A N T Y K

1. Ramy czasowe

Początek: VIII w.p.n.e. - Homer

Koniec: IV w.n.e. - upadek imperium Rzymskiego

2. Typowe cechy sztuki greckiej, helleńskiej i rzymskiej

1. Domy, w których GRECY były budowane z umiarem, wszyscy prowadzili podobny tryb życia nacechowany umiarem.

1. Bogom natomiast wznosili jak najwspanialsze świątynie.

2. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi, wykonywano posągi wielkich bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków.

Do połowy IV wpne. powstała sztuka niesłużąca Bogom, na charakter rzeźby miał wpływ sport przyzwyczajający Hellenów do oglądania nagich ciał i podziwiania ich.

3. Artyści greccy posługiwali się brązem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym.

4. Grecka rzeźba wciąż ewaluowała - przed VI w.p.n.e. dzieła były sztywne i nieporadne, od polowy V wpne. starano się, przedstawić człowieka w ruchu. Najwybitniejsza: DYSKOBOL - Myrona

5. Rósł stopień szczegółowości oraz poprawności przedstawień. Poliklet w DYFOSIE zawarł idealne proporcje ciała mężczyzny. Postacie były nacechowane godnością, powagą, spokojem. Również pojawiły się ból, radość, nienawiść.

6. Ceramika malowana zajmowała w twórczości artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyskała w innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach. Ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. Przedstawiano na nich sceny mityczne.

7. Największe dzieła architektury greckiej to: Akropol, świątynia Ateny, Artemidy

8. W dziedzinie budownictwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej RZYMIANIE dokonali więcej.

9. Posługiwali się cegłą i zaprawą. Pozwoliło to na stosowanie półokrągłych sklepień zamiast płaskich stropów.

10. W rzeźbiarstwie także osiągnęli więcej niż grecy. Nie wahali się pokazać brzydoty, starości a nawet wulgarności.

11. Osiągnięcia sztuki portretowej można śledzić na monetach, często będących dziełami sztuki.

1. Filozofie antyczne

1. Sokrates

469-399 r.p.n.e.

• był nauczycielem Platona

• głosił on absolutyzm i intelektualizm etyczny

• dobro, cnotę i szczęście utożsamiał z prawdą

• jego dewiza to: „Poznaj samego siebie”

• podkreślał świadomość własnej niewiedzy: „Wiem, że nic nie wiem”

• środki poznania to: żywy dialog, zbijanie fałszywych argumentów rozmówcy, pomoc w dochodzeniu dostępnej prawdy

• ideałem była doskonałość etyczna, racjonalizm i intelektualizm etyczny (utożsamianie szczęścia, dobra, cnoty z wiedzą o tym, co dobre i złe)

• nie uważał siebie za mędrca ani za nauczyciela mądrości. Próbując odpowiedzieć na pytanie, „czym jest wiedza” rozmawiał z mieszkańcami Aten często ujawniając ich niewiedzę

1. Platon

427-347 r.p.n.e. (Arystokles)

• był uczniem i przyjacielem Sokratesa

• stworzył pierwszy system idealizmu obiektywnego (platonizmu)

• dualizm świata:

1. świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom

1. świat materialny

• jego pisma filozoficzne to „Uczta”, „Państwo”, „Prawa”

• funkcja poznawcza to dusza obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach

• na podstawie swej teorii idei zbudował teorię państwa idealnego. Założył szkołę w Atenach nazwaną „Akademią od gaju Akademosa”.

1. Arystoteles

384-322 r.p.n.e.

• uznawany za najwybitniejszego myśliciela starożytności

• jego działalność obejmowała niemal wszystkie dziedziny wiedzy

• założył szkołę filozoficzną w Atenach

• twierdził, że każda rzecz jest bytem złożonym z materii i formy kształtującej materię

• postawił tezę o zmienności bytu i wielości form ruchu

• zapoczątkował empiryczne metody badań przyrodoznawczych

• stworzył podstawy rozwoju nauk przyrodniczych

• był rzecznikiem demokracji, stworzył naukę o państwie

• zajmował się zagadnieniami etycznymi

• twórca „Poetyki” - rozprawy o literaturze, prawach rządzących poszczególnymi gatunkami i rodzajami literackimi

3. Wartości starożytnej mitologii

1. Jak doszło do powstania mitów

Mity powstały ponieważ tłumaczą to co niewytłumaczalne (powstanie świata, pór roku, ludzi). Zostały spisane aby można je było przekazywać dalszym pokoleniom. Mit jest to wypowiedź, zazwyczaj narracyjna oparta na wierzeniach ludzi antycznych. Posiada fabułę. Przekazuje uniwersalne prawdy. Mity to dawne baśnie i opowieści o bóstwach oraz półlegendarnych bohaterach (herosach), a także o życiu i wierzeniach starożytnych Greków i Rzymian. Mity były efektem literackiego ujęcia podstawowych przeświadczeń i odczuć ludzkich.

2. Antropomorficzny charakter mitów

Przedstawianie w mitach sił i zjawisk przyrody pod postacią ludzką. Bogów wyobrażano sobie na podobieństwo ludzi.

3. Uniwersalność mitów

1. opowieści mitologiczne mają charakter religijny

1. mają charakter uniwersalny, tzn. Mówią o prawdach, które nie przemijają, są ponadczasowe o ogólnoludzkie

2. mówią o sprawach człowieka, jego dążeniach, marzeniach

3. były wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

4. można je przyrównać do zdarzeń mających miejsce w współczesności

1. Charakterystyka i dzieje niektórych bohaterów mitologicznych. Kosmogonia mitologiczna

Początkowo istniał chaos (nieskończona otchłań, wypełniona bezkształtną masą, mieszaniną powietrza, ziemi, wody i ognia). Z chaosu powstał dzień, a wraz z nim Jasność i wszelka radość. Wyłoniła się Ziemia (Gaja) i otaczający ją Eter. Powstało niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwsze bóstwa świata. Uranos dał deszcz, a Gaja wszelką roślinność. Ziemia wypełniła się żywymi istotami. Pojawiły się dalekie gwiazdy i blade słońce. Z chaosu zrodzony został też bóg miłości Eros. Dzięki niemu świat się nieustannie odradzał i odnawiał. Eros łączył ludzkie serca. Uranos i Gaja spłodzili dzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na świat Cyklopi -bóstwa związane z piorunami, błyskawicami i grzmotami (Ares, Steropes i Brontes). Gaja i Uranos wydali także na świat sześć Tytanów (Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i sześć Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyne, Tojbe, Tetys). Uranos bał się tytanów więc strącił ich do podziemnego świata Tartaru. Gaja zbuntowała za to najmłodszego syna przeciwko ojcu. Kronos ugodził ojca mieczem, a jego krew (ojca) zapłodniła Gaję ponownie. Wówczas przyszły na świat boginie zemsty Erynie. Pojawiły się też nowe pokolenia Gigantów i Nimf. Tytani uwolnili swoich braci z Tartaru i pozbyli się władzy Uranosa. Rządzący Kronos obawiał się o swoje panowanie, więc pozbył się cyklopów i Gaja zbuntowała się przeciwko niemu. Żoną Kronosa była Rea, z którą miał potomstwo. Kronos przypomniał sobie słowa Uranosa, że jego własny potomek pozbawi go władzy, więc połykał swoje dzieci. Rea uciekła na Kretę i tam urodziła Zeusa. Cyklopi zbudowali mu pałac na Olimpie, gdzie zamieszkali bogowie. Wokół stołu Zeusa zasiadała jego rodzina: żona Hera, ich syn Ares (bóg wojny), siostra Zeusa Afrodyta Bogini miłości, Hefajstos (bóg ognia), boski posłaniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat Zeusa Posejdon (bóg morza), czwórka dzieci władcy nieba: Atena (bogini mądrości), Apollon (bóg światła i muzyki), Artemida (bogini lasów, łowów i pól), Dionizos (bóg winorośli, nigdy nieopuszczający pucharu z ręki). W kuchni panowała opiekunka ogniska domowego Hestia. W królestwie podziemi przebywał bóg ciemności Hades z żoną Persefoną. Wszyscy bogowie starali się uporządkować świat, aby Ziemia stała się rajem. Chociaż między bogami toczyły się zacięte boje ludzie byli wolni od zła. Nie znali starości, nie musieli pracować bo ziemia sama rodziła. Odżywiali się dzikimi owocami: warzywami, mlekiem, miodem, który spływał z drzew. Była to „epoka złota”. W „epoce srebrnej” ludzie zmienili się. Pojawili się prostacy i barbarzyńcy. Zeus postanowił za nieposłuszeństwo zgładzić całą ludzkość. Nastąpiła „epoka brązowa”, ale i ci ludzie pozabijali się nawzajem, a ich dusze trafiły do Hadesu. Pozostały tylko zwierzęta, ptaki i ryby. Bogowie stworzyli więc bohaterów. W „epoce bohaterów” zdarzały się wielkie czyny znane z opowieści o „Złotym panie”, czy o zdobyciu Troi. Bogowie pomagali ludziom. Demeter nauczyła ich uprawy ziemi. Zeus poprosił Prometeusza aby uformował człowieka z czerwonej gliny i łez. Został on stworzony na podobieństwo bogów. Zeus tchnął życie w pierwszych ludzi, a Prometeusz pomagał im we wszystkim. Wykradł nawet z Olimpu ogień i dał człowiekowi. Zeus ukarał go za to przykuwając łańcuchami do skał Kaukazu. Sęp wydziobywał mu wątrobę, która co noc odrastała.

4. Literatura starożytnej Grecji

1. Epika antyczna i najdoskonalszy jej twórca - Homer

1. Historia wojny trojańskiej i jej przebieg(„Iliada”)

Podczas wesela Tetydy i Peleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która obiecała mu w nagrodę Helenę. Młodzieniec przyjechał do Sparty i porwał żonę Menelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę. W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy zależał od Achillesa. Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki Agamemnona. U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troi Odyseusza i Menelaosa żądając wydania Heleny. Działania wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat. W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew pożyczył swój strój Petroklesowi. Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troi. Został tylko olbrzymi drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę, a wojska greckie wróciły do domu.

2. Wędrówki Odysa („Odyseja”)

Tematem „Odysei” są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwało to 100 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg. Poemat zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso. Z niej dociera do wyspy Feaków i znajduje się na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszoosobowa narracja. Kraj Lotofogów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatrów, kraj Lajstrygonów - ludożerców, wyspa Krike, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI - przybycie Odysa na Italię w przebraniu żebraka. Księga XVII do XIX - pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.

3. Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego

1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe

1. obiektywizm

2. obecność inwokacji

3. ingerowanie bogów w świat ludzki

4. styl utworu podniosły i uroczysty, chwilami patetyczny

5. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja

6. regularność występowania mów bohaterów

7. wiersz rytmiczny (heksametr)

8. porównania homeryckie

9. rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń

10. psychologiczne charakterystyki bohaterów

1. Walory formy i stylu „Iliady”

Narrator nie narzuca się słuchaczom. Na początku autor prosi muzy o natchnienie i zapowiada treść utworu. Paralelizm akcji (dwa ciągi wydarzeń, równocześnie z ludźmi działali bogowie). O przebiegu akcji w dwóch płaszczyznach decydowało przeznaczenie, nad czym czuwało fatum, bóstwo losu, któremu podlegali nie tylko ludzie, ale też bogowie. Kompozycja ma charakter epizodyczny. „Iliada” zawiera rozbudowane porównania homeryckie. Styl narracji jest podniosły i uroczysty, pełen szczegółowych i wyrazistych opisów zwalniających akcję. Jest to dzieło oparte na iloczasie (istnienie samogłosek długich i krótkich). Podstawy rytmiczności: oprócz akcentu jedna zgłoska może być długa, inna krótka. Akcent pada tylko na zgłoski długie. Jeżeli dodamy do niej jedną lub kilka, krótkich nieakcentowanych, powstanie stopa rytmiczna. W każdym wersie powtarza się jednakowy układ stóp.

1. Lirycy starożytnej Hellady

1. Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrteńska)

Tworzył w VII w.p.n.e. Pisał patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm. Poezja tyrtejska - patriotyczna, nawiązująca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uważał za rzecz niegodną. Napisał pięć ksiąg zawierających pieśni wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Według legendy poeta ten natchnął swoimi pieśniami Spartan do zwycięskiej walki. Napisał np.: „Rzecz to piękna”.

2. Subtelność analizy uczuć - Safona

Tworzyła na przełomie VII i VI w.p.n.e. Była najwybitniejszą poetką starożytnej Grecji. Mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie zajmowała się wychowaniem muzycznym skupionych wokół niej dziewcząt. Napisała dziewięć ksiąg, które obejmowały pieśni weselne, miłosne, hymny i modlitwy. Jej wiersze są pełne poetyckiego uroku i wdzięku. Sławią przyjaźń, miłość i życie, które dostarcza twórczych przeżyć i wzruszeń. Źródłem owych przeżyć jest obcowanie z poezją, bez której człowiek skazany jest na miernotę i pustkę.

3. Anakreont - autor utworów biesiadnych

Tworzył utwory o tematyce miłosnej i biesiadnej. Opiewają radość życia i urok beztroskich zabaw. Bożka miłości Erosa traktuje jako dobrego kompana, którego towarzystwo się lubi, ale nie zawsze trzeba go traktować poważnie.

Anakreontyk charakteryzuje:

1. postawa żartobliwego dystansu

2. konwencjonalna gra miłosna

3. flirt

4. charakterystyczny obraz, motyw

1. Dorobek literacki Symonidesa

W wierszach przedstawia filozofię uczącą przyjmowania życia takim jakim jest. Odradza nadmierną toskę o przyszłość, której nikt nie zna. Każdy dzień może przynieść zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczyć wszelkie osiągnięcia i zamierzenia. Znany jest jako piewca władców, uroczystości dworskich. Autor pieśni chóralnych i epigramatów, hymnów, elegii i słynnych trenów. Napisał np.: „Los”.

1. Historia teatru antycznego (etapy rozwoju, twórcy, dzieła)

Początki teatru antycznego są związane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu podczas Wielkich Dionizji część ludu ubrana była w koźlą skórę, aby symbolizować leśnych przyjaciół boga Dionizosa. Śpiewali pieśń pochwalną, opowiadającą o nim, zwaną Dytyramb. Po dojściu korowodu do ołtarza wszyscy stawali przy nim w półkolu. W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawił się legendarny człowiek Tespis. Swoją obecnością uświetniał Wielki Dionizje i opowiadał o Dionizosie. Towarzyszył mu chór. Wprowadzało to element dramatyczny. Pierwszym twórcą, który dokonał rozwoju teatru był Trynichos. Zapoczątkował on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wrócenie do innych mitów. Aby więcej ludzi mogło oglądać przedstawienie wykorzystywano naturalną powierzchnię. Na miejscu ołtarza Dionizosa była scena - orchestra. Na niej był budynek będący tłem przedstawień - skene. Miejsce dla widowni wykute było w skale - theatron. Wejście z obu stron prowadzące na scenę to parodos. Kolejny twórca to Ajschylos. Wprowadził on na scenę drugiego bohatera. Następny, Sofokles, wprowadził trzeciego aktora. Eurypides wprowadził czwartego i piątego. Powstawały tragedie i komedie. Twórcą komedii był Arystofanes Aktorzy występowali w specjalnych maskach. Miały one wskazywać na płeć, wiek i intencje bohaterów. Maska miała też wzmacniać siłę głosu bohatera. Aktorzy występowali w koturnami (butach na wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach. Wszystko to charakteryzowało bohaterów.

2. „Antygona” Sofoklesa jako najdoskonalszy przykład tragedii antycznej

1. Dzieje domu Edypa

Edyp był synem Gajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka przepowiedziała Lajosowi, że zginie z ręki własnego syna, który ożeni się ze swoją matką. Rodzice przekłuli Edypowi pięty żelaznymi kolcami, związali i porzucili w górach. Dzieckiem zaopiekowali się pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze królewskiej - Polibosowi i Moropie. Edyp był nazywany przez swoich rówieśników podrzutkiem. W młodości dowiedział się, że jest przybranym synem króla. Udał się więc do wyroczni aby to wyjaśnić. Dowiedział się, że zabije swojego ojca i ożeni się z jego żoną. Myśląc, że Korynt jest jego ojczyzną postanowił założyć rodzinę w innym kraju. Opuścił więc dom. Podczas podróży spotkał króla Teb i jego podwładnych. Odmówiwszy ustąpienia drogi, wywiązała się pomiędzy nimi walka, w której zginęli król i jego dworzanie. Rządy w Tebach objął szwagier króla - Kreon. W tym czasie pojawił się także sfinks. Potwór nękał podróżnych wędrujących do Teb. Kreon oświadczył, że odda rękę córki i swój tron temu, kto rozwiąże zagadkę sfinksa, który wtedy przestanie porywać podróżnych. Edypowi udało się tego dokonać a potwór rzucił się w przepaść. Bohater ożenił się z córką Kreona i objął panowanie. Miał czworo dzieci, synów: Eteokesa i Polinejkesa oraz córki: Antygonę i Ismenę. Po wielu latach panowania Edypa, Teb nawiedziła zaraza. Wyrocznia powiedziała, że jest to kara za to, że mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedział się wtedy, że zabitym rycerzem był jego ojciec, a żona jest jego matką. Jokasta z rozpaczy odebrała sobie życie, a Edyp oślepił się i udał w łachmanach w świat. Władzę przejęli jego synowie i zginęli później w walce o nią. Na tronie zasiadł brat Jokasty - Kreon.

2. Charakterystyka postaw bohaterów tragedii

1. Konfrontacja Antygona - Ismena

Obie siostry są zupełnie różne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwieństwie do swej siostry. Jest odważna i energiczna. Chce uczcić śmierć brata, chowając go. Ale aby to uczynić, musiałaby złamać zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia się o swoje życie i nie chce złamać zakazu króla. Boi się władcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistką. Przyjmuje postawę wygodniejszą dla siebie. Antygona płacze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi się na śmierć. Nie buntuje się gdyż nie chce upokorzyć się przed Kreonem. Okazałaby się wówczas słabą i przeciętną osobą.

2. Konfrontacja Kreon - Hajmon

Kreon jest prawowitym władcą Teb. Jego decyzja spowodowana była chęcią udowodnienia poddanym, że potrafi być sprawiedliwy i okrutny dla wrogów. Podejrzewając iż poddani mogliby lekceważyć jego władzę, kazał stosować wobec nich terror, jako środek zapobiegawczy. Przykładem może być zakaz pochówku wrogów (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rządny władzy. Chce umocnić ją i swój autorytet. Bezwzględny dla wrogów i zdrajców. Jest tyranem, którego należy słuchać i wypełniać rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego błędy i przewagę dumy nad rozsądkiem.

Hajmon pragnie zrzucić zasłonę gniewu, chce by ojciec zobaczył prawdziwy obraz sytuacji. Uważa, że Kreon jest władcą dla własnych korzyści. Ostrzega swojego ojca przed karą za złamanie praw boskich, które są ważniejsze od niego. Odwołuje się do jego ludzkich uczuć. Chce by spojrzał na to jak zwykły człowiek, a nie król. Wycofanie się z decyzji uczyni go władcą bardziej szanowanym, człowiekiem, a nie potworem. Mimo, że Hajmon występuje w obronie demokracji w państwie, jego ojciec go nie słucha. Kreon uważa się za nieomylnego. Nie zważa na wskazówki syna, który jest młodszy od niego. W przypływie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

3. Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej łączy się z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec konieczności wyboru wartości przeciwstawnych ale jednakowo ważnych. Działania bohatera są z góry skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru, niezależnie od tego, które z wartości zostanie wybrana musi doprowadzić do katastrofy.

W „Antygonie”, oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego - śmierć.

2. Kreon

Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.

1. „Antygona” jako utwór o państwie i władzy

Kreon reprezentując losy państwa wydał zakaz pochowania Polinejkesa. Chciał pokazać, że jest władcą bezwzględnym dla innych. Kreon występował jako władca, który chciał przestrzec innych władców przed jakąkolwiek formą przeciwstawiania się władzy. Kreon nie zmienił decyzji za namową ludu, gdyż nie chciał pokazać, że jest człowiekiem, który łatwo, za namową innych zmienia zdanie. Boi się ludu. Chce pokazać, że on jest władcą i panem. Podporządkowuje sobie całe państwo zamiast się nim opiekować. Hajman uważa natomiast, że Kreon nadużył swojej władzy, oraz że wycofanie się z tej decyzji mogłoby podnieść autorytet władzy.

2. Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach „Antygony”

Stasimon pierwszy

Pochwała rozumu ludzkiego i państwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywać trudy i czynić ziemię poddaną człowiekowi. Dzięki rozumowi człowiek stworzył państwo i musi przestrzegać jego praw.
Stasimon drugi

To pieśń o winie i karze. Chór wskazuje, że wina jest źródłem cierpienia, ale została ona wpisana w ludzki los.
Stasimon trzeci

Jest pieśnią o potędze miłości. Nikt się przed miłością nie uchroni, ani bogowie, ani śmiertelnicy. Miłość nie idzie jednak w parze z rozsądkiem.

„Szczęśliwi, których życie nie zna cierpienia”

„Niezwyciężona twoja moc, Herosie”

„Wiele jest mocy natury, lecz nie ma większej nad człowieka”

3. Formalne wyznaczniki dramatu antycznego

Elementy budowy dramatu antycznego:

1. parodos - pieśń na wejście chóru

1. sksodos - pieśń na zejście chóru

2. komos - scena lamentu i żalu

3. stasimon - pieśń chóru

4. epejsodion - dialogi bohaterów

Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów. Epejsodiony tworzą akcję utworu.
Kompozycja tragedii antycznej:

1. prolog - wprowadzenie akcji i problematyki utworu

1. rozwinięcie akcji - wszystkie wydarzenia w utworze
   a) perypetie - punkt kulminacyjny
   b) katastrofa - śmierć głównego bohatera

2. epilog - ogólne rozwiązanie akcji

Chór spełnia rolę opinii publicznej w utworze i pełni następujące funkcje:

1. wypowiadanie ogólnych refleksji

1. komentowanie wydarzeń akcji

2. zapowiada pojawienie się bohatera na scenie

Za czasów Sofoklesa w tragedii antycznej na scenie było tylko trzech aktorów. Scen zbiorowych nie było, a o zdarzeniach, w których bierze udział wiele osób opowiadała specjalnie do tego przeznaczona osoba.
Główna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedności:

1. jedność czasu (akcja krótsza niż jedną dobę)

1. jedność miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu)

2. jedność akcji (jest tylko jedna akcja)

Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu językowego pełnego wzniosłości i patosu, zaś w komedii średniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej.
Zasada jedności stylowej wymaga utrzymania całości utworu w jednym nastroju. Nie mogły występować sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.

5. Literatura starożytnego Rzymu

1. Horacy - liryk antyczny

1. Utwory Horacego - charakterystyka

Horacy był twórcą gatunku literackiego - satyry i ody. Tematyka jego utworów była różnorodna. Przedstawiał swoją filozofię życiową. Pisał pieśni poważne, patriotyczne („List do Pizona”), filozoficzne, refleksyjne, biesiadne, miłosne, o sztuce poetyckiej.

2. Filozofia horacjanizmu

W odzie „O co poeta prosi Apollina” zaprezentował swoją postawę filozoficzną. Swoje poglądy oparł na dwóch szkołach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szczęścia i celu życia w zaspokajaniu przyjemności duchowych) i stoikach (głosili pielęgnowanie w sobie cnoty, rozwijanie intelektu, uniezależnienie od pokus i smutków świata a otaczający świat przyjmowali ze spokojem - „stoicki spokój”). W odzie tej połączył obie te ideologie. Od stoików wziął rozum i umiar jako główne kryteria w korzystaniu z dóbr materialnych. Poeta nie pragnie bogactw ani życia w dostatku. Epikureizm zauważamy w chęci dożycia łagodnej starości. W życiu najbardziej liczą się rozum, sprawny umysł, dobre zdrowie i pogodna starość. Należy żyć zgonie z otaczającą nas naturą.

Podsumowanie:

1. afirmacja życia

2. należy cieszyć się wszystkim

3. zdrowie psychiczne

4. nie pragnienie bogactwa

5. aktywność

„Exegi monumntum...”

Porównuje swój dorobek literacki do budowanych przez ludzi potężnych monumentów. Stwierdza, że jego utwory będą trwalsze od królewskich piramid ponieważ poezja jest niematerialna. „Nie wszystek umrę” - będzie żył w swoich wierszach i pamięci czytelników.

„Do mecenasa”

Charakterystyka duszy poety. Jest na dwoista. Gdy poeta tworzy, jego dusza niczym ptak odrywa się od ziemi i widzi więcej niż zwykli ludzie.

1. Wergiliusz - epik starorzymski

Wergiliusz to poeta rzymski, autor eposu „Eneida”, w którym przedstawił przygody Eneosa i jego tułaczkę. Według „Eneidy” był on protoplastą cesarzy rzymskich. Napisał sielanki „Bukoliki” ukazujące wyidealizowane życie pasterzy, którzy doglądają owiec prowadzą miłosne rozmowy ze swymi ukochanymi lub dyskutują o poezji. Napisał też „Georgiki” (poemat o rolnictwie) omawiając kolejno uprawę roli, naukę o drzewach, hodowlę bydła i bartnictwo. W opisy zajęć wiejskich wplótł refleksje filozoficzne. Zajmował się też problematyką wojny i powstania państwa. Pisał on także o patriotyzmie

6. Biblia - jeden z najdawniejszych zabytków językowych, literackich, religijnych

Biblia:

1. ukazuje dzieje narodu izraelskiego

2. zawiera pouczenia - ma charakter dydaktyczny

3. wprowadza pojęcia dobra i zła, nagrody i kary

4. formułuje nakazy i zakazy moralne

Zawiera wiele rodzajów literackich:

• Epika

1. poemat opisowy (ks. Rodzaju)

2. biografia (Ewangelia)

3. powieść obyczajowa

4. przypowieść

5. kroniki (ks. Kronik)

6. epistolografia (listy apostołów)

7. zbiór praw

• Liryka

1. pieśń miłosna („Pieśń nad Pieśniami”)

2. hymn („Hymn do miłości”)

3. psalm

4. tren

• Dramat

1. „Pieśń nad Pieśniami”

2. ks. Hioba

1. Treści, ich układ, cechy typowe Starego Testamentu

Biblia to zbiór ksiąg religijnych, uznanych za święte przez dwie religie: Judaizm i Chrześcijaństwo. Wszystkie księgi dzielą się na dwie części: Stary i Nowy Testament. Księgi Starego Testamentu powstawały przez ponad 100 lat (XIII w. p.n.e.- I w. n.e). Na treść tego utworu składają się zagadnienia filozoficzne, etyki i prawa kultu religijnego. Księgi Starego Testamentu napisane były w języku hebrajskim, aramejskim i greckim. Dzielą się na księgi dydaktyczne, prorocze i historyczne.

1. Kosmogonia biblijna

Badacze twierdzą, że opis stworzenia świata jest poematem, a nie kroniką wydarzeń. Sześć dni stworzenia świata to jakby sześć strof swoistej pieśni z refrenem. W początkowych trzech strofach jest mowa o oddzieleniu światła od ciemności, mórz od lądów i o pojawieniu się roślinności. Kolejne trzy zwrotki mówią o stworzeniu nieba ze słońcem, księżycem, gwiazdami, w wodzie ryb, w powietrzu ptaków, na ziemi stworzenie zwierząt i człowieka. W siódmym dniu Bóg odpoczywał.

2. Wizja człowieka i świata w „Księdze Koheleta”

Treścią tej księgi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szczęścia. Stwierdza tylko, że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa, ani słowa, ani używanie rozkoszy, ani też wysławiana mądrość i wiedza. Często w utworze tym powtarzają się słowa „Wszystko jest marnością”. Życie jest pełne utrapień, niesprawiedliwości i trudów, a przy końcu bytowania czeka wszystkich śmierć. Kohelet wierzy w Boga, od którego zależą radosne i jasne strony życia, które należy traktować jako dar. Z korzystania z tych darów trzeba będzie zdać relację Bogu. Kohelet jest przekonany, że wszystko pochodzi od stwórcy, który kiedyś będzie sędzią człowieka.

3. Księga psalmów - tematyka, walory formy

Psalmy to utwory do śpiewania przy akompaniamencie harfy i cytry. Psalmów jest 150. Twórcy to Dawid, Mojżesz, Salomon, Asa, Karachit, Ezramit.

Dzielimy je na:

1. pochwalne

1. błagalne

2. dziękczynne

3. mądrościowe

4. pokutne

Charakter psalmów:

1. pieśni liryczne mówiące o kondycji ludzkiej

1. o miłości człowieka wobec Boga

2. zwierają świadomość przemijania i przekonanie, że grzech i cierpienie to nieodłączne atrybuty ludzkiej natury

3. mają charakter modlitwy

Psalmy:

1. mają wielką siłę ekspresji

1. zawierają wiedzę o człowieku

2. sposób obrazowania to: porównania, epitety itp.

Wizja człowieka jest tutaj inna niż w księdze Koheleta. Człowiek to istota potężna. Umiłowany przez Boga, który oddaje mu pod władanie cały świat.

1. Ważne wskazania moralne w historiach biblijnych

1. „Kain i Abel”

Adam i Ewa mieli dwóch synów, Kaina i Abla. Podczas składania ofiary Bogu Kain zabija brata ponieważ jego ofiara nie była przyjęta bo została złożona z owoców, a nie ze zwierząt, tak jak chciał Bóg. Za swój czyn zostaje przeklęty i musi uciekać. Bóg daje Kainowi znamię i mówi, że jeżeli go ktoś zabije to poniesie siedmiokrotną karę. Chodzi tu o to, że zabójstwo jest największą zbrodnią. Zazdrość i zawiść to ludzkie uczucia (negatywne), prowadzące do różnych przewinień. Bóg jest wszechwiedzący, sprawiedliwy i miłosierny. Reakcją na zło może być przebaczenie, trzeba umieć znieść porażkę. Człowiek ma szansę wrócić na dobrą drogę.

2. „Samson”

Anioł objawia się bezpłodnej kobiecie i mówi jej, że powije syna. Tak też się staje. Syn miał długie włosy, w których tkwiła jego siła. Włosy obcięła mu jego kochanka, a jej sprzymierzeńcy wypalili mu włosy. Po jakimś czasie włosy odrastają mu i Samson mści się. Miłość prowadzi do zguby, nie należy każdemu ufać, zło jest zawsze ukarane, zazdrość i zawiść prowadzą do zguby, uczy szacunku dla pokonanych i słabych, mówi o godnej śmierci, z siły należy korzystać w ostateczności.

3. „Hiob”

Hiob był bardzo religijny, nienaganny. Odebrano mu jednak bogactwa i za namową diabła spadły na niego nieszczęścia, aż stał się biedny. Stracił dzieci. Ogolił wtedy głowę, podarł szaty, ale nadal pozostał silnie wierzącym. Diabeł sprawił, że Hiob zachorował i został okaleczony. Hiob jednak nadal wierzył. Z pomocą spieszyli mu przyjaciele, aby znaleźć przyczynę nieszczęść. Dołączył do nich człowiek, który powiedział, że Bóg często wystawia człowieka na próby. Hiob wytrwał w wierze i jego dobra zostały mu zwrócone. Wiara i lojalność zostają nagrodzone. Każda przyjaźń przechodzi próbę. Należy posiadać silną wolę, wytrwałość. Każde postępowanie zostanie później osądzone.

1. Treść i znaczenie Nowego Testamentu.

Nowy Testament to zbór pism chrześcijańskich. Składa się z 27 ksiąg (historyczne, dydaktyczne, prorocze). Nowy Testament przedstawia dzieje Jezusa Chrystusa (ewangelie), historie pierwszych gmin chrześcijańskich. Przedstawione są tam zasady moralności, kultu, poglądy filozoficzne. Myślą przewodnią jest to, że miłość Boga obejmuje wszystkich ludzi, którzy w niego wierzą.

1. Uniwersalizm przypowieści biblijnych

1. Cechy gatunkowe przypowieści

1. utwór narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiającym dwie rzeczywistości, z których pierwsza jest obrazem życia codziennego, druga zaś, jest nieuchwytna zmysłowo ale znajduje się w sferze pojęciowej

2. składa się z 3 trzonów: dwa pierwsze to przykłady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejś prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie ważne są osoby i wydarzenia ze względu na swoją jednostkowość, ale istotny jest moralizujący jego charakter

5. mają zamkniętą fabułę

6. przekazują prawdy moralne

7. posiadają sens o ponadczasowym wymiarze

1. „O siewcy”

Człowiek wyszedł na pole by zasiać ziarna. Jedno upadło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki, drugie upadło na skałkę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zostało zagłuszone przez ciernie, ale te które padły na glebę wydały plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest słowo boże, a glebą wszyscy ludzie, do których jest kierowane. Można je albo przyjąć, albo odrzucić, ale skutki są jednoznaczne.

2. „O synu marnotrawnym”

Jest to opowieść o ojcu i jego dwóch synach. Młodszy syn postanowił opuścić rodzinny dom. Zabrał swoją część majątku i wyruszył w świat. Majątek roztrwonił jednak szybko na zabawy. Zaczął paść świnie dla bogatego człowieka. Cierpiał głód i nędzę. Kiedy skruszony syn wrócił do ojca ten się bardzo ucieszył i wydał ucztę. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedział, że cieszy się z powrotu syna, który był jak umarły, a teraz znów ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich błędów i ich naprawy.

3. „O miłosiernym Samarytaninie”

Samarytanin okazał współczucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców. Opatrzył go, pielęgnował i zapłacił za pobyt w gospodzie. Wcześniej pomocy odmówili mu duchowni, których zadaniem jest nieść pomoc innym. Przesłanie to, to że ludzie powinni okazywać innym ludziom miłość i miłosierdzie.

1. Charakterystyka ewangelii

Są cztery ewangelie. Wszystkie obfitują w przypowieści będące nauką Jezusa. Chciał on być zrozumiały przez wieśniaków i prostych ludzi. Musiał więc posługiwać się obrazami a nie abstrakcyjnymi pojęciami. Przypowieści w ewangeliach są zmyślone, gdyż ważna jest w nich nauka, a nie szczegóły. Przykłady występujące w ewangeliach są dosłowne i dają przykłady postaw moralnych.

2. Charakterystyka i znaczenie ewangelii Św. Jana („Apokalipsa Św. Jana”)

Jest to ostatnia księga Biblii. „Apokalipsa” znaczy objawienie, odsłonięcie. Jest to jedyne proroctwo Nowego Testamentu. Jest tam wiele znaków, symboli, alegorii oraz nawiązań do ksiąg Starego Testamentu. Wizja sądu ostatecznego. Prezentuje walkę dobra ze złem, upadek ludzkości i przywracanie ładu świata. Autor przedstawia wizję baranka, który otwiera kolejne siedem pieczęci. Potem pojawiają się cztery zwierzęta. Potem pojawiają się konie z jeźdźcami apokalipsy. Na biały koniu jeździec z łukiem, na ognistym jeździec, który zabierze pokój, na czarnym jeździec z waga w ręku, blady koń niesie na grzbiecie śmierć. Święty Jan przewiduje przyszłe losy, pociesza i poucza.

Zawarte symbole:

• Liczb

1. 7 - oznacza nieskończoność, nieodkryte tajemnice

2. 4 - znak skończoności (4 pory roku, 4 strony świata)

• Kolorów

1. biały - chwała, zwycięstwo (zwycięzcy wkraczali do zdobytych miast odziani na biało)

2. ognisty - wojna, cierpienie

• Przedmiotów

1. pieczęci - wyroki Boże dotyczące świata

2. księga - słowa Boże, plany Boga wobec ludzi

3. łuk - zwycięstwo

4. wielki miecz - zabijanie, wojna, niszczenie ludzkiego życia

5. waga - dzielenie, odmierzanie, głód, nędza

• Postaci

1. baranek - Chrystus, zbawiciel

2. śmierć - czwarty jeździec apokalipsy, przemijanie

• Zwierząt

1. lew - zwycięstwo

2. wół - wojna

3. orzeł - głód

4. zwierze z ludzką twarzą - zapowiedź śmierci

7. Realne i etymologiczne znaczenie wybranych pojęć mitologicznych i biblijnych

Pojęcie	Znaczenie etymologiczne	Znaczenie realne
Chaos	bezład, zamieszanie, zamęt, rozgardiasz, bałagan	bezkształtna, nieuporządkowana materia, z której powstał świat
Atlas	zbiór map, pierwszy krąg szyjny dźwigający, wspierający	tytan, brat Prometeusza skazany przez Zeusa na dźwiganie sklepienia niebieskiego
Syzyf	praca wymagająca ogromnego wysiłku, ale nieprzynosząca efektu	król miasta Eryty skazany przez bogów na karę polegającą na wtaczanie głazu w Tartarze, głaz u szczytu wymykał mu się z rąk
Prometeusz	określenie człowieka, którego czyny są śmiałe, buntownicze, ale dobre dla ludzkości	skradł ogień z Olimpu i dał ludziom, za karę został przykuty do skał Kaukazu, gdzie orzeł wyszarpywał mu ciągle odrastającą wątrobę
Pięta Achillesa	słaby punkt	Achilles za młodu kąpany był w Styksie, co zapewniał mu odporność na ciosy, w czasie kąpieli był jednak trzymany za stopę i to był jego słaby punkt
Puszka Pandory	źródło niekończących się kłopotów, smutków i nieszczęść	pierwsza kobieta na ziemi otrzymała w posagu puszkę, której nie mogła otwierać, namówiła jednak męża do otwarcia jej, z wnętrza wydostały się nieszczęścia i choroby
Węzeł gordyjski	bardzo skomplikowana sprawa	w mieście Gordian stał stary królewski rydwan, którego jarzmo przywiązane było do dyszla kunsztownym węzłem z łyka, ten kto rozwiązałby węzeł zostałby królem Azji Mniejszej
Hiobowa wieść	zła, katastroficzna, przerażająca wiadomość	Hiob był uosobieniem poddania się woli bożej mimo najdotkliwszych nieszczęść
Samsonowa siła	siła nadludzka	w Biblii osoba z nadludzką siła zależna od włosów
Kainowa zbrodnia	morderstwo, bratobójstwo	Kain był mordercą brata - Abla
Zakazany owoc	rzecz pozornie wartościowa i zachęcająca, a w rzeczywistości szkodliwa, sprowadzająca zło	Szatan namówił Ewę by dała owoc w raju Adamowi, tego owocu Bóg nie pozwolił jeść, zostali za to wygnani z raju
Judasz	zdrajca, osoba fałszywa, podstępna	uczeń Jezusa, zdradził go
Syn marnotrawny	człowiek, który zbłądził, ale potrafił się do tego przyznać	(„Przypowieść o synu marnotrawnym”)
Apokalipsa	uosobienie nieszczęść wojny, koniec	(„Apokalipsa Św. Jana”)
Sodoma i Gomora	miejsce gdzie odbywają się rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty	dwa miasta ukarane przez Boga za grzechy mieszkańców
Dawid i Goliat	określenie dwóch osób, z których jedna pokonuje drugą sprytem i mądrością, drugi posiada natomiast większą siłę	Goliat to silny wielkolud, Dawid to osoba mądrzejsza, pokonuje pierwszego sprytem
Samarytańska przysługa	przysługa bezinteresowna	(„Przypowieść o miłosiernym samarytaninie”)
Arka przymierza	symbol porozumienia i braterstwa	pozłacana skrzynia z drzewa akacjowego, pozłacana, zawierająca kamienne tablice praw
Arka Noego	wybawienie, ratunek	arka, w której przeżył potop Noe i po jednej parze z każdego gatunku zwierząt
Wieża Babel	zamęt, bałagan, zbiorowisko ludzi o różnych językach	potomkowie Noego chcieli zbudować wierzę tak wysoką, aby dorównać Bogu, za to Bóg pomieszał im języki

---