PRAWO RODZINNE

MAŁŻEŃŚTWO

PODSTAWOWE ZASADY PRAWA MAŁŻEŃSKIEGO:

1) zasada monogamii

2) zasada świeckości małżeństwa

a) małżeństwo w rozumieniu prawa państwowego- nie interesuje nas małżeństwo wyznaniowe,

b) w sprawach małżeńskich orzekają sądy państwowe- wg prawa państwowego

3) zasada egalitaryzmu ( równości ) małżonków

4) zasada trwałości małżeństwa

- jedynym państwem europejskim, które nie przewiduje rozwodów, jest Malta, Irlandia wprowadziła je niedawno, Chile- od 2004, nie ma rozwodów na Filipinach, ale szerzej traktuje się unieważnienie małżeństwa.

5) zasada dobra dziecka i równouprawnienia dzieci pozamałżeńskich i małżeńskich

POKREWIEŃSTWO- stosunek między osobami związanymi węzłem krwi ( jest wspólny przodek ).

a) w linii prostej ( jedna osoba pochodzi bezpośrednio od drugiej ),

b) w linii bocznej

POWINOWACTWO ( Art. 26 )- stosunek miedzy małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka.

Stopnie powinowactwa liczy się tak jak przy pokrewieństwie. Powinowactwo trwa mimo ustania małżeństwa ( "można pozbyć się żony, ale nie można pozbyć się teściowej" ). Jeśli małżeństwo zostanie jednak unieważnione, to powinowactwo wygasa.

ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

A. WARUNKI ISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA ( Art. 1 )- warunkują one byt małżeństwa, jeśli ich nie ma, nie ma małżeństwa ( MATRIMONIUM NON EXISTENS ).

- jeżeli mimo tego sporządzony zostanie akt małżeństwa, to

- każdy, kto ma w tym interes prawny,

- może wystąpić z powództwem o USTALENIE NIEISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA ( Art. 2 )

I. Zawarcie małżeństwa w formie cywilnej ( Art. 1 §1 ):

1) odmienność płci nupturientów,

Wynika to też z Art. 18 Konstytucji- małżeństwo to związek kobiety i mężczyzny. W Europie są 2 państwa, gdzie dopuszczalne są małżeństwa homoseksualne ( Belgia, Holandia ). Jeśli ktoś zmienił płeć, to występuje z powództwem o ustalenie. W akcie urodzenia pojawia się wzmianka dodatkowa.

2) jednoczesna obecność nupturientów

Wyjątek: Art. 6- małżeństwo przez pełnomocnika ( per procura ):

- zezwolenie sądu z ważnych powodów,

- forma pełnomocnictwa:

- pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym,

- z wymienieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte,

- tylko jeden z małżonków może mieć pełnomocnika, drugi musi być obecny

3) oświadczenia woli obu nupturientów, iż wstępują ze sobą w związek małżeński,

4) przed odpowiednim organem:

- kierownikiem usc,

- polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeśli mężczyzna i kobieta ( Art. 1 §4 ):

- są obywatelami polskimi,

- przebywają za granicą

II. Zawarcie małżeństwa w formie konkordatowej ( wyznaniowej ) ( Art. 1 §2 i 3 )

Zasada: ślub kościelny nie wywołuje skutków w sferze prawa cywilnego

Przez długi czas można było zawrzeć małżeństwo tylko przed organem władzy publicznej. Istniał nawet zakaz dla duchownego udzielania małżeństwa osobie, które nie zawarła małżeństwa świeckiego, istniała nawet sankcja za udzielenie takiego małżeństwa. Ustawa z 12.05.1979- stosunek RP do Kościoła Katolickiego. Zmieniono powyższe przepisy. Małżeństwo kościelne nie wywoływało żadnych skutków w zakresie prawa cywilnego- osoba uważana była za wolną, brak dziedziczenia ustawowego, dzieci uważane były za pozamałżeńskie. Inne ustawy regulujące stosunek RP do kościołów również przewidują zawarcie małżeństwa ze skutkiem cywilno- prawnym, np. protestanckie.

28.03.1993 podpisano Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską.

Wyjątek: wywołuje, jeśli spełnione są odpowiedni przesłanki:

1) zawarcie przez kobietę i mężczyznę związku małżeńskiego podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego

2) oświadczenie przez nupturientów w obecności duchownego woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, gdy przewiduje to ratyfikowana umowa międzynarodowa albo ustawa regulująca stosunku między Państwem a kościołem albo związkiem wyznaniowym,

3) sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika usc ( zob. niż. )

Procedura zawarcia małżeństwa w formie cywilnej.

1) zwykła

a) Zasada: osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi usc dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa, określone w odrębnych przepisach ( Art. 3 §1

Wyjątek: sąd może zwolnić osobę od obowiązku złożenia lub przedstawienia takiego dokumentu, jeżeli otrzymanie go napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody ( §2 ).

b) kierownik usc wyjaśnia nupturientom:

- doniosłość związku małżeńskiego,

- przepisy regulujące prawa i obowiązki małżonków,

- przepisy o nazwisku małżonków i o nazwisku ich dzieci.

c) Zasada: Art. 4- małżeństwo przed kierownikiem usc nie może być zawarte przed upływem 1 miesiące od dnia, kiedy nupturienci złożyły kierownikowi usc pisemne zaświadczenie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie takiego małżeństwa.

Wyjątek: kierownik usc może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeśli przemawiają za tym ważne względy.

d) Art. 7 zawarcie małżeństwa- oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone:

- publicznie,

- w obecności dwóch świadków

- kierownik usc zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć małżeństwo,

- gdy oboje odpowiadają twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpienie w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci,

- mężczyzna i kobieta ( osobno ) składają oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński, powtarzając za kierownikiem usc treść oświadczenia lub odczytując je na głos. Jeżeli osoba nie może mówić, to składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński podpisując akt małżeństwa,

- po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez obie strony kierownik usc ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń woli obu stron małżeństwo zostało zawarte.

2) przyspieszona ( Art. 9 §1 )- w razie:

- niebezpieczeństwa grożącego życiu jednej ze stron,

- niebezpieczeństwo jest bezpośrednie.

Wówczas oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński może być złożone niezwłocznie przed kierownikiem usc bez złożenia lub przedstawienia dokumentów niezbędnych do zawarcia małżeństwa. Jednakże i w tym wypadku nupturienci są obowiązani złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

Procedura zawarcia małżeństwa w formie konkordatowej:

1) zwykła

a) Art. 4¹- kierownik usc wydaje osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo kokordatowe zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Zaświadczenie to traci moc po upływie 3 miesięcy od dnia wydania. Wydając to zaświadczenie kierownik usc informuje strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa.

b) dopiero z tym zaświadczeniem idzie się do duchownego, bez niego duchowny nie może przyjąć oświadczeń nupturientów woli zawarcia małżeństwa ( Art. 8 §1 )

c) duchowny sporządza niezwłocznie po oświadczeniu przez nupturientów woli zawarcia małżeństwa zaświadczenie stwierdzające że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują:

- duchowny,

- małżonkowie,

- dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.

d) zaświadczenie to wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika usc o którym mowa w e) duchowny przekazuje do usc w terminie zawitym 5 dni ( termin jest zawieszony, jeżeli zachowanie go nie jest możliwe z powodu siły wyższej przez czas trwania tej siły )

- teoria wysłania ( a nie doręczenia )- zaświadczenie uważa się za złożone z chwilą nadania jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego.

f) kierownik usc sporządza akt małżeństwa. Ma on charakter konstytutywny, ale małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.

2) przyspieszona ( Art. 9 §2 )- w razie tej samej sytuacji co w Art. 9 §1

- oświadczenia woli zawarcia małżeństwa mogą być złożone przed duchownym bez przedstawienia zaświadczenia sporządzonego przez kierownika usc stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Strony składają przed duchownym zapewnienie, iż nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa ( ale i tak zaświadczenie to musi być nadane i przekazane kierownikowi usc ) i musi on sporządzić akt małżeństwa.

Może jednak być tak, iż życiu jednego z nupturientów grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo. Zawierają oni małżeństwo w formie konkordatowej w trybie przyspieszonym. Zaświadczenie zostaje nadane kierownikowi usc, a w tym czasie jeden z nupturientów ( jeszcze nie małżonków ) umiera. Kierownik usc sporządza jednak normalnie akt małżeństwa i jest ono ważne, gdyż uważa się je za zawarte z chwilą oświadczenia woli w obecności duchownego.

B. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA ( IMPEDIMENTUM MATRIMONIUM )- WARUNKI WAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA- są to przeszkody małżeńskie, jeżeli jednak mimo ich istnienia został sporządzany akt, to stają się one przesłankami unieważnienia małżeństwa. Wtedy nie powodują nieważności małżeństwa ex lege, ale małżeństwo zawarte mimo przeszkody może ( ale nie musi ! ) być unieważnione ).

W niektórych porządkach prawnych w celu uniknięcia takich sytuacji występuje instytucja ZAPOWIEDZI PRZEDŚLUBNYCH. W Kościele ogłasza się, iż nupturienci zamierzają zawrzeć ze sobą związek małżeński, chodzi o to, by osoby, które nupturientów znają, mogły stwierdzić istnienie przeszkody i poinformować o tym kierownika usc.

Małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach działu I Tytułu I kro ( NUMERUS CLAUSUS )- Art. 17.

1) Art. 10- NIEOSIĄGNIĘCIE WYMAGANEGO WIEKU

Wymagany wiek: 18 lat

Usuwalność- z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

Konwalidacja: z chwilą osiągnięcia wieku wymaganego przez ustawę.

Legitymacja ( wystąpienie z powództwem o unieważnienia małżeństwa ). Możemy wyróżnić dwa jej rodzaje:

a) wąska ( każdy z małżonków i zgodnie z art. 22 także prokurator ),

b) rozszerzona ( każdy, kto ma interes prawny ).

Tutaj jest to legitymacja wąska, jednak w przypadku gdy kobieta zaszła w ciążę, legitymacji pozbawiony jest jej mąż.

2) Art. 11- UBEZWŁASNOWOLNIENIE CAŁKOWITE

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: uchylenie ubezwłasnowolnienia ( pytanie czy uchylenie w ogóle czy np. zmiana na częściowe ).

Legitymacja: wąska.

3) Art. 12- CHOROBA PSYCHICZNA/NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY.

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym.

Usuwalność: tak, jeśli stan zdrowia takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.

Konwalidacja:- w przypadku niedorozwoju umysłowego nie jest możliwa, bo nie da się z niego wyleczyć, w przypadku choroby psychicznej z chwilą jej ustania.

Legitymacja: wąska.

4) Art. 13- POZOSTAWANIE W ZWIĄZKU MAŁŻEŃSKIM ( BIGAMIA )

Nie może zawrzeć małżeństwa ten, kto już w związku małżeńskim przebywa.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: ustanie albo unieważnienia pierwszego małżeństwa, chyba że ustania nastąpiło przez śmierć małżonka- bigamisty.

Jeśli A zawarł małżeństwo I z B, a następnie drugie małżeństwo II z C, to konwalidacja małżeństwa II następuje po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa I, chyba, że ustanie małżeństwa jest skutkiem śmierci A, bo wtedy mamy dwie pełnoprawne wdowy.

Legitymacja: rozszerzona.

5) Art. 14- POKREWIEŃSTWO

Nie mogą ze sobą zawrzeć małżeństwa krewni w linii prostej i rodzeństwo.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: nie

Legitymacja: rozszerzona

Przeszkoda ta ma charakter eugeniczny- dzieci urodzone ze związków osób, które są połączone więzami krwi często są obarczone wadami wrodzonymi.

6) Art. 14- POWINOWACTWO

Nie mogą ze sobą zawrzeć małżeństwo powinowaci w linii prostej. Pojawia się wtedy, gdy jest rozwód, bo wcześniej takie małżeństwo byłoby bigamiczne.

Usuwalność- tak, z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństw pomiędzy powinowatymi.

Konwalidacja: gdy małżeństwo, z którego wynika powinowactwo zostało unieważnione.

Legitymacja- wąska.

7) Art.15- PRZYSPOSOBIENIE

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposabiany.

Usuwalność- nie

Konwalidacja- ustanie przysposobienia ( jeżeli nie jest to przysposobienie nierozwiązywalne ).

Legitymacja: wąska.

8) Art. 15¹- WADY OŚWIADCZEŃ WOLI

a) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli ( w chwili wyrażenia woli, a nie powzięcia decyzji )!

b) pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby- liczy się wszystko, nazwisko, płeć

c) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

- groźba musi być więc bezprawna i poważna, obojętne czy dotyczy samej osoby, czy kogoś innego.

- nieważne jest źródło groźby,

- musi być osobiste niebezpieczeństwo a nie majątkowe.

Terminy ( §3 )- nie można żądać unieważnienia małżeństwa

- po upływie 16 miesięcy od

- ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli,

- od wykrycia błędu

- od ustania obawy wywołanej groźbą-

- a w każdym wypadku po upływie 3 lat od zawarcia małżeństwa

Legitymacja: prokurator oraz małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.

9) Art. 16- "WADY PEŁNOMOCNIKA"

- jeśli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo:

- jeżeli pełnomocnictwo było:

- nieważne lub,

- skutecznie odwołane.

- jeśli małżonkowie nie podjęli jeszcze wspólnego pożycia.

Legitymacja: mocodawca i prokurator.

Art. 18- UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA PO JEGO USTANIU.

Zasada- nie można.

Wyjątek: nie dotyczy to:

a) UNIEWAŻNIENIA Z POWODU POKREWIEŃSTWA między małżonkami,

b) BIGAMII ( pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim ).

W chwili wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa oboje żyją, a w trakcie procesu jedno umrze, to

- jeśli zmarł pozwany zastępuje go kurator i postępowanie ciągle trwa. ( Art. 19 §1 ).

- jeśli zmarł powód, to unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni ( Art. 19 §2 ). Do tego czasu postępowanie jest zawieszone.

Art. 21- SKUTKI UNIEWAŻNIENIA MAŁŻEŃSTWA

1) ex nunc- stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego.

- w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci

- w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami

MAŁŻONEK W ZŁEJ WIERZE ( Art. 20 §2 )- małżonek, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.

2) ex tunc- pozostałe elementy.

STOSUNKI OSOBISTE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

Zasada: Art. 23- równość praw i obowiązków małżonków

Nie oznacza to, że małżonkowie wykonują w małżeństwie identyczne funkcje, zależy to od układu, jaki zostanie w małżeństwie przyjęty. Należy ją raczej rozumieć nie tylko jako formalne równouprawnienie ale także w ten sposób, iż w przypadku tradycyjnych układów małżeńskich, gdzie funkcja męża polega na pracy zarobkowej, a żony- na wychowywaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego- ustawodawca zrównuje pracę w domu z pracą zarobkową ( zob. Art, 27 i 43 §3 ).

Obowiązki- Art. 23 i 24:

1) wspólne pożycie,

- psychiczne ( wzajemna miłość ),

- fizyczne ( obcowanie płciowe ),

- gospodarcze ( wspólne prowadzenie domu i zaspokajanie potrzeb rodziny ).

2) wzajemna pomoc-

a) obejmuje zarówno świadczenie codziennych usług,

b) pomoc wyjątkową, np. w wypadku ciężkiej choroby

a) pomoc fizyczna,

b) wsparcie moralne

3) wierność,

Naruszenie tego obowiązku to

-nawiązanie bliższego pożycia z inną osobą,

- stwarzanie pozorów zdrady ( SN- 1950 ).

4) współdziałanie dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli,

Konkretyzacja- zob. Art. 27.

5) rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny, w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się do sądu ( chyba, że przepis szczególny kro przewiduje taką sytuację ).

SPRAWY RODZINY-

a) takie, które w równym stopniu dotyczą wszystkich członków rodziny ( np. decyzja co do tego, czy podnająć część domu jednorodzinnego i w ten sposób uszczuplić powierzchnię mieszkania, z której rodzina ta korzysta

b) takie, które bezpośrednio dotyczą tylko na jednego z członków rodziny, ale rzutują na sytuację rodziny jako całości- np. decyzja co do tego, czy jeden z małżonków powinien zrezygnować z pracy zarobkowej i zająć się domem.

Są to raczej deklaracje, z których nie wynikają doniosłe skutki prawne. Sankcją za nie wypełnienia tych obowiązków jest rozwód z winy małżonka, który ich nie przestrzega.

Nazwisko małżonków ( Art. 25 ):

Zasada: Małżonkowie pozostają przy swoich nazwiskach,

Wyjątki: złożenie oświadczenia przed kierownikiem usc. Może być złożone

a) przed sporządzeniem przez kierownika usc zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

b) bezpośrednio po zawarciu małżeństwa,

- żona przyjmuje nazwisko męża,

- mąż przyjmuje nazwisko żony,

- mąż przyłącza nazwisko żony,

- żona przyłącza nazwisko męża.

"Połączyć"- a nie "dołączyć"- kolejność nazwisk może być dowolna, natomiast nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów.

Kiedyś kobieta mogła jedynie do własnego nazwiska dołączyć nazwisko męża, ale zasadą było to, że prze fakt zawarcia małżeństwa kobieta nabywała nazwisko męża, W prawie francuskim małżeństwo nigdy nie miało wpływu na nazwisko, ale mężatki miały prawo do używania nazwiska męża.

Nazwisko dzieci:

Zasada: dzieci będą nosić nazwisko ojca,

Wyjątek: gdy małżonkowie przy zawarciu małżeństwa zdecydują inaczej.

STOSUNKI MAJĄTKOWE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

I. USTRÓJ PODSTAWOWY ( PIERWOTNY - REGIME PRIMAIRE )- ( Art. 27- 30 )- istnieje on w każdym małżeństwie niezależnie od tego, jaki ustrój wtórny małżonkowie wybrali. To są normy iuris cogentis- jest uniwersalny, bezwzględnie obowiązuje w każdym małżeństwie, małżonkowie nie mogą go modyfikować.

1) Art. 27- obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli, każdy wg

- swoich sił,

- swoich możliwości

Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać na:

- osobistych w całości, lub w części, staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym,

- uzyskiwaniu środków majątkowych ( nie jest napisane w ustawie ). Ratio legis jest takie, iż zrównuje się tutaj pracę zarobkową i wychowywanie dzieci oraz pracę we wspólnym gospodarstwie domowym jako jednakowo "wartościowy" środek służący zaspokajaniu potrzeb rodziny.

Art. 28- sankcja- Sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo innemu należności przypadające jednemu z małżonków były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka, jeżeli:

- małżonek ten nie wypełnia ciążącego na nim obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny i:,

- małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu. Jeżeli jednak nakaz sądowy został wydany, a wspólne pożycie ustało po jego wydaniu, to nakaz zachowuje moc, jednak sąd może go wówczas zmienić albo uchylić na wniosek każdego z małżonków.

2) Art. 28¹- prawo do korzystania z mieszkania i przedmiotów urządzenia domowego w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, jeżeli prawo do mieszkania przysługuje drugiemu małżonkowi,

3) Art. 680¹ kc- wspólność prawa najmu lokalu przez małżonków, jeżeli:

- został nawiązany przez przez jednego lub oboje małżonków,

- w czasie trwania ich małżeństwa,

- ma służyć zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych rodziny

4) Art. 29- pełnomocnictwo dorozumiane- jeden z małżonków działa za drugiego, gdy:

- przemijająca przeszkoda dotycząca jednego z małżonków,

- małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu,

- sprawa zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności,

- brak sprzeciwu małżonka, którego przeszkoda dotyczy. Sprzeciw taki jest względem osób trzecich skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

5) Art. 30- odpowiedzialność solidarna małżonków:

a) za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich,

b) w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny

ZWYKŁE POTRZEBY RODZINY- potrzeby związane z wyżywieniem, ubraniem oraz mieszkaniem rodziny ( SN- 1955, 1996 ). Nie są takimi potrzebami zakupy luksusowe czy też bardziej kosztowne wydatki na urządzenie mieszkania przekraczające standard majątkowy danej rodziny.

Wierzyciel może żądać zaspokojenia ze wszystkich mas majątkowych w tym małżeństwie. Nawet jeśli są w rozdzielności majątkowej, to może żądać zaspokojenia zarówno z majątku dłużnika jak i z majątku drugiego z małżonków.

Wyjątek: Sąd może wyłączyć odpowiedzialność solidarną:

- żądanie jednego z małżonków,

- ważne powody- takie postępowanie małżonka, które zagraża poważnie interesom rodziny, a więc postępowanie spowodowane jego lekkomyślnością, rozrzutnością czy nieudolnością.

Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

Jest skuteczne względem osób trzecich, jeżeli było im to wiadome.

II. MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE ( USTROJE WTÓRNE )

Ze względu na źródło powstania dzielimy je na:

A. USTAWOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY ( Art. 31- 46 )- powstaje z mocy prawa, ale w odróżnieniu od ustroju przymusowego, małżonkowie mogą go wyłączyć. Ustrojem ustawowym jest WSPÓLNOŚĆ USTAWOWA.

Zasada: Art. 31- powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami z mocy ustawy,

Wyjątek: powstaje w czasie trwania małżeństwa:

- w razie rozwiązania umowy majątkowej małżeńskiej, chyba, że małżonkowie postanowili inaczej ( Art. 47 §2 (

- gdy ustaje przymusowa rozdzielność majątkowa ( zob. niż. ).

Wyjątek: nie powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa, gdy:

- umowa majątkowa małżeńska ( intercyza )

- gdy zachodzi przesłanka powodująca z mocy prawa powstania przymusowej rozdzielności majątkowej ( zob. niz. ).

Jeśli bowiem ubezwłasnowolnienie małżonka lub ogłoszenie jego upadłości w czasie trwania małżeństwa powoduje powstanie ustroju przymusowego, to te same racje uzasadniają związanie od początku ustrojem przymusowym osób zawierających małżeństwo, które są ubezwłasnowolnione lub których upadłość ogłoszono.

W ustroju tym istnieją trzy masy majątkowe.

1) MAJĄTEK WSPÓLNY- przedmiot współwłasności łącznej obojga małżonków ( WSPÓLNOŚCI MAJĄTKOWEJ )-

- wszystkie przedmioty majątkowe ( prawa, a także posiadanie )

- nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej

- przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności:

a) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

DZIAŁALNOŚĆ ZAROBKOWA- działalność pracownicza wykonywana za wynagrodzeniem ( Art. 2 i 22 kp ) a także działalność podejmowana na podstawie cywilnoprawnych umów o dzieło, zlecenie, świadczenie usług, do których wg Art. 750 kc- stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu oraz nastawiona na zysk działalność wykonywana we własnym imieniu w sposób zorganizowany i ciągły.

Tak jak wynagrodzenie należy traktować pobrane świadczenie, które spełniają identyczną funkcję ekonomiczną:

- emerytury,

- renty inwalidzkie,

- renty odszkodowawcze uzyskane na podstawie art. 444 §2 kc

- świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

b) dochody z majątku wspólnego i dochody z majątków osobistych,

DOCHODY- pożytki naturalne i cywilne rzeczy i inne dochody z nie j osiągane oraz pożytki praw.

c) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Domniemanie: ( SN )- przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania współwłasności należą do majątku wspólnego.

2) DWA MAJĄTKI OSOBISTE ( ŻONY I MĘŻA )- Art. 33

a) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej

Chodzi o przedmioty nabyte również w czasie trwania małżeństwa, ale np. gdy małżonkowie zawarli umowę o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.

b) przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej

- Zasada: -nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,

Wyjątek:

- spadkobierca lub darczyńca inaczej postanowił.

- są to przedmioty zwykłego urządzenia domowego

Wyjątek od wyjątku: spadkobierca lub darczyńca inaczej postanowił

- służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

Chodzi zarówno o potrzeby:

- materialne ( odzież, osobiste przybory codziennego użytku domowego ),

- psychiczne i intelektualne ( przedmioty kultu religijnego ),

- hobbystyczne ( sprzęt audio wraz z kolekcją nagrań muzycznych, instrumenty muzyczne, sprzęt wędkarski, osobisty komputer, telefon komórkowy, przedmioty wchodzące w skład kolekcji filatelistycznej )

- nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej,

ZASADA SUROGACJI- pochodzenie prawa zadecydowało o przynależności do majątku osobistego.

- uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków

Chodzi o nagrody za osiągnięcia:

- twórcze ( literackie, naukowe, techniczne ),

- artystyczne ( nagrodzone np. w konkursach piosenkarskich, recytatorskie ),

- wiedzę ( konkursy erudycyjne ),

- sprawność fizyczną ( nagrody sportowe ).

Natomiast nagrody pracownicze stają się składnikiem majątku wspólnego małżonków, traktowane analogicznie jak wynagrodzenie za pracę.

c) prawa

- majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

WSPÓŁWŁASNOŚĆ ŁĄCZNA podlegająca odrębnym przepisom- taka współwłasność łączna, której stosunkiem podstawowym nie jest małżeństwo- obecnie współwłasność oparta na stosunku spółki cywilnej.

- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie ( prawo odkupu, pierwokupu ),

d) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utarty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków na przyszłość,

e) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków.

Prawa jednego małżonka wobec majątku wspólnego ( Art. 34¹ i 35 ).

W takim stopniu, w jakim daje się to pogodzić z korzystaniem i współposiadaniem przez drugiego małżonka:

- ius possidendi,

- ius utendi-

Zakazane są:

- żądanie podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej,

- ius disponendi ( czynność rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym i czynność zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym ) w stosunku do udziału, który w razie ustania wspólności ustawowej przypadłby małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Zarząd majątkiem wspólnym:

CZYNNOŚCI ZARZĄDU- Art. 36 §2- czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

- nie jest taką czynnością umowa poręczenia zawarta przez małżonka w charakterze poręczyciela, bo zobowiązanie małżonka nie dotyczy określonego składnika majątku wspólnego,

- nie jest taką czynnością czynność prowadząca do nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego, z wyjątkiem umowy zamiany istniejącego składnika majątku wspólnego. Umowa sprzedaży bowiem dopiero powoduje nabycie na rzecz majątku wspólnego określonego przedmiotu majątkowego.

Zasada: Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji

- o stanie majątku wspólnego,

- o wykonywanie zarządu majątkiem wspólnym,

- o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.

Wyjątek: Samodzielnie zarządza małżonek:

- przedmiotami majątkowymi,

- służącymi do wykonywania zawodu lub,

- prowadzenia działalności zarobkowej.

Drugi małżonek ma status osoby nieuprawnionej do dokonywania czynności, które dotyczą wskazanych składników majątku wspólnego. Przysługuje mu jedynie

- kompetencja do wyrażania obligatoryjnej zgody,

- może dokonywać czynności dotyczących tych przedmiotów, jeżeli:

- przemijająca przeszkoda,

- czynności są niezbędne,

- czynności są bieżące.

Ponieważ chodzi o czynności dotyczące składników majątku wspólnego, małżonek upoważniony do zastępczego działania dokonuje czynności zarządu majątkiem wspólnym jako podmiot tego majątku we własnym imieniu, nie zaś jako przedstawiciel drugiego małżonka.

Zasada: Każdy z małżonków może samodzielnie dokonywać takich czynności.

Wyjątki: przepisy szczególne stanowią inaczej

1) ZGODA WSPÓŁMAŁŻONKA

a) OBLIGATORYJNA- Art. 37

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa.

CZYNNOŚĆ PROWADZĄCA DO ZBYCIA/OBCIĄŻENIA- każda czynność zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym jak i rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym, a więc umowa przenosząca własność nieruchomości, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu albo jedynie zobowiązująca do przeniesienia tych praw, zrzeczenie się prawa i to zarówno odpłatne i nieodpłatne, ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych.

- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Nie określona jest forma oświadczenia woli. Wydaje się, że należy wobec tego stosować unormowania ogólne kc. Zgoda małżonka jest więc po prostu zgodą osoby trzeciej ( zob. Art. 63 §1 kc ).

Jeżeli mimo braku zgody obligatoryjnej drugi małżonek dokona czynności:

Zasada: jeśli czynność jednostronna- nieważność bezwzględna,

Zasada: jeśli umowa- bezskuteczność zawieszona

Wyjątki ( od obu zasad ):- stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania, jeśli na skutek takiej czynności:

- osoba trzecia nabywa praw lub zostaje zwolniona od obowiązku

b) FAKULTATYWNA- ( SPRZECIW )- Art. 36¹

Zasada: Każda czynność zarządu majątkiem wspólnym zamierzona przez drugiego małżonka.

Wyjątek: czynności

- w bieżących sprawach życia codziennego lub

- zmierzające do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo:

- podejmowane w ramach działalności zarobkowej.

Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeśli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej.

Jeżeli mimo sprzeciwu drugi małżonek dokona czynności.

- nieważność bezwzględna.

Sprzeciw może dotyczyć również czynności, która wymaga zgody obligatoryjnej. Jest on wtedy równoznaczny z odmową zarówno zgody na dokonanie czynności jak i późniejsze jej potwierdzenie. Jeśli osoba trzecia o sprzeciwie wiedziała, to w sytuacji określonej Art. 38, nie może powoływać się na dobrą wiarę i nabycie prawa od osoby nieuprawnionej do rozporządzania nim. Oświadczenie małżonka sprzeciwiającego się może być złożone w dowolnej formie.

2) INGERENCJA SĄDU

a) Art. 39- ingerencja ad hoc- udzielenie zezwolenia na dokonanie czynności, w przypadku gdy:

- jeden z małżonków odmawia zgody

- porozumienie z nim napotyka na trudne do porozumienia przeszkody

- wniosek drugiego małżonka

- dokonania czynności wymaga dobro rodziny

b) Art. 40- zastąpienie zgody na dokonanie czynności wymogiem zgody sądu.

- gdy zgoda jest obligatoryjna

Postanowienie może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

c) Art. 40- pozbawienie drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym

- ważne powody,

- wniosek drugiego małżonka,

Postanowienie może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

Przed nowelizacją wyróżniano:

a) czynności zwykłego zarządu- mógł ich dokonywać każdy z małżonków samodzielnie,

b) czynności przekraczające zwykły zarząd- wymagały zgody drugiego z małżonków.

Problem dotyczył niejasności tych pojęć. Nie wiadomo było czy np. poręczenie jest czynnością zwykłego zarządu czy przekraczającą.

Odpowiedzialność za długi powstałe w czasie trwania wspólności

1) gdy obaj małżonkowie zaciągnęli zobowiązanie- odpowiedzialność solidarna,

2) gdy jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie

Zasada: Wierzyciel może zaspokoić się tylko z majątku osobistego dłużnika.

Wyjątki:

a) odpowiedzialność solidarna z Art. 30 ( zob. wyż. ).

b) z majątku osobistego dłużnika i majątku wspólnego ( Art. 41 §1 )

- jeśli zobowiązanie została zaciągnięte przez jednego małżonka za zgodą drugiego małżonka

W dotychczasowym stanie prawnym było tak, że jeśli wyrok był wykonywany przeciw jednemu z małżonków, to klauzula wykonalności byłą skuteczna także przeciwko drugiemu małżonkowi, ale tylko z jego części majątku wspólnego.

Obecnie art.787 kpc- żeby uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi trzeba przedstawić zgodę małżonka na piśmie,

c) odpowiedzialność z majątku osobistego dłużnika + wkładu do majątku wspólnego dłużnika, czyli:

- wynagrodzenie za pracę dłużnika

- dochody uzyskane przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,

- korzyści uzyskanych przez dłużnika z praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy.

W przypadku:

- zobowiązań zaciągniętych przez jednego małżonka bez zgody drugiego małżonka

- zobowiązań małżonka nie wynikających z czynności prawnej,

- wierzytelności, które powstały przed powstaniem wspólności

- wierzytelności, które dotyczą majątku osobistego jednego z małżonków.

d) odpowiedzialność z majątku osobistego dłużnika + wkładu do majątku wspólnego dłużnika + przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa,

- wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa

Poprzednio było tak, że wierzyciel mógł zaspokoić się z majątku odrębnego dłużnika, ale także z majątku wspólnego małżonków. Od tej zasady ustawodawca wprowadzał wyjątki:

- tzw. długi kawalerskie,

- długi zaciągnięte wyłącznie na rzecz majątku dłużnika.

Wówczas ustawodawca przewidywał, że wierzyciel mógł się zaspokoić tylko z tego, co dłużnik wnosił do majątku wspólnego.

Można było wystąpić do sądu o wyłączenie zaspokojenia wierzytelności z majątku wspólnego.

Ustanie wspólności ustawowej

1) unieważnienie małżeństwa

2) ustanie małżeństwa

W obu wypadkach między byłymi małżonkami lub małżonkiem i spadkobiercami zmarłego małżonka nie istnieje żaden ustrój majątkowy, bo może on wiązać tylko osoby pozostające w związku małżeńskim.

3) w czasie trwania małżeństwa:

a) fakultatywne- umowa majątkowa małżeńska

b) obligatoryjne- przymusowy ustrój majątkowy

Skutki ustania wspólności ustawowej:

Zasada: Art. 46- do majątku, który objęte był wspólnością ustawową w chwili jej ustania oraz do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku.

1) Majątek wspólny staje się przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych.

Zasada: Art. 43 §1- udziały małżonków są w majątku wspólnym są równe niezależnie od przyczyny ustania wspólności majątkowej.

Wyjątek: Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym ( prawo podmiotowe kształtujące )

Legitymacja czynna:

- małżonek albo:

- spadkobiercy małżonka, ale tylko wtedy gdy spadkodawca ( czyli małżonek, którego są dziedzicami ) wytoczył powództwo o:

- unieważnienie małżeństwa,

- rozwód,

- orzeczenie separacji,

Legitymacja bierna:

- drugi małżonek

Kiedy przysługuje

a) ustała wspólność ustawowa

b) ważne powody- rażące lub uporczywe naruszenie przez jednego z małżonków obowiązków wobec rodziny, zawinione spowodowanie rozkładu pożycia, choćby znalazł on tylko wyraz w separacji faktycznej, a do rozwodu nie doszło ( SN- 2003 ).

c) różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego

- zarówno praca i inna działalność zarobkowa jak i:

- nakład pracy osobistej przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Powód domaga się:

- ustalenie innej niż równa wysokości udziałów w majątku wspólnym albo

- pozbawienia drugiego małżonka całego udziału ( SN- 2003 ).

Wydaje się, że nie możliwe jest natomiast ustalenie nierównych udziałów tylko w częściach majątku wspólnego.

2) Podział majątku wspólnego- następuje zniesienie współwłasności w częściach ułamkowych- ponieważ kro odsyła do przepisów o dziale spadku, a przepisy o dziale spadku odsyłają do przepisów o współwłasności ułamkowej, nakazując ich stosowanie z zachowaniem odrębnych przepisów o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku, w związku z czym podział majątku wspólnego poddany został przede wszystkim unormowaniom o zniesieniu współwłasności ułamkowej.

3) Rozliczenie

- wydatków i nakładów dokonywanych z majątków małżonków

NAKŁADY- koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już w majątku istniejących.

WYDATKI- koszty nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego.

- zaspokojenia długu jednego z małżonków z majątku wspólnego. ( Art. 45 )

- korzyści majątkowej, o którą nastąpił wzrost wartości majątku osobistego dzięki usługom świadczonym osobiście przez drugiego małżonka ( SN 1976 ),

- roszczenie z tytułu szkody w majątku wspólnym, wyrządzonej z winy jednego z małżonków ( SN 1958 ).

Kontrowersyjna jest kwestia

- wspólnej budowy małżonków na gruncie stanowiącym składnik majątku osobistego jednego z nich

- wzniesienia przez jednego z małżonków budowli przy użyciu środków majątku osobistego na gruncie będącym przedmiotem własności objętej zakresem majątku wspólnego obojga małżonków

W takim wypadku- Art. 231 §1 kc. Dopuszczalne jest już w czasie trwania wspólności ustawowej dochodzenie przez jednego małżonka przeniesienia na niego udziału we własności gruntu stanowiącego składnik majątku osobistego drugiego małżonka na podstawie Art. 231 §1 kc, jeżeli zabudowy gruntu budynkiem mieszkalnym dokonali oboje małżonkowie przed zawarciem małżeństwa, gdy pozostawali w konkubinacie.

Np. narzeczeni A i B w 1999 budują dla siebie dom, aby po zawarciu małżeństwa mieli gdzie mieszkać. Budowy dokonują na gruncie będącym własnością B wspólnymi nakładami ( zakładamy, że są mniej więcej równe ). W roku 2001 budowa zostaje zakończona i zaraz potem A i B zawierają małżeństwa, wprowadzając się do nowego domu. Grunt ( a więc także budynek- superficies solo cedit! ) pozostaje własnością B i należy do jego majątku osobistego ( prawo własności gruntu- przedmiot majątkowy nabyty przed powstaniem wspólności ustawowej- Art. 33 pkt 1 ). W takim wypadku małżonek A uznany będzie za posiadacza samoistnego w dobrej wierze ( liberalizacja orzecznictwa- zob. rozdział o ochronie własności ) i jakkolwiek oczywiście nie będzie mógł domagać się przeniesienia własności działki za wynagrodzeniem, to będzie mógł domagać się udziału we własności na gruncie B, na którym dom wzniesiono.

a) gdy małżonek poczynił wydatki z majątku wspólnego na jego majątek osobisty

Zasada: powinien je zwrócić.

Wyjątek: wydatki i nakłady konieczne na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.

b) gdy małżonek poczynił wydatki ze swego majątku osobistego na majątek wspólny.

Zasada: może żądać zwrotu tych wydatków i nakładów

Wyjątek:

- wydatki i nakłady zostały zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny

- nie zwiększyły one wartości majątku w chwili ustania wspólności.

Zasada: zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego,

Wyjątek: wcześniej, za nakazem sądowym,

- jeśli wymaga tego dobro rodziny

B. UMOWNE USTROJE MAJĄTKOWE- - jest to ustrój ukształtowany i przyjęty w umowie majątkowej małżeńskiej ( intercyzie ) ( Art. 47- 51⁵ ).

Umowa majątkowa małżeńska

Umowa ta nie jest typową umową cywilnoprawną- jest raczej umową organizacyjną, ustanawiającą któryś z czterech wymienionych niżej ustrojów majątkowych.

Forma- akt notarialny

Czas zawarcia:

- w czasie trwania małżeństwa,

- przed zawarciem małżeństwa- staje się wówczas skuteczna dopiero z chwilą zawarcia małżeństwa.

Może być:

- zmieniona- można przyjąć ustrój majątkowy inny niż dotychczasowy

- rozwiązana- jeśli w czasie trwania małżeństwa to

Zasada: powstaje wspólność ustawowa,

Wyjątek: strony postanowiły inaczej

Skuteczność umowy względem osób trzecich:

Art. 47¹- tylko wtedy, gdy osobom trzecim znane było:

- zawarcie umowy,

- rodzaj umowy.

Przykład: małżonkowie umową majątkową małżeńską ustanowili rozszerzoną wspólność majątkową na przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa, które w ustroju wspólności ustawowej stanowią składniki majątków osobistych. Następnie jeden z małżonków bez wymaganej zgody drugiego zawarł umowę darowizny rzeczy ruchomej włączonej do wspólności i wydał rzecz obdarowanemu. Drugi małżonek mógłby zakwestionować skuteczność i ważność umowy darowizny, jeżeli wykazałby, że obdarowany zawierając umowę darowizny wiedział o umowie majątkowej małżeńskiej i o jej rodzaju.

Przykład: jeden z małżonków po zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej, o której mowa wyżej, zawarł bez zgody drugiego małżonka umowę poręczenia. Za dług powinien był ponieść odpowiedzialność z majątku osobistego i tylko z niektórych składników majątku wspólnego ( Art. 41 §2 ). Jeżeli wierzyciel o umowie i jej rodzaju nie wiedział, będzie mógł domagać się zaspokojenia nie tylko z przedmiotów majątkowych, które po zawarciu umowy ustanawiającej rozszerzoną wspólność majątkową nadal stanowią składniki majątku osobistego dłużnika, lecz także z tych, które mocą umowy zostały objęte wspólnością ( a gdyby nie było umowy, to byłyby wciąż w majątku osobistym ).

Bardzo ciekawą konstrukcję przewiduje prawo upadłościowe. Załóżmy, iż mamy małżonka A i małżonka B. Są oni w ustroju wspólności ustawowej- istnieje majątek osobisty A ( Ma ), majątek osobisty B ( Mb ) i majątek wspólny ( Mw ). Małżonkowie 20.04.2005 zawierają intercyzę ustanawiającą dobrowolną rozdzielność majątkową- są Ma1 i Mb1 ). Następnie ogłoszona zostaje upadłość małżonka A. Ogłoszenie upadłości oznacza powstanie masy upadłościowej, w skład której wchodzi majątek upadłego istniejący w dniu ogłoszenia upadłości a także nabyty w toku postępowania ( a więc majątek osobisty A ) i majątek wspólny małżonków.

Jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpiło po upływie 2 lat od dnia zawarcia intercyzy- to umowa jest skuteczna względem masy upadłości- w skład masy upadłościowej A wejdzie tylko Ma1 ( nie ma majątku wspólnego, więc nie może on wejść w skład masy upadłościowej ).

Jeżeli jednak ogłoszenie upadłości nastąpiło przed upływem 2 lat od dnia zawarcia intercyzy, to umowa jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłościowej- istnieją nadal Ma, Mb i Mw ). W skład masy upadłościowej wejdzie więc Ma i Mw, chociaż ani Ma ani Mw- zgodnie z umową, który normalnie w obrocie funkcjonuje, nie istnieje.

1) ROZSZERZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA

Zasada: Art. 48- stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej

Wyjątek: przepisy oddziału 2 ( o wspólności majątkowej ).

Zasada: Art. 49- można rozszerzyć wspólność majątkową na wszystkie przedmioty i prawa ( tzn. te określone w Art. 33, bo wszystkie inne i tak wchodzą do wspólności ustawowej ).

Wyjątek: nie można na:

- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającym odrębnym przepisom,

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków

Jeżeli chodzi o przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.

Ochrona wierzyciela-

- wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności

- dłużnikiem jest tylko jeden małżonek

Wówczas wierzyciel może żądać z zaspokojenia się także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona ( czyli jest sankcja bezskuteczności względnej w stosunku do wierzyciela ).

Wydaje się, że wobec istnienia art. 47¹ art. 51 jest zbędny.

Ustanie rozszerzonej wspólności majątkowej ( Art. 50¹ )

Zasada: udziały małżonków są równe ( ale można dochodzić ustalenia nierównych udziałów )

Wyjątek: umowa małżeńska majątkowa stanowi inaczej.

2) OGRANICZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA- przepisy analogicznie.

Taka zawężona wspólność majątkowa może obejmować tylko jedną kategorię przedmiotów majątkowych, a nawet jeden przedmiot stanowiący majątek wspólny- a wszystkie inne będą należeć do majątków osobistych.

3) UMOWNA ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA ( Art. 51- 51¹ )

W tym ustroju są tylko dwa majątki:

a) MAJĄTEK OSOBISTY ŻONY

b) MAJĄTEK OSOBISTY MĘŻA

Nie występuje majątek wspólny, natomiast małżonkowie mogą nabywać przedmioty majątkowe na współwłasność ułamkową ( najczęściej po 1/2 ). Jeśli po np. 10 latach istnienia wspólności ustawowej małżonkowie zawrą umowę majątkową małżeńską ustanawiającą umowną rozdzielność majątkową, to dotychczasowy majątek wspólny staje się przedmiotem współwłasności ułamkowej po 1/2.

Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem ( Art. 51¹ ).

4) ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z WYRÓWNANIEM DOROBKÓW ( Art. 51² - Art. 51⁵ ).

Zasada: w czasie trwania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosunki majątkowe małżonków układają się tak, jak w ustroju rozdzielności majątkowej ( Art. 51² ).

Wyjątki: po ustaniu ustroju żądanie wyrównania dorobku ( prawo podmiotowe kształtujące )

Legitymacja czynna:

- małżonek

- spadkobiercy zmarłego małżonka

Legitymacja bierna:

- drugi małżonek

Powód domaga się:

- wyrównania dorobku przez zapłatę lub przeniesienie prawa ( jeśli jego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka ) albo:

- zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobku ( jeśli spadkobiercy- to tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o:

- unieważnienie małżeństwa,

- rozwód,

- orzeczenie separacji,

DOROBEK- Art. 51³- każdego z małżonków- wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Dorobek będzie stanowić wartość przedmiotów majątkowych ustalona wg stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i wg cen z chwili rozliczenia. Przy jego obliczaniu

a) pomija się:

- przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art.33 pkt. 2, 5- 7, 9,

- przedmioty nabyte w zamian za nie

b) dolicza się wartość:

- darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych,

- usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,

- nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

C. PRZYMUSOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY ( PRZYMUSOWA ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA )- ( Art. 52- 54 )- system stosunków majątkowych małżonków powstający w wypadkach, w których wymaga tego interes małżonków, ich rodziny lub wierzycieli, powstający niezależnie od woli małżonków lub wbrew ich woli, istniejący przez czas trwania określonych w ustawie okoliczności, i co do zasady- nie podlegający przerwaniu przez zainteresowanych małżonków w trybie umowy majątkowej małżeńskiej. Występuje w postaci ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ.

Powstanie przymusowej rozdzielności majątkowej

1) orzeczenie sądu ( Art. 52 )

- żądanie małżonka ( ów ),

- ważne powody-

Ważne powody- Dalsze istnienie dotychczasowego ustroju majątkowego nie służy dobru założonej przez małżonków rodziny, a nawet jest sprzeczne z zasadami prawa rodzinnego, zaniedbywanie obowiązków względem rodziny, brak starań o powiększenie lub utrzymanie majątku wspólnego, lekkomyślne zarządzanie składnikami majątku wspólnego, powodujące straty majątkowe, samodzielne zaciąganie zobowiązań.

Zasada: Powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia.

Wyjątek: Powstaje z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa,

- wyjątkowe wypadki, w szczególności gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu.

2) z mocy prawa

a) ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków ( Art. 53 §1 )

Jeżeli małżeństwo zostało zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie i następnie unieważnione, to do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunków majątkowych stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, tak więc przyjąć należy, iż między małżonkami- w okresie małżeństwa przed jego unieważnieniem istniała przymusowa rozdzielność majątkowa.

b) ogłoszenie upadłości jednego z małżonków ( Art. 53 §1 )

c) orzeczenie separacji ( Art. 54 §1 )

Ustanie przymusowej rozdzielności majątkowej:

1) umowa majątkowa małżeńska,

Przepisy o tym nie wspominają- literalna wykładnia doprowadziłaby do wniosku, że nie ma możliwości zniesienia przymusowej rozdzielności majątkowej ustanowionej przez sąd. Wydaje się, że możliwe jest zawarcie takiej umowy, gdy rozbieżności stanowisk małżonków ustaną i osiągną oni porozumienie w sprawie przyjęcia innego ustroju niż ustrój przymusowej rozdzielności majątkowej, chyba, że istnieją przesłanki powodujące powstanie przymusowej rozdzielności majątkowej z mocy prawa. To samo należy stosować do Art. 54§2.

2) z mocy prawa ( zostaje zastąpiona wspólnością ustawową )

a) uchylenie ubezwłasnowolnienia ( Art. 53 §2 ),

b) uchylenie, umorzenie lub ukończenie postępowania upadłościowego ( Art. 53 §2 )

c) Zasada: zniesienie separacji ( Art. 54 §2 )

Wyjątek: przymusowa rozdzielność majątkowa jest utrzymana- orzeczenie sądu na zgodny wniosek małżonków.

USTANIE MAŁZEŃSTWA

Małżeństwo może ustać:

I) Z MOCY PRAWA

1) ŚMIERĆ MAŁŻONKA- kro o tym nie wspomina. Do tej zasady nawiązują jednak inne przepisy ( Art. 55 asc ). Dowodem ustania jest

- odpis zgonu jednego z małżonków

- odpis postanowienia sadu o stwierdzenie zgonu

2) UZNANIE ZA ZMARŁEGO ( Art. 55 )

Zasada: Domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego małżonka została oznaczona jako chwila śmierci.

Wprowadzając takie domniemania, ustawodawca daje możliwość zawarcia drugiego małżeństwa, które nie jest uznawane za bigamiczne na skutek tego, że uznany za zmarłego małżonek żyje, jeżeli strony o tym nie widziały. Uznanie żyjącego małżonka za zmarłego ma ten skutek, że w stosunku do drugiego małżonka niweczy ono zawarty w art. 13 zakaz ponownego małżeństwa. Jeżeli okaże się, że uznany za zmarłego żyje, to odpada domniemanie, a jedynie zawarcie drugiego małżeństwa w niewiedzy o tym, ze uznany za zmarłego żyje, powoduje ustanie pierwszego i to z chwilą zawarcia drugiego małżeństwa. Taka sytuacja występuje, gdy choć jedna ze stron zawierających nowe małżeństwo nie wiedziała o nieprawdziwości uznania za zmarłego. Przepis nie posługuje się wprost pojęciem złej wiary, tylko wiedzą. Różnica polega na tym, że:

- przy złej wierze- osoba nie wiedziała albo mogła się dowiedzieć z łatwością

- przy braku wiedzy- osoba nie wiedziała ( tylko ).

Jeżeli strony dowiedzą się później, że uznany za zmarłego żyje, to również nie ma to wpływu na ważność drugiego małżeństwa.

Zob. tez. uznanie za zmarłego.

Uznanie za zmarłego nie niweczy natomiast zakazu z art. 13 w stosunku do osoby niesłusznie uznanej za zmarłą. Nie może ona z powołaniem się na Art. 55 §1 zawrzeć ponownego związku małżeńskiego. Osoba ta ma natomiast interes prawny w ustaleniu, że jej małżeństwo ustało w chwili zawarcia ponownego związku przez drugiego małżonka.

II) NA SKUTEK ORZECZENIA SĄDOWEGO

1) ROZWÓD

2 modele w porządkach prawnych:

a) rozwód jako sankcja za dopuszczenie się określonych czynów lub rażące naruszenie obowiązków małżonków, uzależnia się dopuszczalność rozwodu jedynie od winy jednego z małżonków, z reguły ustawodawca wymienia katalog bezwzględnych przyczyn. Model ten kładzie nacisk na ochronę pokrzywdzonego małżonka,

b) model drugi- kładzie nacisk na to, że pożycie uległo rozkładowi i to ostateczność- rozwód ma zakończyć istnienie więzi, która stała się fikcyjna, jest remedium.

c) model mieszany- którym posługuje się większość obecnych systemów prawnych.

O rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód sąd orzeka w procesie, który podlega zasadom tzw. postępowania odrębnego ( Art. 425- 446 kpc ), podlega też ogólnym zasadom spraw mających za przedmiot dochodzenie stanu cywilnego.

Stronami w postępowaniu o rozwód mogą być tylko osoby osobiście i bezpośrednio zainteresowane wynikiem sprawy. Inne osoby nie mogą brać udziału w sprawie rozwodowej ani jako strony ani jako interwenienci uboczni. Legitymacja czynna nie przysługuje prokuratorowi.

PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI ROZWODU:

1) Rozkład pożycia:

Możemy mówić o pożyciu w 3 znaczeniach:

- psychicznym ( wzajemna miłość ),

- fizycznym ( obcowanie płciowe ),

- gospodarczym ( wspólne prowadzenie domu i zaspokajanie potrzeb rodziny ).

- trwały- ( a nie długotrwały )- gdy wg zasad doświadczenia życiowego jest pewne, że małżonkowie już do siebie nie powrócą. Sąd nie ocenia długości rozkładu, ale prognozuje na przyszłość, ale czas trwania tego stanu ma z reguły istotne znaczenie tej oceny.

i:

- zupełny- gdy nie istnieje między małżonkami żadna z niż. wymienionych więzi:

- podstawowe znaczenie ma więź uczuciowa ( jeśli jest, nie ma pozwu ),

- gdy przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostają pewne elementy gospodarczej, rozkład pożycia może mimo to być uznany za zupełny,

- natomiast nawet sporadyczne tylko stosunki fizyczne będą wskazywać, że rozkład pożycia nie jest zupełny,

- brak niektórych więzi może być usprawiedliwiony szczególnymi okolicznościami.

2) wskutek rozwodu nie może ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo

Badanie ad casum- nie obowiązuje domniemanie, że dobro dzieci z reguły sprzeciwia się rozwodowi, nie obowiązuje też domniemanie odwrotne. Sąd w ocenie może korzystać z pomocy biegłych, psychologów etc.

Gdy chodzi o dzieci pełnoletnie- zob. przesłanka następna,

3) rozwód nie może być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego- tzn. gdy prowadziłby do rażącej krzywdy małżonka sprzeciwiającemu się rozwodowi, ale gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy społeczno- wychowawcze ( szczególnie, gdy w rachubę wchodzi potrzeba zapewnienia drugiemu małżonkowi szczególnej opieki ). Przyjmuje się jedna, że w wypadku wyłącznej winy małżonka sprzeciwiającego się rozwodowi z reguły sprzeczność z zasadami współżycia społecznego nie występuje.

4) rozwód jest niedopuszczalny, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia

Wyjątek: drugi małżonek-

- wyraził zgodę na rozwód-

oznacza zgodę, ale nie jest równoznaczna z akceptacją stanowiska powoda co do winy i co do innych jego żądań. Sąd ma obowiązek ustalenia motywów tej zgody oraz wyjaśnienia, czy strona podjęła decyzję z rozwagą i swobodnie. Zgoda na rozwód nie niweczy pozostałych przesłanek, a nawet jeżeli spełnione są wszystkie pozostałe, to i tak sąd nie jest nią związany. Zgoda może być cofnięta aż do wydania wyroku przez sąd II instancji.

- jego odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

NEMO AUDITUR TUPITUDINEM SUAM ALLEGAS- nikt nie może powoływać się na własną niegodziwość. Kodeks nie określa na czym polega wina rozkładu- miarodajne wydaje się ogólne pojęcie winy na gruncie przepisów prawa cywilnego. Winnym jest ten małżonek, który narusza obowiązki wynikające z małżeństwa.

SĄD ORZEKA:

1) Z URZĘDU

a) o ROZWODZIE- element podstawowy, warunkuje pozostałe. Datą ustania małżeństwa jest data uprawomocnienia się wyroku ( sąd nie ma możliwości ustalenia innej daty ).

b) o WINIE ( Art. 57 )

Zasada: sąd ma obowiązek jej orzeczenia,

Wyjątek: sąd obligatoryjnie zaniechuje orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków. W takim wypadku powstają skutki takie, jakby żaden z małżonków winy nie ponosił ( skutki głównie w zakresie obowiązku alimentacyjnego, udziały w majątku wspólnym ).

c) o WŁADZY RODZICIELSKIEJ nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków( Art. 58 §1 )- sąd rozwodowy zastępuje tu sąd opiekuńczy.

Sąd może powierzając wykonywanie władzy jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień względem dziecka.

Zawarte w wyroku rozwodowym orzeczenie o władzy rodzicielskiej może być zmienione przez sąd opiekuńczy, ale tylko w razie zmiany okoliczności i stosownie do stanu w jakim orzekł sąd rozwodowy.

d) o WYSOKOŚCI PONOSZENIA KOSZTÓW UTRZYMANIA I WYCHOWANIA DZIECKA,

Najczęściej zasądza się od jednego z rodziców określoną rentę alimentacyjną i zobowiązuje się tego z rodziców, któremu powierza się wykonywanie władzy rodzicielskiej, do ponoszenia pozostałych kosztów utrzymania dziecka.

Gdy bezpośrednia piecza została powierzona innej osobie- alimenty od obu.

Sąd nie może od niego odstąpić, dlatego, że jeden z małżonków wnosi o powierzenie mu dziecka "na jego koszt".

e) o SPOSOBIE KORZYSTANIA ZE WSPÓLNIE ZAJMOWANEGO MIESZKANIA ( Art. 58 §2 )- dodany w 1975.

- jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie- korzystanie przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania przez rozwiedzionych małżonków.

Orzekając o wspólnym mieszkaniu sąd uwzględnia przede wszystkim:

- potrzeby dzieci,

- potrzeby małżonka, któremu powierza sprawowanie władzy rodzicielskiej,

Chodzi o mieszkanie wspólne nie w sensie prawnym, lecz w sensie wspólnego zamieszkiwania niezależnie od tego, kto ma tytuł prawny.

2) NA ŻĄDANIE JEDNEGO Z MAŁŻONKÓW

a) EKSMISJĘ- może nakazać sąd, jeżeli

- jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie,

- lokal, z którego eksmituje się małżonka nie należy do jego majątku odrębnego

Nie pozbawia ona jednak tytułu do wspólnego mieszkania- może ona zostać objęta postępowaniem o podział majątku wspólnego.

b) PODZIAŁ MAJĄTKU WSPÓLNEGO ( Art. 58 §3 )-jeżeli przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

W wyroku rozwodowym sąd nie orzeka o ustaniu ustawowego ustroju majątkowego, ponieważ ustaje on ex lege z chwilą uprawomocnienia się tego wyroku. Do noweli z 1975 podział mógł być dokonany dopiero po ustaniu małżeństwa, a więc w przypadku rozwodu właśnie po uprawomocnieniu się wyroku. Odbywało się to w postępowaniu nieprocesowym.

Obecnie może być dokonany podział w procesie, należy pamiętać, że podział dzieli w takim wypadku zależy od orzeczenia rozwodowego.

Do podziału w procesie stosuje się ponadto szczególne zasady tego podziału:

Wytyczne z 1978:

- wniosek jest niedopuszczalny, jeżeli już wspólnota majątkowa już wcześniej ustała i toczy się odrębne postępowanie o podział wspólnoty ustawowej,

- wniosek jest niedopuszczalny, gdy dokonanie podziału wymagałoby udziału osoby trzeciej w sprawie rozwodowej,

- dopuszczalne jest przeprowadzenie podziału w procesie rozwodowym na podstawie ugody sądowej.

3) NA ZGODNY WNIOSEK

- zgoda drugiego małżonka na jego opuszczenie bez dostarczania lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego

- możność podziału bądź przyznania jednemu z małżonków

a) PODZIAŁ WSPÓLNEGO MIESZKANIA-

Przedmiotem takiego podziału może być mieszkanie, do którego obu małżonkom przysługuje wspólnie tytuł prawno- rzeczowy ( współwłasność zarówno łączna jak i w częściach ułamkowych, spółdzielcze prawo do lokalu, wynikające z umowy najmu )- chodzi o mieszkanie wspólne w sensie prawnym. Dokonanie podziału jest definitywne- powstają dwa odrębne mieszkania. Jeżeli konieczna jest przebudowa, konieczne jest uzyskanie zgody właściwego podmiotu.

b) PRZYZNANIA MIESZKANIA JEDNEMU Z MAŁŻONKÓW.

Małżonek, któremu sąd przyznał mieszkanie staje się wyłącznym podmiotem- przysługującego dotychczas obojgu- prawa do lokalu lub stosunku najmu. Prawo drugiego małżonka wygasa.

Sąd może na zgodne żądanie stron orzec o obowiązku dokonania odpowiedniej spłaty lub dopłaty z tego tytułu na rzecz drugiego małżonka- tylko w razie zgodnego określenia przez małżonków wysokości, terminu i innych warunków spłaty ( inaczej- odrębne postępowanie ).

ZASADA INTEGRALNOŚCI WYROKU SĄDOWEGO

Postanowienia wyroku stanowią nierozerwalną całość- zaskarżenie co najmniej jednego postanowienia powoduje konieczność uchylenia całego wyroku ( łącznie z orzeczeniem o rozwodzie ). Odnosi się ona do środków koniecznych- zamieszczonych z urzędu.

Wyjątki: nie podlega obowiązkowi uchylenia wyrok w razie:

- skutecznego zaskarżenia tylko rozstrzygnięcia o alimentach,

- w części dotyczącej mieszkania,

- o podziale majątku.

ZASADA WYŁĄCZNOŚCI POSTĘPOWANIA ROZWODOWEGO- od chwili, gdy zostało wszczęte tylko sąd rozwodowy ma możliwość wszechstronnej oceny całokształtu spraw rodziny,

SKUTKI ROZWODU:

Następują z chwilą uprawomocnienia się wyroku. Małżonkowie zmieniają z tą chwilą stan cywilny. Wyrok jest konstytutywny, skutki działają ex nunc. Rozwód nie przywraca jednak stanu sprzed małżeństwa:

- pozostaje stan cywilny rodziców względem dzieci ( zmienia się jedynie wykonywanie władzy rodzicielskiej ),

- trwa powinowactwo,

- może trwać obowiązek alimentacyjny między małżonkami,

- nazwisko- Art. 60- może powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa:

- małżonek rozwiedziony,

- który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje nazwisko,

- oświadczenie złożone przed kierownikiem usc.

- ustaje ustawowy ustrój majątkowy

- dochodzić można jedynie odszkodowania za szkody i cierpienia spowodowane czynami ( kto doprowadził? ) do rozkładu pożycia, ale są one niezależne od rozowdu.

OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ( DOSTARCZANIA ŚRODKÓW UTRZYMANIA ) MIĘDZY ROZWIEDZIONYMI MAŁŻONKAMI ( Art. 60 ).

Cel społeczno- gospodarczy- sprzeczne z zasadami współżycia społecznego byłoby pozostawianie bez żadnego zabezpieczenia po rozwodzie małżonka potrzebującego pomocy, zwłaszcza tego, który nie dał powodu do rozwiązania małżeństwa.

- roszczenie alimentacyjne nie mają charakteru odszkodowawczego, bo prawo polskie nie przewiduje naprawienia szkody, jakiej jeden z małżonków doznał w wyniku rozwodu ( zob. wyż. ),

- źródłem obowiązku alimentacyjnego nie jest orzeczenie rozwodu, ale małżeństwo, prawo to istnieje nie z powodu rozwodu, lecz mimo rozwodu.

PRZESŁANKI- alimentów może żądać:

1) MAŁŻONEK ROZWIEDZIONY,

2) KTÓRY NIE ZOSTAŁ UZNANY ZA WYŁĄCZNIE WINNEGO ROZKŁADU POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO, tzn. może się domagać:

a) niewinny od winnego

b) niewinny od niewinnego ( jeśli nie orzeczono winy )

c) winny od winnego

3) NIEDOSTATEK MAŁŻONKA domagającego się alimentów- osoba nie ma środków na zaspokojenie swoich usprawiedliwionych potrzeb.

Wyjątek: małżonek domagający się alimentów nie musi znajdować się w niedostatku, jeśli:

- jeśli żąda niewinny od winnego,

- rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego,

- żądanie małżonka ( orzeczenie jest fakultatywne ! ).

WYSOKOŚĆ ALIMENTÓW- wyznaczana jest przez:

a) usprawiedliwione potrzeby uprawnionego,

b) możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego ( możliwości- a nie to, co ma ).

Ustanie obowiązki alimentacyjnego:

a) śmierć jednej ze stron ( obowiązek alimentacyjny i prawo do alimentów nie są dziedziczne ),

b) zawarcie nowego małżeństwa przez małżonka uprawnionego ( ale nie zobowiązanego ! ).

Nie powoduje wygaśnięcia takiego obowiązku zawarcie ślubu kościelnego, ale sąd powinien rozważyć tę okoliczność przy ocenie zgodności dochodzonego roszczenia z zasadami współżycia społecznego ( SN- 1992 ).

c) z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, jeśli:

- zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia,

- sąd ze względu na wyjątkowe okoliczności, na żądanie uprawnionego, przedłuży termin ( sformułowanie nieściśle, chodzi oczywiście o przedłużenie obowiązku ).

- przedłużenie może nastąpić także na drodze umowy zawartej przez byłych małżonków ( SN ).

SEPARACJA

Była ona unormowaniem propagowanym przez partie prawicowe - „rozwód dla katolików”

Należy odróżnić:

a) separację faktyczną- nie istnieje wspólne pożycie, natomiast stan prawny się nie zmienia,

b) separację sądową ( o której mowa niżej )- unormowana prawnie i orzekana przez sąd w orzeczeniu o charakterze konstytutywnym- usankcjonowanie orzeczeniem sądowym stanu separacji faktycznej ze skutkami typowymi dla orzeczenia rozwodu, zawsze jednak z wyjątkiem zniesienia więzi małżeńskiej.

Jej orzeczenie może nastąpić:

a) zasada: w trybie procesowym ( legitymacja wąska z wyłączeniem prokuratora i osób trzecich ),

b) wyjątek: w trybie nieprocesowym, jeśli:

- małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci,

- zgodne żądanie małżonków.

Właściwe rzeczowo są sądy okręgowe.

PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI SEPARACJI ( Art. 61¹ ):

1) zupełny rozkład pożycia między małżonkami ( tym się różni separacja od rozwodu, że nie musi być trwały ),

2) nie może ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo:,

3) nie może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego z innych względów

4) nie można również orzec separacji ( ZASADA PRYMATU ROZWODU ), gdy:

- jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi rozwodu i:

- rozwód jest dopuszczalny ( jeśli nie jest- to sąd orzeka separację ).

Skutki separacji:

Zasada: Art. 61¹ takie jak rozwodu.

Wyjątek: z ustawy

- małżonkowie nie mogą ponownie zawrzeć małżeństwa,

- obowiązek wzajemnej pomocy, jeśli wymagają tego względy słuszności

- nie zmienia się nazwisko

- powstaje przymusowa rozdzielność majątkowa,

- dziedziczenie- Art. 935¹ - małżonkowie w separacji nie dziedziczą po sobie ustawowo,

- nie stosuje się przepisu Art. 61³ o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego,

- domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki nie ma zastosowania, jeśli dziecko urodzi się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

Ustanie separacji:

- rozwiązanie małżeństwa,

- zniesienie małżeństwa ( Art. 61⁶ )- na zgodne żądanie małżonków ( obligatoryjnie )

Zasada: z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki, powstaje ustawowy ustrój majątkowy.

Wyjątek:

- na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami przymusowej rozdzielności majątkowej ( w trybie postępowania nieprocesowego ).

- sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem

STOSUNKI POMIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI

I. STOSUNKI POLEGAJĄCE NA POCHODZENIU DZIECKA OD RODZICÓW

I) MATER SEMPER CERTA EST- matka jest zawsze pewna. W związku z tym problematykę macierzyństwa w kro w zasadzie pominięto.

II) Jeżeli chodzi o ojca, to są 3 sposoby

1) Zasada: Art. 61- DOMNIEMANIE POCHODZENIA DZIECKA OD MĘŻA MATKI ( Art. 62 )- PATER EST QUEM NUPITAE DEMONSTRANT.

- dziecko urodzone w czasie trwania małżeństwa

- przed upływem 300 dni od orzeczenia separacji ( bo jej przesłanką jest zupełny rozkład pożycia ).

albo

- przed upływem 300 dni od jego ustania, unieważnienia

- przed zawarciem przez matkę drugiego małżeństwa, jeżeli takowe zawarła ( w takiej sytuacji domniemywa się, że ojcem dziecka jest drugi mąż ).

Np. matka ( A ) rozwiodła się ze swoim mężem ( B ) 01.04.2005 będąc w ciąży z konkubentem ( C ). Po rozwodzie zawiera ona 01.05.2005 małżeństwo z C. 01.09.2005 rodzi się dziecko. W takiej sytuacji, mimo iż urodziło się przed upływem 300 dni od ustania pierwszego małżeństwa, to domniemywa się, że ojcem dziecka jest C, ponieważ gdy dziecko się urodziło, małżeństwo drugie było już zawarte. Gdyby natomiast dziecko urodziło się przed zawarciem drugiego małżeństwa, a przed upływem 300 dni od dnia ustania, to obowiązywałoby domniemani, iż ojcem dziecka jest B.

Są to domniemania iuris tantum- mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

PROCES O ZAPRZECZENIE OJCOSTWA

Legitymacja czynna:

- mąż matki ( Art. 63 )- w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę ,

- przedstawiciel ustawowy męża matki, jeśli:

- mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony,

- z powodu choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych,

- zapadł na nie w ciągu terminu do wytoczenia powództwa

Termin:

- 6 miesięcy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego,

- 6 miesięcy od dnia, w którym przedstawiciel ustawowy powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka ( jeśli powziął po ustanowieniu )

- matka dziecka ( Art. 69 §1 )- 6 miesięcy od urodzenia dziecka,

- pełnoletnie dziecko ( Art. 70 )- w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości

- prokurator ( Art. 86 ).

Legitymacja bierna:

- mąż- przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje, to dziecku ( Art. 66 ),

- matka- przeciwko dziecku i ojcu, a jeżeli ojciec nie żyje, to dziecku ( Art. 69 §2 ),

- dziecko- przeciwko mężowi matki i matce, a jeżeli mąż nie żyje- przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy ( Art. 70 §2 )

- prokurator- przeciwko dziecko, matce i jej mężowi, a jeżeli mąż nie żyje- przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd ( Art. 454 §2 kpc ).

Terminy:

- podane wyżej ( prekluzyjne )

- nie jest dopuszczalne zaprzeczenie ojcostwa po śmierci dziecka ( Art. 71 )

- nie można również też dochodzić zaprzeczenia ojcostwa przed urodzeniem się dziecka.

Powód domaga się:

- zaprzeczenia ojcostwa

PRZESŁANKI ZAPRZECZENIA OJCOSTWA:

1) SYTUACJA TYPOWA- ( Art. 67, 69§3 i 70§3 )

- dziecko urodziło się po upływie 180 dnia od zawarcia małżeństwa.

- przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia

Obalenie domniemania następuje przez wykazanie NIEPODOBIEŃSTWA, żeby mąż mógł być ojcem dziecka.

Niepodobieństwo, by mąż matki mógł być ojcem dziecka zachodzi nie tylko wówczas, gdy wyłączona była możliwość cielesnego obcowania małżonków w okresie poczęcia dziecka, lecz także w każdej sytuacji, która wyłącza ojcostwo męża matki dziecka.

2) SYTUACJA NIETYPOWA ( Art. 68 )

- dziecko urodziło się przed 180 dniem od zawarcia małżeństwa,

- powództwo wytacza mąż matki

Obalenie domniemania następuje przez:

Zasada:- złożenie oświadczenia męża, że nie jest ojcem dziecka ( jest to oświadczenie wiedzy ).

Wyjątki: nie jest to wystarczające w następujących wypadkach:

- maż obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka albo:

- zawierając małżeństwo wiedział, że żona jest w ciąży

Wówczas- tak jak w sytuacji typowej.

3) NA SKUTEK ZAPRZECZENIA MACIERZYŃSTWA MATKI, której ojciec dziecka jest mężęm.

Skutki zaprzeczenia ojcostwa:

- dziecko przestaje być w świetle prawa dzieckiem męża matki,

- ustalają wynikające ze stosunku rodzicielskiego wzajemne prawa i obowiązki,

- wyrok ma moc wsteczną od chwili urodzenia ( niektórzy mówią, iż nawet poczęcia )

2) UZNANIE DZIECKA PRZEZ SĄD

3) SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA

WŁADZA RODZICIELSKA

Kro nie zawiera definicji władzy rodzicielskiej, unormowania jej dotyczące znajdują się w oddziale 2 ( Rodzice i dzieci ) tytułu II ( Pokrewieństwo ).

Definicja i charakter

WŁADZA RODZICIELSKA- zespół praw i obowiązków rodziców w stosunku do dziecka, w szczególności do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka w celu strzeżenia jego interesów i dla jego dobra ( definicja kodeksowo- doktrynalna ).

Władza ta przeszła w rozwoju historycznym znaczną ewolucję, w najnowszych czasach zwyciężyła teza, że władza rodzicielska istnieje przede wszystkim dla dobra dziecka. Taki kierunek przemian znalazł wyraz w koncepcji, wg której na władzę rodzicielską składają się przede wszystkim obowiązku rodziców ( jako element pierwotny ), a dopiero wtórnym elementem są uprawnienia.

a) pogląd, iż jest to prawo podmiotowe.

b) pogląd, iż nie jest to prawo podmiotowe- przeciwnicy uważają, iż jest niejednorodna. Niektóre spośród składających się na nią praw mają charakter praw skutecznych erga omnes ( Art. 100 ), natomiast większość charakteryzuje się jako prawo skuteczne inter partes. Nawet jeśli uznać władzą rodzicielską za prawo podmiotowe, to jest to prawo szczególne. Przede wszystkim przysługuje rodzicom nie dla ich korzyści ( choć Ignatowicz wskazuje na zaspokajanie instynktu rodzicielskiego ), lecz w interesie dziecka. Ponadto jego niewykonywanie pociąga za sobą sankcję.

c) pogląd, iż władza rodzicielska to zespół wzajemnie sprzężonych ze sobą praw i obowiązków rodziców w stosunku do osoby i majątku dziecka.

d) pogląd, że władza rodzicielska wyznacza trójstronny stosunek prawny:

- prawnorodzinny- pomiędzy rodzicami a dzieckiem,

- cywilnoprawny- między rodzicami a osobami trzecimi,

- prawnoadministracyjny- między rodzicami a państwem.

ojcowska- patria potestas ). Dopiero wiek XX i to w naszym kręgu kulturowym przymiot równouprawnienia.

Z władzą rodzicielską wiążę się swoisty obowiązek rodziców wobec osób trzecich takiego kierowania dzieckiem, aby nie naruszało ono praw osób trzecich, a ściślej- by nie wyrządzało im szkody. Sankcja tego obowiązku- art. 427 kc- odpowiedzialność osób obowiązanych do nadzoru.

Podmiot władzy rodzicielskiej

Zasada: Art. 93 §1- władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Art. 97 §2- każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. O istotnych sprawach dziecka rozstrzygają wspólnie, w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Wyjątki:

a) przysługuje matce, gdy ( Art. 93 §2 i 94 )

- nie ustalono ojcostwa,

- ojcostwo zostało ustalone bez przyznania władzy rodzicielskiej

Jeżeli nastąpiło sądowe ustalenie ojcostwa, to władza nie przysługuje z mocy prawa, ale musi być przyznana orzeczeniem sądu, podyktowanym dobrem dziecka i interesem społecznym. Wychodzi się tu z założenia, że ojciec, który dopuszcza do sądowego ustalenia ojcostwa ( zamiast uznania ) najprawdopodobniej jest złym ojcem. Można też przyznać władzę rodzicielską ojcu w późniejszym terminie, ale konieczna jest zmiana okoliczności w stosunku do stanu, jaki był podstawą wydania wyroku ustalającego ojcostwo.

b) jednemu z rodziców, jeżeli drugi ( Art. 94 §1 )

- nie żyje,

- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

- został pozbawiony władzy rodzicielskiej,

- jego władza rodzicielska została zawieszona

c) nikomu- wówczas ustanawia się opiekę ( Art. 94 §3 )

- te same przesłanki, co wyżej, tyle że odnośnie obu rodziców.

Ewoluował również zakres podmiotowy władzy rodzicielskiej. Pierwotnie przysługiwała tylko ojcu ( władza W doktrynie do spornych należy zagadnienie charakteru prawnego władzy rodzicielskiej

Powstanie władzy rodzicielskiej:

Zasada: powstaje z mocy prawa z chwilą pojawienia się dziecka jako podmiotu prawa.

Wyjątek:

a) nasciturus ( kontrowersyjne )- argumenty przeciw:

- możliwość dokonania aborcji ( pozbawienie życia ) nie może być uprawnieniem z zakresu władzy rodzicielskiej,

- w odniesieniu do praw nasciturusa ciągle obowiązuje art. 182 ( curator ventris ),

- przed urodzeniem.

b) władza nie powstaje jeśli spełniona jest któraś z przesłanek negujących władzę rodzicielską ( zob. wyż. ).

c) władza powstaje z mocy prawa, gdy ustaną okoliczności wyłączające władzę rodzicielską.

Ustanie władzy rodzicielskiej:

Zasada: z chwilą osiągnięcia pełnoletniości przez dziecko ( Art. 92 ).

Treść i wykonywanie władzy rodzicielskiej

Zasada: Art. 95 §3- wykonywana tak, jak wymaga tego:

- dobro dziecka,

- interes społeczny

1) PIECZA NAD OSOBĄ DZIECKA ( Art. 95 §1 )

Art. 96 precyzuje obowiązki:

- wychowanie dziecka,

- kierowanie,

- troska o fizyczny i duchowy rozwój,

- przygotowanie należycie do pracy dla dobro społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.

Natomiast dziecko winno rodzicom posłuszeństwo ( Art. 95 §2 )

Ustawa nie rozstrzyga, czy rodzice mogą to posłuszeństwo wymusić, a jeśli tak- to jakimi środkami, w szczególności czy mogą uciec się do karcenia fizycznego. Gdy dziecko zachowuje się wbrew woli rodziców poza domem rodzicielskim, rodzice mogą żądać jego powrotu. Jeżeli dziecko jest przetrzymywane przez inną osobę, rodzice mogą zwrócić się do sądu opiekuńczego, który orzeka w postępowaniu nieprocesowym w trybie szczególnym. Wykonywanie orzeczenia odbywa się w trybie odbiegającym od zwykłej egzekucji.

2) ZARZĄD MAJĄTKIEM DZIECKA ( Art. 95 §1 i 101 §1 ) z należytą starannością.

Rodzice nie mogą się go zrzec ani przenieść na inną osobę ( co nie wyłącza powierzenia innym osobom niektórych funkcji z zakresu zarządu ). Na majątek dziecka składają się aktywa i pasywa. Najczęściej, pochodzące z dziedziczenia, darowizn, ale także z tytułu wygranej na loterii, roszczeń odszkodowawczych, 446 §3 kc itd. ). Do majątku dziecka nie należy natomiast prawo do alimentów. Natomiast składnik tego majątku stanowią poszczególne raty alimentacyjne zaległe jak i też przyszłe.

Pojęcie zarządu obejmuje trzy grupy czynności:

a) FAKTYCZNE

b) PRAWNE i ( niekiedy do nich zaliczane ) czynności polegające na reprezentowaniu dziecka przed sądem lub innymi organami.

Podział ten jest istotny ze względu na skutki ich dokonania z naruszeniem przepisów o zarządzie:

- nieprawidłowe dokonanie czynności prawnych pociąga za sobą nieważność,

- nieprawidłowe dokonanie czynności faktycznej może za sobą pociągać obowiązek naprawienia szkody, jeśli taka powstała.

Ustawa nie przewiduje pełnej samodzielności rodziców przy sprawowaniu zarządu, przewidują dwie kategorie czynności:

a) CZYNNOŚCI ZWYKŁEGO ZARZĄDU- czynności zmierzające do zachowania majątku w stanie nie pogorszonym. Decydują tu rodzice samodzielnie,

b) CZYNNOŚCI PRZEKRACZAJĄCE ZWYKŁY ZARZĄD- to wszelkie czynności nie mieszczące się w tych granicach

Za takie czynności uznać należy czynności bezpośrednio rozporządzające lub zobowiązujące do rozporządzenia, dotyczące zbycia substancji majątku, obciążenia go prawami rzeczowymi ograniczonymi lub zmiany jego przeznaczenia. Odpłatne nabycie przez dziecko składnika majątkowego o znacznej wartości jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, natomiast nieodpłatne nabycie nieruchomości w stanie wolnym od obciążeń nie wymaga zgody sądu. Ale zaleca się ocenianie ad casum. Do tych czynności zalicza się również czynności podejmowane w postępowaniu sądowym np. zawarcie ugody o dział spadku, zniesienie współwłasności ( sąd procesowy, jeśli uzna, że czynność przekracza zakres zwykłego zarządu powinien zawiesić postępowanie i przekazać akta sądowi opiekuńczemu w celu wyrażenia zgody ).

Do dokonywania takich czynności oraz do wyrażania zgody na ich dokonanie przez dziecko konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego.

W myśl art. 583 kpc sąd udziela zgody na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego. Wyrażając zgodę sąd ocenia nie tylko legalność czynu ( zgodność z obowiązującymi przepisami ), ale także celowość gospodarczą z punktu widzenia dobra dziecka. Zezwolenie sądu nie stanowi zgody, chodzi tu bowiem o wolę organu prawnego. Zezwolenie sądu musi być uprzednie, nie może być udzielone ex post.

Czynność prawna dokonana bez tej zgody jest bezwzględnie nieważna.

Zgoda sądowa nie jest jednak nakazem- rodzice mogą nie przystąpić do czynu po uzyskaniu zgody.

Nie podlegają opisanemu reżimowi majątkowemu:

- zarobek dziecka,

- przedmioty oddane dziecku do swobodnego użytku

- przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu, jeżeli zastrzeżono tak w umowie darowizny lub testamencie ( Art. 102 ). Jeśli spadkodawca lub darczyńca nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Inwentarz- Art. 104:

Jeżeli władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców, sąd opiekuńczy może mu nakazać, żeby sporządził inwentarz majątku dziecka i przedstawił go sądowi oraz żeby zawiadamiał sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku.

Dochód z majątku dziecka- Art. 103

Zasada: obracany na utrzymanie i wychowywanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim,

Wyjątek: nadwyżka- na inne uzasadnione potrzeby rodziny.

Pożytki ( w tym dochody ) przypadają właścicielowi majątku- nie zaś zarządcy. Jest to wyraz SOLIDARYZMU RODZINNEGO ( równa stopa życiowa rodziny ).

Skutki ustania zarządu- Art. 105

Obowiązek zwrotu majątku po ustaniu zarządu obojga rodziców- znajdzie więc zastosowanie w następujących sytuacjach:

- gdy władza rodzicielska trwa nadal, a ustaje tylko zarząd,

- gdy ustaje zarząd jednego z nich,

- przez analogię- również w wypadku śmierci dziecka, jeżeli spadek po nim nie przypadł rodzicom.

Obowiązki obciążają rodziców względem ( alternatywnie ):

- pełnoletniego dziecka

- przedstawiciela ustawowego dziecka,

- drugiego z rodziców,

- spadkobierców dziecka

3) REPREZENTACJA DZIECKA ( Art. 98 §1 )

PRZYSPOSOBIENIE ( Art. 114- 127 )

PRZYSPOSOBIENIE- instytucja prawa rodzinnego, zwana w języku prawniczym ADOPCJĄ, polegająca na tym, iż między PRZYSPOSABIAJĄCYM a PRZYSPOSABIANYM powstaje stosunek zastępujący władzę rodzicielską.

Zasady rządzące przysposobieniem:

1) dobro dziecka ( art. 114 §1 )- a nie np. małżeńskich ambicji czy znalezienie dziedzica,

2) ADOPTIO NATURAM IMITATUR- przysposobienie ma naśladować naturalne stosunki rodziny biologicznej, przysposobiony ma być traktowany jak naturalne dziecko,

3) charakter niemajątkowy ( aczkolwiek powstają pewne obowiązki majątkowe- np. alimentacja ), ale samym celem nie jest uzyskanie majątku,

4) odbywa się w trybie pozaumownym ( pozakontraktowym ), kiedyś w niektórych systemach prawnych była to umowa,

5) państwowy nadzór nad przysposobieniem,

6) ograniczona rozwiązywalność,

7) tajemnica przysposobienia

Przesłanki przysposobienia:

I tylko dla dobra przysposobionego ( dziecka )- art. 114 §1,

II) małoletniość przysposabianego w momencie złożenia wniosku ( art. 114 ),

III) odpowiednia różnica wieku między przysposabiającym a przysposobionym ( Art. 114¹ §2 )

Czyli tak jaka występuje zwykle między rodzicami a dziećmi:

- najmniejszą granicą było dotąd 13 lat, ale była to sytuacja, gdy mężczyzna, który poślubił matkę dziecka, był jej wieloletnim partnerem,

- odmówiono przysposobienia w sytuacji gdy różnica wynosiła 64 lata, ale raczej nie z powodu tej różnica, lecz z racji tego, iż kandydat na przysposabiającego miał kłopoty zdrowotne

IV) przysposabiający ma kwalifikacje osobiste uzasadniające przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego ( Art. 114¹ §1 ),

V) pełna zdolność do czynności prawnych przysposabiającego ( Art. 114¹ §1 )

VI) zgoda- musi ją wyrazić wiele podmiotów:

1) RODZICE BIOLOGICZNI- Art. 119.

Zgoda ta może być wyrażona:

1a) w toku postępowania o przysposobienie

Wyjątki:

ustawowe: nie jest potrzebna, gdy:

- zostali pozbawienie władzy rodzicielskiej,

- są nieznani,

- porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody

Nie jest potrzebna zgoda ojca, gdy:

- jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd,

- władza rodzicielska nie została mu przyznana

b) sąd opiekuńczy może orzec przysposobienie ze względu na szczególne okoliczności bez zgody rodziców, jeśli:

- ich zdolność do czynności prawnych jest ograniczona,

- odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

1b) ZGODA IN BLANCO- Art. 119^1- jest to zgoda wyrażona przed sądem opiekuńczym przez rodziców dziecka na przysposobienie ich dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej.

- może być wyrażona nie wcześniej niż po upływie 6 tygodni od urodzenia się dziecka ( Art. 119² )- chodzi tu o to, iż matka zaraz po porodzie może być w tzw. traumie poporodowej- a medycznie udowodniono, iż okres 6 tygodni jest wystarczający, aby objawy ustąpiły ).

- może być odwołana przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.

Przepisy o zgodzie blankietowej stosuje się odpowiednio, gdy:

a) jedno z rodziców wyraziło zgodę, a zgoda drugiego nie jest potrzebna

b) jeśli sąd opiekuńczy tak postanowił, gdy:

- gdy rodzice przysposabianego są nieznani

- gdy rodzice przysposabianego nie żyją.

2) ZGODA OPIEKUNA ( jeśli dziecko pozostaje pod opieką )- Art. 120

Wyjątek: sąd opiekuńczy może ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody opiekuna, jeśli wymaga tego dobro dziecka.

Np. 17- latka urodziła dziecko. Nie może być przedstawicielem ustawowym, toteż nie może być opiekunem, będzie nim więc np. babcia dziecka. Nikt się dzieckiem nie zajmuje, ale babcia nie chce wyrazić zgody na przysposobienie. W takich warunkach- jeśli dobro dziecko tego wymaga- sąd ma "furtkę bezpieczeństwa".

3) ZGODA PRZYSPASABIANEGO ( Art. 118 )

- jeśli ukończył 13 lat,

- jeśli nie ukończył lat 13, a może on pojąć znaczenie przysposobienia, sąd opiekuńczy powinien go wysłuchać.

Wyjątki- sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub jego wysłuchania, gdy:

- nie jest on zdolny do wyrażenia zgody,

- z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie takiej zgody byłoby sprzeczne z dobre przysposabianego.

4) ZGODA MAŁŻONKA- jeśli małżonkowie przysposabiają wspólnie

Wyjątek:

- małżonek ( którego zgoda jest wymagana ) nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych

- porozumienie się z nim napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Jeśli chodzi o formę zgody, to rodzice biologiczni powinni ją wyrazić przed sądem opiekuńczym, natomiast jeśli chodzi o zgodę pozostałych podmiotów- nie jest to uregulowane.

Rodzaje przysposobienia:

Ze względu na skutki

1) Zasada: PRZYSPOSOBIENIE PEŁNE ( ADOPTIO PLENA )- Art. 121

Skutki:

- pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powstaje taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi,

- przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego,

- ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego,

- skutki te rozciągają się na zstępnych przysposobionego,

- można sporządzić nowy akt urodzenia, a jeśli nie- to wzmianka dodatkowa,

- przysposobiony dziedziczy jak naturalne dziecko przysposabiającego ( art. 936 )

- Art. 123- ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym, a jeśli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, władza rodzicielska przysługuje obojgu małżonkom wspólnie.

Imię i nazwisko przysposabianego ( Art. 122 )

Zasada: Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego

Jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposabia dziecko drugiego małżonka- nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżonka.

Wyjątek: Sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu postanowić, że przysposobiony będzie nosił nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego, jeżeli:

- żądanie przysposabianego,

- zgoda przysposabiającego

- nie został sporządzony nowy akt urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców.

Jeśli przysposobiony albo przysposabiający nosi złożone nazwisko- sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego

Zasada: Przysposobiony zachowuję imię dotychczasowe

Wyjątek: Sąd może w orzeczeniu o przysposobieniu imię lub imiona przysposobionego:

- na wniosek przysposabiającego

- za zgodą przysposobionego, jeśli ukończył lat 13,

- jeśli nie ukończył lat 13, to sąd ma obowiązek go wysłuchać, jeżeli przysposabiany może pojąć znaczenie przysposobienia.

2) PRZYSPOSIBIENIE NIEPEŁNE ( ADOPTIO MINUS PLENA )- Art. 124

Orzekane jest:

- na żądanie przysposabiającego,

- za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna

- tylko w wypadkach, jeśli nie było zgody blankietowej.

Skutki:

- powstaje stosunek wyłącznie między przysposabiającym a przysposobionym,

- skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposabiającego

Dziedziczenie:

- przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym, przysposabiający dziedziczy po przysposobionym,

- przysposobiony dziedziczy po krewnych naturalnych, nie dziedziczy po krewnych przysposabiającego,

- rodzice naturalnie nie dziedziczą po przysposobionym, natomiast przysposobiony dziedziczy po rodzicach naturalnych.

Sąd opiekuńczy może zmienić przysposobienie niepełne na pełna:

- na żądanie przysposabiającego,

- za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna,

- przysposobiony jest małoletni

3) PRZYSPOSOBIENIE CAŁKOWITE ( NIEROZWIĄZYWALNE- ADOPTIO PLENISSIMA )- art. 124¹

- gdy rodzice wyrazili zgodę blankietową ( żaden inny rodzaj przysposobienia nie wchodzi wówczas gry ).

Skutki:

- nie jest dopuszczalne:

- uznanie przysposobionego,

- unieważnienie uznania,

- sądowe ustalenie jego pochodzenia lub zaprzeczenie pochodzenia,

- rozwiązanie stosunku przysposobienia ( Art. 125¹ ). ,

- zawsze sporządza się nowy akt urodzenia

Inny podział:

1) KRAJOWE

2) ZAGRANICZNE ( Art. 114² )- takie, które powoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w RP na miejsce zamieszkania w innym państwie.

Zasada: Następuje tylko wówczas, gdy w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne ( tzn. nie ma możliwości przysposobienia krajowego, nie można dziecka umieścić w rodzinie zastępcze ). Oznacza to wyjście dziecka spod jurysdykcji sądów polskich.

Wyjątki:

- jeśli między przysposabiającym a przysposobionym istniej stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo:

- jeśli przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.

OKRES OSOBISTEJ STYCZNOŚCI ( Art. 120¹ )- jest to okres osobistej styczności między przysposabiającym a przysposabianym, którego sposób może określić sąd opiekuńczy przed orzeczeniem przysposobienia.

- jeśli forma pieczy nad dzieckiem- stosuje się odpowiednio przepisy o rodzicach zastępczych, z tym, że całkowite koszty utrzymania przysposabianego obciążają przysposabiającego,

- przy wykonywania nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy może korzystać z pomocy ośrodka adopcyjno- opiekuńczego lub organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych.

Przy przysposobieniu zagranicznym- przysposobienie może być określone tylko po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w RP.

ROZWIĄZANIE PRZYSPOSOBIENIA:

Zasada: przysposobienie jest nierozwiązywalne.

Wyjątki: ( Art. 125 ):

- ważne powody

- nie może ucierpieć dobro małoletniego dziecka,

- nie może być to przysposobienie całkowite.

- nie nastąpiła śmierć przysposobionego lub przysposabiającego

wyjątek: przysposabiający zmarł po wszczęciu sprawy o rozwiązanie stosunku przysposobienia. W wypadku takim na miejsce przysposabiającego w procesie występuje kurator ustanowiony przez sąd.

Postępowanie toczy się w trybie procesowym, konieczny jest wyrok sądu opiekuńczego.

Legitymacja procesowa czynna:

- przysposobiony,

- przysposabiający,

- prokurator ( Art. 127 )

Skutki rozwiązania przysposobienia:

- Art. 126 §1- ustanie przysposobienia ex nunc,

- jeśli rozwiązanie nastąpiło po śmierci przysposabiającego, uważa się, że skutki przysposobienia ustały z chwilą jego śmierci

- obowiązek alimentacyjny, jeśli sąd tak postanowi,

- Art. 126 §2- nazwisko i imiona- zasada:

- przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz imię lub imiona,

wyjątek:

przy nazwisku:

- ważne powody,

- wniosek przysposobionego lub przysposabiającego.

Sąd opiekuńczy może wówczas postanowić w orzeczeniu o rozwiązaniu stosunku przysposobienia, iż przysposobiony powraca do pierwotnego nazwiska, które nosił przed orzeczeniem przysposobienia/

- przy imieniu:

- wniosek przysposobionego,

Sąd wówczas obligatoryjnie orzeka o powrocie do poprzednio noszonego imienia lub imion.

27

---