Bezrobocie

Bezrobocie, które pojawiło się wraz z radykalnymi zmianami politycznymi i społeczno-gospodarczymi, stało się trwałym elementem polskiej rzeczywisto­ści. Utrzymuje się ono mimo spadku w ostatnich latach na wysokim poziomie i jest jednym z głównych problemów społecznych.

Bezrobocie rozprzestrzenia się coraz bardziej i nie służy z całą pewnością Polskiej gospodarce, są oczywiście przyczyny obiektywne takiego stanu rzeczy, należy do nich przede wszystkim restrukturyzacja polskiego przemysłu, na co chcę zwrócić szczególną uwagę w mojej pracy, a także restrukturyzacja rolnic­twa, co pośrednio jest skutkiem urynkowienia gospodarki. Nie ulega wątpliwo­ści, że i w latach poprzednich mieliśmy do czynienia z ukrytym bezrobociem, które zostało ujawnione po wprowadzeniu reformy służby zdrowia.

Jeszcze bardziej niepokojący wydaje się fakt, iż walka z bezrobociem spro­wadza się tylko do pustych deklaracji werbalnych, którym nie towarzyszą propo­zycje konkretnych rozwiązań tego problemu. Doskonale wprawdzie wiadomo, że wygenerowanie wolnych miejsc pracy - i to w tak olbrzymich ilościach - wyma­ga czasu, toteż nikt nie oczekuje, że w ciągu kilku miesięcy na rynku pracy nastą­pią wyraźnie odczuwalne przeobrażenia, ale chciałoby się odnotować, chociaż wolę walki z bezrobociem.

Do stworzenia wolnych miejsc pracy potrzebny jest także kapitał, którym -w wystarczającym stopniu - ani rolnictwo, ani przemysł nie dysponują. Rozwi­jają się jednak bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce - kapitał można więc znaleźć, pod warunkiem, że dolarowi inwestorzy będą stale zachęcani do lokowania pieniędzy właśnie na naszym rynku.

Chociaż mamy do czynienia z rosnącą koniunkturą gospodarczą, chociaż z miesiąca na miesiąc rozwija się produkcja sprzedana przemysłu i budownic­twa, co zdaje się dobrą perspektywą dla osób szukających pracy, to jednak te dwa czynniki nie rokują niestety szansy na rozwiązanie problemu polskiego bez­robocia w dającej się określić perspektywie.

Ale właśnie to bezrobocie spośród wszystkich zjawisk kryzysowych najbar­dziej niszczy tkankę społeczną. Dlatego zapobieganie jemu poprzez między in­nymi tworzenie wolnych miejsc pracy powinno mieć w najbliższych latach ab­solutne pierwszeństwo przed każdym innym celem polityki naszego państwa.

Również ważne jest zdanie sobie sprawy z istniejących w tym zakresie zaniedbań, co powinno być ważnym czynnikiem do podjęcia działań, które mogłyby przyczynić się do łagodzenia skutków bezrobocia.

Celem mojej pracy jest zapoznanie się ze zjawiskiem bezrobocia na terenie powiatu stalowowolskiego ukazanie struktury bezrobocia osób zarejestrowanych w Urzędzie Pracy w Stalowej Woli według określonych kryteriów. Rozpatrzone zostaną również sposoby zapobiegania narastającemu bezrobociu w powiecie stalowowolskim jak i w całej Polsce.

Istota bezrobocia i jego podstawowe cechy

Sformułowanie precyzyjnej, a zarazem uniwersalnej definicji bezrobotnego opartej na jednoznacznych i obiektywnych kryteriach jest trudne. Złożony i wieloaspektowy charakter zjawiska sprawia, że inne kryteria wyznaczające treść definicji bezrobocia interesują ekonomistę, polityka, prawnika, inne zaś socjologa, psychologa czy politologa. W ujęciu makroekonomicznym i makrospołecznym najczęściej stosowanym wyznacznikiem pojęcia „bezrobocie” jest przedmiotowe i podmiotowe podejście do problemu.

W ujęciu przedmiotowym bezrobocie jest traktowane jako kategoria analityczna rynku pracy i oznacza niezrealizowaną podaż pracy będącą rezultatem nierównowagi między podażą siły roboczej (zasoby pracy), a popytem na pracę (miejsca pracy). W tym rozumieniu, wskazującym wyraźnie na przyczyny zjawiska, bezrobocie jawi się jako problem ekonomiczny. Natomiast w ujęciu podmiotowym bezrobocie jest rozpatrywane od strony jednostek dotkniętych brakiem pracy i oznacza stan bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość do jej podjęcia, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy. To określenie odnosi się do społecznych aspektów bezrobocia i wskazuje, że jest ono również ważną kwestią społeczną.

Bezrobocie występuje wówczas, gdy liczba osób poszukujących pracy jest większa niż liczba stanowisk. W tych warunkach pewna ilość ludzi zdolnych do pracy, chcących pracować i akceptujący istniejący poziom wynagrodzeń ,pozostaje bez pracy.

Według ustawy z dnia 14 grudnia 1994r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu pojęcie bezrobotny oznacza osobę niezatrudnioną i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nieuczącą się w systemie dziennym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) urzędzie pracy, jeżeli:

• ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,

• kobieta nie ukończyła 60, a mężczyzna 65 lat,

• nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,

• nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego,

• nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowe,

• nie jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie obowiązującego czasu pracy,

• nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności,

• nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia,

• nie pobiera zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, okresowego lub renty socjalnej.

Podstawowym pojęciem wiążącym się z bezrobociem jest zatrudnienie. Poprzez pełne zatrudnienie rozumie się stan, w którym każdy człowiek zdolny do pracy i pragnący pracować może w stosunkowo krótkim czasie uzyskać pracę zgodną z kwalifikacjami. kwalifikacjami kolei racjonalne zatrudnienie oznacza stan, w którym

którym zatrudnieniu pełnemu towarzyszy rozmieszczenie pracujących w układzie kwalifikacyjnym, zawodowym i terytorialnym zgodnie z potrzebami gospodarki oraz aspiracjami i dążeniami pracowników, a jednocześnie należycie wykorzystuje się czas pracy i kwalifikacje zatrudnionych. Jest to najniższy poziom bezrobocia osiągany przez gospodarkę. Przy pełnym zatrudnieniu na bezrobocie składa się jedynie bezrobocie frykcyjne i strukturalne.

Bezrobocie stanowi zaprzeczenie pracy. Wywołuje negatywne skutki ekonomiczne, dochodowe i społeczne. Praca odgrywa doniosłą rolę w życiu człowieka i społeczeństwa. Spełnia ona trzy podstawowe i współzależne funkcje:

• funkcja ekonomiczna - tworzy nowe wartości, umożliwia wzrost produkcji dóbr i usług, przyczynia się do wzrostu dobrobytu społecznego, jest aktywnym czynnikiem wzrostu gospodarczego,

• funkcja dochodowa-praca jest najważniejszą formą dochodu,

• funkcja społeczna-środek zaspokojenia aspiracji zawodowych i społecznych.

Część zasobów siły roboczej, która aktywnie poszukuje zatrudnienia za pośrednictwem urzędów pracy lub poza nimi tworzy podaż pracy. Wyraża ona dodatnią zależność między poziomem płac realnych, a liczbą pracowników lub roboczogodzin oferowanych na rynku pracy w danym okresie, przy założeniu, iż pozostałe czynniki nie ulegają zmianie. Aktywność zawodowa oznacza wykonywanie lub gotowość do wykonywania pracy w zamian za wynagrodzenie lub inną formę środków utrzymania. Miarą poziomu aktywności zawodowej jest współczynnik aktywności zawodowej - stosunek pracujących i bezrobotnych do liczby całej populacji w danej kategorii wieku.

Z pomiarem bezrobocia wiążą się dwa terminy:

• Poziom bezrobocia oznaczający globalną liczbę osób poszukujących pracy, ustaloną na podstawie ewidencji urzędów pracy, badań aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) lub na podstawie specjalnych badań ankietowych (np. bezrobocie ukryte na wsi).

• Stopa bezrobocia, która jest miernikiem (wskaźnikiem) procentowym wyrażającym najczęściej stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludności aktywnej zawodowo tj. pracującej i bezrobotnej łącznie.

Wskazuje, jaka część zdolnych do pracy zasobów siły roboczej pozostaje na bieżąco bez pracy i obrazuje stopień natężenia zjawiska w różnych okresach czasu (miesiąc, kwartał, rok), w wymiarze globalnym, regionalnym, lokalnym, w odniesieniu do poszczególnych kategorii ludności, w miastach i na wsi oraz porównawczo w skali międzynarodowej.

Bezrobocie nie może zostać nigdy wyeliminowane całkowicie. Zawsze istnieje pewien minimalny procent siły roboczej, który nie znajduje zatrudnienia z powodu strukturalnych problemów gospodarki i przechodzenia między poszczególnymi miejscami pracy. Jest to tzw. naturalna stopa bezrobocia. Występuje wówczas, gdy rynek pracy jest w równowadze. Rzeczywista stopa bezrobocia kształtuje się jednak na poziomie wyższym niż stopa naturalna.

Bezrobocie jako problem społeczny- wybrane aspekty

Bezrobocie dla jednostek i rodzin nim dotkniętych oznacza:

• Pauperyzację i spadek aspiracji do uczestnictwa w kulturze i kształcenia dzieci. Zepchnięcie wielu ludzi na poziom biedy a nawet nędzy, których przejawami są: niepłacenie za mieszkanie, światło, gaz, obniżenie wartości odżywczych posiłków, pojawianie się ludzi w łachmanach.

• Degradację moralną - degradację podmiotowości szczególnie ludzi młodych i dorastającej młodzieży, przestępczość, udział w zamieszkach, zadymach.

• Bezrobotni są potencjalną bazą społeczną skrajnych ruchów politycznych zagrażających prawu, demokracji, destabilizujących państwo.

Nasuwa się zatem obraz jednostki w średnim lub starszym wieku, mieszkającej z reguły na wsi, lub w małym mieście, słabo wykształconej, o niskich, bądź wąskich kwalifikacjach, nie dających konkurencyjności na rynku pracy, zmuszonej do trwałej zmiany stylu życia z powodu gwałtownego obniżenia poziomu dochodów. Cała jej uwaga zostaje skoncentrowana na obronie zagrożonej pozycji społecznej, standardu życiowego i bezpieczeństwa socjalnego. Dotychczasowe miejsce pracy w państwowym przedsiębiorstwie często przestaje istnieć, brak środków finansowych, i przede wszystkim elastyczności i przedsiębiorczości, uniemożliwia samodzielne podjęcie działalności gospodarczej, czy choćby przekwalifikowanie się i dostosowanie do wymagań potencjalnych pracodawców. Świadomość ograniczenia możliwości życiowych prowadzi raczej do pasywności i apatii niż postaw aktywnych, stąd pojawia się frustracja, depresja, postawy roszczeniowe, niechęć wyrażana wobec systemu i tych, którym udało się odnieść sukces.

Koszty przemian dotyczą bardzo różnych obszarów funkcjonowania społecznego, ale wskazać należy wśród nich przede wszystkim na długotrwałe bezrobocie, narastającą degradację ekonomiczną i związaną z nią marginalizację społeczną, bardzo niski poziom konsumpcji, słaby dostęp do edukacji, brak uczestnictwa w życiu społeczno-kulturalnym, brak poczucia wpływu na własne życie, przekonanie o niereprezentatywności instytucji demokratycznych. Elementy te mają charakter dziedziczny - w olbrzymiej mierze przenoszą się na kolejne pokolenia. Stąd z opisaną wyżej kategorią, wiąże się także grupa osób, które można określić mianem przegrywających. Ich szanse na przystosowanie się i zaadaptowanie do warunków nowej gospodarki są w dużej mierze ograniczone, choć nadal istnieją. Dotyczy to przede wszystkim młodzież wkraczającą dopiero na rynek pracy, a wywodzącą się ze środowisk dotkniętych systemowym ubóstwem (m.in. z obszarów wiejskich, wśród długotrwale bezrobotnych itd.). Utrudniony dostęp do edukacji spowodowany trudnym położeniem materialnym rodzin pochodzenia, duże bezrobocie panujące wśród absolwentów masowo opuszczających przestarzałe szkolnictwo zawodowe, nikła perspektywa budowania kariery zawodowej i podniesienia swojego statusu społeczno-materialnego - wszystko to sprawia, że stają oni przed niezwykle trudną sytuacją. Wyjściem z niej jest wyłącznie zdobycie praktycznej wiedzy o zasadach funkcjonowania gospodarki rynkowej i podjęcie aktywnych działań, zmierzających do poprawy swojej sytuacji, zamiast kontynuacji negatywnych wzorów przejętych od otoczenia. Z szerszego punktu widzenia, szansą na minimalizowanie kosztów przemian wśród ludzi młodych, może być tylko właściwie prowadzona polityka państwa, ukierunkowana na reformę systemu szkolnictwa średniego i wyższego szczebla, nastawioną na zwiększenie jego dostępności i dostosowanie do oczekiwań rynku. Jak dotąd władze centralne nie uczyniły przez cały okres transformacji niczego istotnego dla dopasowania modelu edukacji do potrzeb gospodarki wolnorynkowej. Kurczenie się najmniej przydatnego w nowych warunkach typu kształcenia tj. zasadniczego zawodowego, wynikało z upadku szkół przyzakładowych i nie miało ani odpowiedniej skali, ani wspieranej przez państwo alternatywy w postaci szybkiego rozwoju średniego szkolnictwa ogólnokształcącego i wyższego. Gwałtowny wzrost liczby studentów był z kolei rezultatem decyzji poszczególnych uczelni i równie gwałtownie się skończył, gdy okazało się, że ani rząd, ani parlament nie zamierzają w najmniejszym stopniu angażować się finansowo w rozwój szkolnictwa wyższego. Wszystkie te spontaniczne i pozbawione państwowego wsparcia zmiany strukturalne oraz ilościowe w oświacie, a także w nauce, dalece nie nadążały za zmianami systemowymi

Uwarunkowania strukturyzacyjne i dynamika bezrobocia w Polsce

Rozpoznanie struktury demograficzno-społecznej bezrobotnych umożliwia określenie stopnia zagrożenia bezrobociem różnych grup ludności i ma istotne znaczenie w podejmowaniu wielu decyzji ekonomiczno-społecznych. Głównymi cechami zróżnicowania bezrobotnych są wiek, płeć, miejsce zamieszkania, poziom wykształcenia, sektor własności ostatniego miejsca pracy i czas pozostawania bez pracy.

Bezrobotni według wieku.

Cechą najsilniej różnicującą poziom i natężenie bezrobocia jest wiek. Wśród ogółu bezrobotnych w Polsce najliczniejszą grupę stanowi młodzież w wieku do 24 lat, która do 1995 roku stanowiła ok.35% ogółu zarejestrowanych, w latach 1996-1999 odsetek ten zmniejszył się do 31% [Author ID1: at Tue Mar 4 18:56:00 2003 ].

Odsetek bezrobotnych w wieku 25-34 lat spadał do 1995 roku, w następnych latach rósł, w wieku 35-44 lat nieznacznie się wahał (około 25%), natomiast stale zwiększał się odsetek bezrobotnych w wieku powyżej 45 lat, który w 1999 roku wyniósł aż 17,4%.

W latach 1991-1999 prawie 75%ogólnej liczby zarejestrowanych bezrobotnych nie przekroczyło 34 roku życia, a zdecydowana większość (80-90%) była w wieku mobilnym tj. do 44 lat. Oznacza to, że większość bezrobotnych w Polsce była w wieku najwyższej aktywności zawodowej, a wśród nich dominowała młodzież.

Struktura bezrobotnych według płci.

Płeć staje się cechą dyskryminującą w pracy zawodowej, a także czynnikiem znacznie ograniczającym możliwości opuszczenia populacji bezrobotnych. Od początku lat dziewięćdziesiątych bezrobocie w Polsce charakteryzuje stała liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami, która systematycznie rosła z 51% w 1990 roku do ponad 60% w 1997 roku. Różnice te wskazują na selektywny charakter bezrobocia ze względu na płeć i świadczą o nierówności kobiet na rynku pracy.

Do 1994 roku tempo wzrostu bezrobocia kobiet było szybsze niż mężczyzn, a po 1994 roku mimo spadku zjawiska udział kobiet wśród ogółu bezrobotnych stale się zwiększał osiągając wartość najwyższą w 1997 roku - 60,4% (zob.tab.2). Stopa bezrobocia kobiet była zawsze wyższa od stopy bezrobocia mężczyzn, a tempo spadku niższe od tempa spadku stopy mężczyzn.

Struktura bezrobotnych według wykształcenia.

Wyznacznikiem pozycji na rynku pracy i szans bezrobotnych na znalezienie pracy jest poziom wykształcenia i przygotowania zawodowego.

Najliczniejszą grupę wśród ogółu bezrobotnych w Polsce stanowiły osoby o najniższych kwalifikacjach (38-39%) tj. o wykształceniu zasadniczym zawodowym (zo.tab.3). Drugie miejsce z tendencją wzrostową (32-34%) zajmowały osoby o wykształceniu podstawowym i niższym, a więc bez żadnego przygotowania zawodowego. 20% całej populacji bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, posiadające określone kwalifikacje zawodowe. Najmniej liczna grupa (1,3 - 2,3%) to osoby najwyżej wykwalifikowane, a stosunkowo mała grupa (6 - 7%) legitymuje się wykształceniem średnim ogólnokształcącym.

Przeszłość zawodowa.

Jedna z cech określających pozycję bezrobotnych na rynku pracy jest ich przeszłość zawodowa. Wyróżnia się cztery podstawowe kategorie bezrobotnych: osoby, które straciły pracę, zrezygnowały z pracy, powracają do pracy po przerwie i poszukują pierwszej w życiu pracy zawodowej.

Wśród bezrobotnych dominują (około 80%) osoby, które już pracowały i posiadały doświadczenie zawodowe. W tej zbiorowości najliczniejszą kategorię tworzą osoby, które straciły pracę na skutek likwidacji zakładu lub stanowiska pracy oraz zwolnień z innych przyczyn. Mniej liczną kategorię stanowią osoby, które zrezygnowały z pracy i poszukiwały nowego zatrudnienia. Odsetek osób wkraczających na rynek pracy po raz pierwszy, niemających żadnych doświadczeń zawodowych, ustabilizował się w latach 1994-1999 na poziomie około 20% ogółu bezrobotnych.

Wyraźnie zmniejszył się odsetek osób, które straciły pracę, na zbliżonym poziomie utrzymywała się liczba osób, które zmieniły pracę, reaktywizowały się po dłuższej przerwie oraz aktywizowały się zawodowo po raz pierwszy.

Istotną cechą bezrobotnych poprzednio pracujących jest struktura według sektora własności ostatniego miejsca pracy, która świadczy o dokonującym się w Polsce procesie przekształceń własnościowych gospodarki.

Od 1994 roku spadek liczby bezrobotnych posiadających przeszłość zawodową był spowodowany zmniejszeniem się liczby bezrobotnych pracujących ostatnio w sektorze publicznym.

Biorąc pod uwagę staż pracy wśród wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych przeważają osoby nieposiadające żadnych doświadczeń zawodowych - ponad 20%, pracujące od 10 do 20 lat - blisko 20% oraz ze stażem od 1 do 5 lat - 17% (zob.tab.5). Najmniejszy jest udział wśród bezrobotnych osób o długim, ponad dwudziestoletnim stażu - 11%.

Bezrobocie na wsi.

Kolejną cechą różnicującą bezrobotnych jest charakter miejsca zamieszkania w podziale na miasto i wieś. Wśród ogółu stałą liczebną przewagę mają mieszkańcy miast nad mieszkańcami wsi, przy czym spada odsetek bezrobotnych w miastach i wzrasta na wsi.

Powszechny spis rolny z 1997 r. ujawnił bezrobocie ukryte w rolnictwie indywidualnym na poziomie ok. 900 tys. osób, w tym 440 tys. osób całkowicie zbędnych. Inne szacunki mówią o 0,8-1,2 mln osób. Łącznie bezrobocie (jawne i ukryte) na wsi wynosi ok.2 mln osób.

Według nowego podziału administracyjnego największy udział bezrobotnych mieszkańców na wsi wśród ogółu bezrobotnych występuje w woj.podkarpackim-65,4% i małopolskim-59%.

Tak więc blisko połowa bezrobotnych to ludność wiejska, w tym niecałe 2% posiada własne gospodarstwo rolne.

Za przyczyny niezmiennego poziomu bezrobocia na wsi należy uznać te cechy, które w ogóle różnią wieś od miasta:

• wiejski charakter osadnictwa cechujący się znacznym rozproszeniem terytorialnym i niewielką gęstością zaludnienia,

• wciąż utrzymujące się różnice (i to czasami bardzo znaczące) w wyposażeniu technicznym między miastem a wsią, brak odpowiedniej infrastruktury, znaczne trudności komunikacyjne, co stawia ludność wiejską poza obszarem zainteresowania potencjalnych pracodawców,

• gorszy poziom przygotowania zawodowego ludności wiejskiej, mniejsze kompetencje językowe, społeczne i cywilizacyjne.

Większe natężenie występowania zjawiska bezrobocia na wsi niż w mieście jest spowodowane: znaczną skalą ujawnienia się na rynku pracy dotychczas ukrytego bezrobocia w rolnictwie, powstaniem dużego bezrobocia z tytułu likwidacji PGR-ów, wzmożoną redukcją z przedsiębiorstw państwowych ludności dwuzawodowej. Czynnikiem utrudniającym ograniczanie bezrobocia na wsi i obniżanie nadmiernego zatrudnienia w rolnictwie jest wysoki demograficzny przyrost siły roboczej, z czego około 45% przypada na wieś.

Bezrobocie wśród niepełnosprawnych.[Author ID1: at Tue Mar 4 19:23:00 2003 ]

Do osób niepełnosprawnych zalicza się osoby, których stan fizyczny lub psychiczny czy umysłowy trwale lub okresowo ogranicza czy uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej.

Aktywność zawodową osób niepełnosprawnych warunkuje orzeczenie o niezdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy co uniemożliwia zatrudnienie lub o pracy w warunkach specjalnych, co często utrudnia podjęcie pracy jeżeli w pobliżu miejsca zamieszkania nie ma zakładu pracy chronionej. Istotnymi czynnikami aktywności zawodowej jest rodzaj schorzenia oraz sytuacja na rynku pracy - liczba i rodzaj ofert pracy możliwej do podjęcia przez niepełnosprawnych.

Dla egzystencji inwalidów ogromne znaczenie ma przyznawana im renta, w wielu przypadkach pomoc społeczna, ale jednak podstawowym sposobem podniesienia poziomu życia, wzrostu poczucia własnej wartości oraz integracji ze społeczeństwem pozostaje praca zawodowa.

Na podstawie szacunkowych danych ocenia się, że w Polsce jedynie co piąty inwalida pracuje zawodowo. W 1998 roku pracowało zawodowo 18,5% osób niepełnosprawnych. Stopa bezrobocia tej grupy jest wyższa niż dla ogółu ludności w kraju. Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest zróżnicowany głównie przez stopień niepełnosprawności i miejsce zamieszkania.

Skala bezrobocia osób niepełnosprawnych na podstawie liczby zarejestrowanych była bardzo mała, zwłaszcza w latach 1992-1993 - [Author ID1: at Tue Mar 4 19:26:00 2003 ]0,1% ogółu bezrobotnych (zob.tab.7). Być może było to spowodowane nierejestrowaniem się ze względu na znikome szanse pozyskania pracy. Nagły wzrost odsetka inwalidów w 1994 roku - 2,7% prawdopodobnie wiązał się z podjęciem przez urzędy pracy działań na rzecz aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych. Skala bezrobocia tej kategorii bezrobotnych w porównaniu z bezrobociem ogółu jest niewielka, ale stanowi ważną kwestię społeczną.

1.Problem bezrobocia w powiecie stalowowolskim

Stalowa Wola leży w południowo-wschodniej Polsce, w szerokim pasie równin nadrzecznych, na skraju Puszczy Sandomierskiej.
Jest miastem o 60-letniej historii, powstałym w wyniku realizacji programu COP. Zlokalizowany tutaj przemysł zbrojeniowy, elektromaszynowy, hutniczy i energetyczny stanowił podstawy do intensywnego rozwoju 1.Ogólna charakterystyka powiatu stalowowolskiego

miasta. W wyniku poniesionych ogromnych nakładów inwestycyjnych , Stalowa Wola stała się znaczącym ośrodkiem przemysłowym w Polsce, znanym z tradycji dobrej gospodarki. Świadczy o tym dynamiczny rozwój sektora prywatnego oraz zmiany w strukturze organizacyjnej przedsiebiorstw przemysłowych, handlowych i usługowych.

Przemiany polityczno-społeczne a zwłaszcza funkcjonowanie gospodarki wolnorynkowej były ogromną szansą w pełni wykorzystaną przez Stalową Wole. Miasto z założenia przemysłowe , dzięki inwestycjom zmierzającym do poprawy stanu środowiska naturalnego (oczyszczalnie ścieków , wyposażenie emitorów w cyklony, multicyklony, filtry i odpylacze, rekultywacja skladowisk odpadów) jest czyste i przyjazne ekologicznie dla 72 tysięcy jego mieszkańców.
Okolice Stalowej Woli to obszar o dużych walorach turystycznych . Duże obszary leśne, do których przylega miasto (bedące pozostaloscia po dawnej Puszczy Sandomierskiej) , na których zyja liczne gatunki fauny i obfitość starych drzewostanów leśnych, tworzy atrakcyjne środowisko naturalne i sprzyja rozwojowi turystyki. W niedużej odleglosci od Stalowej Woli istnieje możliwosc odbywania atrakcyjnych wycieczek, a także polowań (dziki, sarny, jelenie), oraz odstrzału zajecy, bażantów i dzikiego ptactwa.

2. Sytuacja na rynku pracy w powiecie stalowowolskim

Powiat stalowowolski został uznany za zagrożony szybko rosnącym bezrobociem, a ze względu na trudną sytuację na lokal­nym rynku pracy wskazane jest w dalszym ciągu utrzymanie takiego statusu.

Dlatego, że powiat znalazł się w wykazie powiatów uznanych za zagrożone szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym uruchomione zostały specjalne instrumenty ekonomiczno - finansowe pozwalające na prowadzenie działań zmierzających do aktywizacji lokalnego rynku pracy, a także poszerzono osłony socjalne dla złagodzenia negatywnych społecznie skutków bezrobocia.

Sytuacja na rynku pracy w powiecie nadal jest jednak bardzo trudna, a stopa bezrobocia jest najwyższa w woj. podkarpackim. Powiat stalowowolski jest powia­tem o charakterze typowo rolniczym o słabo rozwiniętej infrastrukturze gospodarczo - przemysłowej, co determinuje trudną sytuację na lokalnym rynku pracy i nie sprzyja powstawaniu nowych miejsc pracy.

Słabe gleby i duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych sprawiają, że pro­dukcja rolna i zwierzęca jest poniżej średniej krajowej. Dlatego też wysoka stopa bezrobocia w powiecie nierozerwalnie związana jest z rolniczym charakterem tych terenów i niskim stopniem urbanizacji. W tym regionie występują również bariery infrastrukturalne, edukacyjne oraz finansowe. Z roku na rok wzrasta licz­ba osób długotrwale bezrobotnych powyżej 30 roku życia, które mają coraz mniejsze szansę na uzyskanie zatrudnienia ze zdecydowaną przewagą kobiet. Wzrasta również liczba osób bez prawa do zasiłku dla bezrobotnych.

W powiecie stalowowolskim od 1999 roku odnotowuje się tendencję wzrostową w ilości rejestrowanych bezrobotnych, wzrost ten zauważalny jest w każdym z przedziałów wiekowych.

Biorąc pod uwagę kryterium wykształcenia zarejestrowanych bezrobotnych, obserwowana jest analogiczna sytuacja .

.

STATYSTYKI

Stan na 30.09.2003R.

Tabela 1.Zarejestrowani bezrobotni powiecie stalowowolskim.

LICZBA ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH
Wyszcze- gólnienie	Ogółem	Kobiety	z prawem do zasiłku		bez prawa do zasiłku		ze zwolnień grupowych		absolwentów
	O	K	O	K	O	K	O	K	O	K
Stalowa Wola	4865	2746	496	224	4369	2522	199	145
Bojanów	566	273	50	8	516	265	36	27
Pysznica	509	244	58	20	451	224	34	22
Radomyśl	536	295	48	15	488	280	30	25
Zaklików	627	361	63	23	564	338	30	20
Zaleszany	735	383	89	29	646	354	31	14
POWIAT	7838	4302	804	319	7034	3983	360	253	507	266

Tabela 2. Liczba bezrobotnych według wieku.

LICZBA ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH WG WIEKU W LATACH
Wyszcze- gólnienie	od 15 do 17		od 18 do 24		od 25 do 34		od 35 do 44		od 45 do 54		od 55 do 59		60 i więcej
	O	K	O	K	O	K	O	K	O	K	O	K	O	K
Stalowa Wola	5	1	1540	800	1457	889	977	609	807	424	66	23	13	-
Bojanów	-	-	167	67	185	105	147	78	59	20	7	3	1	-
Pysznica	-	-	125	64	165	101	129	62	80	16	9	1	1	-
Radomyśl	-	-	186	102	155	103	121	68	68	22	6	-	-	-
Zaklików	-	-	189	117	210	129	143	83	72	29	12	3	1	-
Zaleszany	-	-	213	112	234	131	172	98	105	39	11	3	-	-
POWIAT	5	1	2420	1262	2406	1458	1689	998	1191	550	111	33	16	-

Tabela 3. Liczba bezrobotnych według wykształcenia.

LICZBA ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH WG WYKSZTAŁCENIA
Wyszcz- ególnienie	wyższe		policealne i średnie zaw.		średnie ogólnokszt.		zasadnicze zawodowe		pozostałe
	O	K	O	K	O	K	O	K	O	K
Stalowa Wola	408	252	1402	918	443	331	1329	615	1283	630
Bojanów	8	5	92	58	22	20	259	125	185	65
Pysznica	16	13	118	77	25	19	167	82	183	53
Radomyśl	15	10	122	85	26	24	180	98	193	78
Zaklików	28	18	154	119	46	36	209	98	190	90
Zaleszany	31	18	162	111	31	29	259	114	252	111
POWIAT	506	316	2050	1368	593	459	2403	1132	2286	1027

Tabela 4. Liczba osób uprawnionych do:

LICZBA OSÓB UPRAWNIONYCH DO:
	O	K
zasiłków przedemerytalnych	586	246
świadczeń przedemerytalnych	1616	717

Tabela 5. Stopa bezrobocia.

STOPA BEZROBOCIA
powiat stalowowolski:	- %
województwo podkarpackie:	- %
Polska:	- %

Aktualnie odnotowuje się tendencję wzrostową w poziomie rejestrowanego bezrobocia. Na dzień 30.09.2003 roku zarejestrowało się 7838 osób bez­robotnych a duża ilość osób nie ma prawa do zasiłku z tytułu pozostawania bez pracy. Do rejestru wracają osoby, które w II kwartale 2000 roku podjęły prace w ramach prac interwencyjnych, bądź robót publicznych lub podjęły prace krótkotermino­wą. Dlatego wskaźnik bezrobocia w roku poprzednim był niższy niż na dzień 30.09.2003roku.

Znaczący wpływ na poziom bezrobocia w powiecie ma coroczna rejestracja absolwentów szkół ponadpodstawowych i wyższych, tym bardziej, że dla wielu z nich brak jest odpowiednich propozycji pracy. Zareje­strowało się wielu absolwentów różnych typów szkół, którzy po ukończe­niu nauki mają problem ze znalezieniem pracy.

Największa liczba osób pozostających bez pracy to osoby w wieku od 18 do 34 lat. Stanowią oni 65% ogólnej liczby bezrobotnych w powiecie.

Rynek pracy powiatu stalowowolskiego charakteryzuje się dużą nierównowagą pomiędzy popytem i podażą zasobów pracy. Ilość miejsc pracy oferowanych przez pracodawców, bezpośrednio i za pośrednictwem PUP jest znacznie niższa niż liczba bezrobotnych zarejestrowanych w tutejszym Urzędzie Pracy.

W Stalowej Woli sytuacja w zakresie posiadania stosownej liczby odpowiednich ofert pracy przedstawia się wyjątkowo niekorzystnie .Z roku na rok maleje liczba ofert pracy niesubsydiowanej, wzrasta procentowy wskaźnik udziału ofert pracy subsydiowanej i jak wynika z powyższego zestawienia więk­szość działań ze strony Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli prowadzonych jest dzięki środkom Funduszu Pracy.

Na 1000 bezrobotnych przypadało kilkadziesiąt ofert pracy. Poszukiwano zwłaszcza pracowników niewykwalifikowanych oraz z wykształceniem zasadni­czym zawodowym. Natomiast w niewielkim zakresie Powiatowy Urząd Pracy w Stalowej Woli dysponował ofertami pracy dla osób z wykształceniem średnim, policealnym i wyższym.

Na taką sytuację ma wpływ wiele czynników. Najważniejszym z nich jest niewielka liczba podmiotów gospodarczych na terenie działania PUP Stalowa Wola(powyżej 5 pracowników zatrudnia tylko 190 pracodawców), a także stagnacja w dziedzinie powstawania nowych zakładów pracy i rozwoju istniejących, po­wodująca brak przyrostu miejsc pracy .

Większość istniejących jeszcze zakładów pracy na terenie powiatu nie jest zainteresowana zwiększeniem zatrudnienia, uzasadniając to tym, iż mają trudno­ści ze zbytem wytwarzanych produktów, ograniczonym popytem na usługi ze względu na obniżające się dochody miejscowej społeczności oraz wysokim kosztem utrzymania pracownika w stosunku do osiąganych dochodów. Sprzyja to nielegalnemu zatrudnieniu oraz zatrudnianiu emerytów i rencistów bez opła­cania składki ZUS.

Szczególne zagrożenia na lokalnym rynku pracy niosą zwolnienia pracow­ników z przyczyn dotyczących zakładów pracy, czyli zwolnienia grupowe oraz reorganizacje. Kolejna przyczyna to stagnacja w dziedzinie powstawania nowych zakładów pracy, a co za tym idzie brak przyrostu miejsc pracy, również wzrost zwolnień osób w średnim wieku o dłuższym stażu pracy, którzy mogą otrzymać zasiłek lub świadczenia przedemerytalne. Następna przyczyna to spadek aktyw­ności u osób długotrwale bezrobotnych, zwłaszcza starszych i niewykwalifiko­wanych, które stają się z biegiem czasu bierności zawodowej coraz mniej aktyw­ne w rzeczywistym poszukiwaniu pracy we własnym zakresie oraz są mniej po­datne na szkolenia i przekwalifikowania zawodowe.

Formy walki z bezrobociem w powiecie stalowowolskim

Polityka państwa na rynku pracy w gospodarce rynkowej obejmuje część pasywną, której głównym zadaniem jest pomoc socjalna osobom pozostającym bez pracy oraz część aktywną, której zadanie polega na redukcji bezrobocia.

Pasywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje różnorodne formy po­mocy finansowej dla bezrobotnych. Należą tutaj takie formy pomocy jak: zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, a także dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emerytury. Naj­bardziej pomocną formą dla ludzi bezrobotnych są zasiłki.

Rozwiązania w zakresie zasiłków dla bezrobotnych różnią się przede wszystkim kryteriami ich przyznawania, także maksymalnym okresem ich pobie­rania oraz ich wysokością. W różnych krajach występują różne sposoby przy­znawania zasiłków dla bezrobotnych, zależne są one nie tylko od możliwości fi­nansowych budżetu państwa, ale również ze wzglądu na znaczenie, jakie przypi­suje się oddziaływaniu zasiłków na intensywność szukania pracy przez ludzi po­bierających zasiłki.

Aktywna polityka na rynku pracy polega na wykorzystaniu różnego rodzaju instrumentów ekonomicznych do walki z bezrobociem. Można w niej wyodręb­nić politykę makroekonomiczną i mikroekonomiczną.

Polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskal­nych do wpływania na rozmiary zagregowanego popytu na towary. Redukcja bezrobocia w takiej sytuacji wymaga zwiększenia zagregowanego popytu. Jest to przykład typowej keynsowskiej metody nastawionej na zwalczanie bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem.

Polityka mikroekonomiczna obejmuje z kolei zbiór instrumentów, które mają na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy, a także redukcję bezrobocia w określonych grupach roboczych. Ten rodzaj polityki jest nastawiony na zmniejszenie bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego. Do najważniejszych in­strumentów tej polityki należą:

• publiczne programy zatrudnienia, które polegają na tworzeniu przez pań­stwo dodatkowych miejsc pracy dla określonych grup ludzi bezrobotnych,

• politykę subsydiowania zatrudnienia, która polega na udzielaniu subsy­diów dla przedsiębiorstw, które utworzą dodatkowe miejsca pracy lub też zrezygnują z zaplanowanej redukcji zatrudnienia,

• organizowanie szkoleń zawodowych, które umożliwia bezrobotnym zdo­bycie odpowiednich kwalifikacji zawodowych, które mogą pomóc w znalezieniu pracy,

• usługi świadczone przez urzędy pracy, których zadaniem jest pomoc w znalezieniu pracy, a przede wszystkim wskazywaniu wolnych miejsc pracy oraz wolnej siły roboczej,

• różnorodne inne środki zachęcające do zmniejszenia czasu pracy jednego pracownika, czyli poprzez dzielenie jednego etatu pracy między kilku pra­cowników.

Program przeciwdziałania bezrobociu w powiecie stalowowolskim

Powiatowy Urząd Pracy w Stalowej Woli działa w oparciu o Kontrakt Zadaniowy zawierany corocznie pomiędzy Dyrekto­rem Wojewódzkiego Urzędu Pracy a Kierownikiem Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli.Wprowadzenie systemu kontroli zadań w publicz­nych służbach zatrudnienia było rozwiązaniem nowatorskim w tej części Europy. Kontrakty zadaniowe, w oparciu o które Urząd Pracy w Stalowej Woli również działa zaczęto wdrażać z początkiem 1998 roku wprowadzając w życie ideę za­rządzania przez cel na wszystkich szczeblach zarządzania w Systemie Urzędów Pracy i zwiększając odpowiedzialność poszczególnych urzędów pracy w gospo­darowaniu środkami przeznaczonymi na przeciwdziałanie bezrobociu.

Podstawowym zamierzeniem jest zwiększenie skuteczności - zatrudnienio­wej i ekonomicznej - działań urzędów pracy. Podejście to polega - z jednej stro­ny na tym, iż Krajowy Urząd Pracy - na podstawie dokumentów rządowych, na przekład określających przewidywany rozwój społeczny i gospodarczy, określa­jących przewidywaną sytuację na rynku pracy i priorytety polityki Państwa w tym zakresie - wskazuje cele dla podległych sobie służb zatrudnienia. Z dru­giej strony podstawą do określenia celów, które staną się potem konkretnymi za­daniami, są potrzeby lokalnych rynków pracy.

Dlatego też realizacja idei kontraktowania zadań rozpoczyna się na najniż­szym szczeblu zarządzania gdyż tam powiatowe urzędy pracy gromadzą infor­mację o potrzebach lokalnego rynku pracy, analizując strukturę bezrobocia na swym terenia, gromadzą dane o możliwości tworzenia nowych miejsc pracy i potrzebach kadrowych pracodawców. Zbierając również informacje od samo­rządów lokalnych o zapotrzebowaniu gmin na roboty publiczne na rok następny (chodzi tu o potrzeby wynikające z realizacji ważnych dla gmin inwestycji infra­strukturalnych). Te informacje są dla urzędów pracy podstawą do określenia sy­tuacji, która pojawi się w najbliższej przyszłości na lokalnym rynku pracy i za­dań, które muszą zrealizować, aby sprostać oczekiwaniom rynku.

Analizując sytuacje na lokalnym rynku pracy, jak też skuteczność poszcze­gólnych form przeciwdziałania bezrobociu w latach poprzednich, pozwalającą powiatowemu urzędowi pracy określić listę zadań, których realizacja zapewni aktywizację zawodową możliwie jak największej liczby bezrobotnych. Ostateczna treść kontraktu - czyli wielkość zadań i środków finansowych, technicznych i organizacyjnych - jest ustalana w wyniku negocjacji, pomiędzy dysponentem środków publicznych, a realizatorem działań, zadań.

Kontrakt zobowiązuje urzędy pracy do wywiązania się z przyjętych zadań i uzyskania założonych efektów. Do nich należą efekty społeczne, tzn. przywró­cenie do pracy określonej liczby bezrobotnych lub zapewnienie im odpowiednie­go szkolenia umożliwiającego zatrudnienie czy też porad zawodowych. Ważne są również efekty ekonomiczne tj. na przykład - osiąganie zamierzonych efektów społecznych przy optymalnych kosztach. Kontrakt zobowiązuje również drugą stronę tzn. dysponenta środków finansowych - do zagwarantowania przyjętych w kontrakcie środków finansowych na wykonanie zdań. Kierując się założeniami polityki rządu w dziedzinie zatrudnienia i przeciwdziałania negatywnym skutkom bezrobocia, w tym zobowiązaniami wynikającymi z zadań statutowych w zakresie instytucjonalnej obsługi rynku oraz zadań nałożonych na system Urzędów Pracy w Rządowym Programie Promowania Produktywnego Zatrud­nienia i Zmniejszenia Bezrobocia, Programie Promocji Aktywności Zawodowej Młodzieży, Programie Polityki Rodzinnej, Krajowym Programie Działań na Rzecz Kobiet, Rządowym Programie Działań na Rzecz Osób Niepełnospraw­nych i Programie Realizowanym przez Krajowy Urząd Pracy ustala się cele główne do realizacji na określony rok.

Plan działań zmierzających do zwalczania bezrobocia w powiecie stalowowolskim na rok 2003 zakłada przede wszystkim:

1. ograniczenie rozmiarów bezrobocia rejestrowanego poprzez skuteczną i racjonalną realizację polityki produktywnego zatrudnienia, ze szczegól­nym uwzględnieniem programów społecznych tj.:

• polityki rodzinnej w odniesieniu do osób z rodzin o trudnej sytuacji materialnej,

• zmniejszenie bezrobocia na wsi,

• pomocy w zatrudnieniu kobiet,

• aktywizacji zawodowej młodzieży,

• aktywizacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych,

zwiększenie współpracy urzędu pracy z partnerami społecznymi, organi­zacjami pozarządowymi i innymi organizacjami działającymi na rzecz rynku pracy, w realizacji polityki ograniczenia bezrobocia,

usprawnienie usług świadczonych przez urząd pracy i podniesienie ich ja­kości,

zapobieganie długotrwałemu bezrobociu poprzez zapewnienie:

• każdej osobie bezrobotnej przed upływem 12 miesięcy pozostawania na bezrobociu przynajmniej jednej z form aktywizacji zawodowej w postaci szkoleń, propozycji pracy, poradnictwa zawodowego, udziale w programie „Klub Pracy" lub innej,

• każdemu absolwentowi najpóźniej w ciągu 90 dni od dnia zarejestrowania się w urzędzie pracy zaproponowanie oferty w postaci propozy­cji pracy, stażu pracy, szkolenia lub innej formy pomocy aktywizacji zawodowej.

W roku 2003 Urząd Pracy w Stalowej Woli będzie koncentrował się głownie na takich zadaniach jak:

• podniesienie skuteczności programów rynku pracy,

• podniesienie sprawności organizacyjnej urzędów pracy,

• optymalizacji wydatków przeznaczonych na aktywne formy przeciwdzia­łania bezrobociu,

• rozwój współpracy z partnerami społecznymi rynku pracy,

• programy rynku pracy znajdujące oparcie w Środkach Funduszu Pracy, jak i te, które funkcjonuj ą bez jego udziału, realizowane są na terenie po­wiatu brzozowskiego w sposób elastyczny i zróżnicowany, w zależności od sytuacji na lokalnym rynku pracy, a zarazem uwzględniający efektyw­ność tych programów.

• W p

Pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe.

W mojej pracy chciałabym bliżej opisać dwa programy rynku pracy, na któ­rych skupia się Urząd Pracy w Stalowej Woli i wiąże z ich realizacją duże nadzieje na poprawę sytuacji w powiecie odnośnie zmniejszenia się bezrobocia.

Pośrednictwo pracy polega na udzieleniu pomocy bezrobotnym i poszu­kującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia oraz zakładom pracy w znalezieniu odpowiednich pracowników. Konkretyzując pośrednictwo pracy polega w szczególności na:

1. udzielaniu pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w jej uzyskaniu oraz zakładom pracy w uzyskaniu pracowników o odpowiednich kwalifi­kacjach zawodowych,

2. udostępnianiu bezrobotnym poszukującym pracy wszystkich zgłoszonych i aktualnych miejsc pracy,

3. poszukiwaniu wolnych miejsc pracy,

4. powiązaniu kwalifikacji zawodowych bezrobotnych i poszukujących pra­cy z wymaganiami zakładu pracy, niezbędnymi do zatrudnienia na stano­wisku pracy,

5. udzielanie zakładom pracy informacji o możliwościach zatrudnienia pra­cowników z odpowiednimi kwalifikacjami,

6. informowanie bezrobotnych, poszukujących pracy oraz zakładów pracy o sytuacji na lokalnym rynku pracy i przewidywanych zmianach,

7. organizowanie przedsięwzięć umożliwiających kontakty bezrobotnych i poszukujących pracy z zakładami pracy,

8. współdziałaniu z innymi urzędami pracy w sprawach zatrudnienia i bez­robocia oraz na wymianie informacji o możliwościach uzyskania pracy i podjęcia przygotowania zawodowego w zakładach pracy położonych na terenie ich działania,

• informowaniu bezrobotnych o przysługujących prawach i obowiązkach oraz możliwościach uzyskania innej pomocy celem zwiększenia szans za­trudnienia.

Sytuacja, w której ludzie pozbawieni szans na prowadzenie i rozwój własnych zdolności oraz wykazanie swej użyteczności dla społeczeństwa wyraźnie wpływa na ich psychikę. Im dłużej pozostają bez pracy tym mniejsze są szanse na znalezienie jej ponownie. Bezrobotny jest zależny od innych. Każdy człowiek odczuwa to jako utratę znaczenia w społeczeństwie. Brak pracy osłabia jego początkowe poczucie wspólnoty interesów z ludźmi pracującymi. Bezskuteczność poszukiwań pracy i ogarniająca rozpacz prowadzą przeważnie bezrobotnych mężczyzn - głowy rodziny - do zupełnego zobojętnienia, do całkowitego pogrążenia się w zabójczej atmosferze, beznadziejności, która panuje w domu. Często uciekają w alkoholizm lub świat przestępczy.

Tracąc rolę zatrudnionego lub uczącego się każdy człowiek usuwa się z kręgu, z którym łączyły go dotychczas szczególne więzi. Ten upadek z biegiem czasu pociąga za sobą pesymizm i zamkniecie się w sobie. Ma coraz mniej do zaoferowania innym. Widzi tylko swoją biedę. Nie prowadzi życia kulturalnego i towarzyskiego tak niezbędnego do prawidłowego, zdrowego funkcjonowania w społeczeństwie.

BIBLIOGRAFIA:

1.Informacje uzyskane w Powiatowym Urzędzie Pracy w Stalowej Woli.

2.Strona internetowa WWW.pup.stalowa-wola.com.pl

3.Internetowa strona miasta Stalowa Wola WWW.powiatstalowa.pl

4.Begg D., Fischer , Dornbusch R.: Ekonomia t. 2, PWE, Warszawa 1994

5.Mlonek K.: Bezrobocie w Polsce XX wieku w świetle badań, KUP, Warszawa 1999

6.Struktura społeczna, rynek pracy, bezrobocie, pod red. M. Malikowskiego i D. Markowskiego, Wydawnictwo WSP, Rzeszów 1996

K. Mlonek: Bezrobocie w Polsce XX wieku w świetle badań, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1999,op. cit., s. 8

Ibidem, s. 8

Ustawa z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Dz. U. z 1997 r. , nr 25, poz. 131

J. Unolt: Ekonomiczne problemy rynku pracy, PWE, Warszawa, 1996, s.20

A. Błaszczyński, J. Stygares: Słownik pojęć ekonomicznych, Towarzystwo Handlowe „Atlant”, Kraków 1995, op. cit., s. 147

Ciągłość i transformacja gospodarki, pod red. P. Glikman, M. Kabaj, T. Muszkiet, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1997, op. cit., s. 122

K. Mlonek: Młodzież na rynku pracy w Polsce w świetle badań , Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1996, op. cit., s.84

K.Mlonek: Bezrobocie w Polsce..., op. cit., s.13

Ibidem, s. 13

M.Ziółkowski „Postawy wobec władzy i demokracji w okresie transformacji ustrojowej”, s.87

A.Kojder „Spojrzenie na przemiany ustrojowe w Polsce w latach 1989-1997” s. 26

Ibidem, op. cit., s. 121

E. Mandal: Seksizm a rynek pracy.Negatywne stereotypy o pracy zawodowej kobiet, „Rynek Pracy”, 1998, nr 9,

K. Mlonek: Bezrobocie w Polsce..., op. cit., s. 124

Ibidem, s. 124

R. Czyszkiewicz: Bezrobocie wiejskie w Polsce lat dziewięćdziesiątych cz. II, „Rynek Pracy”, 1998, nr 11,

B. Kołaczek: Rynek pracy osób niepełnosprawnych, „Rynek Pracy”, 1999, nr 4,

Ibidem,

A. Kicior-Tchernev: Szkolenia i przekwalifikowania osób niepełnosprawnych - możliwości i bariery, „Rynek Pracy”, 1997, nr 10,

B. Kołaczek: Rynek pracy..., op. cit.,

K. Mlonek: Bezrobocie w Polsce..., op. cit., s. 149

Powiatowy Urząd Pracy w Brzozowie (opr.wł)

---