KRĘGOWCE

VERTEBRATA

BEZŻUCHWOWCE

AGNATHA

ŻUCHWOWCE/SZCZĘKOWCE

GNATHOSTOMATA

KRĘGOUSTE

CYKLOSTOMATA

ŚLUZICOKSZTAŁTNE

MYXINIFORMES

MINOGOKSZTAŁTNE

PTEROMYZONIFORMES

TARCZOWCE

PLACODERMI +

FAŁDOPŁETWE

ACANTHODI +

RYBY

CHRZĘSTNE

CHONDRICHTHYES

RYBY

KOSTNE

OSTEICHTHYES

PROMIENIOPŁETWE

ACTINOPTERYGII

MIĘŚNIOPŁETWE

SARCOPTERYGII

ZROSŁOGŁOWE

HOLOCEPHALI

SPODOUSTE

ELASMOBRANCHII

Podgromady

Rzędy

Nadgromady

Gromady

AGNATHA

PISCES

* najstarsze żyły w wodzie

* kambr i ordownik - bezżuchwowce

- najlepiej poznano bezżuchwowce pancerne (ostrakodermy)

- miały one wewnętrzny szkielet chrzęstny, ale z zewnątrz okrywał je pancerz kostny, złożony z większych tarcz (otaczających głowę i przód tułowia) oraz mniejszych tarczek i łusek (umożliwiające

ruchy napędowe ogona)

- wiele z nich żerowało przy dnie, odcedzając cząstki pokarmowe z mułu

- dziś bezżuchwowce to pozbawione pancerza minogi i śluzice

* paleozoik - powstanie zwierząt ze szczękami (z pierwszego łuku skrzelowego)

usprawniającymi aparat gębowy, zwierzęta te miały płetwy parzyste i pęcherz pławny

* ryby fałdopłetwe (akantody)

- znane od wczesnego syluru, wymarłe w permie

- po brzusznej stronie tułowia ciągnęły się płetwy parzyste (jako jedyne kręgowce miały ich więcej

niż dwie pary)

- płetwy wsparte były na kolcach kostnych

* dewońskie tarczowce (plakodermy)

- osiągały największe rozmiary spośród ówczesnych zwierząt (nawet ponad 6m długości)

- prowadziły przydenny tryb życia

- miały chrzęstny szkielet wewnętrzny (w tym łuki kręgowe otaczające trwałą strunę grzbietową)

- przód tułowia i głowę okrywał pancerz z tarcz kostnych

- nie miały zębów (ich funkcje pełniły ostre krawędzie szczęk)

* dewon - pojawiają się ryby chrzęstne i kostne

* ryby chrzęstne

- bliżej spokrewnione z tarczowcami

- mają jednak zęby zbudowane z przekształconych, powiększonych łusek (zwanych plakoidalnymi, zbudowanymi jak miniaturowe ząbki - ze szkliwem, zębiną i miazgą w środku)

- początkowo miały otwór gębowy z przodu pyska, jak prażarłacze

- później przesunął się on na spodnią stronę głowy

- zwłaszcza rekiny /żarłacze/ osiągnęły spory sukces ewolucyjny jako groźne, morskie drapieżniki

(np. 25-tonowy, 15-metrowy krewniak ŻARŁACZA LUDOJADA, Carcharodon megalodon z późnego trzeciorzędu polował na duże walenie)

- największą współczesną rybą jest łagodny, planktonożerny REKIN WIELORYBI, dochodzący do 18m długości

- inne ryby chrzęstne, jak np. PŁASZCZKI przystosowały się do życia na dnie

* ryby kostne

- spokrewnione bliżej z fałdopłetwymi

- podzieliły się już we wczesnym dewonie:

~ ryby promieniopłetwe

- pierwotnie okryte twardymi, skostniałymi łuskami kształtu rombowego, tworzącymi zwarte szeregi

- nazywa się je łuskami ganoinowymi (od szkliwopodobnej substancji, która je okrywa)

- ryby mające takie łuski określa się gonoidami

- dziś są reliktowe

- należą do nich JESIOTRY i WIELOPŁETWCE

- najliczniejszą grupą ryb stały się w kenozoiku ryby kostnoszkieletowe, które opanowały wszelkie siedliska wodne (od głębinowych po przybrzeżne)

- niektóre (POSKOCZKI MUŁOWE) potrafią nawet krótko wychodzić na ląd

~ ryby mięśniopłetwe

- grupa reliktowa

- z nich w późnym dewonie powstały kręgowce lądowe

BUDOWA BEZŻUCHWOWCÓW I RYB

* pierwotnie wodne, zmiennocieplne kręgowce skrzelodyszne

* w budowie i fizjologii występuje wiele przystosowań do wodnego trybu życia

UKŁAD ODDECHOWY

INNE SPOSOBY POBIERANIA TLENU

* liczne ryby mogą pobierać tlen z wody poprzez skórę lub tlen atmosferyczny przez ściany przewodu pokarmowego lub pęcherza pławnego

- ryby dwudyszne, węgorze, piskorze i niektóre sumy

* niektóre mają tzw. labirynt (błędnik - nie mylić z błednikiem w uchu wewnętrznym!)

- narząd nadskrzelowy złożony z blaszek kostnych w sklepieniu gardzieli pokrytych cienkim nabłonkiem

- pozwala on oddychać powietrzem rybom błędnikowym lub łaźcowatym (BOJOWNIK, GURAMI, ŁAZIEC mogący godzinami łazić po lądzie)

SZKIELET

BEZŻUCHWOWCE

* głowę wzmacnia chrzęstna czaszka, w której dominującą część stanowi szkielet skrzeli

* w głowie mieści się dwoje małych oczu i pojedynczy otwór nosowy

* szkieletem osiowym jest struna grzbietowa, otoczona chrzęstnymi łukami kręgowymi

* można zauważyć miomery przeświecające przez skórę

RYBY

* może być chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny

* ryby kostnoszkieletowe

- osiągają największy poziom skostnienia

- pomiędzy ich miomerami pojawiają się dodatkowe pręcikowate, niekiedy rozwidlone skostnienia (ości)

- występują płetwy nieparzyste: ogonowa, grzbietowa (niekiedy podzielone na dwie) i odbytowa oraz dwie pary płetw parzystych: piersiowe osadzone tuż za czaszką i brzuszne

* napęd zapewniają boczne wygięcia ciała, zwłaszcza w odcinku ogonowym

* sprawnie pływające ryby mają ciało o kształcie wrzecionowatym z przewężoną szypułą ogonową i zewnętrznie symetryczną, rozwidloną płetwą ogonową

* rekiny

- mają większy górny płat płetwy ogonowej, do którego wnika koniec kręgosłupa

- dzięki temu ogon nie tylko napędza rybę, ale pogrąża tylny koniec ciała, czyli unosi przód do góry

- w połączeniu z szeroko rozstawionymi płetwami piersiowymi i kształtem głowy wytwarzającym siłę nośną, pozwala to przeciwdziałać opadaniu w toni wodnej

- gdyby przestały płynąć opadłyby na dno, jak płaszczki (ryby chrzęstne nie mają pęcherza pławnego i są nieco cięższe od otaczającej wody)

* płaszczki mają biczowaty ogon, a pływają falując rozrośniętymi płetwami piersiowymi

SKRZELA

BEZŻUCHWOWCE

* mają postać pofałdowanych worków

* u minoga jest ich 7 par i każde skrzele otwiera się na zewnątrz osobnym otworem

* skrzela śluzic mają po każdej stronie ciała wspólne ujście

RYBY

* są blaszkowatymi wyrostkami osadzonymi na łukach skrzelowych

* ryby chrzęstne mają pierwszą szczelinę skrzelową zamienioną na tzw. tryskawkę

* u płaszczek otwiera się ona na grzbietowej stronie ciała, za okiem, i pozwala pobierać czystą wodę oddechową, kiedy ryba spoczywa na dnie

* pozostałe szpary skrzelowe, służące do wyrzucania wody, znajdują się po stronie brzusznej

* u ryb kostnych skrzela okryte są kostnym wieczkiem skrzelowym

BUDOWA ZEWNĘTRZNA

BEZŻUCHWOWCE

* walcowate ciało, okryte gładką bezłuską skórą, pokrytą śluzem (śluzice w razie zagrożenia mogą go wydzielać bardzo dużo, stąd ich nazwa)

* nie mają płetw parzystych, a jedynie nieparzyste (ogonową i grzbietową)

* z przodu ciała znajduje się otwór gębowy bez szczęk

* u minogów otoczony jest przyssawką, stąd nazwa krągłouste lub smoczkouste

* śluzice mają wokół niego wąsiki dotykowe

RYBY

* na ogół ciało o opływowym kształcie, co zmniejsza opory w gęstym ośrodku, jakim jest woda

* ryby kostnoszkieletowe

- mają różne kształty

- ciało bardzo krótkie nieco spłaszczone (ryby raf koralowych, SKALARY, PŁASTUGI leżące na jednym boku)

- ciało wężowato wydłużone (WĘGORZE, MURENY)

- najbardziej osobliwy kształt ma KONIK MORSKI (PŁAWIKONIK)

- ciało w kształcie kropli mają najsprawniejsi, szybcy długodystansowi

pływacy (TUŃCZYK, MARLIN), jest ono najszersze mniej więcej w 1/3

długości od przedniego końca ciała, występuje tu duża płetwa ogonowa

w kształcie cienkiego półksiężyca

- ryby drapieżne, atakujące z zasadzki (SZCZUPAK) mają płetwy zebrane

z tyłu wydłużonego ciała, co pozwala na gwałtowne przyspieszenie kilkoma mocnymi wymachami ogona

* skóra - pokrywa ciało ryb

- zawiera komórki śluzowe (ich wydzielina zmniejsza opór wody podczas pływania) oraz barwnikowe (chromatofory) warunkujące ubarwienie

ciała

- niektóre ryby (PŁASTUGI żyjące przy dnie) mogą zmieniać ubarwienie upodabniając się do podłoża (dzięki rozszerzeniu lub kurczeniu chromatoforów)

* łuski - wytwory skóry

- pokrywają ciało większości ryb

- okryte szkliwem kostne ząbki (plakoidalne łuski ryb chrzęstnych)

- tarczki, przeważnie rombowego kształtu (prymitywne ryby kostne - ganoidy)

- cienkie, zachodzące na siebie, elastyczne (łuski ryb kostnoszkieletowych z widocznymi słojami przyrostowymi, pozwalającymi określić wiek ryby), mogą być zakończone półokrągło (cykloidalne) lub grzebykowato (ktenoidalne)

ZAMKNIĘTY UKŁAD KRĄŻENIA

BUDOWA

* jednoprzepływowe serce typu żylnego

- unerwione przez włókna autonomicznego układu nerwowego, które przesyłają impulsy zwalniające rytm pracy

- nie ma unerwienia umożliwiającego przyspieszenie tempa pracy serca (to różni ryby od innych żuchwowców)

* serce ryb chrzęstnych

- cztery pęcherzyki: zatoka żylna, przedsionek, mięsista komora i stożek tętniczy

* serce ryb kostnych

- zatoka żylna, przedsionek, mięsista komora i opuszka tętnicza (nie jest to część serca a jedynie zgrubienie tętnicy utworzone przez mięśnie gładkie)

- w rzeczywistości więc serce jest trzyczęściowe

KRĄŻENIE KRWI

* sprawny układ jednoobiegowy

* pod pewnymi względami pracuje wydajniej niż układ płazów (większy

jest względny ciężar i częstość skurczów serca w tej samej temperaturze)

* w sumie jednak masa krwi i ilość naczyń w mięśniach jest mniejsza

* kurczące się rytmicznie serce przetłacza krew do krótkiej tętnicy skrzelowej (w stożku albo opuszce tętniczej umieszczone są zastawki zapobiegające cofaniu się krwi)

* odgałęzienia tętnicy skrzelowej (łuki skrzelowe) przetłaczają krew do sieci naczyń włosowatych listków skrzelowych

* utleniona krew trafia do korzeni aorty i rozprowadzana jest po całym

ciele

* wraca żyłami głównymi, łączącymi się w przewody Cuviera oraz

żyłą wątrobową do zatoki żylnej w sercu

* układ ten przypomina układ bezżuchwowców

UKŁAD POKARMOWY

* budowa typowa dla kręgowców

* ryby są przeważnie drapieżne lub planktonożerne, rzadziej roślinożerne

* bezżuchwowce są zewnętrznymi pasożytami ryb

ZĘBY

* minogi mają wokół otworu gębowego rogowe ząbki

* rekiny mają kilka rzędów zębów, wyrastających od wewnętrznej krawędzi szczęk (nowe zęby stopniowo przesuwają się na zewnątrz i zastępują stare)

* płaszczki mają tępe zęby tworzące jakby bruk, służące do miażdżenia twardych muszli

* ryby kostne mają zęby w postaci smukłych stożków, rozmieszczone na wielu kościach szczęk i podniebienia

* ryby drapieżne mają większe i mocniejsze zęby

* u niektórych ryb delikatne zęby na podniebieniu lub wyrostki łuków skrzelowych tworzą sito do odcedzania planktonu

PĘCHERZ PŁAWNY

* występuje zwykle u ryb kostnych

* wypełniony gazem, otwarty (połączony z przełykiem) lub zamknięty

* jeśli jest otwarty może pełnić funkcję oddechową

* zwykle stanowi narząd hydrostatyczny, ułatwiający regulowanie głębokości zanurzenia

* może spełniać rolę rezonatora głosowego, a także uczestniczyć w słyszeniu (tzw. narząd Webera - układ wyspecjalizowanych wyrostków kręgów, przenoszący drgania

z pęcherza pławnego do ucha)

UKŁAD NERWOWY

BEZŻUCHWOWCE

* mózg niewielki, a poszczególne jego części ułożone liniowo jedna za drugą

* słabo zaznacza się podział na lewą i prawą stronę mózgu (dotyczy to także liczby połączeń)

* plan budowy jest taki jak u wszystkich kręgowców

- kresomózgowie - największa część mózgu, niepodzielone na lewą i prawą część, opuszki węchowe są duże ale trudno tu mówić o półkulach mózgowych, znajdują się tu niewielkie zawiązki prymitywnej postaci kory nerwowej (stopień koncentracji neuronów i ich specjalizacja są raczej niewielkie)

- międzymózgowie

- śródmózgowie - słabo rozwinięte, co ma związek z niewielką rolą narządu wzroku

- tyłomózgowie - móżdżek ma postać małego fałdu ustawionego do długiej osi mózgowia, co jest związane z niewielkimi umiejętnościami ruchowymi

- rdzeń przedłużony - stanowi największą (ponad 50%) część mózgowia, mieszczą się tu ośrodki elementarnych funkcji życiowych oraz czucia skórnego

* z mózgowia wychodzi 10 par nerwów czaszkowych

RYBY

* mózg jest niewielki (u drapieżnego SZCZUPAKA stanowi 1/1000 masy ciała)

* części mózgowia ułożone jedna za drugą (układ liniowy) i stopień ich rozwoju zależy od dominujących zmysłów

* ryby chrzęstne posługujące się węchem

- rozwinięte węchomózgowie i niewielkie śródmózgowie

- kresomózgowie podzielone na dwie małe półkule, z których wychodzą duże opuszki węchowe

* planktonożerne i drapieżne ryby kostne posługujące się wzrokiem

- wyraźnie większe śródmózgowie

- kresomózgowie nieco większe niż u chrzęstnych z wyraźnie mniejszymi opuszkami węchowymi

* w kresomózgowiu wszystkich ryb można wyróżnić pierwotne formy kory nerwowej i prymitywne ośrodki kojarzeniowe (asocjacyjne)

* móżdżek

- wykształcony w różnym stopniu w zależności od środowiska bytowania i lokomocji danego gatunku

- powierzchnia dość dobrze rozwinięta ze względu na aktywność ruchową

- pokrywa go kora móżdżku, której możliwości analityczne są większe niż u bezżuchwowców

* rdzeń przedłużony - jest dość duży co ma związek z dobrze rozwiniętym czuciem skórnym

NARZĄDY ZMYSŁÓW

* doskonały zmysł węchu i smaku (szczególnie dobrym węchem odznaczają się rekiny i płaszczki)

* oczy dostosowane do widzenia w środowisku wodnym

- mają prawie kulistą soczewkę

- krótkowzroczne

- gatunki żyjące z głębinach lub jaskiniach mają oczy częściowo lub prawie całkowicie zredukowane

* liczne ryby mają dobrze rozwinięty zmysł słuchu (karpie, sumy)

* linia naboczna

- swoisty narząd zmysłu

- odbiera zmiany ciśnienia wody

- pełni niektóre funkcje narządu słuchu i dotyku

- rybom ławicowym pozwala synchronizować ruchy (cała grupa porusza się w zgrany sposób dzięki temu, że ryby płynące obok błyskawicznie reagują na zmianę kierunku sąsiadek, dowiadując się

o niej za pośrednictwem zmiany ciśnienia wody)

UKŁAD WYDALNICZY

* składa się z prostych nerek, moczowodów i pęcherza moczowego

* u samców ryb plemniki trafiają zwykle z jądra do nerki i dalej moczowodem na zewnątrz

* część produktów metabolizmu wydalana jest przez skrzela

* problemem jest utrzymanie odpowiedniego stężenia płynów ustrojowych, gdyż przenikanie wody w drodze osmozy do bardziej stężonego roztworu groziłoby rybom morskim odwodnieniem, a słodkowodnym napęcznieniem

* ryby chrzęstne i niektóre kostne żyjące w morzach

- zmniejszają parcie osmotyczne i straty wody dzięki obecności we krwi substancji osmotycznie czynnych, np. mocznika

* ryby kostne żyjące w morzach pełnosłonych

- piją wodę a nadmiar soli wydzielają przez skrzela

- nerki zwykle produkują bardziej zagęszczony mocz

* ryby słodkowodne

- usuwają duże ilości wody z moczem

- aktywnie pobierają jony przez skrzela

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ RYB

ZAPŁODNIENIE ZEWNĘTRZNE

* większość ryb składa jaja w galaretowatych osłonkach (ikrę) do wody, gdzie następuje zapłodnienie

* z ikry wylęgają się larwy narybek (niekiedy mogą wyraźnie odbiegać wyglądem od form dorosłych)

* początkowo narybek korzysta z zapasów nagromadzonych w pęcherzyku żółtkowym, potem zaczyna samodzielne żerowanie

ZAPŁODNIENIE WEWNĘTRZNE

* niektóre gatunki posiadają narządy kopulacyjne (np. gonopodia)

* zapłodnione w ciele matki jaja ryb chrzęstnych są otaczane mocną osłonką z długimi wypustkami i przyczepiane do roślin wodnych lub skał

* niektóre ryby chrzęstne i trzonopłetwe są żyworodne i młode rodzą się już w pełni ukształtowane (rekiniątka już w łonie matki mogą zagryzać rodzeństwo)

RYBIE GODY

* ryby odbywają gody (tarło) w określonych miejscach (tarliskach)

* wiele z nich odbywa w porze godowej dalekie wędrówki na tarliska

* niektóre (łososiowate, jesiotry) wędrują na tarło w górę rzeki - ryby anadromiczne

* inne wędrują wówczas z rzek do morza (węgorz) - ryby katadromiczne

- dojrzałe węgorze z Ameryki PN i Europy płyną ku północnym akwenom Morza Sargassowego na Atlantyku

- tam rozmnażają się (samica składa kilkanaście mln jaj) i giną

- larwy (półprzezroczyste liściokształtne leptocefale uznawane niegdyś za osobny gatunek ryb) płyną ku lądom, z których przybyli rodzice

- Amerykańskim leptocefalom podróż zajmuje około roku, a europejskim aż 3 lata (korzystają z Prądu Zatokowego - Golfsztromu)

- docierają do ujść rzek jako obłe, walcowate węgorzyki szkliste

- samce (dorastające do pół metra) pozostają u ujść rzecznych

- samice zapuszczają się w głąb lądu, płynąc pod prąd, a nawet wijąc się w rowach melioracyjnych i wilgotnej trawie, co pozwala im zasiedlić bezodpływowe zbiorniki słodkowodne

- w końcu wyruszają w swą ostatnią wędrówkę

* wiele ryb w porze godowej zmienia ubarwienie, przybierając jaskrawe kolory (łososiowate)

* ryby głębinowe rozpoznają partnerów po charakterystycznym układzie narządów świecących (fotoforów)

* niektóre ryby głębinowe (matronie) korzystają z przypadkowego spotkania partnera by pozostać z nim na zawsze (karłowate samce przyczepiają się do ciała samicy i zrastają z nią, stając się swoistymi pasożytami zewnętrznymi)

TROSKA O POTOMSTWO

* w wodach słodkich żyje niepozorna rybka - CIERNIK

- samiec w porze godowej wabi samice jaskrawoczerwonym brzuchem i skłania je do złożenia ikry w gnieździe zbudowanym na dnie z roślin wodnych

- następnie strzeże jaj i zapewnia im stały przepływ świeżej, natlenionej wody, wachlując płetwami

* gurami

- opiekują się potomstwem budując pływające gniazda z piasku

* pielęgnice

- trzymają ikrę i narybek w pysku

* pławikoniki (koniki morskie)

- trzymają ikrę i narybek w specjalnej kieszeni lęgowej na brzuchu

PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY BEZŻUCHWOWCÓW I RYB

AGNATHA

* żyją w wodach strefy umiarkowanej półkuli północnej i południowej

* ich pożywienie stanowi fauna denna i ryby (przysysają się do ciała ryb i żywią się ich krwią,

prowadząc pasożytniczy tryb życia)

* polskie minogi osiągają do 1m długości i ważą do 4kg

* wszystkie są objęte ochroną

MINOGI

* żyją w chłodnych morzach obu półkul

* żywią się (głównie nocą) dennymi bezkręgowcami i martwymi rybami

* mają wiele cech prymitywnych, nawiązujących do bezczaszkowców (brak puszki mózgowej, brak

soczewki oka, rozproszona trzustka, wielość serc żylnych, brak receptorów linii bocznej, brak mięśni promieni płetwowych)

ŚLUZICE

GNATHOSTOMATA

* pierwotnie szczękowce zaliczano do gromady ryb

* większość ichtiologów wyróżnia obecnie cztery gromady: tarczowce, fałdopłetwe, ryby chrzęstne

i kostne

* pierwsze dwie wymarły jeszcze w paleozoiku

* prymitywniejsza podgromada

* żyjące przy dnie mórz PRZERAZY (CHIMERY), mające biczowaty ogon i osobliwy haczykowaty wyrostek sterczący nad pyskiem u samców

RYBY CHRZĘSTNE

CHONDRICHTHYES

ZROSŁOGŁOWE

HOLOCEPHALI

* liczniejsza podgromada

* należą tu REKINY i PŁASZCZKI

* większość rekinów (żarłaczy) to groźne, aktywne drapieżniki, na ogół aktywnie pływające w toni mórz

i oceanów

* są wśród nich gatunki o tak osobliwej sylwetce jak KOSAGON z bardzo wydłużonym górnym płatem

płetwy ogonowej czy MŁOTOGŁÓW (REKIN MŁOT)

* niektóre rekiny (i to największe) osiągające kilkanaście metrów długości ŻARŁACZ WIELORYBI i DŁUGOSZPAR są niegroźnymi planktonożercami

* u niektórych spodoustych występuje tendencja do grzbieto-brzusznego spłaszczenia ciała

- w umiarkowanym stopniu widać to u RYBY PIŁY, której pysk tworzy charakterystyczny wyrostek ze sterczącymi na boki zębami, którymi może ranić ryby w ławicy, kiedy drapieżnik przepływa przez nią, wymachując głową na boki

- najbardziej ta tendencja przejawia się u płaszczek, takich jak RAJE, ORLENIE czy OGOŃCZE (mają one

u nasady ogona kolec jadowy, którego ukłucie może być śmiertelne

* inne płaszczki (DRĘTWY) posługują się jako bronią narządami elektrycznymi (mają kształt kolisty)

* największą płaszczką jest MANTA, osiągająca masę 2 ton (czasami zwana jest diabłem morskim z racji dwóch płetw głowowych /kojarzących się marynarzom z rogami/, ale ma anielskie usposobienie -

spokojnie pływa, falując olbrzymimi płetwami piersiowymi i filtruje z wody drobne organizmy, które

kieruje do pyska właśnie owymi płatami na głowie)

SPODOUSTE

ELASMOBRANCHII

RYBY KOSTNE

OSTEICHTHYES

MIĘŚNIOPŁETWE

SARCOPTERYGII

* duże (do 2m długości) ryby morskie

* płetwy osadzone na mięsistych trzonach

* utraciły zdolność do oddychania powietrzem atmosferycznym

* żyją na głębokości setek metrów

* słabo skostniały szkielet

* prymitywna budowa serca

* nazywane kostołuskimi

* mają grube łuski kostne pokryte podobną do szkliwa ganoiną

* JESIOTR - był jedynym krajowym przedstawicielem

* jesiotrowate osiągają olbrzymie rozmiary, np. BIEŁUGA - do 5m i 1200kg (samica może znieść miliony drobnych jaj, czyli kawioru)

* MĘKŁAWKI, NISZCZUKI - duże północnoamerykańskie ryby

PROMIENIOPŁETWE

KOSTNOPROMIENISTE

ACTINOPTERYGII

* zamieszkują wody słodkie

* ROGOZĄB żyje w Australii, ma pojedyncze płuco (pęcherz pławny), którym oddycha, kiedy w wodzie brakuje tlenu

* pozostałe dwudyszne mają parzyste płuca (korzystają z nich, kiedy w porze suchej tkwią zagrzebane

w mule wyschniętych okresowych zbiorników wodnych

* PRAPŁAZIEC z Ameryki Południowej i PRAPŁETWCE z Afryki - ich larwy ze skrzelami zewnętrznymi przypominają kijanki płazów ogoniastych

TRZONOPŁETWE/

LATIMERIE

DWUDYSZNE

GANOIDY CHRZĘSTNE/

CHRZĘSTNIKI

I

GANOIDY KOSTNE/

PRZEJŚCIOWCE

ŚLEDZIOKSZTAŁTNE

* morskie ryby planktoniczne

* często tworzą duże ławice

* należą tu gatunki masowo poławiane (ŚLEDŹ, SARDYNKA, SZPROT)

WĘGORZOKSZTAŁTNE

* silnie wydłużone ciało bez płetw brzusznych

* WĘGORZE - słodkowodne

* MURENY I KONGERY - morskie

* POŁYKACZE - głębinowe ryby o wielkich paszczach i rozciągliwych żołądkach

ŁOSOSIOKSZTAŁTNE

* ŁOSOSIE, TROCIE, LIPIENIE, PSTRĄGI - gatunki cenione przez wędkarzy

* SZCZUPAKI

* TOPORNIKI I ŻMIJOWCE - głębinowe ryby, mające po bokach ciała narządy świetlne

KARPIOKSZTAŁTNE

* ryby słodkowodne

* LIN, BRZANA, KARAŚ, LESZCZ, PŁOĆ - gatunki krajowe

* KARP z południowej Europy i AMUR z Chin - gatunki introdukowane (sprowadzone)

* KARAŚ ZŁOCISTY (ZŁOTA RYBKA), NEON INNESA - rybki akwariowe

* PIRANIE, STRĘTWY (WĘGORZE ELEKTRYCZNE) - pochodzą z Amazonii, mogą być groźne dla

człowieka (niezbyt duże piranie całymi ławicami potrafią błyskawicznie ogryźć do kości człowieka

lub inne zwierzę, jeśli wyczują zapach krwi, strętwa osiąga ponad 2m i może razić prądem o napięciu

500V)

SUMOKSZTAŁTNE

* SUM - największa ryba słodkowodna (wyjątkowo osiąga 5m i 300kg)

* SUMIKI - egzotyczne rybki akwariowe

* długie wąsy czuciowe, dzięki którym lokalizują swe ofiary przy dnie zbiorników wodnych

DORSZOKSZTAŁTNE

* prawie wyłącznie morskie

* wiele ma duże znaczenie gospodarcze

* DORSZ, MINTAJ, MORSZCZUK

* wiele ma wąsik czuciowy pod brodą oraz długą płetwę grzbietową, podzieloną na dwie lub trzy

ŻABNICOKSZTAŁTNE

* ryby morskie

* krótkie ciało z wielką paszcza, nad którą sterczy „wędka”, służąca nęceniu nieostrożnych ofiar

* ŻABNICA (NAWĘD) - ma grzbietobrzuszne spłaszczone ciało i czai się na dnie

* wędka ryb pływających w głębinach morskich świeci

BELONOKSZTAŁTNE

* BELONY - o długim ciele i wydłużonych szczękach, żyją w Bałtyku

* PTASZORY - ryby latające, występują w oceanach strefy tropikalnej i subtropikalnej

* rozrośnięte płetwy piersiowe, u niektórych również brzuszne, umożliwiają im wyskakiwanie nad wodę

i krótkie loty o zasięgu do 150m, co zwykle wystarcza do ucieczki przed drapieżnikiem

IGLICZNIOKSZTAŁTNE

* morskie rybki

* długi pysk zrośnięty w ryjek

* IGLICZNIA - żyje w Bałtyku

* PŁAWIKONIKI (KONIKI MORSKIE) - żyją w bardziej zasolonych morzach

OKONIOKSZTAŁTNE

* najliczniejszy rząd ryb kostnych

* zmiana promieni przedniej części płetwy grzbietowej w ostre kolce

* OKONIE, SANDACZE, wielkie morskie STRZĘPIELE, groźne BARAKUDY - przedstawiciele krajowi

* TUŃCZYK, MAKRELA - ważne pod względem gospodarczym

* MARLINY, MIECZNIKI, ŻAGLICE - mają górną szczękę wydłużoną w ostry miecz (to ryby duże i bardzo szybkie, są chlubą wędkarzy)

* BABKI - najmniejsze znane ryby (BABKA MALUTKA z Chin osiąga niecały cm)

* SKALAR, BOJOWNIK SYAMSKI, WIELKOPŁETW, DYSKOWIEC, GURAMI, PIELĘGNICE - ozdobne ryby akwariowe

* AMFIPRIONY (RYBY UKWIAŁOWE), SZCZĘCIOZĘBY, CHETONIKI, USTNICZKI, PINCETNIKI, POKOLCE - morskie ryby koralowe

* PODNAWKI - za pomocą przyssawek na głowie przywierają do ciała dużych ryb lub żółwi morskich (a także statków) i podróżują na gapę

* RYBY BIAŁOKRWISTE - żyją na Antarktydzie, nie mają erytrocytów, dzięki dużej rozpuszczalności

tlenu w zimnej wodzie (i osoczu) oraz nieruchliwemu trybowi życia nie muszą mieć barwnika

oddechowego krwi

KOSTNOSZKIELETOWE

PŁASTUGOKSZTAŁTNE

* zamieszkują dno morskie

* FLĄDRA, HALIBUT - odławiane i cenione jako przysmak

* charakterystyczne, bocznie spłaszczone ciało, przy czym leżą na jednym białawo ubarwionym boku (skarpowate, np. TURBOT zwykle na prawym, a flądrowate na lewym)

* drugi bok zwrócony w górę ma ciemniejsze ubarwienie (PŁASTUGI potrafią zmieniać ubarwienie jak kameleon, dopasowując się do podłoża)

* w rozwoju osobniczym zmienia się położenie oczu (narybek początkowo pływa normalnie, symetrycznie, po czym jedno oko wędruje ze strony spodniej na górną - w ten sposób oboje oczu znajduje się po leWej albo prawej stronie głowy)

NAJEŻKOKSZTAŁTNE

* ryby morskie o krótkim ciele

* NAJEŻKI - zagrożone błyskawicznie się nadymają i stroszą przy tym kolce na brzuchu zawierające jedną

z najsilniejszych trucizn w przyrodzie - tetrodotoksynę (Japończycy chętnie je jadają pod nazwą „fugu” ale zdarzają się śmiertelne zatrucia przez niedokładne oczyszczanie ryb)

* SAMOGŁÓW - największa ryba kostna, może ważyć do 2t, samica składa jednorazowo do 300mln

jaj, żywi się morskim planktonem

* bezżuchwowce

- śluzice jada się w Japonii, należą do czyścicieli dna morskiego, usuwając martwe zwierzęta

- minogi jada się w Europie, uznawane są za szkodniki przez rybaków

* ryby chrzęstne

- ważne drapieżniki morskie

- stanowią zagrożenie dla człowieka (na jadowite płaszczki można nadepnąć, a rekinom zdarza się

atakować ludzi)

- łagodne olbrzymy są atrakcją turystyczną (rekin wieloryby, manta)

- rekiny padają ofiarą masowych odłowów dla mięsa (płetwy są przysmakiem kuchni orientalnej), szorstkiej skóry (szagryn - używany jako materiał ścierny), tranu (olej z wątroby) i chrząstki (rzekomo posiada właściwości przeciwnowotworowe)

* ryby kostne

- ganoidy są atrakcyjne dla wędkarzy i rybaków

- ikra jesiotrowatych jest ceniona jako kawior

* ryby kostnoszkieletowe

- ważne ogniwo wielu naturalnych łańcuchów pokarmowych (dla człowieka źródło cennego pożywienia)

- mięso ryb i tran uznawane są za najzdrowsze białko i tłuszcze zwierzęce, ograniczające ryzyko miażdżycy

* ryby są jedynymi dzikimi zwierzętami masowo eksploatowanymi na skalę przemysłową przez człowieka

* hodowla ryb

- jest źródłem mięsa

- gospodarstwa rybackie hodują głównie słodkowodne karpie, łososie

- dla celów rybackich introdukcje się szybko rosnące i smaczne ryby z innych regionów (może to prowadzić do zachwiania naturalnej równowagi ekologicznej)

* akwarystyka

- większość z ryb akwariowych to słodkowodne gatunki tropikalne

* wędkarstwo

- ma charakter sportu i formy spędzania wolnego czasu

* wszystkie minogi (MINÓG RZECZNY tylko w stadium larwalnego rozwoju w rzekach)

* JESIOTR ZACHODNI

* PARPOSZ

* ALOZA

* ŁOSOŚ

* wszystkie STRZEBLE

* KIEŁB KESSLERA, KIEŁB BIAŁOPŁETWY

* PIEKIELNICA

* CIOSA

* RÓŻANKA

* ŚLIZ

* KOZA, KOZA ZŁOTAWA

* PISKORZ

* POCIERNIEC

* IGLICZNIA

* BABKA MAŁA, BABKA PIASKOWA

* KUR ROGACZ

* GŁOWACZ PRĘGOPŁETWY

* DENNIK

ZNACZENIE

OCHRONA

---