Tadeusz P. LENART
Artur PIETREWICZ
Kancelaria Brokerska “Lenart”
UBEZPIECZENIA EKOLOGICZNE JAKO INSTRUMENT PRZYSPIESZANIA PROEKOLOGICZNYCH PRZEMIAN
W GOSPODARCE
Ubezpieczenia ekologiczne - istota
Istota ubezpieczeń ekologicznych
Elementem warunkującym rozważania na temat ubezpieczeń w ekorozwoju jest pojęcie szkody ekologicznej. Nie stworzono dotychczas jednolitej definicji szkody ekologicznej, różne towarzystwa ubezpieczeniowe w zależności od systemu prawnego państwa, w którym posiadają siedzibę różnie definiują zakres swej odpowiedzialności. Definicja B. Baranowskiej - Dutkiewicz w brzmieniu “Za szkodę ekologiczną uważa się negatywne skutki środowiskowe, spowodowane nadmiernym zanieczyszczeniem komponentów środowiska: powietrza, wody i gleby lub zmianami w ekosystemach, znajdujących się w zasięgu oddziaływania sprawcy” może stanowić punkt wyjścia do dalszych rozważań[1].
Obowiązująca w Polsce ustawa z 1990r. o działalności ubezpieczeniowej stwarza potencjalną możliwość kompensacji szkód ekologicznych w wyniku ubezpieczenia się podmiotów[2]:
a/ zagrożonych szkodami poniesionymi “przez siebie”:
majątkowymi - ubezpieczenia majątkowe,
osobowymi - ubezpieczenia osobowe;
b/ zagrożonych odpowiedzialnością (cywilną), w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej lub posiadaniem mienia za poniesione “przez osoby trzecie” szkody:
majątkowe - ubezpieczenia OC,
osobowe - ubezpieczenia OC.
Powyższa potencjalna możliwość niestety nie zapewniła rozwoju ubezpieczeń ekologicznych. Wynika to z wielu przyczyn do których zaliczyć można m. in.:
- szczególnie trudne do oszacowania ryzyko,
- występowanie tzw. ryzyka ukrytego, które nie jest rozpoznawane ze względu na stan współczesnej nauki i technologii,
- zagrożenie dla bytu zakładu ubezpieczeń w wyniku źle oszacowanego ryzyka,
- potrzebę zatrudnienia ekspertów o szczególnej wiedzy i dokonywania kosztownych ocen zagrożenia,
- występowanie długotrwałych, ciągłych i jednocześnie trudnych do stwierdzenia w początkowym etapie oddziaływań na środowisko, rodzących docelowo ogromne niemożliwe do kompensacji szkody.
Instytucja ubezpieczeń ekologicznych powinna służyć:
ochronie zasobów naturalnych w rozumieniu ich przydatności do produkcji,
wspieraniu podmiotów realizujących inwestycje proekologiczne.
Ubezpieczenia od odpowiedzialności za szkody w środowisku odróżniać powinny dwa rodzaje szkód, a mianowicie:
straty i szkody w środowisku niemożliwe do przewidzenia, które mogą się zdarzyć mimo normalnej konserwacji oraz eksploatacji urządzeń użytkowanych w środowisku,
straty i szkody, które powstają w środowisku na skutek długotrwałych zaniedbań ludzkich.
Pierwsze nadają się do ubezpieczenia, a drugie z reguły nie są ubezpieczane.
Przymusowe, głębokie, natychmiastowe i pełne ubezpieczenie wywołałoby zakłócenia w płynności podmiotów gospodarczych. Tak więc w Polsce, podobnie jak było i jest na całym świecie, należy ubezpieczenia ekologiczne urzeczywistniać w taki sposób i w takim zakresie, w jakim jest to możliwe bez wywoływania lawiny bankructw. Ubezpieczenia powinny być zachętą w ekspansji gospodarczej, nie mogą być hamulcem rozwoju. Niedorozwój gospodarczy jest największym zagrożeniem środowiska. Stąd właśnie najgroźniejsza degradacja przyrody i środowiska dokonuje się w krajach najsłabiej rozwiniętych. Jednocześnie jednak ubezpieczeń ekologicznych nie można opóźniać w stosunku do możliwości i konieczności.
Wdrażanie odpowiedzialności za degradację następuje powoli. Stopniowo też zwiększa się skala zobowiązań sprawców degradacji środowiska za wyrządzone szkody i straty ekologiczne.
1.2. Dotychczasowe doświadczenia w dziedzinie ubezpieczeń ekologicznych[3]
Problematyka odpowiedzialności ekologicznej jednostek gospodarczych w literaturze ekonomiczno-ekologicznej była tradycyjnie odnoszona do zasady “sprawca zanieczyszczenia płaci”. Zasada ta, generalnie rzecz biorąc, ogranicza tę odpowiedzialność do obowiązku ponoszenia skutków prawno-ekonomicznych, związanych z kategorią tzw. winy udowodnionej w rozumieniu kodeksu cywilnego. Obecnie w wielu krajach podejmuje się próby znacznego rozszerzenia zakresu odpowiedzialności ekologicznej. Polega to m.in. na włączeniu do tego zakresu kategorii ryzyka ukrytego, które nie może być rozpoznane w świetle stanu badań współczesnej nauki i technologii oraz na objęciu pojęciem odpowiedzialności ekologicznej konsekwencji wywołanych dystansowymi (np. związanymi z emisją gazowych polutantów powietrza) lub ciągłymi emisjami zanieczyszczeń (przeciwstawne względem nagłych bądź jednorazowych).
Należy również mieć świadomość tego, że w sferze ochrony środowiska mamy często do czynienia z sytuacjami, w których następuje wzajemne przenikanie prawa publicznego, cywilnego, karnego i administracyjnego. Bardzo ogólnie można stwierdzić, że prawo administracyjne w formie standardów, norm lub innych instrumentów regulujących formułuje społecznie akceptowane (bądź pożądane) cele w zakresie jakości środowiska, co z kolei prowadzi do wykształcenia się cywilnoprawnej odpowiedzialności jednostek gospodarczych za ekologiczne skutki ich funkcjonowania.
Pojęcie odpowiedzialności cywilnej za ekologicznie niekorzystne efekty działalności gospodarczej zakłada istnienie odpowiednich rozwiązań prawnych, które określają rodzaje i zakres tej odpowiedzialności. W większości krajów wynika ona z ogólnych zasad i uregulowań kodeksu cywilnego. To waśnie kodeks cywilny umożliwia obywatelom wysuwanie roszczeń kompensacyjnych za straty wywołane zanieczyszczeniem środowiska. Niektóre kraje, uzupełniając regulacje kodeksów cywilnych, przyjęły ostatnio akty prawne, które tworzą specjalną podstawę odpowiedzialności cywilnej począwszy od sfery gospodarowania odpadami stałymi (Hiszpania, USA, Holandia) poprzez sferę zanieczyszczenia powietrza (Japonia), obejmując pełny zakres szkód środowiskowych wywołanych przez działalność produkcyjną (Niemcy).
Można wyróżnić dwa główne rodzaje odpowiedzialności ekologicznej:
odpowiedzialność za winę udowodnioną,
odpowiedzialność za (potencjalne) zagrożenie, zwana niekiedy odpowiedzialnością za ryzyko ekologiczne.
Odpowiedzialność za winę udowodnioną stanowi w wielu krajach klasyczny przykład odpowiedzialności, która wynika z uregulowań kodeksu cywilnego. Implikuje ona konieczność przeprowadzenia w sądzie postępowania dowodowego na istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy ekologicznie niekorzystnym oddziaływaniem sprawcy, a szkodą poniesioną przez osoby trzecie. W wielu krajach jest to podstawa do powstanie odpowiedzialności za straty ekologiczne.
Oparcie cywilnej odpowiedzialności za naruszanie stanu środowiska na zasadzie potencjalnego zagrożenia, jak wykazują np. doświadczenia japońskie i amerykańskie, jest związane z zasadniczymi preferencjami i ułatwieniami dla osób fizycznych i prawnych, poszkodowanych w wyniku takiego naruszenia. Zgodnie z treścią tej zasady odpowiedzialność cywilna może powstać również wtedy, gdy nie występuje szkoda, ale jedynie zagrożenie spowodowane jej powstaniem. Odpowiedzialność ekologiczna w tym przypadku oznacza obowiązek podejmowania działań, które mają przeciwdziałać stratom i szkodom środowiskowym. Można to również nazwać odpowiedzialnością zapobiegawczą (prewencyjną). Ta zasada odpowiedzialności ekologicznej oraz wprowadzanie w niektórych krajach (Niemcy, USA) obowiązkowego ubezpieczenia od tej odpowiedzialności za pewne rodzaje oddziaływań środowiskowych, są mocno krytykowane przez przedstawicieli firm przemysłowych i ubezpieczeniowych.
Uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że odpowiedzialność ekologiczna, wynikająca z ogólnych uregulowań kodeksów cywilnych, dotyczy w przeważającej mierze kategorii oddziaływań “nagłych”, co oznacza przede wszystkim sytuacje awaryjne, które mają zwykle charakter lokalny. Jest ona również związana z zasadą winy udowodnionej. kategoria odpowiedzialności za szkody długookresowe lub stopniowe występuje głównie w powiązaniu z zasadą potencjalnego zagrożenia ekologicznego.
Bardzo ważna jest funkcja ekonomiczna odpowiedzialności ekologicznej. Polega ona głównie na zachęcaniu właścicieli instalacji i urządzeń, potencjalnie lub rzeczywiście ekologicznie szkodliwych, do podejmowania różnorodnych przedsięwzięć zapobiegawczych.
Prewencyjna funkcja odpowiedzialności ekologicznej wydaje się być bardzo ważna w kontekście całościowo ujmowanej polityki ochrony środowiska. Z formalnoprawnego punktu widzenia rozważany rodzaj odpowiedzialności powinien być uznany za kategorię prawną, jednak z uwagi na jej potencjalną, czy rzeczywistą funkcję prewencyjną, odpowiedzialność ekologiczną można zinterpretować również jako ekonomiczny instrument ochrony środowiska (podobnie jak opłaty i kary ekologiczne).
Zbyt szerokie lub nadmiernie restrykcyjne egzekwowanie odpowiedzialności ekologicznej może powodować osłabienie bodźców postępu technicznego ze względu na wysokie ryzyko ekologiczne, towarzyszące procesom podejmowania decyzji ekologicznych. Uzasadnione wydaje się twierdzenie, że rozsądny kompromis powinien polegać na ustaleniu górnego limitu finansowego odpowiedzialności ekologicznej przedsiębiorstw za potencjalne zagrożenia ekologiczne. To spowoduje, że pewna część przewidywanych żądań odszkodowawczych będzie przejęta, w sensie ich realizacji, przez lokalne czy regionalne władze publiczne.
Szeroko ujęta odpowiedzialność ekologiczna, zwłaszcza obejmująca ryzyko ukryte czy skutki bieżącej i zgodnej z przepisami ochrony środowiska działalności przedsiębiorstw, może w istotny sposób zwiększyć ogólne ryzyko i koszty funkcjonowania jednostek gospodarczych. Rodzi to naturalne zainteresowanie różnymi formami ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej od ekologicznie niekorzystnych następstw działalności gospodarczej. Naturalne staje się również znaczne zainteresowanie towarzystw ubezpieczeniowych i firm reasekuracyjnych tym rodzajem działalności ubezpieczeniowej.
Podstawowe znaczenie ma możliwość sprawowania odpowiedniego nadzoru przez firmy ubezpieczeniowe nad funkcjonowaniem obiektów będących przedmiotem ubezpieczenia. Z tym powinno być związane zastosowanie klauzul wykluczeniowych w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w reżimach technologicznych i funkcjonowaniu urządzeń i systemów ochrony środowiska. Nie bez znaczenia wydaje się być wprowadzenie obowiązkowych, minimalnych udziałów własnych i wyłączenie spod ochrony objętej ubezpieczeniami ekologicznymi własnego mienia firm ubezpieczających się.
Niemal powszechnie postulowana jest przez przedstawicieli towarzystw ubezpieczeniowych potrzeba ograniczenia zakresu odpowiedzialności, a wiec możliwość wprowadzenia górnego pułapu sumy ubezpieczenia dla określonego rodzaju ubezpieczeń ekologicznych.
1.3. Podstawy prawne stosowania ubezpieczeń ekologicznych w Polsce[4]
W ostatnich latach w Polsce wydano szereg aktów prawnych sprzyjających ubezpieczeniom ekologicznym. Podstawowym aktem prawnym jest Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 roku wraz z późniejszymi zmianami, o ochronie i kształtowaniu środowiska. W myśl przepisów ustawy ochrona środowiska wyraża się w racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami przyrodniczymi oraz przeciwdziałaniu lub zapobieganiu szkodliwym wpływom na środowisko, powodującym jego zanieczyszczenie, zniszczenie lub uszkodzenie, a także przywracania do stanu właściwego elementów przyrodniczych.
Artykuły 80-83 ustawy stanowią, iż jednostka organizacyjna oraz osoba fizyczna ponoszą przewidzianą prawem cywilnym odpowiedzialność za szkodę wynikającą z działań lub zaniedbań wpływających szkodliwie na środowisko. Odpowiedzialność taka nałożona jest również na kierowników jednostek organizacyjnych, bądź pracowników, którzy na skutek niewłaściwego wykonywania obowiązków pracowniczych spowodowali naruszenie stanu środowiska pociągające za sobą szkodę w środowisku. Poza tym jednostka organizacyjna oraz osoba fizyczna wykonująca działalność gospodarczą wpływająca szkodliwie na środowisko jest zobowiązana podejmować działania mające na celu usunięcie przyczyn szkodliwego oddziaływania lub zagrożenia i przywrócenia środowiska do stanu właściwego. Ustawa przewiduje również kary (art. 107, 108) za naruszenie obowiązku ochrony środowiska.
Należy przytoczyć również bardzo istotne dla ochrony i kształtowania środowiska następujące artykuły Kodeksu cywilnego:
art. 24 ust. 1 “Ten czyje dobro osobiste zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może żądać ażeby osoba, która dopuściła się tego naruszenia dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie”;
art. 24 ust. 2 “Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa poszkodowany może żądać jej naprawienia w zasadach ogólnych”;
art. 415 “kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia”;
art. 435 ust. 1 “Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną komukolwiek przez ich przedsiębiorstwo lub zakład, chyba, że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności”;
art. 435 ust. 2 “Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujące się takimi środkami”.
Kodeks cywilny jakkolwiek nie zawiera norm bezpośrednio odnoszących się do szkód wyrządzonych środowisku, to jednak odpowiednia ich interpretacja daje podstawę do egzekwowania roszczeń na rzecz przywrócenia równowagi ekologicznej.
Podstawowym aktem normatywnym w zakresie ubezpieczeń gospodarczych jest ustawa z dnia 28 lipca 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej, która wprowadziła podział na ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne.
Ubezpieczenia dobrowolne, podobnie jak ubezpieczenia obowiązkowe realizowane na polskim rynku praktycznie nie podejmują problemu ubezpieczeń ekologicznych.
Reasumując należy stwierdzić, że mimo istnienia formalnych warunków prawnych do prowadzenia ubezpieczeń dobrowolnych w zakresie ochrony środowiska nie znalazły one swojego miejsca w rozwijającym się rynku ubezpieczeń w Polsce. Przyczyn takiej sytuacji jest wiele. Głównie dotyczą one niskiej świadomości społeczeństwa zarówno co do zagrożeń jakie niesie za sobą nadmierne zanieczyszczenie powietrza, wód, gleby, jak i możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych i świadczeń z tytułu utraty zdrowia, śmierci lub uszkodzenia środowiska.
Z drugiej strony widać zupełny brak zainteresowania tymi ubezpieczeniami zakładów ubezpieczeniowych, które zdają sobie sprawę z trudności jakie należy pokonać w celu ich wprowadzenia. Poza trudnościami kadrowymi i organizacyjnymi występują problemy, a może nawet bariery ekonomiczne tkwiące w niewielkich kapitałach rezerwowych, którymi dysponują znane firmy ubezpieczeniowe. Ryzyka związane z ochroną związane z tą działalnością wymagają poważnego zabezpieczenia kapitałowego.
Pomimo tych trudności istnieją duże możliwości wykorzystania ubezpieczeń dla celów zmniejszenia zagrożeń środowiska. Zarówno ochrony samego środowiska, jak i innych szkód majątkowych, bądź osobowych, będących skutkiem zanieczyszczenia środowiska, łącząc w tym celu działalność ubezpieczeniową zapobiegawczą przy wykorzystaniu zarówno funkcji kompensacyjnej ubezpieczeń jak i prewencyjnej.
Odpowiedzialność cywilna przewidziana prawem za szkody wyrządzone środowisku może doprowadzić do upadku wielu jednostek gospodarczych. Ubezpieczenia poprzez swoje działanie związane z tworzeniem funduszu ubezpieczeniowego i repartycją szkód mają poważnie ograniczyć skutki finansowe niepomyślnych zdarzeń losowych podmiotów będących pod ochroną ubezpieczeniową.
2. UBEZPIECZENIA ZAPEWNIAJĄCE ELIMINACJĘ SKUTKÓW SZKÓD EKOLOGICZNYCH
2.1.Ubezpieczenia podmiotów przed skutkami szkód ekologicznych
Szkody ekologiczne mogą, jak wyżej już wspomniano, obejmować zarówno szkody w majątku jak i szkody osobowe.
2.1.1. Ubezpieczenia majątkowe
Zakłady ubezpieczeń oferując ubezpieczenie:
a/ w konstrukcji klasycznej polegającej na enumeratywnym wylistowaniu ryzyk w ubezpieczeniu mienia od ognia i innych zdarzeń losowych, określając w ogólnych warunkach ubezpieczeń zakres ubezpieczenia, nie zakładają ani w zakresie podstawowym (FLEXA)[5] ani w rozszerzeniu (EC)[6] objęcia ochroną ryzyk środowiskowych. Również określając przedmiot ubezpieczenia w warunkach tych nie uwzględniono ubezpieczenie środowiska naturalnego, eksploatowanego przez ubezpieczający podmiot;
b/ w konstrukcji typu “All Risks”[7] również jednoznacznie określa się przedmiot ubezpieczenia (obejmujący najczęściej: budynki i budowla, wyposażenie, maszyny i urządzenia, towary, surowce i materiały oraz wartości pieniężne). Jeśli chodzi o zakres ubezpieczenia to wyłącza się szkody spowodowane działaniem powolnych procesów, działaniem energii jądrowej, zapadaniem się ziemi oraz tąpnięciami uznanymi za szkody górnicze, szkody w uprawach, drzewach i krzewach oraz innych elementach środowiska naturalnego i żywych zwierzętach[8].
2.1.2. Ubezpieczenia osobowe
W ramach ubezpieczeń osobowych są oferowane:
ubezpieczenia na życie - przez wyspecjalizowane zakłady ubezpieczeń życiowych - Dział I[9] ubezpieczeń, posiadające zakaz prowadzenia działalności w zakresie innych ubezpieczeń,
pozostałe ubezpieczenia osobowe - przez zakłady ubezpieczeń działu II ubezpieczeń, zwanymi żargonowo majątkowymi, posiadające zakaz prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń życiowych.
W ramach ubezpieczeń na życie ustawa o działalności ubezpieczeniowej wyróżnia:
1. Ubezpieczenia na życie.
2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci.
3. Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z funduszem inwestycyjnym.
4. Ubezpieczenia rentowe.
5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1 - 4.
Ubezpieczenia na życie będące w ofercie polskich towarzystw, określone w grupach 1 - 4 oraz ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe będące ich rozszerzeniem nie wyłączają z ochrony takich wypadków jak śmierć oraz następstwa nieszczęśliwych wypadków i choroby będące skutkiem katastrof ekologicznych jak również stopniowego, powolnego i długotrwałego oddziaływania skażonego środowiska na organizm ludzki[10]. Są to jedyne ubezpieczenia, które niemalże w pełni ominęły ograniczenia odpowiedzialności zakładów ubezpieczeń, przezornie uchylających się w ramach wszystkich innych grup ubezpieczeń od ewentualności świadczeń w takich wypadkach. Jednakże i w ramach tego działu ubezpieczeń niektóre towarzystwa eliminują z ochrony ubezpieczeniowej wypadki, jeżeli obrażenia fizyczne powstały bezpośrednio lub pośrednio, całkowicie lub częściowo w wyniku promieniowania jądrowego lub wpływu energii jądrowej oraz na skutek działania trucizny, gazu, gazów spalinowych - bez względu na ich pochodzenie, źródło i sposób oddziaływania na ubezpieczonego[11].
W ramach pozostałych ubezpieczeń osobowych ustawa o działalności ubezpieczeniowej wyróżnia:
1. Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej,
2. Ubezpieczenie choroby.
Ogólne warunki powyższych ubezpieczeń oferowane przez polskie zakłady ubezpieczeń w większości wyłączają ochronę ubezpieczeniową zdarzeń losowych na skutek katastrof w wyniku których nastąpiło skażenie jądrowe, chemiczne bądź napromieniowanie[12].
2.2.Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów prowadzących działalność zagrażającą środowisku
2.2.1. Istota ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
Zgodnie z art. 822 k.c. przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na której rzecz zostaje zawarta umowa ubezpieczenia.
Ubezpieczenie to spełnia trzy główne funkcje:
1/ po pierwsze - zapewnienie świadczenia poszkodowanym, nawet jeśli ubezpieczony podmiot nie posiada odpowiednich środków,
2/ drugą funkcją jest ochrona ubezpieczeniowa ubezpieczonego podmiotu przed znacznymi zobowiązaniami jakie mogłyby jemu zagrozić, nierzadko przekraczającymi jego możliwości finansowe,
3/ trzecią funkcją jest ochrona równowagi gospodarczej innych osób nie będących ani poszkodowanym, ani odpowiedzialnymi za szkodę lecz związanych interesem gospodarczym z ubezpieczonym lub poszkodowanym np. pracowników przed następstwami nieograniczonych zobowiązań ich pracodawcy, kontrahentów itp. W przypadku niewielkich zakładów pracy wysokie odszkodowania lub renty płacone poszkodowanym podmiotom mogłyby podważyć ekonomiczne podstawy bytu zakładu pracy.
2.2.1.1. Rodzaje odpowiedzialności
Prawo cywilne przewiduje trzy rodzaje odpowiedzialności cywilnej:
deliktową (ex delicto) - odpowiedzialność za czyny niedozwolone (art. 415 K.c. do 437), Kodeks cywilny wyróżnia odpowiedzialność:
kontraktową (ex contractu) jest to odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 K.c.),
gwarancyjno - repartycyjną.
2.2.1.2. Przedmiot ochrony
Podstawowy przedmiot ochrony oferowany przez polskie zakłady ubezpieczeń to:
OC deliktowa,
OC z tytułu prowadzenia działalności,
OC z tytułu posiadanego mienia,
OC z tytułu wykonywania zawodu (OC zawodowa),
OC za produkt,
OC za kontrakt,
OC z tytułu prowadzenia zakładu pracy (OC pracodawcy).
Niestety w ubezpieczeniach dobrowolnych ubezpieczyciele wyłączają swą odpowiedzialność za szkody:
wyrządzone w środowisku naturalnym,
powstałe w następstwie powolnego działania czynnika chemicznego lub termicznego.
2.2.1.3. Poziom odpowiedzialności
Zakład ubezpieczeń bardzo rzadko, a w warunkach polskich prawie nigdy nie przyjmuje nieograniczonej odpowiedzialności za ubezpieczającego swą odpowiedzialność cywilną. Poziomem do którego zakład ubezpieczeń odpowiada za szkody w ramach ubezpieczenia OC jest określony tzw. sumą gwarancyjną. Oznacza to, że roszczenie poszkodowanego obejmującego kwoty niższe niż suma gwarancyjna lub równe z nią, zaspakajane są z funduszy zakładu ubezpieczeń, zaś roszczenie przekraczające ustaloną w umowie ubezpieczenia sumę obciąża odpowiedzialny podmiot.
2.2.1.4. Zasady odpowiedzialności cywilnej
Odszkodowanie za szkodę ustalane jest według następujących zasad:
1/ zasada winy (art. 415 k.c.) zwana tez zasadą ogólną odpowiedzialności - “Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Wina jako przesłanka odpowiedzialności występuje w dwóch postaciach:
wina umyślna,
wina nieumyślna;
2/ zasada ryzyka (art. 435 * 1 k.c.). - “Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.”
3/ zasada słuszności - stosuje się ją wówczas, gdy nikomu nie można przypisać odpowiedzialności na zasadzie winy lub ryzyka, ale z powodów np. etycznych lub zgodnie z zasadą współżycia społecznego, uzasadnione jest obarczenie odpowiedzialnością strony lepiej sytuowanej[13].
2.2.2. Ubezpieczenia obowiązkowe
2.2.2.1. Istota ubezpieczeń obowiązkowych w Polsce
Ubezpieczenie obowiązkowe to ubezpieczenie, w którym obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia ustanowiono mocą przepisów prawa, pozbawiając strony swobody decyzji. Polskie przepisy ustanawiając obowiązek ubezpieczenia pozostawiły ubezpieczającemu swobodę wyboru zakładu ubezpieczeń, natomiast zakład ubezpieczeń prowadzący działalność w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego nie może odmówić zawarcia tego ubezpieczenia. Może natomiast samodzielnie określać stawki taryfowe i składki ubezpieczeniowe. Poprzez obowiązek zapewniona jest powszechność ochrony ubezpieczeniowej. “Celem wszystkich form ubezpieczeń obowiązkowych jest zapewnienie, że niewinne ofiary wypadków, które odniosły obrażenia ciała lub zmarły wskutek czynu niedozwolonego popełnionego przez inne osoby, lub osoby od nich zależne, mogą przynajmniej uzyskać odszkodowanie za obrażenia, nawet jeśli osoby, które spowodowały te obrażenia nie mają pieniędzy. Tak więc głównym celem ubezpieczeń obowiązkowych jest dostarczenie środków, przy pomocy których osoby poszkodowane z winy innych osób mogą otrzymać odszkodowanie. Celem drugorzędnym, choć również ważnym, jest ochrona tych, którzy w rzeczywistości ponoszą odpowiedzialność[14].” Przy dużej skali wypadków jaka ma miejsce w Polsce, brak obowiązku ubezpieczenia np. odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, mógłby zrodzić poważny problem obowiązku pomocy społecznej Państwa wobec osób, które utraciły zdrowie lub zdolność do kontynuowania pracy albo samodzielnej działalności gospodarczej. W Polsce ubezpieczeniami obowiązkowymi są:
1/ ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,
2/ ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,
3/ ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego,
4/ inne ubezpieczenia przewidziane na mocy obowiązujących ustaw lub ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych[15].
2.2.2.2. OC posiadaczy pojazdów
Obowiązkowym ubezpieczeniem w transporcie lądowym objęta jest odpowiedzialność cywilna posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Pojazdami mechanicznymi w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów są pojazdy dopuszczone do ruchu na terytorium RP, zgodnie z przepisami o ruchu drogowym[16]. Ogólne warunki obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów w * 13 wyłączają odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody, w następstwie których zanieczyszczeniu lub skażeniu uległo środowisko naturalne.
2.2.2.3. OC rolników
Przymusem ubezpieczeniowym objęte jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. Za gospodarstwo rolne rozumie się (zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem ministra finansów) będący w posiadaniu osoby fizycznej obszar użytków rolnych, gruntów leśnych, gruntów pod stawami oraz gruntów pod zabudowaniami, związanych z prowadzeniem tego gospodarstwa, o łącznej powierzchni przekraczającej 1,0 ha[17].Określając zakres ochrony ubezpieczeniowej przepisy wyłączyły odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody, w następstwie których zanieczyszczeniu lub skażeniu uległo środowisko naturalne.
2.2.2.4. Obiekty jądrowe
Stosownie do ustawy - prawo atomowe osoba eksploatująca obiekt jądrowy ma obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe[18]. Zakładem wyznaczonym przez Ministra Finansów do ubezpieczenia jest PZU[19]. Ochrona ubezpieczeniowa zapewniona powinna być, zgodnie z zarządzeniem Ministra Finansów, na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
2.2.2.5. Transport morski olejów
W przeciwieństwie do ubezpieczeń posiadaczy pojazdów mechanicznych, w zakresie ubezpieczeń w transporcie morskim obowiązkiem objęto posiadanie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami[20]. Obowiązek ten wprowadzony został stosownie do ratyfikowanej przez Polskę Międzynarodowej Konwencji. Konwencja ta nakłada na właściciela statku przewożącego więcej niż 2 000 ton oleju luzem, jako ładunek obowiązek posiadania ubezpieczenia lub innego rodzaju zabezpieczenia finansowego w wysokości określonych sum[21]. Zabezpieczenie finansowe odpowiedzialności za szkodę spowodowaną zanieczyszczeniem przez właściciela statku o polskiej przynależności powinno być stwierdzone certyfikatem wystawionym przez dyrektora urzędu morskiego. Warunki i tryb wydawania lub poświadczania certyfikatów zostały określone w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej[22].
2.2.3. Ubezpieczenia dobrowolne
OC deliktowa
Przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na której rzecz zostaje zawarta umowa ubezpieczenia[23].
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej deliktowej dotyczy odpowiedzialności za czyn niedozwolony tzn. niedozwolonego działania bądź jego zaniechanie przez ubezpieczony podmiot[24].
Zakłady ubezpieczeń w ogólnych warunkach ubezpieczeń określają, iż udzielają ochrony ubezpieczeniowej w związku z:
prowadzoną działalnością,
posiadanym przez ubezpieczający podmiot gospodarczy mieniem.
Jednakże w wyłączeniach z odpowiedzialności zakładów ubezpieczeń zawarte są stwierdzenia, że nie odpowiadają one za szkody:
wyrządzone w środowisku przez jego zanieczyszczenie oraz w drzewostanie lasów i parków,
powstałe wskutek oddziaływania energii jądrowej i zanieczyszczenia radioaktywnego.
OC za produkt
Przedmiotem tego ubezpieczenia jest tzw. deliktowa odpowiedzialność cywilna producenta za szkody poniesione przez osoby trzecie (nabywców) wskutek wad używanych lub konsumowanych produktów. W ramach tego ubezpieczenia zakład ubezpieczeń przejmuje odpowiedzialność producenta za szkody na mieniu lub na osobie wyrządzone w związku z użytkowaniem, zastosowaniem lub konsumpcją produktu określonego w umowie ubezpieczenia. Produkt rozumiany jest w tym ubezpieczeniu bardzo szeroko. Oznacza on dobra finalne, wytworzone i skierowane do obrotu towarowego. Odpowiedzialność towarzystwa ubezpieczeniowego obejmuje głównie szkody wynikające z wprowadzenia do obrotu rzeczy niebezpiecznej, z wadami.[25]
Niestety i tu zakłady ubezpieczeń zazwyczaj wyłączają ze swej odpowiedzialności szkody takie jak:
wyrządzone przez produkt zawierający azbest lub formaldehyd,
powstałe wskutek działania pola magnetycznego i elektromagnetycznego,
powstałe w wyniku uszkodzenia kodu genetycznego itp.
3. UBEZPIECZENIA WSPOMAGAJĄCE WZROST GOSPODARCZY ZGODNIE Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
3.1.Etap inwestycji
3.1.1. Ubezpieczenia ułatwiające finansowanie inwestycji proekologicznych
3.1.1.1. Ubezpieczenia stanowiące formę zabezpieczenia zasilenia w majątek trwały
Ubezpieczenia stanowić mogą samodzielną formę zabezpieczenia jak np. gwarancja ubezpieczeniowa lub też stanowić uzupełnienie a nawet uszczelnienie stosowanego przez wierzyciela (bank, leasingodawcę) systemu zabezpieczenia swoich wierzytelności np. ubezpieczenie spłaty rat (kredytu inwestycyjnego, leasingu). Pozwala to na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych podmiotów, które nie posiadają możliwości pełnego zabezpieczenia zgodnie z wymogami procedur bankowych.
Jako najbardziej rozpowszechnione ubezpieczenia mogące stanowić formę zabezpieczenia kredytu inwestycyjnego należy wymienić:
1/ ubezpieczenie kredytu,
2/ gwarancje ubezpieczeniowe,
3/ ubezpieczenie ryzyk budowy i montażu,
4/ ubezpieczenia spłaty rat leasingowych
5/ ubezpieczenie przedmiotu leasingu.
3.1.1.2. Gwarancje ubezpieczeniowe
Gwarancja ubezpieczeniowa wystawiona przez firmę ubezpieczeniową może stanowić zabezpieczenie całości bądź tylko części zobowiązań dłużnika. Gwarancja ubezpieczeniowa może stanowić tańszą formę zabezpieczenia długu niż gwarancja bankowa w przypadku gdy towarzystwo ubezpieczeniowe chroni pozostały majątek zleceniodawcy gwarancji (kredytobiorcy, leasingobiorcy lub leasingodawcy zasilającego się na rzecz inwestora poprzez bank prowadzący wykup wierzytelności leasingowych) i dba o utrzymanie lub powiększenie swego portfela ubezpieczeniowego.
Beneficjentem gwarancji ubezpieczeniowej może być zarówno bank, firma leasingowa lub firma realizująca kontrakt na rzecz inwestora.
3.1.1.3. Cesje praw z polis, zapewniające skuteczność innych form zabezpieczenia wierzytelności
Jedną z akceptowanych przez bank form zabezpieczenia kredytu będzie na pewno ustanowienie hipoteki[26]. Jednakże hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym. Oznacza to, iż bank, na rzecz którego ustanowiono hipotekę, nie może władać nieruchomością jak właściciel. Przysługuje mu jedynie prawo do zaspokojenia roszczeń w przypadku niespłacenia długu[27].
Hipoteka może stanowić formę zabezpieczenia jednakże pod warunkiem, że budowa zostanie oddana do użytku. Jeśli natomiast okaże się, że z przyczyn błędu projektanta lub z przyczyn losowych doszło do katastrofy budowlanej a inwestor traci w jej wyniku płynność finansową, to zabezpieczenie na nieruchomości może być skuteczne pod warunkiem istnienia innych dodatkowych form zabezpieczenia kredytu inwestycyjnego.
Jedną z form może być przelew (cesja) praw z polisy ubezpieczeniowej. Do ubezpieczenia prac budowlanych i montażowych zakłady ubezpieczeń oferują:
a/ ubezpieczenie wszystkich ryzyk budowy (CAR)[28],
b/ ubezpieczenie wszystkich ryzyk montażu (EAR)[29].
Ubezpieczenie CAR obejmuje wszelkie straty materialne w trakcie budowy. Odpowiedzialność towarzystwa ubezpieczeniowego rozpoczyna się bezpośrednio po rozpoczęciu robót na placu budowy, a kończy się po odbiorze lub przekazaniu do eksploatacji poszczególnych pozycji ubezpieczonych robót. W ramach tego ubezpieczenia ubezpieczający uzyskuje pokrycie swej odpowiedzialności cywilnej wobec osób trzecich w następstwie:
a/ uszkodzenia ciała lub choroby osób trzecich wskutek wypadku,
b/ zniszczenia lub uszkodzenia mienia stanowiącego własność osób trzecich, wskutek wypadku.
Obydwa powyższe ubezpieczenia zawierane są w systemie “All Risks”.
Ubezpieczenie EAR obejmuje wszelkie straty materialne w trakcie montażu maszyn i urządzeń stanowiących wyposażenie obiektu budowlanego lub kompletny obiekt fabryczny. Podobnie jak w ubezpieczeniu CAR jest ono rozszerzone o ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej wobec osób trzecich.
Podejmując się skredytowania inwestycji proekologicznej bank winien “wzmocnić” ustanowienie hipoteki umową cesji na bank praw z polis CAR lub EAR.
3.1.2. Ubezpieczenia zapewniające uzyskanie planowanego efektu ekologicznego
Przez efekt ekologiczny rozumie się ilość usuniętych zanieczyszczeń i eliminację uciążliwości źródła.[30] Uzyskanie planowanego efektu ekologicznego można w oparciu o oferowane na polskim rynku ubezpieczeniowym produkty ubezpieczeniowe skutecznie ubezpieczyć. Otrzymane z zakładu ubezpieczeń odszkodowanie pozwoli skompensować straty wynikające z nieskutecznych inwestycji.
Dla zapewnienia funkcjonowania urządzeń produkcji bezodpadowej lub ograniczających emisję zanieczyszczeń do planowanego (projektowanego) poziomu, a ściślej dla przerzucenia (transferu) ryzyka z inwestora na inne podmioty można zastosować następujące produkty ubezpieczeniowe:
1/ ubezpieczenie OC projektanta[31],
2/ ubezpieczenie OC generalnego wykonawcy,
3/ ubezpieczenie ryzyka kosztów napraw gwarancyjnych,
4/ ubezpieczenie maszyn od awarii,
5/ ubezpieczenie przerw w działalności gospodarczej (business interruption).
Stworzenie kompleksowych programów ubezpieczeniowych dla inwestorów finansujących w ochronę środowiska może skutecznie wyeliminować ich straty wynikające z niesolidności projektantów, wykonawców i niesprawności urządzeń.
3.2.Etap eksploatacji obiektów oraz urządzeń ochrony środowiska
Obiekty oraz urządzenia ochrony środowiska po oddaniu ich do eksploatacji należy ubezpieczyć stosując program typowy dla “klasycznego” majątku. Będą to najczęściej:
1/ ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych,
2/ ubezpieczenia kradzieżowe,
3/ ubezpieczenie maszyn od awarii,
4/ ubezpieczenie elektroniki,
5/ ubezpieczenie przerw w działalności gospodarczej (business interruption),
6/ ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej wobec osób trzecich.
Powyższe ubezpieczenia pozwolą zrekompensować szkody rzeczowe (w oparciu o ubezpieczenie mienia) oraz pokryć stałe koszty funkcjonowania obiektu oraz odzyskać utracone korzyści - planowany zysk (w oparciu o ubezpieczenie business interruption) jak również ochronić się przed wypłatą odszkodowań na rzecz poszkodowanych osób trzecich (w oparciu o ubezpieczenie OC).
3.3.Ubezpieczenia zapewniające zasilanie finansowe krajowego przemysłu ochrony środowiska
3.3.1. Ubezpieczenie jako forma zabezpieczenia spłaty zobowiązań
Przyszły wierzyciel (bank, leasingodawca, faktor, pożyczkodawca, gwarant, forfaiter itp.) zanim zdecyduje się na zasilenie finansowe, bada czy podmiot, wobec którego ma nastąpić zaangażowanie finansowe, posiada zdolność do spłaty długu. Oprócz tego żądają odpowiedniego zabezpieczenia, dążąc do zapewnienia sobie odzyskania przysługujących im wierzytelności w przypadku gdyby przychody dłużnika z różnych przyczyn nie zapewniły tego. Zabezpieczenie może ustanowić sam dłużnik, bądź osoba trzecia[32]. Taką osobą może być miedzy innymi zakład ubezpieczeń, będący szczególnie przygotowany do tego rodzaju działań, zarówno poprzez posiadane rezerwy środków zapewniających realizację zobowiązań, zwanych rezerwami techniczno - ubezpieczeniowymi jak i poprzez utrwalone procedury i doświadczenia zawarte w tzw. produktach ubezpieczeniowych. Wysokość rezerw finansowych jest profesjonalnie ustalana przez aktuariusza[33] i kontrolowana przez Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń[34]. Obejmując ochroną ubezpieczeniową ryzyka klientów, zakłady ubezpieczeń chronią dodatkowo swoją wypłacalność (na wypadek zrealizowania się ubezpieczonego ryzyka). To ubezpieczenie ubezpieczenia zwane jest w doktrynie ubezpieczeniowej reasekuracją[35]. Powyższe wskazuje, iż zabezpieczenie spłaty zobowiązań dokonane przez ubezpieczenie, stanowi jedną z najpewniejszych form zabezpieczenia.
3.3.2. Ubezpieczenia umożliwiające zasilenie finansowe
Do ubezpieczeń coraz szerzej zdobywających pole ubezpieczeniowe można zaliczyć:
1/ ubezpieczenie kredytu bankowego,
2/ ubezpieczenie kredytu towarowego (kupieckiego),
3/ ubezpieczenie spłaty rat leasingowych,
4/ ubezpieczenie faktoringu niepełnego (z regresem),
5/ ubezpieczenie faktoringu pełnego (bez regresu),
6/ ubezpieczenie forfaitingu,
7/ gwarancje zapłaty wadium,
8/ gwarancje należytego wykonania kontraktu,
9/ gwarancje zwrotu zaliczki,
10/ubezpieczenie płynności finansowej.
Niektóre z powyższych ubezpieczeń oferowane są w formie umożliwiającej zabezpieczenie zasilenia finansowego podmiotów gospodarczych, w tym oczywiście również realizujących program czystej produkcji lub uczestniczące w działaniach na rzecz ochrony środowiska (np. ubezpieczenie kredytu bankowego, gwarancje). Inne natomiast mogą stanowić takie zabezpieczenie ale poprzez dokonanie cesji praw z polisy (np. ubezpieczenie kredytu towarowego, ubezpieczenie płynności finansowej). Zastosowanie tych produktów ubezpieczeniowych może radykalnie poprawić możliwości pozyskania dodatkowych pieniędzy dla tzw. przemysłu ochrony środowiska. Zasilenie finansowe ekorozwoju realizowane “siłami” podmiotów gospodarczych może, bez potrzeby dodatkowych nakładów ze strony funduszy ekologicznych, znacznie rozszerzyć możliwości inwestycyjne oraz produkcyjne i usługowe przemysłu ochrony środowiska. Przeniesienie do praktyki ubezpieczeniowej tzw. ubezpieczeń finansowych poprawi płynność tych podmiotów oraz wzmocni ich ekspansję rynkową. Stanowić one mogą instrument wspomagania zrównoważonego rozwoju ograniczający potrzebę wydatkowania funduszy ekologicznych.
Podsumowanie
Kodeks cywilny ustanawiając odpowiedzialność podmiotów za wyrządzone szkody z tytułu winy oraz z tytułu ryzyka nie wyłącza z niej szkód ekologicznych. Również obowiązująca w Polsce ustawa z 1990r. o działalności ubezpieczeniowej stwarza potencjalną możliwość kompensacji szkód ekologicznych. Jednakże rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy wprowadzające ogólne warunki ubezpieczeń obowiązkowych wyłączają z ochrony szkody środowiskowe. Podobnie postępują polskie zakłady ubezpieczeń nie oferując w ramach ubezpieczeń dobrowolnych ochrony w tym zakresie. Istnieje zatem poważna luka w ubezpieczeniach szkód środowiskowych. Lukę tę można wypełnić zapewniając powszechność ubezpieczenia w tym zakresie poprzez:
wyeliminowanie ograniczeń w tym zakresie z już funkcjonujących ubezpieczeń obowiązkowych (ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników),
przymus ubezpieczeniowy w zakresie ubezpieczeń od odpowiedzialności cywilnej za szkody ekologiczne osób produkujących, handlujących, składujących substancje zagrażające środowisku naturalnemu[36],
przymus “doubezpieczenia” odpowiedzialności cywilnej dla pojazdów zagranicznych przekraczających granicę Polski z ładunkami niebezpiecznymi.
Powszechność ubezpieczeń osiągnięta poprzez przymus ubezpieczeniowy zapewni niski koszt tych ubezpieczeń rozłożony na wszystkich potencjalnych sprawców strat w środowisku naturalnym.
Ubezpieczenia na życie są jedynym działem, który oparł się światowej tendencji wyłączania z ochrony ubezpieczeniowej następstw katastrof ekologicznych oraz skutków powolnego i długotrwałego oddziaływania skażonego środowiska na organizm ludzki. Nieliczne wyjątki od tej zasady wprowadzone przez niektóre towarzystwa, nie stanowią wyrwy w ogólnym systemie ochrony życia.
Praktyka ubezpieczeniowa, prace teoretyczne oraz publikacje traktują ubezpieczenia ekologiczne bardzo zawężająco. Zawężenie to polega na ekstensywnym traktowaniu ubezpieczeń li tylko jako źródła kompensacji szkód środowiskowych. Nie zauważa się natomiast roli ubezpieczeń we wspomaganiu ekspansji rynkowej podmiotów uczestniczących w ekorozwoju. Widzi się głównie ubezpieczenia jako instrument zapewniający likwidację finansowych skutków degradacji środowiska nie widząc możliwości włączenia ich w proces rozwoju podmiotów, których aktywność gospodarcza zapobiega powstawanie zakłóceń w ekosystemie.
Działalność gospodarcza weryfikowalna rynkowo (tzn. produkcja i usługi znajdujące popyt) powinna w pierwszej kolejności korzystać z kredytu bankowego. Jedną z dotychczas bardzo słabo eksploatowanych form zabezpieczenia jest cesja praw z polisy ubezpieczenia kredytu handlowego (kupieckiego). Ubezpieczając swe należności od odbiorców, podmiot gospodarczy uczestniczący w ekorozwoju realizuje dwie funkcje jednocześnie:
1/ zapewnia sobie płynność w odzyskiwaniu swych wierzytelności od dłużników, oddalając w ten sposób zagrożenie upadłością ze względu na nierzetelność bądź niewypłacalność kontrahentów;
2/ uzyskuje dodatkowe możliwości zasilenia finansowego swojej działalności poprzez ubezpieczenie kredytu, leasingu lub faktoringu.
Wdrożenie do praktyki podmiotów gospodarczych uczestniczących w ekorozwoju grupy ubezpieczeń finansowych wspomagających ekorozwój pozwoli ograniczyć wydatki na ten cel z funduszy ekologicznych oraz zaoszczędzone środki przeznaczyć na inne zadania.
[1] B. Baranowska - Dutkiewicz, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1993, nr 10 -12.
[2] Ustawa z dnia 28 lipca 1990r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 1996r. Nr 11, poz. 62).
[3] Opracowano na podstawie: B. Fiedor, Odpowiedzialność eklogiczna przedsiębiorstw i jej ubezpieczenie, Ekonomia i Środowisko 1995, nr 1(6).
[4] Opracowano na podstawie: W. Michna i in., Ubezpieczenia ekologiczne w Polsce..., op. cit., s. 67-71.
[5] FLEXA - od pierwszych liter angielskich terminów określających zakres podstawowy ochrony ubezpieczeniowej: Fire - ogień, Lightning - uderzenie pioruna, Explosion - wybuch, Aircraft crash landing - upadek statku powietrznego.
[6] EC - z angielskiego: extended coverage.
[7] All Risks - od wszystkich ryzyk.
[8] Por. Ogólne warunki ubezpieczenia “Wszystko. Ubezpieczenie od wszystkich ryzyk.” TU BBK SA, Warszawa 1996r.
[9] Podział na “Dział I - Ubezpieczenia na życie” i “Dział II - Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe” wprowadzony został przepisem art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 1996r. Nr 11, poz. 62) i znajduje odzwierciedlenie w Załączniku do tej ustawy.
[10] Por.: Ogólne warunki ubezpieczenia jednostkowego na życie - TYP J I (uchwała nr 142/94 Zarządu PZU na Życie SA z dnia 21 listopada 1994r.); Ogólne warunki ubezpieczenia jednostkowego na wypadek śmierci i dożycie - TYP J II (uchwała nr 142/94 Zarządu PZU na Życie SA z dnia 21 listopada 1994r.); Ogólne warunki dodatkowego ubezpieczenia na wypadek niezdolności do pracy (uchwała Zarządu PZU na Życie SA nr 166 z dnia 15 grudnia 1994r.); Ogólne warunki dodatkowego ubezpieczenia na wypadek śmierci w wyniku nieszczęśliwego wypadku (uchwała nr 165/94 Zarządu PZU na Życie SA z dnia 15 grudnia 1994r.); Ogólne warunki ubezpieczenia na wypadek śmierci i dożycie zawieranego w formie grupowej TYP FIRMA PZU na Życie SA); Warunki Ogólne Uniwersalnego Ubezpieczenia na Życie PLUS 7/97 (uchwała Zarządu Commercial Union Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie (Polska) SA z dnia 30 kwietnia 1997r.); Młodzieżowa Polisa Przyszłościowa 3/97 (uchwała Zarządu Commercial Union Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie (polska) SA z dnia 30 kwietnia 1997r.); Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (uchwała Zarządu BTUiR “HEROS - LIFE” SA z dnia 12.04.1994r.).
[11] Por. Ogólne warunki ubezpieczeń - Umowa dodatkowa “ASEKURACJA” - ubezpieczenie na wypadek śmierci lub trwałego inwalidztwa wskutek nieszczęśliwego wypadku, AMPLICO LIFE Pierwsze Amerykańsko - Polskie Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie i Reasekuracji SA, Warszawa 1997r.; Ogólne warunki ubezpieczenia - Umowa dodatkowa “PIERWSZA POMOC” - ubezpieczenie na wypadek pobytu w szpitalu lub operacji wskutek nieszczęśliwego wypadku, AMPLICO LIFE Pierwsze Amerykańsko - Polskie Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie i Reasekuracji SA, Warszawa 1997r.; Ogólne warunki ubezpieczenia - Umowa dodatkowa “DOKTOR AMPLICO LIFE” - ubezpieczenie na wypadek pobytu w szpitalu lub operacji, AMPLICO LIFE Pierwsze Amerykańsko - Polskie Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie i Reasekuracji SA, Warszawa 1995r.
[12] Por.: Ogólne warunki ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków (uchwała Zarządu PZU SA Nr UZ/18/ 96 z dnia 7 lutego 1996r.); Ogólne warunki indywidualnego ubezpieczenia dziennego świadczenia szpitalnego (uchwała Zarządu PZU SA nr UZ/52/95 z dnia 4 maja 1995r.); Ogólne warunki ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków (uchwała zarządu ATU TU SA nr 63/Z/96 z dnia 28.05.1996r.).
[13] J. Reps, S. Reps, Ubezpieczenia majątkowe i osobowe, Infor, Warszawa 1997, s.112 - 116.
[14] A. Powell, Liability Insurance, Chartered Insurance Institute, London 1992, s. 126.
[15] Patrz art. 4 ustawy z dnia 28 lipca 1990r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 1996r. Nr 11, poz. 62).
[16] Patrz * 13 ust. 4 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz. U. Nr 96, poz. 475, zm. Dz. U. z 1993r. Nr 129, poz. 603, z 1994r. Nr 94, poz. 455 i Nr 134, poz. 700) oraz Europejska Konwencja Nr 29 o obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych w: Standardy prawne Rady Europy, Teksty i komentarze, tom II, prawo cywilne, red. naukowy M. Safjan, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 1995, s. 46.
[17] Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 grudnia 1993r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego (Dz. U. Nr 134, poz. 653 z późn. zmianami).
[18] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1986r. Prawo atomowe (Dz. U. Nr 12, poz. 70, zm.: Dz. U. z 1987r. Nr 33, poz. 180, z 1991r. Nr 8, poz. 28 oraz z 1994r. nr 90, poz. 418).
[19] Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 1986r. w sprawie określenia zakładu ubezpieczającego odpowiedzialność cywilną osób eksploatujących obiekty jądrowe (M.P. Nr 28, poz. 201).
[20] Ustawa z dnia 1 grudnia 1961r. Kodeks morski (jednolity tekst Dz. U. z 1986r. Nr 22, poz. 112, zm.: Dz. U. z 1989r. Nr 35, poz. 192, z 1991r. nr 16, poz. 73).
[21] Międzynarodowa Konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami, Bruksela 29 listopada 1969r. (Dz. U. z 1976r. Nr 32, poz. 184 i 185).
[22] Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 17 czerwca 1992r. w sprawie warunków i trybu wydawania lub poświadczania certyfikatów ubezpieczenia albo innego zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami, wzoru certyfikatu oraz wysokości pobieranych opłat (Dz. U. Nr 52, poz. 247).
[23] art. 822 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zmianami).
[24] Por.: Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, AIG Polska TU SA, Warszawa 1998r.; Ogólne Warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, STU HESTIA SA, Sopot 1996r.; Ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, TUR POLISA SA, Warszawa 1997r.; Ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej,(Uchwała Zarządu ATU TU SA nr 27/Z/96 z dnia 23.02.1996r.).
[25] Por.: Ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za produkt, STU HESTIA Insurance SA, Sopot 1995r.
[26] Art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece stanowi - w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości
[27] I. Heropolitańska, Zabezpieczenie wierzytelności banku, TWIGGER SA, Warszawa 1997, s. 356.
[28] CAR. - z ang. Contractor All Risks - wszystkie ryzyka przedsiębiorcy budowlanego.
[29] EAR. - z ang. Erection All Risks - - wszystkie ryzyka montażu.
[30] Załącznik do uchwały nr 32/97 Rady Nadzorczej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z dnia 21 października 1997r. w sprawie ustalenia kryteriów wyboru przedsięwzięć do finansowania ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 1998 roku, pkt II ust. 1.
[31] Por.: Szczególne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budowlanych z tytułu wykonywania zawodu (Uchwała Zarządu ATU TU SA nr 62/Z/96 z dnia 28.05.1996r.).
[32] Por. I. Heropolitańska, Zabezpieczenie..., op. cit., s. 28.
[33] Aktuariusz to specjalista w zakresie matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki , z którego obliczeń zobowiązany jest korzystać zakład ubezpieczeń. Wyłączność kompetencji w tym zakresie ustala przepis art. 37a ustawy z dnia 28 lipca 1990r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 1996r Nr 11, poz. 62).
[34] Art. 83 ustawy z dnia 28 lipca 1990r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 1996r Nr 11, poz. 62).
[35] Reasekuracja realizowana jest na podstawie umowy reasekuracji zawartej między stronami zwanymi cedentem i reasekuratorem, przez którą cedent (zakład ubezpieczeń) zobowiązuje się cedować, a reasekurator zgadza się przyjąć ustalony udział w ryzyku na warunkach ustalonych w umowie. Por. K. Darul, Reasekuracja, PW Lam, Warszawa 1994, s. 12.
[36] Por.: W. Michna i in., Ubezpieczenia ekologiczne w Polsce, EKO-EFEKT Sp. z o.o., Warszawa 1995, s.71 - maszynopis powielony.