EX UNIVERSA- Pismo św.

1. Zasady kościelnej interpretacji Pisma św.

2. Idea wybrania w Pięcioksięgu

3. Charakterystyka i idee przewodnie Dzieła Deuteronomistycznego

4. Rola mędrców w dawnym Izraelu. Wpływ mądrości na NT.

5. Problemy społeczne w nauczaniu proroków

6. Nauka Jezusa o królestwie Bożym w Mk 4

7. Męka Chrystusa według synoptyków

8. Miłosierdzie Boże w Ewangelii św. Łukasza

9. Chrystologia IV Ewangelii

10. Powołanie pierwszych uczniów u synoptyków i Ew. św. Jana.

1. Zasady kościelnej interpretacji Pisma św.

• Hermeneutyka biblijna- wykład zasad rozumienia tekstu biblijnego.

• Neumetyka (o sensie Pisma św.)

• Sens wyrazowy- znaczenie poszczególnych wyrazów i ustalonego dla nich układu gramatycznego, logicznego, filozoficznego i psychologicznego- Pius XII Divino afflante Spiritu (1943r.).

• Sens dosłowny- stosowanie słów w ich gramatycznym etymologicznym znaczeniu- przeważająca część Pisma św.

• Porównanie- uwydatnienie właściwości podmiotu za pomocą dwóch członów połączonych spójnikami: jak, jako, niby, podobnie,...(Syr 48,1)

• Przypowieść- rozbudowane porównanie mające dokładnie określić właściwości i cechy przedmiotu- opowiadanie zmyślone, ale prawdopodobne.

• Bajka- przypisanie właściwości ludzi zwierzętom lub roślinom- opowiadanie zmyślone i nieprawdopodobne (Sdz 9,8-15)

• Sens przenośny- zastosowanie pojedynczych lub wszystkich wyrazów zdania w znaczeniu pochodnym i przystosowanym, a nie podstawowym (1Kor 5,7).

• Metafora- (przenośnia)- przypisanie podmiotowi właściwości nie przysługujących mu z natury rzeczy (J 12,7)

• Metonimia (zamienna)- zastąpienie właściwego wyrazu innym, pozostającym z nim w realnym związku dla uzyskania skrótu myślowego (Łk 16,29).

• Algoria- rozwinięta metafora, obejmująca część lub cały utwór, zbudowana na zasadzie dwóch planów znaczeniowych- jednego w postaci obrazowej i konkretnej, drugiego domyślnego o charakterze uogólnionym (J 15,1-11)

• Ironia- wyrażanie myśli przez taki układ wyrazów, który dosłownie rozumiany oznaczałby ideę przeciwną niż zamierzona przez autora.

• Hiperbola- figura stylistyczna przesadnie wyolbrzymiająca cechy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska i rozszerzająca proporcje związków poszczególnych jego elementów (J21,25).

• Symbolizm- wyrażenie jednej rzeczywistości za pomocą innej- funkcja prezentująca (Mt 16,19).

• Zasada jedności sensu wyrazowego- jedno znaczenie, jeden sens każdej wypowiedzi w Piśmie św.

• Sens integralny- odczytywanie tekstu biblijnego w szerokim kontekście historii zbawienia- refleksja nad tekstem w oparciu o mądrość Objawienia- uzasadnieniem jedności ST i NT wynikająca z dzieła zbawczego Chrystusa.

• Sens wywnioskowany- wynik rozumowania na podstawie tekstu biblijnego- tekst stanowi jedną przesłankę rozumowania, drugą podsuwa rozum- nie jest w pełni biblijny (Wj 3,6)

• Sens pełniejszy (przedmiot dyskusji)- wypełnienie wszystkich proroctw i obietnic Boga- obfitsze wyrażenie myśli Boga za pośrednictwem człowieka, niż hagiograf w danej chwili potrafił wyrazić.

• Sens typiczny (duchowy)- osoba, rzecz lub wydarzenie w ST ma oprócz sensu wyrazowego jeszcze specjalne znaczenie, którego pełny zakres można dostrzec w opowiadaniach, analogicznych tekstach NT (typ- antytyp)- Leon XIII Providentissimus Deus (1893r.); Benedykt XV Spiritus Paraclitus (1920r.); PiusXII Divino afflante Spiritu (1943r.); KO 15-16.

• Rodzaje sensu typicznego ze względu na przedmiot

• Dogmatyczny- Chrystus lub Kościół

• Moralny- obyczaje i pouczenia moralne

• Anagogiczny- życie wieczne

• Warunki seneu typicznego

• Typ (osoba, rzecz lub wydarzenie)- rzeczywistość historyczna lub co najmniej literacka i ma swój własny sens wyrazowy (Rdz 14,18-22)

• Podobieństwo między typem i antytypem (kapłaństwo Melchizedeka i Chrystusa)

• Podobieństwo typu i antytypu- wynik postanowienia Bożego (Hbr 7,15-23)

• Odczytywanie typologii biblijnej- związek z ideą historii zbawienia, zrealizowaną w Chrystusie (KO 4;15;17)

• Sens biblijny przystosowany (akomodacja biblijna)- ST studium przygotowawczym do pełniejszego zrozumienia objawienia NT- „In Vetere Testamento Novarum latet, in Novo Vetus patet” (NT w ST się ukrywa, ST w NT się otwiera)

• Heurytyka (kryteria odnajdywania sensu biblijnego )- poprawne zrozumienie Pisma św. od strony literackiej (krytyka literacka i historyczna Pisma św., filozoficzne przesłanki interpretacji tekstu biblijnego, kryteria dogmatyczne hermeneutyki biblijnej.

• Krytyka literacka i historyczna Pisma św.

• Podstawowe zjawiska języka biblijnego

• Oryginalne języki biblijne: hebrajski(większość ksiąg ST), aramejski (niewielka część ST), grcki (2Mch, Mdr; Ba; NT)

• Rodzaje literackie- oryginalne lub przyjęte z ówczesnego środowiska kulturowego formy i sposoby wypowiadania się specyficznie dla autorów biblijnych.

• Proza (epika): mowy, kazania, modlitwy, dokumenty (umowy, listy, spisy), rytuał liturgiczny, sentencje prawne, opowiadania (popularne i historyczne).

• Poezja (liryka i dramat): pieśni, psalmy, Pnp

• Ewangelia

• Midrasz- połączenie elementów opowiadania historycznego ze swoistą interpretacją teologiczną i historiozbawczą.

• Apokaliptyka- połączenie historii z ukształtowaną na wzór prorocki refleksją o przyszłość.

• Style hagiografów biblijnych

• Paralelizmy (poezja)- dwukrotne, a czasem i wielokrotne wyrażanie w kolejnych stychach tej samej myśli: synonimiczny (każdy z członów wyraża tę samą myśl), antytetyczny (człony wiersza wyrażaja myśli przeciwstawne), syntetyczny (drugi człon dopowiada jakąś myśl do pierwszego), klimaktyczny (połączenie w jednej wypowiedzi myśli hagiografa poprzez różne rodzaje paralelizmów).

• Symetria- układ odpowiadających elementów zdania, perykopy czy nawet całej księgi- podobieństwo do paralelizmu stychów; układ poszczególnych elementów: równoległy, koncentryczny i chiastyczny.

• Antopomorficzny- przypisywanie Bogu cech ludzkich- usta (Iż 1,20), oddech
  (Iz 30,33), radość (Ps 104,31), gniew (Wj 4,14).

• Idiomatyka

• Znaczenie badań literackich Pisma św.- poprawne odczytanie myśli hagiografa, zrozumienie jego psychiki, nastroju, mentalności, siły argumentacji.

• Podstawy analizy literackiej tekstu biblijnego

• Znajomość etymologii wyrazów

• Rekonstrukcja kompozycji tekstu(księgi): poezja- rytmika i paralelizm, proza- słownictwo, rodzaj literacki

• Kontekst logiczny- wzajemne powiązanie wyrazów w danej wypowiedzi, dzięki któremu ma ona sens- bliższy, dalszy, odległy

• Kontekst literacki- odczytanie tekstu biblijnego w ramach tendencji teologicznych środowiska, w którym powstał

• Antylogia (różnice, sprzeczności)

• Krytyka historyczna tekstu biblijnego- odtworzenie kontekstu historyczno- sytuacyjnego

• Autor i adresaci księgi- wiarygodność przekazu, zrozumienie; wiedza o autorze- zrozumienie wątków osobistych, obrazów, powtórzeń, zainteresowań teologiczny; znajomość adresatów- zmiany redakcyjne, konieczność doboru odpowiedniej argumentacji, ustalenie czasu powstania księgi, zrozumienie koncepcji teologicznych.

• Czas i miejsce powstania księgi- czas-środowisko świadków przekazu, wyjaśnienie aluzji do wydarzeń historycznych, sytuacji adresatów, zwyczajów, warunków ekonomicznych, kulturowych, religijnych; miejsce powstania- scharakteryzowanie odbiorców, dobór treści i argumentacji.

• Środowisko życiowe (Sitz im laben)- wszystkie możliwe uwarunkowania (religijne, kulturowe, ekonomiczne) decydujące o wyborze przez autora określonej formy literackiej

• Znajomość archeologii, historii, i geografii biblijnej.

• Metody badań historyczno- literackich

• Formgeschichte (historia form)- poznanie etapów przedliterackiego formowania się tekstu biblijnego- wyodrębnienie się w Biblii poszczególnych rodzajów literackich, ustalenie współczynników decydujących o wyborze danego rodzaju literackiego, studium porównawcze form literackich tekstu biblijnego z formami literatury poza biblijnej (bliski wschód).

• Traditonsseschichte (historia tradycji)- dzieje tekstu biblijnego między powstaniem a ostateczną wersja redakcyjną.

• Redaktionsgeschichte (historia redakcji)- ukazanie tekstu biblijnego w postaci horyzontalnej- współzależność konstrukcji literackiej i teologicznych perspektyw poszczególnych autorów; ostateczna postać tekstu, jego kontekstu, intencje i koncepcje teologiczne autora.

• Filozoficzne przesłanki interpretacji tekstu biblijnego

• Przydatność filozofii w interpretacji tekstu Biblii- Tomizm

• Próby adaptacji współczesnych kierunków filozoficznych w hermeneutyce biblijnej

• Filozofia historii- klasyfikacja tradycji Pięcioksięgu, zaproponowana przez Wellhausena- grunt historii filozofii Hegla

• Filozofia języka- dwa skrajne stanowiska:

• Język religijny pozbawiony sensu i nie adekwatny do języka doświadczenia ludzkiego

• Metoda analizy językowej (strukturalizm) lub badania w ramach semiotyki (teoria znaków) tekstu biblijnego

• Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, co dane wydarzenie biblijne chce powiedzieć człowiekowi (właściwe)

• Demitologizacja (filozofia ezystencjalna Heideggera)- zrozumienie Pisma św. wymaga oczyszczenia z mitologicznych naleciałości języka

• Kryteria dogmatyczne hermeneutyki biblijnej

• Biblia jako jeden depozyt wiary- Biblia wraz z Tradycją, stanowić „jeden, święty depozyt słowa Bożego, uczy wierzyć i bez błędu prawdy, jaka z woli Bożej miała być utrwalona dla naszego zbawienia„ (KO10-11)

• Analogia wiary (Rz 12,6)- zgodność prawd głoszonych przez Kościół jako objawione z orędziem Biblii, całokształtem wiary

• Sensus Ecclesiae- zwyczaje nauczania Kościoła

• Jednomyślność Ojców Kościoła w sprawach wiary i obyczajów- PiusXII Divino afflante Spiritu (1943r.), KO 23

• Orzeczenie papieży i soborów powszechnych

• Papieska Komisja Biblijna (1902r.-Leon XIII)

• Proforystyka (wykład sensu Pisma św.)- przekład tekstu z języków oryginalnych

• Parafraza- omówienie tekstu biblijnego- zastąpienie wyjaśnieniami trudniejszych zwrotów

• Glosa- krótkie wyjaśnienia tekstu biblijnego, umieszczone między linijkami rękopisu lub na marginesie

• Scholion- krótkie objaśnienia pojedynczych słów i całych perykop

• Postylla- krótkie wyjaśnienia tekstu biblijnego zapisanego po tekście na marginesie

• Katery- (łańcuchy)- objaśnienia zabrane z dzieł Ojców Kościoła, wpisane dokoła tekstu zajmującego centralną część karty

• Komentarz- wszechstronne omówienie tekstu biblijnego - uwzględnienie wyjaśnień filologicznych, historyczno- literackich, teologicznych

• Monografia- gruntowne i wszechstronne omówienie jednego problemu biblijnego

• Teologie biblijne- syntetyczne prace o charakterze naukowym lub popularno-naukowym - ukazanie problematyki teologicznej pewnej grupy ksiąg, jednego Testamentu lub całej Biblii

2. Idea wybrania w Pięcioksięgu

• Zakorzenienie w świadomości Izraelitów przekonania o szczególnym związku Boga z ich narodem - związek idei przymierza z ideą wybrania.

• Trzy przymierza w Pięcioksięgu:

• Z Noem (Rdz 8-9)- odniesienie obietnicy do całej ludzkości, każdej istoty żyjącej, a nawet do całej natury- tęcza- znak powszechnego i wiecznego przymierza

• Z Abrahamem (Rdz 15-17)- obietnica licznego potomstwa („jak gwiazdy na niebie”) i kraju na własność (Kanaan); zawarcie przymierza również z potomstwem- bezwarunkowy dar (łaska)- przejście między podzielonymi na połowy (ooprócz ptaków) zwierzętami; obrzezanie- znak przymierza.

• Na Synaju (Wj 24; odnowienie Wj 32)- Izrael obiektem wyboru Boga (wyprowadzenie z niewoli egipskiej); przymierze warunkowe- Bóg stawia warunki, ale najpierw się objawia; przedstawienie propozycji ludowi przez Mojżesza- uroczyste zobowiązanie do przestrzegania warunków; dialog między Bogiem i ludźmi, wyjście Jahwe z inicjatywą i świadome podjęcie zobowiązań przez lud.

• Zawarcie przymierza- Jahwe Bogiem Izraela, Izrael Jego ludem (Pwt 29,12)

• Wybranie i powołanie Izraela do spełnienia szczególnego zadania w Bożym planie zbawienia- dobrowolna decyzja Boga, dar darmo dany, niepojęta i bezinteresowna miłość oraz wierność obietnicom (Pwt 7,7)

• Izrael „ludem nabytym” przez Jahwe, Jego własnością, kimś, na kim Bogu niezmiernie zależy, kto jest Mu niezwykle drogi (Pwt 14,2)

• Wybranie, powołanie zawarcie przymierza- zmiana istnienia- wywyższenie Izraela (lud święty)- spełnienie funkcji kapłańskich (Wj 19,6); przeznaczenie na szczególną służbę Bogu- pośrednictwo między Jahwe i ludzkością.

• Wierność Izraela- zachowywanie przykazań

• Idea wybrania (bahar- tajemniczy Boży dekret, przez który Izrael stał się narodem wybranym, przeznaczonym do wyjątkowego zadania; ganah- nabyć)- jedna z centralnych prawd ST- mowa o wybraniu przez Boga całego Izraela lub poszczególnych osób (król, kapłan, prorok); przedmiot wybrania Bożego- osoby, miejsca kultu, Jerozolima

• Tradycja jahwistyczna- idea wybrania Izraela początkami swymi sięga czasów patriarchów izraelskich - zawiera opowiadanie o powołaniu Abrahama i wyprowadzeniu go z Ur w wyniku obietnicy; Jahwe zapowiadając Mojżeszowi, że odda Izraelowi ziemię Kanaan, utożsamia się z Bogiem Ojców, Bogiem Abrahama, Izaaka i Jakuba (Wj 3,16)- ciągłość wybrania Bożego.

• Tradycja elohistyczna- Elohim tak samo się opiekuje rodziną Abrahama, jak od czasów Mojżesza całym narodem izraelskim

• Credo historyczne (Pwt 26,1-9)- połączenie historii patriarchów z historią Mojżesza.

• Jak Bóg okazał swą miłość przez wybór Izraela, tak Izrael powinien okazać swą wdzięczność przez wybór Boga.

3. Charakterystyka i idee przewodnie Dzieła Deuteronomistycznego

• Nadanie autorom tych ksiąg miana proroków wcześniejszych (starszych)

• Zaliczone do ksiąg historycznych- opis wydarzeń z życia narodu wybranego od wyjścia z niewoli egipskiej do Kanaanu

• M. North- ojciec Dzieła Deuteronomistycznego- najprostszy język Hebrajski w ST

• Mowy głoszone w ważnych momentach historii- mówcami przeważnie przywódcy, którzy nawiązują do przeszłości, wyciągają wnioski praktyczne, dotyczące postępowania poszczególnych ludzi.

• Jozue (Joz 23-24)- konieczność zachowania jedności między poszczególnymi plemionami i przestrzeganie przepisów Tory

• Samuel (1Sm 12)- dokonując przeglądu historycznego wydarzeń z epoki sędziów, przypomina narodowi dotychczasowe dzieje, nakreśla zasady postępowania na przyszłość- wprowadzenie do instytucji królestwa.

• Salomon (1Krl 8,14-61)- mowa o zbudowaniu świątyni i z okazji jej poświęcenia - wskazanie na doniosłe znaczenie świątyni dla obecnych i przyszłych czasów.

• Różnorodność opisów co do stylu, szaty zewnętrznej, celu, pochodzenia,- pewne ujednolicenie- Deuteronomista

• Koncepcja teologiczno-historyczna Deuteronomisty (622r.przed Ch.)- znalezienie w czasie robót świątynnych Księgi Prawa (2Krl 22,3-23,5)- wydarzenie rzutujące na odnowę religijną, nowe ukierunkowanie teologiczne i ożywienie kultu (wiodąca i jednolita myśl religijna- Izrael wszystko zawdzięcza Bogu; wszelkie nieszczęścia to objaw kary za niedotrzymanie wierności Przymierzu- teologiczna wizja dziejów: pogłębienie wiary i spojrzenie na minioną historię oczyma wiary; bogata historia tłem do wnikliwej refleksji nad przeszłością- ukazanie i rozświetlenie nowej drogi postępowania)

• Opracowani Deuteronomisty (622-586r. przed Ch.) dokonane w duchu Pwt.

Księga Jozuego

• Jozue (heb. Jehoszua- „Jahwe jest zbawieniem”)- syn Nuna, z pokolenia Efraima, pośrednik i doradca Mojżesza, z którym udaje się na górę Synaj (Wj 24,13), wierny stróż namiotu z Arką (Wj 33,11), zwiadowca w Ziemi Obiecanej, następca Mojżesza (Lb 27,18-27), otrzymuje ducha mądrości (Pwt 34,9), wchodzi do Ziemi Obiecanej, podbija ją i daje w posiadanie pokoleniom izraelskim.

• Problematyka teologiczna

• Historia podboju Kanaanu- ujęcie religijne, teologiczne, zbawcze- pouczenie, że bohaterem wydarzeń tej księgi jest Jahwe (Bóg prawdziwym i jedynym zbawcą-cudowna ingerencja w wysiłki swego ludu- wypełnienie obietnicy; podział ziemi)

• Sens i miejsce wydarzeń w Bożym planie zbawienia (Joz 24,1-28)- streszczenie historii zbawienia- położenie akcentu na wyznaniu wiary, że Bóg wprowadza lud z niewoli egipskiej i wprowadza do kraju „opływającego w mleko i miód”- wyznanie wiary (Pwt 26,5-9)

• Zaliczenie Joz przez Biblię hebrajską do Proroków- objawienie dziejów ludu Bożego, planu zbawienia w perspektywie dziejów, „biegu historii”

• Problem klątw- wyniszczenie wrogich ludów i zburzenie miast

• Całkowite, bezkompromisowe posłuszeństwo Bogu- sytuacja całkowitego odseparowania ludu wybranego od ludów podbitych dla przeciwstawienia się asymilacji i zachowania nienaruszalności zbawczego posłannictwa Izraela

• „cud” ze słońcem (Joz 10,1-15)- ukazanie walki Boga po stronie ludu- wewnętrzne spojrzenie- strona wiary

• tradycja staro- i nowotestamenalna - Joz wezwaniem do wiary, nadzieii, miłości, mocy i wolności- wspomnienie nadzwyczajnej ingerencji Boga w życiu narodu na przestrzeni wieków.

• Paralele między wydarzeniami z czasów Mojżesza i Jozuego

• Przejście przez M. Czerwone- przejście przez Jordan (ryt obrzezania Wj 12,43-49: Joz 5,2-9)

• Obchód Paschy (Wj 21,1-28: Joz 5,10-11)

• Teofania na Synaju i pod Jerychem (Wj 3,2: Joz 5,13-16)

• Wezwanie Mojżesza do wypełnienia Prawa i nakazów oraz odnowienie Przymierza (Pwt 11,29-32: Joz 8,30-35)

• Myśl teologiczna- uchwycenie bogactwa symboliki w obu Testamentach

• Jozue- Jezus

• Następstwo w posłannictwie Mojżeszowym- Ewangelia wypełniająca Prawo

• Przejście przez Jordan do Ziemi Obiecanej- wejście do Kościoła przez wody chrztu

• Zdobycie Jerycha - panowanie nad złem

• Ocalenie Rachab i jej rodziny- przyjęcie pogan do Kościoła

• Opis i podział Kanaanu- Kościół i Niebieskie Jeruzalem

• Wierność Przymierzu- wierność Przykazaniom

Księga Sędziów

• Epoka Sędziów: śmierć Jozuego (Sdz 2,6-10) mowa pożegnalna Samuela (1Sm 12)- anarchia narodowa, brak jedności plemion izraelskich, walki z Kanaanejczykami (głównie Filistyni)

• Sędziowie- wybitni ludzie wysłani przez Boga, którzy działali w Jego imieniu i Jego mocą, wybawiali Izrael z różnych opresji - wielki wpływ moralny i niepodważalny autorytet; powołani przez Boga osobno

• Charakter powołania- Gedeona (Sdz 6,14-21)

• Zalecenie misji

• Opory i sprzeciwy powołanego

• Boża obietnica pomocy- ustanie sprzeciwu powołanego

• Znak Boży potwierdzający prawdziwość zalecanej misji

• Sędziowie „więksi”

• Otniel (3,7-11)

• Ehud (3,12-30)

• Debora i Barak (4,4-5,31)

• Gedeon (6,11-8,32)




• Jefte (10,6-12,7)

• Samson(13,1-16,31)

• Sędziowie „mniejsi”

• Szanger (3,31)

• 
  Tola

• 
  Jair (10,1-5)

• 
  Ibsan

• Elan (12,8-15)

• Abdan

• Arka Przymierza- ostoja rozbitych plemion izraelskich- Szilo (Sdz 18,31)- Mispa (Sdz 20, 1)- Betel (Sdz 20,26)

• Problematyka teologiczna

• Zasługa sędziów- usiłowali utrzymać wolność polityczną i przeprowadzić odnowę religijną

• Centralna idea- świadomość i konieczność wierności oraz całkowitego zaufania Bogu

• Uwypuklenie troski o jedność kultu i Przymierze z Bogiem- ostrzeżenie przed bałwochwalstwem, obowiązek walki o moralność, jedność narodową

• Boża ekonomia zbawienia

1-2 Samuela

• Samuel („imię Jego, tzn. nadającego, jest Bóg”, ludowa etymologia heb. Szemuel- „Bóg wysłychał”)- człowiek czystego serca, wierny Bogu, zabiegał o czystość wiary i duchowe odrodzenie, obrońca teokracji, Przymierza i tradycji ojców; skupiał w swoim ręku funkcje sędziego, kapłana i proroka; opis życie-dwie prawdy wyłączne działanie Boga w historii zbawienia z równoczesnym poszanowaniem wolności człowieka; życie Samuela związane z Helim, kapłanem w Szilo, gdzie dwaj jego synowie Chofanii Pinchas (1Sm1,3) dopuszczali się znieważania ofiar składanych w świątyni

• Ramy chronologii

• Samuel (1100-1040r. przed Ch.)

• Saul (1040-1010r.)

• Dawid (1010-970r.)

• Problematyka teologiczna

• Centrum idea królestwa- istota i cel

• Realizacja wyboru nowej formy władzy teokratycznej- profetyzm, kapłaństwo i królewska dynastia Dawida- Samuel- prorok widzący i kapłan oraz prorok Natan- szczególne znaczenie proroctwa o przymierzu Boga z Dawidem i jego potomstwem (2Sm 7,17)

• ST- Bóg jedynym, najwyższym i absolutnym królem- instrukcje królestwa- charakter ściśle religijny; całkowita zależność króla Izraela od Boga- wypełnianie woli Bożej obwieszczanej przez proroka

• Saul- postać tragiczna- opuszczony przez Boga- zawiódł pokładane w nim nadzieje; odtrącenie z powodu grzechu- tragiczna śmierć; człowiek swoim rozumem nie przeniknie głębi zamysłów Bożych.

• Odrzucenie Saula tłem do wyeksponowania Dawida (słabe strony jego charakteru!) - szlachetne czyny, głęboka pobożność, odwaga przyznania się do winy, poczucie odpowiedzialności, umiłowanie prawdy, pokora, pokuta, żywa wiara w Boga, respekt dla głosu Boga- dostąpienie łaski i przebaczenia

• Kulminacyjny punkt historii Dawida- obietnica dziedzictwa tronu- odsłonięcie (jakaś zasłona!) planów Bożych, zbawczych zamiarów Boga względem ludzkości (Iz 11,1; Mi 5,2)

• Zdobycie Jerozolimy przez Dawida i przeniesienie tam Arki Przymierza- dzieło zbawcze Jezusa

• Świadectwo rozwoju idei etyczno-religijnych- pojęcie transcendencji Boga- Bóg jest osobą, kieruje się sprawiedliwością, wymierza karę za zło, wzywa grzeszników do nawrócenia, okazuje litość i miłosierdzie (o TAK!) pokutującym za swe winy, otacza opieką i opatrznością sprawiedliwych, domaga się stałości w wierze i zrezygnowania z wszystkiego, co może ją osłabić; akcenty moralne- wartość przyjaźni (1Sm 20,17-40), kontrast między nienawiścią a miłością (1Sm 24,136)

1-2 Królewska

• Treść: Salomon (972r.)- niewola babilońska (561r. przed Chr.)-trzy części:

• Historia Salomona (1Krl 1-11)- 971-931r.

• Dwa podzielone królestwa (1Krl 12-2Krl17)- 931-722r.

• Dramatyczna wrogość między królestwami (2Krl 9,1-17,41)

• Idee zawarte w Pwt- niewierność wskazaniom- upadek Salomona

• Instytucja królewska zawiodła- niegodne postępowanie przedstawicieli władzy królewskiej z nakazami Jahwe

• Rys religijny- zawiązanie życia państwowego z Bogiem- właściwy sposób odnoszenia się do Boga

• Problematyka teologiczna

• Chrześcijanie- dzieło historyczne (dobrze że nie dzieło przypadku!)

• Izraelici- księgi prorockie- charakter historii religijnej - idee z Pwt (ukazanie posłannictwa Izraela jako ludu Bożego)

• Istotne elementy życia narodu- wiara w jednego Boga i wierność Przymierzu- odczytanie i wypełnienie woli Bożej

• Różnice między królami, którzy zawiedli i nie dochowali wierności Bogu, a prorokami dbającymi o sprawy Boże (niezłomni obrońcy wiary): Eliasz- Jahwe Bogiem wszystkich narodów- rozszerzenie starotestamentalnego obrazu Boga: wpływ na właściwą postawę religijno- moralną; Micheasz (1Krl 22), Izajasz
  (2Krl 19-20), Jonasz (2Krl 14,5), prorokini Chulda (2Krl 22,14)- cuda i prorockie przepowiadanie

• Znaczenie kapłanów i --> lewitów [Author:KM] w życiu religijnym- sprawowanie i czuwanie nad prawowiernością kultu- ranga kultu przepisanego Prawem zgodnie z wymogami liturgii (świątynia jerozolimska- jedyne miejsce prawowitego kultu Boga)

• Rozłam królestwa (Judy- południowe, Izraela- --> północne[Author:KM] )- śmierć Salomona- schizma polityczno-religijna (Sychem)-proklamacja Jeroboama królem Izraela (bałwochwalczy kult cielca w Betel i --> Dan[Author:KM] )

4. Rola mędrców w dawnym Izraelu. Wpływ mądrości na NT.

• Rola mędrców w dawnym Izraelu

• Mądrość izraelska

• (heb. Hakmah)- ujawnianie swej natury stopniowo, w długim procesie syntezy pobożności, wiedzy i praworządności

• Zdolność do wykonywania rzemiosła artystycznego

• Umiejętność rządzenia

• Duchowe bogactwo człowieka sprawiedliwego i pobożnego

• Da at- wiedza o charakterze religijnym, którą człowiek otrzymuje wraz z mądrością dla prawdziwego kształtowania swojego życia

• Rozwój mądrości izraelskiej w cieniu Prawa i proroków- ważna rola w duchowym życiu Izraela- Salomon- twórca i przedstawiciel mądrości (otrzymał od Boga „serce mądre i pojętne”3 tyś przysłów {maszal}, tysiąc pięć pieśni {szùr}

• Tradycja biblijna -Salomona:

• Mądrość rządzenia

• Mądrość encyklopedyczna

• Mędrcy- przekonanie do głoszonej mądrości

• Wielki realizm życiowy- trafne obserwacje- wyprowadzenie maksym życiowych

• Wiara w mądrego i wszechmogącego Boga- rozważając Prawo starali się odkryć ślady mądrości Bożej w świecie i historii Izraela (Mdr 10,19)

• Praktyczne nastawienie- nauka życia- wskazanie właściwych źródeł mądrości: Bóg i Jego Prawo (historia ludu wybranego, obserwacja życia)

• Znaczenie mądrości

• Mądrość doświadczenia (wiedza praktyczna)- wydobycie z doświadczenia i osobistej refleksji wskazówek życiowych- przymiot zdobiący człowieka

• Mądrość ludzka zdobyta w doświadczeniu nie wytacza człowiekowi ST, przenikniętemu atmosferą Objawienia Bożego- doskonałą mądrość posiada tylko Bóg, który może nią obdarzyć człowieka; człowiek nie potrafi o własnych siłach dotrzeć do źródła mądrości Bożej, bez objawionego słowa (Prz 30,1-14); poznanie mądrości- droga pobożności (bojaźni Bożej)-początek mądrości; życie człowieka- synteza mądrości ludzkiej z mądrością Bożą

• Mądrość uosobiona- mądrość jako osoba pochodząca od Boga (Prz 1,20-22;8,1-36) -wezwanie prostaczków do wzięcia udziału w zestawionej przez siebie uczcie
  (Prz 9,1-18), kontemplacja w Bogu tej Mądrości, z której wypływa ludzka mądrość - Boża rzeczywistość (Prz 8,22n; Syr 24,9)- „tchnienie mocy Bożej”, „przeczysty odblask chwały Wszechmocnego”, „odblask wieczystej światłości”, „zwierciało działania Boga”(Mdr 7,22-30), „mieszka w niebie” (Syr 24,4), „Zasiada na tronie z Bogiem” (Mdr 9,4), „Opatrzność, Która rządzi dziejami ludzkości” (Mdr10,1-11,4) -zapewnienie człowiekowi zbawienia (Mdr 9,8), dar Boży (Mdr 8,21)- źródło wszelkich cnót.

• Mędrcy- zainteresowanie życiem jednostek- wielkość człowieka, jego nędza, samotność, lęk przed cierpieniem i śmiercią, niepokój w obliczu Boga

• Prz- środki prowadzące do szczęścia- prawość moralna i bojaźń Boża- drogi mądrości; odwieczna Mądrość Boża i jej orędzie - życie.

• Hi- problem niezawinionego cierpienia (człowiek przed niepojętym Bogiem)- zbawczy plan Boga; niezgłębiona mądrość Boża.

• Koh- niewystarczalność szczęścia i powodzenia ziemskiego- przygotowanie do przyjścia światła Bożego

• Mdr- droga do życia

• Syr- końcowy etap historii mędrców- dojście do głosu uczonych w Piśmie

• Pochodzenie wszelkiej mądrości od Boga

• Prawo źródłem mądrości

• Przejaw mądrości- dzieła stworzone przez Boga, dzieje sławnych ludzi, występujących w historii zbawienia

• Czasy późniejsze- objawienie tajemnic przyszłości- apokaliptyka = proroctwo+ mądrość

• Wpływ mądrości na NT

• Uosobienie mądrości Bożej- zapowiedź i przygotowanie nauki NT- objawienie Mądrości Bożej w Jezusie Chrystusie („moc i mądrość Boża”-1Kor 1,24)

• Sposób nauczania Jezusa- podobieństwo do mędrców izraelskich (powiedzenia, przypowieści {maszal}, formułowanie reguł życia- Mt 5-7)

• Jezus- Mądrość przewyższająca proroków (Mt 12,42)- obiecanie uczniom daru mądrości (Łk 21,15)

• Chrystus- Mądrość Boża udzielająca siebie ludziom- Pierworodny spośród wszelkiego stworzenia (Kol 1,15-20-por. Prz 8,22-31), odblask chwały i odbicie Bożej istoty (Hbr 1,3- por. Mdr 7,25n), wcielone Słowo Boże (J 1,1-18- por.
  Prz 3,16-20).

• Mądrość osobowa, wcześniej ukryta w Bogu, mimo iż zawsze rządziła wszechświatem, kierowała dziejami ludzkości, to jednak w pełni objawiona została w Jezusie Chrystusie- prawdziwe znaczenie i wypełnienie mądrości mędrców

• Szczyt objawienia mądrości- dramat ukazywany przez proroków- szaleństwo mądrości tego świata- „ukrzyżowanie Pana chwały” (1Kor 2,8)

• Paradoks krzyża- Objawienie prawdziwej „mądrości z góry”, a potępienie mądrości Fałszywej, „ziemskiej”, zmysłowej, szatańskiej (Jk 3,13-17); dostęp prostaczków (Mt 11,25), wybranie przez Boga tego, co głupie w oczach świata (1Kor 1,27)-mądrość.

• Boska natura Mądrości- przekazywana przez Ducha św.

• Mądrość chrześcijańska- objawienie tajemnicy Boga, poznanie Jego woli (Kol 1,9)

• Aspekt moralny- wyjątkowe znaczenie norm postępowania w świetle objawienia Chrystusa, Mądrości Bożej

5. Problemy społeczne w nauczaniu proroków

• Prorocy przed niewolą babilońską

• Królestwo Izraelskie (929-721): Eliasz, Elizeusz- prorocy starsi; Amos- prorok sprawiedliwości i kary; Ozeasz- prorok miłości i wierności- prorocy młodsi

• Królestwo Judzkie (929-586):Proto-Izajasz (roz.1-39)- ewangelista wśród proroków, Micheasz- prorok sądu i nadziei dla Judy (słownictwo sadownicze), Sofoniasz- prorok dnia Pańskiego, Nahum- prorok upadku Niniwy, Jeremiasz- prorok wewnętrznych dramatów, wewnętrznego rozdarcia, Habakuk- prorok pytań o sens historii.

• Prorocy okresu niewoli (586-538): Ezechiel- prorok dziejów Izraela, Deutero-Izajasz (roz.40-55)- prorok sługi Pańskiego, Daniel- prorok apokaliptyczny.

• Prorocy po niewoli: Aggeusz- prorok odnowionej świątyni, Zachariasz: Proto- (roz. 1-8) odnowa eschatologiczna, Deutero- (roz. 9-14) odnowa Izraela, Joel- prorok dnia Pańskiego, Malachiasz- prorok oczyszczenia kultu świątynnego, Trito-Izajasz (roz 56-66)- prorok triumfu eschatologicznego

• Prorocy poza chronologią: Jonasz- królestwo Izraelskie, Baruch, Abdiasz

DEF: PROROKÓW- ludzie, którzy powołani i oświeceni przez Boga głosili w Jego imieniu prawdy religijno-moralne, strzegli czystości wiary i obyczajów, bronili sprawiedliwości społecznej, a czasem przepowiadali także przyszłość i działali cuda.

• Terminy ozn. Proroka

• Nabi- głoszący

• Hoze- widzący

• Roe- patrzący

• Prorocy- zainteresowanie przeszłością i teraźniejszością

• Fakt powołania

• Z różnych środowisk (Elizeusz- rolnik; Amos- pasterz, Ezechiel- kapłan)

• Charakter pewnego przymusu- konieczność związana z Bożym wyborem- wewnętrzny sprzeciw proroków

• Natura dialogiczna - odpowiedź ze strony człowieka

• Kontekst liturgiczny- formuły liturgiczne, świątynia

• Wymiar mistyczny - osobisty, intymny związek z Bogiem- radykalna przemiana ludzkiego życia

• Istota orędzia prorockiego

• Przed niewolą

• Groźby przeciw dworowi, przywódcom, ludowi, który odwraca się od tradycji Mojżeszowej na rzecz synkretyzmu religijnego, magii, orędzie gróźb za niewierność („cudzołóstwo”)

• Zapewnienie wiecznej opieki Bożej nad Jerozolimą, domem Dawida, narodem wybranym, ale pod warunkiem wierności Przymierzu

• Okres niewoli

• Orędzie pocieszenia wygnańców w bólu, który ma zmazać ich dawne winy

• Nadzieja na nowe wyjście (exsodus) i wieczne Przymierze

• Skierowanie wzroku słuchaczy na czasy, które nastąpią po okresie próby (wizje eschatologicznego odnowienia Syjonu przez Mesjasza, czas wiecznej szczęśliwości)

• Triumf nad odwiecznymi wrogami Izraela

• Po niewoli (prorocy okresu odrodzenia Izraela)

• Integralne odnowienie- począwszy od materialnej odbudowy świątyni i Jerozolimy, aż po przywrócenie obecności Boga pośród Jego ludu i duchowy kult

• Uniwersalizm- Syjon centrum kultu dla wszystkich narodów

• Temat orędzia

• Doktryna monoteizmu- troska, by fundament wiary z jednej strony nie skostniał, z drugiej, żeby był na nowo odkrywany w ludzkim życiu

• Jedność Boga (świętość)

• Wyłączność i suwerenność

• Pan Bogiem narodu

• Łaska, przychylność (hased), prawda, wierność (enet), sprawiedliwość (sedaqah)

• Bóg transcendentny o zarazem bliski

• Kult

• Napięcie między zewnętrznym kultem a ofiarą serca (Oz 6,6)

• Świątynia jerozolimska - centrum kultu

• Sprawiedliwość społeczna (etyka)

• Konieczność osobistego spotkania z Bogiem - absolutna ufność Bogu

• Boży dar ziemi Kanaan ma prowadzić do sprawiedliwości w korzystaniu z dóbr

• Grzech i sąd - niewierność Izraela porównana do cudzołóstwa („gniew Jahwe” i „sąd Jahwe”) - nawrócenie serca i pokuta (Oz 7,14; Jl 2,13; Jr 14,12)

Materiał pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Zawsze mi się zdawało że lewici to kapłani w Izraelu

Patrz. Obecnie Korea Płn i Płd

lepiej brzmiałoby bóstwa Kanaanu lub Babilonu

---