FINANSE PUBLICZNE - CA
Podstawowe pojęcia finansów publicznych
Pojęcie finanse dotyczy procesów gromadzenia i rozdziału zasobów pieniężnych.
Finanse publiczne obejmują procesy związane z:
-pobieraniem i gromadzeniem dochodów i przychodów publicznych
-wydatkowaniem środków publicznych
-finansowaniem pożyczkowych potrzeb budżetu państwa, budżetów jst oraz sektora finansów publicznych jako całości
-zaciąganiem zobowiązań angażujących środki publiczne
-zarządzaniem środkami publicznymi
-zarządzaniem długiem publicznym
Finanse publiczne są określane jako:
formy i metody posługiwania się pieniądzem na cele publiczne
2. zjawiska i procesy pieniężne
3.pieniężna forma podziału dochodu narodowego
4.zasoby pieniężne operacje oraz normy prawne ich dotyczące.
Finanse publiczne a finanse prywatne.
F. publiczne - obejmują zasoby pieniężne związków publ-prawnych tzn. Państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezp. społ., fundacji, związków wyznaniowych. Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów ( w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.
Finanse prywatne (ludności) swoje dochody czerpią z pracy. Uzyskują w ten sposób wynagrodzenia, które mogą się kształtować pod wpływem mechanizmów rynkowych lub też podlegają regulacji prawnej (dotyczy pracowników sfery budżetowej)Gosp. domowe mogą otrzymywać dochody transferowe z tytułu zasiłków, emerytur, rent, stypendiów, dywidend. Ludność może korzystać z kredytów bankowych, szczególnie na działalność inwestycyjną (np. budownictwo mieszkaniowe) lub zakup dóbr trwałego użytkowania oraz uzyskiwać odszkodowania od zakładu ubezp. w przypadku strat losowych. W skład wydatków transferowych wchodzą głównie podatki i opłaty publiczne oraz składki ubezp. społ. Ludność obciążona jest też opłatami za usługi społ.
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
*zespół zadań stawianych przed finansami publicznymi w kształtowaniu stosunków społecznych, politycznych, ekonomicznych
*realizuje je państwo w ramach określonej organizacji gospodarki finansowej poprzez system planowania finansowego oraz w drodze aktów polityki finan
1.fiskalna
2.redystrybucyjna
3.stymulacyjna
4.informacyjno-kontrolna
Funkcje finansów publicznych.
1.redystrybucyjna polega na korygowaniu pierwotnego podziału dochodu narodowego ukształtowanego pod wpływem działania mechanizmu rynkowego. Jest ona bezpośrednio związana f-cją alokacyjną, bo alokacja zasobów wymaga zgromadzenia dochodów, którymi państwo mogłoby dysponować realizując swoje podstawowe f-cje. W tym celu musi wykorzystując atrybuty władzy podejmować decyzje wymuszające wtórny podział dochodów społeczeństwa na rzecz tworzenia fund. publ., które służą finansowaniu wydatków sektora publ, i innych wydatków państwa.
2.alokacyjna polega na tym, że za pomocą środków publ. można zmieniać (alokować) rozmieszczenie czynników wytwórczych (dobra inwestycyjne, kapitału, pracy itp.)
3.stabilizacyjna związana z realizacją koncepcji Keysa, który uważał, że oprócz mechanizmu rynkowego elementem współdziałającym na funkcjonowanie gospodarki powinna być również polityka państwa, po to, aby nie dopuszczać do powstania kryzysu nadprodukcji, do inflacji, bezrobocia, deficytu.
4. fiskalna- ma na celu zaspokoić popyt państwa na pieniądze. popyt państwa na pieniądze jest popytem bieżącym- popytem związanym z finansowaniem niedoboru a zaspokajanie popytu związane jest udzieleniem państwu pożyczek (obligacje, bony skarbowe).
5.kontrolna- system kontroli: monitoruje, sprawdza i kontroluje sprawność rozdysponowania śr. pieniężnych z pkt widzenia celów, które będą służyły społeczeństwu.
Zadania publiczne
- obowiązki prawne nałożone na organy władzy publicznej
Zakres zadań publicznych zależy od przyjętych rozwiązań ustrojowych, zgodnie z doktryną pomocniczości państwa „ władza powinna przejmować tylko te zadania, których nie są w stanie wykonać sami obywatele”.
Zadania publiczne są zróżnicowane, Możemy wśród nich wymienić:
- wykonywanie władczych funkcji państwa
- zarządzanie finansami państwa
- zarządzanie majątkiem stanowiącym własność państwa
- świadczenie usług publicznych
- utrzymanie infrastruktury przeznaczonej do powszechnego użytku
- wspieranie zadań wykonywanych przez organizacje społeczne
- wypłatę prawem przewidzianych świadczeń pieniężnych.
Decentralizacja zadań publicznych
Zasada pomocniczości - postulat decentralizacji zadań publicznych
Konstytucja - zasada domniemania kompetencji samorządu terytorialnego, zgodnie z która:
- samorząd terytorialny „wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez konstytucje lub ustawy dla organów innych władz publicznych”
- gmina „wykonuje wszystkie zadania sam teryt nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego”
¤czy jesteśmy krajem dostatecznie zdecentralizowanym?
Najbardziej syntetyczny miernik stopnia decentralizacji zadań publicznych- udział sektora samorządowego w wydatkach publicznych. W Polsce wskaźnik ten nieznacznie przekracza 20% i jest znacznie niższy od średniej europejskiej.
ZASADY OGÓLNE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Planowości
Przejrzystości
Dyscypliny finansowej
Celowości
Jawności
Sprawozdawczości finansowej
Legalności
Kontroli
Ochrony interesu finansowego państwa
Podstawy prawne finansów publicznych w Polsce
- konstytucja rozdział 10
-ustawy
-ratyfikowane umowy mn
-rozporządzenia
Ustawa o finansach publicznych z 30.05.2005- określa:
-zasady i sposoby zapewnienia jawności i przejrzystości finansów publicz
-formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych
-zasady planowania i dysponowania środkami
-zasady kontroli finansowej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych
-zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne wprowadzane w razie nadmiernego zadłużenia
-sposób finansowania deficytu i zasady operacji finansowych dokonywanych przez jednostki sektora finansów publicznych
-zakres projektowanych i uchwalanych budżetów opartych na dochodach publicznych
-zasady opracowywania projektów i uchwalania budżetów- oddzielnie dla państwa i dla jst
-zasady i tryb wykonywania budżetów oraz rozliczania ich wykonania
-zasady i tryb gospodarowania środkami pochodzącymi z UE oraz innych źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi.
Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych z 17.12.2004 określa:
- zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
-organy właściwe w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów pub
- tryb postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów pub
-katalog kar.
Ministrowie finansów:
Leszek Balcerowicz 1989-1991
Karol Lutkowski 1991-1992
Andrzej Olechowski 02.1992-06.1992
Jerzy Osiatyński 1992-1993
Marek Borowski 1993-1994
Grzegorz Kołodko 1994-1997
Marek Belka 02.1997-10.1997
Leszek Balcerowicz 1997-2000
Jarek Bauc 2000-2001
Halina Wasilewska-Trenker 08.2001-10.2001
Marek Belka 2001-2002
G. Kołodko 2002-2003
Andrzej Raczko 2003-2004
Mirek Gronicki 2004-2005
Teresa Lubińska 2005-2006
Zyta Gilowska 01.2006-06.2006
Paweł Wojciechowski 06.2006-07.2006
Stanisław Kluza 07.2006-09.2006
Zyta Gilowska 09.2006-11.2007
Jan Vincent Rostowski 16.11.2007-…
SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH
3 podsektory
1)rządowy- obejmujący organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, organy adm rządowej, PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne oraz inne jednostki dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ adm rządowej lub inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego.
2)samorządowy- jst, ich organy i związki oraz jednostki organizacyjne dla
których organem założycielskim lub nadzorującym jest jednostka sam teryt
3)ubezpieczeń społecznych- obejmujący Zakład Ubezpieczeń Społecznych i
Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz zarządzane przez nie fundusze
Do sektora finansów publicznych zalicza się:
organy władzy publicznej, w tym organy adm rzadowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały
jst i ich związki
jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
państwowe i samorządowe fundusze celowe
uczelnie publiczne
jednostki badawczo-rozwojowe
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
państwowe i samorządowe instytucje kultury
ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze
Narodowy Fundusz Zdrowia
PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
PODSTAWY PRAWA BUDŻETOWEGO I GOSPODARKI BUDŻETOWEJ
ס1768- budżet Obojga Narodów- Skarbu Koronnego i Skarbu Wielkiego Księstwa Litewskiego
Pojecie budżetu
-akt decyzji politycznej
-zasób środków pieniężnych
-plan
-forma organizacji publicznej gospodarki finansowej
-akt prawny
Cechy budżetu państwa:
budżet jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizowaniem zadań
gromadzenie środków budżetowych odbywa się w sposób przymusowy
szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa
procesy gromadzenia i dzielenia dochodu za pomocą budżetu wyznaczają zasady ustawowo-konstytucyjne narzucające uregulowania prawne w postaci aktów prawnych najwyższej rangi czyli ustaw
procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodu w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny ale także społeczny
dochody budżetowe mają charakter bezzwrotny (definitywny)
budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości (jest planem dochodów i wydatków na z góry ustalony czas)
budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym
strumieniowy charakter budżetu oznacza z reguły konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego
budżet państwa nie jest jedynym "narzędziem" w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalności państwa co oznacza, że nie może być on wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa
Budżet państwa- plan finansowy obejmujący dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa, uchwalany przez sejm na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym w formie ustawy budżetowej. Ma charakter dyrektywny.
Rodzaje budżetu według różnych kryteriów:
podstawowym podziałem jest podział na:
budżet państwa
budżet jednostek samorządu terytorialnego
innym podziałem jest rozróżnienie na:
budżet zwyczajny - obejmuje on dochody i wydatki przewidywane zgodnie z uregulowaniem prawnym, sytuacją gospodarczą państwa i kierunkami działania jego władz
budżet nadzwyczajny - dotyczy zazwyczaj wydatków których niezgodność ujawnia się w trakcie roku budżetowego a dla których pokrycia planuje się dodatkowe dochody
podział na:
budżet wydatków bieżących - na utrzymanie państwa i jego instytucji
budżet majątkowy (inwestycyjny) - wydatki związane z wydatkami majątkowymi oraz z wydatkami na cele rozwojowe
ZASADY BUDŻETOWE
- zasada równowagi
- zasada zupełności i powszechności - wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków
- zasada jedności- formalnej - w danym państwie występuje tylko jeden budżet
- zasada jedności- materialnej - głosi że wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem finansowym
- zasada szczegółowości (specjalizacji) - wg niej dochody i wydatki powinny być ujmowane w sposób dokładny z określeniem źródeł dochodu oraz przeznaczenia wydatków, wydatkowanie tylko w wysokości ustalonej w budżecie oraz w określonym czasie
- zasada jawności - prezentowanie dochodów i wydatków społeczeństwu( ujawnienie procedury budżetowej, uchwalenia i wykonania budżetu, dane budżetowe są regularnie udostępniane)
- zasada jasności - pozwala rozpoznać procesy zachodzące w obszarze budżetu państwa
- zasada gospodarności - wymaga oszczędnego wydatkowania publicznych środków pieniężnych.
- zasada jednoroczności - ustalanie budżetu na konkretne terminy, roczny - budżet bieżący, długookresowy - budżet inwestycyjny
Horyzont czasowy planowania budżetowego
- zasada roczności budżetu
- planowanie kroczące
- planowanie wieloletnie
PROCEDURA BUDŻETOWA
Całokształt prawnie określonych zasad postępowania z budżetem
Fazy procedury budżetowej
1)ustalanie budżetu
Obejmuje całokształt czynności, których treścią jest tworzenie budżetu jako planu posiadającego określoną formę prawną. Składa się na nią: stadium przygotowania projektu budżetu ( Ustawa budżetowa a prowizorium budżetowe) i stadium uchwalania budżetu (3 czytania).
W opracowaniu projektu budżetu można wyróżnić kilka podetapów. Pierwszy to prace przygotowawcze gdzie Rada Ministrów ustala wytyczne oraz zasady polityki społeczno- gospodarczej i budżetu państwa. Na ich podstawie Minister Finansów opracowuje i wydaje wytyczne szczegółowe, zwane notą budżetową, a dotyczące trybu i formy sporządzania projektu budżetu państwa.
Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i Senatowi:
roczne założenia polityki społeczno-gospodarczej;
roczne i wieloletnie prognozy koniunktury gospodarczej oraz długookresowe programy działań gospodarczych państwa;
informacje, analizy i oceny sytuacji społeczno-gospodarczej z własnej inicjatywy lub na wniosek sejmu.
Horyzont czasowy oraz zakres programów określa Rada Ministrów w zależności od stanu gospodarki i warunków międzynarodowych.
W następnym podetapie prowadzone są prace w ministerstwach i urzędach centralnych. Wstępne wersje projektów budżetów resortowych są przekazywane do Ministerstwa Finansów.
Projekt budżetu przechodzi pod obrady Rady Ministrów, która uchwala projekt ustawy budżetowej wraz z uzasadnieniem i przedstawia Sejmowi w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Na jesiennej sesji Sejmu Minister Finansów przedstawia expose budżetowe, czyli referat określający główne założenia projektu budżetu państwa i polityki finansowej rządu w roku planowanym. Następnie projekt budżetu trafia do sejmowej komisji gospodarczej, budżetu i finansów - do której włączają się inne komisje sejmowe. Po zakończeniu prac komisji odbywa się debata sejmowa nad projektem budżetu. Sprawozdania i wnioski komisji są podstawą ogólnej debaty budżetowej. Posłowie mają prawo zgłaszania poprawek do projektu i do wniosków komisji.
Projekt sejmowy jest przedstawiany Senatowi, który zgłasza uwagi i poprawki, po czym projekt wraca do Sejmu. Ostatnim podetapem jest głosowanie nad budżetem z wniesionymi poprawkami.
Uchwalona przez sejm uchwała budżetowa zostaje przekazana Senatowi, który może wnieść do niej poprawki, które Sejm może uwzględnić lub odrzucić, lecz do odrzucenia wymagana jest kwalifikowana większość głosów. Uchwalona przez Sejm i Senat ustawa budżetowa wchodzi w życie po podpisaniu jej przez Prezydenta I ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.
Budżet państwa powinien być uchwalony przed nowym rokiem budżetowym. Jeżeli nie jest to możliwe Rada Ministrów musi przedstawić Sejmowi prowizorium budżetowe, czyli uproszczony budżet tymczasowy. Ustawa o prowizorium budżetowym określa poziom dochodów i wydatków budżetu na czas trwania prowizorium, tzn. do uchwalenia budżetu przez Sejm (zwykle na kilka miesięcy).
Prawo budżetowe określa, iż prowizorium budżetowe powinno zawierać niezbędne dane o dochodach i wydatkach budżetu państwa na rok budżetowy lub na określoną jego część, w układzie i szczegółowości umożliwiających działanie państwowych jednostek budżetowych i zakładów budżetowych, a także upoważnia do zaciągania kredytu bankowego oraz emisji obligacji, bonów skarbowych i innych papierów wartościowych.
Jeżeli Sejm z różnych względów nie byłby w stanie uchwalić ani ustawy budżetowej ani ustawy o prowizorium, przepisy stanowią, że podstawą gospodarki budżetowej państwa jest uchwalony przez Radę Ministrów projektu budżetu
2)wykonanie budżetu
- obejmuje czynności polegające na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków zgodnie z obowiązującym planem budżetowym.
- ogół czynności polegających na pobieraniu dochodów ze źródeł i w proporcjach wynikających z ustawy budżetowej oraz dokonywaniu wydatków na cele i w kwotach ustalonych w budżecie.
Wszystkie organy wykonujące budżet można podzielić na cztery grupy:
organy ustalające zasady prawne wykonywania budżetu (Sejm, Senat, Rada Ministrów, Minister Finansów, ministrowie resortowi);
organy sprawujące nadzór nad wykonaniem budżetu (Rada Ministrów, Minister Finansów wraz z urzędami i izbami skarbowymi - organami kontroli skarbowej).
organy wykonujące kasową obsługę budżetu (Narodowy Bank Polski);
organy bezpośrednio pobierające dochody i realizujące wydatki.
a) Przeniesienie wydatków budżetowych jest równoznaczne ze zwiększeniem środków na wykonanie danego zadania i jednoczesnym zmniejszeniu środków dla zadania innego.
b) uruchamianie dodatkowych wydatków, które zwiększają kwotę wydatków budżetu. Zmiany takie zależą od istnienia źródeł pokrycia wydatków, do których zalicza się rezerwę budżetu lub nowo wprowadzone dochody na rzecz budżetu
3)kontrola wykonywania budżetu
-sporządzanie sprawozdania z wykonania budżetu
-kontrola jego wykonania, udzielanie rządowi absolutorium. (parlament).
Na bieżąco nad wykonaniem budżetu czuwa minister Finansów, który przedstawia Radzie Ministrów okresowe sprawozdania.
Naczelnym organem kontroli państwa jest Najwyższa Izba Kontroli (NIK) do której należy kontrola całokształtu działalności organów administracji rządowej wszystkich jednostek gospodarczych oraz jednostek budżetowych. NIK przeprowadza kontrolę wykonywania budżetu tzn. legalność, celowość i gospodarność jednostek wykonujących budżety. Opiniuje ona sprawozdania Ministra Finansów z wykonania budżetu i przekłada je Sejmowi, co stanowi podstawę udzielania rządowi absolutorium.
Wykonanie budżetu państwa zarówno na bieżąco jak i po każdym roku budżetowym kontroluje Sejm.
Minister Finansów do dnia 10 września roku budżetowego przedstawia komisji sejmowej do spraw budżetu i Najwyższej Izbie Kontroli okresową informację o przebiegu wykonania budżetu państwa za pierwsze półrocze.
Coroczne sprawozdania z wykonania budżetu państwa przedstawia Sejmowi i Najwyższej izbie Kontroli Rada Ministrów, w terminie do dnia 30 czerwca roku następującego po upływie roku budżetowego.
Obowiązujące prawo budżetowe określa, że w skład sprawozdania z wykonania budżetu państwa powinny wchodzić:
ocena realizacji zadań polityki społeczno-gospodarczej wraz ze wskaźnikami produkcji, zatrudnienia, dochodu narodowego, handlu zagranicznego, inwestycji, spożycia, cen i płac;
ocena finansów jednostek gospodarczych, przychodów i wydatków pieniężnych ludności, bilansu finansowego sektora publicznego oraz bilansu płatniczego;
dochody i wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu państwa, sporządzone według układu ustawy budżetowej;
dochody i wydatki gospodarki pozabudżetowej oraz państwowych funduszów celowych;
część objaśniająca wykonanie budżetu państwa z uwzględnieniem różnic między budżetem uchwalonym a wykonanym.
Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi swoją analizę wykonania budżetu państwa. Na jej podstawie oraz na podstawie własnych prac i analiz komisja sejmowa właściwa do spraw budżetu państwa przedstawia Sejmowi stosowny wniosek w sprawie udzielania rządowi absolutorium za dany rok budżetowy.
ŚRODKI PUBLICZNE
- dochody publiczne
- środki pochodzące z budżetu UE
- niepodlegające zwrotowi środki pochodzące z innych źródeł zagranicznych
- przychody budżetu państwa i budżetów jst oraz innych jednostek sektora finansów publicznych
- przychody jed sektora fin pub pochodzące z innych źródeł.
Przychody budżetu państwa i budżetów jst oraz innych jed sektora fin pub pochodzą:
ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i majątku jst
ze spłat pożyczek udzielonych ze środków pub
z otrzymanych pożyczek i kredytów
DOCHODY PUBLICZNE TO środki pieniężne pobierane bezzwrotnie przez państwo lub jst na sfinansowanie wydatków związanych z realizacją ich działań. Są to:
1)daniny publiczne
2)inne dochody należne budżetowi państwa, jst, innym jedn sektora fin pub
3)wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych prze jedn sektora fin publicznych
4)dochody z mienia
5)spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej
6)odszkodowania należne jedn sektora fin pub
7)kwoty uzyskane z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji
8)dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów
9)inne dochody
Dochody budżetu państwa
- podatki (pośrednie to od towaru i usług, od gier i akcyzowy + od os fizycznych i od os prawnych)
-cła
-wpłaty z zysku NBP
-dywidendy
-wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych
-dochody z najmu, dzierżawy
-opłaty budżetowe
-kary pieniężne, grzywny, mandaty
-spadki, zapisy, darowizny poczynione w formie pieniężnej
-inne dochody publiczne
Na plan wydatków budżetu państwa składają się:
- zbiorcze zestawienie prezentujące plan wydatków w układzie działów i wyróżnionych rodzajów wydatków
- szczegółowy plan wydatków w układzie części budżetowych, działów i rozdziałów oraz wyróżnionych rodzajów wydatków
-zestaw tabel przedstawiających szczegółowo wybrane rodzaje wydatków
GRUPY WYDATKÓW
-dotacje i subwencje
-świadczenia na rzecz os fizycznych
-wydatki bieżące jednostek budżetowych
-wydatki majątkowe
- rozliczenia z bankami
-obsługa długu publicznego
-środki własne UE
-wydatki na finansowanie projektów z udziałem środków UE
Dotacje:
-celowe, to m.in. dotacje na pierwsze wyposażenie zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych w środki obrotowe, dotacje dla jst na realizację zadań z zakresu adm rządowej, dotacje dla jst na realizacje zadań inspekcji i straży
-podmiotowe,
-przedmiotowe, ulgowe krajowe kolejowe przewozy pasażerskie, podręczniki szkolne do kształcenia zawodowego i specjalnego i podręczniki akademickie, przesyłki ustawowo zwolnione z opłat pocztowych
-rozwojowe, środki budżetowe UE przekazywane: samorządowi województwa w związku z pełnieniem funkcji instytucji zarządzającej regionalnym programem operacyjnym, jednostkom wykonującym zadania finansowane z udziałem środków UE pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rybołówstwa.
Świadczenia pieniężne na rzecz ludności:
Przekazywane bezpośrednio lub pośrednio
- emerytury i renty
- świadczenia chorobowe, wypadkowe, rodzinne, stypendia
- zasiłki dla bezrobotnych
- dopłaty do leków
Wydatki bieżące jednostek sektora fin pub:
- wydatki osobowe
- wydatki rzeczowe
-inne wydatki (podatki, opłaty)
Wydatki na obsługę długu publicznego obejmują:
- odsetki od zaciąganych zobowiązań
- wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych
Wydatki majątkowe:
- zakup rzeczowych lub finansowych składników majątkowych dla jedn sektora fin pub dokonującej wydatku
- dotacje przeznaczone na wydatki inwestycyjne innych podmiotów
*w ustawie budżetowej na rok 2008 ustalono wydatki budżetu państwa na kwotę nie większą niż 308.982.737 tys zł a deficyt budżetu państwa na kwotę nie większą niż 27.090.641 tys zł.
Wydatki z budżetu państwa w trakcie wykonywania budżetu:
I) Przenoszenie planowanych wydatków:
upoważnienie dysponentów części(wojewoda, minister) do dokonywania przesunięć między rozdziałami i paragrafami;
zakaz zwiększania wydatków w jakiejkolwiek podziałce klasyfikacji o więcej niż 5% kwoty w niej zawartej;
zakaz zwiększania planowanych wydatków na wynagrodzenia.
II) Blokowanie wydatków:
niegospodarność;
opóźnienie w realizacji zadań.
Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi:
a)ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym lub zagranicznym
b)kredytów zaciąganych w bankach krajowych lub zagranicznych
c)pożyczek
d)prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
e)nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych
*rezerwa ogólna nie może być większa niż 0,2% planowanych wydatków budżetowych
*rezerwy celowe- łączna kwota nie może przekroczyć 5% planowanych wydatków
-awaryjne remonty i zakup wyposażenia
-odszkodowania zarządzane od Skarbu Państwa
-wzrost zatrudnienia w jednostkach budżetowych finansowanych z budżetu państwa
Deficyt budżetowy to niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków, inaczej nadwyżka wydatków nad dochodami.
Rodzaje deficytu budżetowego:
- rzeczywisty - to taki, jaki faktycznie wynika z porównania dochodów bieżących i , wydatków bieżących;
strukturalny - występuje w sytuacji gdy nie istnieje bezrobocie, jest to deficyt potencjalny-gdyby wszyscy mieli pracę;
cykliczny - to deficyt rzeczywisty-deficyt strukturalny, uważa się iż powstał on na skutek wahań w gospodarce
ekonomiczny - deficyt sektora finansów publicznych powiększony o rekompensaty dla emerytów, rencistów a pomniejszający o transfery rządowe do funduszy emerytalnych.
Pokrywanie deficytu budżetowego:
nadwyżki z lat poprzednich
pożyczki i kredyty
kredyty w banku centralnym
przychody z prywatyzacji (Polska)
Państwo sprzedaje papiery wartościowe. Za wyemitowane pap. wartościowe państwo otrzymuje od ich nabywcy banku centralnego pieniądz gotówkowy, który przeznacza na pokrycie deficytu. Z kolei bank centralny sprzedaje te walory na rynku pap. wartościowych wykorzystując operacje otwartego rynku. W Polsce ten sposób finansowania deficytu odbywa się przede wszystkim poprzez emisję obligacji i bonów skarbowych. Dokonuje je imieniu Skarbu Państwa Minister Finansów.
Obligacje emituje się w celu pokrycia deficytu budżetowego. Charakteryzują się niższym ryzykiem inwestycyjnym niż inne instrumenty finansowe, jednakże w zamian za to zysk z obligacji kształtuje się m. więcej na poziomie wzrostu inflacji. Obligacja przenosi wartość pieniądza w czasie. Bony skarbowe- to pap. wartościowe emitowane przez skarb państwa o terminie wykupu do jednego roku. Służą one głównie zabezpieczeniu płynności finansowej budżetu państwa w ciągu roku. Posiadają one gwarancję Skarbu Państwa, są więc uważane przez inwestorów za bardzo bezpieczne. Są także przedmiotem wtórnego obrotu, a więc w razie potrzeby można je odsprzedać przed upływem terminu wykupu.
Kolejnym sposobem finansowania przez państwo deficytu jest kredyt w banku centralnym, czyli dodruk pustego pieniądza. Państwo sprzedaje pap. wartościowe bankowi centralnemu i w zamian otrzymuje pieniądz gotówkowy. Z kolei nabywca nie wprowadza ich na rynek kapitałowy, tym sposobem wielkość środków pieniężnych pozostających w dyspozycji podmiotów rynkowych nie ulega zmianie, natomiast realizowane wydatki budżetowe zwiększają nominalną podaż pieniądza w gospodarce. Jest to tzw. inflacyjna ścieżka finansowania deficytu budżetowego państwa.
wszystkich zobowiązań sektora publicznego z tyt. zaciągniętych kredytów, pożyczek, itp. zobowiązań (z lat poprzednich również).
Przyczyny powstania deficytu budżetowego
1.uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny
2.okresy umorzonych wydatków publicznych zwłaszcza okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych
3.realizowana doktryna ekonomiczna, która może zakładać świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego
4.wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia
5.cykle koniunkturalne w gospodarce
6.spadek skłonności do inwestowania.
Zmniejszyć deficyt budżetowy można:
1.zmniejszenie wydatków państwa przy nie zmienionych stawkach podatków,
2.podniesienie podatków przy pozostawieniu na dotychczasowym poziomie wydatków państwa.
Sposoby finansowania budżetu :
1.można wykorzystać zgromadzone rezerwy budżetowe nie wydatkowane w latach ubiegłych
2.można finansować zadania różnego rodzaju pożyczkami i kredytami
a)zagranicznymi
b)krajowymi
Zgodnie z traktatem Maastricht kraje Unii Europejskiej, by móc w przyszłości wejść do unii monetarnej muszą spełnić kilka kryteriów
1.deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3%
2.dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB liczonego w cenach rynkowych.
Zaciągając pożyczki na finansowanie deficytu budżetowego państwo tworzy dług publiczny.
Dług publiczny- obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wy eliminowaniu przepływów finansowych między podmiotami należącymi do tego sektora zaciągnięte z następujących tytułów:
-papiery wartościowe
- pożyczki
-kredyty
-przyjęte depozyty
-zobowiązania wymagalne tzn. których termin płatności minął a które nie zostały przedawnione lub umorzone.
Rodzaje długu publicznego:
a)sektora rządowego (rządowy)
b)sektora JST (samorządowy)
1.krajowy- zadłużenie państwa i JST wobec własnych obywateli i podm. gosp.
2.zagraniczny- zadłużenie wobec zagranicznych podm.
Granice i procedury ostrożnościowe długu publ. - dług publ. nie może przekroczyć 3/5 PKB - czym większy dług publ. tym większy koszt obsługi długu publ.
Dług publ nie może przekroczyć 60% PKB jeśli sięga już 50-55% uruchamiana jest
Procedura ostrożnościowa z ustawy o fin. publ. z 11.1998
Strategia zarządzania długiem publicznym- 3lata, minister finansów, zawiera m. inn. analizę obecnej sytuacji oraz prognozy.
Finansowanie deficytu budżetowego oraz obsługa długu publicznego.
Źródłami pokrycia deficytu budżetowego państwa są:
1.środki powstające na rachunku budżetu państwa w dniu 31.12.
2.przychody z tytułu sprzedaży skarbowych papierów wartościowych (bony skarbowe, obligacje rynkowe, oszczędnościowe itp.)
3.przychody z prywatyzacji
4.przychody z tytułu kredytów i pożyczek krajowych i zagranicznych
5.przychody z innych tytułów
6.odsetki od przychodów z odsetek
1. Podatek - przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne i publiczno-prawne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo lub inny związek publiczno-prawny na podstawie obowiązujących przepisów określających warunki, wysokość, terminy jej płatności.
Obowiązek podatkowy - nie skonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego na rzecz Skarbu Państwa, gminy, powiatu lub województwa wynikająca z ustawy podatkowej. (ordynacji podatkowej)
RODZAJE PODATKÓW
podatki bezpośrednie - ekonomiczny ciężar podatku ponosi osoba, która jest podatnikiem z prwanego punktu widzenia np. podatek dochodowy od osób fizycznych, od spadków i darowizn
podatki pośrednie - inny podmiot wskazują jako podatnika przepisy prawa podatkowego, a inny podmiot ponosi ciężar podatku : np. VAT, akcyza
od osób fizycznych
od osób prawnych
do budżetu państwa
do budżetu jst
W każdym podatku można wskazać stale występujące elementy składające się na instytucję prawną podatku, nazywa się je elementami konstrukcji podatku. Podstawowe elementy konstrukcyjne podatku to:
podmiot podatku
przedmiot podatku
podstawa opodatkowania
stawki podatku
ulgi, zwolnienia i wyłączenia podatkowe
Podmiot podatku
*) Podmiot czynny - z reguły jest to państwo (gmina) z tym zastrzeżeniem, że wymiar i pobór może być dokonywany przez ważne organy finansowe (ustawa podatkowa).
U.P art. 13 Organami podatkowymi są :
urzędy skarbowe, wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast I instancji
izby skarbowe - jako organ odwoławczy I instancji urzędów skarbowych
samorządowe kolegia odwoławcze - organy odwoławcze II instancji od decyzji wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast.
Jeżeli organem I instancji jest Izba Skarbowa, to II instancji Minister Finansów.
Jeżeli organem I instancji jest Minister Finansów, to II instancji też jest Minister Finansów.
*)Podmiot bierny
Podatnik - osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
Płatnik - osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej, obowiązana do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie i na właściwy rachunek. Odpowiada całym swoim majątkiem.
Inkasent - osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie i na właściwy rachunek. Rada Miasta może powołać inkasentów.
Przedmiotem podatku jest sytuacja faktyczna lub prawna, z której zaistnieniem przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku. Taką sytuacją faktyczną może być np. posiadanie rzeczy lub osiąganie przychodów. Natomiast sytuacją prawną - otrzymanie spadku, czy darowizny.
Przedmiot podatku znajduje zazwyczaj swój wyraz w nazwie podatku, ta zaś w tytule ustawy wprowadzającej podatek.
Podstawa opodatkowania to ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot podatku. Ujęcie ilościowe to np. powierzchnia, objętość, ciężar. Z kolei ujęcie wartościowe to np. wartość rynkowa, wartość ewidencyjna, przychód, itp.
Wybór ilościowego lub wartościowego ujęcia podstawy jest sprawą techniki podatkowej uwarunkowanej niekiedy polityką podatkową. Od podstawy opodatkowania należy odróżnić podstawę obliczenia podatku.
Stawki podatku mogą być stawkami kwotowymi lub stosunkowymi. Te ostatnie mogą mieć postać procentową (najczęstsze), ułamkową albo wielokrotnościową.
Stawka kwotowa jest definiowana jako ilość jednostek pieniężnych jaką należy zapłacić od jednostki podstawy obliczenia podatku.
Stawka procentowa to relacja pomiędzy wielkością świadczenia podatkowego a wielkością podstawy obliczenia podatku. Może mieć ona postać stawki stałej lub skali podatkowej.
Przeciwieństwem stałej stawki procentowej jest ją skala podatkowa. Definiuje się jako zbiór uporządkowanych (rosnąca lub malejąco) stawek procentowych.
W teorii podatku występują 3 typy skal podatkowych:
skala progresywna
skala regresywna
skala degresywna
W przypadku progresywnej wraz ze wzrostem podstawy obliczenia podatku, rośnie wysokość stawek podatkowych. W skalach regresywnych wzrost podstawy obliczenia podatku wiąże się z obniżaniem stawek podatku. Skala degresywna jest połączeniem skali progresywnej i regresywnej.
Ze zwolnieniem podatkowym mamy do czynienia wówczas, kiedy określona kategoria stanów faktycznych lub prawnych mieści się w ogólnych ramach przedmiotowo-podmiotowych danego podatku, ale przepisy wyłączają w sposób wyraźny od opodatkowania (zwolnienia mogą być podmiotowe lub przedmiotowe).
Wyłączenie podatkowe jest wyrazem braku zainteresowania pracodawcy podatkowego określonymi kategoriami stanów faktycznych lub prawnych, zwykle z tego powodu, że są objęte zakresem innych podatków.
Ulgi podatkowe - polegają na ograniczeniu wielkości obciążenia podatkowego (mogą mieć charakter podmiotowy, przedmiotowy lub mieszany).
Rzadziej niż zwolnienia i ulgi podatkowe występują zniżki podatkowe.
Podstawą podatku jest zawsze dochód, czyli bogactwo podatnika. Państwo może przeprowadzić pobranie podatku w różnych momentach, np. wtedy kiedy dochód zostanie wypracowany, lub wówczas gdy ma już formę majątku (kapitału) albo wtedy, kiedy dokonuje się wydatków. W związku z tym, z punktu widzenia przedmiotu opodatkowania występują:
podatki od dochodów (niekiedy przychodów)
podatki od majątku
podatki od wydatków
Kategorie zobowiązania podatkowego:
z chwilą doręczenia decyzji (np. podatek od nieruchomości od osób fizycznych);
z chwilą zaistnienia przewidzianego w przepisach prawa podatkowego (np. podatek od nieruchomości od osób prawnych).
Formy wygasania zobowiązania podatkowego:
Efektywne/ nieefektywne
1.z dniem zapłaty podatku
2.z chwilą potrącenia zobowiązania podatkowego z wierzytelności podatnika względem skarbu państwa
3.zaniechania poboru podatku
4.z chwilą umorzenia zaległości podatkowej
5.przedawnieniu zobowiązania podatkowego(3lata lub 5 lat)
6.w inny sposób
PODATKI BEZPOŚREDNIE
a)dochodowe
- od osób fizycznych (rozliczenie do 30 kwietnia) PIT- personal income tax
- od osób prawnych (zwolnione podmioty np. Skarb Państwa, NBP) CIT- corporate income tax, rozliczenie do 31 marca
b)majątkowe:- od spadków i darowizn -od czynności cywilnoprawnych - rolny - leśny - od nieruchomości - od środków transportowych - od posiadania psów
PODATKI POŚREDNIE
a) VAT
Podatek od towarów i usług, podatek od wartości dodanej, podatek VAT, forma podatku obrotowego stosowana obecnie w większości krajów świata, również w Polsce od 1993. Przedmiotem opodatkowania jest wartość sprzedaży towarów i usług, Podatek VAT ma charakter liniowy. Polskie prawo podatkowe przewiduje stawkę podstawową 22% (dla większości towarów i usług), stawkę obniżoną 7% (m.in. surowce energetyczne i nośniki energii, materiały budowlane, roboty budowlano-montażowe związane z budownictwem mieszkaniowym, obiekty budownictwa mieszkalnego), stawkę 0% (głównie dla towarów eksportowanych). Obowiązek płacenia podatku VAT spoczywa na osobach fizycznych, prawnych oraz jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, sprzedających w ciągu roku towary i usługi o wartości przekraczającej określoną przepisami kwotę (waloryzowaną co roku w związku z inflacją).
b)Akcyza
kiedyś zwany podatkiem od dóbr luksusowych, nakładany na wyroby konsumpcyjne zwane akcyzowymi, m.inn. papierosy, alkohol, paliwo. W Polsce stanowi 18% i obowiązuje od 1993 roku. Obowiązek podatkowy w podatku akcyzowym ciąży na producencie wyrobów akcyzowych i na importerze.
c)od gier
nałożony ustawą z 1992 r. o grach losowych i zakładach wzajemnych, gdzie gry losowe zostały określone jako gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik zależy od przypadku, a warunki gry określa regulamin. Opodatkowaniu nie podlegają loterie promocyjne Wyróżniamy tu gry liczbowe(20%), lotrie pieniężne i fantowe(10%), gry na automatach(45%).
ISTOTA DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH
A)podmioty odpow za naruszenie dyscypliny fin publ:
Art. 4. Odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają:
1) osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych albo jednostki niezaliczanej do sektora finansów publicznych otrzymującej środki publiczne lub zarządzającego mieniem tych jednostek;
2) kierownicy jednostek sektora finansów publicznych;
3) pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych;
4) osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych.
Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz ich wymiar
Art. 31. 1. Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:
1) upomnienie;
2) nagana;
3) kara pieniężna;
4) zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.
2. Karę pieniężną wymierza się w wysokości od jednokrotności do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego - należnego w roku, w którym doszło do tego naruszenia.
3. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie wysokości wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 2, karę pieniężną wymierza się w wysokości od jednokrotności do pięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia.
4. Karę zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi wymierza się na okres od roku do 5 lat.
Art. 32. 1. Ukaranie karą nagany lub karą pieniężną wywołuje, określone w odrębnych przepisach, skutki wynikające z ujemnej lub negatywnej oceny kwalifikacyjnej.
2. Ukaranie karą zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi wyklucza, przez czas określony w orzeczeniu o ukaraniu, możliwość:
1) pełnienia funkcji:
a) kierownika, zastępcy kierownika lub dyrektora generalnego,
b) członka zarządu,
c) skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy głównego księgowego,
d) kierownika lub zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonywanie budżetu lub planu finansowego
- jednostki sektora finansów publicznych;
2) reprezentowania interesów majątkowych Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych;
3) członkostwa w organach stanowiących, nadzorczych i wykonawczych państwowych i samorządowych osób prawnych.
3. Ukaranie karą zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi nie ogranicza prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego) na wójta, burmistrza i prezydenta miasta.
KATALOG CZYNÓW STANOWIĄCYCH NARUSZENIE np.
Art. 8. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:
1) przekazanie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu jej udzielania;
2) nierozliczenie przekazanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji;
3) nieustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi do budżetu.
Art. 9. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:
1) wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację;
2) nierozliczenie otrzymanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji;
3) niedokonanie zwrotu dotacji w należnej wysokości lub nieterminowe dokonanie zwrotu tej dotacji.
Art. 10. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest dokonanie zmiany w budżecie lub planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia.
Finanse jednostek samorządu gminnego.
Dochody samorządu gminnego
1.wpływy z ustalonych przez parlament i pobieranych przez gminę podatków. Najważniejszym jest podatek
a)od nieruchomości 10-15% dochodów gminy
b)rolny- powyżej 1 ha
c)leśny
d)od środków transportowych
e)od działalności gosp.
f)od czynności cywilno-prawnych np. od spadków, darowizn
g)od psów
h)opłaty skarbowe i administracyjne
i)opłaty lokalne
j)opłata miejscowa
k)opłata konserwacyjna
2.udziały jednostek samorządu gminnego w podatkach centralnych
3.subwencja ogólna- składa się z części
a)podstawowej
b)oświatowej
c)rekompensującej
4.dochody z majątku gminy
5.odsetki od środków finansowych gminy gromadzone na rach. Bankowych
Finanse jednostek samorządu powiatowego.
Dochody samorządu powiatowego
1.podatek dochodowy od osób fizycznych- od dochodów osób fizycznych odprowadza się dochód na konto powiatu
głównym źródłem finansowania powiatu będą
1.subwencje i dotacje
a)subwencje ogólne- składa się z części
-dochodowa- wiąże się z budową, modernizacją, utrzymaniem, zarządzaniem i ochroną dróg wojewódzkich, powiatowych. Wysokość jej stanowi 60% kwoty ustalonej na podst. ustawy o finansowaniu dróg publicznych.
-wyrównawcza- otrzymują ją te powiaty w których dochody podstawowe na 1 mieszkańca są mniejsze niż 85% przeciętnych dochodów na 1 mieszkańca powiatów w Polsce
-oświatowa
b)dotacje
-na zadania administracji rządowej
-przeznaczone na finansowanie zadań służb inspekcji i straż
-na finansowanie zadań własnych powiatiu
Finanse jednostek samorządu wojewódzkiego.
Dochodami trwałymi są
1.udziały w dochodach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości
a)1,5% wpływów z podatku dochodowego od os. fiz. zamieszkałych na terenie województwa
b)0,5% wpływów z podatku dochodowego od os. prawnych i j.o. nie posiadających osobowości prawnej mających siedzibę na terenie woj.
2.subwencja ogólna- składa się z części:
-oświatowej
-drogowej
-wyrównawczej
3.dochody wojewódzkich jednostek budżetowych oraz zakładów budżetowych i gosp. dom.
4.dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej,
5.dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych województwa zwłaszcza z zakresu pomocy społ.
6.odsetki od środków finansowych województwa gromadzonych na rach. bankowych
7.dochody z majątku województwa
19