Pytania egzaminacyjne na egzamin dyplomowy (sem. Prof. A. Czyżewskiego)

1. Istota kwestii agrarnej we współczesnych rozwiniętych gospodarkach.

W skali globalnej, pojęcie to przyjęto rozumieć, jako kwestię żywnościową, wynikającą z niedostatecznej produkcji żywności, dla pokrycia potrzeb rosnącej liczby ludności. Kwestia żywnościowa ma swoje źródła i uwarunkowania w obszarze gospodarowania daleko wykraczających poza rolnictwo. Poza rolnictwem w istocie decydują się losy co do tempa, kierunku i skali jego rozwoju.

Wg Wilkina: kwestia agrarna oznacza taką sytuację społeczno-ekonomiczną, w której rolnictwo i jego problemy stają się, bądź elementem naruszającym równowagę ekonomiczną i społeczną w ramach systemu gospodarki narodowej, bądź ze względu na swe szczególne cechy są hamulcem rozwoju gospodarczego i społecznego. Najkrócej mówiąc kwestię agrarną można określić, jako problem niedostosowania rolnictwa, pod względem jego struktury i mechanizmu funkcjonowania do istniejącej na zewnątrz niego sytuacji. Stąd każda próba łagodzenia tych nie dostosowań sprowadza się do zmiany warunków rozwoju rolnictwa, a tym samym gospodarki chłopskiej.

W historii próbowano kilka metod rozwiązywania kwestii agrarnej, traktowanej jako problem nie dostosowań strukturalnych. Wymieńmy tu:

• kolektywizację i nacjonalizację rolnictwa

• przekształcanie chłopów w farmerów

• kapitalizacja rolnictwa i przekształcenie chłopów w najemnych robotników rolnych.

Żadna z tych prób nie rozwiązała ostatecznie kwestii agrarnej, która nadal przejawia się w różnych gospodarkach w kilku formach. Do najważniejszych należą:

• nienadążanie wzrostu produkcji rolnej za rozwojem całej gospodarki narodowej i wzrostem popytu na żywność,

• niższa w porównaniu z resztą gospodarki wydajność pracy w rolnictwie i produkcyjność innych czynników,

• niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, jak i metod wytwarzania,

• dysparytet (nierówność) dochodów ludności rolniczej w stosunku do pozarolniczej, prowadzący do nadmiernych dysproporcji w poziomie życia oraz korzystania ze zdobyczy socjalnych.

Najbardziej boleśnie kwestia agrarna oddziaływuje na społeczeństwa w krajach słabo rozwiniętych, ze względu na niedostateczny wzrost produkcji rolnej i fizyczny niedostatek żywności w stosunku do popytu na poziomie biologicznego minimum.

Przejawy kwestii agrarnej:

• występują specyficzne trudności w adaptowaniu rolnictwa do reszty gospodarki, niemożność podporządkowania cyklu produkcji (fotosynteza) wymogom optimum ekonomicznego

• związek producentów z ziemią. Jest to czynnik produkcji, który w procesie ekonomicznym wykorzystywany jest wielokrotnie. Konieczność odżywiania gleby bez względu na opłacalność.

• Zmienność natężenia i tempa pracy w różnych porach roku, w różnych rejonach i typach gospodarstw,

• W rolnictwie występuje specyficzny system motywacyjny, ostateczny rezultat pracy rolnika pozostaje do końca niewiadomą. Wolniejszy obrót kapitału

Dla większości rolników, ich praca nie jest zawodem, ale sposobem życia.

2. Osobliwości polityki rolnej w warunkach rynkowych.

Mocnymi stronami polskiego sektora rolno - żywnościowego są:

• Wzrost gospodarczy w Polsce i szanse na jego konsekwencje

• Obszar użytków rolnych w przeliczeniu na mieszkańca większy niż w krajach UE

• Możliwość produkcji surowców rolniczych wystarczających na potrzeby żywnościowe kraju i na eksport

• Możliwość poprawy struktury agralnej oraz integracji poziomej i pionowej w agrobiznesie.

• Istnienie potencjalnie dużych rezerw wzrostu plonów

• Dochód rolniczy na 1 ha bez subsydiów jest wyższy niż w UE

• Niższy niż w UE wskaźnik subsydiowania producenta

• W przeliczeniu na jednego mieszkańca około 3 razy niższe transfery ogółem do rolnictwa

• Możliwość bezpośredniego wsparcia dochodów rolniczych

Słabymi stronami polskiego sektora rolno - żywnościowego są:

• Opóźnienie w procesach uprzemysławiania rolnictwa;

• Niekorzystna struktura agralna - przewaga gospodarstw małych

• Relatywnie mały udział gospodarki żywnościowej w eksporcie

• Wielokrotnie niższe uzbrojenie pracy polskiego rolnika niż w UE

• Niska produktywność wytwórczych mierzona produkcją krańcową na zatrudnionego na 1 ha użytków rolnych;

• Dysproporcje w procesie komercjalizacji ziemi w porównaniu z normami UE

• Niedostateczna promocja polskich produktów na rynkach krajowych i zagranicznych, brak koordynacji działań;

• Niski poziom wykształcenia producentów rolniczych;

• Niesprawny i nieelastyczny monitoring rynków zagranicznych;

• Niewystarczająca kontrola jakości, weterynaryjna i fitosanitarna surowców rolniczych i produktów żywnościowych w obrocie z zagranicą;

3. Systemowe bariery rozwoju rolnictwa i agrobiznesu.

W Polsce zdarzyły się (równocześnie) trzy bariery w sektorze rolno-spożywczym:

• Popytu na produkty żywnościowe

• Opłacalności produkcji

• Przemian strukturalnych.

Bariera popytu wiąże się z elastycznością popytową, dochodową. Popyt nie jest doskonale elastyczny. Np. dochodowa elastyczność popytu na żywność wynosi 0,4 ⇒ wzrost dochodu o 1 zł powoduje wzrost wydatków na żywność o 40gr.

Bariera opłacalności - opłacalność produkcji rolnej, wywołana przez rynek, nie ma miejsca. Musi temu sprzyjać świadoma polityka państwa. Istnieje problem woli politycznej - kto ma za to płacić: liberałowie mówią, że jest to sprawa producenta. Rząd może budować opłacalność przez: dotacje, subwencje, wzrost popytu, propodażową i prodochodową - rośnie podaż, rosną dochody i zaspokajane są potrzeby., regulacja przez dopłaty bezpośrednie np. do eksportu, do świadczeń socjalnych, poprzez ulgi. W Polsce w okresie transformacji otwierały się nożyce cen - relacja dóbr sprzedawanych do dóbr kupowanych - dochód do dyspozycji się zmniejszył.

Bariera przemian strukturalnych - dotyczy struktur agrarnych (obszarowych), własnościowych i demograficznych (ludnościowych), dochodów, użytkowania gruntów, asortymentu produkcji. Należy dostosować obszary produkcji do potencjału produkcyjnego.

4. Rola procesów integracyjnych w sektorze rolno-żywnościowym.

Procesy integracyjne w sektorze rolno - żywnościowym są bardzo ważne. Szansami wynikającą z integracji z UE są:

• Spodziewane systemowe wsparcie wobec rolnictwa i gospodarki żywnościowej w polityce państwa w związku z przyjętą przez Sejm strategią rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich

• Ekonomiczny przymus rekonstrukcji gospodarstw rolnych w celu większej efektywności i chłonności postępu

• Zwiększenie udziału produktów rolnych w eksporcie przy równoczesnym zwiększeniu importu postępu biologicznego i technicznego;

• Całkowita prywatyzacja sfery obrotu i przetwórstwa rolnego;

• Rezerwy popytu wewnętrznego na żywność w długim okresie;

• Zasilenie finansowe przez UE różnych przedsięwzięć modernizacyjnych i restrukturyzacyjnych w ramach funduszy strukturalnych

• Napływ kapitałów inwestycyjnych i handlowych w związku z integracją z UE

• Możliwość funkcjonowania dość dużej liczby gospodarstw efektywnych, zdolnych do absorpcji postępu

• Ujawnianie się korzyści skali produkcji w gospodarstwach, a przez to wzrost ich efektywności, dzięki zastosowaniu dostępnych czynników produkcji;

• Planowany rozwój szeroko rozumianej infrastruktury na obszarach wiejskich i rynków rolnych w związku ze strategią wielofunkcyjnego rozwoju wsi.

Zagrożeniami wynikającymi z integracji z UE są:

• Niewłaściwa polityka makroekonomiczna, a zwłaszcza kursowa i stóp procentowych;

• Bariera popytu, przemian strukturalnych i dochodów w warunkach braku systemowego wsparcia ze strony polityki rolnej;

• Utrata dominacji części rynku krajowego na rzecz dostawców UE sprzedających w Polsce nadwyżki subsydiowanej żywności;

• Wprowadzenie okresu przejściowego dla integracji polskiego sektora rolno - żywnościowego z UE, co pozbawi polskich producentów subsydiów

• Polityka importowa UE, stanowiąca skuteczną barierę dla polskiego eksportu;

• Wykup polskich firm i ziemi przez kapitał unijny

• Asymetria korzyści na rzecz producentów unijnych z tytułu dominującego udziału w efekcie kreacji i przesunięcia obrotów handlowych w warunkach stowarzyszenia, a następnie integracji z UE;

• Niemożliwość pokrycia kosztów dostosowań rynkowych i modernizacji polskiego sektora żywnościowego;

• Brak dogodnych warunków kredytowych dla produkcji i eksportu oraz systemowych zabezpieczeń przed ryzykiem handlowym z krajami trzecimi;

Brak akceptacji ze strony UE niektórych przewag komparatywnych polskiego rolnictwa i dążenie do opóźnienia jego włączenia w system wspólnego rynku.

5. Istota interwencjonizmu państwowego w polityce rolnej.

Rolnictwo i produkcja żywności są dziedzinami gospodarki, w których stosowanie działań interwencyjnych przez państwo jest najbardziej widoczne, a zarazem koniczne. Wynika to ze specyfiki procesu produkcyjnego w gospodarce rolnej, sezonowości popytu i podaży, obrotu rynkowego, wysokiego stopnia ryzyka produkcji. Stosowane obecnie instrumenty nie są doskonałe, lecz ich łączne stosowanie przybliża realizację celu jakim jest stabilizacja rynku i kształtowanie odpowiednich realizacji dochodów. Polityka interwencyjna powinna mieć na celu ułatwienie rozwoju rynku oraz zwiększenie konkurencji na rynkach międzynarodowych.

Wbrew temu co mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać, polityka rolna Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a potem Unii Europejskiej wywierała wpływ na polskie rynki rolne nie tylko od momentu przyjęcia Polski do UE, czy też od momentu objęcia naszego kraju systemem pomocy preakcesyjnej, lecz w całym okresie wymiany gospodarczej ze Wspólnotami Europejskimi oddziaływano na polskie rolnictwo, w mniejszym lub większym stopniu, przy użyciu takich instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej jak ograniczenia w imporcie, cła, opłaty wyrównawcze, dopłaty do eksportu.

Organy Komisji Europejskiej podejmują decyzje regulujące działanie wspólnego rynku rolnego oraz zajmują się realizacją Wspólnej Polityki Rolnej w tym zakresie, zlecając jej wykonanie krajowym agencjom płatniczym. Wykonanie natomiast zadań polityki strukturalnej pozostaje w gestii państw członkowskich. Organy Wspólnoty wypracowują koncepcję, cele i metody działania. Instrumentarium Wspólnej Polityki Rolnej obejmuje dwa typy interwencji:

- politykę kontroli rynku, a więc - regulowanie, organy interwencyjne, płatności bezpośrednie kompensacyjne, zasady konkurencji, zasady handlu zewnętrznego, politykę cen, ceny minimalne i interwencyjne, informacje, fundusze na wypłaty cen gwarantowanych,

- politykę strukturalną oddziaływującą na - czynniki i warunki produkcji, rozwój obszarów wiejskich, fundusze dla tej polityki.

Można to bardziej syntetycznie podzielić na 2 instrumenty:

1) instrument wspierania dochodów - dotychczas jeszcze za pośrednictwem wsparcia poszczególnych rynków rolnych i produkcji rolniczej, jednakże obecnie i w przyszłości coraz bardziej za pomocą płatności bezpośrednich,

2) instrument poprawy struktur w rolnictwie i przetwórstwie oraz pozarolniczym wielofunkcyjnym rozwoju wsi. Powszechnie określa się to mianem dwu filarów Wspólnej Polityki Rolnej.

System instrumentów rynkowych dzieli się na dwie grupy:

a) środki interwencji wewnętrznej zalicza się m.in. ustalanie tzw. cen interwencyjnych, zakupy interwencyjne, składowanie nadwyżek i inne formy wycofywania z rynku nadmiernej podaży.

b) środki ochrony zewnętrznej to urzędowe kształtowanie cen na najważniejszych rynkach produktów roślinnych i zwierzęcych oraz dopłaty kompensacyjne w stosunku do zaprogramowanego spadku cen gwarantowanych.

Polityka państwa wobec wsi i rolnictwa:

Cele:

*stabilizacja cen podstawowych produkcji rolnych;

*zapewnienie żywności o odpowiedniej jakości, rozwój infrastruktury gospodarczej rolnictwa, modernizacja;

*ochrona przyrody, dbałość o walory krajobrazowe i rekreacyjne obszarów wiejskich,

*niwelowanie różnic w zagospodarowaniu poszczególnych regionów;

*pobudzenie wzrostu efektywności w modernizacji w sektorze gospodarczym rolno-żywnościowym.

6. Deflacyjna czy inflacyjna polityka kredytu.

Jeszcze kilka lat temu wydawało się, że jednym z głównych problemów gospodarczych naszego kraju przez długi czas będzie wysoka inflacja. Ceny rosły i pomimo różnych zabiegów nie udawało się ich skutecznie zastopować. A tu dość nieoczekiwanie, w stosunkowo krótkim czasie, udało się obniżyć inflację prawie do zera. Według danych GUS inflacja w Polsce spadła obecnie do rekordowego poziomu 0,4 proc. w skali roku. Według naszych przewidywań inflacja może dalej spadać, osiągając nawet poziom poniżej zera - zjawisko takie nosi nazwę deflacji. Do takiej sytuacji może dojść latem tego roku jeśli okaże się, że znów mamy urodzaj i ceny żywności dalej będą spadać. Nawet wzrost cen ropy naftowej na rynkach światowych, będący skutkiem ewentualnej wojny z Irakiem, może nie doprowadzić do wzrostu inflacji, ze względu na konstrukcję koszyka inflacyjnego, którego aż 30 proc. wartości stanowią ceny żywności i napojów bezalkoholowych.

Dopiero co udało nam się uporać z inflacją, a już coraz poważniejsze staje się inne zagrożenie - deflacja, czyli spadek cen. Z teorii ekonomii wiadomo, że stale spadające ceny są bardzo niebezpieczne, ponieważ konsumenci nie inwestują, czekając że można będzie kupić jeszcze taniej. W efekcie spada wzrost gospodarczy.

Deflacja polega na obniżaniu ogólnego poziomu cen dóbr i usług, a także produkcji i zatrudnienia, w wyniku ograniczenia dopływu pieniądza do gospodarki. Według tej definicji łatwo zauważyć, że wszystkie trzy zjawiska związane z deflacją występują obecnie w Polsce. Ceny dóbr i usług systematyczne spadają, produkcja znajduje się na niskim poziomie, a pieniądze nie napływają do gospodarki z różnych powodów, m.in. wysokich stóp procentowych, polityki kredytowej banków oraz panującej stagnacji gospodarczej. W tym względzie Polska nie jest odosobniona, bowiem przez ostatnie dwa lata wzrosła liczba krajów zagrożonych deflacją. Do Japonii (-0,3 proc.) dołączyły Chiny (-0,4 proc.), Czechy(-0,4 proc.), Hong Kong (-1,5 proc.). Zagrożenie deflacyjne istnieje też w Singapurze.

Zagrożenia wynikające z deflacji to wzrost realnych stóp procentowych prowadzący do wyższych kosztów kredytów inwestycyjnych oraz zwiększenia zyskowności z inwestycji spekulacyjnych. W przypadku Polski wiąże się to ze wzmocnieniem złotego, co nie jest dobre dla eksportu. Ponadto spadek cen może przyczynić się do spadku konsumpcji, w oczekiwaniu na dalszy spadek cen. Doprowadzi to do pogłębienia się stagnacji gospodarczej bądź recesji, a w konsekwencji wzrostu bezrobocia.

Skutki deflacji są jednak najgorsze dla zadłużonych firm i osób prywatnych, ponieważ wzrasta rzeczywisty poziom długu oraz koszt jego obsługi. Poza tym, ze względu na ogólny spadek cen, tanieje również majątek (np. nieruchomości), który stanowił zabezpieczenie tego długu. Deflacja jest groźna również dla banków, dlatego że wzrost realnego zadłużenia kredytobiorców i ich kumulujące się trudności z jego spłatą powodują, że szybko rośnie portfel "złych długów". Topnieje wówczas kapitał banków, które ograniczają akcję kredytową, co stanowi kolejny czynnik utrudniający gospodarce wyjście z recesji. Można zastanawiać się czy w tym momencie ma sens dalsza walka z inflacją i utrzymanie wysokich stóp procentowych oraz czy sensowne jest zwiększenie opodatkowania podmiotów (indywidualnych i gospodarczych) w dobie pogłębiających się problemów gospodarczych kraju?

7. Makroekonomiczne uwarunkowania polityki monetarnej w gospodarce.

Polityka pieniężna- to kształtowanie rozmiarów podaży i popytu pieniądza dla osiągnięcia pewnych celów gospodarczych. Jest współcześnie najważniejszym narzędziem wykorzystywanym do oddziaływania na gospodarkę.
Twórcami polityki monetarnej są:

• Bank Centralny

• Minister Finansów

• Parlament
  Cele polityki pieniężnej- są to cele, które stara się realizować państwo, są one określone w polityce państwa .Te cele to :

•    Kształtowanie warunków trwałego, stabilnego wzrostu gospodarczego ( hamowanie, pobudzanie)

•    Polityka monetarna może wpływać na kształtowanie się stabilnego poziomu cen
•    Polityka pieniężna może wpływać na kurs walutowy a tym samym na opłacalność wymiany

•    Polityka pieniężna może wpływać na saldo bilansu płatniczego. Skuteczność polityki pieniężnej- to znaczy osiąganie przez nią zamierzonych celów. Zależy przede wszystkim od stanu aktywności gospodarczej, a szczególnie od wykorzystania jej zasobów. Przy niepełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych ekspansywna polityka będzie skuteczna.  W tych warunkach  przyrost podaży pieniądza pobudzi popyt, produkcję, ponieważ podaż jest wysoce elastyczna, bo są duże zasoby łatwych do uruchomienia zasobów.
I-    niska aktywność, gdy istnieją duże rezerwy zdolności wytwórczych
II-    gdy zaczynają się wyczerpywać zdolności wytwórcze
III-    gdy wyczerpują się czynniki wytwórcze, podaż przestaje być elastyczna
PKB wzrośnie z OA do OA'   P0 →P1
Dalsze utrzymywanie takiej polityki nie ma sensu, ponieważ pobudzanie popytu do AD2 spowoduje, że podaż będzie sztywna .Innym czynnikiem obniżającym skuteczność polityki monetarnej mogą być międzynarodowe przepływy kapitału

Wzrost podaży pieniądza w celu pobudzania aktywności gospodarczej obniża stopę %, następuje wzrost popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego , co przejściowo może pobudzać aktywność gospodarczą. Obniżka st. %  spowoduje odpływ kapitałów zagranicznych, co może doprowadzić do obniżenia ( dewaluacji) waluty krajowej, to zaś może doprowadzić do wzrostu cen, pobudzić inflację, która zahamuje pobudzaną na początku aktywność gospodarczą

8. Makroekonomiczne determinanty polityki fiskalnej w gospodarce.

P.f. - decyzje rządu odnośnie podatków i wydatków; działalność państwa polegająca na wykorzystywaniu narzędzi pieniężnych do osiągania określonych celów (powodowania zmian w gospodarce; w produkcji, inwestycjach, eksporcie, zatrudnieniu). Podmiotem polityki finansowej jest państwo.

2. Rodzaje polityki finansowej państwa.
a. Polityka monetarna.
P.m. - zastosowanie narzędzi monetarnych dla realizacji określonych celów. Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny, który decyzje odnośnie wykorzystania instrumentów monetarnych podejmuje niezależnie od rządu. Bankowi centralnemu nie wolno udzielać pożyczek rządowi na finansowanie bieżących potrzeb budżetowych.
Instrumentami polityki monetarnej są:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa, redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.

b. Polityka fiskalna.
P.f. - zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów. P.f. to całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków. Instrumentami polityki fiskalnej są:
- podatki,
- wydatki związ. z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych,
- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki,
- wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości,
- wydatki na roboty publiczne,
- deficyt budżetowy,
- dług publiczny,
- zasiłki dla bezrobotnych,
- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki.

3. Podmioty polityki finansowej państwa.
Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny. Podmiotami polityki fiskalnej są: parlament, rząd, minister finansów, aparat skarbowy.

9. Efekty mnożnikowe w gospodarce; Uwarunkowania i skutki.

Mnożnik - stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych; określa jak mocny wpływ wywołują zmiany w popycie autonomicznym na zmianę w dochodzie narodowym:

.

Efekt mnożnikowy polega na zwielokrotnieniu wzrostu dochodu narodowego pod wpływem jednorazowego zwiększenia popytu autonomicznego. Zachodzi on wówczas, gdy w gospodarce istnieją wolne zasoby czynników produkcji (nie wykorzystane zdolności wytwórcze, umożliwiające wzrost produkcji).

Wartość mnożnika zależy od poziomu konsumpcji w ramach danej gospodarki, a wiemy że wpływa na nią krańcowa, psychologiczna skłonność do konsumpcji:
, wielkość podatków, czyli wysokość dochodów realnych:
oraz krańcowa skłonność do importu, wyrażona w formule:
. Po uwzględnieniu tych zależności mnożnik przyjmuje następującą postać:

.

Efekt działania mnożnika będzie więc tym większy:

- im większa część dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję (im większe c);
- im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na podatki (im mniejsze t);
- im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na zakup dóbr importowanych (im mniejsze m).

10. Struktura podmiotowa w gospodarce i jej wpływ na procesy reprodukcji.

Gospodarka światowa posiada określoną strukturę, którą rozpatruje się i bada w zależności od przyjętych kryteriów.
W strukturze podmiotowej gospodarki światowej wyróżnia się:
1 - przedsiębiorstwa krajowe /narodowe/,
2- przedsiębiorstwa międzynarodowe /korporacje transnarodowe/,
3 - gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z insytucją państwa,
4 - międzynarodowe /regionalne/ ugrupowania integracyjne,
5 - międzynarodowe organizacje gospodarcze.

Omówię pokrótce ww. części składowe struktury gospodarki światowej.
1. Przedsiębiorstwa krajowe stają się podmiotami gospodarki światowej wtedy, gdy w związku ze swa działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla swego funkcjonowania - międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej.
2. Korporacje transnarodowe, /KTN/ jako podmiot gospodarki światowej są ze względu na strukturę własnościową i zasięg działalności uosobieniem międzynarodowych stosunków ekonomicznych. Z istoty działalności tych podmiotów wynika właśnie globalny charakter funkcjonowania przedsiębiorstwa. Są one pierwszoplanowym podmiotem gospodarki światowej, gdyż poprzez nie realizuje się większa część międzynarodowych stosunków ekonomicznych.
3. Gospodarki narodowe są włączane w strukturę gospodarki światowej poprzez zakres i rodzaj działalności ich przedsiębiorstw krajowych lub transnarodowych. Niezmiernie ważną rolę pełni tu instytucja państwa w swej funkcji zewnętrznej - a więc funkcji zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego, zarówno w zakresie polityki, jak i w sferze społecznej.
4. Ugrupowania integracyjne pojawiły się w gospodarce światowej niedawno, a znaczenia nabrały w ostatnich 30 - 40 latach XX wieku. Ugrupowanie integracyjne to powstanie wyraźnego, wyróżniającego się na tle otoczenia względnie jednolitego, nowego organizmu gospodarczego, obejmującego dwa lub więcej krajów.
5. Międzynarodowe organizacje gospodarcze - wywierają wpływ na mechanizmy międzynarodowej współpracy gospodarczej, na strukturę i charakter stosunków ekonomicznych między podmiotami gospodarki światowej. Międzynarodowe organizacje spełniają w gospodarce światowej przede wszystkim funkcje regulacyjne, szczególnie, gdy nabierają one mocy prawnej i usankcjonowane są przez członków danego ugrupowania integracyjnego. Organizacje te pełnią też funkcje kontrolne, nadzorcze, inspekcyjne.
Gospodarka światowa charakteryzuje się określonymi prawidłowościami, które to decydują o jej rozwoju. Jako najbardziej istotne podaje się:
1/ zwiększanie się stopnia otwarcia gospodarki poszczególnych krajów i ich grup; jest to wynikiem rozwoju substytucyjności, a co za tym idzie - różnicowania się produkcji,
2/ umiędzynarodowienie się postępu technicznego, a zwłaszcza badań naukowych, powodujące istotne zmiany roli i wpływu określonych czynników produkcji oraz działów i gałęzi gospodarki na wzrost ekonomiczny i jego intensywność,
3/ przejmowanie obcych wzorców, zwane - efektem naśladownictwa oraz obiektywizacja tego efektu, związana z ujednoliceniem się struktury podaży i popytu zarówno w sferze produkcyjnej jak i konsumpcyjnej w różnych krajach i regionach.

Proces reprodukcji ─ proces odtwarzania czynników produkcji.

Trzy rodzaje reprodukcji:

• Prosta ─ tyle samo czynników produkcji odtworzonych, ile zostało wcześniej zużytych ─ gospodarka stagnacyjna

• Zawężona ─ mniej odtworzonych czynników produkcji, niż zostało wcześniej zużytych ─ gospodarka regresywna, deficytowa, cofająca się

• Rozszerzona ─ więcej czynników produkcji odtworzonych, niż zostało wcześniej zużytych ─ gospodarka rozwijająca się

11. Czynniki kształtujące równowagę bilansu handlowego i kapitałowego.

Bilans płatniczy składa się z dwóch podstawowych elementów: bilansu handlowego i bilansu obrotów kapitałowych. Ten drugi obejmuje napływ i odpływ pieniądza związany z inwestycjami zagranicznymi (bezpośrednimi i portfelowymi) oraz należności i zobowiązania z tytułu udzielonych i otrzymanych kredytów oraz ich spłat. Ponadto w bilans płatniczy wykazuje się poziom i zmiany długu zagranicznego, zmiany rewaloryzacyjne rezerw i pozostałych należności i zobowiązań zagranicznych oraz zmiany stanu rezerw oficjalnych.

Bilans handlowy to różnica między eksportem a importem danego państwa. Dodatni bilans handlowy jest nazywany także nadwyżka handlową, ujemny deficytem handlowym. Bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego Czynniki wpływające na równowagę bilansu handlowego:

- Ceny wyrobów wytwarzanych w kraju

- Kurs walutowy

- Umowy handlowe

- Cła i podatki

- Cykle gospodarcze w kraju i za granicą

Bilans handlowy w Polsce ma wartość ujemną(E-1)co oznacza, że więcej towarów importujemy do naszego kraju.

Różnica pomiędzy wartością eksportu i wartością importu nazywana jest saldem bilansu handlowego lub eksportem netto dóbr i usług. Bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego

Równowaga bilansu płatniczego jest to sytuacja, w której suma bilansu obrotów bieżących i bilansu obrotów kapitałowych jest równa zeru. Polega na równoważeniu deficytów z jednego okresu, nadwyżkami z drugiego.

BILANS KAPITAŁOWY - zestawienie zagranicznych aktywów lub inwestycji danego kraju za granicą oraz zagranicznych inwestycji w tym kraju; nadwyżka w bilansie kapitałowym oznacza tu większą wartość napływającego z zagranicy kapitału od wartości własnego kapitału wypływającego za granicę; deficyt w bilansie kapitałowym oznacza, że odpływ kapitału własnego przewyższa napływ kapitału obcego.

do czynników także kształtujących równowagę zaliczyć możemy :

- wymianę handlową,

- kurs walutowy

- zmiany w zdolności konkurencyjnej

Z kolei w typowym ujęciu monetarystycznym akcentuje się problematykę przepływów kapitałowych.

W ujęciach pośrednich w większym stopniu zwraca się uwagę na znaczenie
makroproporcji gospodarczych i ich zmian. Przyjmuje się, że równowaga zewnętrzna jest pochodną równowagi wewnętrznej.

Ujęcie klasyczne

Ujęcie klasyczne objaśnia mechanizm przywracania równowagi płatniczej wyłącznie w systemie waluty złotej.

Dodatni bilans handlowy oraz związany z tym napływ kruszców powoduje wzrost ilości pieniądza w obiegu i w konsekwencji wzrost cen. To z kolei zmniejsza atrakcyjność cenową eksportu, a zwiększa importu.

Ujęcie neoklasyczne

Ujęcie neoklasyczne dotyczy działania mechanizmu dostosowawczego nie w warunkach waluty złotej, lecz papierowej.

Główną uwagę zwraca się na kurs walutowy. Jego zmiany w powiązaniu ze zmianami cen płatniczych stanu rezerw płatniczych stanowią podstawę neoklasycznego mechanizmu wyrównawczego

Podobnie jak w ujęciu klasycznym, neoklasycy zasadniczo ograniczają się do wpływu zmian cen i reakcji popytu na te zmiany. Uwzględniają jednak obroty kapitałowe. Z tego punktu widzenia ujęcie to jest pełniejsze.

W podejściu neoklasycznym, podobnie jak w klasycznym, pomija się nie tylko zmiany dochodu i zatrudnienia, lecz także zmiany strukturalne i instytucjonalne oraz rolę państwa w przywracaniu równowagi płatniczej.

Ujęcie keynesowskie

Dotyczy ono systemu waluty papierowej. W odróżnieniu od ujęcia klasycznego uwzględnia się w nim, oprócz:

- samoczynnego mechanizmu rynkowego

- aktywną rolę państwa oraz

- zmiany w poziomie dochodu narodowego w kraju i za granicą

Ujęcie monetarne
W latach siedemdziesiątych wraz z odejściem od systemu kursów stałych i postępującą liberalizacją obrotów kapitałowych oraz rozwojem rynku eurodolarowego rozwinęła się też teoria monetarna przywracania równowagi wewnętrznej i zewnętrznej.

Wychodzi się w niej z założenia, że współcześnie mamy do czynienia z sytuacją wysokiego i stale zwiększającego się stopnia zintegrowania rynków towarowych, finansowych i kapitałowych.

Przedstawione wyżej mechanizmy przywracania równowagi płatniczej nie w każdym przypadku okazują się skuteczne.
Z takich też względów poszczególne kraje bardzo rzadko się zdają na automatyzm poszczególnych mechanizmów przywracania równowagi bilansu płatniczego lub też ściśle się stosują do przedstawionych koncepcji teoretycznych. Doceniając jednak konieczność przywracania równowagi bilansu płatniczego, dążą one do osiągnięcia tego celu za pomocą dostępnych środków.
Do podstawowych środków mających wpływ na zewnętrzną równowagę
ekonomiczną zaliczamy:

- System monetarny i politykę monetarną
- System fiskalny i politykę fiskalną
- System i politykę dochodową
- System kształtowania cen i politykę cenową oraz warunków konkurencji
- Środki administracyjno-prawne

System monetarny i polityka monetarna odnoszą się do uwarunkowań prawno-formalnych działania instytucji w sferze podaży pieniądza. System ten może być w większym lub mniejszym stopniu przedmiotem kontr i regulacji państwowej.

O ile bank centralny z zasady koncentruje się problemach stabilizacji i równowagi
monetarnej, o tyle ministerstwo finansów kształtuje proces przemian instytucjonalnych i dąży do pogodzenia celów rozwojowych z polityką monetarną.

Ministerstwo Finansów zazwyczaj i zarazem odpowiedzialne jest za politykę budżetową, fiskalną, a w przypadku Polski także za rozwój rynku kapitałowego, zmiany systemu ubezpieczeń społecznych itd.

Polityka monetarna oddziałuje na zmiany podaży pieniądza, poziom stopy procentowej i rezerw bankowych.

System fiskalny i polityka fiskalna odnoszą się do zmian w podatkach oraz poziomie wydatków i strukturze wydatków budżetowych.

Mają one zasadnicze znaczenie dla podziału dochodu narodowego na akumulację i konsumpcję, w tym na zakres wydatków socjalnych.

Polityka fiskalna jest ekspansywna wówczas, gdy rząd zwiększa wydatki i (lub) zmniejsza podatki. Działania takie powodują wzrost popytu i podaży krajowej i przez mechanizm mnożnika pobudzają wzrost importu (w stopniu zależnym od krańcowej skłonności do importu).

Restryktywna polityka fiskalna ma miejsce wówczas, gdy rząd zmniejsza wydatki i (lub) zwiększa podatki, które obniżając krajowy popyt i produkcję, prowadzą do zmniejszenia importu.

12. Makroekonomiczne efekty mechanizmu rynkowego.

Mechanizm rynkowy jest najbardziej optymalnym narzędziem pozwalającym rozdysponować (dzięki odpowiedniemu kształtowaniu się ceny) ograniczone zasoby pomiędzy nieograniczone potrzeby.

Efektywność oznacza, że potrzebne zasoby trafiają do najbardziej opłacalnych zastosowań. Wynika to z prostej kalkulacji: im coś jest droższe, tym mniej chętnie ktoś to kupi. Mechanizm rynkowy jest uniwersalny. Sprawdza się w przypadku takich dóbr, jak artykuły spożywcze, samochody, usługi (np. bankowe, ubezpieczeniowe), czy praca.

Niestety w pewnych dziedzinach jego działanie jest niedoskonałe. Mówimy,że rynek zawodny jest wtedy, gdy nie osiąga samoistnie optimum Pareto.

Inne sytuacje, w których najczęściej wskazuje się na nieefektywność rynku wiążą się z istnieniem dóbr publicznych, z efektami zewnętrznymi, z niedoskonałą konkurencją, a także z niedoskonałością informacji.

Wielu ekonomistów uważa, że państwo nie jest w stanie działać skuteczniej, niż rynek mimo zawodności tego ostatniego. Działania aparatu państwowego najczęściej są zbyt wolne, często nieadekwatne i powodowane przesłankami politycznymi.

Podatki zaburzają funkcjonowanie rynku i zmniejszają efektywność gospodarowania.

Mechanizm rynkowy - jest formą organizacji gospodarki w której indywidualni konsumenci i producenci współdziałają ze sobą za pośrednictwem rynku.Wszyscy prowadzący działalność uczestniczą w procesie podziału ,wymiany a także konsumpcji. By proces gospodarowania nie był chaotyczny w gospodarce musi panować ład ekonomiczny. Ten ład to inaczej ustrój ekonomiczny (gospodarczy). Ustruj gospodarczy regulowany przez mechanizm rynkowy nazywany ustrojem rynkowym. Już dość wcześnie zauważono, że mechanizm rynkowy ma koordynujace własności,co umożliwia wykorzystanie działań gospodarczych poszczególnych podmiotów w interesie całego społeczeństwa.

Działanie mechanizmu rynkowego polega na wzajemnym oddziaływaniu popytu, podaży i ceny w wyniku czego następuje ciągłe dopasowywanie się struktury popytu i podaży. Jeśli popyt przewyższa podaż następuje wzrost ceny. Wzrastająca cena przyczynia się do zmniejszenia popytu (wyższa cena powoduje rezygnację części konsumentów z chęci zakupu, czyli popyt zmniejsza się) i równocześnie do zwiększenia podaży (wyższa cena poprawia opłacalność produkcji i tym samym przyczynia się do wzrostu podaży). Jeśli natomiast podaż przewyższa popyt następuje

spadek ceny. Spadająca cena przyczynia się do wzrostu popytu i równocześnie do spadku podaży. Takie zmiany w popycie i podaży prowadzą do zrównoważenia się popytu i podaży, czyli do osiągnięcia równowagi rynkowej. Opisane zmiany popytu, podaży i ceny następują ciągle, tak jak ciągły jest proces gospodarowania. To wszystko dzieje się nie dlatego, że ktoś komuś coś nakazuje czy zakazuje. Każdy podmiot (kupujący i sprzedający) reaguje na sygnały z rynku i podejmuje swoje decyzje uwzględniając informacje płynące z rynku. Podstawową informacją

wpływającą na decyzje jest cena. Przykładem reakcji na zmianę cen są rolnicy. Wzrost cen skupu żywca wieprzowego przyczynia się do wzrostu ilości chowanych sztuk tuczników. W konsekwencji w ciągu ok. 6 miesięcy (tyle mniej więcej potrzeba jest na wychowanie tucznika) nastąpi wzrost podaży żywca wieprzowego. Ponieważ popyt na mięso wieprzowe jest w miarę stabilny, doprowadzi to do spadku cen skupu żywca wieprzowego. Z kolei spadek ten przyczyni się do ograniczenia pogłowia tuczników i w ciągu ok. następnych 6 miesięcy do spadku podaży

tuczników. Spadek podaży może doprowadzić do niedoborów na rynku, a to pociągnie za sobą wzrost ceny. Opisane zmiany są ciągłe, a dostosowywanie się popytu do podaży jest procesem. Zależność między popytem, podażą i ceną przedstawia poniższy wykres. Należy pokazać jak cena wpływa na

zmiany w popycie i podaży, a w rezultacie prowadzi do równowagi na rynku.

Wykres 1. Współzależności popytu, podaży i ceny

D - krzywa popytu, przedstawiająca zależność między popytem i ceną

S - krzywa podaży, przedstawiająca zależność między podażą i ceną

13. Wpływ zmian stóp procentowych i kursu walutowego na bilans płatniczy.

Bilans płatniczy może być zrównoważony w wyniku zwiększonego napływu kapitałów z zagranicy. Nastąpi to wówczas gdy krajowa stopa procentowa wzrośnie do takiego poziomu w stosunku do światowej stopy procentowej, iż zainteresuje posiadaczy kapitału zwiększonymi dfepozytamiw bankach krajowych. Gdy kurs wymiany waluty krajowej do walut obcej rośnie, wówczas poprawia to wilans obrotów bieżących i krzywa bilansu płatniczego ulega pewnemu obniżeniu. Gdy kurs wymiany spada, wówczs pogarsza sie bilans obrotów bieżących i krzywa bilansu płatniczego ulega pewnemu obniżeniu.

Kurs walut jest cena jednostki pieniężnej jednego kraju wyrażoną w jednostkach pieniężnych innych krajów. Jest to np: relacja złotego do dolara lub innej waluty wymiennej. Najnowsze teorie ekonomiczner wyjaśniają kurs walut na podstawie równowagi bilansu płatniczego. Opiera się on na twierdzeniu , że kursy walutowe są wynikiem relacji podaży do popytu na waluty obce, która odzwierciegla aktualny stan bilansu płatniczego kraju. Kurs walutowy powinien zatem równoważyć wszelkie wpływy dewizowe z wydatkami na import dóbr i usług oraz równych zobowiazań finansowych i płatności niehandlowych.

W sytuacji występowania znacznego deficytu płatniczego bank centralny dewaluuje walute krajową w stosunku do innych walut.

Dewaluacja - polega na podwyższeniu kursu wymiennego waluty zagranicznej wyrażonego w jednostkach waluty krajowej.

Dewaluacja waluty krajowej jest korzystna dla eksporterów a niekorzystna dla importerów. Eksporter może wówczas zadowolić się niższą ceną, jaką uzyskuje za sprzedane za granica towary, ponieważ za jednostkę pieniądza zagranicznego otrzymuje więcej jednostek pieniądza krajowego niż przed dewaluacją. Pogorszenie opłacalności importu może wpłynąć na jego ograniczenie. Jeśli zagraża to wzrostowi produkcji państwo może po dewaluacji obniżyć cła na niektóre towary i w ten sposób podtrzymać opłacalność najbardziej niezbednych składników produkcji. Zdewaluowana waluta pobudza w ten sposób eksport i może ograniczyć w jakimś stopniu import, a więc uruchamia mechanizm ekonomiczny zmierzający do przywrócenia zachwianej równowagi bilansu płatniczego. Jm wyższy deficyt tego bilansu, tym silniejsza musi być dewaluacja waluty krajowej, czyli tym wyższy musi być kurs wymienny innych walut.

Bank centralny dokonuje rewaluacji wówczas, gdy istnieje duża nadwyżka bilansu płatniczego o kraj dysponuje dużymi rezerwami dewiz. Po rewaluacji zmniejsza sie opłacalność eksportu a zwiększa import. W wyniku tego stopniowo bedzie się zmniejszać nadwyzka eksportu nad importem i tym samym bilans płatniczy bedzie zmierzał do równowagi. Rewaluacja podobnie jak dewaluacja jest mechanizmem korygującym odchylenie od stanu równowagi bilansu płatniczego.

Wyróżnia się także kurs dóbr i usług realny i nominalny. Gdy kurs wyznaczany jest na wyższy od kursy realnego mamy doczynienia z kursem nadwartościowym a gdy niższy do kursem podwartościowym. Kurs podwartościowy negatywnie wpływa na bilans płatniczy. Jest on jednak stosowany głównie dla hamowania rosnącej inflacji.

14. Główne teorie inflacji.

Inflacja

Zjawisko inflacji występuje w sytuacji, w której ilość pieniędzy w obiegu rośnie szybciej niż wartość towarów i usług oferowanych do sprzedaży. Taki stan rzeczy prowadzi w konsekwencji do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza w tym samym tempie.
Z powodu występowania inflacji zanika wartość realna dochodów i wszystkiego, co posiadamy. Zjawisko to powoduje wzrost wartości nominalnej wypracowanych dochodów, jednak w rzeczywistości zmniejsza ich wartość realną, powodując spadek ich siły nabywczej. Należy przy tym zaznaczyć, że nie każdy wzrost cen można uważać za inflację. Ceny jednych dóbr na rynku mogą drożeć, innych zaś równocześnie maleć, również tempo zmian tych cen może być różne i nie należy automatycznie kojarzyć tej sytuacji ze zjawiskiem inflacji. Ruchy cenowe mogą w tej sytuacji zmienić jedynie strukturę cen na rynku. Zmiana struktury cen na rynku może więc być zjawiskiem normalnym w prawidłowo funkcjonującej gospodarce rynkowej.
Zatem z inflacją mamy do czynienia w przypadku ogólnego wzrostu cen.

Inflacja może posiadać różne źródła powstawania, które leżą w tzw. popytowej stronie rynku, w sferze produkcji i w sposobie w jakim są zorganizowane współczesne społeczeństwa. Z tego powodu wyróżniły się trzy główne teorie inflacji.

1.Teoria monetarystyczna.

Teoria ta została stworzona przez wybitnego amerykańskiego ekonomistę Miltona Friedmana, laureata Nagrody Nobla w 1976r. W myśl tej teorii ceny zmieniają się wprost proporcjonalnie do zmian ilości pieniądza będącego w obiegu. Monetaryści twierdzą, że ilość pieniądza będącego w obiegu zależy np.

- od dochodu (im większy dochód, tym większy popyt na pieniądz)
- od wysokości stóp procentowych od wkładów bankowych i papierów wartościowych (im one wyższe, tym mniejszy popyt na pieniądz)
- od oczekiwanego stopnia inflacji (im ona wyższa, tym mniejsza skłonność utrzymywania zasobów finansowych w formie pieniężnej - ucieczka od pieniądza)

Z drugiej strony monetaryści przyjmują, że podaż pieniądza w obiegu znajduje się pod kontrolą państwa. Rzeczywistość pokazuje, że podaż pieniądz nie zależy wyłącznie od polityki banku centralnego .Mają na nią wpływ również banki komercyjne (wykorzystywanie swoich rezerw do udzielania kredytów) i całe społeczeństwo.
Reasumując można stwierdzić, że teoria ta prawidłowo tłumaczy zjawiska powstające w długim okresie czasu tzn. że inflacja nie może mieć miejsca bez nadmiernej emisji pieniądza, oraz wcześniej czy później nadmierna ilość pieniądza w obiegu musi doprowadzić do wzrostu cen.
W odniesieniu do krótkiego okresu czasu przydatność teorii monetaryzmu jest znacznie mniejsza.

2. Teoria popytowa.

Ideologiem tej teorii był John Keynes. Twierdził on ,iż nadmierny popyt, którego nie równoważy podaż towarów i usług ,,winduje” cenę w górę. Wzrost zagregowanego popytu w gospodarce, powoduje przesunięcie na wykresie krzywej zagregowanego popytu w prawo, co prowadzi do wyznaczenia nowej równowagi makroekonomicznej. Osiągana jest ona przy wyższym poziomie cen i większym realnym produkcie narodowym brutto.

Przesunięcie krzywej zagregowanego popytu powoduje, że przy początkowym poziomie cen wielkość zagregowanego popytu jest większa od wielkości zagregowanej podaży i w gospodarce następuje niedobór produktów. Warunkiem odzyskania równowagi jest wzrost cen i pojawia się inflacja popytowa. Nowa równowaga makroekonomiczna zostaje osiągnięta przy większym realnym produkcie narodowym brutto. Wzrostowi produkcji towarzyszy wzrost zatrudnienia, czyli spadek bezrobocia.
Zarówno teoria monetarystyczna jak i teoria popytowa za główne źródło inflacji uważa istnienie nadwyżki popytu. Obie teorie pomijają jednak pewne elementy, które są nieodzowne obecnym społeczeństwom czy gospodarkom. Do tych elementów zaliczyć należy: istnienie wielkich korporacji, czyli zmonopolizowanie struktur rynkowych, istnienie związków zawodowych, występowanie konfliktów społecznych na tle podziału dochodu narodowego, występowanie bezrobocia.
Wykształciła się więc teoria kosztowa, która uwzględnia te tak ważne aspekty.

3. Inflacja kosztowa.
Według założeń tej teorii ,,wypychanie „ cen w górę powodują rosnące koszty produkcji np. wzrost cen surowców, paliw, energii, spadek wydajności pracy, szybszy wzrost płac od wydajności pracy, wzrost stawek podatku obrotowego.
Zarysowały się jakby dwie teorie kosztowej teorii inflacji : koncepcja płacowa oraz cen administrowanych. Podstawą koncepcji płacowej jest presja związków zawodowych na płace a wiadomym jest, że płace mają największy udział w kosztach całkowitych. Jeżeli płace rosną szybciej od wydajności pracy to rosną tym samym koszty, a znowu te pociągają za sobą wzrost cen.
Z kolei koncepcja cen administrowanych widzi przyczynę inflacji w polityce cenowej wielkich korporacji, które dążąc do maksymalizacji stopy zysku podnoszą ceny. Wzrost cen zapewne znowu będzie niwelowany przez wzrost płac jaki wywalczą związki zawodowe. Tak powtarzająca się sytuacja prowadzi nieuchronnie do pojawienia się spirali inflacyjnej. Rosnące koszty produkcji wpływają na decyzje produkcyjne firm prowadzących działalność gospodarczą. Tak więc np. gwałtowny wzrost cen energii powoduje szok dla wszystkich przedsiębiorstw. Diametralnie zmieniają się warunki funkcjonowania firm, do których muszą się one dostosować. Wzrost kosztów produkcji wpływa na zagregowaną podaż. Niektóre firmy dążą w takiej sytuacji do przerzucenia na nabywców wyższych kosztów wytwarzanych przez siebie produktów. Wzrost cen powoduje spadek popytu., co zmusza producentów do ograniczania produkcji. Firmy działające na rynkach doskonale konkurencyjnych nie mogą przełożyć wzrostu kosztów produkcji w cenę. Oznacza to dla nich ograniczenie zysków z tego tytułu, co również prowadzi do ograniczania produkcji. W wyniku takich procesów dostosowawczych zagregowana podaż maleje.


Na skutek ograniczenia zagregowanej podaży w gospodarce wzrósł poziom cen i bezrobocie. Zwiększeniu uległy zagregowane wydatki celem doprowadzenia do wzrostu zatrudnienia (przesunięcie w prawo krzywej zagregowanego popytu). Na skutek tych działań dochód narodowy zostaje odbudowany, zatrudnienie wzrasta, ale cała operacja odbywa się kosztem bardzo silnej inflacji, na którą składają się zarówno ograniczenie zagregowanej podaży ,jak i wzrost zagregowanego popytu.
Inflację możemy również podzielić ze względu na tempo jej wzrostu, i tak wyróżniamy:
- inflację pełzającą (stopa inflacji wynosi od 2-5% w skali roku)
- inflację dwucyfrową (stopa inflacji wynosi powyżej 10% w skali roku)
- inflację galopującą (stopa inflacji wynosi powyżej 50% w skali roku)
- hiperinflację (stopa inflacji wynosi od kilkuset do kilku tysięcy % w roku)

Ze względu na zewnętrzne przejawy dzielimy inflację na:

1.otwartą (wzrost cen nie jest hamowany przez państwo). Występuje w gospodarce rynkowej.
2.tłumioną (wzrost cen jest hamowany przez państwo, w wyniku czego powstają zapasy pieniężne ludności). Charakterystyczna dla gospodarki scentralizowanej, powoduje konieczność reglamentowania towarów w celu zagwarantowania dostępu do zakupu wszystkich grup ludności.

15. Polityka gospodarcza wobec inflacji.

Zwalczanie inflacji w dużym stopniu zależy od rozpoznania przyczyn inflacji, a także od specyfiki kraju w którym to zjawisko występuje.
Przyjmując hipotezę monetarystów, że inflacja jest zjawiskiem czysto pieniężnym (wzrost cen spowodowany jest przede wszystkim nieodpowiednimi zmianami nominalnej podaży pieniądza), wówczas walka z inflacją sprowadza się do umiejętnej regulacji podaży pieniądza w wyrażeniu realnym. Ilustruje to równanie:
M. Y

----- = -----

P. V

Lewa strona równania oznacza realną podaż pieniądza (suma pieniądza podzielona przez przeciętny poziom cen w kraju), zaś prawa strona może być interpretowana jako popyt na pieniądz w ujęciu realnym. Jeśli tempo inflacji ustabilizuje się na niskim poziomie, wówczas szybkość obiegu pieniądza będzie stała, zaś realna podaż pieniądza będzie rosła w tempie odpowiadającym popytowi wynikającemu ze wzrostu realnego dochodu narodowego Y. Równowaga na rynku pieniężnym wymaga takiego dostosownia nominalnych zasobów pieniądza, aby zrównać je z popytem na jego realne zasoby i zahamować w ten sposób wzrost cen. To rozumowanie monetarystów odnosi się do warunków pełnego wykorzystywania zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej, naturalnej stopy bezrobocia i sprawnie działającego mechanizmu rynkowego uruchamiającego szybko różne procesy adaptacyjne.
Teoria Keynesa odnosząca się do krótkiego okresu zakłada, że w warunkach niskiego wykorzystania zdolności produkcyjnych wzrost jakichkolwiek składników globalnych popytu będzie wpływał na wzrost realnego dochodu przy niezmienionym poziomie cen rynkowych. Niebezpieczeństwo inflacji pojawia się dopiero wówczas, gdy zwiększenie składników globalnego popytu dokonuje się w warunkach ograniczających dalszy wzrost produkcji w granicach istniejących zdolności produkcyjnych.
Współczesne teorie neokeynesistowskie zakładają, że wzrostowi realnego dochodu narodowego towarzyszy więcej niż proporcjonalny wzrost cen nawet wówczas, gdy zdolności produkcyjne nie są w pełni wykorzystane. Przyczyny wzrostu cen są bardzo różnorodne i można hamować ten wzrost przez odpowiednie hamowanie wzrostu płac pieniężnych, ograniczenie nadmiernego deficytu budżetowego oraz odpowiednią regulacją dopływu pieniądza do obiegu za pośrednictwem polityki banku centralnego.
Rząd stara się przekonać związki zawodowe, aby ich żądania wzrostu płac nie przekraczały wzrostu cen, zaś wzrost płac realnych dokonywał się tylko dzięki wzrostowi wydajności pracy. Rząd może także wprowadzić odpowiedni sposób progresywnego opodatkowania przedsiębiorstw, jeśli zezwalają one na szybszy wzrost płac nominalnych ponad ustalony pułap. Polityka dochodowa może przejściowo obniżyć stopę inflacji, ale na długą metę żaden demokratyczny rząd nie jest w stanie zahamować żądań robotników, którzy wcześniej czy później będą domagać się wyrównania wzrostu kosztów za pośrednictwem wzrostu ich płac nominalnych. W krótkim okresie nie musi występować ścisły związek między wielkością deficytu budżetowego a wzrostem inflacji. Deficyt budżetowy może być bowiem finansowany pieniądzem znajdującym się w obiegu i ściągniętym bądź w drodze sprzedaży obligacji skarbowych, bądź też zaciągnięcia kredytu w bankach komercyjnych.
W długim okresie uporczywe finansowanie rosnącego deficytu za pomocą emisji obligacji lub zaciągniętych kredytów może tak znacznie powiększyć zobowiązania państwa z tytułu samych należnych odsetek, że rząd będzie musiał uciec się do drukowania pieniędzy papierowych, jeśli nie zostaną podjęte drastyczne działania fiskalne w celu zmniejszenia deficytu. Ograniczenie deficytu w drodze podwyższenia obciążeń podatkowych bądź drastycznych cięć w wydatkach budżetowych może działać antyinflacyjnie, ale stwarza groźbę spowodowania recesji i wzrostu bezrobocia. Tak więc metody finansowania deficytu budżetowego doraźnie mogą hamować inflację, ale na dłuższym okresie czasu taka polityka może powodować rozkręcanie spirali inflacyjnej.
Współczesna teoria ekonomi przywiązuje dużą wagę do regulacji dopływu pieniądza do obiegu przez bank centralny za pośrednictwem zmiany stopy rezerw obowiązkowych, która wpływa na możliwość kreacji pieniądza przez banki komercyjne, oraz stopy dyskontowej od kredytu refinansowego, która wywiera wpływ na wysokość stopy oprocentowania depozytów i kredytów. Za pośrednictwem zmian stopy procentowej bank centralny wpływać może na skłonność do oszczędzania i skłonność do inwestycji, może również sprzyjać lub hamować procesy inflacyjne w zależności od sytuacji gospodarczej kraju i fazy koniunktury.
Bank centralny za pośrednictwem polityki otwartego rynku (kupna i sprzedaży papierów wartościowych) może dość skutecznie drenować nadmiar pieniądza i w ten sposób hamować inflację.
Nie istnieją, mimo różnych możliwości oddziaływania na równowagę na rynku pieniężnym i towarowym, łatwe rozwiązania eliminujące inflację. Znacznie łatwiej hamować ją w krajach gospodarczo rozwiniętych, z rozwiniętą infrastrukturą bankową i rynkiem kapitałowym, niż w krajach gospodarczo zacofanych. Wszystkie próby przyspieszenia wzrostu gospodarczego oparte na ekspansji inwestycyjnej z reguły brzemienne są w wysoką inflację.
Szczególne zagrożenie wysoką inflacją występuje w krajach postkomunistycznych, które w warunkach głębokich dysproporcji gospodarczych, przestarzałej technologii, niskiej efektywności gospodarowania, braku infrastruktury bankowej i rynku kapitałowego oraz nie racjonalnej struktury cen wszystkich czynników wytwórczych próbują w krótkim czasie wprowadzić mechanizm rynkowy. Liberalizacja cen, płac, procentów i kursów walut nieuchronnie prowadzi do gwałtownego wzrostu cen.
Życie w warunkach inflacji jest trudne i kosztowne, ale skoro nie udaje się jej całkowicie zlikwidować nie pozostaje nic innego, jak umiejętne przystosowanie się do życia z inflacją i niedopuszczenie, aby osiągnęła ona rozmiary wymykające się z pod kontroli rządu.

---