SZTUKA

 

Znaczenie leksykalne terminu:

Co jest, a co nie jest sztuką?

Słowo „sztuka” jest wieloznaczne, jego znaczenie zależy od kontekstu.

 

Sztuka to:

 

2 odmienne punkty widzenia sztuki:

sztuka jako droga do postępu

sztuka jako tradycyjna funkcja tworzenia piękna.

Umiejętności zdobywane drogą naturalną- sztuka pisania, czytania, mówienia, życia.

Umiejętności do zdobycia których, jest potrzebne specjalne wykształcenie: sztuka kulinarna, jubilerska, magiczna.

W języku potocznym to umiejętność trudna. Wyrażenie „ to nie sztuka” oznacza „nic wielkiego, nic nadzwyczajnego”.

Twórczość artystyczna- sztuka jest pojęciem istniejącym w niektórych przedmiotach dziełach sztuki, wytworach ludzkiej działalności.

Kunszt wykonawczy- w języku niemieckim „ die kunst” = sztuka. W języku polskim sztuka nie pokrywa się z jakością wykonawcza- qualitas. Umiejętność, biegłość w wykonaniu czegoś, talent kunszt wytwórstwo.

 

Z początku XIX wieku, pod wpływem idealistycznej filozofii Hegla, ukształtowała się hipoteza. Pod wpływem tej filozofii pojęciom abstrakcyjnym nadano byt realny(hipostazowanie) np. naród, sztuka, klasa społeczna- przedmiotom już istniejącym nadano atrybuty.

Artysta stał się kapłanem sztuki, jej męczennikiem. Sztuce nadano cechy realnego bytu. Sztuka ulegała sakralizacji, pojmowana była jako zjawisko ulotne.

 

 

Próby intuicyjnego uchwycenia istoty zjawiska: intuicyjna ekspresja, kontemplacja, sztuka jako poznanie(Gadauer), sztuka jako abstrakcja( A. Read), ucieczka od chaosu.

 

Trudno znaleźć realna definicję sztuki,. Wielu starało się droga intuicyjna określić jej zadania. Definicja składa się z dwóch członów: pierwszy - ogólny, drugi- szczegółowy.

 

Shiller: „sztuka jest to przezwyciężenie tworzywa formą”.

J.Conrad ( Korzeniowski) - sztuka to wielkie ucho i oko świata, słyszy i widzi, ma zawstydzać, sztuka jest sumieniem świata. Sztuka tworzona przez ludzi o wyostrzonej wrażliwości. Cierpienie uszlachetniało i dawało większą skalę przeżyć.

B. Crooe- „ sztuka jest domem intuicji” ( intuicja jako metoda poznania) „ sztuka jest domena wyrażania uczuć „ Artysta ma dochodzić do sedna rzeczy dzięki intuicji.( wyczucia, przeczucia) iluminacji, ekspresji, która jest przekaźnikiem, uzewnętrznieniem uczuć. Dzięki intuicji poznajemy uczucia.

Schopenhauer- „ sztuka jest domeną kontemplacji, kontemplacja jest istota sztuki” sztuka jest bezinteresowna, dzieło sztuki przeznaczone jest do kontemplacji, do tego by je odczuć i zrozumieć. Kontemplacja gwarantuje wyższy stopień poznania, daje poznanie stałego, najwyższego „ sedna” Daje możliwość bezinteresownego odbierania sztuki- bez chęci posiadania. Schopenhauer podkreśla - umysłowe i intelektualne odczuwanie sztuki. Przebywanie w obecności dzieła sztuki jest przyjemnością.

H. Read- Doznanie estetyczne, na którym opiera się sztuka, na sztuczne formy i harmonie. Sztuka powstaje w umyśle człowieka, odbiorcy, jest ucieczką od chaosu, szukaniem harmonii przez selekcje, jest poszukiwaniem ładu, form, które się podobają , cieszą. „Sztuka w swoim sensie jest abstrakcyjna” Artysta jest syntetykiem, więc sztuka to kondensacja- skrót rzeczywistości. Artysta dokonując kondensacji musi wybierać. Sztuka odrzuca to co gorsze, wybiera wartości lepsze. Nie ma sztuki bez wartości.

Emanuel Kant: kontemplacją sztuki jest bezinteresowna, właściwy odbiór sztuki nie jest związany z chęcią posiadania jej. Sztuka uwalnia od pożądań, cierpień.

3. Zmiany w znaczeniu słowa „sztuka: w wymiarze historycznym.

Definicja alternatywna sztuki.

Znaczenie słowa” sztuka zmieniało się wraz z czasami. Zgadzało się tylko co do pierwszego członu definicji , mówiącego o tym ze:

sztuka to świadoma ludzka działalność , „sztuka to świadomy wytwór człowieka” (genus)- pisał Tatarkiewicz. ( kiedy działamy nieświadomie nie tworzymy sztuki)

Sztuka to działalność artystyczna a jej wytwory to dzieła sztuki.

Co więc zasługuje na miano sztuki?

Co wyróżnia sztukę?(giferencja)

 

W starożytności i średniowieczu: sztuka była to umiejętność wytwarzania wobec pewnych reguł - w odpowiedniej technice - ars. Sądzono ze istnieją reguły tworzące piękno. Sztuka była bliska rzemiosłu. W zakres tego co dziś nazywamy sztuka wchodziła: nauka, technika i rzemiosło. Za sztukę nie uważano poezji bo powstawała pod wpływem natchnienia. W starożytności popisywano się kunsztem i dokładnością wykonania.

W renesansie: sztuką zaczęli zajmować się rzemieślnicy, nie byli już potępiani, stali się artystami. Malarstwo i rzeźba uważane wcześniej za prace fizyczne zyskały miano sztuki. .

Malarstwo , rzeźba , architektura stały się narzędziami władzy. Wielcy artyści starali się udowodnić ze ich sztuka należy do sztuk umysłowych. „Żeniono” więc malarstwo z poezja i filozofia- stad „un pictora poetica”. Artyści musieli jednak należeć do cechów. Duże znaczenie miał warsztat, ciężko było z innowacjami. Doceniania była jakość- szlachetność i trwałość materiału.

W okresie odrodzenia: panował pogląd o starożytnym rodowodzie, że sztuka polega na odtwarzaniu , naśladowaniu natury. Sokrates mówił ze sztuka ma odzwierciedlać rzeczywistość.. Idealizowano rzeczywistość, tworzono piękno idealne np. Dyskobol.

Platon był przeciwnikiem malarstwa, uważał że malarstwo stwarza iluzje, kłam.

[Sztuka żydowska i islamska nie zezwalała na malarstwo naśladowcze.

W chrześcijaństwie istniały okresy tzw. Ikonoklazmu, kiedy to niszczono obrazy, przedstawienia Boga i świętych.]

W czasach nowożytnych: sztuka była łączona z nauka, od innych dziedzin odróżniało ją tworzenie piękna. Artysta stał się człowiekiem od wprowadzania piękna w życie, przedostał się do świata humanistów. Odchodzono od rzemiosła do filozofii, nauki.

 

W XV wieku panowało piękno idealne, tworzone przy pomocy matematyki i geometrii.

Ukształtował się pewien motyw kobiecego ciała np. Wenus z Milo, który w kolejnych epokach ulegał zmianom. ( np. gotycka madonna)

Później zrozumiano, że piękna nie można ograniczać tylko do piękna klasycznego.

Na antycznym poglądzie ( stuka = odtwarzanie rzeczywistości) ,że piękno zawarte jest w naturze opierali się realiści XIX wieku naturaliści( fotograficzna rejestracja życia) , pejzażyści holenderscy oraz Leonardo Da Vinci. Definicję tę odnoszono do malarstwa, rzeźby poezji. Stosowali ją również barokowi iluzjoniści- funkcja mimetyczna, naśladowcza sztuki( naśladowanie ale nie kopiowanie) Najwierniejszym odtwórca natury jest dzisiejsza fotografia. Symbolem sztuki jest zwierciadło, odbiciem życia.

Jedynie architektura - sztuka abstrakcyjna nie jest obciążona naśladownictwem. Jedynie Witruwiusz- starożytny teoretyk architektury twierdził, ze kolumny doryckie, jońskie, koryncki powstały z naśladownictwa postaci męskiej kobiecej i dziewczęcej. W 2 połowie XV wieku Andrea Mantegna wykreował rzeczywistość wirtualna- dającą wrażenie rzeczywistości. Jako pierwszy opanował perspektywę iluzjonistyczna- „ di sotte in su” ( z dołu do góry) tzw. Perspektywa żabia ( fresk „Sala zaślubin”)

Pasje iluzjonistyczne prowadziły do nowych tematów, do większego zainteresowania rzeczywistością, do powstania perspektywy linearnej.

Realizm holenderski był to realizm przedmiotów codziennego użytku ( Bruegel)

Arystoteles mówił: „ od dzieł sztuki nie możemy żądać więcej niż to, że mają kształt”. Sztuka jest więc to kształtowanie rzeczy. Nadawanie rzeczom kształtu, formy jest głównym celem i zadaniem artystów. Podobnie do niego uważali : Witkiewicz ( Witkacy) „twórczość artystyczna jest jednoznaczna z ukształtowaniem formy” i August Zamoyski : „ sztuka jest wszystko co powstało w potrzebie kształtu”, nie tylko potrzeby piękna. Myśl zyskuje kształt i formę( glina szkło ceramika)

Radykalne zmiany poglądów w sztuce nastąpiły w 1 połowie XX wieku. Zaczęły dominować poglądy, ze sztuka jest formą- ideą czystej formy, kształtu. Nie ważne stało się co dzieło ( obraz, rzeźba) przedstawia, lecz jak to robi: nie ważne jak zostało zrobione lecz co.

Narodził się kubizm- odrzucał mimetyzm na rzecz nadawania rzeczywistości geometrycznych kształtów( ogólnie myślenie syntetyczne)

Forma przedmiotu zależy od jego funkcji ( kształt uzasadniony jest funkcją). W dziele sztuki wyróżnia się formę i treść- ukryty sens ( formy symbolizujące ludzkie uczucia) Istnieją więc różnice w poznaniu racjonalnym i rozumowym.

Sztuka oscylowała miedzy formą przedstawiająca a formą geometryczną (bryły)

Forma:

 

Celowa- kształty samochodu, samolotu, narzędzi , sztućców.

Przedstawiająca- drzewo, kwiat, człowiek, ptak, góra, jabłko.

„czysta”- uwolniona od dwóch uzasadnień, forma czysto abstrakcyjna, wymyślona, stałą ideałem do którego dążyli abstrakcjoniści ( Malewicz Kandinsky, Modrian)

 

W XIX wieku zrezygnowano z obserwacji, na rzecz imaginacji tworząc rzeczy abstrakcyjne( uogólnienie, bezprzedmiotowość, abstrahowanie od tego co spotykamy w naturze) Początki ku temu stworzyły społeczeństwa pierwotne.

Sztuka jest subiektywna, artysta mógł stylizować podświadomie rzeczywistość podporządkowując ją własnemu widzeniu świata, dopasowując ją do swojego indywidualnego sposobu życia, stylu.

W okresie renesansu uważano że wyrażanie uczuć to zadanie poezji, a nie malarstwa czy rzeźby. Dopuszczalne były tylko uczucia łagodne i delikatne, uczuciowe „zakłócenia” nie były dozwolone.

Od czasów romantyzmu - XIX wiek źródłem inspiracji dla artystów stała się ekspresja dawniej zarezerwowana dla poezji ( Wg. Benedetto Croce ekspresja to „gra między intuicją a emocja”) ( lecz sztuka którą się zajmujemy nie jest jedyną dziedzina ekspresji bo doskonale eksponują ją inne sztuki np. taniec, muzyka, teatr, dramat itp.) Świetnym przykładem ekspresji jest np. a w antyku późno hellenistyczna rzeźba pt. „ grupa Laokoona” gdzie uczucie jest doprowadzone do ekstremum, lub drzeworyty chiński i japońskie, w baroku- „ekstaza św. Teresy” Berniniego czy też „Rozstrzelanie powstańców madryckich” Goyi. Grymas i gesty były wyrazem uczuć i stanów emocjonalnych.

XIX wiek ekspresjonizm: pewne społeczne „rewiry” gdzie dominował tragizm i biedota.

Uczucia mogą być wyrażane poprzez zestawienie kolorów, form- symbole uczuciowości

Sztuka stanowi rodzaj ujścia uczuć, jest jedną z dróg ujawnienia swoich emocji. Wyróżnia się tym ze wywołuje przeżycia estetyczne. Przeżycia estetyczne to subiektywna reakcja odbiorcy doznań oferowanych przez sztukę, to uczucia przyjemne, umożliwiające kontemplacje. Zagadnieniem sztuki jest poznawanie, obserwacja, wyrażanie, ujawnianie przeżyć.

A w szczególności wywoływanie przeżycia piękna , lecz co to jest piękno?

Doskonale służyło temu malarstwo impresjonistyczne. Z czasem jednak przeżycie piękna stało się subiektywne. Artystom chodziło nie o wyrażanie lecz wywoływanie uczuć.

Definicją sztuki naszych czasów wg. Tatarkiewicza stało się wywoływanie wstrząsów, przeżyć silnych, gwałtownych- uderzenie w odbiorcę. Zaskoczenie takie gwarantuje nam np. „Tusza wołowa” Rembranta ( ogród rozkoszy Bosha, późnogotycki „Chrystus ukrzyżowany” Donatella, manierystyczne „cztery pory roku” Marchimbolda, czy też „Śniadanie na trawie” Maneta lub obrazy turpistów.

Bergson mówił : „sztuka wraża się w psychikę ludzka bardziej niż wyraża” Taki jest dadaizm, surrealizm oraz sztuki awangardowe.

W momencie gdy ważna jest reakcja, wywołanie- ciężar spada na odbiorcę.

Na wywołaniu wstrząsów koncentruje się również współczesna sztuka polska: Wróblewski, Hasior, Abakanowicz.. Artysta staje się skandalistą.

„Sztuka” często utożsamiana była z „twórczością” np. w biblii Bóg stworzył świat z niczego.

Od niedawna wyróżnikiem w sztuce współczesnej jest nowatorstwo, zdolności innowacje kreacyjne. Istnieje bowiem coś takiego jak ludzka indywidualność, więc każdy artysta chce być uważany za twórcę nowej awangardy. W ten sposób doszło do wypromowania twórcy- artysty. Sztukę jednak tworzyli nie tylko innowatorzy ale i kontynuatorzy. Gdyby nie oni, nie powstało by pojęcie stylu, sztuka przecież rozwija się przez kontynuacje.

Inwencyjność, twórczość jest domeną techniki. Nowatorstwo jest godne uwagi historyka sztuki. Znanymi nowatorami w sztuce byli min. Leonadro da Vinci”Mona Lise del Giocondo” , William Turner- po raz pierwszy przedmiotem pejzażu stała się mgła i relacje światła i wody, koloru, Filippo Bruneleschi- pierwsza renesansowa kopuła nad katedra florencka Santa Maria del Fiore.

Podsumowując należało by przytoczyć definicję sztuki wg. Tatarkiewicza: „Sztuka jest odtwarzaniem rzeczy, bądź konstruowaniem form, bądź wyrażaniem przeżyć, jeśli wytwór tego jest zdolny zachwycać bądź wzruszać.”

 

Sztuka jako tworzenie form symbolicznych: pojęcia symbolu i znaku, odpowiedniości analogicznej i arbitracji.

 

E. Casier: Uważał że sztuka tworzy formy symboliczne- działa na zasadzie wywoływania skojarzeń. U Casirera cała sztuka jest symboliczna.

SYMBOL: to postrzegalny zmysłowo odpowiednik pojęcia przedmiotu. Symbole bardzo często obdarzane były tymi samymi cechami co przedmioty, które one oznaczały np. bożki religijne. Współcześnie symbol ma większe znaczenie niż kiedyś np. niszczenie symboli ( religijnych) uważa się za profanacje. Uważano, że istnieje ścisły związek między obrazem a tym co on przedstawia.

ZNAK: bodziec wywoływujący obraz zmysłowym, który jest symbolem. Każdy znak zawiera dwa elementy: bodziec zmysłowy i obraz myślowy. Oparty jest na umowie określającej element i znaczony , skojarzenie jest wynikiem pewnej umowy. Może mieć ono charakter czysto umowny lub umotywowany arbitralnie. ( arbitralny: samowolny, nieuzasadniony) Istnieje jednak grupa znaków umownych analogicznie np. całe malarstwo przedstawieniowe stanowi kompozycję znaków umotywowanych- ikonograficznych. W malarstwie abstrakcyjnym mamy do czynienia ze znakiem nieumotywowanymi- arbitralnymi.

 

Cała sztuka może wywoływać mniej lub bardziej symboliczne wrażenia.

Osiągnięciem jest uświadomienie sobie roli symbolu w sztuce. Kiedyś symbol traktowano bardzo dosłownie, potem odkryto ukryte sensy i znaczenia.( malarstwo niderlandzkie)

Przedmiotom nadawano sens świadomie lub one same nieświadomie w ten obrastały.

Symboliczna była sztuka przełomu XIX i XX wieku np. malarstwo Jacka Malczewskiego

Stanisława Wyspiańskiego Chrześcijańska świątynia z kopułą była symbolem niebios

piramidy- symbolem wszechświata góry centrum świata; wschodni ogród przecięty

dwiema rzekami' (Tygrys i Eufrat)-symbolem raju klasztor, średniowieczny - symbolem boskiego Jeruzalem (symbolika kosmologiczna w architekturze). Nike z Samotraki jest symbolem zwycięstwa w obrazie Giorgiona „Św. Sycylia” (patronka muzyki) dwa rodzaje muzyki - ziemski i boski symbolizują instrumenty. Marię Dziewicę przedstawiano „za pomocą” jednorożca..Były to symbole częściowo umotywowane, częściowo umowne.

 

Różne funkcje sztuki: Sakralne i świeckie( publiczne)totemiczne, kultowe, religijne( transcendencja., przeżycia mistyczne,(pojęcia scrum i sakramentu) poznawcze, terapeutyczne (empatia katarsis)

Podział funkcji sztuki:

Sakralne- reprezentacja Boga wobec ludzi i na odwrót( monumentalne rzeźby, malowidła. Blask to atrybut Boga, wiele dzieł powstawało ku chwale i gloryfikacji Boga)

Świeckie - funkcje zaspokojenia potrzeb ludzkich- osiągniecie, zdobycie rozgłosu.

 

publiczne

prywatne

 

Na początku sztuka spełniała funkcje magiczne - totemiczne, kultowe.

W okresie średniowiecza - były to funkcje religijne. Sztuka przeważnie pośredniczyła w modlitwie, kontakcie z Bogiem , w przeżyciach mistycznych , transcendentalnych (ponadzmysłowych) Sztuka sacrum.

W renesansie mamy do czynienia z funkcjami poznawczymi sztuki. W centrum zainteresowania był człowiek, jego anatomia, wnętrze. Sztuka była pomostem do odkrywania warstw psychiki.. Kierowała tym filozofia homocentryczna.( później nurt eksploracji snów, lęków, koszmarów sennych, ujawnienie ciemnych stron naszej psychiki, oparty był na teoriach Ereida) Konstruowano badawcze urządzenia do poznania optyki ludzkiego widzenia- wykreślono perspektywę linearną.

Sztuka miała również rolę terapeutyczną. Poprzez wczuwanie się , autoidentyfikację- empatię , sztuka dawała uwolnienie, oczyszczenie czyli katarsis ( „Raj ludzkich rozkoszy” Bosh)

 

6. Wytwarzanie rzeczy pięknych: „Wielka Teoria”.

Pojęcia kanonu, harmonii, równowagi, umiaru, „blasku”.

Różne rodzaje symetrii i proporcji.

Piękno obiektywne i subiektywne. Smak i geniusz, „piękno wielorakie”.

 

W odrodzeniu pojawiła się teoria, że funkcją sztuki jest wytwarzanie piękna : Wielka Teoria
mówiła o tym, że piękno klasyczne opiera się na ładzie, ład estetyczny to harmonia
symetria, proporcje i równowaga. Podstawowe kanony Wielkiej Teorii Piękna ( Peryklesa 470-338 p.n.e.), na przestrzeni wieków odnajdujemy w harmonii ludzkiego ciała w prawidłach matematycznych i geometrycznych.

Harmonia to zgodność , wzajemne dopełnianie się, uzupełnianie, współbrzmienie, współistnienie (w muzyce konsonans)Celem harmonii jest osiągniecie ładu w kompozycji. Alberti uważał że „zgodność i wzajemne zgranie części to piękno i harmonia”. Prostota kompozycji to cecha renesansu. Świat w tej epoce wydawał się prosty. Przykładem może tu być Pieta Michała Anioła -Maria (postać wertykalna) trzymająca na kolanach Chrystusa (postać horyzontalna), kompozycja opiera się na planie krzyża wpisanego w trójkąt harmonia występuje tu w sensie formalnym, emocjonalnym i ideowym. Harmonię doskonale ilustruje

 

Śpiąca Wenus” Giorgiooa. Występuje tu ciągłość form proporcjonalna odpowiedniość z ciałem . Z Wenus współgra łagodny i „ciepły” krajobraz. Uwzględniony został tu pogląd szkoły weneckiej że człowiek z naturą tworzy jedność - w obrazie zostało to wyrażone drogą formalną . W obrazie Piotra Bruegela powrót, stada jesienią” panuje pogodny nastrój późnej jesieni, łagodne ukośne_> faliste linie obejmują przyrodę i ludzi.

Libniz mówił że harmonia jest to podobieństwo w różnorodności...) lub jedność w wielości. Jest to inny wyższy rodzaj harmonii polegający na dysonansach, polegający na zgraniu przeciwnych elementów. W opozycji do siebie znajdują się kolory i formy. Libniz uważał, że „tym większa harmonia, im większe są trudności do pokonania”. Przykłady: Bardziej rozbudowane kompozycje malowali min. Veronese i Tycjan, Obraz Veronesa „Marek i Wenus” oparty jest na zespoleniu dwóch przeciwieństw, pojawia się zrównoważenie napięć ciemna męska karnacja i szkarłatna tunika kontra zimna tkanina na kolanach Wenus. „Bachalia” Tycjana(fragment obrazu) przedstawiają dwie tańczące postacie. Jest to kompozycja na zasadzie zrównoważonej opozycji. Całość kompozycji (bardzo bogata kolorystycznie, dynamiczna) to świat przyrody i tłum ludzi, postacie są łączone w grupy. Także „Chrystus i Faryzeusz” (inny tytuł „Grosz czynszowy”) skomponowany jest na zasadzie kontrastu dwóch form - postaci. Chrystus ma postawę otwartą, faryzeusz zaś stoi bokiem, wyłania się chyłkiem z ukrycia. Mamy tu do czynienia z zestawieniem dwóch rąk -jasnej i ciemnej i dwóch twarzy - Chrystus spogląda w oczy faryzeuszowi, a on odwraca wzrok Świetnym przykładem wyższego rodzaju harmonii uprawianego w baroku jest dzieło Tycjana „Miłość niebiańska miłość ziemska” (Tycjan współtworzył z Giorgionem).Według filozofii neoplatońskiej miłość ziemska prowadzi do niebiańskiej Obie miłości są opozycyjne co siebie. Kobieta po prawej stronie obrazu jest naga, po lewej zaś ubrana. Kontrastowy jest również pejzaż: jasny i ciemny, pośrodku znajduje się źródło (studnia). Podstawowym sposobem osiągnięcia harmonii było zastosowanie symetrii.

Pojęcie _„symetrii”(gr. symetria -współmierność) jest niejednoznaczne. Dzisiaj pod tym pojęciem rozumiemy symetrie zwierciadlaną (oś i po obu jej stronach identyczne elementy) Lecz dawniej, a niekiedy i dzisiaj symetria to współmierność czyli posiadanie wspólnej miary np. w porządkach architektonicznych podstawową miarą jest średnica trzonu kolumny (interkolumnium). Na. podstawie modułu ustalano proporcje obiektu. Kiedyś to właśnie współmierność była jednym z warunków uzyskania ładu

Zdaniem Platona brzydota jest brakiem miary.(umiarkowania).Pojęcie umiaru (temperantia) już w renesansie zaczęto przenosić na dzieła sztuki. Uważano, że umiar jest cnota moralną(radykalizm) W baroku już było inaczej.Natomiast w Polsce cechą śląskiego renesansu była masywność brak proporcji oraz „ciężar”.

Umiar to podporządkowanie kompozycji pewnym ograniczeniom liczbowym, niektóre stosunki liczbowe (proporcje) uważano za lepsze, doskonalsze od pozostałych - nazywano je nawet boskimi. Sądzono, że piękno pojawia się tam gdzie są one całkowite np. (1:1)(2:3), ważne były stosunki proste, wspólna miara.

Kanony proporcji ciała ludzkiego powstały w oparciu o teorię symetrii. U Polikleta -„Doryforos” stosunek głowy do ciała wynosił 1/7, a u Lizypa - „Apoksymenos” - 1/8(Apollo Belwederski) Zasady te aż do dziś stosowane są w sztuce.

Przy konstruowaniu właściwych proporcji stosowano również technikę, metodę tzw. Złotego Podziału. Złote cięcie jest poszukiwaniem elementów doskonałych. Jest to stosunek dwóch wielkości dzielących odcinek AC. Wiele „normalnych” przedmiotów konstruowanych jest na zasadzie złotego cięcia np. koperta, pudełka itp. Złote cięcie tworzy normę.

 

Zauważono, że pewne bryły geometryczne różnią się od innych

Platon miał za doskonałe, boskie bryły geometryczne - Wielościany foremne, które są doskonałe symetryczne. Euklides dowiódł że istnieje pięć brył platońskich:

ostrosłup prawidłowy (czworościan foremny - piramida)

sześcian (jego, boki to 6 kwadratów)

ośmiościan (boki to 8 trójkątów równobocznych)

dwunastościan (12 pięcioboków równobocznych)

dwudziestościan (20 trójkątów równo bocznych)

 

Wszystkie te bryły mogą być wpisane w kule lub być na niej opisane. Zaś najbardziej doskonała bryłą jest kulą.

Alberti uważał że wszystko należy ugładzić liniami równoległymi by osiągnąć dobre konstrukcje architektoniczne ( występowanie przekątnych i tych samych kątów w różnych elementach tej samej kompozycji) np. Sant Pietro in Monitorio, czy też Tempietto Bramantego lub fasada kościoła Santa Maria Novella we Florencji - Albertiego, kościół Santo Soirito Filipa Bruneleschiego. Bryły geometryczne zaczęto więc wprowadzać do architektury np. kościoły Palladia na planie koła z kopułami, z zastosowaniem łuku pełnego połówki koła (Rotunda del Vincenza palladia)

Piękno jest wpisane w logiczna konstrukcję świata, a związek wielu teorii piękna jest zapisany w pięknie natury wszechświata, ma charakter obiektywny. Świat jest bowiem dziełem „jakiegoś” wielkiego rozumu. Przyroda sama tworzy system elementów równoważących (ekosystemy,” walki gatunków) Pojęcia na temat piękna zmieniały się

Jedna z teorii głosiła, że (piękno jest subiektywnym odczuciem, że nie ma stałego ideału piękna. Popularne były dwa estetyczne stanowiska:

Relatywistyczne podejście głosiło ze istnieje piękno zależne od epoki, od wykształcenia( w przeszłości ideały piękna były różne) W baroku np. piękno jest wielorakie, różnorodne.

Normatywne podejście uważane jest przez historyków sztuki za niebezpieczne, głosiło że piękno jest obiektywne. Przykładem może być niezmienność muzealnych zestawów, powracanie do starych ideałów kanonów.

 

Komunikacyjna funkcja sztuki : sztuka a retoryka i perswazja, teoria informacji i komunikacji, językoznawstwo, semiologie i hermeneutyka. Kod. Dzieło sztuki jako komunikat, przekaz informacyjny, system znaków. Nadawca i odbiorca.

 

Sztuka jest narzędziem komunikacji , porozumienia, dialogu. Może ona pełnić również funkcje perswazyjne, programowe Komunikacyjne funkcje sztuki to jej związki z literaturą. Związki sztuki z rozległym światem symboli pisarskich są bardzo duże. Pismo pochodzi od małych znaków plastycznych i ideogramów. Obserwuje się powrót do przekazu wizualnego, do świata symboli plastyczno- graficznych - tzw. „wtórny analfabetyzm”, czyli zastępowanie informacji systemami znaków — kodami hermeneutykami (np. Pop -Art , a obecnie systemy operacyjne np. Windows).

Kod to system wyraźnych i społecznie skonwencjonalizowanych znaków np. język mówiony- i pisany.

Natomiast hermeneutyki to znaki niewyraźne, utajnione, przygodne, skonwencjonalizowane -uspołecznione nieświadomie np. język kolorów.

Dzieło sztuki jest formą symboliczną poprzez swoja strukturę poprzez to co wyraża o czym do kogo się zwraca (wartość społeczna, pragmatyczna). Dzieło sztuki informuje o świadomości artysty o poglądach odbiorców. Oceniając dzieło sztuki trzeba wziąć pod uwagę to, jakie wartości artysta chciał przekazać i recepcję, czyli sposób odbierania dzieła w przeszłości.

Zadaniem historyka sztuki jest zrozumienie dzieła sztuki poprzez jego analizę formalną + podteksty, jakieś „utajnione” informacje. Właśnie hermeneutyka to sztuka rozumienia dzieła sztuki poprzez interpretacje. Często potrzebna jest tu znajomość kodu

hermeneutyka- dyscyplina filologiczna, zajmująca się badaniem i interpretacją źródeł pisanych oraz ustaleniem ich poprawnego tekstu (gr. Hermeneulikos - dotyczący, wyjaśniania)

 

Związki sztuki z naturą oraz kulturą materialną i duchową człowieka. Sztuka a natura. Związki sztuki z rzemiosłem, techniką filozofia teologią...

 

Sztuka przenika się z innymi dziedzinami ludzkiej działalności -np. z literaturą - filozofia teologia a nawet z matematyką geometrią naturą i kulturą. To co nas otacza, to natura przekształcona przez kulturę. Sztukę łączą więc ścisłe związki z otaczającą nas rzeczywistością. Najwcześniej sztuka weszła w związki właśnie z naturą.

Filozofia neoplatońska głosiła, że „natura to droga do poznania absolutnego piękna” Pojawiły się dwa pojęcia:

natura stworzona („natura naturrata”)

natura tworząca („natura naturans”), która . z pomocą artysty tworzy dzieła sztuki bo artysta poprawia naturę ale i odtwarza rzeczywistość.

Związki sztuki z naturą to komunikacyjne funkcje sztuki ( punkt 7)

Pod koniec XIX wieku sztuka weszła w koneksje z techniką, została jej podporządkowana(w technikę przekształciło się rzemiosło artystyczne). Związek ten zaowocował konstruktywizmem, funkcjonalizmem, futuryzmem. Sztuka została zdominowana przez technikę, została jej podporządkowana. Echem tego jest dzisiejsza sztuka użytkowa.

Do rozwiązania pozostaje także problem sztuka a nauka. Sztuka współtworzy rzeczywistość a nauka ją bada.

Związki sztuki z filozofią, teologia, religia, magia, sakralne, magiczne, totemiczne kulturowe funkcje sztuki(patrz pkt. 5)

Związki sztuki z obyczajowością człowieka owocują powstawaniem flag, transparentów, dekoracją ceremonii np. ślubów i pogrzebów.

Związki sztuki z psychologią to np. sztuki teatralne - (dramaty. psychodramy i sztuka ekspresyjna.)

Casier mówił :”szuka to kształtowanie form psychologicznych” Sztuka coraz częściej wchodzi w „mezalians” z kulturą masową,. Dzieje się tak z różnych powodów, głównie pieniędzy, staje się produktem ,na sprzedaż, dla zysku. Prowadzi to do banalizacji sztuki - telewizja, reklamy filmy komercyjne itp itd.

 

Granice sztuki w czasie i przestrzeni :historyczne ( początki i ewentualny kres sztuki w przyszłości, kryzys ) topograficzne centra, regiony i peryferie artystyczne.

 

Granice sztuki są. trojakie:

Topograficzne

Chronologiczne

Pojęciowe

 

Granice występowania sztuki odnoszą, się do granic topograficzno- chronologicznych sztuki czyli historycznych oraz czasowych. Dzieła sztuki istnieją na jakimś obszarze przestrzennym i określonym czasie historycznym.

Granice topograficzne — przestrzenne wyznacza zarys naszego globu ziemskiego (i jest to granica stała od czasów plemion - prymitywnych po cywilizacje rozwinięte).W sensie geograficznym sztuka jest tam gdzie są ludzie, jest więc rozmieszczona nierównomiernie. Sztuka istnieje niezależnie od podziałów politycznych..

Potrzeby estetyczne i artystyczne istniały już w społeczeństwach najmniej rozwiniętych, były to potrzeby upiększania np. sztuka tatuażu, .zdobnictwo przedmiotów codziennego użytku.

Potrzeby sztuki związane są ze zdolnością człowieka do myślenia abstrakcyjnego= pojawienie się sztuki.

Granice chronologiczne: Dzieje ludzkości z perspektywy czasu wskazują na to że sztuka towarzyszyła nam od zawsze. Pierwsze ozdoby pojawiły się ok. 60-40 tysięcy lat. p. n. e (Neandertalczyk), później w ok. 35 tys. lat p.n.e. w fazie chatleperońskiej i osyniackiej kiedy to pojawiły się pierwsze ryty i modelunek malarski. Następnie ok. 14 tys. P. n. e. W okresie magdaleńskim powstały najstarsze malowidła naskalne jaskiniowe np. w Atamarze. W 2700 roku p. n. e. Powstała pierwsza budowla- piramida Dżesera: była to sztuka sumeryjsko- akkadyjska. Sztuka europejska zrodziła się we starożytnej Grecji ( Perykles- inicjator wzniesienia na Akropolu Partenonu, Porpylejów, Erchetjonu)

Istnieją także prowincje i centra artystyczne odróżniające się od innych. Pojęcie centrów i prowincji pojawiło się w XIX w. Miasta, ośrodki polityczne utożsamiano z centrami rodzącej się sztuki. Nie wiedziano, że najciekawsze zjawiska powstają na styku kultur np. Wenecja - kontakty z orientem, Hiszpania - świat Arabów a potem Indian, Kresy Wschodnie - kultura łacińska i bizantyjska, Praga czeska, Wrocław (Niderlandy, Wiedeń - protestantyzm z katolicyzmem). Do końca XVII w. sztuka rozwijała się centryczne- dominacja Grecji i Rzymu, potem takim centrum sztuki stał się Paryż-Sztuka elitarna(wyższa) związana była z pewnymi centrami intelektualnymi. Historia sztuki XIX w. spaczyła ten pogląd, ponieważ centra polityczne - stolice imperiów nie były centrami sztuki (Londyn. Berlin. Wiedeń).

Dziś zadajemy sobie pytanie czy istnieją granice finansowe sztuki? Dzieło sztuki przedstawia się nam jako coś wartościowego, lecz nie wszystko co cenne jest sztuką, więc kryterium wartości finansowych nie może wyznaczać granic sztuki..

„Czy istnieję ogólna granica sztuki? Czy sztuka przestanie istnieć? W dziejach sztuki istniały „kryzysy” sztuki np. obrazoburstwo, programy kwestionujące sens sztuki - manieryści (a rebours - na odwrót, wstecz), malarstwo niderlandzkie - sceny karczemne, pijacy, wieśniacy. Obecna świadomość kryzysu sztuki związana jest z rozwojem. sztuk wizualnych kultury masowej. Panuje pogląd, że obecna sztuka to „anty-sztuka”-(np. za' taka uważany był dadaizm). Niepokojącym faktem jest zanik rękodzieła, a rozwój produkcji seryjnej oraz popularyzowanie gorących środków wyrazu (wg. McLunana) .tzn. ograniczających sferę wyobraźni np. filmy wideo i odsunięcie na dalszy plan zimnych środków wyparły działające na wyobraźnię np. książki. Świadomość zagrożenia sztuki powoduje powstawanie wizji katastroficznych. Wg. Szczepańskiego droga sztuki jest następująca: błądzenie- szukanie- znajdowanie

 

”Co jest a co nie jest dziełem sztuki ? (granice pojęciowe)

Odpowiedź normatywna (teoretyczna)

Odpowiedź relatywna (socjologiczna, pragmatyczna)

 

Granice sztuki w sensie teoretycznym to odpowiedzi na pytanie: ,,co jest a co nie jest dziełem sztuki?” Pytanie to podlega osądowi środowisk kompetentnych, lecz w tej sytuacji powstaje pytanie „kto w takim razie jest kompetentny do osądu nad tym co jest a co nie jest dziełem sztuki?. Poszukiwanie odpowiedzi jest codziennym zajęciem tych, którzy sztuką się interesują np. historycy sztuki, znawcy, ludzie wykształceni. Jest to dyscyplina arystokratyczna. Znaleźli oni dwie odpowiedzi tzw. normatywną i relatywną.

 

Odpowiedź normatywna- teoretyczna jest krótka: dziełem sztuki jest coś co posiada określone teoretycznie wartości Wg. Stróżewskiego są to wartości estetyczne i artystyczne.
Na wartości artystyczne składają się dwa elementy artystyczne:

kunszt wykonawczy- umiejętności techniczne, warsztatowe, manualne.

predyspozycje twórcze, czyli tzw. talent - „dar”. Dyspozycje twórcze ocenia się drogą porównania (czy dzieło wnosi coś nowego do dziejów sztuki, czy powiela stare tematy czy też jest nowatorskie, innowacyjne).

Granice teoretyczne sztuki wyznaczają wartości. Dzieła sztuki wartościuje się ze względu na; artyzm, piękno estetyczne (czy dzieło sztuki jest ładne, piękne czy brzydkie). Ocena estetyczna dzieła (odbiór wartości estetycznych)jest subiektywna i bardzo swobodna. wpływa na nią gust odbiorcy (jego poczucie dobrego smaku). O tym czy dane dzieło jest piękne czy brzydkie może mówić każdy. U każdego sztuka wywołuje inne przeżycia estetyczne (także u samego artysty), dlatego opinie na ten temat nie są obowiązujące. Lecz by ocenić dzieło sztuki, pod względem jego wartości artystycznych- by ocenić czy dzieło jest dobre czy złe , by ocenić czy dzieło posiada wysoki kunszt wykonawczy - jego jakość i czy może ono być prekursorem pewnego nowego stylu trzeba mieć specjalne kwalifikacje np. wykształcenie. Stróżewski pisał że „wartości przypisywane przedmiotom ze wzgl.: na piękno mają charakter demokratyczny (...), ze wzgl. na jakość- charakter arystokratyczny^, Pojawia , się tu więc pojęcie „znawstwa” i pytanie ,,czy historyk sztuki musi być znawcą sztuki(kolekcjonerem)?”. Oczywiście najlepiej gdy tak jest. Znawstwo bierze się bowiem z „opatrzenia” - z obcowania ze sztuką, z patrzenia i porównywania. Poza granicą sztuki więc znajduje się to co nieudolne, spartolone, to co standardowe, nieudana kopia - wszystko to gdzie objawiają się braki talentu i kunsztu.

 

Odpowiedź relatywna(socjologiczna. pragmatyczna) brzmi: dziełem sztuki jest to co, większość ludzi za nie uznaje: Wynika z tego, że granice sztuki wyznacza/ umowa społeczna kształtująca się w środowisku osób i grup zainteresowanych przedmiotem, a nie jakieś konkretne kryteria (patrz odp. normatywna). „Aby jakiś artefakt uznać za sztukę, potrzebne jest orzeczenie całego szeregu upoważnionych osób (dyskusja) i instytucji”. Na podstawie ich uzgodnionej opinii i teorii ocenia się dzieło. Potem przystępuje się do badań i opracowani. Powolny proces selekcji i weryfikacji pomaga w odpowiedzi na pytanie „co jest a co nie jest dziełem sztuki?” Z definicją tą wiążą się jednak pewne niebezpieczeństwa -środowisko ludzi zainteresowanych i znawców „nie zostało, dokładnie określone, a to w historii świata ulegało zmianie. Na początku było to mieszczaństwo, ludzie bogaci np. Medyceusze we Florencji (było to rozwinięte środowisko kulturalne). Na przekonanie ogółu miały wpływ elity społeczne, władza polityczna, ekonomiczna. Władza i pieniądze reprezentowały pewien poziom intelektualny, bądź łączyły się w związki z intelektualistami, stanowiły środowisko kulturalne. Dlatego za sztukę uważano tylko sztukę elitarną. Używano określenia: sztuka elit społecznych i intelektualnych. Groziło to tym, że odrzucano sztukę ludową -.plemienną -prymitywną egzotyczną, pozaeuropejską Jednostronność taka bywała bardzo niebezpieczna. Artyści także upominali się o to by ich zdanie również liczyło się w uznawaniu czegoś za sztukę, czy też nie. Wielu z nich nic miało wyższego wykształcenia. Pierwsze akademie sztuki powstały dopiero w XVI wieku i były raczej miejscem spotkań wybitnych już artystów. Uczelnie artystyczne, w dzisiejszym znaczeniu, istnieją zaledwie od wieku XIX. Artyści są subiektywni, dlatego nie powinni oceniać sztuki, decydować o tym co dziełem sztuki jest, a co nie. Historyk sztuki występuje w badaniach jako osoba niezależna, stara się dokonać obiektywnej oceny dzieł artystycznych. Mogą się również zdarzyć próby uzurpacji, monopolizowania prawa do orzekania co jest dziełem ze strony handlarzy kolekcjonerów, władzy, państwa. Aby uniknąć tych zagrożeń potrzebne są instytucje kulturowe, media; czasopiśmiennictwo, środowiska opiniotwórcze, stowarzyszenia, wyższe wykształcenie społeczeństwa, a przede wszystkim - równowaga w dyskusji na temat co jest, a co nie jest dziełem sztuki. Ważne jest by opinie były wyważone, obiektywne - inaczej powstaną zakłócenia i pomyłki w procesie weryfikacji np. Paryż w XIX wieku oddziaływał na taki proces.

 

Sztuka ludowa i zwana naiwną (wg. Piwockiego i Jackowskiego) - cechy specyficzne i wartości.

Sztuka ludowa i sztuka zwana naiwną-to dwa zjawiska z pogranicza sztuki bowiem historia sztuki zajmuje się dziełami sztuki elitarnej. Sztuką ludową zajmuje się etnografia. Sztuka ma również odniesienie do terminologii socjologicznej np. określenie sztuka ludowa. Sztuka ludowa to sztuka tworzona przez lud wiejski zajmujący się rolą, ograniczony do pewnej enklawy, odizolowany od miast i ośrodków intelektualnych. Separacja, oddzielenie od ośrodków twórczych powoduje działania na niskim poziomie artystycznym. Lecz sztuka ludowa najlepiej rozwija się w swoim lokalnym środowisku. Pomimo izolacji pojawiają się dzieła wybitne, zadziwiające swoją śmiałością. Sztuka ludowa nie odznacza się wysokim wykształceniem. Bardzo długo sztuki ludowej nie dostrzegano, nie była ona zauważana aż do końca. XIX wieku ponieważ uważano ją za prymitywną. Negowano opinie znawców .np. Piwockiego („Sztuka żywa”). Uważał on, że sztukę ludową cechuje niższy kunszt wykonawczy, pewna nieporadność technologiczna, powtarzanie schematów (bardzo rzadko podpatrzonych w sztuce wyższej). Kunszt jest to element w dużej mierze nabyty, nauczony, wykształcony element kultury, dlatego w sztuce ludowej jest go brak. Artysta ludowy nie został „zdegenerowany” przez szkoły, jest bardziej naturalny, spontaniczny, jest bardziej sobą. Artysta ludowy nawiązuje do schematu odziedziczonego z pokolenia na pokolenie ( z dziada, pradziada). Powoduje to ograniczoną inowacyjność, która nie jest tam postrzegana jako wysoka wartość. W sztuce ludowej dominują pierwiastki archetypiczne. Wartością sztuki ludowej jest tradycyjność która pozwala nam na poznanie mentalności naszych przodków, dzięki niej możemy dotrzeć do źródeł naszych wartości, tradycji i historii. Schemat wzorca wcale nie musi być zły. Ze względu na małą zmienność wzoru trudno jest datować dzieła ludowe. Gaugin i Picasso w sztuce ludowej znaleźli nowe źródło inspiracji, element interesujący i twórczy. W sztuce polskiej byli to Witkiewicz i Skoczylas .Dlatego sztuka ludowa zasługuje na nasz szacunek i ochronę, a w Polsce ciągle jeszcze jest tematem śmiesznym i wstydliwym.

Sztuka amatorska, zwana naiwną jest to sztuka tworzona przez ludzi wykształconych lecz nie artystycznie i nie rolniczo. Jackowski( Sztuka zwana naiwną) pisze o sztuce amatorskiej na marginesie sztuki oficjalnej. Sztuka zwana naiwną, to sztuka tworzona przez ludzi żyjących w metropoliach, izolowanych od reszty społeczeństwa różnymi barierami np. fizycznymi-niepełnosprawni, chorzy czy też psychologicznymi- ludzie społecznego marginesu, więźniowie emeryci... Twórczość tych ludzi jest pewnego rodzaju rekompensatą, formą autorealizacji, gdyż nie widzieli swojego spełnienia na innych polach. Ich twórczość jest wewnętrzną potrzebą. koniecznością Nie kontynuują typów archetypicznych ,sami są typem, schematem, inspiracje czerpią z pokładów własnej świadomości. Ta sztuka jest autentyczna i szczera nie wynika z „zamówień” jest to sztuka czystego serca. Jej wyróżnikiem jest bezinteresowność. Autentyczność tej sztuki objawia się w naiwności tworzenia, nie dążą do pieniędzy. Powstaje więc pytanie czy dyspozycje prawdziwie twórcze są dostępne, twórcom nieprofesjonalnym, naiwnym? Estetycy pozwalają w wytworach nieprofesjonalnych dostrzegać wartości, sztukę. Potwierdza to potrzebę, istnienia zjawiska sztuki. Źródło sztuki od indywidualnej, jednostki chroni przed urbanizacją kultury masowej, ta tzw. „sztuka samorodna” wzbogaca naszą kulturę artystyczną.

 

Dzieło sztuki i jego struktura : warstwowa. i „pozioma”

Dzieło sztuki ma specyficzna strukturę - składa się z kilku struktur nałożonych na siebie:

Struktura formalna- metaforycznie „pozioma” lub płaska.

Struktura znaczeniowa- warstwowa (semantyczna)

Dzieło sztuki jest semantyczne ( znaczeniowe) wielowarstwowe. Prof. Piwocki twierdzi, że dzieło sztuki jest złożone, skomplikowane.

Dzieło sztuki to twór psychologiczny twór ludzkiej psychiki (ukryta myśl, idea, projekt) i materii jest to nadawanie myśli ludzkiej formy materialnej -posiada one silny związek z rzeczywistością. Artysta ma wizję, którą potem materializuje. Taki proces transformacji, -tzw. proces twórczy, jest bardzo trudny bowiem materia stawia opór artyście, jest to synteza materii i myśli. Obydwa czynniki są w niejakim konflikcie, a artysta dąży do uzyskania harmonii między nimi - wyobrażeniem a kształtem. Potocznie warstwy te nazywamy formą (warstwa zewnętrzna, „płytsza”) i treścią /warstwa wewnętrzna, ,głębsza) Forma powinna służyć treści.

Warstwowa budowa dzieł sztuki wiąże się z podziałem teoretycznym sztuki.

Igarden wyjaśnił strukturę warstwową dzieła w „Studiach z estetyki” tom II. Twierdził że malowidło tworzy podstawę obrazu, lecz samo nie wystarcza do bycia obrazem. Obraz jest to nasza wizja - wizja, która, posiada odbiorca. Należy pamiętać, że malowidło jest jedno a obrazów jest wiele (subiektywnych - istnieją one w umysłach odbiorców)Dzieło sztuki ma więc drugi wymiar, drugą rzeczywistość - to co przedstawia. Przedmiot przedstawiony w obrazie różni się od przedmiotu w rzeczywistości. Dzieła architektoniczne i rzeźba zmierzają się ,swój wygląd w zależności od zmiany położenia oglądającego. Ważna jest tu warstwa wzrokowa (ma wiele przedstawień); czyli wygląd i konkretnie istniejąca trójwymiarowość.

Erwin Panofski natomiast w „Studiach z historii sztuki” wyróżnia trzy warstwy dzieła:

warstwa opisu preikonograficznego - są to motywy dające się zinterpretować za pomocą doświadczenia, przedmioty te możemy odróżnić i nazywać np. osioł to osioł

warstwa opisu ikonograficznego - to motywy, do znajomości, których potrzebne jest oczytanie, znajomość nauki, kultury i religii. Identyfikacji przedmiotów dokonuje się na podstawie znajomości gestów i atrybutów np. człowiek z barankiem to Jan Chrzciciel.

warstwa interpretacji ikonologicznej -jest mało zrozumiała.- ponieważ niektóre przedmioty i postacie mają podwójne znaczenia. Potrzebna tu jest znajomość epoki ,i problematyki kultury, tradycji obyczajów, znaczeń i odniesień, intuicja syntetyczna., objawów sytuacji historyczno kulturowej.

Po doświadczeniach ze sztuką abstrakcyjną obecnie panują. tendencje do akcentowania formy. W strukturach formalnych także występuje kombinacja rożnych elementów np. punktów, linii, plam barwnych tub świetlnych (światło-cieniowych)kompozycji brył geometrycznych, przedmiotów, postaci, struktur pociągnięć pędzla (struktura konstrukcyjna, dekoracyjna, funkcjonalna) - pisał o tym Skubiszewski w „Elementach metodologii” W różnych okresach następowały różne stopnie odniesienia tych elementów przedstawianego przedmiotu. Wchodziły one między sobą w różne związki np. w obrazach warstwy te mocą istnieć niezależnie lub współzależnie - nakładać się na siebie. Często relacje te mogą mieć charakter estetyczny - harmonia, równowaga, symetria. Niektóre układy elementów mogą

utrwalać się w pewne schematy, motywy, typy. Ma to związek ze zjawiskiem stylu.

Struktury preferowane i powtarzane w pewnych, .epokach składają, się na styl np. w architekturze - kościoły na pianie krzyża rzymskiego i greckiego lub styl w malarstwie renesansowym (qatrocento) - kompozycja horyzontalno - wertykalna, później w cinquecento układ oparty o trójkąt, wcześniej o krzyż wpisany w okrąg, j

Semantyczna struktura treści także może być w zależności ze strukturą formalną (jedynie formiści oderwali kolor od znaczenia -jest to konflikt struktur czy niezależność ?) Znaki formalne, nawet te abstrakcyjne mają związek z jakimiś treściami. Żeby je zdekodować potrzebna jest znajomość kodu (kod figuratywny, analogiczny i umowny w malarstwie) np. postać ludzka u Michała Anioła jest symbolem prawd filozoficznych, ludzkiej kondycji, sensu istnienia. Nie ma formy, która by się z czymś nie kojarzyła. Mit czystej formy jest tylko mitem. Forma dzieła sztuki nie musi być bogata i skomplikowana aby treść, cześć semantyczna była złożona np. „Mona Lisa di Giocondo” - prosta forma a tyle doznań. Formy, przez które znaczenia zostają określone mają odniesienia,, bezpośrednie i zakryte. Znaki analogiczne przypominają bezpośrednie odniesienia, znaki umowne -symbole głębiej ukrytej rzeczywistości”. Właśnie to wyróżnia dzieło od kiczu. -Kicz jest płaski i nudny; nie ma ukrytych znaczeń..

 

Dzieło sztuki jako zabytek. Definicje zabytku, dobra kultury, dziedzictwa i krajobrazu kulturowego. Wartości kwalifikujące zabytek(wg. Regla)

Historyk sztuki nie musi interesować się wszystkimi dziedzinami sztuki(np. sztuka ludowa),

ale jego uwagi nie może być pozbawiony żaden zabytek:

Słowo „zabytek” ( od słowiańskiego zabyć: pomnieć, pamiętać) to coś co pomaga pamiętać (o wartościach, przeszłości, tradycji), a jednocześnie domaga się pamięci. Podobne znaczenie ma słowo „pomnik”. W innych językach „zabytek” = „pomnik” (monument). Innym - prawnym terminem jest określenie „dobro kultury”. Nie każde dobro kultury jest zabytkiem, ale każdy zabytek jest dobrem kultury.

Samuel Bogumił Linde pisał , że zabytek to pomnik starożytności. Bruckner zaś twierdził, że to wszystko co z dawnego bytu ocalało Jan Prószyński uważał, że zabytek to świadectwo dawnej działalności ludzkiej dokumentujące przeszłość, identyfikujące społeczeństwo kulturalnie, historycznie, politycznie, że jest to przedmiot stylowo kulturowo, artystycznie związany z minioną epoką, podlega ochronie, prawnej i ma wartość muzealną. Zabytki są elementem tożsamości narodowej, różnych społeczności np. Bazylika Św. Piotra w Rzymie identyfikuje wiernych świata, Forum Romanum identyfikuje Europę jako kontynent a zamek na Wawelu czy też Zamek Królewski w Warszawie identyfikuje nas — Polaków jako naród.

Zabytki spełniają role sztandarów totemów mają ogromny wpływ na integrację społeczeństwa jedność kulturowa, historyczna, polityczna) O zabytkach mówi się w kontekście ich ochrony. W 1962 roku powstała ustawa o muzeach i ochronie zabytków kultury. Wg. tej ustawy, dobro kultury to każdy „przedmiot ruchomy lub nie ruchomy, dawny lub współczesny mający znaczenie dla kultury ze względu na swą wartość historyczną i artystyczną.” Słownikowo zaś zabytek jest to „obiekt lub zespół obiektów stanowiących świadectwo epoki lub zdarzenia mający wartość historyczną, naukową, kulturalną, artystyczną i podlegający ochronie prawnej”

Lecz czy wszystko co powstało w przeszłości jest zabytkiem? Granice są tu dość względne,

ponieważ np. dawne narzędzia, obora itp. także zasługują na inwentaryzację czy utrwalenie

jako świadectwo minionej kultury. W praktyce konserwatorskiej spotykamy podział na zabytki nieruchome - budowie, parki, ogrody i ruchome (nawet ciężka tumba grobowca). Dzieło sztuki powstaje dla określonego miejsca przeznaczenia (pozostaje w związku z otoczeniem). Przemieszczanie dzieł sztuki, zabytków powoduje zaburzenie ich wymowy artystycznej. Dziedzictwo kulturowe to także zabytki memorialne np. historyczne nazwy miast, tworów natury - one tworzą strukturę pojęć, włączoną w ogólna kulturę.

Krajobraz kulturowy natomiast to elementy naturalnej działalności człowieka, które zrosły się w naturalną całość z krajobrazem naturalnym np. góry i górale. Polega on ochronie prawnej np. ochrona całych zespołów urbanistycznych, otoczenie zabytkowego kościoła,

układ dróg.

Pytanie „co jest a co nie jest zabytkiem?” przysparza nam wiele problemów i zmusza do

wyborów — co ma znaczenie dla kultury a co nie, i z czego należy zrezygnować.

Alois Riegl (historyk sztuki szkoły wiedeńskiej) sformułował pogląd na temat zabytków.

o tym co jest- a co nie jest zabytkiem może decydować nauka i określać to powinno grono

kompetentnych osób, nie może tego oceniać laik a obiekt nie może być opisywany w sposób

przypadkowy. Decyzje o renowacji lub zniszczeniu zabytku nie mogą być podejmowane

pochopnie i bez jakiegokolwiek przygotowania merytorycznego. Riegl wyróżnił trzy wartości zabytkowe:

Wartość historyczna czyli wszystko to co było, dzieła reprezentujące etapy łańcucha rozwojowego, zabytki związane z przełomowymi wydarzeniami w historii.

Wartość artystyczna przejawiająca się w zaletach kompozycji, formy i barwy, także w wartościach estetycznych.

Wartość starożytnicza czyli zewnętrzne znamię starości,, świadectwo czasu, patyna, przemiana —„stare jest piękne”.

Istnieje także wartość kulturowa (o której Riegl nie wspomina) - świadectwo pewnej kultury, w której dane dzieło powstało np. kultura Indian amerykańskich.

 

Podział sztuk , czyli ich klasyfikacja w przeszłości : starożytności , średniowieczu , odrodzeniu i baroku . Współczesna klasyfikacja sztuk .

 

Prof. Tatarkiewicz pisał, że dzieje podziałów sztuki przebiegały równolegle do dziejów

definicji sztuki (porównaj z punktem 3).

Sztuki dawniej traktowano na równi z rzemiosłem i nauką. Kiedyś nie uświadamiano sobie sztuki jako coś odrębnego, a nawet jeśli, to nie potrafiono określić i zdefiniować. Sztuka służyła przyjemności, bez pożytku. Funkcja krzewienia religii bądź integracji społecznej, ale zawsze istniała.

Starożytność -ars, artis -każda umiejętność, także rzemiosło i nauka. Dopiero później wydzielono sztuki piękne - artes liberales i artes vulgares (pospolite), podstawą podziału było to czy wymagały wysiłku fizycznego czy nie- to zgodnie z podziałem społecznym, wolni mogli zajmować się działalnością umysłową.

Platon pisał o sztukach wytwórczych ( rzeczy realne- rzemiosła)i odtwórczych - iluzjonizm- obrazy np. malarstwo) sztuki wytwórcze - realne rzeczy, architektura, element twórczy; i sztuki odtwórcze -jedynie obrazy rzeczy, ich iluzje, malarstwo. Mimetyczne, naśladowcze właściwości, były potępiane przez niego, wprowadzała w błąd (posługiwał się kryterium prawdy)

Cyceron zaś dzielił umiejętności na większe - artes maxime : (np. sztuka prowadzenia wojen), średnie- artes mediokses- i mniejsze - artes minores (malarstwo, rzeźba i teatr- służą one rozrywce). Stosował także podział na sztuki nieme i sztuki słowa (wyróżniając teatr i poezję od sztuk plastycznych). kryterium podziału stanowiła przydatność społeczna, mają wpływ na losy zbiorowości ludzkich. Był mówcą retorem, sztuka retoryczna stawiana przez niego na pierwszym miejscu, sztuki quasimute (nieme-plastyczne) & oratione linqua (literatura, retoryka - to sztuka słowa, mówią ale innym językiem)

 

Sofiści (podobnie jak Platon) stosowali podział na sztuki użyteczne (sztuka stosowana) i te, które służą przyjemności.

W średniowieczu panował podział na artes wulgares - pospolite, mechaniczne (artificium -rzemiosło np. rzeźba i architektura). i artes liberales - wolne (kult siedmiu sztuk wyzwolonych, nie ma wśród nich np. malarstwa i innych (dziś popularnych dyscyplin). Był to podział sztuk dokonany na podstawie podziałów społecznych. Podział na sztuki wymagające wysiłku fizycznego i umysłowego, intelektu. Artyści plastycy nie byli doceniani.

W renesansie dalej panowały dawne podziały. Do sztuk zaliczane były wszelkie umiejętności, łącznie ze stręczycielstwem. W 2 połowie XV i pocz. XVI wieku walczono o podniesienie pozycji społecznej artystów, o przyłączenie ich do sfery dworskiej, walczono o pozycję wyzwoloną. Starano się udowodnić, że sztuka należy do sztuk umysłowych, ponieważ ceniono tylko poezję, i filozofię (un pretoria poesia). Droga do awansu społecznego sztuki prowadziła poprzez literaturę. Artyści zaczęli pisać teoretycznie o sztuce by wykazać się znajomością tej dziedziny. Prace takie pisali m.in. Durer i Leonardo da Vinci (tzw. paragony czyli porównania), Michał Anioł natomiast pisał sonety. Udowadniano, że malarstwo to sztuka umysłu., intelektu (artes ingenue, in genio, veniie - tzn. wynalazek, pomysł), a wysiłek fizyczny to sprawa drugorzędna.

Malarstwo i rzeźba, poezja w starożytności. i średniowieczu uważana była za rodzaj filozofii, wieszczenia, modlitwy, spowiedzi a nie za sztukę, służyła do wieszczenia (prorok) - nieomal sakralna jej rola, poezją była łączona z muzyką; muzyka instrumentalna - mniej lub bardziej harmonijne dźwięki, aspekt filozoficzno sakralny - rodzaj tajemnej wiedzy, nauki i wreszcie działanie sakralne, tam tajemna wiedza wszechbytu, muzykę należy znać, wiedzieć, rozumieć i starać się zgłębić, odtwarzanie nawet pewnego rodzaju złem, historia - bliska poezji, a poprzez nią muzyce; pierwsze relacje o dziejach malorecytacjami np. Homer, stwarzała wzorce i pouczenia moralne, także rodzaj wieszczenia.

Sztuki klasyczne: sztuki piękne mało ważne: 7 sztuk wyzwolonych i 7 sztuk

mechanicznych, poza klasyfikacją pozostawały malarstwo i rzeźba, dołączano je automatycznie do rzemieślniczych, przejaw tego, że mało je ceniono, mimo to osiągały wysoki poziom.

Dzięki wykazywaniu związków z literatura i nauka w okresie odrodzenia, już w baroku podniesiono znaczenie malarstwa, rzeźby, architektury. Na przełomie XVII i XVIII wieku większość artystów należała jeszcze do cechów, jeżeli chcieli tworzyć to musieli do nich należeć, inaczej zostali by uznani za „partaczy”. Artyści zostali zaliczeni w poczet dworzan.

XV-XVII, w wykształciła się świadomość, że malarstwo rzeźba, poezja i muzyka zajmują wyodrębnione miejsce i powinny je mieć w klasyfikacji, ich ranga podniesiona. Walka o awans społeczny artysty robili to sami artyści, ale też teoretycznie - łapali za pióro (Alberti, Leonardo) - dorabiali teorie do tego co tworzyli, aby uzyskać szacunek jako intelektualiści; w końcu w odrodzeniu ich ranga podniesiona, ale nie wszędzie: głównie we Włoszech, ale ciężko w Niemczech, Hiszpanii, Francji; okrężna droga walki do o awans społeczny. - ukazanie związku, z literaturą i nauką; Leonardo da Vinci dowodził, że malarstwo nie ma nic wspólnego z wysiłkiem fizycznym, a jest umysłowe, czynił to kosztem rzeźbiarzy (niechęć do Michała Anioła) - im przypisywał trud fizyczny itd. Natomiast „Sonety” Michała Anioła - sztuka rzeźbiarza odkrywaniem piękna, więc działalność intelektualna, jest przywiązana do nich myśl filozoficzna, teologiczna, egzystencjalna, twierdził że oprócz rysunku sztuki te łączy jeszcze naśladownictwo. Elity dworskie do nobiles przyjmowały pod względem intelektu, przegrody społeczne zaczęły się otwierać dla ludzi z nizin. Nie wiedziano jak wydzielić odrębną grupę sztuk, należało bowiem stwierdzić co je łączy i dzieli.

Francis Bacon uważał, że sztukę od nauki opartej o rozum, od historii opartej o pamięć odróżnia to, że oparta jest o fantazję i inwencję, geniusz nie opanowany - zaliczał więc do niej tylko poezję. Empirysta, umiejętności oparte nie o nauki, pamięć, a o wyobraźnie i fantazję, przełom - to

podstawą sztuki, ale tylko poezja; poetów uważano za ludzi „nawiedzonych” - kontakt z wyższymi sferami rzeczywistości, nawiedzani przez boga i tajemne siły, święty szał wieszczów, widzą coś czego nie widzą zwykli śmiertelnicy.

Capiano wydzielił zespół sztuk szlachetnych (malarstwo, rzeźba, architektura), pisał, że mają na celu wytworność i elegancję rzeczy. Artyści weszli w sferę nobiles - zaakceptowane, bo mogą współkształtować to otoczenie, zwłaszcza w czasach manieryzmu - przesadna sztuczna uwaga na to. W manieryzmie także: architektura, malarstwo, sztuki połączone koniecznością wytwarzania rysunku - znajomość ta potrzebna do ich uprawiania.

Vassari natomiast malarstwo, rzeźbę i architekturę nazywał sztukami rysunkowymi,- arti deli

risenadio, dlatego, że ich twórcy muszą posługiwać się rysunkiem, to ich podstawowa umiejętność rozwijająca wyobraźnie.

Wg. Blondela ( kon. XVII wieku, ok. roku. 1675).wszystkie sztuki łączy to, że wywołują w nas przyziemność. Wymieniał tu min. obok architektury muzykę, poezję, komedię, taniec.

W 1747 roku pojawiło się określenie: sztuki piękne- zawdzięczamy to Charlsowi Betau

który twierdzi , że łączy je naśladowczość, przypisywał ją również architekturze i muzyce.

Manetti - artes ingenue - sztuki umysłowe, zarazem pomysłowe, te co się cieszą uznaniem społecznym, geniusz - inżynier, wynalazca - zdolności twórcze umysłu, wyobraźnia, fantazja;

Charles Batoix[Boteau] „sztuki piękne sprowadzone do wspólnej zasady”, dopiero on użył tego terminu, tym co łączy jest według niego - naśladowczość, także architektura i muzyka;

W XIX wieku sztuki piękne zawężono do trzech dyscyplin(dawniej nazywanych rysunkowymi, dziś plastycznymi). Wtedy też powstało szkolnictwo artystyczne - Akademie Sztuk Pięknych. Sztuki plastyczne zdominowały pojęcie „sztuki pięknej”.

Obecnie istnieje wiele podziałów sztuki, często nie związanych z definicją sztuki - sztuki gdzie jest niezmieniona w czasie materialna struktura np. w malarstwie, rzeźbie, architekturze, lub struktura zmienna np. balet, teatr, film, muzyka - sztuki wizualne.

Sztuki plastyczne dzieli się także na takie gdzie struktura materialna jest dwuwymiarowa (płaszczyzna) i trójwymiarowa (obiekty artystyczne, konstrukcje).

Sztuka sama zmienia klasyfikacje. Zadaniem historyka jest uchwycenie zmian i nadanie im

nazwy (bardzo ważne są tu słowa, język, sposób mówienia o sztuce).

 

próba charakterystyki poszczególnych sztuk plastycznych - podobieństwa i różnice

 

naśladowczość i rysunek; artysta plastyk powinien umieć rysować, builde= tworzyć, kształtować; rysunek spaja te dziedziny i konstytuuje dzieło plastyczne, ale nie jedyny wspólny element;

wytwarzanie piękna (też muzyka i poezja)

czasowo- przestrzenna niezmienność struktur materialnych(tylko plastyczne), trwają w czasie niezmienione, z przeszłości;

dwu lub trójwymiarowy charakter;

płaszczyzna lub powierzchnia - bez tego nie ma żadnego dzieła, na nich punkty, linie, kreski tworzą one zarys kształtów, kształtują kształty trójwymiarowe, mogą modelować plamę światłocieniową lub być konturem; pokrywa je kolor, barwa, punkty itd. Wyznaczają trójwymiarową przestrzeń, względnie bryłę; tworzą umowne znaki i symbole.

kształt i forma wspólne istnienie form symbolicznych, niejasnych, zatartych itd.

Reprezentujące dzieła są konkretnymi jednostkami materialnymi, o kryteriach takich jak waga, rozmiar- parametry fizyczne i chemiczne; musimy mieć do czynienia z konkretnym przedmiotem, z oryginałem. Materiał ma aspekt estetyczny i uczestniczy w percepcji artystycznej, w wyrazie artystycznym, także w sensie znaczeniowym ważny - zależy od tego efekt siły. Monumentalizm lub kruchość, delikatność - różnica widoczna w oryginale i reprodukcji, oraz kopii.

 

Co stanowi specyfikę i różnice pomiędzy sztukami?

Malarstwo i rzeźbę uważano za naśladowcze, mimetyczne, a architektura posługuje się formami abstrakcyjnymi, czystymi pozbawionymi znaczeń; ale odkąd pojawiło się malarstwo i rzeźba abstrakcyjne różnice wydają się mniejsze. Malarstwo jest płaskie a rzeźba i architektura są trój wymiarowe, ale i później ujawniano fakturę powierzchni malarskiej.

odmienny stosunek sztuk do czynników takich jak: kolor, przestrzeń, bryła, odgrywają one w tych dyscyplinach rolę, ale inną; inny czynnik konstytutywny i wiodący, każda z dyscyplin preferuje inny z czynników, coś bez czegoś dana dyscyplina nie mogła by istnieć.

 

MALARSTWO

 

nie mogłoby istnieć bez szeroko pojmowanego koloru, barwy, która stanowi czynnik różnicujący płaszczyznę obrazu; pozostałe elementy tylko w fakturze obrazu i mają charakter iluzyjny; przedmiotem działalności malarza jest dwuwymiarowa płaszczyzna (nie to samo co powierzchnia)= powierzchnia płaska i inne; płaszczyzna jest różnicowana w procesie twórczym pod względem kolorystycznym i walorowym (także czerń, biel i różne szarości).

dzielimy je ze względu na podobrazie, na technikę, na treść i na funkcje.

istnieje płaszczyzna i artysta przystępuje do różnicowania barwnego powierzchni - nawet tylko punkt lub linia, zaczyna coś się na niej dziać, dopóki to nie nastąpi, płaszczyzna dziewicza jest wyzwaniem dla artysty; malarstwo jest dialogiem z płaszczyzną elementem dialogu jest barwa.

różnicowanie także przez collage, lub natrysk za pomocą spray, ale i tradycyjnymi narzędziami: ołówek, rylec (grafika), piórko maczane w tuszu, różne kredki, pastele, względnie palcem - malować można wszystkim (współczesny artysta), głównie jednak pędzlem. Z użyciem twardego, ostrego narzędzia związana jest najczęściej kreska, linia - efekt linearny, a miękkiego - efekt odwrotny, najczęściej plama -efekt malarski. Można też za pomocą rylca ukształtować plamy - efekt malarski w grafice.

praca malarza ma najczęściej charakter indywidualny, pracuje sam. (chociaż w Holandii, Flandrii XVII w produkowano obrazy w warsztatach- pracownicy, efekt pracy warsztatu, a rozdysponował mistrz; np. chrzest w Jordanie Veroccia, widać partie ucznia jego (Leonardo), dostrzegalne różnice; często sam mistrz wykonywał bo nie trudne. Praca indywidualna wymaga dużej koncentracji, trudno wykonywać poprawki np. tempera, fresk, w olejnym łatwiej dlatego zrobiło karierę. Artysta musi zastanowić się nad każdym pociągnięciem pędzla, widoczne przemalowania i retusze.

Malarstwo jest rodzajem sztuki kontemplacyjnej, towarzyszy mu refleksja, wybór tematu, modela -„malarstwo jest rzeczą umysłu”(Leonardo).

malarz musi mieć rozwinięty zmysł obserwacyjny, zmysł na kolory oraz manualne umiejętności (układ ręka - oko), niech ręka maluje to co zaobserwują oczy - artystyczny kunszt; wybitni artyści widzieli więcej niż przeciętny człowiek np. większe zróżnicowanie koloru; grę kolorów, refleksów na śniegu, (np. Monet „katedra”); oraz zdolność transponowania tych obserwacji na płótno, dialog farba - pędzel - płótno; oraz bujną wyobraźnię;

sfera kolorystyczna w malarstwie jest podobna do muzyki, stosuje też podobną terminologię (werbalizacja zjawisk plastycznych - zadanie historyka sztuki) min. kolorystyczna sfera działa, istotna struktura barwna, np. barwa tonu, która odróżnia brzmienie poszczególnych instrumentów (altówka od wiolonczeli), plastycy też mówią o tonie= odcieniu i zróżnicowaniu tonalnym, oraz skala, natężenie, zestawienie (zestrojenie)barw itd. Często malarze tworzyli przy muzyce, przepojenie muzyką wielu dzieł; muzyką klasyczną- ten sam język, pomaga w komponowaniu obrazów (wzajemna harmonia tych dwóch sfer)

kolorystyka - subtelna dziedzina, sama wrażliwość na barwy nie wystarcza aby zostać malarzem, trzeba umieć stworzyć kompozycję= zestawić harmonijnie, aby współbrzmiały tony, półtony itd.

Koloryzm -niektóre okresy, szkoły noszą to miano, szkoła wenecka, niektórzy romantycy, Rubens, impresjoniści, kapiści (członkowie Komitetu Paryskiego) - szukali w kolorze organizacji; szczególne wyeksponowanie struktury kolorystycznej w dziele, nie jest to łatwe do identyfikacji - zbiór elementów dających się wyróżnić - tu ilość elementów jest ogromna, są one zróżnicowane, tony w pełni nasycone, półtony, ćwierćtony; różne odcienie, przejścia od jasnego do ciemnego, pewne niuanse, jeszcze gorzej z określeniem ich relacji; barwy nie są sobie obojętne, tworzą dialog powiązania i relacje. Niektórzy artyści są określani jako wybitni koloryści - (natężone, silne, jaskrawe to odwrotność -sztuki ludowej) gdy jest maksymalne zróżnicowanie barw i bogactwo odcieni oraz ich niuanse; zróżnicowanie tego samego tonu barwnego, nasilanie, łagodzenie i sprowadzanie do pośredniego, wszystko regulowane wewnętrznie harmonią także opozycje dobrane na zasadzie pewnej równowagi np. zimne i ciepłe. Czasem występuje rezygnacja z barwy lokalnej na `barwę obserwacyjną”, wiąże się to z zatarciem perspektywy linearnej na barwną i powietrzną;

harmonia- współbrzmienie elementów strukturalnych, oparta o analogię i przeciwieństwa,

monochromatyczny- dominacja jednej barwy, opozycja ciepłe zimne, równowaga; uzyskanie jedności kompozycyjnej, a także przeciwieństwo formy i treści.

Rembrandt - artysta w pracowni- pokój całkiem pusty, tylko na ścianie paleta i odwrócony blejtram, jest on zaakcentowany, bo pada na niego światło. Artysta stoi w cieniu, twarz nie widoczna, zaakcentowana płaszczyzna. Sam sobie przypisuje drugorzędną rolę, kontempluje; ściana mieni się odcieniami, światło różnicuje kolorystykę, podłoga też bogactwem kolorów.

Malewicz - dzieło zaczyna się wtedy jeśli nawet położymy prostą formę na płaszczyznę, kwadrat i jego stosunek do płótna, a jeszcze jak ich jest więcej to dialog, układ, przeciwstawiają się sobie i tłu.

Leonardo Da Vinci - studium tkaniny- kunszt zróżnicowania farby na powierzchni , rolę odgrywa kontur i linia, rozjaśnianie plamy barwnej i ściemnianie, iluzja trzeciego wymiaru przez użycie farby, środkami malarskimi.

Giorgione(szkoła wenecka) -struktura barwna ważniejsza niż przedstawienie, obraz na który reaguje zmysł wzroku, pewna gra świateł i kolorów, plam barwnych; [„tylko oko ale cóż to za oko - o Renoir'rze]

kolor jest czymś niesłychanie ulotnym, zmienia się przez różne czynniki; barwy wchodzą w dialogi i relacje, pośrednikiem nasza siatkówka i promienie świetlne.

biblia pauper, ut pictura poesis, żywopis (ros.), zeigensprache - malarstwo łączono z literaturą i poezją przyjmowało formę narracji i przekazywania treści, malarstwo to forma opisania świata, w formach płaskich plam barwnych, mozaik itd. ale słowo opis kojarzy się głównie z rysunkiem. O malarzach ikon mówi się, że oni piszą te ikony;

dukt linii czy pędzla, wyraża indywidualną osobowość artysty, elementy jego stylu, głownie malarstwo linearne; pismo - dukt linii podporządkowanej umownym znakom, na podstawie pisma możemy ustalić tożsamość, ma ono cechy indywidualne a nawet wyraża uczucia; w rysunku bardziej; ustalenie autorstwa.

struktury linearne: rysunek - forma opisu rzeczywistości, często dzieła nastawiane na opis, a nie na dzieło art. (Leo anatomista); /Botticelli - struktura linearna, konturu, dość płaska, linia wyznacza postaci. Jako środek ekspresji linia, opisuje świat, budując formę i kształt, zygzakowata, serpentynowata.

Impresjonizm - struktura barwna wyraźnie dominująca, unikali barw mieszanych na palecie, mozaika plam barwnych na pierwszym planie, specyficzna „mgła” koloru i światła. Przestaje nas interesować samo przedstawienie, a estetyczna przyjemność dla oka tych plam barwnych, muzyczna przyjemność. Cezanne - on uważał z kolei, że kolor jest formą budowy kształtu, korzystał z doświadczenia impresjonistów, aby budować formę, bez użytkowania konturu trój wymiarowość i kształty;

Perspektywa — zjawisko optyczno geometryczne; linearna perspektywa - linie równolegle do kierunku naszego patrzenia, spotykają się w punkcie widzenia na linii horyzontu, to co równoległe i proste w naszym widzeniu odwrotne, przedmioty bliżej większe itd. związana z kompozycją struktury linearnej (Florencja XV, Mantegna); w pejzażach architektonicznych linie proste, dopiero później nauczono się atmosferycznej perspektywy.-obserwacja: powietrze nie jest pustką im dalej coś tym traci ostrość i mniej widoczne, za mgłą dalekie plany bez szczegółów (Leonardo - sfumato, szkoła wenecka); oraz barwna perspektywa - na odległość przedmioty zmieniają kolor, dalej są zimniejsze, a kolory ciepłe na pierwszym planie (wysuwają się do przodu optycznie, a chłodne cofają), zaczęto stosować schemat (ugry bliżej, niebieskie dalej)-potrzebna do efektu iluzji przestrzennej, złe zastosowanie kolorów może obraz spłaszczyć.

Światłocienie: efekty świetlne: tenebryści odcienia, relacja natężenia światła i cieni, kontrastowe kompozycje, struktura plam światłocieniowych, walorów kolorystycznych ze względu na bogatą gamę barwną Caravaggio - iluminista - na planie pierwszym światło, uzyskuje ono konkretny wymiar -względy ideowe, symbolika (powołanie św. Mateusza), stosowane kontrastowo, padające z określonego źródła, podkreśla plastykę, aranżuje scenę, dystans do koloru, podporządkowany światłem; Rembrandt -plamy świetlne porozrzucane , gra świateł, jedni oświetleni inni nie (a nie wszyscy w pełnym), także połysk broni, oraz efekt wczesnego poranka, jak zdjęcie artystyczno- rodzajowe.

 

MALARSTWO A INNE SZTUKI:

 

architektura -malarstwo ścienne, monumentalne, w sposób trwały związane
(sgraffito, fresk)

rzeźba- np. w terakocie wczesnorenesowej (delia Robia) barokowe, gotyckie polichromie,
a także rzeźby greckie; scenografia teatralna- ogniwo łączące z teatrem.

komiks iluzja 3 wymiaru i czasu (kiedyś cykle dekoracji)

film - dzieła od strony plastycznej, czasy malarskie, zresztą film jest ruchomą
fotografią (camera obscura i dagerotyp kiedyś);

fotografia - wiele od malarskich form. np. portret.

RZEŹBA

 

ze względu na 3 wymiar ma efekty naturalistyczne, iluzjonistyczne jest łatwiej, mimetyczna, nie trzeba naśladować 3 wymiaru, on po prostu istnieje; czynnikiem konstruktywnym jest bryła - wolumen, konkretny kształt materiału, podstawą tworzywo rzeźbiarza (odpowiednik w malarstwie - barwa), materiał ma duży współudział i jego właściwości, doświadczamy go nie tylko wzrokowo ale i dotykowo. Rzeźbiarza powinno cechować wyczucie formy, wrażliwość na kształt i znajomość właściwości materiału - poznaje je w praktycznych zmaganiach się, wysiłek fizyczny, często praca zespołowa: rzemieślnik, kamieniarz, odlewnik itd. (nie jest to regułą bo Bernini sam pracował nad dziełem) niekiedy produkowano na zapas np. niewykończone nagrobki.

materiały trwałe i ciężkie - często wrażenie monumentalnych, na ten efekt składa się materiał, a nie tylko rozmiar (wielkość); poprzez materiał związana z architekturą, obie są trwalsze niż malarstwo. Rzeźba architektoniczna- powiązanie.

funkcja kommemoratywna - upamiętniająca, nagrobki i pomniki (np. Powązki, renesansowe, barokowe, średniowieczne), z natury monumentalne, pomnik - trwałość i lapidarność środków wyrazu, więc nadaje się na symbol, narodowy czy religijny (niszczenie tych symboli), dlaczego rzeźba jest symbolem? - redundacja informatyczna, nadmiar informacji, zwraca się przeciw dostępności do jakiejś danej, im bardziej skondensowane wartości informacyjne tym lepiej, kanał informacyjny węższy, a treści przekazywane szybciej i dobitniej, symbole—wizualne znaki, lapidarne w swej wymowie, takie jak w malarstwie.

precyzja, delikatność, kruchość, subtelność, finezja - użycie tworzywa: gipsu, stiuku, alabastru, metalowego, złotnictwa - metaloplastyka, medalierstwo, porcelana, kość słoniowa, drewno - snycerka -część na pograniczu rzemiosła artystycznego. - Cellini - solniczka. Także meblarstwo zdobione motywami z rzeźby, ornamenty.

odrębnym jej tematem jest postać ludzka, także ukazywane jej wnętrze, duch, psychika i stany emocjonalne, przyczyniło się to też do studiów anatomii ludzkiej, akt oparty o świadomość zewnętrznej budowy, kształt ludzki perfekcyjnie odtworzony, ekspresja stanów emocjonalnych też możliwa - poprzez gesty, ruch ciała, wyraz twarzy, przedstawienie ulotnych ludzkich uczuć, szaty - ubiór postaci też wykorzystywano jako remedium tego, płynnie otaczające ciało- spokój, i na odwrót - spotęgowanie gwałtownych uczuć, w opracowaniu materii wielu osiągnęło ogromną siłę wyrazu - gotyk , barok - zapis emocji w szatach (przeżywa postać, odtwarza rzeźbiarz; statyka i dynamika, struktura ciała i szat w różnych relacjach, bowiem tradycyjna rzeźba= postać + szata (martena) - wzajemny dialog, pytanie o ich relacje w analizie. Kostium może podkreślać anatomię lub unicestwiać - rokokowa i późnobarokowa - może być kostium historyczny odtworzony idealnie.

struktura brył, linii, krawędzi - konturu, plam światłocieniowych i niekiedy barwnych (polichromia głównie na snycerce związana z potocznym odbiorem wizualnym i ikonografią).

manieryzm - ulubiony temat splot ciał, ale to już nie służyło ekspresji, pewna chęć złamania zasad oraz ukazania złożonej autonomicznie sytuacji i wykazania się wirtuozerią;

Tomasz Heisfeld - rzeźba barokowa śląska, kłębowisko szat na dalszym planie, wrażenie, że splatają się same dla siebie, ekspresja wirtuozerii artysty,, a nie sceny, najpierw dostrzegamy kształt, a potem postaci;

grupa św. Teresy, Bernini- anioł przedstawiony biernie, ginie w szatach świętej, splot fałdów specjalnie potraktowanych (w formie płaszczyzn prostokątnych), dużo wyraża nie tylko twarz i ciało, ale i układające się szaty - nośniki ekspresji.

 

ARCHITEKTURA

 

sztuka nadawania kształtów przestrzeni, przestrzeń jest tak samo ważnym tworzywem jak barwa dla malarza i materiał i bryła dla rzeźbiarza. Dosyć późno uświadomiono sobie tą strukturę, wcześniej traktowano architekturę po rzeźbiarsku. Po teoretycznej klasyfikacji sztuk wykazano, że bez kształtowania przestrzeni nie ma architektury- ściśle techniczna działalność stworzenia przestrzeni zamkniętej, wnętrza;

Budownictwo (wcześniej od architektury)= zapewnienie podstawowych potrzeb fizjologicznych człowieka, jest technicznie maksymalnie oszczędne, ekonomiczne środki, najpierw szukano zabezpieczenia. Architektura jest związana z wyższymi potrzebami człowieka, z wierzeniami religijnymi, transcendencja, przeżyciami estetycznymi; sztuka kosztowniejsza; wtedy kiedy w budownictwie rozpoczęły się efekty monumentalne (świątynie i grobowce egipskie czy greckie) liczył się plastyczny kształt zewnętrzny bryły, a nie środek - przestrzeń wewnętrzna. W cywilizacji, kulturze jest chęć organizacji przestrzeni zewnętrznej- płace, ulice, życie toczyło się na zewnątrz.);

początki architektury wiąże się z motywem góry - ogrom, tajemnica, kontakt z siłami wyższymi (Ślęża).Monumentalna architektura to symbole - kopuła niebieska, uczyła ludzi ładu, uporządkowanie, piramida, kult solarny, łuk triumfalny- stały się też punktami orientacyjnymi w przestrzeni, organizują przestrzeń wokół nas, nowy ład; megality - inspirują, intrygują, transcendencja, przekraczały możliwości wytwórcze ludzi tamtej epoki, niby nie realizujące żadnych potrzeb człowieka, kult solarny, regularność kosmiczna, orientacja, dialog z innym światem. Gdy człowiek uświadomił sobie człowieczeństwo dostrzegł także stosunek do przestrzeni go otaczającej, bezkresna wtedy, ale dawało mu to poczucie bezpieczeństwa, trwały punkt odniesienia.

przestrzeń = jest to pojęcie o różnych znaczeniach: główne tworzywo architekta, dla zwyczajnego laika pustka; („myśleć to znaczy najpierw umiejscowić i porównać” siebie wobec przedmiotów zewnętrznych, najpierw fizycznie a potem moralnie - Miłosz); nasze poczucie przestrzeni jest poczuciem odniesienia nas do innych przedmiotów, osób, nawet nasz system poruszania się jest związany z tym stosunkiem, określanie położenia w stosunku do...np. gdy się zgubimy, to do innego punktu; nasze poglądy też kształtujemy w odniesieniu do czegoś (system wartości). Zapominamy w Polsce o tym pojęciu i dlatego panuje chaos, który czujemy, ale nawet nie wiemy dlaczego.

Architekturę można ją kształtować różnymi narzędziami. Potrzebna jest wyobraźnia przestrzenna, dzieli się przestrzeń: przegrody= przestrzeń wyznaczona i zaczyna się ją dzielić najpierw mentalnie, potem szkic dyspozycji przestrzennej, rozrysowanie; projekt - wstępnym podkładem (symbol) do kształtowania przestrzeni; dzieli się przestrzeń przegrodami - mogą być różne - płot, siatka na słupkach, mogą być one zwarte, masywne -ściany, stropy, posadzki, dachy, i delikatne i ażurowe - kolumnady, kraty, szkło, żywopłot, mogą mieć różny kształt, mogą dzielić i łączyć (bramy, drzwi, okna - różnorodna oprawa artystyczna. - witraże, portale, akcentowane lub ukrywane, różnorakie efekty przestrzenne - dzieląc przestrzeń na „raumelementy”); mogą być transparentne - symboliczne - balustrada, podwyższony stopień przy nawie i prezbiterium, narysowany krąg itd.

podstawowym tworzywem architektury: przestrzeń + przegrody, jednostka przestrzenna, może być grupowana centralnie - rozrost, generowanie jednostek.

jednostki przestrzenne (elementy) -pokoje, aule, salony, refektarze, trakty, nawy - które kształtuje architekt, mogą być funkcjonalnie istotne, można zestawiać je w różne układy: dodawać szeregowo(addycyjnie), kształtować trakt budowy, można też dzielić ustaloną przestrzeń na uszeregowane komórki przestrzenne, mogą być one połączone, grupowane najczęściej jednak szeregowo - addytywnie. na zasadzie centrum, lub dowolnie - te jednostki zachowają odrębność; przenikanie(spinanie)tych jednostek - przestrzeń pomiędzy nimi zdaje się swobodnie przepływać, ucieczka przestrzeni częsta w manieryźmie (wąskie długie wejścia o wysokich ścianach, symuluje kinetycznie, jest otwartą przegrodą, nie dominuje); w obrębie uformowanych struktur jednostkom można nadawać kształty i proporcje, łączyć je pod względem subordynaji (hieratyczne łączenie -jedna jednostka dominuje) i koordynacji

ratusz włoski - sugerowana ażurowość, loggie kolumnowo-arkadowe, przestrzeń zew przenika(wkracza) do wewnątrz, także wymowa symboliczna, ażurowa przegroda; podobnie dziedzińce pałaców -krużganki - przestrzeń pośrednia, tradycja wirydarza klasztornego, kolumienki nie przesłaniają widoku, kolumnady mogą dzielić i łączyć, także krata wyznacza granicę; przejścia - system prześwitów, wyraźnie
zaznaczone przegrody, gra otworów i przejść, funkcja dzielenia i łączenia, drzwi, bramy, wjazdy - bramy

materiały determinują kształt ścian, kamień i cegła - ciężkie, prostokątne, kamień sugeruje obronność, w drewnie łatwiej inna powierzchnia ale ma ono ograniczenia, materiał jest bardzo ważny, bo ma optyczne psychiczne konsekwencje zastosowania.

przestrzeń dzielona na wewnętrznie zamknięta (jej humanizacja) i zewnętrznie otwarta- domena architektury. Często natura wkracza do wnętrza, przedmiot gospodarki przestrzennej, kiedyś domena natury - teraz człowiek - sztuka kształtowania krajobrazu, człowiek przekształca tą przestrzeń od renesansu- do tego czasu obie przestrzenie traktowane antagonistycznie, budowle skupiały się wewnątrz, potem stopniowo próby kształtowania z zewnątrz - regularne ogrody, z czasem park naturalistyczny; szacunek dla natury, ogrodnictwo, urbanistyka, ruralistyka (wieś).

układ elementów tworzy strukturę przestrzenną, aby mogła ona istnieć potrzebne elementy bryłowe (materialno-plastyczne) wyznaczają one elementy przestrzenne, kształtują przestrzeń, tworzą one łupinę (ściany, stropy, sklepienia, arkady, portale i ich dekoracje) związane są z rzeźbą- wywołują efekty chaptyczne (dotykowe), liczy się ciężar, twardość faktura materiałów.

przestrzeń + skorupa maerialno - plastyczna. - ich relacja i dialog do określenia. Może być kompozycja materii w opozycji do zewnątrz itd. lub bogate wnętrze i skromna bryła i na odwrót. Często komplementarność tych relacji - układ wnętrz stanowi nawiązanie do bryły, aby zrozumieć architekta trzeba to odkryć(=stosunek przestrzeni do materii);

Materialne elementy struktury:

1 przegrody...

2. elementy konstrukcyjne (filary, ściany, kolumny, dźwigary, sklepienia) - budowla podlega prawom statyki, wytrzymałość materialna, relacja dźwigania i ciążenia, aby nie runęło (niestabilne), musimy wiedzieć które są konstrukcyjne., niektóre są ukryte, czasem świadomie lub ujawnione, gdy zmiana relacji wewnątrz budowli to w nich zmiany.

3. elementy dekoracyjne architektury - (kolumny, gzymsy, archiwolty, pilastry)- mogą jak kolumny nic nie dźwigać tylko zdobić, wywodzą się z konstrukcji, ale nie pełnią tej funkcji;

4. elementy dekoracji ornamentalnej i rzeźbiarskiej - (stiuki, freski, mozaiki)nie pełnią żadnej funkcji konstrukcyjnej

3 i 4 nazywane są potocznie: wystrojem architektonicznym, dekoracyjnym, należy je odróżnić od wyposażenia, jest to element trwały, organiczny z budowlą; 1/2/3/4 tworzą struktury pozostające ze sobą w relacjach, współzależność. może być pełne przystawanie i zgodność (harmonia, także poprzez dynamiczne przeciwieństwo), lub są do siebie nieadekwatne (napięcia).

Ingarden:

1.warstwa wyglądów wzrokowych - przejawia się w postrzeganiu wyglądu budynku konkretyzacja estetyczna obrazu, subiektywna, ogląda się je zwiedzając - coraz to nowe widoki, zmienia się perspektywa i co innego dostrzegamy;

2. trójwymiarowy kształt budynku - wiele wyglądów (w malarstwie jest jeden) - w tej grupie warstwy plastyczno- matematyczne, percepcja architektury ma aspekt dynamiczny, kinetyczny, jawią nam się inne układy przestrzeni oraz warunki oglądu; w pewnych epokach architekt sobie życzy oglądu z konkretnego miejsca (punto stabile, fasada barokowa z ukosa).

konstrukcja architektoniczna narzuca pewną logikę, łamanie harmonii do końca nie jest możliwe - nie może runąć, struktura konstrukcyjna w dużej mierze ograniczona jest przez wygląd. Architekt musi mieć wiedzę co do statyki, liczb - dawniej tego nie znano, powinna też być najmniej kosztowana. Architekt musi współpracować z konstruktorami, z większą grupą wykonawców (dawniej rzeźbiarze, stiukatorzy), praca zespołowa, często także anonimowa. Musi posiadać umiejętność koordynacji i narzucenia swojej wizji innym; dzieło powinno być funkcjonalne i użyteczne, wygodne czy estetyzm lub reprezentacja - on ma wiedzieć czego człowiek potrzebuje, od spełniania tych potrzeb należy oceniać kunszt architekta (zaspokajanie i reagowanie); czyli konstrukcja i funkcja są bardzo ważne; architektura powstaje dla ludzi i ma realizować ich potrzeby, funkcja: użyteczność praktyczna, realizująca podstawowe wymogi, logika.

projekty - w zależności od urbanistyki czy władz politycznych, funduszy itd. jest w większej mierze dziełem grup społecznych klas, warstw, narodów, można analizować stan gospodarki i sytuację społeczną przez architekturę;

dzieło architektoniczne nie przedstawia symbolicznych treści w sposób jednoznaczny, chociaż są i takie, tworzy system znaków do odczytywania - hermeneutyczne odczytywanie (bardziej niż kodowe), czasem kształt -portali, niektóre części budowli - prezbiterium, - rezultat pewnej umowy społecznej , która została zawarta w przeszłości, wiemy do czego służą i jakie mają znaczenie znaki skonwencjalizowane, gdy znamy kontekst kulturowy dzieła możemy odczytać jego formy, za pośrednictwem architektury poznajemy kulturę.

Architekturę porównać można z zestawem klocków - złożone z części, każde stanowią element z których można zbudować całości, mają jednak pewne swoiste cechy, których się nie da wymieszać; są to style ujmowane membrologicznie - zbiór części typowych, powtarzalnych, dany styl nam się kojarzy z konkretnymi elementem, np. gotyk, gdy się połączy elementy powstaje budowla o cechach mieszanych, łączenie tych elementów w zestawy, ale według zasad. Kiedyś klasyczny i gotycki, potem modernizm, konstruktywizm, secesja - nie stworzyły nowych form, ale inne użycie starych, stylowe systemy form= style; o stylu budowli sugeruje zespół form i ich połączenie, np. neogotyk i gotyk mają ten sam repertuar form, ale rozróżniamy je po zestawieniach (układach) niestosowanych wcześniej; renesans i barok formy zapożyczone z antyku, ale system ich użycia, akcentowanie inny, według pewnych reguł.

Architektura to język, którego nie rozumiemy, znaczące bardziej są kombinacje form, na podstawie indywidualnego stylu rozpoznajemy artystę, ale dużo rzadziej, chociaż Gaudi, Brunelesci, Boromini, nie byli to architekci trzymający się stereotypów.

 

HISTORIA

 

światopogląd= pogląd na świat, postawa umysłowa wobec świata. Zbiór ogólnych przekonań dotyczących natury i świata, człowieka i społeczeństwa oraz wynikających z tego poglądów, wartości i postawy życiowej dotyczące poglądów refleksji i filozofii życiowej często deklarowane na wyrost(istnieją dominujące światopoglądy i wielu z nas ma podobne, jesteśmy zgodni co do tego co nam kultura wykształciła, ale różnimy się też odrębnymi światopoglądami, jedność poglądów kształtowana jest przez kulturę, w której żyjemy).

kultura= wiele teorii :całokształt dorobku ludzkości wytworzonego w dorobku historycznym duchowa(głównie) to zbiór wartości duchowych naturalna kultura związana raczej z cywilizacją - dorobek materialny, technika, sztuka. Podstawą każdej kultury jest przyjęty w niej system wartości (tworzy pewną gradację)stanowi on pewien kręgosłup, logiczne systemy wartościowania, wpływają one na stosunek do tradycji, na obyczaje, na wytwór przedmiotów (produkcja tego co potrzebne i uznawane}). Kultywowanie pewnych
wartości duchowych w klasztorach, mniejsza uwaga dla innych wartości. Kultura
zawsze kryje pewien zakres wartości, tu odniesienie do ochrony zabytków. Kultura oddziałuje przez wychowanie. W szkole XIX w uczono nie tylko wiedzy, ale jednocześnie ćwiczono dyscyplinę i posłuszeństwo (wtedy wart militarystyczne)Kkultura nas kształtuje, naszą osobowość; czasem nawet przez media dydaktyka.

cywilizacja= stan rozwoju społecznego w danym okresie historycznym i na określonym obszarze, z uwzględnieniem rzeczy materialnych(całokształt dorobku w określonym czasie). W połowie XIX w uważano za cywilizację tych, którzy mają szereg udogodnień technicznych, a inne ludy są mniej rozwinięte ,dzikie i zacofane. Arnolf Toynbee: cywilizacja to najmniejsza jednostka badań historycznych, bez niej nie można nic
zbadać np. Stanów. Zarówno wytwory materialne jak i duchowe; - minimalna jednostka kultury przy której trzeba uwzględnić kontekst epoki fundamentem determinujacym tożsamość kultury są religie -systemy wartości, które tworzą. Życie istnieje od milionów lat na ziemi, najpierw ryby, potem gady, istnienie rasy ludzkiej, wydaje się krótkim epizodem, a mimo to wytworzyła 19 cywilizacji, pozostało 5, ale musiano się połączyć
w społeczeństwa, a nie jako jednostki lub stada (plemiona), regres cywilizacyjny - gdy się walczą ze sobą. 5 najważniejszych: 1. świat Dalekiego Wschodu (Japonia, Chiny); 2. świat hinduistyczny 3. Świat islamski 4. świat bizantyjski (ortodoksyjny) 5. cywilizacja zachodnia (chrześcijaństwo zachodnie). Miedzy3 i 5 obecnie konflikt.

wpływ na kształtowanie kultury mają: religie — buddyzm, hinduizm; islam, prawosławie i chrześcijaństwo zachodnie, one u podstaw kształtowały cywilizacje; wszystkie religie pokazują jedność rodzaju ludzkiego, mają te same odniesienia do problemów egzystencjalnych (kim jestem, sens życia, dobro i zło, cierpienie, droga do szczęścia, śmierć, sprawiedliwość, cel życia). Wszystkie zakładają, że świat istnieje realnie i nie ograniczają się do wartości zmysłowych istnieje jeszcze coś, co nie jest zmysłowo doświadczalne, motyw transcendencji - umożliwiają wyjście poza, widzą one w świecie ład i sens, wprowadzają go do życia, dają wskazówki na to jak żyć szczególne przepisy (Koran więcej); dużą rolę odgrywa autorytet i wiara, jeszcze jak jest poparty konkretnymi czynami, czasem kultura tępi autorytet, oraz nie wszystkie są prawdziwe (np. te wykreowane przez media); zaufanie= wiara do ludzi; mistyczna droga iluminacji i kontemplacji, droga niepostrzegalna zmysłowo; tworzą one pełen system duchowy wielu religii, prowadza do najważniejszego poznania niż zmysłowe czy racjonalne.

systemy filozoficzne: filozofia= phileo sophia umiłowanie mądrości, pierwotnie jako nauka, całokształt wiedzy racjonalnej ( mieściła się w niej wiedza -estetyka, etyka, psychologia), udzielała odpowiedzi na pytania jak żyć, mądrość dzisiaj często utożsamiana z zasobem wiedzy.

estetyka- długo poszukiwanie tego czym jest piękno i czym jest sztuka(nauka o społeczeństwie psychologiczne źródłach powstania sztuki i poglądów -na nią) Platon - nauka o pięknie i przeżyciach, z nim związanych (przeżycia estetyczne może mieć charakter 1.normatywny (tworzy pewne normy piękna, na podstawie indukcji umysłowej, .obiektywizacji )2.opisowy (piękne jest to co ludzie uważają za takie, dlaczego, były kryteria)

Etyka- nauka o moralności: 1.normatywna - obiektywne normy moralne, co jest dobre a co złe (obowiązujące w danej epoce i zbiorowości) i 2. opisowa - to co ludzie uważają za dobre i złe.

Aksiologia- nauka o wartościach .

Psychologia- wiedza o psychice człowieka związana początkowo z filozofią, powstanie i przebieg procesów psychologicznych, nauka młoda oparta bardziej o teoretyczne hipotezy niż o wiedzę empiryczną, np. psychoanaliza kształtuje światopogląd dotyczący człowieka, wyjaśniano wyższe funkcje człowieka jak emocje toczy się spór współcześnie czy to związane z duchem człowieka, czy z jego organizmem, psychologia głębi. [społeczeństwo ameryk pozbawione duszy i tradycji, myślenie historyczne mało rozpowszechnione, europejskie - z jakiego narodu, pan pochodzi, patrzenie na człowieka z punktu widzenia historycznego;](stanowiła element (antropologii filozoficznej = dział filozofii, filozofia człowieka, zajmuje się jego problemami w aspektach etyczno - moralnych, socjologicznych i kulturowych - kim jest człowiek, jaki sens życia, czy jestem człowiekiem czy zwierzęciem, na czym polega społeczeństwo jak je realizować, egzystencjalna pozycja ludzka.

Kierkegard: skąd jesteśmy (...)dokąd idziemy??

Antropologia kulturowa - wyrastająca z etnologii, człowiek w zbiorowości, akcent na plemienną zbiorowość, badanie społeczeństw pierwotnych, pogląd, że te zasady istnieją do dziś i że łączy nas to ze zwierzętami.

Logika formalna = nauka o regułach poprawnego myślenia i wyciągania wniosków, są one stałe (normatywne), inne twierdzenia są uważane za bezwartościowe np. 2+2=5- tragiczne skutki, nawet jak powstaną inne założenia to tamte ważne; w praktyce nie zawsze używana, można je zlekceważyć, ale wtedy powikłania, określona przyczyna wywołuje określony skutek, nie można działać w drugą stronę.

dwa działy filozofii, zależne od siebie: metafizyka i teoria poznania, metafizyka - do niej należy pryrmat, księgi Arystotelesa fizyka odpowiada na pytania które stanowią punkt wyjścia do dalszych rozważań; (trzon stanowi ontologia (będący, być)- refleksja nad bytem, istnieniem jako takim, jego naturą i istotą czy istniejemy naprawdę, czy rzeczywistość jest, czy zmysły nas nie mylą czy są uniwersalia co jest pierwszą zasadą- materia, myśl czy słowo, jaki sens i przyczyna; różne odpowiedzi np. cogito ergo sum(myślę więc jestem)

Fenomenologia - rzeczy poznaje się przez wgląd w istotę.

Kierunki filozofii:

Realistyczne (Arystot, Tomasz, marksizm).

Idealistyczne(platon, Augustyn, Kant, Hegel, Bergson)

szereg metodologów: najpierw ustosunkować się do podstawy filozoficznej, przed badaniami - czy postawa realistyczna czy idealistyczna jest naszym punktem wyjścia, gdy założymy realizm to da się zbadać, gdy iluzję o prawdzie nie może być mowy.

Teoria poznania : (epistemologia)kryterium prawdy, nauka o wiedzy, poznaniu) metoda badań nauki musi być oparta o określone zapatrywania z teorii poznania, ta zaś oparta o ontologię (byt)} i podstawowe pytania - czy można poznać prawdę, czy istnieje prawda historyczna,

Co to jest prawda:

1 prawda to zgodność myśli z. ostatecznymi i nieodwracalnymi kryteriami, myśl ludzka - logika - to co logiczne prawdziwej wiedza nam dana w objawieniu to pewna pułapka, to co niezgodne z twierdzeniami ogółu zasługiwało na stos (Kopernik vs ks. rodzaju)Arystoteles: zgodność sądów z rzeczywistością, żyjemy według tej zasady, może wskutek tego się mylimy, gdy myśli się nam nie zgadzają z rzeczywistością badamy tak i budujemy sądy -

2 koherencyjna (zgodna) - prawdziwość jakiegoś twierdzenia polega na niesprzeczności logicznej z innymi twierdzeniami system uzupełniających się teorii( np. o kosmosie, o atomach) nie stwierdzimy tego zmysłowo, wygrywa najbardziej logiczna hipoteza albo przyjęta jako teoria albo nie, duża ilość twierdzeń nie sprzecznych ze sobą to jesteśmy bliżej prawdy.

3.prawdziwe jest to na co panuje powszechna zgoda, niebezpieczne kryterium, uproszczony pogląd, może być nieprawdziwy a nawet krzywdą, dla człowieka myślącego w kategoriach naukowych nie ma to znaczenia.

4. prawdziwa jest ta myśl, która jest jawna i wyrazista, postulat niepewny, świadczy to o logice tej rzeczy, myśl niedokończona jest niezrozumiała, rzeczy skomplikowane mają to do siebie, że wymagają wysiłku do zrozumienia, ale to nie znaczy iż nie są prawdziwe, sprawy wyjaśniane prościej też mogą być niezrozumiałe. Myślenie nad problemem nie kończy się gdy damy „temu wyraz werbalny lub zapisany”: Kartezjusz -prawda ujawnia się przez wyrazistość i jasność, trzeba zrozumieć i przemyśleć ją do końca, do uzyskania obrazu. Tatarkiewicz - starał się możliwie dostępnym i wyraźnym językiem tłumaczyć.

5. neokantyści -prawda to proces nieskończony, istnieje może, ale jest trudno osiągalna nie -znamy jej znamy tylko jej fenomeny, dotrzeć do niej nie łatwo,

Co to jest poznanie? jakie jest jego źródło, przedmiot i granice:

Tatarkiewicz : wyróżnia dwa rodzaje: 1. przez myśl (rozumowe) 2.przez postrzeżenie ( zmysłowe) przeciwstawiano je rozumowe doprowadza do twierdzeń, praw budzących. najmniej wątpliwości np. twierdzenie Pitagorasa, nic nie jest w stanie go podwarzyć, niepotrzebne do tego poznanie zmysłowe; zawodność poznania zmysłowego mylą, nie jest ono empiryczne (doświadczalne), odwieczny spór racjonaliści i empiryści.

Bergson :przeciwstawia się tamtym poznaniom obydwa rodzaje są ograniczone wadami ludzkiego intelektu, nasze obserwacje są selektywne (tworzenie pojęć, sądów), nie da się oddzielić zmysłów od rozumu, postrzegając coś (np. węchem, posługujemy się też intelektem} pewna preselekcja intelektu, widzimy to co chcemy, uogólniamy, na nasze myślenie wpływają zmysły, bodźce, najlepszym narzędziem jest intuicja - bezpośrednie poznanie rzeczy i wydarzeń, przenikliwość ją wspomaga, np. poznajemy człowieka rozmawiając z nim_, a nie czytamy jego metryki, podręcznika, anatomii itd. żeby poznać miasto trzeba w nim zamieszkać na jakiś czas, poznać obyczaje,, zapach,, a przez to lepiej poznać tworzoną tam sztukę, poznaje się żyjąc, samo uczenie się da nam dużo ale jest niewystarczające, zaangażowane są zmysły i rozum, charakter intuicyjnego przeżycia cała osobowość.

Hussler: fenomenologia - intuicja docierania do istoty rzeczy, do fenomenu; nurtuje nas pytanie: jakie naprawdę coś jest? nauki nie w pełni tłumacza, potrzebny wgląd w istotę.

 

Intuicyjne metody nie odgrywały roli dominującej, dostarczały wiedzy, jednak karierę robiła metoda empiryczna- potem- przełom w myśleniu dzięki Kartezjuszowi - sceptycyzm metodyczny chodziło o ustalenie twierdzeń bezwzględnie pewnych, krytykował całą wiedzę opartą na tradycji, zaczął budować nauki od początku, zwątpił w dotychczasowe poznanie, w ogrom ówczesnej wiedzy, doszedł do wniosku(podczas wojny 30 letniej?), że cała wiedza oparta jest na autorytetach, zakwestionował, chciał sprawdzić prawdziwość, aby coś było jasne i wyraziste, a niezłożone ciemne myśli z błędami (za wzór nauk uznawał matematykę, jest wiedza ścisłą i pewną, „a poznanie rozumowe najwyższe rozważa ilości, ale odpowiada ściśle i pewnie; wszystkie nauki ograniczyć do tego, (preferował metodę analityczną, rozłożenie czegoś na części do zbadania. Od niego sukces nauk szczegółowych, poznać mało a dobrze, ale zatężyła poznawanie. Szereg spraw niepoznawalnych liczbowo, poza sferą nauk to co skomplikowane i niejasne. Skutki jego tez w przyszłości: gwałtowny rozwój dyscyplin naukowych, osiągnięcia cywilizacyjne, ale przeważył praktyczny utylitaryzm, nastawiony na maksymalne gromadzenie dóbr, oraz zagubienie jednostki (brak prostych odpowiedzi), brak refleksji nad celem i sensem życia.

Galileusz z Pizy (potem oraz empiryści, Newton, Locke, Mill i racjonaliści i encyklopedyści oświecenia, do dziś skutki) zasady metody empirycznej przyrodoznawstwo (poznawanie rzeczywistości) należy traktować: doświadczalnie / matematycznie / ograniczenie do badania zjawisk / badanie przyczyn, na pierwszym miejscu stawiał nauki przyrodnicze i ścisłe (techniki i medycynę).

Bacon: [wiedzę oprzeć o fakty poznawane doświadczalnie] za pomocą indukcji nie skrzydeł a ołowiu, poznanie ludzkie ukierunkowane na przyrodę martwą (materialną i żywą), da to pewne efekty praktyczne, rzeczywistość istotna (a nie historia, sztuka, teologia itd.); wtedy ludzkość „trapiły dolegliwości” (dżuma itd.),unikano jałowych rozważań, zajmowali się tym co dostępne min. poznanie zjawisk, jeżeli poznamy przyczyny to wtedy i skutki i objawy, i możemy na nie wpłynąć, także w naukach humanistycznych. Rzeczywistość poznawać indukcyjnie- od twierdzeń szczegółowych do ogólnych, na podstawie analizy szczegółów (badanie empiryczne różnych przypadków), budowanie sądów ogólnych, wniosków na przyszłość.

eksperyment= umyślne wywołanie zjawiska, aby poddać je obserwacji, powinno być ono opisane, aby móc powtórzyć i sprawdzić, laboratorium, chodzi o poznanie przyczyn zjawiska przy eliminacji skutków ubocznych; aby mógł być naukowy musi być opisany - wtedy uznany, musi się dawać powtórzyć w innych laboratoriach, wiarygodna informacja; uzasadniają go przepisy jak to robić, nie mogą być pozbawione odnośników, źródeł itd.

 

NAUKA = dwuznaczne pojęcie 1. nauczanie, przekazywanie wiedzy, zazwyczaj ustalonej (restiction, lernen); 2. wiedza poszerzana drogą poszukiwań i badań; nigdy nie jest .stała (visenschaft), poszukiwanie prawdy drogą naukową.

Klasyfikacja nauk: inne znaczenie różnych nauk:

Arystoteles: fizyka (przyrodnicze)

Rafael - szkoła ateńska - 7 sztuk wyzwolonych: arytmetyka, geometria, astronomia, filozofia, retoryka itd. ; teologia i nauki rozumowe

Handke. - aula Leopoldina - 7 personifikacje sztuk wyzwolonych - arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka, gramatyka, retoryka, poezja, malarstwo, rzeźba, typografia.

Ajdukiewicz: podział na: aprioryczne- te którym doświadczenie nie wystarcza, posługują się dedukcją,(matematyka i logika formalna) aposterioryczne -dla przyjęcia twierdzenia wystarczy oparcie o doświadczenie, indukcyjne, dzielą się na przyrodnicze (koncentrują się na stronie cielesnej człowieka) i humanistyczne -mają za przedmiot badań życie psychologiczne człowieka, jego wytwory duchowe i fizyczne, te w związku z duchowymi, materialne np. rzeźba; związek wytworów z duchem zawartym w człowieku, w materii np. filologa interesuje myśl zawarta w tekście, a nie materiał na jakim on jest, duch ludzki przedmiotem badań (Geister- nauki o duchu)także nazywane nauki humanistyczne - moralnymi; antropologia kulturowa zastępuje humanistykę, aprioryczne założenie, że duch ludzki wytworem materii, biologia materialistyczna -teoria człowieka związana z biologią, nauki przyrodnicze powiązane z wiedzą o człowieku.

Współcześnie: nauki ścisłe (przy opisie posługuje się językiem matematyki parametry nie dadzą nam głównej wiedzy o dziele, ale są pomocne); i humanistyczne ( socjologia politologa);oraz podział na: podstawowe (poznawanie prawdy naukowej bez znaczenia na względy praktyczne, często mogą nie przynieść praktycznych konsekwencji, np. badanie kosmosu, ale pożytki są zawsze, wcześniej czy później, warto inwestować w tą naukę; prowadzone przez uczonych z czystej potrzeby wiedzy, mogą się obejść bez .stosowania;)i stosowane(praktyczne zastosowanie nauk, medycyna czy technika, .korzystają z osiągnięć chemii czy fizyki; nie mogą obejść się bez podstawowych, to ich baza);

odrębna nauka musi mieć własny przedmiot badań i specyficzną metodę naukową; historia sztuki -wszystkie zjawiska artystyczne + metoda analizy formalnej i stylowo-porównawczej, specjaliści w tym muszą być dobrzy.

dyscypliny naukowe: dzielą się na specjalizacje (np. - sztuka średniowieczna, nowożytna, strategrafia, chemia środowiska itd.); postępujące podziały poszczególnych nauk, coraz trudniej osiągnąć całość, trzeba zawęzić badania; ten kto niby zna wszystko musi być powierzchowny, specjaliści są potrzebni; każda dziedzina posługuje się własnym językiem, terminologia naukową, niezrozumiałym dla laików, ale i dla specjalistów innych dziedzin, nawet pokrewnych - uniemożliwia to syntezę wiedzy, gdy znamy więcej szczegółów tracimy z pola widzenia całość. Rozwój nauk coraz szybszy i podział na dyscypliny też, mało zrozumiane te osiągnięcia - mniej rozumiemy świat, wywołuje to niepokój (kontakt z czymś niezrozumiałym), kiedyś było lepiej wszystko ogarnąć, wiedza o świecie była inna (czasem niezgodna z prawdą), chociaż ludzie do dziś uciekają od prób zrozumienia np. ekonomii, procesów gospod itd.

idea uniwersitas- akademii nauk, zgromadzenie różnych specjalistów, próbują. dogadać się, aby lepiej zrozumieć świat; badania interdyscyplinarne, na tym samym przedmiocie, ale inne badania; korzystnie można czerpać także z innych dziedzin nauk;

J. .M.Bocheński--.4 wspólne metody myślenia nauk fenomenologiczne / semiotyczna/ aksjomatyczna i redukcyjna- w naukach. myśli się w sposób zbliżony, współczesny język nauk, interdyscyplinarny- metajęzyk, stąd rozpowszechnienie metod językoznawczych (semiotycznych), -struktury i systemy -działania zmierzające do integracji nauk.

 

IDEOLOGIA -negatywne zjawisko, przeciwieństwo nauki (ona dąży do ścisłości). U jej podstaw znajduje się nieścisłość językowa ucieczka od rzeczywistości, zespół łatwych do zrozumienia haseł opartych na religii, filozofii i naukach, rodzaj nowomowy. slogany, mają być łatwe- narzędzie, kryterium ideologii; [twierdzenia (idee) subiektywne, wyselekcjonowane, ze względu na przydatność polityczną](sposób zdobywania władzy), odwoływanie się do ideologii częstą w polityce - rozpowszechnienie przez propagandę, demagogia, manipulacja językiem — trafiają do tych pozbawionych krytycyzmu, ulegają oni intoksykacji (zatruciu), świat trudny jest do zrozumienia, a one objaśniają go w procesie uproszczonym -może nas przed tym obronić wykształcenie. (np. barok - katolicyzm habsburski na Śląsku, umocnienie władzy na terenie międzynarodowym, religia używana instrumentalnie jako spoiwo państwowe, uproszczenie i manipulacja). Opierają się o podstawy pseudonaukowe lub religijne - bezkrytyczna w nie wiara, np. nazizm (antropologia), marksizm (ekonomia + idealizm niemiecki) - w obydwu chodziło o władzę konkretnych osób,, celowe przekształcenie, deformacja nauk, próba znalezienia syntezy ludzkiej wiedzy, w interesie rządzącej grupy, często posługują się też historią, wykorzystują stan zagubienia wobec skomplikowanej natury wszechświata, przedstawiają jednorodną łatwą. strawną wizję, ludzie ulegają jej nieświadomi tego, że obróci się to przeciw nim, łatwiej przeciwstawią, się temu umysły krytyczne, naukowa logika.

 

HISTORIA -wieloznaczna, można uczyć się , badać opowiadać historię ma na celu zainteresowanie, nie musi być prawdziwa, dobrych coraz mniej, (dawniej podstawa rozrywki; dbałość o ciekawość, oparta o relacje potoczne - ta cecha łączy znaczenia(czasowym}w każdym wypadku inne znaczenie; ogólnie rzecz biorąc

historia = relacja o dziejach, możemy je dzielić różnie :

podział na nienaukowe i naukowe oraz

formę przekazu - ustna (relacje), pisana, wyrażana plastycznie (sceny z fryzy heraldyczne- historia rodowa, totem kamienny).

nienaukowa (przednaukowa): dominowała do końca .XIII w,(potem naukowa); [greccy.i rzymscy (min Herodot, Biblia np. ks. Królewskie) spora część historii relacjonowana, opowiadania np. wędrowni poeci, śpiewacy, relację z wydarzeń np. bitew ( melorecytacje żeby łatwiej zapamiętać), byli oni szanowani, a nawet nazywani wieszczami, prorokami z czasem te relacje, zapisywano (ponoć tak powstały ewangelie, zbiór kazań głoszonych)

Topolski - (różne cele: relacje moralizatorsko-religijne (prawdy wiary, moralne dla pouczenia, nadrzędne kryteria, selekcją faktów, a nie, cała prawda), pragmatyczno- heroiczne (głównie traktaty historyczne o charakterze świeckim, pisane dla realizacji określonych celów, także moralnych takie przedstawienie bohaterów (np. Homer) na których się można wzorować, lekceważenie innych ludzi, i wydarzeń, dzieje herosów, bohaterów wielkich władców i świętych, do dziś to ciąży na historii - ciemne strony ludzkości (np. kościoła katolickiego min. inkwizycja) pomijane lub ostrożnie traktowanej to samo dotyczy historii państw, na potrzeby króla, władcy, potem partii lub warstwy społeczne, często dla legitymizacji władzy (Gal Anonim, Kadłubek, Długosz - osoby związane z dworami danego władcy, okres rozkwitu, inne rozpatrywanie z innego punktu widzenia, byli uzależnieni od mocodawcy, choć starali się pokazać prawdę),odróżnienie nienaukowej od naukowej poprzez pytanie o cel relacji, w tych pierwszych. Nie chodziło o prawdę, raczej o pouczenie moralne, przekazanie prawd wiary, aby skłonić do pewnego działania, postać

Naukowa: od XVIII w; histriografia krytyczna ma miano naukowej, historyka takiego powinno cechować dążenie do obiektywnej prawdy historycznej (nie takie proste), jest ona niesprawdzalna, o faktach dawnych informacji na pamięć, a jest ona zawodna, lub inni ludzie widzą różnie- subiektywność, więc jest nie do końca sprawdzalna, ale ma próbować być obiektywna - dążenie do tego. Nie cele moralizatorskie i nie dążenie do władzy; „prawda nas może uzdrowić”, nie można przemilczać niewygodnych faktów, pomijać ich, aby możliwy był subiektywizm potrzebny jest dystans - historyczny, czasowy w stos do wydarzeń, trudniejszy gdy jesteśmy zaangażowani (bo emocje stwarzają niedogodne warunki poznawcze), czas gasi emocje i osobiste uczucia, wtedy możliwie sprawiedliwie oceniamy pewne dokumenty historyczne dopiero po czasie ujawniane (po 25 latach) z archiwum. Gdy spotkamy dziś artystę musimy go obiektywnie ocenić, pomimo, że czerpie on wzory z dawnych mistrzów, dysputa z artystą ( do tego jesteśmy powołani), nie wszystkie recenzje mają być krytyczne ale niemniej jednak sąd własny -odwaga wypowiedzenia go, artysta oczekuje na recenzję i komentarze , platforma do dyskusji; historyk narażony jest na brak obiektywizmu, ale gdy aktywny stosunek do rzeczywistości jest uzasadniony poszukiwaniem prawdy, taka selekcja jest dobra musi dokonać wyboru według pewnych kryteriów.

B. Croce -.aktywny stosunek do badanych dziejów, pewne wybory, na zasadzie powiązań faktów i dążenie do pewnej całości spójnej, przyczynowo-skutkowej, z dystansu czasowego widać te powiązania lepiej,

kronika - naukowa czy nie? - dzieło pisane stopniowo, na bieżąco wydarzenia, które się dookoła działy (miast, klasztorów, państw, osobiste - dzienniki); przy czym mieli oni zamiar pisać jak najprawdziwej, świadkowie wydarzeń, chciał autor, prowadzić, do prawdy (głównie, dziennik, zwierzenia), nie bada się zależności, nie ma selekcji aktywnej, kopalnia wiadomości, cenny materiał źródłowy, ale historią jeszcze nie są zliczane jednak do przednaukowych.

Nadrzędny cel badań historycznych: ustalenie prawdy, badanie faktów, (tak jak w innych naukach), materialnych, psychicznych, duchowych - związanych z człowiekiem, których jest on źródłem, wytwory myślowe i materialne, w przypadku historii sztuki artefakty i myśli o sztuce (teorie); fakty z przeszłości i współczesne (socjologia i psychologia) posługują się często analizą i indukcją. Badanie faktu szczegółowego, zrozumienie (hermeneutyczne) faktu historycznego- nie ma sensu tych faktów uogólniać, (próby -materializm historyczny), odrębnie od praw przyrodniczych (nie związane z ludzkimi), aby dojść do w miarę obiektywnych wyników socjologiczne podejście naukowe do współczesnej nam sztuki czy historii.

H.Gadamer - to co jednostkowe nie służy historii, ideą zrozumienie zjawisk w niepowtarzalnym kontekście historycznym, jak ten człowiek czy lud jest tym czym się stał; nie ma mowy o izolacji faktu (zjawiska), na zasadzie przyczynowości. Wiele faktów na daną decyzję się składa, związane z innymi faktami - dlaczego, w jakich okolicznościach - przed i w trakcie - i jakie są skutki, często podświadomy nacisk czasów w jakich żyjemy; jeden fakt powiązany z ilością innych faktów -> badanie synchroniczne i diachroniczne (poprzedzające i następcze)Bada związki przyczynowo-skutkowe (etnologiczne), dokonuje wtedy selekcji, interesują go fakty, które miały wpływ - aktywny stosunek badacza do przeszłości, podyktowany chęcią zrozumienia. Fakty muszą być starannie zebrane, a nie nagromadzone. Przedmiotem historii jest też moralna i dziejowa egzystencja człowieka - jego uczynki i dzieła, ta moralna egzystencja ujawnia się w dziełach, celem nadrzędnych zrozumienie, jak ten człowiek (lud) jest tym czym się stał i jak mogło do tego dojść.

Historia - maestravitae - pewne pouczenie dla współczesności, ale nic dwa razy się nie zdarza, choć pewne problemy ludzkiej te same. Ktoś kto bada ma poznać epokę i obyczaje, obiektywizm historyczny tu nie funkcjonuje. -Te same zdarzenia opisane inaczej, próba ustalenia prawdziwych faktów.

Jeden z warunków klasyfikacji - przestrzeganie pewnej procedury badawczej - pragmatyki, aby nie było krytyki naukowości, prawdziwości ; {rekonstrukcja faktów opartych o źródła, w archiwum (stąd narodziła się historiografia krytyczna, już w okresie reformacji - Biblia, powrót do źródeł), należy znaleźć i zweryfikować.

Źródła: mogą być niepisane (niematerialne) i pisane (materialne) - dokumenty z epoki, teksty: (listy, dzienniki, umowy, wyroki, dokumenty, edykty - firmowane, pieczętowane itd.), łatwo pomylić oryginał z kopią oraz wiarygodność autorów, trzeba zbadać o co jest oparty, przez kogo pisany itd. Potrzebna jest odpowiednia ilość źródeł, jeśli to możliwe i następnie interpretacja - do tego potrzebna jest wiedza = odnalezienie faktów - weryfikacja krytyczna- zrozumienie. Dla historii sztuki źródłem jest samo dzieło, dokonuje się identyfikacji drogą inwentaryzacji, określa sieje w czasie i przestrzeni i kto itd.

Zrozumienie- polega na zadaniu sobie pytania- jak to się stało, jak do tego doszło, zrozum fakt na płaszczyźnie diachronicznej (przyczyny i skutki) oraz w perspektywie synchronicznej (równolegle, współcześnie) poprzez porównanie faktu z innymi faktami. W ten sposób badamy kontekst, od niego zależy fakt, a poprzez to zrozumienie dochodzimy drogą aktywną do wyłaniania całości problemowych- to jest dalszy etap, wyższy stopień opracowania - jakim jest - synteza historyczna - każdy fakt w życiu przeszłym powiązany wzajemnymi zależnościami, okoliczności towarzyszące, tworzą strukturę synchroniczną , lub ciągi chronologiczne, stanowiące strukturę diachroniczną - nią zajmuje się historia, musi badać każdy fakt. Złożona ilość różnych faktów zależnych z innymi= synteza problemowa, wykryć i rozważyć rolę faktów, czy umiemy dostrzec istotny problem (np. spis treści jest pewną synteza); synteza historiozoficzna= droga uogólnienia, takie odzwierciedlenie przeszłości, które ukazuje wszystkie dziedziny działań ludzkich, odzwierciedlenie tego co nazywa się procesem historycznym = całość wydarzeń i ich powiązania, mający charakter dynamiczny, ulega transformacjom, ma okresy przesileń, jak kalejdoskop, nieustannie powstają nowe struktury.

Topolski: w miarę badań powiększają się podstawy, powiększa się ilość faktów i są one lepiej poznane, następuje często rewizja dawnych syntez, wartości końcowe też skorygowane, długotrwały proces poznawania problemów z przeszłości, w okręgu zainteresowań coraz liczniejsze aspekty (proces poszerzania się bazy do syntezy). Ważna także mentalność historyka; spadek dawnej historiografii -wierzymy, że wielkie jednostki zmieniły wiele, zadecydowały o faktach, z dzisiejszego punktu widzenia wiemy, ze niewiele by zrobiły gdyby nie poparcie jakichś grup ludności, sam jeden rozkaz nie wystarczał, władca w pewnym sensie sługą społeczeństwa. Historyk ma nie zajmować się tylko czynami jednostek, ale i myśli społeczne, polityki czy zmieniającej się duchowości;

 

FILOZOFIA DZIEJÓW - HISTORIOZOFIA- zależna od przyjętej teorii, potrzebna opcja do uchwycenia sensu dziejów.

Hegla: to synteza - ewolucjonizm historyczny, przyroda i duch są dwiema
postaciami tego samego bytu, duch rozumny jako byt pierwotny, wytwarza w sposób logiczny -emanacja, system deterministyczny i ewolucyjny; rozwój ducha podlega prawom logiki, całość rozumna, a zatem konieczna;. najwyższą postacią absolut= (sztuka -religia-filozofia) i duch obiektywny (prawo, państwo, moralność), państwo- pierwotne i istotniejsze od jednostek ludzkich odsłania się prawdziwa istota ducha, konieczny rozwój idei, w każdym czasie inny naród dominuje i doskonały - 4 wielkie okresy(szczeble rozwoju ducha):

wschodni - dzieciństwo

grecki - chłopięcy

rzymski - męski

germański -starość

wszystkie struktury przedpaństwowe mniej doskonałej, oraz 3 wielkie okresy:

sztuka wschodnia -symboliczna, forma symboliczna treść.

starożytna - klasyczne połączenie formy i treści(równowaga)

chrześcijańska(romantyczna) - treść ideowa ma przewagę, także w architekturze przeważa konstrukcja symboliczna, w plastyce klasyczna, w malarstwie i muzyce romantyczna.

Marksiści: - symetryczny (ma wiele wspólnego) z Heglem; filozofia dziejów zyskała nazwę -materializmu historycznego - pierwotnym bytem podstawowym jest materia, zdolna do samoistnego rozwoju od form niższych do wyższych (aksjomatyczne założenie) skłonność do tworzenia form coraz doskonalszych, istnieje tego prawidłowość, - siły wytwórcze, które determinują życie jednostek, i duchowe i materialne; duch jest emanacją materii ( wyższa faza funkcjonowania, prawo, filozofia, religia wyemanowane przez materię kulturalną sztuka, nauka itd. wyrastają z ekonomicznej bazy („nadbudowa”). Też determinizm i dynamizm; //

obydwie idee wierzyły w postęp -zmierzanie do celu, idealnego świata, społeczeństwa bo takie są nadrzędne prawa historii, jednostka zdeterminowana koniecznością.

Arnold Toynbee -występują pewne cykle na zasadzie sinusoidy, wzloty i upadki (zarówno Arystoteles jak i Budda cykliczność uważali za rzeczywistość) epoki rozwijają się, upadają i giną, pod koniec starej cywilizacji rozpad społeczeństwa (na proletariat) Ewolucja nie rozwija się od szczebla niższego do wyższego, dzieje są pewnym rozwojem planu boskiego(ale nie mechaniczny), religia stanowiła podstawę (światem rządzi bóg, realizuje plan zbawienia ludzkości). Kościół staje się poczwarką z której powstała nowa cywilizacja, w pewnej fazie budowa państwa tendencja odśrodkowa i odwrotna, konflikt z elitami i rozpad, państwo wtedy zaczyna zastępować kościół - rola organizacyjna, świat stworzony w postaci doskonałej, potem uległa degradacji (drzewo świadomości. dobrego i złego), potem zbawienie - realizacja tego-historiozofia religijna.

Cykliczność Spangera - stare cywilizacje ulegają rozpadowi, na ich miejsce powstają nowe, te stare odradzają się w nowych, mobilizacja i rozpad aż do całkowitego rozpadu.

Topolski -strukturalnie proces historyczny trzeba badać w całości, składa się z powiązanych elementów, dostrzegana w dziełach ciągłość i powtarzalność - zgodna z myśleniem społecznym, pierwotne -nieświadome tego. Proces dziejowy dzieje się w małym stopniu - wartość tego, ze nic się nie zmienia, rzeczy wartościowe dziedziczone, nie mamy poczucia zmienności historii, część jest taka sama - pewne zakorzenione wierzenia, można zapomnieć o historii, pominąć ją czasami-okresy konsumpcji tego co się zgromadziło, niszczenie tego co pokolenia gromadziły przez wiele lat, cykle tworzenia i niszczenia, tego typu konsekwencja prowadzi do śmierci historii.

Gadamer - szybko zmieniające się czasy - wywołują złudzenie, to co się zmienia zwraca nasza uwagę, a skryty charakter tego co stałe, trwałe. Zmienność świata powoduje w nas lęk, wolimy coś stabilnego, są elementy stałe (liście, śmierć, idole); żyjemy obecnie w stanie pobudzenia, rosnący niepokój przed ciągłymi zmianami. => antidotum - odwieczne.-prawa,- głównie natury, aby się na nie powoływać, historiozofia środka; jedność świata= tradycja+ naturalny porządek życia; równowaga, trzeba ja poznać doświadczalnie, zbadać to co się da; zmysł poczucia odmiennego charakter przeszłości i teraźniejszości, potrzebna intuicja syntetyczna.

koncepcja chrześcijańska. - rozpatrywanie tego co kiedyś było, mit utraconego raju, idealne
społeczeństwo ma być nie tu na ziemi, ale po śmierci , człowiek z natury dobry, zlikwidować
złe struktury żeby żyć dobrze, dzieje prowadzą do ostatecznego zbawienia ludzkości.

 

HISTORIA SZTUKI

Odróżniona od wiedzy o sztuce - wiedza o sztuce traktuje się ją jak zjawisko ponadhistoryczne, jako ponad czasowy fenomen, aby poznać elementy i struktury sztuki musimy wybrać metody: dedukcyjną albo indukcyjną, teoria sztuki pisana była głównie przez artystów i filozofów niewiele ma wspólnego z estetyką, ale uprawiana jest tylko przez artystę teoria wiedzy o sztuce to:

historia doktryn artystycznych.

krytyka artystyczna- może być pisana przez każdego, ale nie powinien jej pisać historyk sztuki ze względu na pewien subiektywizm, mimo ze powinien być obiektywny

historia sztuki to wiedza o dziej architektury, ma własny przedmiot badań- dzieło sztuki, posiada specyficzną metodę badań (analiza formalna, metoda stylowo porównawcza, ikonografia i ikonologią).

dzieje historii sztuki jako dyscypliny- powstała. jako biografistyka (Xenokrates Durris z Samos- relacje o Fidiaszu, Myronie, Liżypie) ; Piliniusz ,naturalna historia (Xv w wydano drukiem);renesans- Ghilberti
(„komentatori” o art włoskich) Faccio; protoplasta - Vasari (uczeń Michała Anioła, jego żywoty głównym źródłem dla sztuki, pierwszy pisał o artystach nieżyjących, stąd pewien dystans: potem wzorowano się na nim)

Pojęcie pojawia się z początkiem XVIII w, związana była z rysunkiem. Znawcy i kolekcjonerzy, zaczęto je przyporządkować różnym stylom epoki i narodowym; jako dyscyplina naukowa powstała w Niemczech. Obejmowała coraz to nowsze obszary, przestrzenie i epoki. Wymagało to stworzenia nowych pojęć i określeń. Tworzono pojęcia obiektywne. Podstawy metodologiczne stworzył Max Dworzak, w dziele „idealizm i naturalizm w sztuce gotyckiej”. Rozwój historii sztuki to ekspansja - należy doskonalić narzędzia (pojęcia, terminy). Przełomem był początek historiografii krytycznej (od XIX w), od krytyki źródeł.

rozwój badań historii sztuki - datowanie i atrybucje. Pojawia się styl - narzędzie służące analizie formalnej, początkowo styl - to zbiór elementów charakterystycznych dla danego okresu i regionu i styl artysty; a Woellfin dowiódł, że ważny jest ogląd syntetyczny, zrozumienie całości.

doskonalenie metod badawczych w historii sztuki -najpierw praktyki stylowo-porównawcze. Potem uświadomienie sobie pojęć stylowych, ale de facto pierwsza metoda z : archeologii historycznej - archeologii( kontakt z dziełem sztuki, wykopaliska, szukano dzieł sztuki, znawstwo sztuki;), historia (zasada krytyki źródeł, metoda archiwalną, zidentyfikować na podstawie dokumentów); wg Le Ducka to zbiór detali które można zestawić. Według metody Morellego - indywidualny styl, artysty zwany manierą. Obecnie metoda warstwowych zdjęć rentgenowskich, ujawnia indywidualny dukt pędzla artysty.

Woillfin zagadnienia ściśle formalne, historii sztuki „bez nazwisk”, ważne dzieło, zaś pojęcia stylowo formalne pozwalają łączyć działa w ciągi typowo formalne. Przeciwstawiał się biografistyce.

5 par pojęć nadrzędnych (przeciwstawiając barok renesansowi):

styl linearny i malarski

płaszczyzna i głębia

kompozycja zamknięta i otwarta

wielość i jedność

jasność(wyrazistość) i niejasność (skomplikowanie), głównie forma, badanie formy.

Panofski: metoda: preikonograficzna/ ikonograficzna/ ikonologiczna selekcjonowała badania nad ideami i treściami dzieła, pokazała dzieło jako symbol, znak, na różnych poziomach, była zwierciadłem poszukiwań Dworzaka;

metoda strukturalna -elementy rozwijają się w czasie struktury synchronicznej (niezależnie od czasu i przestrzeni) i diachronicznej ( rozwój w czasie), nacisk na ulepszenie badania.

pragmatyka - w ujęciu systematycznym, poznanie dzieła i zrozumienie głównej struktury artystycznej.

Zadelmayer: dwa etapy 1. pierwsza historia sztuki (odnalezienie, zabezpieczenie przedmiotu badań, charakterystyka techniczna, materiał, czas, kto)2. Druga historia sztuki(określenie znaczenie, interpretacja)

dwie koncepcje, dwa źródła (reszta w pewien sposób zależna): realistyczna, gotycka, symboliczna(Rubens, Breughel wzory) i bardziej klasyczna (Włochy).

historia sztuki rozwijała się głównie w Niemczech, łączono ją z badaniami ;Florillo - „historia sztuk rysunkowych w Niemczech oraz zjednoczonych Niderlandach”; Van Eyck - monografia; eseje Wegena; Franz Kugler -wiadomości o sztuce pozaeuropejskiej (min. Ameryka łacińska.).

rewizja pewnych mitów, metafor czy imputacji, historia sztuki pisana- w pewnych warunkach politycznych i kulturowych, intelektualiści koncentrowali się w ośrodkach (Paryż, Berlin, Londyn nie ujmowano kiedyś sztuk pogranicznych - Wenecja, Barcelona, Praga) Coraz to nowe obszary czasowe i epoki, nowe pojęcia stylowe, rodzące się zainteresowanie innymi sztukami

uznanie gotyku - za pełnowartościowy (w świetle Wielkiej teorii niemożliwe, za renesans brak harmonii i równowagi), sprzyjał temu romantyzm rodzący się w pocz. XIX w, budowle neogotyckie , potrzebowano wzorników, ceniono średniowieczne ruiny, romantyczny stos do przeszłości, do tradycji; Schllegel „podstawowe zasady architektury gotyckiej”; Francja - leksykon architektury francuskiej od Xi-XVI w; dostawali zamówienia na takie budowle, musieli znać; jednocześnie fascynacja oraz przesadzanie w formach (gotycyzowanie samego gotyku), dziś negatywnie oceniany, według nich czystość stylowa. Dworzak - „idealizm i naturalizm w rzeźbie i malarstwie gotyckim”; później coraz więcej specjalistów;

barok - doceniony później (barok mówi tym samym językiem co renesans, ale jego zdziczałym dialektem, Boghart); Woellfin - chciał udowodnić mistrzowi, że barok też jest wartościowy, analiza formalno stylowa, stworzył klucz do badania tego stylu, pewna met badań.

manieryzm - jako styl o innych proporcjach i wartościach, jeszcze później uznany, uważany za schyłkowy renesans; Dworzak o El Grecu i manieryźmie, a następnie Hoffman, ale dopiero po II wojnie światowej badania, historyzm - eklektyczne i epigońskie kiedyś, ale potem dostrzeżono inne ideały.

modernizm - akceptacja badań i związanego z nim abstrakcjonizmu w malarstwie, ale jeszcze brak dostatecznego dystansu dzisiaj, z wolna kolejno badania poszczególnych epok, jedne uznawane drugie jeszcze nie, do niedawna XIX w określano jako upadek sztuki, ale ponad 20 lat temu dostrzeżono jej autonomiczne wartości, oraz historię, nabrała ona znaczenia pejoratywnego, dla modernizmu jeszcze nie.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Uzupełnienie z zeszytu:

 

Warstwy dzieła sztuki według Stróżewskiego: neutralny szkielet dzieła sztuki i konkretyzacja estetyczna.

Transcendencja filoz. (z łac. transcendens - przekraczający) termin oznaczający istnienie na zewnątrz czegoś. Porównaj: immanencja Transcendentny to inaczej wymykający się ludzkiemu doświadczeniu, wykraczający poza zasięg ludzkiego poznania; niepoznawalny. Transcendentalny - dotyczący apriorycznych form poznania, wykraczający poza przedmiot i treść poznania a odnoszący się do warunków koniecznych do poznania. Porównaj: empiryzm, dogmatyzm.

Dedukcja to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Rozumowanie dedukcyjne w odróżnieniu od rozumowania indukcyjnego jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować. Rozumowanie dedukcyjne to takie, które przebiega wedle schematu: Jeśli A to B; A; więc B.

Historiografia krytyczna: krytyka źródeł ( pytanie o oryginalność dzieła, przeniesienie historiografii krytycznej do historii sztuki) Badamy dzieło sztuki zgodnie z jego struktura i źródłami pisanymi. Pojęcie stylu- sporządzanie specyficznych wzorników, cechy stylowe: występowanie określonych detali architektonicznych.

Memberologiczne pojęcie stylu: objawianie się stylu poprzez detal, pojedynczy element, powtarzalne części elementów.

Historia sztuki bez nazwisk: ważne dzieło nie kto je stworzył

Poul Frank: koordynacja i subordynacja( pewien odpowiednik jedności i jednolitej jedności) elementy obiektu sztuki mogą być łączone za zasadzie pewnej równorzędności( koordynacja) bądź kompozycja na zasadzie wspólnej dominanty, podporządkowania ( subordynacja)

Metoda syntetyczna: typologia: łańcuchy analogii-> określenie typu

Kubler: porządkowanie dziejów według pewnego prototypu, obiektu pierwszego

 

Twórczość artystyczna zdeterminowane przez czynniki fizjologiczne, klimat, środowisko -> Hipolit Tejn: filozofia sztuki: twórca teorii środowiska: forma artystyczna rodzi się z materiału

Gotfryd Stemper: forma wynika z funkcji i konstrukcji. Forma wynikiem czynników materialnych.

Reagl: wola twórcza: czynnik psychologiczny wpływający na kształt powstających dzieł epoki, wola twórcza ( cele wobec jakich artysta w epoce jest stawiany) Wola twórcza zmienia się zależnie od czasów, środowiska.

Władysław Podlacha: każde dzieło powinno być zbadane na podstawie kultury duchowej w której było tworzone. Obiektywizm w podejściu do przedmiotów badań. Zanim się zbada, trzeba znać cele artystyczne epoki

 

Dworzak: historia sztuki bez dzieł sztuki: problemy formalnego rozwoju dzieła sztuki, Sztuka pierwszoplanowym środkiem wyrazu.

 

 

 

---