Scharakteryzuj czynniki rzezbiotwórcze ziemi
PLAN PRACY
1. PROCESY EGZOGENICZNE
a) Wietrzenie
• wietrzenie mechaniczne
• wietrzenie chemiczne
• wietrzenie biologiczne
b) Działalność wód podziemnych (zjawiska krasowe)
• krasowe zjawiska
• krasowienie
• podziemne wody
c)Działalność wód płynących
• podstawowa erozja
• terasy rzeczne
• terasy akumulacyjne
• erozja boczna
• ujścia lejkowate
• ujścia deltowe
d) Działalność morza
• niszcząca działalność morza
• budująca działalność morza
• osady morskie
e) Powstanie lodowców
• lodowce
• lądolody
• granica wieloletnich śniegów
f) Działalność wiatru
• niszcząca działalność wiatru
• budująca działalność wiatru
• wydmy
g) Człowiek a środowisko
h) Nasze środowisko
i) Niezmieniona przyroda
j) Hałda w Nowej Rudzie
2. PROCESY ENDOGENICZNE
a)Ruchy lądotwórcze
b) Ruchy górotwórcze
• ruchy górotwórcze,
• górotwórczość
• typy gór
c) Zjawiska wulkaniczne
• wulkanizm
• rodzaje law
• rodzaje wulkanów
d) Budowa, kształt i rozmiary wulkanów
e) Erupcje
• centralne
• szczelinowe
• arealne
f) Lawy i materiały piroklastyczne
g) Zjawiska towarzyszące erupcjom
h) Zjawiska plutoniczne
i) Trzęsienia ziemi
1. PROCESY EGZOGENICZNE
Procesy egzogeniczne są to procesy zewnętrzne.
WIETRZENIE
Wszystkie rodzaje wietrzenia występują równocześnie, w różnych klimatach przebiegają jednak odmiennie. Wietrzenie mechaniczne, rodzaj wietrzenia powodujący zmiany fizyczne, czyli rozpad skały.
W zależności od oddziałującego czynnika wyróżnia się:
1) wietrzenie mechaniczne insolacyjne (termiczne), zachodzące pod wpływem następującego na przemian nagrzewania (promieniami słonecznymi) i oziębiania powierzchni skały, czego efektem jest nierównomierne nagrzewanie i rozszerzanie, kurczenie poszczególnych ziaren, a także całej przypowierzchniowej warstwy skały (tzw. wietrzenie mechaniczne skorupowe), powodujące stopniowe rozluźnianie i rozpad przypowierzchniowej warstwy skały,
2) wietrzenie mechaniczne mrozowe (kongelacja), zachodzące pod wpływem częstych zmian temperatury z dodatniej na ujemna i na odwrót, czego efektem jest zamarzanie i odmarzanie wody w szczelinach skalnych, lód krzepnąc powiększa swoja objętość rozluźniając i rozsądzając skale,
3) wietrzenie mechaniczne solne (eksudacja), zachodzące pod wpływem krystalizacji soli, głównie jodu, potasu i magnezu, w porach i szczelinach gruntu, powodujące powstawanie soczewek i skupień soli, rozsądzających skale od wewnątrz.
4) wietrzenie mechaniczne ilaste (de flokulacja), zachodzące pod wpływem nasiąkania woda skal ilastych, czego efektem jest ich pęcznienie, a następnie - na skutek wyparowywania - kurczenie objętości oraz powstawanie szczelin i niszczenie zwięzłości skały,
5) wietrzenie mechaniczne organiczne zachodzi pod wpływem mechanicznego oddziaływania organizmów roślinnych (np. rozkruszanie skały przez rozrastające się korzenie drzew) i zwierzęcych (np. rozluźnianie skały przez rycie nor itp.).
Wietrzenie mechaniczne zachodzi najbardziej intensywnie w obszarach pozbawionych stałej pokrywy roślinnej, o częstych zmianach temperatury i wilgotności, a zatem w strefach polarnych, na pustyniach i pól pustyniach oraz w wysokich górach.
DZIALALNOSC WÓD PODZIEMNYCH (ZJAWISKA KRASOWE)
Krasowe zjawiska, ogól procesów i form terenu, występujących na obszarach zbudowanych ze skal rozpuszczalnych, głównie z wapieni, a także z dolomitów, gipsu, kredy i soli. Powstaje w wyniku krasowienia. Cechuje się występowaniem form krasowych powierzchniowych: lejów, żłobków, żeber, zapadlisk, a także różnych rodzajów dolin krasowych (jarów, wąwozów, polji) i podziemnych (jaskiń).
Krasowienie, proces polegający na rozpuszczaniu i wymywaniu skal węglanowych przez wody zawierające dwutlenek węgla, poszerzaniu szczelin i spękań w skale oraz wytracaniu węglanów wapnia (aragonitu i kalcytu) i osadzaniu ich na powierzchni skały w postaci nacieków. Efektem krasowienia jest powstawanie rzeźby krasowej. Obszary krasowe charakteryzuj się rzadka siecią dolin, najczęściej odwadnianych okresowo, obfitością wód podziemnych, często uboga pokrywa glebowa i roślinna.
Podziemne wody, różne rodzaje wody (w stanie ciekłym) występujące pod powierzchnia ziemi.
W podstawowym podziale wyróżnia się:
1) wody przypowierzchniowe (zaskórne), występujące płytko pod powierzchnia ziemi, najczęściej na terenach podmokłych, pozbawione strefy aeracji, zwykle nie nadające się do spożycia z uwagi na duże zanieczyszczenie,
2) wody gruntowe, występujące głębiej, w strefie saturacji, nad która znajduje się strefa aeracji, pełniąca role filtra dla zasilających te wody opadów atmosferycznych, wykorzystywane głównie w rolnictwie, a także do celów komunalnych,
3) wody wgłębne, znajdujące się w warstwie wodonośnej, nad która zalega warstwa nieprzepuszczalna, zasilane przez opady tylko na wychodniach warstw wodonośnych (tzn. tam, gdzie te warstwy odsłaniają się na powierzchni ziemi), ich odmiana są wody artezyjskie,
4) wody głębinowe, znajdujące się głęboko pod powierzchnia ziemi i izolowane od niej całkowicie wieloma kompleksami utworów nieprzepuszczalnych, nie odnawiane i nie zasilane, często silnie mineralizowane, bez większego znaczenia gospodarczego,
5) wody szczelinowe, tworzące siec żył wodnych w szczelinach i spękaniach masywnych skal,
6) wody krasowe, występujące w próżniach i kanałach powstałych wskutek procesów krasowych. Inne podziały wód podziemnych uwzględniają ich skład chemiczny (wody mineralne), dostępność dla roślin, temperatura, pochodzenie.
Typowe obszary krasowe w Polsce występują w Tatrach (wapienie), w Niecce Nidzianskiej (gips) i na Wyżynie Lubelskiej (kreda). Nazwa kras pochodzi od wyżyny Kras.
DZIALALNOSC WÓD PLYNACYCH
- podstawa erozyjna - głębokość, do której rzeki mogą wycinać swe doliny
- terasy rzeczne - twory powstałe z resztek dawnego dna
- terasy akumulacyjne - twory powstałe na tych odcinkach akumulacji rzeki, gdzie wcina się ona w swoja pokrywę akumulacyjna.
- Erozja boczna - jest wynikiem przesuwania się nurtu z jednej na druga stronę koryta i podmywania jego brzegów
- ujścia lejkowate (estuaria) - występują, gdy zbiornik jest głęboki i są znaczne amplitudy plywów, ujście ma charakterystyczny kształt lejka.
- Ujścia deltowe - tworzą się, gdy dno zbiornika wodnego obniża się łagodnie i nie występują w nim silne ruchy wody, rzeka dzieli się na szeregi ramion i akumuluje niesiony materiał w postaci stożka napływowego - delty
Wody płynące należą do głównych czynników rzeźbotwórczych. Efekty tej działalności zależą od spadku rzeki, ilości płynącej wody oraz budowy geologicznej podłoża. W rzece wyróżnia się trzy odcinki: bieg górny, środkowy i dolny.
W górnym biegu rzeki jest najsilniejszy spadek, wiec największą jest erozja wgłębna. Rzeka silnie żłobi skały pogłębiając koryto.
W środkowym biegu rzeki spadek maleje. Zaczyna przeważać transport drobniejszego materiału skalnego. Tworzą się meandry. Odcina się cześć starego zakola i staje się jeziorem (starorzeczem)
W dolnym biegu rzeki przepływ wody jest bardzo duży, a spadek mały. Rzeka akumuluje zebrany materiał przy ujściu.
DZIALALNOSC MORZA
Niszcząca działalność morza
Działalność rzeźbotwórcza wód morskich obejmuje przede wszystkim wybrzeże. Wybrzeża płaskie powstały w skutek zalania przez morze obszarów wyżynnych lub górskich. Odporne są na niszczenie przez fale, czyli abrazje. Fale uderzając o ścianę wysokiego wybrzeża powodują podcinanie brzegu i wymywanie materiału skalnego. Tworzy się nisza abrazyjna. Taki podcinany i cofający się brzeg nosi nazwę klifu.
Wysokie wybrzeża dzieła się na:
- dalmatyńskie - utworzone w wyniku zalania rozczłonkowanych grzbietów górskich równoległych do wybrzeża
- riasowe - powstają w wyniku zalania dolin starych grzbietów górskich prostopadłych do wybrzeża
- fiordowe - tworzą się w wyniku zalania górskich dolin polodowcowych
- Limanowe - tworzą się wówczas, gdy wałami piaszczystymi odcinane są lejkowate ujścia rzek
- klifowe - utworzone są w wyniku niszczenia przez fale zboczy wyżyn
- zerowe (szkierowe) - powstają przez zalanie setek małych skalistych wysepek wygładzanych wcześniej przez lądolód
Budująca działalność morza
Wybrzeża niskie powstały w skutek działalności akumulacyjnej. Strefa brzegowa stale zalewana jest przez fale, nosi nazwę płazy. Ma ona rożną szerokość W obrębie płazy i płytkiego morza stale odbywa się przemieszczanie materiału. Wybrzeża płaskie wygląd swój zawdzięczają prądom przybrzeżnym.
Wybrzeża niskie dzielą się na:
- mierzejowe - powstałe w wyniku działalności prądów przybrzeżnych, które tworzą mierzeje i zalewy
- lagunowe - utworzone w wyniku odcięcia płytkiej zatoki przez wynurzona przybrzeżna ławice
- namorzynowe - występują tylko w strefie cieplej, gdzie nad brzegami mórz rosną lasy namorzynowe. Korzenie drzew chronią brzeg przed niszczącą działalnością fal
- koralowe - charakterystyczne również dla strefy cieplej, budują je korale i niektóre gatunki myszywiolów.
Osady morskie
Działalność morza w strefie brzegowej powoduje, ze na dnie tworzą się osady.
- Osady strefy przybrzeżnej - gromadzą się osady pochodzące ze zniszczonych brzegów i z osadów organicznych. Są to osady pochodzenia lądowego - terygeniczne.
- Osady głębokowodne - to muły i iły. Są to osady otwartego morza - pelagiczne
POWSTAWANIE LODOWCÓW.
Lodowce to wielkie nagromadzenie lodu lodowcowego istniejącego przez dłuższy czas, które powstało w wyniku przeobrażenia się śniegu zalęgającego powyżej granicy wieloletnich śniegów i poruszające się powoli pod wpływem własnego ciężaru.
Lądolody to lodowce w formie rozległych pokryw o miąższości sięgającej kilku tysięcy metrów zalęgających na powierzchniach całych kontynentów, wielkich wysp lub znacznej ich części. Aby lodowce mogły powstawać musi być spełnionych kilka warunków. Masa śniegu pochodząca z opadu atmosferycznego głównie z zimnej części roku może przetrwać, przy sprzyjających warunkach, także przez okres letni. Wiele zależy wiec od odpowiednich warunków klimatycznych. Bardzo ważna jest rzeźba terenu, która sprzyjać powinna gromadzeniu się śniegu. Musza wiec istnieć zagłębienia, nisze w zboczach skalnych, doliny położone na odpowiedniej wysokości n.p.m. Pokrywa śnieżna, która przetrwa przez kilka lat, podlega przemianom fizycznym przebiegającym w zróżnicowany sposób w zależności od warunków zewnętrznych. W pokrywie śnieżnej składającej się z płatków śniegu, znaczna cześć objętości, nawet do 90% stanowi powietrze. W wyniku osiadania kolejnych warstw śniegu następuje jego zagęszczanie, stale maleje wiec ilość powietrza a cześć śniegu ulega pod wpływem ciepła stopnieniu i ponownemu zamarzaniu, ale już w głębszych warstwach. Tworzy się firn, który jest postacią pośrednią pomiędzy śniegiem a lodem lodowcowym. Firn to różnych rozmiarów agregaty krystalicznych ziaren lodu, pomiędzy którymi wolne przestrzenie wypełnia powietrze stanowiące od 15 do maksymalnie 50% całkowitej objętości.
Proces przekształcenia trwa dalej i prowadzi do przemiany firnu w lód firnowy składający się z kryształów lodu spojonych drobnokrystaliczna masa lodowa, powstająca w skutek zamarzania wody pochodzącej ze stopionego, wyżej zalęgającego śniegu. Ciśnienie wywołane naciskiem warstw nad ległych, o miąższości powyżej 30 m, prowadzi do powstania agregatów lodowych o średnicy 1-5 cm, czyli typowego już lodu lodowcowego. Stwierdzono, ze proces taki przebiega w odmiennym tempie na obszarach położonych na różnych szerokościach geograficznych. Granica wieloletnich śniegów oddziela obszary położone powyżej, gdzie w ciągu roku więcej śniegu spada aniżeli się topi, od położonych poniżej, gdzie proporcje są odwrócone. Tak wiec powyżej granicy istnieją warunki sprzyjające powstawaniu lodowców. Przebiega ona bardzo nisko nad poziomem morza na wybrzeżach Antarktydy, nieco wyżej, bo około 200-300 m n.p.m. na wybrzeżach wysp Arktyki, ale już w ich partiach środkowych przebiega na wysokości 500-600 metrów. W obszarach położonych na średnich szerokościach geograficznych i będących pod wpływem wilgotnego klimatu morskiego, przebiega na wysokości 500-1000 m n.p.m., ale dalej, w głąb lądu, wznosi się nawet do 1500-2000mn.P.m.Wstrefach zwrotnikowych, charakteryzujących się suchym klimatem, przekracza ona wysokość 6000 m n.p.m. W miarę zbliżania się do równika 5000 m n.p.m., co wiąże się ze wzrostem ilości opadów.
Typowy lodowiec górski składa się z dwóch części, które rozdziela właśnie granica wieloletnich śniegów. Powyżej niej znajduje się obszar zasilania w świeże masy śniegu, podlegające z czasem przekształceniu w lód lodowcowy. Jest to obszar akumulacji, zwany polem albo basenem firnowym. Poniżej zaś położony jest obszar, gdzie w wyniku topnienia następuje utrata części masy lodowca. To obszar ablacji obejmujący te cześć lodowca, która nazywamy jęzorem lodowcowym.
Proces gromadzenia się mas śniegu i lodu następuje, gdy:
- dostarczane są świeże masy śniegu z opadu atmosferycznego
- zsuwają się na powierzchnie lodowca lawiny śnieżne
- obrywają się i spadają na powierzchnie lodowca lodowe bryły z lodowców zawieszonych powyżej.
Proces ablacji odbywać się może poprzez:
- topienie się pokrywy śnieżnej i lodu lodowcowego
- parowanie z powierzchni lodowca
- obrywanie się lodowych brył z czół lodowcowych schodzących do wód zatok czy fiordów w procesie tzw. "cielenia się lodowców"
-wywiewanie śniegu z powierzchni lodowca przez wiatr.
Porównanie wielkości obu tych procesów pozwala określić bilans lodowca, który może być dodatni, kiedy akumulacja jest większa od ablacji lub ujemny, kiedy przeważa ablacja. Może być on także zerowy przy tym samym natężeniu obu procesów. W pierwszym przypadku rozmiary lodowca mogą się zwiększyć, a czoło powędrować do przodu, lodowiec będzie wiec w stanie transgresji, zaś w drugim rozmiary ulęgną zmniejszeniu, czoło będzie się cofać i będzie to stan recesji. W przypadku równowagi położenie czoła nie zmienia się, a lodowiec jest w stanie postoju inaczej stagnacji.
Grawitacyjne ruchy masowe
Ruchami masowymi nazywamy proces przemieszczania się pokrywy zwietrzelinowej na stoku pod wpływem siły ciężkości. Zaliczamy do nich: odpadanie cząstek skalnych, obrywanie się mas skalnych. Spowodowane są zawsze zachwianiem równowagi mechanicznej zbocza górskiego. Na masy znajdujące się na stoku działa duża siła ciężkości, pod wpływem, której maja one tendencje do osuwania i odpadania.
DZIALALNOSC WIATRU
Niszczącą działalność wiatru:
- deflacja - jest wywiewanie materiału, powodujące obniżenie się powierzchni terenu, odsłaniając jednocześnie niezwietrzala lita skale. Tam gdzie występuje deflacja tworzą się różne misy deflacyjne i ostanie. Góry swiadki (ostanie) świadczą o pierwotnej budowie terenu i o ilości wywianego materiału skalnego.
- Karazja - jest to szlifowanie i niszczenie napotkanych przeszkód skalnych przez transportowane wiatrem cząstki skalne. W wyniku karazji tworzą się grzyby skalne.
Budująca działalność wiatru:
- akumulacja - osadzanie się materiału spowodowane malejąca siła wiatru. Im dalej od miejsca wywiewania, tym drobniejszy materiał. Wynikiem działania akumulacji jest tworzenie się pustyń kamienistych (hamada), żwirowych (seria) lub piaszczystych (ergi)
Wydmy - powstają w wyniku zatrzymywania się transportowanego przez wiatr materiału na najmniejszej nawet przeszkodzie.
CZLOWIEK A SRODOWISKO
Czlowiek -Środowisko", "Środowisko- Wyzwania". Uważamy, ze ingerencja człowieka w środowisko naturalne poszła za daleko. Czlowiek wykorzystując przyrodę do własnych celów, zapomniał o granicach, których nie powinien nigdy przekroczyć. Bardzo często cywilizacja i Czlowiek wkracza w miejsca, w które nie ma potrzeby ingerować. Takim miejscem są naszym zdaniem koszalińskie lasy, które bez potrzeby są zaśmiecane oraz pokrywane masa "dzikich wysypisk".
NASZE SRODOWISKO
Współczesny Czlowiek w swoim pędzie ku cywilizacji zatrącił w znacznym stopniu pierwotny kontakt z przyroda. Dziś nie zastanawiamy się nad wieloma zjawiskami zachodzącymi w przyrodzie, często staramy się wręcz od nich uniezależnić. Pory roku nie stanowią już bariery, próbujemy zmieniać kierunki płynięcia rzek, wywoływać deszcze. Nie wiadomo tylko, jak długo jeszcze przyroda będzie tolerowac te ingerencje.
NIEZMIENIONA PRZYRODA
Swiat ulega nieustannym zmianom. Dzis trudno już znalezc elementy przyrody nie dotkniete skutkami działalności człowieka. Dlatego tak wazne jest znalezienie i zachowanie tego, co do tej pory udalo się zachowac w przyrodzie niezmienione..
Środowisko przyrodnicze, epigeosfera, ogólny termin oznaczajacy trójwymiarowa powloke kuli ziemskiej, stanowiaca miejsce przenikania się litosfery, atmosfery, hydrosfery i biosfery. Środowisko przyrodnicze jest miejscem zachodzenia wszystkich procesów geograficznych. Składa się z komponentów: budowy geologicznej (geologia), rzezby, klimatu, stosunków wodnych (hydrologia), gleb, szaty roslinnej i swiata zwierzecego (fauna). Wedlug różnych pogladów miazszosc srodowiskowa przyrodniczego wznosi się od kilkudziesieciu metrów (grubosc gleby + warstwa roslin) do ok. 30 km (górna warstwa litosfery, gleba, warstwa roslin i troposfera). Środowisko przyrodnicze cechuje się silnym zróznicowaniem, bedacym efektem wystepowania odmiennych cech komponentów w różnych miejscach kuli ziemskiej. Stad potocznie wyróznia się srodowiska przyrodnicze: lesne, polarne, pustynne, górskie, a także rolnicze, miejskie, itp. Środowisko przyrodnicze jest miejscem zycia i gospodarowania człowieka. Stanowi zlozony efekt oddzialywania róznorodnych sil przyrody, podlega stale ewolucyjnym zmianom. Na skutek bledów w gospodarowaniu i rabunkowej eksploatacji zasobów przyrody środowisko przyrodnicze jest wspólczesnie w wielu miejscach zdegradowane lub silnie zagrozone degradacja. Niekiedy zaweza się pojecie srodowiska przyrodniczego do jego części naturalnej, rozpatrujac ja z wylaczeniem oddzialywania człowieka. Środowisko przyrodnicze jest podstawowym przedmiotem badan geografii, zarówno fizycznej, jak i spoleczno-ekonomicznej. Zanieczyszczenia srodowiska, substancje ciekle, gazowe i stale wprowadzane do srodowiska w sposób naturalny lub przez czlowieka w takich ilosciach, ze moga one powodowac zagrozenie zdrowia ludzkiego i ujemne zmiany w srodowisku. Zródla zanieczyszczen srodowiska moga byc: punktowe (np. kominy), liniowe (np. drogi) i powierzchniowe (np. haldy).
HALDA W NOWEJ RUDZIE
Wg UNESCO najpowszechniejsze zanieczyszczenie srodowiska to: tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2), tlenek wegla (CO), dwutlenek wegla (CO2), fosfor (P), rtec (Hg), olów (Pb), ropa naftowa i DDT. Zanieczyszczenia srodowiska sa najsilniej odczuwalne w wielkich skupiskach ludzkich, aglomeracjach miejskich i osrodkach przemyslowych.
Obecnie zanieczyszczeniu ulegly juz praktycznie wszystkie elementy srodowiska, przy czym najwiecej uwagi poswieca sie zanieczyszczeniom powietrza i zanieczyszczeniom wód, gdyz maja one bezposredni wplyw na zdrowie i zycie ludzi. Zanieczyszczenia powietrza, wprowadzone do powietrza organizmy zywe lub substancje chemiczne, które albo nie sa jego naturalnymi skladnikami, albo - bedac nimi - wystepuja w stezeniach przekraczajacych wlasciwy dla nich zakres. Do najwazniejszych zanieczyszczen powietrza naleza: pyly (popioly lotne, sadza, stale zwiazki organiczne, azbest, pestycydy), gazy (tlenki siarki, azotu i wegla, weglowodory, ozon, radon, fluor), zanieczyszczenia biologiczne (mikroorganizmy wraz z produktami ich metabolizmu oraz makroorganizmy, np. grzyby). Antropogennymi zródlami zanieczyszczenia powietrza sa m.in.: chemiczna konwersja paliw, wydobycie i transport surowców, przemysl chemiczny, rafineryjny i metalurgiczny, cementownie, skladowiska surowców i odpadów, motoryzacja. Naturalne zródla zanieczyszczenia powietrza to: wybuchy wulkanów, erozja wietrzna skal, pyl kosmiczny, niektóre procesy biologiczne, pozary lasów i stepów. Zanieczyszczenia powietrza sa wchlaniane przez ludzi glównie w trakcie oddychania. Przyczyniaja sie zatem do powstawania schorzen ukladu oddechowego (astma, rozedma pluc, zapalenie oskrzeli), a takze zaburzen reprodukcji i alergii. W srodowisku kulturowym czlowieka zanieczyszczenia powietrza powoduja korozje metali i materialów budowlanych. Wtórnie skazaja wody i gleby. Dzialaja niekorzystnie równiez na swiat roslinny, zaburzajac procesy fotosyntezy, transpiracji i oddychania. W skali globalnej maja wplyw na zmiany klimatyczne. Zanieczyszczenia wód, wprowadzone do wód naturalnych organizmy zywe, zanieczyszczenia mechaniczne lub substancje chemiczne, które albo nie sa ich naturalnymi skladnikami, albo bedac nimi wystepuja w stezeniach przekraczajacych wlasciwy dla nich zakres. Zanieczyszczenia wód maja szkodliwy wplyw na zdrowie czlowieka, powoduja zmiane smaku, zapachu, barwy i pH wody oraz jej zmetnienie. Moga wystepowac w postaci rozpuszczonej lub tworzyc uklad koloidalny albo zawiesine. Najwazniejsze czynniki zanieczyszczajace to: azotany, chlorki, siarczany, fosforany, jony metali ciezkich, fenole, aminy aromatyczne, barwniki, pestycydy, detergenty, policykliczne weglowodory aromatyczne, polichloropochodne bifenylu, radioizotopy, bakterie Escherichia coli.
Antropogennymi zródlami zanieczyszczen wód sa: scieki przemyslowe i komunalne (scieki), nawozy sztuczne i srodki ochrony roslin przenikajace z terenów uzytkowanych przez rolnictwo i lesnictwo, depozycja zanieczyszczen powietrza. Usuwaniu zanieczyszczen wód sluzy: zmiekczanie wody, jej napowietrzanie, chlorowanie, ozonowanie, koagulacja, odpedzanie gazów w wiezach desorpcyjnych, naswietlanie promieniowaniem ultrafioletowym, dzialanie ultradzwiekami oraz oczyszczanie biochemiczne. Czesto stosowanymi wskaznikami jakosci wód sa biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT) i chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT). Katastrofa ekologiczna, ekologiczna kleska, drastyczne zmiany srodowiska abiotycznego (abiotyczna sfera) wywolane czynnikami naturalnymi - kleski zywiolowe (np. pozary, powodzie, susze, huragany, cyklony, wybuchy wulkanów, ale tez lokalny masowy rozwój pasozytów, szkodników itp.) lub pod wplywem dzialalnosci czlowieka - katastrofy antropogeniczne (antropopresja). Ochrona srodowiska, dzialania lub zaniechanie zmierzajace do ochrony elementów przyrodniczych: wód, powietrza i gleby, a takze krajobrazu, znajdujacych sie zarówno w stanie naturalnym, jak i zmienionym przez czlowieka, celem zachowania lub przywrócenia równowagi przyrodniczej niezbednej dla egzystencji czlowieka.
Ochrona srodowiska powinna uwzgledniac takze wytwory pracy i kultury ludzkiej, np. ochrone zabytków przed wplywami zanieczyszczen powietrza atmosferycznego. Zagadnienie ochrony srodowiska w skali swiatowej zostalo postawione po raz pierwszy w raporcie sekretarza generalnego ONZ U. Thanta Czlowiek i jego srodowisko z 26 V 1969.
Raport zainicjowal miedzynarodowe konferencje poswiecone temu zagadnieniu. Pierwsza odbyla sie w czerwcu 1972 w Sztokholmie, jej nastepstwem bylo powolanie agendy ONZ pod nazwa Program Narodów Zjednoczonych do spraw ochrony srodowiska (United Nations Environment Programme - UNEP), której celem jest m.in. opracowanie wszechswiatowego prawa ochrony srodowiska.
Inne inicjatywy to: Akt Koncowy Konferencji Bezpieczenstwa i Wspólpracy w Europie (Helsinki 1975), Konferencja Genewska (1979, 1984), Konferencja Monachijska (1984). Ich rezultatem bylo utworzenie tzw. klubu trzydziestu, grupy panstw deklarujacych zmniejszenie w swoich granicach emisji dwutlenku siarki do 1993-1995 o 30%. Rio de Janeiro, lipiec 1992 - plan dzialania do przelomu XX i XXI w., tzw. Agenda 21, okreslajacy sposoby powstrzymania degradacji srodowiska i zrównowazonego rozwoju. Od czasu konferencji w Sztokholmie 5 czerwca obchodzony jest jako Miedzynarodowy Dzien Ochrony Srodowiska.
W Polsce na rzecz ochrony srodowiska dzialaja: Panstwowa Inspekcja Ochrony Srodowiska jako wyspecjalizowana agenda Ministerstwa Ochrony Srodowiska, Zasobów Naturalnych i Lesnictwa oraz Panstwowa Rada Ochrony Srodowiska jako organ doradczy i opiniodawczy.
2. PROCESY ENDOGENICZNE
Procesy egzogeniczne sa to procesy wewnetrzne.
RUCHY LADOTWÓRCZE
Epejrogeneza, ruchy ladotwórcze, ruchy epejrogeniczne, powolne ruchy wynoszace lub zanurzajace w glab litosfery znaczne fragmenty skorupy ziemskiej. Ruchom tego typu nie towarzysza deformacje ani faldowania warstw skalnych.
Ciaglemu procesowi wynoszenia, od momentu stopnienia lodowca, podlega Fennoskandia. Ruchy epejrogeniczne daja sie tam mierzyc za pomoca instrumentów geodezyjnych, np. wybrzeza Zatoki Botnickiej podnosza sie o ok. 1 cm rocznie.
RUCHY GÓROTWÓRCZE
Ruchy górotwórcze, górotwórczosc, wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej prowadzace do powstania gór, stanowiace czesc cyklu orogenicznego.
W efekcie orogenezy nastepuje sfaldowanie osadów w obrebie geosynklin oraz ich wypietrzenie w postaci lancuchów gór faldowych, czemu towarzysza powszechnie procesy magmatyzmu i metamorfizmu. Na "usztywnionych", nie podlegajacych faldowaniu fragmentach skorupy ziemskiej (tzw. kratonach) orogeneza powoduje powstawanie pionowych przemieszczen, wzdluz linii uskoków, tworzacych czesto góry zrebowe.
W historii Ziemi wyróznia sie cztery glówne orogenezy: prekambryjska, kaledonska, hercynska oraz alpejska. W kazdej z nich wydziela sie szereg faz górotwórczych o zwiekszonym nasileniu ruchów górotwórczych, wystepujacych tylko na niektórych obszarach Ziemi.
Rodzaj, powstawanie, przyklady?
- Faldowe tworza sie wskutek sfaldowania mas skalnych Himalaje, Alpy, Karpaty.
- Zrebowe powstaja wskutek pionowych przemieszczen wzdluz uskoków skalnych
Ural, Harz, Sudety
- Wulkaniczne sa wynikiem erupcji wulkanicznych góry Kamczatki, Islandii.
ZJAWISKA WULKANICZNE
- wulkanizm - odgrywa on duza role w ksztaltowaniu ziemi. Zjawiska wulkaniczne zwiazane sa z przebiciem i wydostaniem sie magmy z glebi ziemi na jej powierzchnie. Plynny stop skalny - magma , po wydobyciu sie na powierzchnie nosi nazwe lawa. Magma wydobywa sie na powierzchnie ziemi przez krater lub szczeliny. Wydobywanie sie magmy na powierzchnie nosi nazwe erupcji.
- rodzaje law :
lawy rzadkie, zasadowe - bazaltowe, o malej lepkosci tworza wulkany tarczowe, o rozleglych ladnie nachylonych stokach.
lawy geste, kwasne -krzemionkowe, wolno splywajace czesto zamykaja ujscie krateru, tworzace czopy w kominach wulkanicznych. Tworza stozki wulkaniczne o stromych i wysokich stokach.
- rodzaje wulkanów :
efuzywne (lawowe) - podczas erupcji wydobywa sie tylko lawa
eksplozywne - podczas erupcji wydobywaja sie z nich utwory piroklastyczne
stratowulkany (wulkany mieszane) - podczas erupcji wyrzucane sa utwory piroklastyczne i lawa (takie wulkany wystepuja najczesciej)
Podczas kazdej erupcji wydostaja sie rózne gazy: CO2, SO2, H2S, HCl i para wodna
Rodzaj czestotliwosc erupcji przyklady?
Czynne okresy spokoju przerywane czestymi erupcjami Etna, Wezuwiusz, Stromboli
Drzemiace erupcje za pamieci ludzkiej, od dluzszego czasu nie notowane Tambora, Fudzi - Jama
Wygasle erupcje nie notowane za pamieci czlowieka stozki wulkaniczne w Polsce, Niemczech i Francji
Najwiecej wulkanów znajduje sie wzdluz wybrzezy Oceanu Spokojnego. W Europie najwiecej czynnych wulkanów znajduje sie we Wloszech (Stromboli, Vulcano, Etna, Wezuwiusz) i na Islandii (Askja i Hekla)
BUDOWA, KSZTALT I ROZMIARY WULKANÓW
Najczesciej wulkany maja postac góry o ksztalcie stozka. Wulkan wyrzucajac w powietrze material skalny i lawe powoduje jego opadanie dookola krateru tworzac formy mniej lub bardziej stozkowate. Rzadko wulkany maja ksztalt idealnego stozka. Najbardziej regularne formy tworzone sa podczas erupcji mieszanych, kiedy to równoczesnie, lub w stosunkowo krótkich odstepach czasu, nastepuje wyplyw lawy i wyrzucany jest material sypki. Nachylenie zbocz stozków wulkanicznych jest rózne i waha sie w przedziale od 30O do 45O. Bardzo maly kat nachylenia równy ok. 2O maja wulkany tarczowe, które utworzyly sie przez wylew ruchliwej lawy. Wulkany tarczowe nie przypominaja swoja budowa stozka, co jest spowodowane duza ruchliwoscia zasadowej lawy, ubogiej w krzemionke, która nie rozlewa sie równomiernie na wszystkie strony. Takim wulkanem jest hawajski olbrzym Mauna Loa. Wiele wulkanów w czasie swej erupcji powoduje zmiane wysokosci stozka wulkanicznego. Moze nastepowac redukcja wysokosci tj. wtedy, gdy gwaltowny wybuch powoduje rozerwanie górnej czesci góry i tym samym obnizenie jej wysokosci lub zwiekszenie wysokosci przez odkladanie materialów skalnych na stozku wulkanicznym podczas spokojnych wyplywów lawy. Wielkosc wulkanów jest dosc duzym przedzialem. Do najwiekszych naleza wulkany hawajskie - Mauna Kea - 4214 m i Mauna Loa - 4168 m n.p.m. Poniewaz wyrastaja z glebin morskich siegajacych 5000 m, sa najwiekszymi górami swiata. Najwiekszym wulkanem na swiecie jest Aconcagua - 6960 m.
ERUPCJE
Ze wzgledu na rodzaj wydostajacych sie na powierzchnie materialów wyrózniamy wulkany lawowe, czyli efuzywne, gazowe, czyli eksplozywne oraz mieszane, czyli stratowulkany. Najczestsze sa mieszane, z których wylewa sie lawa i wyrzucane sa materialy piroklastyczne. W najwyzszej czesci wulkanów mieszanych tworza sie nieraz wielkie zaglebienia - kaldery (hiszp. caldera - kotly); sa to czeste formy kraterów, które tworza sie pod koniec wybuchów na skutek obnizenia sie poziomu lawy i zapadniecie sie srodkowej czesci. Znacznie rzadsze sa wulkany czysto lawowe, czesto wystepujace we dawniejszych epokach geologicznych oraz gazowe, które nie wydalaja w ogóle lawy. Same erupcje moga nastepowac na rózne sposoby, wedlug których stworzono ich podzial tj. na erupcje
- centralne - zwiazane z jednym punktem (centrum wybuchu), czyli kanalem ksztaltu cylindrycznego, który powierzchnie Ziemi laczy z podziemnym ogniskiem magmowym. Kanalem tym wydobywaja sie materialy wulkaniczne. Zakonczony jest on lejkowatym zaglebieniem, które powstalo podczas rozrywania sie skal w czasie wybuchu, czyli kraterem.
o typ hawajski - wylew ruchliwej lawy przy dosc spokojnym wydzielaniu sie gazów. Z powierzchni jeziora lawowego moga byc wyrzucane wytryski cieklej lawy w czasie gwaltowniejszego wydobywania sie gazów. Uniesione kropelki cieklej lawy moga zastygac w powietrzu w postaci szklistych wlosków, zwanych wlosami Pele (od hawajskiej bogini ognia Pele).
- typ Stromboli - mniej ruchliwa lawa styka sie z powietrzem w kraterze, zamkniete gazy uchodza bardziej gwaltownie wsród eksplozji, które moga byc rytmiczne lub niemal ciagle. Zakrzepnieta lawa, czesto rozzarzona, zostaje wyrzucona w postaci bomb wulkanicznych lub mniejszych okruchów, które w czasie gwaltowniejszych eksplozji moga wznosic sie w postaci swiecacych chmur. Nazwa tego typu pochodzi od wulkanu Stromboli, którego wybuchy normalnie przebiegaja w ten sposób; mniejsze erupcje odbywaja sie w odstepach czasu od kilku minut do godziny.
- typ Vulcano - pochodzacy od wulkanu tej nazwy, równiez z grupy Wysp Liparyjskich. Lawa jest bardziej lepka i szybko zastyga na powierzchni w czasie dzielacym poszczególne wybuchy. Gromadzace sie pod zastygla powierzchnia skorupy gazy wybuchaja rzadziej, lecz z wieksza gwaltownoscia. Tworzace sie nad kraterem chmury wulkaniczne sa ciemne i przyjmuja ksztalt zblizony do kalafiora.
- typ Wezuwiusza - gwaltowniejsze wybuchy rodzaju Stromboli i Vulcano. Nagle wybuchy bogatej w gazy lawy nastepuja po dluzszych przerwach spokoju lub slabej aktywnosci. W wyniku opróznienia kanalu wulkanicznego do znacznej glebokosci wskutek bocznych wycieków lawy zanika powierzchniowy nacisk na nizej lezaca magme. Gwaltownie wyrzucana wtedy lawa wznosi sie na znacza wysokosc w postaci gestych chmur dajac opady popiolów o duzym zasiegu. W czasie najgwaltowniejszych wybuchów Wezuwiusza wielkie ilosci gazów i pary wodnej wznosza sie na wysokosc kilku kilometrów tworzac z daleka widoczne chmury, czesto o charakterystycznym ksztalcie pinii. Ten rodzaj wybuchu opisal pierwszy Pliniusz w czasie katastrofalnego wybuchu w roku 79; nosi on tez nieraz nazwe typu Pliniusza.
- typ Pelée - charakteryzuje wulkany o duzej lepkosci lawy i gwaltownosci eksplozji.
Ucieczka gazów jest utrudniona przez tworzenie sie zakrzeplej powierzchni. Wydobywajaca sie powstalymi pod naciskiem gazów szczelinami magma gwaltownie wyplywa potokami lawowymi, którym towarzysza wydzielajace sie duze ilosci gazów i par.
- szczelinowe (linearne) - produkty wulkaniczne wydobywaja sie podluznymi szczelinami. Lawa wypelniajaca szczeline przelewa sie w jedna lub dwie strony. Ta droga powstaja pokrywy obejmujace czasem duze obszary. Erupcje linearne sa rzadsze od centralnych. Duze pokrywy bazaltowe, pochodzace z dawnych okresów geologicznych swiadcza o tym, ze przed dziesiatkami milionów lat ten typ erupcji byl dosyc pospolity. Na niektórych obszarach wulkanicznych mozna odtworzyc zanikanie dawnych erupcji linearnych, których miejsce zajmuja erupcje centralne. Niemal regula jest, ze erupcje linearne maja charakter law zasadowych typu bazaltowego; zawartosc gazów w tych lawach jest niewielka. Dlatego tez wylewom lawy erupcji linearnych rzadko towarzysza potezne eksplozje, maja one charakter slabszych wybuchów i prowadza do wytworzenia tylko niewielkich stozków wulkanicznych. Najczesciej sa to otwarte szczeliny, którymi lawa wydobywa sie spokojnie. Szczeliny czy rowy obfituja nieraz w drobne kratery ulozone wzdluz linii wyznaczajacych przebieg szczeliny lub rowu.
- arealne - powstac one moga wtedy, gdy magma batolitu lub lakolitu dojdzie do powierzchni Ziemi nie kanalem ani szczelina lecz cala powierzchnia. Nastapic to moze przez przetopienie skal nadleglych lub przez przedarcie sie magmy na znacznej przestrzeni. Nie znamy wspólczesnych erupcji arealnych, prawdopodobnie jednak mialy one duze znaczenie, kiedy istnialy korzystne warunki do wydobywania sie wielkich mas magmy na powierzchnie. Erupcje arealne charakteryzuja sie tym, ze wystepujace na powierzchni skaly wylewne przechodza stopniowo w bardziej gruboziarniste skaly glebinowe. Do tego typu erupcji zalicza sie wulkaniczna plyte utworzona z riolitów w Yellowstone Park (USA). Zajmuje ona powierzchnie okolo 10000 km2 przy duzej miazszosci. Obecnosc licznych gejzerów ogranicza sie do obszaru riolitowego, co wskazuje na staly doplyw ciepla z glebi. Poniewaz wulkanizm tego obszaru zakonczyl sie w pliocenie, tak duzym zródlem ciepla moze byc tylko batolit granitowy lezacy w glebi.
LAWY I MATERIALY PIROKLASTYCZNE
Jak juz wczesniej pisalam produktami erupcji wulkanów sa lawy, materialy piroklastyczne i gazy. Czesciowo moga tez wystepowac skaly wyrwane z podloza podczas wybuchów. Lawy stanowia ciekly stop z przewazajaca iloscia krzemionki (ok. 50%). Kwasne lawy zawieraja jej wiecej niz zasadowe. Temperatura law wynosi ok. 1000OC. Szybkosc stygniecia potoku lawy zalezy od jej grubosci. Cienkie pokrywy lawowe stygna szybko, ale lawa wypelniajaca zaglebienia terenu moze zastygnac latami. Stygnaca, posuwajaca sie lawa wyglada inaczej, anizeli ruchliwe potoki blisko miejsca wyplywu. Sa to nieregularne zwaly zastyglych juz bloków lawy, poruszane przez lawe ciekla znajdujaca sie glebiej. Czasem u czola takiego potoku lawy znajduja sie duze, nawet dwumetrowe bloki, przesuwane na setki metrów pod naporem lawy. Takie potoki lawowe niszcza kazda napotkana przeszkode, burzac najwieksze drzewa i domy. Nieraz wyrywaja one skaly z podloza i zawlekaja je na inne miejsca.
Ilosci wyrzucanych materialów piroklastycznych sa nieraz olbrzymie. W czasie gwaltownych wybuchów wulkan wyrzuca bloki skalne o masie kilkudziesieciu, a nierzadko kilkuset kilogramów. Znane sa przypadki wyrzucania nawet bloków kilkutonowych. Okragle bloki, najczesciej wielkosci od piesci do glowy ludzkiej, nosza nazwe bomb wulkanicznych. Czesto sa one spiralnie poskrecane wskutek ruchu obrotowego w powietrzu, co wskazuje na to, ze te bloki nie byly jeszcze zupelnie zastygle w czasie erupcji. Drobniejszy material, wielkosci od grochu do orzecha, nosi nazwe lapilli, uzywana jest takze nazwa rapilli. Jeszcze drobniejszy material nosi nazwe piasków i popiolów wulkanicznych. Powstaly one z rozpylonej lawy, krzepnacej w powietrzu, lub z wyrzuconych wybuchem pokruszonych i rozdrobnionych skal wulkanicznych. Najdrobniejszy material okreslany jest jako pyly wulkaniczne. Przez scementowanie drobnych materialów piroklastycznych tworza sie tufy wulkaniczne.
Materialy piroklastyczne moga byc wyrzucane w czasie wybuchów na znaczna wysokosc; zalezy to zarówno od sily wybuchu jak i wielkosci wyrzucanych materialów. Najblizej miejsca wybuchu opadaja duze bloki skalne. W czasie niektórych wybuchów Wezuwiusza obserwowano kilkutonowe bloki wyrzucane na wysokosc stu metrów; spadaly one w odleglosci kilkudziesieciu metrów od krateru; niekiedy te olbrzymie bloki znajdowano w odleglosci stu kilkudziesieciu, a nawet dwustu metrów. W czasie jednego wybuchu wulkanu Cotopaxi w Ekwadorze blok kilkunastotonowy zostal wyrzucony na odleglosc ponad dziesieciu kilometrów. Podczas wybuchu Krakatau w roku 1883 male bomby wulkaniczne wyrzucane na wielkie wysokosci, spadaly w odleglosci kilkudziesieciu kilometr6w. Popioly wulkaniczne znajdowano w odleglosciach dochodzacych do 2500 km, a najdrobniejsze pyly okrazyly Ziemie wywolujac w ciagu kilku miesiecy rózne efektowne zjawiska optyczne w atmosferze, jak np. niesamowicie barwne zachody slonca. Popioly wulkaniczne wyrzucone w czasie wybuchu Wezuwiusza w roku 1906 dotarly az nad Baltyk.
ZJAWISKA TOWARZYSZACE ERUPCJOM
Szczyt Wezuwiusza jak gdyby plonal poteznym ogniem, a stoki góry rozswietlaly dziesiatki ognisk rozzarzonej lawy. Wysoko rozszalala sie potezna burza elektryczna, dajaca niezwykle efekty swietlne.
W polowie sierpnia mieszkanców okolicznych wysp opanowala panika. 26 sierpnia ciagle blyskawice przelatywaly nad wulkanem, silne odglosy slychac bylo w Batawii, odleglej o 150 km, która jednoczesnie nawiedzilo trzesienie ziemi. Nastepnego dnia o 7 rano niebo tak zachmurzylo sie, ze nawet w Batawii trzeba bylo zaswiecic lampy. Ciemnosci zapanowaly równiez nad ciesnina i okolicznymi miastami. Zaczal padac silny deszcz popiolów i nastapily powtarzajace sie wstrzasy podziemne. Bez przerwy slychac bylo grzmoty, podobne do wystrzalów armatnich, oraz szczególne trzaski, prawdopodobnie wywolane ocieraniem sie o siebie w powietrzu kamieni, wyrzucanych w góre i spadajacych na dól. Slup pary, wysokosci okolo 30 km, wzniósl sie w góre i w wyzszych warstwach atmosfery rozpostarl na ksztalt olbrzymiego baldachimu. Te ogromna chmure oswietlaly od czasu do czasu zygzakowate blyskawice, a o zachodzie slonca wygladala ona jak krwistoczerwona zaslona.
Jak widac z powyzszych fragmentów wulkany nie tylko sa grozne, ale i piekne. Wyladowania elektryczne sa naprawde niepowtarzalne, wspaniale zachody slonca i kolorowe niebo...
ZJAWISKA PLUTONICZNE
Zjawiska geologiczne zwiazane z wdzieraniem sie magmy w skorupe ziemska bez przedostania sie jej na powierzchnie Ziemi, w przeciwienstwie do zjawisk wulkanicznych. Efektem zjawisk plutonicznych jest powstanie intruzji magmy. Charakterystycznymi formami zjawisk plutonicznych sa batolity i lakolity.
Magma, stopiona skala powstala w glebi skorupy ziemskiej lub w plaszczu Ziemi. W sklad magmy wchodza krzemiany i glinokrzemiany sodu, potasu, wapnia, magnezu i zelaza, w mniejszej ilosci wystepuja w niej tlenki i siarczki, rozpuszczone gazy, glównie para wodna i dwutlenek wegla. W wyniku róznej zawartosci krzemionki, która waha sie w granicach 35-80%, rozróznia sie magmy kwasne (powyzej 60%) i zasadowe (ponizej 60%). Magma wydobywajaca sie na powierzchnie Ziemi nosi nazwe lawy. Produktami krzepniecia magmy sa skaly magmowe.
Intruzja magmy, wdarcie sie plastycznej masy skalnej (magmy) w wyzsze partie skorupy ziemskiej. Bezposrednia przyczyna zachodzenia intruzji magmy sa potezne cisnienia tworzace sie we wnetrzu skorupy ziemskiej w zwiazku z ruchami górotwórczymi.
Nazwa ta obejmuje takze masy skalne utworzone w glebszych warstwach Ziemi np.: batolit, dajka, lakolit.
Batolit, skala powstala przez intruzje magmy, zlozona ze skal glebinowych, zajmujacych przestrzen o znacznych rozmiarach, od kilku do kilkuset kilometrów wszerz i wzdluz, kilku kilometrów wzwyz. Czesto zawiera zloza kruszcowe. Spag batolitu jest nieosiagalny dla bezposrednich obserwcji. W Polsce w Tatrach Wysokich.
Lakolit, lakkolit, jedna z charakterystycznych form zjawisk plutonicznych zwiazanych z intruzja (wdzieraniem sie magmy) w skorupe ziemska i nieprzedostaniem sie jej na powierzchnie.
Lakolit ma ksztalt bochenka, soczewki lub grzyba, w przeciwienstwie do batolitu wystepuje blisko powierzchni Ziemi powodujac wybrzuszenie sie warstw skalnych nad intruzja w ksztalcie kopuly.
TRZESIENIA ZIEMI
Krótkotrwale drgania skorupy ziemskiej w wyniku naglych przesuniec mas skalnych wewnatrz litosfery. Badaniem zjawisk zwiazanych z trzesieniem ziemi zajmuje sie sejsmologia.
Dzieli sie je na:
- plytkie - zródlo na glebokosci do 70 km
- posrednie - zródlo na glebokosci od 70 do 300 km
- glebokie - zródlo na glebokosci od 300 do 700 km
Trzesienie ziemi trwa od kilku do kilkunastu sekund. Ognisko trzesienia ziemi to hipocentrum, natomiast odpowiadajacy mu punkt na powierzchni ziemi to epicentrum. Trzesienia ziemi sa czestym zjawiskiem na kuli ziemskiej (ok. 50 000 rocznie). Trzesienia ziemi wystepuja tam gdzie zachodza kolizje wielkich plyt litosfery. Do pomiarów trzesien ziemi korzysta sie ze skali Richtera ( od 0 do 9 - kazdy stopien to dziesieciokrotnie wieksze trzesienie ) lub skali Mercallego ( od 0 do 12 - ocenia widoczne skutki trzesienia ).
Rodzaj Skutki i przyczyny % udzialu we wszystkich trzesieniach ziemi
Tektoniczne bardzo grozne, katastrofalne wywolane ruchami plyt litosfery 90 %
Wulkaniczne mniej grozne, powoduja je erupcje wulkaniczne 7%
Zapadliskowe najmniej grozne, wywolane zapadaniem sie pustych przestrzeni w skorupie ziemskiej 3%.