Ziołolecznictwo - czy i kiedy je stosować?

Autor: Aniela Głowacz

Leczenie ziołami ma wielowiekową tradycję. Obecnie, mimo istnienia olbrzymiej ilości leków syntetycznych, ziołolecznictwo jest nadal popularne. Mimo powszechnego przekonania, że zioła mają działanie uniwersalne i są lekami bezpiecznymi, źle stosowane mogą zaszkodzićNatomiast leki ziołowe używane umiejętnie są nieocenionym elementem terapii niektórych chorób.

Fitoterapia, czyli leczenie przy pomocy roślin, wykorzystuje wiedzę o substancjach zawartych w ziołach i ich działaniu na organizm człowieka. Zioła to niewątpliwie wartościowe leki, które odgrywają istotną rolę w medycynie, jednak przy ich stosowaniu konieczne jest przestrzeganie pewnych zasad. Jedną z ważniejszych właściwości ziół jest ich wpływ na normalizację funkcjonowania organizmu. Niewątpliwą zaletą leków roślinnych, oczywiście odpowiednio dobranych do schorzenia, jest ich łagodniejsze działanie, związane z mniejszymi niż w przypadku leków syntetycznych, działaniami ubocznymi.
Leki ziołowe mają również kilka wad w porównaniu z lekami chemicznymi. W ziołach mamy do czynienia z mieszanką wielu substancji, tylko niektóre z nich są czynne, a inne mogą powodować efekty uboczne. Zioła zwykle wykazują szerszy zakres działania niż większość leków syntetycznych. Co więcej, nie mamy pewności, jaką dokładnie dawkę substancji czynnej zawierają zioła, zwłaszcza w postaci naturalnej? Ta sama ilość surowca roślinnego może, bowiem zawierać mniej lub więcej substancji czynnej, co uzależnione jest od wielu czynników, takich jak warunki, w których rosły zioła, pora zbioru, sposób konserwacji i przechowywania.

Postacie leków ziołowych

Z roślin pozyskiwane są różne, części o działaniu, leczniczym, mogą to być liście, ziele, kwiaty, owoce, nasiona, kora, korzenie lub kłącza. Podstawowym sposobem konserwacji ziół jest suszenie, jednak przechowywanie ziół w takiej postaci wymaga specjalnych warunków, czyli ochrony przed wilgocią i światłem, a tak suszone surowce roślinne zachowują lecznicze właściwości tylko przez okres jednego roku. Z suszonych ziół, po zalaniu wrzątkiem przyrządza się napary, czyli herbatki ziołowe. W aptekach zaś są dostępne suszone zioła w postaci wygodnych do stosowania saszetek. Inne postacie ziół gotowe do spożycia powstają w wyniku gotowania ziół w wodzie (odwary) lub po zalaniu zimną wodą (maceraty). Wszystkie te postacie środków ziołowych są nietrwałe i muszą zostać spożyte niedługo po przyrządzeniu.
Trwalszymi i łatwiejszymi do przechowywania i bardziej skoncentrowanymi formami ziół są wyciągi alkoholowe, czyli nalewki; syropy, czyli zioła w roztworze cukru; soki lub olejki. Nalewki, syropy i olejki ziołowe są przeważnie otrzymywane metodami przemysłowymi i można je kupić w aptekach. Wyciągi alkoholowe z ziół nie powinny być stosowane długotrwale oraz u dzieci i innych osób, które nie powinny spożywać alkoholu. Zioła są również dostępne w postaci tabletek, kapsułek czy granulatów. Często surowce roślinne dodawane są do maści. Również wiele leków chemicznych zawiera substancje wywodzące się z ziół: digoksyna, stosowana u pacjentów z niewydolnością krążenia jest lekiem otrzymywanym z naparstnicy. Ulgę w dolegliwościach, związanych z żylakami kończyn dolnych przynoszą wyciągi z kasztanowca. Wiele preparatów stosowanych w przeziębieniach zawiera rutynę, otrzymywaną z ziela gryki. Stosowana w za burzeniach krążenia mózgowego winpocetyna to substancja uzyskiwana z barwnika. O czym należy pamiętać stosując zioła? Aby bezpiecznie i skutecznie korzystać z zalet ziołolecznictwa, należy przestrzegać kilku ważnych zasad. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, aby nie stosować ich we dług zasady „zioła są dobre na wszystko”, lecz zgodnie ze wskazaniami. Nadmiar preparatów ziołowych może być bowiem szkodliwy. Zioła, jak każdy lek, pomogą tylko wtedy, kiedy ich ilość będzie właściwa. Należy więc stosować je tylko w ilościach zgodnych z zaleceniami lekarza lub producenta. W trakcie kuracji, tak samo jak przy stosowaniu leków syntetycznych nie należy zmieniać ustalonego dawkowania. W po ważnych lub przewlekłych chorobach z preparatów ziołowych nie należy korzystać na własną rękę, bez konsultacji z lekarzem. Umiejętnie stosowane zioła mogą być nieocenionym środkiem leczniczym w przypadku lekkich dolegliwości, jednak w przypadku ciężkich chorób powinny pełnić jedynie rolę wspomagającą i być stosowane pod kontrolą lekarską. W przypadku przyjmowania leków syntetycznych należy upewnić się, czy lek ziołowy, który chcemy za stosować, nie zakłóca ich działania. Ziół nie powinny przyjmować kobiety w ciąży, a niektórych również kobiety karmiące piersią. Przed zastosowaniem kuracji ziołowej u dzieci należy poradzić się lekarza. Należy stosować zioła o potwierdzonej skuteczności i pochodzące z pewnego źródła. Preparaty ziołowe powinno się kupować w aptekach lub sklepach zielarskich. Nie wolno kupować ziół w sprzedaży wysyłkowej, bo ich użycie może być szkodliwe dla zdrowia. Zanim lek roślinny trafi do aptek, przechodzi bowiem rejestrację, gdzie bada się go pod kątem zawartości substancji czynnych, prawidłowości dawkowania zalecanego przez producenta, obecności metali ciężkich, zanieczyszczeń bakteriologicznych. Zioła produkowane bez takiej kontroli mogą zawierać do mieszki takich metali cięż kich, jak arsen, rtęć, kadm czy ołów, a w wyniku ich stosowania mogą pojawiać się groźne powikłania. Ponadto farmaceuta może udzielić wskazówek dotyczących stosowania preparatu. Również zbierając zioła samodzielnie możemy się narazić na niekorzystne następstwa. Jeśli będzie my je zbierali w niewłaściwym miejscu (np. przy ruchliwej drodze), to zamiast pomóc - zaszkodzą, zawierać będą bowiem znacznie więcej metali ciężkich niż substancji leczniczych.

Kiedy wykorzystuje się leczenie ziołami?

Według doniesień amerykańskich, zioła stosowane są głównie w leczeniu niegroźnych chorób: przeziębień (59%), oparzeń (45%), bólów głowy (22%), alergii (21%), wysypek (18%), bezsenności (18%), zespołu napięcia przedmiesiączkowego (17%), depresji (7%), biegunki (7%) oraz menopauzy (4%). Pod względem działania zioła można podzielić na:

• bakteriobójcze (czosnek, cebula, liść czarnej jagody, ziele piołunu, mięty, szałwi, tymianku, kwiat rumianku, korzeń omanu),

• odkażające (kwiat rumianku, ziele hyzopu, szałwi, majeranku, liść babki, kłącze pięciornika),

• gojące rany (kwiat nagietka, rumianku, liść orzecha, ziele drapacza, szałwi),

• hamujące krwawienie (ziele krwawnika, skrzypu, tasznika, rdestu ostrogorzkiego),

• moczopędne (ziele skrzypu, poziomki, piołunu, nawłoci, rdestu ptasiego, miodunki, pokrzywy, przetacznika, liść brzozy i kminku),

• napotne (kwiat lipy, bzu czarnego, wrzosu, liść brzozy, owoc maliny),

• uspokajające i nasenne (ziele nostrzyka, liść melisy, korzeń kozłka, szyszki chmielu),

• obniżające ciśnienie (cebula, czosnek, żurawina),

• przeciwgorączkowe (liść mięty, kwiat lipy, bzu czarnego, rumianku, kora wierzby, owoc czarnej jagody, ziele tysięcznika),

• przeciwzapalne (kwiat rumianku, rumianku rzymskiego, nagietka, bławatka, ziele świetlika),

• rozkurczowe (ziele nostrzyka, bazylii, majeranku, srebrnika, szałwi, macierzanki, tymianku, kolendry, anyżu, kminku, kopru włoskiego),

• przeczyszczające (kora kruszyny, kłącze rzewienia, owoc bzu czarnego, ziele tysięcznika),

• przeciwbiegunkowe (kora dębu, kłącze pięciornika, ziele rzepiku, świetlika, dziurawca, rdestu ptasiego, srebrnika, miodunki, szałwi, cząbru, nawłoci, tymianku),

• wykrztuśne (cebula, kłącze tataraku, korzeń arcydzięgla, lukrecji, omanu, anyż, koper włoski, ziele bluszczyka, hyzopu, liść podbiału).

---