrzędna szeregu systemów)
6a operacje paradygmatyczne (mamy system systemów, wchodzimy wyżej, tworzy się struktura zwana polem; najwyższy sposób myślenia, pojawia się mistycyzm, myślenie filozoficzne, megaabsrtakcyjne, to nie jest tylko myślenie logiczne)
Wszyscy (większość) ludzi dochodzi do operacji formalnych, a niektórzy tylko do konkretnych.
WYKŁAD VIII
Rozwój moralny
Rozwój oralny to taki typ rozwoju, który rozpatrujemy w kategoriach dobra i zła. Na ten temat mówili:
A) Piaget : wyróżnia 2 stadia:
heteronomia -moralność przymusu. Tu dziecko uznaje za sprawiedliwe wszystkie przymusy formułowane przez starszych. Głównym powodem przestrzegania reguł jest kara. Ocena czynu dokonywana jest wg konsekwencji, a więc: duża szkoda -duża wina.
autonomia -stadium moralności współpracy. Źródłem postępowania są reguły wynikające ze wzajemnego porozumienia. Przy ocenie czynu uwzględniane są intencje. Nie ma jednoznacznego przejścia z jednego stadium do drugiego. Jest stadium przejściowe, nie ma stadium w pełni autonomii.
B) Bull : wyróżnia 4 stadia:
anomia -brak norm. Tu dzieci zwracają uwagę jedynie na przykrość lub przyjemność do jakiej prowadzi dane działanie.
heteronomia -świadomość występowania reguł. Jednakże akceptacja tych reguł wynika z tego, że za nimi stoją dorośli. Okres przedszkolny -sztywne trzymanie się reguł.
socjonomia -wyznacznikiem tego, co jest moralne jest sympatia dla innych, zaczynamy liczyć się z opinią środowiska.
autonomia -zdolność do oceny czynu niezależne od sankcji czy innych ludzi. O słuszności określonego postępowania decyduje wewnętrzne przekonanie.
C) Kolberg : 6 stadiów:
poziom prekonwencjonalny, stadium pierwsze -tu występuje ślepe posłuszeństwo dla władzy starszych, głównie z chęci uniknięcia kary. Ocena postępowania zależy od konsekwencji czynu.
stadium drugie -dobra jest ta postawa, która pozwala zaspokajać potrzeby. W tym stadium stosunki międzyludzkie mają charakter handlowy - „przysługa za przysługę”.
poziom konwencjonalny, stadium trzecie -tu dziecko dąży do zdobycia opinii dobrego dziecka. Zachowanie uważa się za dobre, jeżeli sprawia przyjemność innym.. Czyny oceniane są wg intencji.
stadium czwarte pojawia się aprobata dla idei głoszonych przez autorytet. Pojawia się fascynacja idolami.
poziom postkonwencjonalny, stadium piąte -źródłem wartości jest umowa społeczna. Dobre postępowanie to takie, które liczy się z ogólnymi normami. Przy ocenie czynu bierze się pod uwagę prawny punkt widzenia.
stadium szóste -tu pojawia się pojęcie sumienia. Ocena postępowania w tym stadium dokonywana jest zgodnie z własnym sumieniem.
WYKŁAD IX
Rodzina -podstawowa komórka społeczna (def. PRL-u), to grupa społeczna, w której zachodzą stosunki interpersonalne. To grupa podstawowa, tzn. taka, w której członkowie pozostają ze sobą w bliskim kontakcie i wzajemnie ze sobą współdziałają.
Funkcje rodziny:
prokreacyjna
zarobkowa (utrzymanie rodziny)
wychowawcza
usługowo - opiekuńcza
socjalizująca (wprowadzanie w społeczeństwo)
Postawa rodzicielska -jest to nabyta struktura poznawczo - uczuciowo - wolicjonalna ukierunkowująca zachowanie się rodziców wobec dzieci.
Periodyzacja ziemska (8 postaw):
odtrącająca -charakteryzuje się nadmiernym dystansem uczuciowym i dominacją rodziców, dziecko odczuwane jako ciężar.
akceptująca -przyjęcie dziecka takim jakie jest.
unikająca -ubogi lub obojętny stosunek uczuciowy rodziców do dziecka (brak uczuć choć dziecko jest zadbane, maja zabawki itp.)
współdziałająca wciąganie i angażowanie dziecka w sprawy rodzinne.
nadmiernie korygująca rodzice naginają dziecko do wytworzonego przez siebie wzoru.
uznawanie praw dziecka -pozytywne ustosunkowanie się do przejawów aktywności dzieci.
nadmiernie chroniąca -nadmierna koncentracja na dziecku, tzw. klosz.
rozumnej swobody -w miarę dorastania rodzice dają dziecku coraz więcej swobody, wzrasta zaufanie do dzieci.
Źródła postaw:
pojęcie wymarzonego dziecka wytworzone zanim dziecko się urodzi.
wcześniejsze doświadczenia z dziećmi.
Zadowolenie rodziny z liczby, płci i cech dziecka.
Model funkcjonowania człowieka w rodzinie:
DZIECKO:
Koncentracja na sobie
RANDKI
CHODZENIE
NARZECZEŃSTWO
MAŁŻEŃSTWO
Koncentracja na partnerze
DZ DZ
Koncentracja na rodzinie
DZ DZ
Koncentracja na partnerze
Koncentracja na sobie