Język Chiński - podstawowe informacje:

dialekty - transkrypcje- tony - - znaki: uproszczone i tradycyjne - znaki w komputerze

Chiny i język chiński?

To, co my, Polacy, określamy językiem chińskim, jest tak naprawdę pewną grupą języków o wspólnym pochodzeniu historycznym, a którą posługiwała się chińska grupa etniczna Hàn. Z punktu widzenia lingwistyki, są to odrębne języki, jednak - głównie z powodów politycznych, nazywa się je dialektami.

Chiny - język urzędowy

Oficjalnym językiem Chińskiej Republiki Ludowej jest Pǔtōnghuà, czyli mowa powszechna, po angielsku określana jako Mandarin Chinese. Jest to język stworzony sztucznie. Wywodzi się z jednego z czterech dialektów, którymi posługiwano się w Pekinie.

Chińczycy inaczej niż ludzie z Zachodu rozróżniają pojęcia języka mówionego i słowa pisanego, dlatego polskie słowa "Język chiński" mogą odnosić się do jednego z poniższych określeń:

dosł. "Mowa Hanów" (ang. "Chinese speech")

Han to grupa etniczna a także nazwa dynastii Han; yu to mowa, dialekt. Tego określenia używa się często w Singapurze. Podręczniki do nauki języka chińskiego, wydawane w Chinach, mają w tytule te właśnie znaki. Instytucje nauczające języka chińskiego obcokrajowców mają w swoich nazwach właśnie to określenie.

dosł. "mowa urzędników", (lub inaczej "żargon urzędniczy")

To zaś określenie używano niegdyś się ze względu na to, iż urzędnicy cesarscy posługiwali się tym dialektem przy wykonywaniu czynności służbowych w prowincjach odległych od Pekinu.

Od "mowy urzędników" powstało angielskie Mandarin Chinese - czyli język mandarynów (mandaryn to urzędnik cesarski).

Określenie na obecny mówiony język chiński, przyjęty za język oficjalny w całym ChRL.

"język narodowy"

Określenie używane od początku XX wieku. Po obaleniu ostatniego cesarza Qing w 1911 zaczęto promować język ogólnonarodowy.

Obecnie używane często na Tajwanie w odniesieniu do języka mówionego, który poza niewielką grupą różnic, jest tożsamy z Putonghua. W Chinach na kontynencie język Putonghua określa się często jako guoyu, aby odróżnić go od dialektów, którymi Chińczycy posługują się w rozmaitych częściach Chin.

Mowa i pismo chińskie:

dosł. pismo i język Państwa Środka

zhong - środek, wen - język, kultura, edukacja.

W chwili obecnej znaki te oznaczają dialekt mandaryński oraz wszystkie używane przez Chińczyków znaki - czyli nie tylko język mówiony, ale i pisany. Znak Wen oznacza nie tylko język, ale i kulturę, edukację, cywilizację.

Określenie używane głównie przez obcokrajowców i nauczycieli języka chińskiego. Gdy Chińczyk na pyta się obcokrajowca, czy ten potrafi mówić po chińsku, używa najczęściej (obok "guoyu") WŁAŚNIE TEGO określenia.

Powie on: 你會說中文嗎? (Ni hui shuo zhongwen ma?)

język mówiony.

Rzadko używane określenie na język mówiony. Używane sporadycznie w Chinach w obecności obcokrajowców w odniesieniu do języka mówionego.

Dialekty i pismo chińskie:

Należy odróżnić pojęcia systemu zapisu oraz języka mówionego. Język chiński w zapisie bazuje na dialekcie pekińskim (jednym z czterech używanych w Pekinie). Dialekty kantoński, tajwański i szanghajski używane są czasami w prasie i literaturze.

Znaki tradycyjne używane są na Tajwanie, w Hongkongu i w Makao, a uproszczone w Singapurze oraz w Chinach Kontynentalnych. Przy czym znakami tradycyjnymi na Tajwanie zapisuje się język chiński standardowy (Potonghua), a w Hongkongu dialekt kantoński. W Hongkongu ponadto używa się WARIANTÓW niektórych znaków - których pisownia jest nieco inna niż tych używanych na Tajwanie. W Chinach Kontynentalnych dialekty (tak jak dialekt kantoński) zapisywane są za pomocą znaków uproszczonych.

Język chiński - najważniejsze dialekty

Dialekty mandaryńskie

posługuje się nimi "z domu" około 70% Chińczyków - głównie na północy, zachodzie i w centrum Chin. Inne ważne dialekty to:

Dialekt kantoński (Guangdonghua 廣東話 , lub czasami Yuè 粵)

Polska, a także angielska nazwa wywodzi się od nazwy stolicy prowincji Guandong - Kantonu (Guangzhou 廣州).

Występowanie: Mówi się nim w prowincji Guangdong (廣東), także na terytorium Hongkongu - razem ok. 80 mln użytkowników.

Dialekt szanghajski (też: język Wu - Wuhua 吳話 albo Wuyu 吳語 , czasami nazwa odnosi się do całej grupy dialektów)

Uwaga: Ze względu na dominującą rolę Szanghaju w chińskim rynku wydawniczym, niektóre znaki (dotyczy to zwłaszcza nazw), są transkrybowane na język angielski z użyciem tego dialektu. Prowadzi to często do kłopotów ze znalezieniem oryginalnych znaków pisma chińskiego.

Występowanie: Mieszkańcy niżej położonej części doliny Yángzi wliczając w to samą metropolię Szanghaj.- 80 mln użytkowników

Foochow (albo Północny Min: Minbeihua 閩北話 )

z płn. części prowincji Fújiàn. Czasami Chińczycy nazywają od nazwy stolicy prowincji Fúzhōuhuà 福州話. Ang. Foochow lub czasami Hokchiu).

Hokkien (lub Południowy Mĭn, lub Mĭnnánhuà 閩南話 w połudn. Fujian i na Tajwanie.)

Angielska i polska nazwa biorą się z wymowy nazwy prowincji w lokalnym dialekcie.

Czasami całą grupę dialektów określa się jako "Fukińskie" "Tajwańskie," i "Amojskie" od lokalnej wymowy nazwy nadmorskiego miasta. Xiàmén wymawianej jako 廈門 ē-mnĝ - Amoy w prow. Fujian.

Występowanie: południowo zachodnie Chiny oraz Tajwan i Hainan)

Język Tajwański w transkrypcji pe̍h-oē-jī: Tâi-oân-oē or Tâi-gí; Táiyǔ 臺語 (台语) lub Táiwānhuà 臺灣話(台湾话).

To jeden z wariantów dialektu Hokkien. Przez większość badaczy uważany za odrębny język, choć niektórzy traktują go jako dialekt języka chińskiego. Posługuje się nim ok 70% populacji Tajwanu. Język uważany za natywny język grupy etnicznej Hoklo, będącej odłamem grupy etnicznej Han pochodzącej z południa prowincji Fujian. Jest to jeden z dialektów Minnan.

Xiāng lub Xiānghuà (湘話)

Występowanie: prowincja Húnán

Hakka (albo też Kèjiāhuà 客家話),

Występowanie: w niektórych częściach prowincji Guăngdōng i Fújiàn, a także na Tajwanie. Razem około 40 mln użytkowników.

Romanizacje, pinyin i alfabety fonetyczne

Pīnyīn (拼音 = dobierać dźwięk) to romanizacja języka chińskiego stosowana w ChRL od 1958 roku. Została ona uznana przez ONZ jako oficjalna romanizacja języka chińskiego. Polska przyjęła ją w 1981 roku.

Inne romanizacje, np. system Wade-Giles'a były i są powszechnie używane, zwłaszcza w literaturze amerykańskiej. Ich równoległa koegzystencja powoduje wiele zamieszania i nieporozumień przy pisowni i tłumaczeniu nazw oraz w opracowaniach tekstów starożytnych.

Bopomofo (in. Zhuyin zimu) to skrypt fonetyczny używany do zapisu wymowy języka chińskiego na Tajwanie, gdzie uczony jest w szkołach do dnia dzisiejszego.

---