ROK LITURGICZNY

Semestr II 2006, IEMiD

Misteria rozłożone w czasie tworzą cały rok liturgiczny

Rokiem liturgicznym zajmuje się heortologia (z gr heorte - święto) jest nauką o pochodzeniu i znaczeniu świąt chrześcijańskich. Są one badane z wielu stron - aspekt historyczny, teologiczny, liturgiczny, duszpasterski i moralno -ascetyczny.

Nazwy przypisywane - misterium Jezusa, które dokonuje się w granicach ludzkiego czasu, które jest celebrowane przez kościół. Tworzyło się przez wiele wieków, nie posiadało jednak nazwy w księgach liturgicznych.

pierwsza nazwa - rok kościelny- nazwa ta znajduje się w protestanckiej „Postylli” Jana Pomeliusza, nazwa ta funkcjonowała najpierw u protestantów, potem przejęta została przez katolików.

Inne nazwy - np. cennua festa (coroczne święto, IV w.) Annus Domini (Vw.), rok chrześcijański (fr. XVIIw.) rok duchowy (Italia, XVIII), rok zbawienia, rok Pana, rok łaski, arculis anni (bieg roku). Teraz w dokumentach kościoła jest mowa o roku liturgicznym. Pierwszy użył tego prawdopodobnie P. Gueranger (Geranże)- prekursor fr. Onowy liturgicznej, od niego Pius XII przejął do encykliki Mediator Dei (1947)

Powstanie roku liturgicznego

Kształtowanie trwało przez wieki, wiele czynników miało wpływ. Mówiąc na ten temat trzeba się cofnąć do czasów przedchrześcijańskich. Potrzeba świętowania w jakiejś mierze wypływa z ludzkiej natury i przeżywania historii zbawienia (ST i NT).

Na kształt kalendarza miał duży wpływ żydowski kalendarz lunarno-solarny, oparty na fazach księżyca i obiegu ziemi wokół słońca.

Święta w Izraelu

Źródło w pamiątce wyjścia z Egiptu. Żydzi podczas Paschy czuli się tu i teraz wyzwalani z niewoli. Szczególne znaczenie miał szabat. Początkowo nawiązywał do odpoczynku Boga a potem do przymierza.

Duże znaczenie miały też: Pascha, święto przaśników (mazzot- wywodzi się rolnictwa- składanie pierwszych kłosów), święto tygodni (święto dziękczynienia za zbiory wina, zwane również pięćdziesiątnicą, potem było przypomnieniem i dziękczynieniem za przymierze na Synaju), święto namiotów ( na początku nowego roku), święto radowania się Torą (treścią była radość z posiadania Tory). Te wspomniane święta to tzw. Święta pielgrzymkowe, bo każdy Izraelita po 12 roku życia miał obowiązek udać się do Jerozolimy na jedno z tych świąt.

Inne święta: dzień pojednania- dzień społecznego przeproszenia Boga był dniem ścisłego postu, święto urim - upamiętnienie wyzwolenia z niewoli perskiej, posiadało charakter karnawału, dzień narodowej żałoby - wspominano narodowe katastrofy, np. zniszczenie pierwszej świątyni w 586 p.n.e., drugiej świątyni, stłumienie narodowego powstania.

O wiele mniejszy wpływ miały święta pogańskie. Zaczęto je asymilować ok. IV w jest to chrystianizacja świąt pogańskich lub proces ich wypierania z obchodów przez ustanawianie w dniach świąt pogańskich uroczystości związanych z niepowtarzalnymi świętami np. Narodzenie Pańskie (zw z edyktem mediolańskim w 313r).

Dla chrześcijan punktem zwrotnym dla historii jest Jezus jego osoba, dzieło. Cały kult Kościoła narodził się z Paschy i po to by Paschę celebrować- to jest cała tradycja roku liturgicznego.

Najstarszym obchodzonym, jedynym świętem początków chrześcijaństwa była Niedziela, - czyli cotygodniowe wspomnienie Zmartwychwstania. Sięga czasów apostolskich. Później pod wpływem chrześcijan związanych z judaizmem zwrócono uwagę na roczny obchód Paschy. Obchodzono je już IIw. Po raz pierwszy Paschę tak rozumianą wymienia święty Justyn w Dialogu z Żydem Trytonem.

III w to rozwój kultu męczenników, potem wyznawców (dawali przykład życiem, ale bez śmierci).

IV w powstaje święto Narodzenia Pańskiego (nie Boże Narodzenie), po 313 r powstaje wiele świąt, chrześcijanie wychodzą z katakumb. Formuje się wtedy Wielki Post, okres przygotowania paschalnego. Również okres przygotowania do N. Pańskiego. W starożytności uzależniony jest od roku cywilnego - np. w Rzymie 1 marzec, Bizancjum 1 września. Pod koniec średniowiecza zaczęto rozdzielać rok cywilny od kościelnego, wtedy adwent stał się początkiem roku lit.

Znaczenie roku liturgicznego

I raz Pius XII- w Mediator Dei - w tej encyklice rok kościelny nie jest zimnym i bezładnym

rok kościelny to Chrystus, który trwa w swoim Kościele.

Vat II - II konstytucji o liturgii 102- odsłonięcie misterium Chrystusa.

Celem obrzędów liturgicznych jest:

-stworzenie wiernym możliwości przeżywania dzieł zbawczych Jezusa

-ukazani owoców odkupienia na przykładzie świętych

-pobudzenie do wdzięczności i rozważania poszczególnych wydarzeń zbawczych, które w liturgii stają się obecne

W liturgii wszystko jest „dzisiaj”. Wspominając w liturgii nie wspominamy tylko w historii , to staje się dziś obecne. Tajemnica zbawienia jest obecna dzisiaj dla nas. Ta obecność szczytowy moment ma w Mszy św. Msza uobecnia całe misterium Jezusa. Częściami są konkretne wydarzenia zbawcze obchodzone osobnym świętem. W ten sposób z biegiem roku kościelnego odsłania całe misterium Chrystusa.

Anamneza (wspomnienie) liturgiczna implikuje rzeczywistości związane z „dziś i teraz”. To słowo dziś to nie tylko datacja, ale oznacza misterium, które realizuje i jest w ponadczasowe. Chodzi o obecność Boga, która przekracza czas. Bóg teraz daje nam swój dar, tu i teraz. Rok lit to żywy Chrystus w całej swojej tajemnicy, kontemplowany, rozważany w różnych aspektach tej tajemnicy.

Teologiczne treści roku liturgicznego, są nie tylko aktualizowane, ale realizują się też w bogactwie obyczajów ludowych.

Źródła rachuby czasu

W każdej kulturze istniały kalendarze. Lata liczono od jakiegoś ważnego wydarzenia. Izrael- stworzenie świata do tej pory, z danych biblijnych. Grecy - od pierwszej olimpiady (u nas 776 p.n.e.), Rzymianie - od zał Rzymu (753 p.n.e.), Egipt - od wstąpienia na tron władcy. Chrześcijanie początkowo starali się przystosować do rachuby danego kraju, z czasem takie liczenie straciło sens.

Papież Jan I 523-526 wystąpił z inicjatywą liczenia czasu od narodzin Jezusa, zrobił to Dionizy Mały (470-550) ale pomylił się o kilka lat - inna data śmierci Heroda wielkiego, zmarł 4 r p.n.e., ale to nie ma znaczenia. Liczy się początek czegoś nowego, umieszczenie wydarzeń przed lub po narodzinach Chrystusa.

Układ roku liturgicznego

Kształtowanie RL trwało przez wieki, podlegało różnym wpływom, dodawanie nowych obchodów, rozwój myśli teologicznej pobożności ludowej.

Z biegiem czasu, z uwagi na zwiększającą się ilość świąt i kult świętych stale zaciemniał się najważniejszy obchód - misterium paschalne. Oktawy- obecnie Wielkanocna i N. Pańskie.

Wiele reform kalendarza: najbardziej radykalny był Wat II- właściwy obraz uświęcania czasów.

Pierwsza konstytucja Vat II była konstytucja o liturgii KL 102-111 Sacrostnctum concilum - podkreślano właściwy podział RL - nie ujęty historycznie, ale teologicznie. Zaakcentował znaczenie Triduum. Okres wielkanocny kończy się 50-tnicą + N. Pańskie z adwentem +okres zwykły w ciągu roku + Misterium Chrystusa w świętych + dowartościowanie Niedzieli (tygodniowej pamiątki Zmartwychwstania, najstarszy dzień świąteczny.

Ten układ RL zatwierdził Paweł VI 14 II 1969, przyjęto nowy podział RL: najważniejsza Niedziela, potem uroczystość, święto, wspomnienie dowolne lub obowiązkowe, dzień zwykły.

NIEDZIELA

3 rodzaje kalendarzy:

Wg kalendarium Romanum - niedziela obowiązuje w całym, kościele zachodnim

Kalendarz Rubrycela - Dla poszczególnych diecezji

Kalendarz dla rodzin zakonnych i wspólnot

Niedziela jest rdzeniem całego roku liturgicznego.

I dzień świąteczny z przekazów biblii

1.Nazwy niedzieli

KL 102 - św. Matka Kościół uważa za swój obowiązek celebrować niedzielę, każdego tygodnia jest pamiątka Zmartwychwstania, jest I dniem świątecznym (Mała Wielkanoc)

NORLiK- 1 raz mowa o dniach liturgicznych punkty 4-7 zawierają informacje o niedzieli.

Pierwsze określenie: pierwszy dzień po szabacie 1 Kor 16,2, pierwszy dzień tygodnia Mt 28,1 Mk 16, 2-9, Dzień Zmartwychwstania Chrystusa Pana III/IV w, Ósmy dzień tygodnia (ojcowie kościoła, KL 106, w tradycji żydowskiej najważniejszy był dzień 7 Szabat, dzień 8 jest dopełnieniem całej tajemnicy w trad żydowskiej, 8 to symbol przyszłości i nowego stworzenia, pierwszy dzień nowego porządku , nowy rytm życia człowieka) Dzień Pański Ap 1,10, dzień Pana Flp 2,5-11, Dzień słońca , słońce sprawiedliwości, w j. Polskim Niedziel - nie działanie.

2. teologia niedzieli to celebrowanie paschalnego Misterium Chrystusa - miłość i moc Boga.

Niedziela jest darem dla chrześcijaństwa. Ważne są nowe stworzenie, nowe wyzwolenie , nowe przymierze.

Był to dzień radości- smutek był zabroniony

VII- DŚ pojawia się w teologii- wspomnienie DŚ

XII - tajemnica Chrztu św- praktyka pokropienia - aspersia (pokropienie krwią w Egipcie, wszystkiego, co pierwotne)

3VII 321 - zakaz w niedziele ściągania długów publicznych i wyścigów konnych

3. świętowanie niedzieli,

-zrezygnowanie z szabatu bo niedziela ważniejsza

-wierność w uczęszczaniu na Eucharystię ACTA Saturnin (314)

do XIV miała być sprawowana w swojej parafii,

1517 Leon X odwołuje ten obowiązek

Pierwotnie chrześcijaństwo nie znało zobowiązania do czczenia Boga w Niedzielę, choć dawało ono wymiar poczucia tożsamości. Później niedziela to dzień właściwy do zgromadzeń Hbr 10,25, List św. Ignacego do Efezjan i Magnezja.

Cesarz Konstanty Wielki w 313 r - postanowienie, że żołnierze w dzień słońca mają wolne, aby uczestniczyć w modłach.

Czasy po Konstantynie - akty dotyczące świętowania niedzieli np. kan 21 synodu w Elmirze.

Duże znaczenie dekret Gracjana - świętowanie niedzieli zamyka się w 2 obowiązkach:

-zaprzestanie pracy

-uczestniczenie w Mszy św.

XIII-XVI w trzeba było brać udział w 1 części Mszy św, dopóki Luter nie podważył ważności Mszy św.

Po raz I zobowiązanie do udziału we Mszy świętej uzyskało w Kościele obowiązek uczestniczenia we Mszy uzyska charakter uniwersalny w 1917 - KPK. KPK rozwinięty w 1983 przez JPII kan 1247-1248.

Prawosławie nie ma tak pojętego udziału w Eucharystii. Kościół prawosławny sprawuję tylko jedną Mszę. Wierni mogą uczestniczyć w innej formie kultu nieszporach czy jutrzni.

Od XIII w motywacją do obowiązek udziału zmienia się, rozbudowuje. Oparta jest na III przykazaniu. To Bóg nakazuje czcić taki dzień. Św. Tomasz wywodzi ten obowiązek z natury. Stworzenie winno oddać cześć swojemu Bogu.

Od połowy XV w niewykonanie obowiązku stanowiło poważne wykroczenie- grzech ciężki. W scholastyce bazowano na IV przykazaniu.

Dzisiaj problem motywacji świętowania niedzieli. Niedziela jest Dniem Pan (nie tylko dla Pana) to jest jego czas. Nie tyle człowiek święci niedzielę, lecz Chrystus uświęcił ten dzień dokonując zbawienia dając swoim wyznawcom nowe życie.

Podstawowym motywem jest Bóg, który przychodzi z propozycją zbawienia, wielkość człowieka leży w przyjęciu tego daru.

Najstarsze dokumenty o łamaniu chleba podkreślają element gromadzenia się we wspólnocie. Bóg nas zbawia we wspólnocie. To gromadzenie się w niedzielą jest najbardziej powszechną manifestacją Kościoła. Gromadzili się, bo wiedzieli, że są wezwanie przez Boga wiedzieli, że opuszczać zgromadzenie to odłączyć się od kościoła a co za tym idzie od Boga. Kościół nigdy nie jest tak sobą jak wtedy, gdy odprawia Eucharystię. Uczestnictwo w niej jest pewną życiową koniecznością.

Tezy nauki o Dniu Pańskim

1.Niedzila jest Pierwszym Dniem tygodnia - jt Paschą i Pięćdziesiątnicą PS. 118 - Dzień, który Pan uczynił, Niewiasty u pustego grobu, idący do Emaus Zmartwychwstanie, wylanie DŚ. Do Chrystusa należy czas i wieczność. Centrum Chrześcijańskiego życia jest Niedziela.

2.Niedziela jest dniem Kościoła - to dzień kiedy gromadzi się razem wspólnota uczniów, zwołanie, którego dokonał Bóg. Uczniowie Chrystusa nie mogą pozostawać jedynie na modlitwie indywidualnej.

3.Niedziela jest dniem głoszenia i słuchania Bożego Słowa- wierni powinni schodzić się na słuchaniu Słowa B, można ograniczać czytań i ich liczby.

Bóg mówi - to pierwszy dar Jezusa w zgromadzeniu Eucharystycznym. Za głoszenie tego słowa odpowiedzialni jesteśmy wszyscy.

4.Niedziela jest dniem Eucharystii - od czasów apostolskich był to dzień sprawowania Eucharystii . Liturgia słowa to ruch zstępujący - Bóg ku ludziom, ukazuje swój plan zbawienia (ST+NT), przez cały rok elementy ST są zharmonizowane z NT ( wyjątek okres wielkanocny ). Ruch zstępujący bardziej widoczny jest w Eucharystii. Jezus dla człowieka ogołaca się ze wszystkiego, aż do śmierci. Ruch zstępujący objawia się w posiłku Eucharystycznym. Bóg karmi nas swoim ciałem w odpowiedzi ruch wstępujący - tą odpowiedzią jest posłuszeństwo wiary i oddawanie czci Bogu- modlitwa Eucharystyczne jest tego wyrazem.

Niedziela jest dniem odpoczynku od zawodowej i zarobkowej pracy.

WIELKI POST

ONRLiK II 18 Triduum Paschalne 27-31

Okres Wielkiego Postu służy do przygotowania do Triduum Paschalnego.

3 wymiary W Postu

-przygotowanie katechumenów do chrztu

-przypomnienie chrztu wiernych, odnowienie przyrzeczeń

-pokuta i nawrócenie

Jest to okres od Środy Popielcowej do Mszy Wieczerzy Pańskiej

Historia

Tertulian - post trwał 2 dni pt-sob III w, Dionizy z Aleksandrii ok. 4 dni, Rzym 3 tygodnie.

Pierwszy raz o 40 dniach mówi Atanazy z Aleksandrii 334 - list.

Dlaczego 40 dni?- post wynikał z liturgii katechumenalnej; czas publicznej pokuty. 40 dni było obecne w Biblii, Augustyn- 4x40=40 i oznacza pełnię- wymiaru ziemskiego

Pierwotnie postawię zaczynał 6 niedziel przed Zmartwychwstaniem - quadragerima, ponieważ nie poszczono w niedziele więc 6x6=36 więc post musiał się zaczynać w środę - środę popielcową od 8 w, w VIw pojawiają się modele przedpościa.

Rozwój liturgii

W I fazie Eucharystia tylko w Ndz w śr i pt liturgia słowa

Popiół - palono zeszłoroczne palmy. P św. Mówi o tym w Lb 19. Popiół ma wymiar nie tylko pokuty, ale i oczyszczenia już w ST.T..

W średniowieczu ludzie byli przekonani o oczyszczającej mocy popiołu i dlatego przed śmiercią kładli się na popiół.

W niedzielę Letare udzielano święceń kapłańskich. Od X w święcono róże jako symbol zwycięstwa wiosny nad zimą. Od XIw wręcza się je kobietom

Elementy Wielkiego postu:

- przygotowanie do chrztu

- publiczna pokuta

- liturgia stacyjna. Męka Pańska

Statio:

- posterunek, służba, dyżur

- synaksa - zgromadzenie modlitewne, stawanie przed Panem

- post

W Rzymie od V w istniała liturgia stacyjna, uroczysta celebracja Eucharystii, w której uczestniczył papież i duchowieństwo. Wybierano kościół na kolektę, a potem statio

V niedziela WP - Dominica In passione Domini od IXw

Pasja - Bolomica In spasione Domini - Pius V 1570

1707 - Gorzkie Żale

V/Viw - Alleluja- eliminuje się

XI- zasłanianie ołtarzy- zakrycie bóstwa, post oczu

XIII - zasłanianie tylko krzyża i obrazów świętych, bo krzyż nie reprezentuje prawdy o śmierci Chrystusa

XVIII wyakcentowanie ostatnich dwóch tygodni

Droga Krzyżowa

Zachęca KL 13, rozpowszechnione przez Franciszkanów i Dominikanów

Pierwsza wzmianka o via dolorosa u Ricardo z Montemas 1187

Znalezienie relikwii Krzyża

Potem liturgia przeżywa dramatyzacje

Najstarsze nabożeństwa upadków Chrystusa +kult dróg, które przechodził Chrystus, połączeni upadków Chrystusa i stacji dróg - Droga Krzyżowa, najpierw w Holandii, liczba stacji była różna

Kalwarie

Budowano kalwarie na podobieństwo tego, co w Jerozolimie od 15 w, w Polsce od 1600.

WIELKI CZWARTEK

Historia

Rano pojednanie grzeszników publicznych do Vw

Związane jest z błogosławieństwem olejów do sakramentu Namaszczenia, dziś na Mszy Olei Krzyża.

Toledo 400 bp mógł poświęcić w każdym czasie. Potrzeba by w czasie Paschy używano nowych olei.

W Kośćołach tytularnych specjalne Msze odprawiono np. we Francji

Obecnie przez Bp w otoczeniu prezbiterów, może być w innym dniu.

Błogosławi się olej chorych = olej krzyża (sakramenty chrztu, bierzmowania, święceń)

Od 1970 do tej Mszy dodano odnowienie przyrzeczeń kapłańskich

TRIDUUM PASCHALNE

Triduum paschalne - szczyt roku kościelnego

Nazwa pojawia się w 1929r. triduum upowszechnia się za czasów Piusa XII (lata 40 XXw) wcześniej używano nazwy TRIDUUM SACRUM.

Triduum rozpoczyna się Msza Wieczerzy pańskiej w Wielki czwartek. Kończy się drugimi nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania.

Znaczenia triduum nie tłumaczymy literalnie jako trzech dni ale jako kolejne fazy misterium

- uczta pożegnalna

- śmierć na krzyżu

- spoczynek w grobie

- zmartwychwstanie

Przebieg triduum zakorzenił się w tradycji jerozolimskiej. Sprzyjała temu topografia miejsca. Jeden z pierwszych opisów triduum odnaleziono w pamiętniku z Egeri.

W Rzymie liturgia triduum przyjęła się dzięki wpływom bizantyjskim. Jest to najbogatsza liturgia roku. Dni te same w sobie uważa się za świętowanie Paschy. Dla chrześcijan SA to najważniejsze dni w roku

Msza Wieczerzy Pańskiej uczta pańska, narodziny kielicha. Godzina celebracji zmieniała się. Pius V twierdził, że może być sprawowana tylko w godzinach porannych, obecnie jest wieczorem

Mandatum - obrzęd obmycia nóg. Antyczna kultura znała częste obmywanie nóg. Była to, pierwsza czynność po wejściu do domu. Wyraz gościnności. Szczytem gościnności było obmycie nóg przez gospodarza, był to znak miłości. Podobnie czynił kapłan przed wejściem do świątyni. Powszechnie myto nogi przed snem. Zaniedbywanie obmycia nóg oznaczało żałobę.

Opis obmycia nóg uczniom przez Chrystusa znajduje się tylko u św. Jana. Pierwotnie celebrowany był w liturgii chrzcielnej, później w zakonach.

Umycie nóg podczas chrztu: chrztu udzielano poprzez zanurzenie. Następnie nowoochrzczonemu obmywano nogi, czynił to biskup lub kapłan. Pierwsze świadectwo pochodzi z 309r (synod w Elwira). Pisali o tym św. Augustyn oraz św. Ambroży.

Zwyczaj ten zaczął przenikać do zakonów jako symbol szacunku, braterskiej służby. Była to częsta praktyka, nawet codzienna. Praktykowano także obmywanie nóg osobom ubogim w czasie Wielkiego Postu (VIIIw).

Praktyka wielkoczwartkowego obmywania nóg jest związana z:

- obmywaniem nóg ubogim (mandatum panperum)

- obmywaniem nóg braciom (mandatum fratrum).

Jedyną racją kultywowania tego obrzędu jest naśladowanie Jezusa.

XIV/XV - zakony żeńskie, przykład Marii Magdaleny i jawnogrzesznicy.

Obmycie stóp w liturgii Wielkiego czwartku - od VII przejęte z zakonów do katedr. Pierwsza informacja o liturgicznym obrzędzie obmycia nóg w wielki czwartek pochodzi z końca VIIw z Hiszpanii. Nakazano przywrócenie tego obrzędu pod kara ekskomuniki. W liturgii Wielkanocnej ma miejsce od ok. VIIIw.

Powszechny ryt obmycia nóg staje się od IXw. W Rzymie zostaje oficjalnie włączone DO LITURGII Wielkiego czwartku w XIIw. Do liturgii papieskiej przyjmuje papież Mikołaj III pod koniec XIIIw. Obecnie może być sprawowany w każdej świątyni..

Najświętszego Polsce: pojawia się wraz z Benedyktynami w 40 latach 11 wieku. Mówią o tym również rękopisy franciszkańskie 12/13 w

Przeniesienie Najświętszego Sakramentu - ma miejsce po liturgii. W odnowionej liturgii nie mówi się już „ciemnica” tylko „ołtarz wystawienia”

Demolatio altaris- ogołocenie ołtarza. Ma symbolizować opuszczenie Jezusa przez najbliższych, a także obnażenie Jezusa z szat.

Crepitacula - nie używa się dzwonów ani dzwonków. Dzwony milczą aż do „Gloria” w Wielką a Sobotę. Zwyczaj ten pochodzi z czasów karolińskich (VIIIw.)

WIELKI PIĄTEK MĘKI PAŃSKIEJ

Tradycje poznajemy z pamiętników z Egerii. Uczczenie krzyża na Golgocie - dotykając czołem oraz oczami i całując. Po południu gromadzono się, aby rozważać Słowo i czytać mękę pańską.

W Wielki Piątek oraz Sobotę obowiązuje post ścisły

Kształt liturgii: Liturgia Słowa - ksiądz leży krzyżem - uniżenie przed Bogiem

Jest to dzień goryczy, tego dnia nie sprawuje się Eucharystii, Tertulian nazywa go Dies pasche - Dniem przejścia Jezusa do Ojca, jest to dzień, w którym został nam zabrany oblubieniec.

Innocenty I w liście z 416r daje świadectwo niesprawowania eucharystii tego dnia

Jest to najwłaściwsza pora na liturgię Męki pańskiej (o godz.15.00). kościół wspomina swoje zrodzenie z boku Chrystusa. Podobnie jak Ewa z boku Adama. Woda - chrzest, Krew - Eucharystia. Jest to jedyny dzień, kiedy Komunii św,. Można udzielać jedynie podczas liturgii.

Konstytucja liturgiczna Sacrocanctum Consiliom wymienia, że tego dnia oraz w Popielec obowiązuje ścisły post.. tego dnia benedyktyni odmawiali w ciszy cały psałterz

Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych obowiązuje wszystkich od 14 roku życia, zaś post obowiązuje od 18 do 60 lat.

Teologia Wielkiego piątku: kościół rozmyśla nad męką swego pana i oblubieńca. Wspomina swoje zrodzenie z boku Jezusa

Liturgia rozpoczyna się procesjonalnym wejściem w ciszy do kościoła.

Procesjonalne wejście w ciszy. Gest prostracji ksiądz leży krzyżem, jest to oznaka największego uniżenia oraz smutku i bólu kościoła z powodu zabrania Chrystusa

Liturgia słowa - 3 czytania - z ks. Rdz., Hbr., oraz męka pańska wg Jana. Kończy się starożytną modlitwą powszechną, jej tradycja sięga czasów apostolskich.

Św. Paweł mówił już o modlitwie za wszystkich ludzi

Orationes solennes - uroczysta modlitwa, przetrwała w Kościele do V w, następnie przywraca ja Vaticanum II.

Poprzedni Mszał zawierał 9 takich modlitw, w obecnym jest ich 10. Wezwania obowiązkowe; - za kościół, za rządzących, za osoby przezywające trudności, za wspólnoty parafialne.

Diakon wypowiada słowa modlitwy, następuje chwila ciszy poświęcona na osobista modlitwę zgromadzonych, następnie kapłan śpiewa zakończenie.

W mszale trydenckim - modlitwa za duchowieństwo i wiernych, obecnie - za wszystkie stany kościoła, za heretyków i schizmat6yków - obecnie o jedność kościoła, o nawrócenie Żydów, obecnie za Żydów

Za niewierzących w Chrystusa - głównie za mahometan. W czasie tej modlitwy wierni przyjmują postawę stojącą

Część II

Następnie w liturgii następuje adoracja krzyża, która ma korzenie w kulcie jerozolimskim. Kiedy odnaleziono relikwie krzyża, rozesłano je po różnych Kościołach. Krzyż jest wnoszony do świątyni. Krzyż powinien być jeden, podobnie jak w świątyni jest jeden ołtarz. Najstarszą forma adoracji krzyża jest pocałunek. Jest to jeden z najważniejszych elementów tej liturgii. Podczas adoracji śpiewa się antyfonę Trishagion - Święty Boże

Improperia - śpiewy, które są wyrzutem Jezusa wiszącego na krzyżu, np. Ludu, mój ludu (z ks Iz). Przypominają o historii zbawienia. Na te dobra lud odpowiedział niewdzięcznością. Sprawcą dobrodziejstw wy świadczonych Izraelowi jest Jezus, mimo ze jeszcze jako człowiek nie istniał. Autor w kompozycji improperiów posługuje się kontrastem (woda - ocet, żółć z krzyża, wywyższenie Izraela przez Boga - wywyższenie Jezusa na drzewie krzyża). Ukazuje, że wydarzenia ze Starego testamentu mają sens typiczny

III

Komunia św. - wg tradycji tego dnia nikt nie przyjmował Komunii, istniała możliwość przyjmowania tylko hostii konsekrowanych w Wielki czwartek. 1570 - jest mowa tylko o komunii kapłanów. W 1602r zakazano udzielania komunii, później mówi się o komunii kapłanów

1955r Pius XII przywrócił komunie św. Tego dnia

IV

Przeniesienie Jezusa do grobu i adoracja - OBRZĘD POCHODZĄCY z Xw . w Rzymie nie był praktykowany, zachował się w Bawarii, Austrii, Anglii i w Polsce.

Pierwsza wzmianka o tym obrzędzie znajduje się u Ulrycha z Augsburgu

Niedziela zmartwychwstania

Rozpoczyna się wigilią paschalną.

Wielka sobota trwa tylko do momentu rozpoczęcia Wigilii Paschalnej, która rozpoczyna się po zapadnięciu nocy.

Dzień ciszy żałobnej, kościół trwa przy grobie, rozważa mękę. Powstrzymuje się od sprawowania mszy św. Odprawia się Liturgie Godzin. Zaleca się ciemną jutrznię sprawowana w kościołach katedralnych.

Jest to noc wybawienia izraelitów z niewoli egipskiej. Jest to noc zmartwychwstania Jezusa.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa gromadzono się na czuwaniu, rozpalano ogień i lampy, by rozproszyć ciemności.

Przebieg:

1 cz liturgia światła

2 cz liturgia Słowa Bożego

3 cz liturgia chrzcielna

4 cz liturgia Eucharystyczna

ad 1

zwana lucernalium (ogień + paschał)

geneza- obrzęd w obrębie błogosławieństwa zapalonej lampy

W domach żydowskich do obowiązku gospodyni należało zapalenie lampy na rozpoczęcie szabatu, wtedy ojciec odmawiał błogosławieństwo, uwielbienie Boga Stwórcy światła. Śpiew radosne święto paschalnej ofiary- stąd wywodzi się chrześcijaństwo.

12 w I dokument Pontyfikat Rzymski świadczy o błogosławieństwie nowego ognia na początek Wigilii Paschalnej. Wtedy też do Bazyliki Laterańskiej zanoszono ten ogień - niesiono świecę, trzyramienny triplex. Od tej świecy diakon zapalał duży paschał.

Na początku liturgii gromadzimy się koło kościoła, w którym wygaszone są światła. Rozpala się ognisko. Po pozdrowieniu kapłan błogosławi ogień - opiera się to na biblijnym motywie światła i światłości. Światło jest znakiem Boga, Jego majestatu. Chrystus wyzwala z ciemności, przyniósł ogień, który rozpala i oczyszcza.

Przygotowanie paschału, praktyka od 4 wieku, a od 5 w Rzymie. Na paschale czyni się znaki (od 11 w ) Krzyż, Alfa i Omega + rok. Paschał winien być cały z wosku, musi być corocznie nowy, duży nie może być sztuczny, bo symbolizuje Chrystusa.

Kapłan zatyka 5 symbolicznych gwoździ oznaczających 5 ran Chrystusa. Żłobiony krzyż jest szczególnym znakiem błogosławieństwa udzielanego mocą Chrystusa.. tak przygotowany paschał zapala się pobłogosławionym ogniem „Niech światło Zmartwychwstałego Chrystusa rozproszy ciemności…”

Po zapaleniu świecy procesja do kościoła - najpierw wchodzi celebrans ze świecą potem wierni (odwrotnie niż zazwyczaj)

To wejście: świeca potem wszyscy, to przypomnienie wędrówki Izraelitów przez pustynie za przewodnictwem słupa obłoku i ognia oraz obraz pielgrzymowania Kościoła przez świat i czas za przewodnictwem Chrystusa.

W trzech miejscach śpiewa się „światło Chrystusa- Bogu niech będą dzięki”, wierni zapalają świece od paschału.

Czyt. Obrzędu śpiew paschalnego orędzia - EGZULTET- hymn, którego prawdopodobnie autorem św. Augustyn lub św. Ambroży.

Po raz I łaciński tekst orędzia spotykamy w sakramentarzu z Bobbio w 7 w, a 8/9 w pojawia się w liturgii rzymskiej.

Teraz powinien śpiewać diakon, prezbiter a nawet świecki tyle, że bez prefacji.

Tego orędzia nie można recytować- to poemat liryczny o całym misterium paschalnym, jest też pochwałą świecy paschalnej.

W strukturze są części:

1 inwokacja - Weselcie się już zastępy aniołów w niebie….

Do radości tej zostaje wezwana ziemia, Kościół wszyscy wierni zgromadzeni w świątyni, ta radość ma wymiar uniwersalny, bo Chrystus jest nieśmiertelnym Królem Wieków

2 uwielbienie i dziękczynienie za wielkie dzieło zbawienia dokonane w historii.

Przedstawienie Adam- Chrystus. Grzech Adama pogrążył ludzkości w niewoli, Chrystus wykupił niewolnika swoją śmiercią. Więc dzieło odkupienia nadaje ostateczną wartość egzystencji, do jakiej Bóg powołał człowieka.

Grzech Adama jako konieczny jako szczęśliwa wina (Felix culpa), bo na tle grzechu Adama objawia się obfitość Bożej Miłości. Dzieło odkupienia jako spłacenia za nas długo jaki zaciągnęliśmy z winy Adama.

3 motyw trzech nocy

Trzy noce łącza się w misterium, na zasadzie więzi ST i NT

I noc Paschy Izraela - baranek na ofiarę paschalną, noc przejścia przez M. Czerwone, wędrówki przez pustynię

II noc zmartwychwstania Chrystusa - jedyna, która była godna poznać czas zmartw. Chrystusa jako wschód słońca nieznającego zachodu

III noc sprawowanej Wigilii Paschalnej Kościoła - ta noc jest antytypem i aktualizacją dwóch poprzednich wspomnianych nocy

Ad 2

Liturgia słowa

Czytanie w ten dzień wielu fragmentów PŚ jest głęboko zakorzeniona w tradycji żydowskiej, w tej wielości czytań ujawnia się jedność historii zbawienia. Czytania z psalmami są podstawą całego nabożeństwa Wigilii Paschalnej. Ta noc jest czuwaniem na cześć Pana wszystkich pokoleń ludzkości.

Wspominano ważne momenty historii zbawienia: stworzenie świata, ofiarę Abrahama, wyzwolenie z Egiptu, przyjście Mesjasza.

W tradycji Kościoła liczba czytań ulegała zmianom- od 4 do 12. Dziś jest 9 czytań - 7 ST, 2 NT (nie można zrezygnować z wyjścia z Egiptu)

Struktura lit. Sł. Jest tak pomyślana by po każdym czytaniu była chwila refleksji, po niej jest psalm, a na końcu kapłan odmawia modlitwę. Ta modlitwa jest tak skonstruowana, że ujawnia sens fragmentu w perspektywie jedności ST i NT.

Potem śpiewany jest hymn uwielbienia, „Chała na wysokości…” z towarzyszeniem dzwonów. (do 12w śpiewał tylko Bp)

Kolekta, dalej czytanie : tu znika dystans czasu między nocą paschy, zmartwychwstania a dzisiejszą nocą - one stają się teraz wszystkie obecne.

Śpiew Alleluja.

Ad 5 Liturgia chrzcielna

Paschę Chrystusa Kościół celebruje w sakramentach. Najbardziej znamienny znak - sakrament chrztu.

1. litania do wszystkich świętych

przez chrzest człowiek włączany we wspólnotę ze wszystkimi świętymi

2. poświęcenie wody chrzcielnej

modlitwa poświęcenia wody w formie prefacji pod koniec modlitwy, zanurza się paschał i prosi by Bóg zesłał moc Ducha Św. to zanurzenie jest symbolem chrztu jako sakramentu współumierania i współzmartwychwstania z Chrystusem

w modlitwie są 2 części

a) anamnestyczno - wielbiąca - anamnesis- wspomnienie uobecniające, zawiera wspomnienie wielkich dzieł w których Bóg przez wodę objawił swą stwórczą i zbawczą moc, wymiana wydarzeń w których jest zapowiedź chrztu:

- stworzenie świata - Duch Boży unosił się nad wodami

- potop- kres występków- zatopienie w wodzie

- przejście przez M. Czerwone - obraz nowego ludu

- chrzest Jezusa w Jordanie i namaszczenie Duchem Świętym- inauguracja publicznej misji Jezusa

- przebicie boku i wypłynięcie krwi i wody - Jezus duchową skałą,

- misyjny nakaz apostolski by nawracali i udzielali chrztu

b) epikletyczna - obejmuje 2 momenty (wzywa moc DŚw)

- prośba o boże wejrzenie na Kościół Kościół otwarcie

dlań źródła chrztu św oraz o udzielenie wodzie mocy Chrystusa przez DŚw

- prośba o zstąpienie na wodę DŚw, by ludzie mogli uczestniczyć przez chrzest w Misterium Paschalnym. Tę prośbę symbolizuje gest częściowego zanurzenia paschału w wodzie.

3. przyjęcie chrztu i bierzmowania - dorosła osoba przyjmuje 3 sakramenty , szafarz udziela za zgodą Bp. Pokropienie zgromadzenia wodą święconą - przypomnienie o chrzcie.

Ad 4 Liturgia Eucharystyczna

Jest centrum tej Wigilii. Powinna być procesja z darami (najlepiej ochrzczeni)

Modlitwy mówią że ofiara eucharystyczna wzięła początek w Misterium Paschalnym.

Zalecenie by Komunia była pod dwiema postaciami.

Zakończeniem jest procesja rezurekcyjna : albo po Mszy lub rano o brzasku dnia - uroczyste ogłoszenie zmartwychwstania Chrystusa i wezwanie całego stworzenia do udziału w tryumfie Zmartwychwstałego.

Symbole

# baranek wielkanocny -typ, figura, która miała ocalić od śmierci rodzinę ludzką, ST Izajasz, NT - Jan Chrzciciel, u Jana w Apokalipsie, prawdziwy Baranek, który gładzi grzechy świata.

# czerwona chorągiew - znak zwycięstwa

# figura Zmartwychwstałego Chrystusa z chorągwią - znak zwycięstwa, ale i chwały, ustawia się w pobliżu ołtarza do Wniebowstąpienia.

# Krzyż z czerwoną stułą - krzyż Chrystusa, kapłana, zwycięstwo Jezusa nad śmiercią

# paschał - powinien się wyróżniać w okresie paschalnym, symbol Jezusa Zmartwychwstałego, powinien stać przy ołtarzu, najlepiej symetrycznie do krzyża ołtarzowego, poza okresem wielkanocnym przy chrzcielnicy.

# agnuski - w I wiekach neofitom dawano na początku chrztu, agnus dei - czyli kuleczki z kropel paschału - z tego robiono medaliki z wyobrażeniem baranka

# kurczęta - Jezus sam siebie przyrównał do kokoszy ochraniającej pisklęta. Pisklę przebija skorupę i wychodzi zwycięsko, Jezus wyszedł ze skorupy ziemi zwyciężając śmierć

# pisanki - jajko symbol zwycięstwa życia nad śmiercią

Nieszpory Niedzieli Zmartwychwstania kończą Triduum Paschalne.

Okres Wielkanocny

Trawa od Niedzieli Zmartwychwstania do Niedz Zesłania DŚw włącznie. Te 50 dni obchodzi się jako jeden dzień świąteczny. Głównie w te dni śpiewa się werset Alleluja.

8 dni stanowi oktawę - wprowadzono w 4 w

inna nazwa : okres pięćdziesiątnicy

u źródeł to troska o histagogię nowoochrzczonych

Oktawa - główny temat czytań - chrzest, bo mistagogia, w tym okresie ochrzczeni nosili białe szaty , drugi temat - Eucharystia.

Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego

Okres paschalny przeżywano jako jeden dzień radości jako teraz obecny, stopniowo jednak pod wpływem trendu z Palestyny zaczęto akcentować Wniebowstąpienie - podkreślono je w tym okresie - odrębna uroczystość

Teraz w 7 niedzielę wielkanocną.

Teksty mszalne - nie jest to rozstanie Chrystusa z ludźmi ani zostawienie ich w ludzkiej niedoli. Wejście Chrystusa do Chwały jest podstawą nadziei dla nas.

Okres Wielkiej Nocy kończy 50tnica.

50tnica

symbole

gołębica - wybrał sam DŚw nad Jordanem.

Ogniste języki - nad Apostołami w dniu zesłania. Mówienie językami było potrzebne, by głosili Ewangelię, stali się innymi ludźmi, przedtem bali się wyjść, nawróci 3 tyś Żydów.

Zesłanie jest jednym z największych świąt Kościoła. Jest to dzień narodzenia Kościoła, wtedy postała I zorganizowana gmina jerozolimska

Liturgia ta sięga I wieku, jako odrębne święto od ok. 4 w. Urzędowo wprowadzone w Elwirze Elwirze Hiszpanii w 306 r. Leon XIII wprowadził Nowennę przed Zesłaniem DŚw, obecnie ma ta uroczystość Mszę wigilijną.

Ta uroczystość ma podstawy w tradycji żydowskiej.

W 50 dni po Dniu Paschy obchodzili święto Tygodni - dziękczynienie za zbiory pszenicy - składano placki z nowo zebranej pszenicy.

Drugie znaczenie - dzień pamiątki dojścia do Synaju i otrzymanie Prawa.

Dla nas dopełnienie i uwieńczenie Misterium Paschalnego.

Zmartwychwstały Chrystus wskrzeszony przez Ojca mogą Ducha wstępuje do chwały by posłać swój pierwszy dar - Ducha Świętego.

Charakterystyczna jest sekwencja O Stworzycielu Duchu przyjdź. Autorem jest Langton. Utwór nazwano złotą sekwencją.

Podaje tytuły, jakimi określany jest DŚw.

Ojciec ubogich, Dawca darów, Światłość serc, Najlepszy Pocieszyciel, Najmilszy z gości, Słodkie Orzeźwienie

Duch obmywa człowieka, leczy rany powstałe przez grzechy, nagina, co jest harde. Prośba od siedmiorakie dary pochodzi z Wulgaty.

Msza ma 2 formularze: Msza wigilijna i dzień świąteczny.

Okres Narodzenia Pańskiego

Powstało na gruncie kultury grecko- rzymskiej. Oni obchodzili urodziny władców i wybitnych mężów. Nie zawsze trzymali się daty urodzin- przeważnie jakiś dzień symboliczny dla danej osoby. Myśl o obchodzeniu osobnym urodzin Jezusa: w Rzymie obrano datę symboliczną przesilenia zimowego 25 grudnia. W tym dniu w Rzymie obchodzono święto boga słońca, ok. 274, chrześcijanie chcieli przeciwstawić temu świętu narodziny Jezusa - słońca sprawiedliwości.

Najstarsza wzmianka - kalendarz Rzymskiego kronikarza Filokalesa 354 r, chociaż prawdopodobnie było obchodzone przed 336 r. podobnie, od ok. 4w: w Afryce, Hiszpanii, Konstantynopolu, Antiochii, Egipcie., w Palestynie VI-VIIw. Rozpowszechniło się bo przyjęto je na dworze cesarza Konstantyna, oraz to że ten czas to czas herezji, więc było to po linii soboru nicejskiego. Nicejskiego ten sposób prawdę o bóstwie i człowieczeństwie wprowadzone w życie przez liturgię.

Narodzenie Pańskie jest rozpoczęta Wigilią. Kapłan może odprawić 3 Msze :

-najstarsza z odczytaniem prologu Jana - w dzień Narodzenia w ciągu dnia

- pasterka - w Rzymie od Vw w kościele MB Większej - tam imitacja groty

- w kościele św. Anastazji , 6w - Papież lub delegat

Dopatrywano się w nich potrójnych narodzin Chrystusa, z Ojca Niebieskiego, Narodzin w ludzkim czasie, Narodzin w sercu człowieka.

Początkowo uroczystość trwała jedne dzień, od ok. 4 w doszło wspomnienie św. Szczepana, Jana, Młodzianków. W poł 6 w otrzymała oktawę - oznaczającą pełnię, wejście w nowy wymiar, wieczność. Każdego dnia inne wydarzenie jest przywoływane. Na zakończenie przywołane macierzyństwo Maryji.

Obecne ramy czasowe od Nieszporów 24 grudnia do święta Chrztu Pańskiego, oktawa koczy się 1 stycznia.

Wcześnie otoczoną pamięcią świętych, 26 grudnia św Szczepan diakon- święci się owies, św Jan 27.12 święci się wino, od 13 w wino św. Jan otrzymało osobne błogosławieństwo, św Młodzianków męczenników- 29,12 - specyficzne rozumienie męczeństwa początek 6w, św. Tomasz Beckett i Sylwester I.

W tym czasie obchodzi się święto Św. Rodziny - kult ten rozwinął się ok. 17 w, była to inicjatywa ludu, w 1921 osobne święto Benedykt XV, ma bronić świętości i przed rozbiciem rodzin.

Epifania - Objawienie Pańskie 6 stycznia

Treścią: objawienie misterium Boga w Jezusie. Jezusie Mt klucz rozumienia święta.

Królowie zapowiadani w ST. Przymierze spełnia się w Osobie Jezusa. Bóg objawia się wszystkim ludom. NT nie wymienia ile liczby magów i nie mówi o króla ale fakt 3 darów przyczynił się do ustalenia liczby 3. od 7w nazywano ich królami pod wpływem psalmów. 9w nadaje im imiona. Klut 3 króli wzmógł się od 12 w wówczas ich relikwie zostały uprowadzone z Mediolanu do Kolonii.

Zwyczaje:

Błogosławieństwo domów, w Polsce KMB + Krzyż . Kristus mationem beneficat.

Błogosławieństwo wód Jordanu - prawosławie

Błogosławieństwo złota, kadzidła, mirry

Ogłoszenie daty Wielkanocy

Dramatyzacje

Zwyczaje

# żłóbek - z Betlejem w 5 w przeniesiony do Rzymu, co roku pasterka przy tym żłóbku, potem do innych kościołów + figury, upowszechnił św. Franciszek

# jasełka - przestawienie teatralne, początkowo prosta w formie

#kolędy - zaczerpnięte z pogaństwa - rzymskie kolędy styczniowe, zawierały życzenia pomyślności, mamy 500 kolęd

# choinka- pochodzi z Niemiec, zielone gałązki symbol życia i światła, tu jako typ Jezusa rajskiego drzewa życia, u nas od 17w

Adwent

Nazwa adwetnus, epifaneia - przybycie, coś co jest oczekiwane. W Rzymie oznaczał on oficjalny przyjazd dygnitarza państwowego po objęciu urzędu. W języku religijnym doroczne przybycie bóstwa do świątyni obchodzone uroczyście.

W chrześcijaństwie - klasyczne oznaczenie przyjścia Chrystusa w sensie Wcielenia jak i paruzji.

Zgodnie z katolicką liturgią okres rozpoczyna się od I Nieszporów I Niedzieli adwentu (28,11-3,12), obejmuje 4 Niedziele i kończy się prze I Nieszporami Narodz. Pańskiego.

Historia

Wg historyków liturgii adwent kształtowały 2 tradycje:

1. gallikańska - istniała od koniec 4w. w Hiszpanii i Galii nadała ona charakter pokutny i ascetyczny. Był w wielu dniach post ścisły, abstynencja oraz skupienie. Wspomina o tym św Hilary. Pierwotnie tu był czasem przygotowaniem na święta epifanii i trwał 3 tygodnie, w 5w wydłużono go do 40 dni na wzór W. Postu. Rozpoczynała się 11.11 w św Marcina stąd nazwa - adwent św Marcina

2. b) rzymska - 6w- inaczej go obchodzono - przygotowanie na radosne święta Narodzenia Pańskiego. W liturgii śpiewano Alleluja, Te Deum laudamius, były odpowiednie czytania. Nie było praktyk pokutnych. Od Grzegorza wielkiego, adwent w Rzymie obejmował już 4 niedziele.

Te tradycje połączyły się w średniowieczu i dały w konsekwencji adwent liturgicznie rzymski, ale ascetycznie gallikański. Rozpowszechniony przez benedyktynów, cystersów potem franciszkanów. 13w - znana ta forma w całym kościele.

Historia stwierdza również, że obok oczekiwania na przyjście wcielenia liturgia była związana z parują i sądem ostatecznym. Te dwie idee adwentowe, czyli Narodzenie Chrystusa i oczekiwanie Paruzji podzieliły adwent na 2 części, granica 17 grudnia

Do 17 grudnia - akcent na oczekiwanie na drugie przyjście Chrystusa

Po 17 grudnia - bezpośrednie przygotowanie na do uroczystości Narodzenia i spotkanie z Dzieciątkiem Jezus przy żłóbku. Podział ten jest widoczny w tekstach liturgicznych, modlitwach, czytaniach. Spoiwem wszystkich tekstów jest Ks. Jzajasza, - która obrazuje tęsknotę za wyczekiwanym mesjaszem. Ew Mateusza i Łukasza mówią bezpośrednio o wydarzeniach przed narodzeniem.

W tym czasie wspomina się kilka postaci jako wzory oczekiwania adwentowego:

Izajasz czytanie tego proroka to najstarsza praktyka adwentowa. U niego bardziej niż w innych księgach mamy do czynienie z echem wielkiej nadziei, która pocieszała Izrael w trudnym i decydującym okresie zwłaszcza podczas wygnania. II część Iż 40-55 - księga pocieszenia ona zawiera zasadniczo dobrą nowinę o wyzwoleniu, mówi o nowym chwalebnym wyjściu z niewoli i Nowym Jeruzalem. To orędzie wieczystej nadziei dla ludzi. Przychodzi zbawienie jest, więc nowym stworzeniem.

Jan Chrzciciel ostatni prorok, w swojej osobie i słowie streszcza całą poprzedzającą historię w chwili gdy zaczyna się ona wypełniać. Jan dobrze odzwierciedla ducha adwentu, jest znakiem interwencji Boga. Misja- mam przygotować drogę Mesjaszowi i wskazać na niego. Jest wzorem tych, których Bóg poświęca. Między narodzonymi z niewiast jest największy

Maryja - wyjątkowo w dzieje odkupienia włączona. Zajmuje I miejsce wśród tych którzy z ufnością oczekują zbawienia. Wraz z Nią zaczyna spełniać się Tajemnica. Nazywana Córą Syjonu - w Niej znajdują kulminacje oczekiwania mesjańskie całego ludu ST. Włącza Jezusa do ludzkiej rodziny. Przez nią następuje wywyższenie czł i jego natury, a z drugiej strony zanurzenie w człowieczeństwo ze strony Boga

Św. Józef- mimo cichości jest znaczącą postacią. Całe misterium Józefa zostało streszczone w słowach „mąż sprawiedliwy”. Należy do rodu Dawida przez to spełnia się obietnica Boga. Jest ogniwem łączącym przez Dawida z obietnicą Abrahama. Dzięki niemu Jezus może odnieść do siebie tytuł Syn Dawida.

Teologia adwentu

Analizując teksty liturgiczne można powiedzieć

• adwent przypomina historyczny wymiar zbawienia. Biblia nie neguje poznania boga przez stworzenie. Ale nie jest to główna droga spotkania z Bogiem. Ludzki czas staje się sakramentem działania Boga. Z Jezusem czas wchodzi w swoją pełnię. Adwent jest okresem, w którym najmocniej ukazuje się prawda o historii jako miejscu działania Boga

• Adwent silnie podkreśla wymiar eschatologiczny. Pomaga przejść w ludzkim myśleniu od indywidualnie pojmowanych rzeczy ostatecznych do wizji eschatycznej, powszechnej, wszyscy mamy w tym udział. Dzieło Jezusa również w kontekście Jego przyjścia na koniec czasów.

• Posiada wymiar misyjny, Kościół nie żyje dla siebie, ale świata. Chrześcijanin w różny sposób uczestniczy w tej misji

• Ukazanie Boga jako Boga wyzwolenia. U boga nie ma nic niemożliwego, odwraca los biednych.

Od 9w w drugiej części adwentu charakterystyczne są antyfony „o”. w liturgii godzin przed Magnificat i we Mszy św. ich pochodzenie to 5/6 w. tak uszeregował je Amelariusz, oparte SA na symbolach Biblijnych mówiących o przychodzącym Mesjaszu. Treść ich obrazuje tęsknotę Izraela za Mesjaszem.

Roraty

Od XIIw znana jest w Polsce adwentowa Msza Święta ku czci Matki Bożej - Roraty. Nazwa z łac pieśni „Rorates…”. W czasie tej Mszy pali się osobno przyozdobioną świecę - symbol Matki Bożej, która jest gwiazdą zaranną - jutrzenką, poprzedziła przyjście prawdziwego Słońca - Jezusa. Tradycyjnie świeca przyozdobiona białą wstążka - znak nieskalanego poczęcia Maryi.

Wg historyków roraty do Polski miał wprowadzić Książe Przemysław I, zaś w Krakowie na prośbę bł. Kingi - Bolesław Wstydliwy.

Opisy przebiegu Mszy: przynoszono do ołtarza 7 zapalonych świec, zapalanych przez przedstawicieli różnych stanów(król, prymas, senator, szlachcic, żołnierz, kupiec, kmieć). Przy wręczaniu świec celebrans pytał: „- czy jesteś gotowy na Sąd Boży?”; odp.: „- Jestem gotowy.”

Roraty - przed wschodem słońca - znak czuwania, oczekiwania.

Nasze Polskie zwyczaje opisują roraty: udawano się na nie w środku nocy, aby dotrzeć kilka kilometrów na Mszę poranną;

Kult NMP w litugii

Ekspansja czci Matki Bożej - od IVw w Kościele. Powstanie różnych świąt często poprzedza pobożność ludowa i inspirowała teologiczna refleksję.

Znaczący: Sobór Efezki(431r) - określił dogmat o Bożym Rodzicielstwie NMP - Theotokos, choć już przed nim pojawiła się najstarsza znana w liturgii modlitwa ku czci Maryi: „Pod Twoją obronę…”(Subtuum presidium).

Podstawy kultu maryjnego:

teologiczne - ukazał Sob. Vat. II, zwłaszcza KDK. 8 rozdział Lumen Gentium - ukazuje Maryję w Tajemnicy Chrystusa Kościoła. Można powiedzieć, że związek Maryi z Chrystusem Kościołem rozumiany jest historiozbawczo. Podkreślone elementy: - wybranie na Matkę Mesjasza; - realizacja planu Bożego we Wcieleniu Jezusa; - uwielbienie Maryi jako obrazu Eschatologicznej kondycji Kościoła.

Eklezjalne macierzyństwo Maryi:

Kult Bogarodzicy taki, jak zawsze istniał w Kościele, różni się jednak w sposób istotny od kultu oddawanego Słowu Wcielonemu na równi z Ojcem i Duchem Świętym(Konstytucja o liturgii nr 106).

Inny dokument o szczególnym znaczeniu dla teologicznych podstaw czci Bogarodzicy to: Adhortacja Apostolska Pawła VI, „Marialis Cultus” „O należytym kształtowaniu i rozwijaniu kultu NMP” - 2.II.1974r. Papież podaje zasady odnowy kultu Maryjnego: - trynitarza; - chrystologiczna; - pneumatologiczna; - eklezjologiczna; - liturgiczna; - antropologiczna; - ekumeniczna; - naśladowanie w pobożności; - hierarchii w nabożeństwach Maryjnych; Zasady te są, z jednej strony, rozwinięciem nauczania zawartego w Lumen Gentium, a z drugiej strony, idzie to dalej odnosi się do ukazania Maryi jako wzoru dla Kościoła, jest archetypem dla Kościoła, pierwowzorem.

Jan Paweł II - Encyklika „Redemptoris Mater” - powraca do Lumen Gentium i zasady, które tam są podane odnosi do pobożności chrześcijańskiej. Jest jakby rozważaniem 15 tajemnic Różańca. Potwierdza nauczanie soboru o Maryi, która jest typem Kościoła oraz idzie trochę dalej, mówiąc o Maryi - macierzyństwie Kościoła. Dokonuje się ono przy naszym współudziale.

UROCZYSTOŚCI, ŚWIĘTA I WSPOMNIENIA POŚWIĘCONE MARYII W ROKU LITURGICZNYM:

W ciągu wieków liczba świąt Maryjnych w liturgii rzymskiej bardzo wzrosła. Reforma liturgii Sob. Vat. II uporządkowała istniejące święta w następujący sposób:

1). Uroczystości mają największą rangę:

Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP - 8.XII; Historycznie święto to na wschodzie sięga VIIw. Dla diecezji rzymskiej zatwierdzone w 1476r, później Klemens XI w 1708r rozciągną je na cały kościół.

Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki - 1.I; Theotokos; Cudowna wymiana Słowo Boże człowiekiem. Ta uroczystość wydaje się być najstarszym świętem Maryjnym na zachodzie.

Zwiastowanie Pańskie - 25.III

Wniebowzięcie NMP - 15. VIII; Ona pierwsza osiągnęła zbawienie Dzień narodzin Maryi dla nieba. Prawda ta została zdogmatyzowana przez Kościół przez Piusa XII w 1950r. Zwyczaj błogosławienia ziół - Xw. Nawiązywał do ogólnoludzkiej wiary w terapeutyczne działanie ziół, dlatego ich różne ilości przynoszono do Kościoła. W Polsce często ten dzień zbiega się z zakończeniem żniw. Błogosławienie ziół jest w najpełniejszym znaczeniu - błogosławieństwa Boga za zbiory. Wiązanie tego zwyczaju z Wniebowzięciem NMP, zasadza się na przekonaniu, iż Ona jest przedstawicielką odkupionej ludzkości, budzi nadzieję dla nas wszystkich, jest kwiatem pól. Dlatego lecznicze zioła zbierano dopiero po błogosławieństwie.

2). Świeta:

Ofiarowanie Pańskie = Matki Bożej Gromnicznej - 2.II; to święto chrystologiczne;

Nawiedzenie NMP - 31.V; Powstało w XIIIw w nawiązaniu do Łk1. W tradycji ludowej: ”Święto Matki Bożej Jagodnej” - nie należy spożywać jagód przed nim.

Narodzenie NMP - 8.IX; W Polsce zbiega się z czasem wysiewów, stąd nazwa
Polska „Matki Bożej Siewnej”;

3). Wspomnienia:

a). Obowiązkowe:

NMP Królowej -22.VIII

Matki Bożej Bolesnej - 15.IX

Matki Bożej Różańcowej - 7.X; na pamiątkę zwycięskiej bitwy na Turkami;

Ofiarowanie NMP - 21. XI

b). Dowolne:

NMP z Lourdes - 11.II

Niepokalanego Serca NMP - w sobotę po uroczystości Najświętszego Serca Chrystusowego;

NMP z Góry Karmel - 16.VII

„Matki Bożej Śnieżnej” - Rocznica poświecenia Bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie - 5. VIII

4). Uroczystości z terenu Polski:

NMP Królowej Polski - 3. III

NMP Częstochowskiej - 26. VIII

5). Święta Polskie:

NMP Matki Kościoła - Poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego - Paweł VI w 1964r;

6). Wspomnienia Polskie:

NMP Wspomożycielki wiernych - 24. V;

Najświętszego imienia Maryi - 12.IX;

poszczególne miasta mogą mieć Matkę Bożą jako swoją patronkę;

Niektóre wspomnienia zlikwidowano, np. NMP od wykupu niewolników - powstałe w 1696r, a zlikwidowane po Sob. Vat I.

POZALITURGICZNE FORMY KULTU MARYJNEGO:

Dokument, który w sposób najbardziej całościowy o tym mówi, to Adhortacja „Marialis Cultus” Pawłą VI. Najpełniejsza - Eucharystia, a obok niej też inne formy:

1). Anioł Pański - na głos dzwon; odmawian rano, w południe i wieczorem. Miała na celu uczczenie Wcielenia Słowa Bożego.

Składa się z 3 wezwań biblijnych, w których wspominana jest tajemnica Wcielenia. Po każdym wezwaniu odmawiana „Zdrowaś Maryjo…”

. Kończy prośba o pokój dla zmarłych.

Wg tradycji - ze środowiska franciszkańskiego - już w 1połowie XIIIw franciszkanie wprowadzili zwyczaj odmawiania ”Zdrowaś Maryjo…” na wieczorny odgłos dzwonów. Po nim gaszono światło.

W XIV w zwyczaj odmawiania kilku „Zdrowaś Maryjo…” upowszechnił się w całym chrześcijaństwie na zachodzie.

Obecną formę ustalił Pius V w XVI wieku, a jako obowiązek odmawiania - papież Benedykt XIV w 1742r.

RÓŻANIEC

W starożytnych klasztorach mnisich była tradycja odmawiania Liturgii Godzin (150 Ps Psałterza) dla tych mnichów, którzy nie umieli czytać zamiast psalmów 150 razy odmawiano Ojcze nasz. Gdy na zachodzie zaczął rozprzestrzeniać się zwyczaj odmawiania modlitwy Zdrowaś Maryjo zaczęto propagować mały Psałterz Maryi czyli 150 + Pozdrowienie Anielskie. Zwyczaj ten tradycyjnie przypisuje się św. Dominikowi Guzmanowi. Pierwszymi propagatorami byli Dominikanie. W 15w powstają recytacje Zdrowaś Maryjo połączone medytacją tajemnicami życia Jezusa i Maryi.

Dziś składa się 4 części po 5 tajemnic- Tajemnice Radosne, Światła, Bolesne, Chwalebne.

Pierwsze wypowiedzi papieskie zatwierdzające polecające Różaniec pochodzą od Sykstusa IV (15w) oraz Piusa V (16w). Po zwycięstwie chrześcijan nad Turkami pod Lepanto w 1571r. Papież Pius V przypisał zwycięstwo chrześcijan sile tej modlitwy (wprowadzono święto MB Różańcowej). Do odmawiania zachęcali Papieże XX i XI wieku. Do rozpowszechnienia przyczyniły się objawienia w Lourdes i Fatimie. Przypomnienie o modlitwie w Marialis Cultus.

LITANIA LORETAŃSKA

Geneza modlitwy litanijnej znajdziemy w pochodzącym z IV wieku zwyczaju modlitw wstawienniczych podczas Mszy św. przed ofiarowaniem. Do tej tradycji nawiązuje Modlitwa Wiernych (musi to być wezwanie ludu do Boga)

Od VII wieku coraz bardziej stawał się popularnym zwyczaj przyzywania orędownictwa świętych, co z biegiem czasu przybierało charakter litanijny. Ilość przypisywanych do Maryi była tak wielka, że stworzono w XII w litanię oddzielną.

Litania Loretańska- jej kształt pochodzi z XVw, odmawiano ją w Loretto, stąd nazwa.

Układ litanii:

Rozpoczyna się inwokacja z litanii do świętych

Maryja przyzywana jako Matka, Nauczycielka, Dziewica i Królowa + wiele innych wezwać (tytuły symboliczne o pochodzeniu biblijnych)

Przez władze kościelne zatwierdzona została do odmawiania w 16 w, a 17w wprowadzona w całym Kościele Łacińskim.

Z biegiem wieków dodawano nowe wezwania np. Wspomożenie wiernych (po 1571r), Królowo bez grzechu pierworodnego poczęta (19w), Matko dobrej rady, Królowo pokoju (1917), Królowo rodzin.

MIESIĄCE MARYJNE

W liturgii łacińskiej maj i październik, chociaż w sensie ścisłym tylko maj.

MAJ: Genezy miesiąca poświęconego Maryi upatruje się w starożytnych zwyczajach rzymskich i germańskich. Odbywały się tzw. florealia- uroczystości ku czci matki flory. W średniowieczu próbowano oczyścić pogańskie zwyczaje. Tę próbę połączono z el rycerskiego kultu Maryi jako najpiękniejszej z niewiast poświęcenie Maryi jako najpiękniejszej, najpiękniejszego miesiąca - maja.

I świadectwo o maju w CANTIOAS Alfonsa X Mądrego, króla Castylii (13w). W 14w w Paryżu cech złotników 1 maja miał zwyczaj zanosić tzw. maik - kompozycje kwiatową ozdobioną kamieniami i wstęgami. Ale wydaje się, że w sensie ścisłym zwyczaj ten jest z czasów odrodzenia. Świadectwa z 16w szczególne obrzędy i modlitwy które się odbywały w tym czasie.

W Polsce: znane Nabożeństwa Majowe.

PAŹDZIERNIK

Jest w tym czasie odmawiany Różaniec, propagatorem Leon XIII

OBJAWIENIA MARYJNE

Duże znaczenie w liturgii. Często u podstaw powstania Sanktuariów leży fakt objawienia. To Ona w pewnym momencie historii ukazała się ludziom ponawiając ewangelijne orędzie Chrystusa.

Sanktuaria zw z objawieniami: La Salette, Lourdes, Fatami, Gwadelupa, Gietrzwałd. Niektóre z lokalnych świąt przeszły do ogółu Kościoła inne na kontynencie inne tylko w kraju czy diecezji. Z niektórymi objawieniami związane są praktyki religijne np. I soboty miesiąca - Fatami 1917.

GODZINKI

Geneza w średniowiecznym sporze Franciszkanów z Dominikanami dotyczącego Niepokalanego Poczęcia NMP. Zwolennicy - Franciszkanie, pragnęli zaszczepić w prostym ludzie bronionego przez siebie prawdę przez specjalne modlitwy i śpiewy. Autorem najstarszej wersji jest franciszkanin z Verony Leonard De Nogarolis. Napisał Oficjum ku czci Niepokalanego Poczęcia, zatwierdzone w 1466 r przez Sykstusa IV. Szybko powstał polski przekład, a jego skrócona wersja w formie Godzinek już w 1482r w modlitewniku Wacława z Brodni. Zawierał on również piśni autorstwa bł. Władysława z Gielniowa (tradycja łączyła powstanie Godzinek z jego imieniem, niesłusznie).

Wersja dzisiejsza jest późniejsza i wywodzi się z tradycji jezuickiej, autorem Hiszpan św. Alfons Rodriguez (16/17w), polski przekład Kraków 1620r.

Była to bardzo popularna modlitwa, wielu królów Polski ją odmawiało, potem przejęta została przez rycerstwo i szlachtę.

Struktura opowiada strukturze Brewiarza. Jest tam bogactwo symboli ST. Ukazuje godność i misję Maryi.

KULT ŚWIĘTYCH W ROKU KOŚCIELNYM

Założenia tradycji kultu świętych

KKK 1173. Gdy Kościół w ciągu roku liturgicznego wspomina męczenników i innych świętych, "głosi Misterium Paschalne" w tych, "którzy współcierpieli i zostali współuwielbieni z Chrystusem, przedstawia wiernym ich przykłady, pociągające wszystkich przez Chrystusa do Ojca, a przez ich zasługi wyjednywa dobrodziejstwa Boże"

W świętych ukazuje się moc zbawienia, które daje Chrystus przez swoją śmierć i Zmartwychwstanie i zesłanie Ducha Św. Ukazuje też powszechność zbawienia w ludziach różnych stanów, krajów, kultur. Kościół kanonizując nowych świętych ukazuje także, że misterium paschalne działa zawsze z taką samą mocą w różnym czasie, ludzie różnych pokoleń mogą realizować się w świętości. Święci są przykładem dla innych. Dlatego ich wspomnienia mają charakter dydaktyczny, a ich kult wstawienniczy.

Początki kultu świętych

Pierwsi czczeni byli męczennicy (martyles). Ich kult wywodzi się z czci oddawanej zmarłym. Najbliżsi gromadzili się przy grobie szczególnie w rocznicę śmierci, czyli dniu narodzin dla nieba. Wtedy również spożywano pokarmy na ich grobach. Śmierć męczenników przypominała śmierć Chrystusa. Była pojmowała jako uczestnictwo w męce Jezusa. Często na grobach sprawowano Eucharystię, śpiewano psalmy, budowano ołtarze i kościoły.

Najstarsza wzmianka z 155r i dotyczy Polikarpa ze Smarny bpa.

Gdy zakończył się okres prześladowań - nowy typ świętości - wyznawca (3/4w)

Znosili tortury, więzienia, ale nie przelewali krwi.

I wyznawca czczony na zachodzie to święty Marcin, bp z Tours (zm. 397).

Rodzajem kanonizacji było ustalenie święta danego człowieka, potem zostało wyparte przez zwyczaj ELEWACJI (podniesienie relikwii). Pierwszym oficjalnie kanonizowanym był św. Urlyk bp Augsburga. Papież Urban XIII zastrzegł beatyfikacje i kanonizacje Stolicy Apostolskiej.

Beatyfikacja - danemu świętemu można oddawać cześć na danym terytorium lub w danej społeczności

Kanonizacja - oddawanie czci w całym Kościele.

1

---