nazwa skały

Minerały dominujące

Grupa klasyfikacyjna

Cechy wybranego minerału

Występowanie w Polsce

Ziarnista (najczęściej średnioziarnista)

Zbita i nieuporządkowana

30% SiO₂; skalenie potasowe; plagioklazy kwaśne

Kwarc (30%); Ortoklaz, Plagioklazy kwaśne

Jasna (mała zawartość biotytu, amfiboli i piroksen)

Skały magmowe, głębinowe, kwaśne

2 odmiany wysoko (α tylko w magmowych) i nisko (β) temperaturowa

połysk: szklisty łupliwość: brak

b. Odporny na wietrzenie chemiczne

Sudety, Tatry, Dolny Śląsk

Obniżenie temperatury i spadek ciśnienia ognisto-płynnego stopu powodujący krzepniecie magmy w głębi skorupy ziemskiej (plutonizm)

Porfirowa, rzadziej skrytokrystaliczna

Ciasto: ortoklaz, plagioklazy kwaśne i kwarc; prakryształy: kwarc i skalenie.

Szara, biaława, różowa, czerwona, szarofioletowa lub szarozielona.

Skały magmowe, wylewne, kwaśne

Sudety, okolice Krakowa)

Zastyganie stopu na powierzchni ziemi lub tuż pod nią (wulkanizm)

Skaleń potasowy i kwarc

Skaleń potasowy, kwarc, łyszczyki (muskowit), granat, turmalin, rutyl, topaz.

Skały magmowe, kwaśne, żyłowe

Skaleń potasowy ortoklaz K[AlSi₃O₈]

zabarwienia: różowy - czerwony

Krystalizacja z kwaśnych magm, w warunkach pośrednich miedzy głębinowymi a wylewnymi.

Skalenie potasowe, biotyt, amfibole i pirokseny, kwarc (do 10%)

Czerwona, lub rzadziej szara

Magmowe, obojętne, głębinowe

Obniżenie temperatury i spadek ciśnienia ognisto-płynnego stopu powodujący krzepniecie magmy w głębi skorupy ziemskiej (plutonizm)

Średnio i drobnokrystaliczna

Plagioklazy (ortoklaz - andezyn)

Oligoklaz, andezyn i amfibole,biotyt i piroksen

Szara, ciemnoszare, prawie szare.

Magmowe, obojętne, głębinowe

Plagioklazy - sodowo - wapniowe twardość 6

łupliwość doskonała prostopadle

pokrój: grubotabliczkowy

słaba odporność na wietrzenie.6

Okolice Niemczy, Złotego Stoku, Kłodzka, w sąsiedztwie Sjenitów.

Plagioklazy (labrador - bytownit)

Plagioklazy (labrador - bytownit), pirokseny, amfibole, biotyt, czasem oliwin

Ciemna, najczęściej ciemnozielona

Magmowe, głębinowe, obojętne.

Masyw Ślęży (intruzja), okolice Nowej Rudy

Zbita, nieuporządkowana

Jak dioryty; ciasto: plagioklazy (oligoklaz - andezyn) i piroksen; prakryształy: amfibole i pirokseny

Plagioklazy - sodowo - wapniowe twardość 6

łupliwość doskonała prostopadle

pokrój: grubotabliczkowy

słaba odporność na wietrzenie.6

Bardzo drobnoziarnista, skrytokrystaliczną

Plagioklazy (labrador - bytownit) i pirokseny

Plagioklazy i pirokseny; amfibole, biotyt i oliwin, magnetyt, prakryształy oliwinu i piroksen.

Ciemnoszara, prawie czarna, lub czarnozielona

Okolice Krakowa, Łagowa i na Dolnym Śląsku

Czerwonobrunatne (od zw żelaza)

Okręg krakowski, Dolny Śląsk.

Ostrokrawędziste okruchy frakcji kamienistej lub żwirowej.

Osadowe, okruchowe, niespoiste

Odspajanie skały w wyniku wietrzenia I brak transportu lub transport bardzo krótki.

Otoczaki frakcji kamienistej lub żwirowej.

Osadowe, okruchowe, niespoiste

Doliny rzek nizinnych lub w dolinach rzek górskich; osady lodowcowe

Odspajanie skały w wyniku wietrzenia, transport długi.

Źle wyselekcjonowane ziarno, piaskowa, także kamienista, żwirowej i pyłowej (pospółka)

Zależny od rodzaju skał oraz od długości transportu - szybko zanika: kalcyt; biotyt, skalenie; odporny na transport: kwarc.

2 odmiany wysoko i nisko temperaturowa

b. Odporny na wietrzenie chemiczne

Doliny rzek (tarasy akumulacyjne); w morenie dennej (piaski zwałowe), sandry, ozy, wydmy, pola wydmowe.

Wietrzenie mechaniczne skał.

Piaski fluwioglacjalne (rzeczno - lodowcowe)

Wietrzenie skał I transport wodny

Wietrznie I transport wiatrem.

Czasem części organiczne, częścowo zwęglone

Jasnoszare do prawie czarnego

Osadowe, okruchowe, spoiste

Sedymentacja w wodzie

Przeważnie niewarstwowane duża porowatość (wzajemne ułożenie ziaren); makroporowatość (przestrzenie po utlenieniu martwych części roślin)

Kwarc (do 80%); węglany (kalcyt) (do 20%); zwiazki żelaza (do 6%); minerały ilaste (do 2%)

Żółta (od żelaza)

2 odmiany wysoko i nisko temperaturowa

b. Odporny na wietrzenie chemiczne

Najwięcej w rejonie Puław

Osadzanie przez wiatr na lądzie w warunkach stepowych; wywiewanie przez wiatry wiejące od lodowca pyłów z moren czołowych i sandrów oraz przeniesienie ich na południe.

(poznańskie lub plioceńskie)

Pochodzące od związków żelaza.

Osadowe, okruchowe, spoiste

produkty wietrzenia skaleni

pęcznienie i skurcz

Osad słodkowodnego zbiornika na terenie Polski w pliocenie

Warstewki na przemian z frakcją iłową (zimowe - osiadanie tylko zawiesiny) i pyłową (czasem piaskową)

Ciemne warstewki (częściowo rozłożone elementy organiczne) - ciemnoszary lub ciemnobrunatny i jasne warstewki.

Prawie cała Polska, z wyjątkiem Karpat, zastoisko warszawskie podczas zlodowacenia środkowopolskiego.

Sedymentacja w spokojnych zbiornikach przed czołem lądolodu, gdzie donoszony był najdrobniejszy materiał z topniejącego lodowca.

Frakcje: iłowa, pyłowa i piaskowa

Zależny od podłoża, po którym poruszał się lodowiec.

Brunatny do prawie czarnego (częściowo rozłożone el organiczne)

Najmłodsze tarasy rzek górskich i nizinnych.

Osad powstały na tarasach zalewanych przez rzeki w czasie powodzi

Zwałowe (lodowcowe lub morenowe)

Obecność wszystkich frakcji (głazy pochodzenia skandynawskiego) Brak warstwowania

Prawie cała Polska (z wyjątkiem wyżej położonych pasm górskich) w postaci ciągłych pokryw lub oderwane płaty (zlodowacenia krakowskie)

Wytapianie materiału skalnego z lodowca podczas wycofywania się.

Wszystkie frakcje (im głębiej tym frakcje są większe)

Tam gdzie jest małe pochylenie terenu, Karpaty fliszowe; Góry Świętokrzyskie (płaty); Sudety; Jura Krakowsko - Częstochowska.

Jednoczesne działanie wietrzenia mechanicznego i chemicznego na skałę litą

Otoczaki frakcji kamienistej lub żwirowej

Otoczaki wapienne scementowane lepiszczem wapnistym lub żelazisto wapnistym

Szaro - wiśniowa z licznymi, jasnymi żyłkami kalcytu

Góra zygmuntówka w Kielcach (marmur Zygmuntówka); Góry Świętokrzyskie

Cementacja otoczaków; krótki transport w płytkim morzu.

Ziarno kwarcowe scementowane lepiszczem żelazisto - krzemionkowym.

Kremowoszara lub kremowa; jasnoszara na zwietrzelinach

Powszechnie w Polsce; Góry Świętokrzyskie; flisz karpacki; Sudety i Tatry; Łysogóry

Wąchocki (tumliński)

Czerwona lub brunatno - czerwona

Bardzo zmienna średnica ziaren

Lepiszczem jest kombinacja krzemionki, węglanu wapnia i minerałoω ilastych

Szara o różnych odcieniach

Płytki morze, ruchliwe, odrywanie się od zbocza, transport po dnie, wypełnianie rys w poprzednim osadzie.

Iłołupki, łupki ilaste

Ilit, montmorylonit, kaolinit

produkty wietrzenia skaleni

pęcznienie i skurcz

Karpaty fliszowe, Góry Świętokrzyskie, Tatry

Pozornie bezpostaciowa, nawet po rozdrobnieniu daje gładkie powierzchnie.

Osadowe, chemiczne, węglanowe, wapienie.

powstanie: chemiczne wietrzenie anortytu CaAlSi₃O₈

kryształy izometryczne

zabarwienia: białe lub inne kolory

łupliwość: doskonała:

słaba odporność na wietrzenie

burzenie kwasem solnym

Przedgórze Karpackie; Jura Krakowsko - Częstochowska

Osadzanie się węglanu wapnia na otwartym morzu, z dala od lądu

Przypominająca piaskowiec

Biała - żółta - w zależności od lepiszcza

Płytkie i ciepłe morze w wyniku osadzaniu się węglanu wapnia na drobnych okruchach zlepiających się następnie ze sobą.

Bardzo porowata, pory do kilkunastu milimetrów.

Wapień powstający w warunkach lądowych, z wody wydzielającej węglan wapnia. Źródła i wodospady

Przypominają wapienie zbite, lub czasem krystaliczną

Zwietrzała powierzchnia ma barwę od żółtej do brunatnej. (większa niż w wapieniach domieszka związków żelaza)

Osadowe, chemiczne, węglanowe, dolomity.

Dolomit Ca,Mg(CO₃)₂

kryształy izometryczne

łupliwość doskonała

barwa: biała lub żółtawa

burzy z HCl w stanie sproszkowanym

odporność na wietrzenie większa od kalcytu.

Powszechnie; Góry Świętokrzyskie i Jura Krakowsko- Częstochowska; Kraków - czarny wapień (dębnicki) i martwica wapienna (karniowicka).

Kwarc, chalcedon lub opal

Rozmaite, układ barw plamisty lub pasiasty

Osadowe, chemiczne, krzemionkowe

2 odmiany wysoko (α tylko w magmowych) i nisko (β) temperaturowa

połysk: szklisty (na ścianach); tłusty (na przełamie)

b. Odporny na wietrzenie chemiczne

zabarwienia: białe (mleczny); szaroczarny (zadymiony); fiolet (ametyst); czarny (marion); żółty (cytryn)

W wapieniach jurajskich, Góry Świętokrzyskie i Jura Karkowsko - Częstochowska

Osadowe, chemiczne, solno - gipsowe.

kryształy sześcienne

łupliwość bardzo dobra

Wieliczka, Bochnia, Inowrocław i Kłodawa

Wytrącanie z wody NaCl

Chlorki i siarczany potasu i magnezu

Sylwin Chlorek potasu KCl

kryształy sześcienne

łupliwość bardzo dobra

zabarwienia różowy lub czerwony

b. higroskopijny i b. rozpuszczalny

Kłodawa i Zatoka Pucka

Bardzo drobnokrystaliczny

łupliwość doskonała

bezbarwny lub zabarwiony na biały szarożółty lub żółtawy

bezbarwny lub zabarwiony na szaro lub biało

Woj. Świętokrzyskie i Dolny Śląsk.

Czysty osad kalcytowy.

Osadowe, organogeniczne, zoogeniczne, węglanowe

Szary, czarny, czerwony lub zielony w różnych odcieniach (od związków żelaza)

Osadowe, organogeniczne, zoogeniczne, krzemionkowe.

Tatry, Pieniny i Góry Świętokrzyskie w formie warstw.

Wapienie fitogeniczne

Osadowe, organogeniczne, fitogeniczne, węglanowe.

Rzadko na terenie Polski. Roztocze (litotamnitowe)

Gromadzenie się węglanu wapnia w tkankach niektórych morskich glonów.

Osadowe, organogeniczne, fitogeniczne, krzemionkowe.

W utworach jeziornych z okresów glacjalnych

W wodach chłodnych mórz i jezior.

Osadowe, organogeniczne, fitogeniczne, torfy.

Doliny rzek i jezior na terenia całej Polski.

Włóknista struktura drewna

Do 70% czystego węgla.

czerwonobrunatnej do czarnej

Osadowe, organogeniczne, fitogeniczne, węgle.

Utwory trzeciorzędowe Niżu Polskiego

Antracyt do 95% węgla

Zagłębie Górnośląskie i Dolnośląskie

Przypominająca wapień zbity

50% węglanu wapnia i 50% minerałów ilastych

Biała do ciemnoszarej