9402


Spis treści

Załączniki

  1. Proponowany harmonogram realizacji

  2. Mapa poglądowa z oznaczeniem gmin objętych programem

  1. Podstawa opracowania

Położenie Polski na pograniczu strefy klimatu kontynentalnego i umiarkowanego jest powodem występowania znacznych zmian w przebiegu pogody nie tylko w poszczególnych latach, lecz również miesiącach okresu wegetacyjnego.

W warunkach klimatycznych woj. kujawsko - pomorskiego występuje duża zmienność uwilgotnienia siedliska i produkcji roślinnej. Szkodliwy jest zarówno wpływ nadmiaru wody jak i niedoboru. Skutki posuchy atmosferycznej odczuwalne były przez rolnictwo województwa kujawsko - pomorskiego już wielokrotnie w okresie wielolecia. Dokonana analiza sum rocznych opadów z okresu 1891 - 1962 wykazała, że ilość lat suchych i bardzo suchych wyniosła na Kujawach około 48 %, a więc prawie co drugi rok. Niedobory wody na terenie województwa o prawdopodobieństwie p=20 %, czyli pojawiające się co 5 lat w okresie wegetacyjnym wyniosły od 150 - 235 mm.

Rok 2006 był przykładem klasycznego roku suchego, w którym przy bardzo wysokich temperaturach w miesiącu czerwcu i lipcu wystąpił brak opadów, a właściwie ich niewielkie wielkości wynoszące około 30 % średniej z wielolecia. Długotrwała susza określona przez hydrologów jako największa od 100 lat oraz długo utrzymujące się wysokie temperatury (średnia w lipcu 24 °C), doprowadziły do ogromnych strat. Przyspieszeniu uległo dojrzewanie zbóż przy niedostatecznym wykształceniu ziarna, zwłaszcza zbóż jarych. GUS oszacował, że w skali całego kraju zbiory zbóż w 2006 roku wyniosły 22,0 mln ton, tj. o 18,4 % mniej od roku 2005, a zbiory zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi o 17,3 % mniej niż w 2005 roku. Zbiory kukurydzy na ziarno były niższe o 32,9 %, a ziemniaków o 18,6 % mniej jak w 2005 roku.

W województwie kujawsko - pomorskim straty zgłosiły 144 gminy w 47800 gospodarstwach, co stanowi 66 % gospodarstw prowadzących działalność rolniczą. Stwierdzono ich wystąpienie na powierzchni 785,1 tys. ha na kwotę 830,4 mln zł.

Powyższa sytuacja zainspirowała Ministra Rolnictwa w sierpniu 2006 r., do wystąpienia do marszałków województw w całym kraju do podjęcia działań związanych z opracowaniem „Wojewódzkiego programu nawodnień do roku 2013”

W swoim wystąpieniu Minister Rolnictwa stwierdził, że susza jaka wystąpiła w 2006 roku wykazała zaniedbania w wyposażeniu rolnictwa w urządzenia łagodzące jej skutki, przede wszystkim uwidoczniła brak dostatecznej liczby zbiorników magazynujących wodę do nawodnień oraz brak efektywnych systemów nawodnień dla potrzeb rolnictwa.

Zarząd Województwa Kujawsko - Pomorskiego uchwałą nr 47/1013/06 z dnia 09.10.2006 roku zobowiązał dyrektora Kujawsko - Pomorskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku do:

Dyrektor powierzył jego opracowanie Gospodarstwu Pomocniczemu w Bydgoszczy, którego autorami są:

przy współpracy wytypowanych pracowników Kujawsko - Pomorskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku.

Podstawą opracowania niniejszego programu oprócz w/w dokumentów stanowią następujące materiały:

Ponadto autorzy opracowania wykorzystali wiele publikacji naukowych, doświadczeń oraz literatury fachowej dotyczącej tego zagadnienia.

  1. Cel i zakres opracowania

Celem niniejszego opracowania w aspekcie zaleceń Ministra Rolnictwa jak i uchwały Zarządu Województwa nr 47/1013/06 z 9.10.06 r., jest określenie na tle uwarunkowań klimatyczno-przyrodniczych występujących na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, potrzeb w zakresie budowy i modernizacji urządzeń piętrzących wodę i systemów nawadniających łącznie z ciśnieniowymi, których celem będzie łagodzenie skutków suszy.

W związku z tym opracowanie, mające charakter programu, swoim zakresem obejmuje:

Opracowany program, przed przedłożeniem do akceptacji przez Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego, zostanie poddany konsultacjom społecznym.

  1. Agroklimatyczno-rolnicze podstawy i potrzeby nawodnień

    1. Uwarunkowania agroklimatyczne i hydrologiczne

Obszar województwa, położony w centralnej części kraju, charakteryzuje się klimatem strefy umiarkowanej - przejściowym między klimatem morskim i lądowym. Istotną cechą tego klimatu jest duża zmienność pogody. Część południowo-zachodnia województwa jest cieplejsza i suchsza, o opadach należących do najniższych w kraju i najwyższych niedoborach wody w rolnictwie; część północno-wschodnia - chłodniejsza i bardziej wilgotna.

Region kujawsko-pomorski odznacza się również dobrymi warunkami energetycznymi i cieplnymi, które stawiają go w rzędzie najbardziej uprzywilejowanych pod tym wzglę­dem rolniczych regionów kraju. Na obszarze Kujaw występują najwyższe wartości sumy temperatur aktywnych >10 ºC, przekraczające 2500 ºC. Podobne wartości spotyka się w uprzywilejowanych rejonach Polski, jak Nizina Śląska i Kotlina Sandomierska.

Dzieląc województwo na dwie części wzdłuż równoleżnika przebiegającego przez Bydgoszcz, to na północ od tej linii średnia suma opadów wynosi 500-600 mm, a na południe - 450-500 mm. W półroczu letnim (IV-IX) sumy te wynoszą w północnej części województwa 350-400 mm, a w południowej - 300-350 mm. Średnia roczna temperatura powietrza zmienia się od 7,0-7,5 oC w północnej i północno-wschodniej części województwa do 8,0-8,3oC w południowej i południowo-wschodniej części.

W półroczu zimowym (X-III) występuje nadmiar opadów w stosunku do ewapotranspiracji wskaźnikowej i wynosi on 80-100 mm w północnej części województwa oraz 60 mm w południowej części. W półroczu letnim (IV-IX) natomiast obserwuje się niedobór opadów, który wynosi od 80-100 mm w północnej części województwa do 150-250 mm w południowej. Największe niedobory występują w maju, czerwcu i lipcu.

O przeciętnej zasobności w wody powierzchniowe, można wnioskować na podstawie wartości średniego odpływu jednostkowego - SSq (dm3s-1km-2). Wartości SSq prowadzą do wniosku, że województwo sytuuje się w przedziale obszarów o małej i średniej zasobności w wody powierzchniowe. Najbardziej zasobne w wody powierzchniowe i największe możliwości ich wykorzystania mają północne części województwa, gdzie odpływ jednostkowy SSq osiąga wartość 7 dm3s-1km-2 w zlewni Brdy i 6 dm3s-1km-2 w zlewni Drwęcy. Najmniejszą zasobność, charakteryzowaną średnim odpływem jednostkowym, wykazują południowe części województwa leżące w zlewniach Noteci Wschodniej i zlewni Zgłowiączki (SSq = 2-2,5 dm3s-1km-2).

Region kujawsko-pomorski położony jest na obszarze najbardziej zagrożonym występowaniem suszy. Występujące tutaj susze są najczęstsze i najgłębsze, o skrajnie długich ciągach dni bezopadowych. Susza w regionie kujawsko-pomorskim pojawia się raz na 3 lata. Susze w latach 1951-2006 charakteryzowały się różnym nasileniem, różnym czasem trwania i okresem wystąpienia. W tym okresie stwierdzono wystąpienie 30 susz atmosferycznych. Łączny czas ich trwania wyniósł około 200 miesięcy, co stanowi 30 % analizowanego okresu.

Ujemne skutki susz w rolnictwie ujawniają się w postaci zmniejszenia plonu upraw i zależą od gatunku roślin i rodzaju gleb. Susze jesienne i wczesnowiosenne na ogół wywołują zmniejszenie plonów zbóż ozimych, zaś wiosenne - zbóż jarych, pierwszego odrostu siana oraz wydajności pastwisk. Susze letnie wpływają zwykle ujemnie na plon ziemniaków, buraków cukrowych i drugiego odrostu siana, a także pastewnych upraw polowych. W dwóch bardzo suchych latach 1982-1983 średni spadek plonów zbóż wynosił w różnych rejonach województwa 5-30 %, a ziemniaków - 10-40 %, w stosunku do plonów w latach średnich 1985-1987. W dolinie Górnej Noteci, obejmującej część Kujaw i Wielkopolski Północnej, rejonie o znacznych i częstych niedoborach wody w produkcji roślinnej, w bardzo suchym 1989 roku plon siana z nienawadnianych użytków zielonych wynosił około 5 t·ha-1, podczas gdy w średnim roku 1987 uzyskano średnio 8-10 t·ha-1 w analizowanym regionie. Susza 1992 roku spowodowała zmniejszenie zbiorów ziemiopłodów o 25 %. Łączne zbiory zbóż, ziemniaków i pasz objętościowych wyrażone w jednostkach zbożowych, w 1992 roku w porównaniu z rokiem 1991 zmniejszyły się o 31 %. W regionie zlewni Górnej Noteci w warunkach nawodnień uzyskano 6-10 t·ha-1 siana, podczas gdy z użytków zielonych nienawadnianych na lepszych glebach uzyskano nie więcej niż 2 t·ha-1 siana, a na gorszych rośliny zasychały. Susze w ostatnich dwóch latach 2005-2006 spowodowały znaczne straty w rolnictwie, zwłaszcza w województwach lubuskim, kujawsko-pomorskim, pomorskim, podlaskim i wielkopolskim. W 2006 roku z powodu kilkutygodniowych upałów i braku opadów w czerwcu i lipcu, najbardziej ucierpiały zboża jare, kukurydza, ziemniaki i buraki cukrowe oraz użytki zielone. Według ocen Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, największe straty wystąpiły na łąkach i pastwiskach, głównie II i III pokosu (40-100 %), zboża jare - 20-60 % strat, zboża ozime - 15-50 %, rzepak - 15-45 %, ziemniaki i buraki cukrowe - 20-60 %, warzywa 30-60 %.

    1. Warunki glebowe produkcji rolniczej

Województwo kujawsko-pomorskie jest dość istotnie zróżnicowane pod względem fizjograficznym i geomorfologicznym, a także i glebowym, co wynika m.in. z położenia w siedmiu makroregionach geograficznych.

W północnej części województwa obejmującej zlewnie Brdy, Wdy i Mątawy występują piaski luźne, piaski gliniaste oraz gliny lekkie i średnie. Duża zlewnia Górnej Noteci ma pod względem glebowym wyraźnie dwojaki charakter: w jej części północnej przeważają piaski luźne i piaski słabo gliniaste oraz gleby organiczne, a w południowej części zlewni zaznacza się wyraźna dominacja piasków gliniastych oraz glin lekkich i średnich. Ponadto występują tu czarne ziemie wytworzone z glin i iłów oraz gleby organiczne.

W zlewni Drwęcy występują piaski gliniaste i gliny lekkie. Im bliżej doliny Wisły w kierunku zachodnim, skład granulometryczny gleb staje się cięższy i w zlewniach Strugi Toruńskiej, Fryby, Kanału Głównego i Osy zdecydowanie przeważają dobre gleby o składzie glin lekkich. W samej dolinie Wisły występują mady o różnym składzie granulometrycznym. Obszar województwa położony w zlewni Wisły na południe od jej koryta (zlewnia Zgłowiączki i część zlewni od ujścia Zgłowiączki do ujścia Drwęcy) charakteryzuje się występowaniem dobrych gleb o składzie piasku gliniastego i glin lekkich. Są to czarne ziemie wytworzone z glin i iłów, mające duży udział w powierzchni.

Na obszarze województwa najżyźniejsze gleby występują w rejonie kujawskim. Żyznymi glebami charakteryzują się również rejony Pałuk, Krajny oraz Pojezierza Chełmińskiego i Dobrzyńskiego.

    1. Charakterystyka rolnictwa w województwie kujawsko-pomorskim

Województwo kujawsko-pomorskie posiada korzystne w porównaniu do przeciętnych w Polsce warunki dla rolnictwa. Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej (wg IUNG) wynosi średnio w województwie 69,1 punktów i jest wyższy od średniej wartości tego wskaźnika w kraju (66,6 punktów). Użytki rolne zajmują 57,6 % całkowitej powierzchni województwa, co lokuje województwo kujawsko-pomorskie w rankingu województw na 4 miejscu. Rezultatem dobrych warunków glebowych jest najwyższy w kraju udział gruntów ornych w powierzchni użytków rolnych, które stanowią 88,9 % użytków rolnych.

Na przeważającej powierzchni województwa rolnictwo posiada długoletnie tradycje i charakteryzuje się wysoką kulturą rolną i korzystną strukturą agrarną. W strukturze upraw polowych w województwie kujawsko-pomorskim dominują zboża (56,4 % powierzchni upraw). Uwagę zwraca wysoki (5,4 %), około dwukrotnie większy niż w Polsce, udział buraków cukrowych.

Województwo kujawsko-pomorskie jest jednym z trzech województw o najwyższym zużyciu nawozów mineralnych. Poziom nawożenia mineralnego w województwie w roku gospodarczym 2003/2004 wyniósł 132,5 kg NPK/ha i był wyraźnie wyższy od przeciętnego zużycia nawozów mineralnych w Polsce (99,3 kg NPK/ha). Poziom zużycia nawozów azotowych w województwie kujawsko-pomorskim był w tym roku gospodarczym najwyższy w Polsce i wyniósł 85,5 kg N/ha (Polska - 54,8 kg N/ha), podobnie wyższe od przeciętnego było w województwie zużycie nawozów potasowych - 28,0 kg K/ha (Polska - 24,8 kg K/ha). O wysokim potencjale rolnictwa w województwie kujawsko-pomorskim świadczy wyższa od średniej w kraju obsada trzody chlewnej i wysoki skup żywca rzeźnego na 1 ha użytków rolnych i mleka. Obsada trzody chlewnej w województwie kujawsko-pomorskim wynosi 197 szt./100 ha użytków rolnych (Polska - 104 szt./100 ha).

Podsumowując należy stwierdzić, że na znacznym obszarze województwa kujawsko-pomorskiego występują bardzo dobre i dobre warunki dla rolnictwa, co znajduje odzwierciedlenie w wysokim, na tle średniej krajowej, poziomie produkcji rolnej. Poziom produkcji rolniczej w województwie kujawsko-pomorskim należy do najwyższych w kraju. Długoletnie tradycje rolnicze w regionie, korzystna struktura agrarna oraz dobre wyposażenie gospodarstw daje podstawy do szybkiej modernizacji i rozwoju rolnictwa w regionie do poziomu krajów zachodnioeuropejskich przy zmianie uwarunkowań makroekonomicznych. A to oznacza w przyszłości wzrost zużycia wody w produkcji rolniczej, zarówno w postaci zużycia przez rośliny (ewapotranspiracja), jak i zapotrzebowania do nawodnień.

Dobre i bardzo dobre warunki przyrodnicze dla produkcji rolnej, rolniczy charakter regionu (długoletnie tradycje rolnicze i korzystna struktura agrarna), niski udział użytków zielonych i lasów, wysoki poziom nawożenia, wyposażenia w maszyny i urządzenia rolnicze oraz wysoki poziom agrotechniki, wskazują na potencjalnie wysokie zapotrzebowanie na nawodnienia jako na końcowy zabieg agrotechniczny, pozwalający zwiększyć wydajność upraw i zagwarantować stabilność i jakość plonów.

    1. Potrzeby i niedobory wodne roślin uprawnych intensywnego rolnictwa

Jednym z najważniejszych elementów wyznaczających potrzeby nawodnień oraz cele i zadania gospodarowania wodą na obszarach rolniczych są potrzeby wodne i niedobory wody dla prowadzenia produkcji roślinnej. Każda zwyżka plonu ponad stan obecny wiąże się z pokryciem dodatkowych wymagań wodnych roślin, a więc koniecznością intensyfikacji melioracji rolnych, w tym nawodnień.

Potrzeby wodne roślin na badanym obszarze, dających wysoki plon, możliwy do osiągnięcia przy zastosowaniu wysokiego nawożenia i przy nielimitującym poziomie pozostałych czynników agrotechnicznych, kształtują się od 250 mm dla zbóż, około 400-500 mm dla okopowych i warzyw do 800 mm dla sadów.

W rejonach o średniej sumie opadów atmosferycznych w okresie wegetacji wynoszącej 300 - 350 mm (województwa środkowej Polski - Pas Wielkich Dolin) i na glebach o zapasach wody użytecznej dla roślin w 1-metrowym profilu wynoszących 100-120 mm, niedobory wodne kształtują się od 20 mm dla zbóż, 100-200 mm dla okopowych i warzyw do 400 mm dla sadów. Mniejsze wartości niedoborów będą występowały w warunkach intensywnej produkcji roślinnej w północnej i północno-wschodniej części województwa. Z górnymi wartościami niedoborów wody należy się liczyć w południowej części województwa obejmującej obszary zlewni Górnej Noteci i Kujaw.

Powyższe wielkości niedoborów wodnych mogą wskazywać na potrzeby nawodnień dla uzyskania wysokich plonów. Realizacja tych nawodnień wymaga zapewnienia odpowiednich zasobów wody w postaci przepływów bieżących w ciekach, retencji jeziorowej lub dodatkowych przedsięwzięć małej retencji. Intensyfikacja produkcji rolnej w południowej części województwa w zlewni Noteci i na Kujawach prowadzić będzie do znacznego zwiększenia zapotrzebowania na wodę. Na tych obszarach wystąpią najwyższe niedobory wody dla roślin. Pod tym względem najkorzystniejsza sytuacja panuje w północno-wschodniej części województwa, gdzie klimat stwarza naturalne warunki do pokrycia potrzeb wodnych roślin.

    1. Rejony o największych potrzebach nawodnień

Niekorzystna sytuacja województwa kujawsko-pomorskiego, a szczególnie jego części południowej i środkowej, na tle innych regionów kraju pod względem ilości zasobów wod­nych, wskazuje na ciągłą potrzebę racjonalizacji i działań w zakresie kształtowania i efektywnego wykorzystania wody przez rolnictwo. Biorąc pod uwagę warunki agroklimatyczne, glebowe, zagrożenie suszami, poziom agrotechniki i produkcji rolniczej, można na obszarze województwa wskazać rejony o potencjalnie największych potrzebach nawodnień. Południową część województwa, ograniczoną od północy równoleżnikiem biegnącym przez Bydgoszcz, zaliczono do I strefy - o największych potencjalnych potrzebach nawodnień. Do II strefy - o średnich potencjalnych potrzebach nawodnień, zaliczono środkową część zlewni Drwęcy, środkową i górną część zlewni Strugi Toruńskiej, Pojezierze Chełmińskie, dolną i środkową część zlewni Brdy. Do III strefy - o umiarkowanych potencjalnych potrzebach nawodnień, zaliczono północne krańce województwa (górna część zlewni Drwęcy, zlewnia Wdy, górna część zlewni Brdy).

  1. Nawodnienia jako czynnik przeciwdziałania skutkom susz oraz kształtujacym wysokość, stabilność i jakość plonów

Skuteczną metodą łagodzącą ujemny wpływ susz na plon roślin uprawnych są nawodnienia. Nawodnienia w Polsce mają charakter interwencyjny i uzupełniają okresowy niedobór opadów. Są potrzebne w krótszych bądź dłuższych okresach w czasie trwania okresu wegetacyjnego, szczególnie w regionach, w których występują częste i silne susze. Statystycznie w wieloleciu 1951-2006 susze rolnicze w centralnej Polsce wystąpiły w około 30% miesięcy okresów wegetacyjnych. Można więc przyjąć, że statystycznie raz na 3 lata istnieje potrzeba stosowania nawodnień w tym regionie. Susze stają się w ostatnich latach coraz bardziej dokuczliwe. Przesuszenie wielu obszarów jest wyraźne. Jednocześnie dopuszcza się do bardzo głębokiego kryzysu nawodnień w Polsce. W chwili obecnej w Polsce nawodnienia odgrywają niewielką rolę zarówno w produkcji rolnej, jak i gospodarce wodnej. W całym kraju są stosowane zaledwie na około 0,5 % powierzchni użytków rolnych (łącznie wszystkie rodzaje nawodnień), a w województwie kujawsko-pomorskim na 1,1 %.

Szczególnie małe znaczenie ma nawadnianie upraw polowych na gruntach ornych. Większe znaczenie mają nawodnienia podsiąkowe trwałych użytków zielonych w dolinach rzek, które powinny być również traktowane jako metoda ochrony gleb organicznych i ekosystemów łąkowych przez zapewnienie odpowiednich warunków uwilgotnienia. Należy podkreślić ekologiczną (środowiskową) rolę tego rodzaju nawodnień. W ostatnich latach obserwuje się wzrastającą rolę mikronawodnień w uprawie warzyw oraz w sadownictwie i ogrodnictwie, w prywatnych gospodarstwach rolnych nastawionych na taką produkcję, gdzie nawodnienia gwarantują stabilizację i pewność uzyskania plonu dobrej jakości w warunkach wysokiej opłacalności. Jest to tendencja, która będzie się w najbliższych latach rozwijać coraz intensywniej.

W wielu przypadkach czynnikiem uniemożliwiającym prowadzenie nawodnień jest brak wody, spowodowany występowaniem w okresie suszy niżówek w rzekach i zmniejszeniem pojemności użytecznej jezior i zbiorników retencyjnych. Wtedy wielką rolę odgrywa właściwe gospodarowanie wodą oraz racjonalne zarządzanie systemami nawodnień i sterowanie nimi. W systemach nawodnień podsiąkowych taką efektywną metodą gospodarowania wodą w przypadku jej niedoboru jest metoda regulowanego (hamowanego) odpływu, polegająca na kontrolowaniu odprowadzania wody z systemów na wiosnę i po dużych opadach w celu zatrzymania jej w glebie i sieci rowów. W systemach nawodnień deszczownianych i mikronawodnień, w warunkach niedoboru wody można stosować nawodnienia deficytowe. Polegają one na niepełnym zaspokajaniu zapotrzebowania na wodę roślin i nawadnianiu tych upraw, dla których niedobór wody w danym czasie (w danej fazie fenologicznej) spowoduje najmniejsze straty w plonach.

Podsumowując, należy wyróżnić pięć zasadniczych celów nawodnień w regionie kujawsko-pomorskim:

  1. Ekonomika nawodnień

Instalowanie deszczowni w gospodarstwach do tego nieprzystosowanych, tj. o niskim poziomie produkcji, małej sprawności organizacyjnej, niestabilnych ekonomicznie jest - w systemie gospodarki rynkowej - zaprzeczeniem racjonalnego gospodarowania.

Deszczownie powinny być wprowadzane do gospodarstw, które wyczerpały już możliwość wzrostu produkcji roślinnej, tkwiące w pełnym wykorzystaniu takich czynników jak: wysoki poziom agrotechniki i nawożenia, odpowiednia pielęgnacja i ochrona roślin, właściwy do warunków dobór gatunków i odmian roślin itp., a jedynym czynnikiem ograniczającym dalszy wzrost produkcji roślinnej jest niedobór wody.

Wysoką efektywność deszczowania można osiągnąć w gospodarstwach realizujących produkcję polową o kierunku warzywniczym, rolniczo warzywniczym lub warzywniczo-rolniczym, a więc w gospodarstwach charakteryzujących się wysoką intensywnością organizacji produkcji roślinnej.

Z badań IMUZ prowadzonych w woj. kujawsko-pomorskim wynika, ze:

Oznacza to, że 1 zł poniesiony na deszczowanie większości warzyw zwraca się w wysokości 1,23 - 2,51 zł. Tylko deszczowanie trzech gatunków warzyw (burak ćwikłowy, pasternak i marchew) plasowało się na granicy efektywności.

  1. Urządzenia melioracyjne na terenie woj. kujawsko-pomorskiego jako element mający wpływ na polepszenie zdolności produkcyjnej gleby

    1. Zakres i stopień zmeliorowania użytków rolnych

Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, którego użytki rolne stanowią 1.042.770 ha, w tym grunty orne 931.640 ha, a użytki zielone 100.896 ha, urządzenia melioracyjne stanowią:

z tego urządzenia deszczowniane stanowią 4079 ha

Oprócz tego inne urządzenia wodne i melioracyjne związane z gospodarką wodną i administrowane przez KPZMiUW we Włocławku stanowią:

(obszar chroniony wałami) 40028 ha

(obszar oddziaływania) 41596 ha

Wykazana ilość urządzeń melioracyjnych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego zabezpiecza potencjalne potrzeby w wysokości około 70 %. Do zmeliorowania i odbudowy pozostało jeszcze około 230 tys. ha.

Utrzymywanie urządzeń melioracji szczegółowych w tym również obiektów nawadniających należy do zainteresowanych właścicieli gruntów, a jeżeli urządzenia te są objęte działalnością spółki należy to do tej spółki. W przypadku wód płynących (cieków naturalnych) oraz urządzeń melioracji podstawowych obowiązek ten należy do skarbu państwa w imieniu którego działa Marszałek Województwa. Zagadnienie to reguluje art. 74 i 77 ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. nr 239, poz. 2019 z 2005 r.) Wobec niskich środków finansowych budżetu państwa na utrzymanie tych urządzeń, stan techniczny jest niezadowalający i prowadzi do szybkiej dekapitalizacji technicznej i przyspieszenia konieczności dokonania ich odbudowy w ramach inwestycji.

    1. Obiekty małej retencji ich rola i zadanie w regulacji stosunków wodnych

Okresowe niedobory opadów atmosferycznych w stosunku do potrzeb wodnych różnych użytkowników wody w zlewni, a szczególnie rolnictwa, stwarzają konieczność gromadzenia wody w okresach jej nadmiaru i wykorzystania w okresach niedoboru. W związku z tym niezwykle istotne i pilne są działania zmierzające do zwiększenia zasobów dyspozycyjnych wody w zlewni poprzez podejmowanie i realizowanie różnorakich przedsięwzięć małej retencji. Małą retencję traktować należy jako przedsięwzięcie poprawiające stosunki wodne w zlewni poprzez zatrzymywanie maksymalnej ilości opadów atmosferycznych.

Retencję wodną ze względu na rodzaje można podzielić na:

Retencja naturalna uwarunkowana jest naturalnymi czynnikami przyrodniczymi występującymi na danym obszarze. Możliwości tworzenia retencji w wyniku działalności technicznej są niewielkie, można jedynie podejmować pewne działania mające na celu jej zwiększenie. Retencja sztuczna tworzona jest w wyniku działalności człowieka, która może obejmować zwiększenie retencji naturalnej, jak również tworzenie nowych obiektów retencji wodnej.

Programy małej retencji wodnej opracowane w granicach administracyjnych byłych województw bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego uwzględniają potrzeby w zakresie retencji, uwarunkowań przyrodniczych, terminów realizacji poszczególnych zadań oraz szacunkowe koszty ich realizacji. W ramach tych programów planowano odbudowę, wykonanie budowli piętrzących na ciekach, podpiętrzenie jezior, wykonanie sztucznych zbiorników oraz stawów rybnych. Opracowane programy obejmowały remonty, odbudowę i budowę urządzeń piętrzących pozwalających na piętrzenie wody i jej magazynowanie w rzekach, kanałach, jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, a uzyskane w ramach tych programów dodatkowe zasoby wodne miały wywierać istotny wpływ na poprawę bilansu wodnego w regionie.

Realizację programów rozpoczęto w granicach dawnego województwa bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego od roku 1994.

Do końca 2006r. wykonano na terenie woj. kujawsko-pomorskiego:

Program retencji do roku 2015 przewiduje wykonanie:

Ten kierunek działań przyczynił się do poprawy gospodarki wodnej na wielu obszarach użytków rolnych województwa kujawsko-pomorskiego. Z tego też względu kontynuowanie tego kierunku w następnych latach jest konieczne i uzasadnione. Dalsze działanie w tym zakresie należy ukierunkować również w zakresie retencji użytkowej dla potrzeb obiektów nawadnianych objętych niniejszym programem.

    1. Aktualny stan obiektów nawadniających i potrzeby w zakresie ich przebudowy i modernizacji

Zagadnienie powyższe oceniane na podstawie ostatnich kilkuletnich danych i informacji o wykorzystaniu obiektów nawadniających z uwzględnieniem roku 2006, który charakteryzował się niską ilością opadów szczególnie w okresie wegetacyjnym, a ich brak w miesiącach czerwiec-sierpień był przyczyną suszy, która dotknęła również woj. kujawsko-pomorskie i był miarodajny do oceny powyższego zagadnienia.

Wykorzystanie tych obiektów w układzie zbiorczym przedstawia poniższe zestawienie:

Wyszczególnienie

Nawodnienia grawitacyjne

Nawodnienia ciśnieniowe

stan ewidencyjny

aktualnie użytkowane

stan ewidencyjny

aktualnie użytkowane

ilość
szt.

powierzchnia
ha

ilość
szt.

powierzchnia
ha

ilość
szt.

powierzchnia
ha

ilość
szt.

powierzchnia
ha

1

2

3

4

5

6

7

8

9

ilość

58

7.365

37

4.837

17

4.079

8

532

%

100

100

56

65

100

100

47

13

ogółem

75

11.444

45

5.369

 

 

 

 

Istniejące obiekty na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w większości pobudowane zostały po roku 1970, chociaż istnieją również obiekty, których okres żywotności jest znacznie dłuższy.

Jak już wspomniano wcześniej, występują dwa typy nawadnianych obiektów: grawitacyjne i deszczowniane. Ich aktualny stopień wykorzystania zbiorczo przedstawia tabela.

Należy stwierdzić, że przyczynami niskiego stopnia wykorzystania tych obiektów jest:

Powyższe przyczyny i powody niskiego wykorzystania obiektów nawodnieniowych w regionie o bardzo wysokich niedoborach wodnych, powinny być sygnałem potrzeby wnikliwej analizy przy typowaniu nowych obiektów do nawodnień podczas opracowywania programu, uwzględniających przyczyny i powody nie eksploatowania już istniejących obiektów.

Zły stan techniczny obiektów nawadniających będący jedną z podstawowych przyczyn niskiego stopnia ich wykorzystania jest spowodowany:

Wiele obiektów cechuje w przypadku obiektów grawitacyjnych:

W przypadku obiektów deszczownianych niesprawności wykazują:

Szczegółowej oceny stanu technicznego poszczególnych obiektów należy dokonać przed podjęciem decyzji o ich odbudowie na etapie opracowań dokumentacyjnych.

Uwzględniając stan techniczny obiektów oraz stopień zainteresowania ich użytkowników sprawami nawodnień ustalono potrzeby odbudowy, przebudowy i modernizacji obiektów z określeniem szacunkowych kosztów. Imienny wykaz stanowi załącznik do programu, a niniejsza synteza zawiera zestawienie przedstawione poniżej

Lp.

Stan ewidencyjny

Proponowane do odbudowy i modernizacji

ilość
szt.

powierzchnia nawadniana

ilość
szt.

powierzchnia nawadniana

koszt
w tyś. zł

ogółem
w ha

grunty orne
w ha

użytki zielone
w ha

ogółem
w ha

grunty orne
w ha

użytki zielone
w ha

 1/G

58

7365,0

297,0

7068,0

32

5062,0

15,0

5047,0

19487,0

 1/D

17

4079,0

3252,0

827,7

3

891,0

595,0

296,0

4140,0

 Razem

75

11444,0

3549,0

7895,7

35

5953,0

610,0

5343,0

23627,0

Ponadto wymagana jest odbudowa i przebudowa istniejących obiektów piętrzących i retencyjnych woj. kujawsko-pomorskiego dla potrzeb regulacji stosunków wodnych w ramach tzw. regulowanego odpływu.

Zaproponowana w programie odbudowa i modernizacja dotyczy 76 obiektów piętrzących na wartość 5081,0 tys. zł, oddziaływujących na powierzchni 2629,0 ha.

Również użytkownicy indywidualni oraz zrzeszeni w GSW zgłosili potrzeby w zakresie dozbrojenia istniejących obiektów odwadniających w urządzenia piętrzące dla potrzeb regulowania odpływu na 19 obiektów na wartość 1748,0 tys. zł oddziaływujących na pow. 1812,0 ha co łącznie przedstawia poniższe zestawienie:

Lp.

Wyszczególnienie

Pow. nawadniana
pow. oddziaływania

Koszt w tys. zł

1.

Odbudowa istniejących obiektów nawadniających

5.953,0 ha

na wartość 23.627,0 tyś zł

2.

Odbudowa i przebudowa urządzeń piętrzących
administrowanych przez Marszałka woj.

2.629,0 ha

na wartość 5.081,0 tyś zł

3.

Dozbrajanie istniejących obiektów melioracji
szczegółowych w urządzenia piętrzące

1.812,0 ha

na wartość 1.748,0 tyś zł

 

RAZEM

10.394,0 ha

na wartość 30.456,0 tys. zł

  1. Potrzeba budowy nowych obiektów nawadniających

    1. zainteresowanie rolników budową nowych obiektów nawadniających

Na etapie opracowania wojewódzkiego programu nawodnień wystąpiono do następujących instytucji z prośbą o przedłożenie informacji (w formie kart informacyjnych, jakie jest zainteresowanie społeczne rolników zagadnieniem nawodnień):

W wyniku powyższego do KPZMiUW we Włocławku wpłynęły zgłoszenia w ilości 142 sztuk dotyczące:

co świadczyło o dużym zainteresowaniu i zapotrzebowaniu na urządzenia nawadniające wyrażone przez instytucje i jednostki w/w, które wskazywały lokalizacje obiektów do nawodnień jak i bezpośrednio zainteresowanych.

Kujawsko-Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku prowadzący prace nad przygotowaniem programu nawodnień wystąpił do poszczególnych zainteresowanych rolników o złożenie stosownych wniosków wymaganych przepisami określonymi w art. 74, 74a, 74b ustawy Prawo wodne z 18 lipca 2001 roku (Dz. U. nr 239, poz. 2019 z 2005 r.), które to stanowią podstawę po ich merytorycznej ocenie do ujęcia w programie nawodnień.

Wystąpienie to wraz z formularzem wniosku zostało zamieszczone na stronie internetowej KPZMiUW we Włocławku (www.kpzmiuw.pl) z określeniem ostatecznego terminu ich składania do 24.02.2007 r. W efekcie czego, wg stanu na 28.02.2007 r., wpłynęło 431 wniosków obejmujących nawodnienia grawitacyjne i deszczowniane na powierzchni około 14 tys. ha. - z 50 gmin obejmujących :

W tym wnioski z Administracji Lasów Państwowych w liczbie 19 szt., o powierzchni 324,15 ha.

Wnioski wpłynęły z następujących gmin:

Lp.

Gmina

Ilość
ogółem
(szt.)

Powierzchnia całkowita
(ha)

Rodzaj nawodnień

grawitacyjne

deszczowniane

szt.

ha

szt.

ha

1

2

3

 

4

 

 

5

001

Barcin

1

85,00

 

 

1

85,00

002

Brodnica

1

36,44

 

 

1

36,44

003

Bukowiec

6

1051,83

2

296,83

4

755,00

004

Bydgoszcz m.

11

110,79

 

 

11

110,79

005

Chełmno

1

134,43

1

134,43

 

 

006

Chełmża

1

500,51

 

 

1

500,51

007

Choceń

1

7,88

 

 

1

7,88

008

Dąbrowa

3

42,70

3

42,70

 

 

009

Dąbrowa Biskupia

3

150,90

 

 

3

150,90

010

Dąbrowa Chełmińska

5

19,95

 

 

5

19,95

011

Dobrcz

1

180,85

1

180,85

 

 

012

Dobrzyń nad Wisłą

25

388,96

 

 

25

388,96

013

Dragacz

3

46,65

 

 

3

46,65

014

Gąsawa

2

56,71

 

 

2

56,71

015

Gniewkowo

78

1403,51

4

26,66

74

1.376,85

016

Górzno

1

72,00

 

 

1

72,00

017

Inowrocław

47

872,25

 

 

47

872,25

018

Janikowo

1

2000,00

 

 

1

2.000,00

019

Kamień Krajeński

1

1,06

1

1,06

 

 

020

Kikół

4

56,46

 

 

4

56,46

021

Kowalewo Pomorskie

6

55,76

 

 

6

55,76

022

Kruszwica

10

250,54

 

 

10

250,54

023

Lipno

1

8,00

 

 

1

8,00

024

Lubanie

1

20,00

 

 

1

20,00

025

Lubraniec

1

13,11

 

 

1

13,11

026

Łabiszyn

1

242,00

 

 

1

242,00

027

Łysomice

3

701,63

 

 

3

701,63

028

Nakło

4

303,98

2

245,26

2

58,72

029

Obrowo

1

22,01

1

22,01

 

 

030

Osielsko

9

6,32

9

6,32

 

 

031

Osięciny

4

112,37

 

 

4

112,37

032

Pakość

72

1724,77

 

 

72

1.724,77

033

Piotrków Kujawski

1

49,53

 

 

1

49,53

034

Radziejów

2

44,25

 

 

2

44,25

035

Rogóźno

7

177,89

7

177,89

 

 

036

Rojewo

4

17,77

 

 

4

17,77

037

Rypin

11

147,98

 

 

11

147,98

038

Sępólno Krajeńskie

63

366,38

60

358,46

3

7,92

039

Solec Kujawski

1

7,28

 

 

1

7,28

040

Stolno

1

20,11

1

20,11

 

 

041

Strzelno

1

129,20

 

 

1

129,20

042

Szubin

2

480,00

1

400,00

1

80,00

043

Świecie

4

77,21

2

50,45

2

26,76

044

Świekatowo

3

220,50

2

9,53

1

210,97

045

Toruń

1

176,09

 

 

1

176,09

046

Waganiec

4

56,92

 

 

4

56,92

047

Wielka Nieszawka

1

4,49

 

 

1

4,49

048

Zakrzewo

1

26,03

 

 

1

26,03

049

Zławieś Wielka

13

1427,06

6

350,53

7

1.076,53

050

Złotniki Kujawskie

2

57,45

 

 

2

57,45

RAZEM

431

14.165,51

103

2.323,09

328

11.842,42

Liczba zgłoszonych wniosków potwierdza fakt bardzo dużego zainteresowania ze strony rolników zagadnieniem prowadzenia nawodnień, w zdecydowanej większości nawodnieniami ciśnieniowymi (deszczownie i nawodnienia kroplowe).

Ich koncentracja na terenach gmin położonych w tzw. I i II strefie o największych i średnich potrzebach nawodnień świadczy o dużej trafności wniosków i potwierdza w pełni potrzeby w tych rejonach województwa kujawsko-pomorskiego, gdzie niedobory opadów są największe nie tylko w skali województwa ale i kraju.

    1. Ocena merytoryczna i ekonomiczna zgłoszonych wniosków

Ocenę powyższą autorzy opracowania przeprowadzili w stosunku do każdego wniosku odrębnie na tzw. „Kartach analitycznych”, obejmujących:

oceniając je wg klasyfikacji: gwarantowane, ograniczone i brak zasobów dyspozycyjnych wód powierzchniowych:

Lp.

Czynnik

Klasa

Punkty
(pi)

Waga

(Wg)

1

2

3

4

5

I

Położenie obiektu w strefie
celowości stosowania nawodnień

1 strefa
2 strefa
3 strefa

3
2
1

2

II

Źródło poboru wody

1. Brak wód powierzchniowych
(wody wgłębne)

1

3

2. Powierzchniowe (ograniczone)

2

3. Powierzchniowe (gwarantowane)

3

III

Efektywność ekonomiczna upraw
przewidzianych do nawodnień

1. Mała (zboża)

1

5

2. Średnie (okopowe, intensywne użytki zielone)

2

3. Duża (warzywa, sady i ziemniaki)

3

 

Maksymalna ilość punktów

 

 

30

 

Minimalna ilość punktów

 

 

10

Ostateczne wnioski z tej oceny przedstawiono w zestawieniu tabelarycznym w stosunku do każdego obiektu w tab. IV „Programu nawodnień rolniczych w województwie kujawsko-pomorskim”, załączonej do opracowania zasadniczego, przedstawiając:

Zgodnie z tym zestawieniem charakterystyczne wielkości przedstawiają się następująco:

w tym:

sztuk 1; powierzchnia 129,20 ha.

Wnioski uwzględnione w programie sztuk 410, powierzchnia 13399,16 ha

w tym:

sztuk/ha 410/13399,14; tys. zł 72269,10

    1. Możliwość zabezpieczenia w wodę z uwzględnieniem przepływów wód płynących i zgromadzonych zasobów w zbiornikach wodnych

Oceny powyższej dokonano w oparciu o złożone wnioski lokalizując je pod względem hydrograficznym w określonych zlewniach hydrologicznych, dla których określono przepływy miarodajne (Qśr i QSN) oraz zasoby wodne zbiorników jeziorowych porównując je z obliczonymi potrzebami wodnymi wnioskowanych obiektów.

Oceny te przedstawiono na tzw. „Kartach analitycznych” dla każdego obiektu (stanowiące załącznik egz. archiwalnego) oraz przedstawiono w sposób syntetyczny w tabeli nr IV. Zgodnie z tymi materiałami stopień zabezpieczenia w wodę wnioskowanych obiektów przedstawia poniższe zestawienie tabelaryczne obejmujące 410 wniosków w tym:

GRUPA

Wyszczególnienie -
stopnie zabezpieczenia
wody do nawodnień

Nawodnienia grawitacyjne

Nawodnienia ciśnieniowe

Razem

powierzchnia
ha

potrzeby
w tys.m3/rok

powierzchnia
ha

potrzeby
w tys.m3/rok

sztuki

powierzchnia
ha

potrzeby
w tys.m3/rok

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A.

Brak zasobów
wód powierzchniowych

13,34

13,25

5 293,72

7 600,00

264

5 307,06

7 613,25

B.

Gwarantowane
zasoby wód powierzchniowych

698,77

1 155,14

700,61

1 050,00

24

1 399,38

2 205,14

C.

Ograniczone
zasoby wód powierzchniowych

1 298,60

1 818,63

5 394,12

7 207,96

122

6 692,72

9 026,59

2 010,71

2 987,02

11 388,45

15 857,96

410,00

13 399,16

18 844,98

Ustosunkowując się do poszczególnych stopni zabezpieczenia w wodę wnioskowanych obiektów do nawodnień przedstawionych powyżej, proponuje się jednocześnie działanie umożliwiające realizację wniosków o wykonanie nawodnień w możliwie jak najszerszym zakresie:

Grupa A - brak zasobów wód powierzchniowych

Obejmuje swym zakresem w zdecydowanej większości wnioski z gmin z terenów Kujaw położonych na wododziale Wisły i Noteci, dla których brak odpowiednich zasobów wód powierzchniowych, względnie odległości do nich są stosunkowo duże.

Tereny te zaliczone do tzw. I strefy celowości stosowania nawodnień charakteryzują się dobrymi glebami i wysokim poziomem produkcji rolniczej z tendencją wprowadzania na nich upraw warzywniczych na szeroką skalę, które cechują duże potrzeby wodne. Ten kierunek produkcji w ostatnich latach wykazuje tendencję wzrostową spowodowaną jej wysoką opłacalnością i możliwością zbytu produktów. Z tych też względów należy dla potrzeb docelowych już obecnie rozważać i rozpracowywać w formie rozwiązań koncepcyjnych zasilenie terenów Kujaw wodami obcymi z rzeki Wisły. Propozycje te byłyby konkretnym działaniem w zakresie poprawy bilansu wodnego na tych terenach i reakcją na zagadnienie już wielokrotnie podnoszone tzw. „stepowienie Kujaw”.

Doraźnie dla potrzeb wnioskowanych obiektów przyjąć koncepcję zabezpieczenia w wodę z zasobów wód wgłębnych z uwzględnieniem uwarunkowań hydrogeologicznych omówionych poniżej.

Do określenia możliwości wykorzystania wód podziemnych dla potrzeb nawodnień terenów rolnych wykorzystano opracowania hydrogeologiczne (dokumentacje i mapy) znajdujące się w Wojewódzkim Archiwum geologicznym w Bydgoszczy.

Z analizy przedmiotowych materiałów wynika, że na terenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego w podłożu geologicznym zalegają wody podziemne w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych i lokalnie kredowych i jurajskich.. Wody poziomu czwartorzędowego i trzeciorzędowego stanowią głównie źródło zaopatrzenia w wodę mieszkańców, jak i zakładów przemysłowych.

Na podstawie dotychczasowego rozpoznania sposobu występowania ww. wód podziemnych, miąższości i granulacji utworów zawodnionych, ich hydrodynamiki, warunków zasilania, należy stwierdzić, że zasobność tych wód jest bardzo zróżnicowana a odnawialność ograniczona. Dla terenów o dużych zasobach wodnych i jakościowo dobrych, zostały utworzone na terenie Polski tzw. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych, w obrębie których wody podziemne podlegają najwyższej ochronie jakościowej i ilościowej, gdyż zbiorniki te stanowią główne zabezpieczenie wody dla celów pitnych.

Na terenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego wydzielono 20 takich zbiorników, z czego 7 znajduje się w całości, a pozostałe tylko w części obejmują teren województwa. Przedmiotowe zbiorniki na terenie województwa kujawsko-pomorskiego dotyczą wyłącznie czwartorzędowych i trzeciorzędowych utworów wodonośnych. Dla wydzielonych głównych zbiorników wód podziemnych zostały szacunkowo określone zasoby dyspozycyjne (możliwe do pobrania w określonej jednostce czasu).

Wody poziomu czwartorzędowego są zasilane przede wszystkim poprzez infiltrację w podłoże geologiczne opadów atmosferycznych oraz okresowo i lokalnie z wód powierzchniowych, w okresie ich wysokich stanów. Wody poziomu trzeciorzędowego są zasilane poprzez przesączenie się wód z płytszych warstw wód podziemnych dalekiego krążenia.

Wody poziomu czwartorzędowego zalegają generalnie w przedziale głębokości od 10m - do 30m ppt (warstwa wodonośna) oraz na głębokości 40-60 m ppt (druga warstwa wodonośna. Ich zasobność waha się od 10 - 50 m3/h w odniesieniu do jednego otworu studziennego.

Wody poziomu trzeciorzędowego zalegają (strop warstwy wodonośnej) na głębokościach 50-90 m ppt i charakteryzują się wydajnościami z jednego otworu studziennego rzędu 30 - 65 m3/h.

W obszarze wyznaczonych zbiorników wód podziemnych wydajność z pojedynczego otworu studziennego wynosi min. 70 m3/h, a często przekracza 100 m3/h.

Wody podziemne powinny stanowić wyłącznie uzupełnienie dla poboru wód powierzchniowych do nawodnień i to pod następującymi warunkami:

Do możliwości określenia ilości poboru wód podziemnych do nawodnień np. w danej zlewni lub na terenie danej gminy, niezbędne jest wykonanie stosownych opracowań hydrogeologicznych, zawierających analizę istniejących poborów wody z danej warstwy wodonośnej, lokalizację terenu do nawodnień w stosunku do najbliższych eksploatowanych ujęć wód podziemnych, ich obszarów zasobowych i obszarów spływu, a także zbiorników wód chronionych oraz wpływ tej eksploatacji na zasobność wodonośną, przy budowie ujęć pracujących na różnych poziomach wodonośnych.

Opracowanie stosownej analizy jest niezbędne zwłaszcza dla gmin, gdzie zapotrzebowanie na wodę do nawodnień jest bardzo duże, a tereny wymagające tych zabiegów skoncentrowane: np. gmina Inowrocław, Gniewkowo czy Dobrzyń n/W, których zakres rzeczowy przedstawia się następująco:

Lp.

Gmina

Liczba
wniosków

Powierzchnia
do nawodnień
ha

Zapotrzebowanie w wodę

w tys.m3/sezon

w m3/godz

1

2

3

4

5

6

I

Inowrocław

45

2775,00

4162,50

9900,00

II

Gniewkowo

78

1403,00

2104,50

5050,00

III

Pakość

72

1724,00

2586,00

6206,00

IV

Dobrzyń nad Wisłą

25

389,00

563,50

1400,00

Z otrzymanych informacji od starostw powiatowych (niepełnych) wynika, że istnieje już wiele obiektów deszczownianych opartych na wodach wgłębnych. Wynika z nich, że starostwa na podstawie art. 122.1.1 ustawy Prawo wodne z 18 lipca 2001 roku (Dz. U. nr 239, poz. 2019 z 2005 roku) wydały około 150 pozwoleń wodno-prawnych na szczególne korzystanie z wód dla celów nawodnień deszczownianych z zasobów wód wgłębnych. Największe ilości pozwoleń wodnoprawnych wydały starostwa powiatowe w Inowrocławiu, Radziejowie i Włocławku.

Jednocześnie dla tej grupy obiektów wobec braku dyspozycyjnych zasobów wód powierzchniowych i konieczności sięgnięcia do wód wgłębnych zaleca się:

Grupa B - gwarantowane zasoby wód

W grupie tej znajduje się duża ilość obiektów przewidzianych do nawodnienia grawitacyjnego z racji położenia ich w dolinach rzek i ciśnieniowych, gdzie odległość od źródeł poboru wody (cieków i zbiorników) jest niewielka.

Jakkolwiek występują tu korzystne warunki zabezpieczenia w wodę z przepływów bieżących cieków i zasobów zbiorników retencyjnych, przy przygotowaniu tych obiektów należy stosować wodooszczędne rodzaje nawodnień zarówno grawitacyjnych jak i ciśnieniowych, takich jak:

dając tym samym możliwość realizacji innych obiektów z tych zasobów wodnych.

Grupa C - ograniczone zasoby wód powierzchniowych

W grupie tej znajdują się zarówno obiekty wnioskowane do nawodnień grawitacyjnych jak i ciśnieniowych. Niewystarczające zasoby wód powierzchniowych w stosunku do potrzeb ww. obiektów proponuje się zbilansować wg propozycji podanych poniżej w stosunku do:

  1. nawodnień grawitacyjnych:

wprowadzenie wodooszczędnych technologii nawodnień w miejsce podsiąku ze zmiennym lub stałym zwierciadłem wody tj. stosowanie regulowanego odpływu wykorzystując spływy wód zimowych i okresowych opadów wegetacyjnych.

  1. nawodnień ciśnieniowych:

ze wspólnym ujęciem wody oraz siecią rozprowadzającą wodę do poszczególnych wnioskodawców na wzór wodociągów wiejskich,

    1. Proponowane obiekty do ujęcia w programie nawodnień

Przeprowadzona ocena merytoryczna i ekonomiczna zgłoszonych wniosków o wykonanie nawodnień zakończona została obliczeniem tzw. wskaźnika celowości realizacji wnioskowanej inwestycji, którego zasady podano w punkcie 7.2 niniejszego opisu, w którym uwzględniono:

Wskaźnik ten o wartościach granicznych minimum 10 punktów i maksimum 30 punktów wykazał duże zróżnicowanie od 12-30 punktów. Biorąc pod uwagę możliwą zmienność niektórych czynników jak: źródło poboru wody z ograniczonego na gwarantowany, opłacalność ekonomiczną w wyniku wprowadzenia do nawodnień upraw o większej efektywności nawodnienia, proponuje się ująć do programu nawodnień wszystkie zgłoszone obiekty (zakwalifikowane), a kolejność ich realizacji uzależnić od jego osiągniętej wysokości, klasyfikując je w poszczególnych grupach określając ich stopień pilności.

Poniżej przedstawiono zgłoszone wnioski w poszczególnych grupach: bardzo pilne, średnio pilne i mało pilne, określając ich powierzchnię oraz koszty.

Grupa wniosków

Stopień pilności

Ilość
w szt.

Powierzchnia
nawadniana
w ha

Orientacyjny
koszt
w tys. .zł

1

2

3

4

5

I

Grupa 26-30 pkt

bardzo pilne

33

2870,23

15220,90

II

Grupa 21-25 pkt

średnio pilne

221

6775,90

34734,90

III

Grupa 10-20 pkt

mało pilne

156

3753,03

22313,30

410

13399,16

72269,10

Nie sklasyfikowano i nie ujęto wniosków ALP w liczbie 19 sztuk, obejmujących powierzchnię 324.15 ha ze względu na charakter programu, który obejmuje użytki rolne. Nie wyklucza to możliwości ich realizacji w ramach działań odrębnych programów dotyczących gospodarki leśnej.

  1. Proponowany zakres i zasady realizacji programu nawodnień rolniczych w województwie kujawsko-pomorskim

Na podstawie opisów, analiz i ocen zawartych w poprzednich częściach niniejszej syntezy proponuje się ująć do programu obiekty i zadania przedstawione w zestawieniu zbiorczym, punkt 8.1. niniejszego opracowania.

    1. Zbiorcze zestawienie obiektów proponowanych do ujęcia w programie nawodnień rolniczych województwa kujawsko-pomorskiego

p.

Wyszczególnienie
Grupa obiektów

Ilość w szt.

Powierzchnia nawadniana
w ha

Orientacyjny
koszt
w tys. zł

ogółem

grawitacyjne

deszczowniane

ogółem

grawitacyjne

deszczowniane

1

2

3

4

5

6

7

8

9

I

Obiekty nawadniane wymagające inwestycyjnej odbudowy

35

32

3

5953,0

5062,0

891,0

23627,0

II

Obiekty związane z poprawą
gospodarowania wodą poprzez regulowanie odpływu na
wodach płynących

76

76

-

2629,0

2629,0

-

5081,0

III

Obiekty związane z poprawą
gospodarowania wodą poprzez regulowanie odpływu na urządzeniach melioracji szczegółowych

19

19

-

1812,0

1812,0

-

1748,0

IV

Budowa nowych obiektów
nawadniających objętych programem

410

86

324

13399,0

2011,0

11388,0

72269,0

RAZEM

540

213

327

23793,0

11514,0

12279,0

102725,0

Imienne wykazy ww. grup obiektów przedstawiono w tabelach załączonych do zasadniczego opracowania, oznaczonych jako: Tab. II, Tab. IIIA i IIIB oraz Tab. IV, a obiekty objęte Tab. II i IV naniesiono - zlokalizowano na mapach 1:100000, załączonych do zasadniczego opracowania.

    1. Kryteria, wg których winien być sporządzony harmonogram realizacji proponowanych do ujęcia w „Programie nawodnień rolnych w województwie kujawsko-pomorskim”

Stosunkowo duża liczba obiektów ich różnorodność jak i stosunkowo wysokie koszty inwestycyjne wymagają określenia prawidłowej kolejności realizacji tych inwestycji.

Autorzy programu proponują kierować się następującymi kryteriami w stosunku do obiektów wymienionych w powyższym zestawieniu: (Lp. I-IV) wg następującej kolejności:

    1. Zasady finansowania i odpłatności za obiekty ujęte w programie nawodnień rolniczych

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady finansowania i odpłatności jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. nr 239, poz. 2019 z 2005 roku), zgodnie z którą obiekty objęte niniejszym programem związane są z:

  1. budową i odbudową obiektów nawadniających zarówno nawodnień grawitacyjnych jak i ciśnieniowych zaliczane są do melioracji szczegółowych (art. 73.1),

  2. budową urządzeń piętrzących, upustowych służących do ujmowania wód, stopni wodnych, zbiorniki wodne oraz kanały, które zaliczane są do urządzeń melioracji podstawowych (art.71.1)

Postanowienie w sprawie zasad wykonania ww. urządzeń regulują poniższe artykuły Prawa wodnego:

Art. 74. 1. Wykonanie urządzeń wodnych szczegółowych należy do właścicieli gruntów.

2. Urządzenia melioracji wodnych szczegółowych mogą by wykonywane na koszt:

    1. Skarbu Państwa za zwrotem, w formie opłaty melioracyjnej, części kosztów przez właścicieli gruntów, na które urządzenia te wywierają korzystny wpływ, zwanych dalej „zainteresowanymi właścicielami gruntów”, jeżeli:

  1. teren cechuje duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych lub

  2. urządzeniom melioracji wodnych szczegółowych grozi dekapitalizacja, lub

  3. warunkiem restrukturyzacji rolnictwa jest regulacja stosunków wodnych w glebie;

    1. Skarbu Państwa przy współudziale publicznych środków wspólnotowych, za zwrotem przez zainteresowanych właścicieli gruntów części kosztów w formie opłaty inwestycyjnej.

3. Opłaty, o których mowa w ust. 2, stanowią dochód budżetu państwa.

Art. 74a. 1. Opłatę inwestycyjną, o której mowa w art. 74 ust. 2 pkt. 2, ustala się w wysokości 20% kosztów wykonania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, które są określone w końcowym raporcie z realizacji inwestycji finansowych z udziałem publicznych środków wspólnotowych.

2. Opłatę inwestycyjną pobiera się w 15 równych rocznych ratach w terminie do dnia 30 października każdego roku, przy czym opłata inwestycyjna mniejsza od 1000 zł pobierana jest w 3 rocznych ratach.

3. Pierwszą ratę opłaty inwestycyjnej pobiera się po upływie dwóch lat od dnia przekazania urządzeń do eksploatacji, a w przypadku zagospodarowania pomelioracyjnego łąk i pastwisk - po upływie roku.

Art. 74b. 1. Rozstrzygnięcie w sprawach, o których mowa w art. 74 ust. 2, podejmuje, w drodze decyzji, marszałek województwa w uzgodnieniu w wojewodą na wniosek spółki wodnej lub zainteresowanych właścicieli gruntów.

2. W przypadku wykonywania urządzeń melioracji wodnych na zasadach, o których mowa w art. 74 ust. 2 pkt 2, wymagany jest wniosek spółki wodnej lub wnioski zainteresowanych właścicieli gruntów stanowiących co najmniej 75% powierzchni planowanych do zmeliorowania.

Inwestycje objęte niniejszym programem winny by wykonywane wg art. 74.1 na koszt skarbu państwa przy współudziale publicznych środków wspólnotowych.

Brak w obecnym czasie Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie warunków i trybu przyznawania lub zwrócenia pomocy na te działanie w ramach schematu „Gospodarowania rolniczymi zasobami wodnymi” nie pozwala na przedstawienie ostatecznej informacji co do ostatecznych zasad jego finansowania.

  1. Wnioski i ustalenia

  1. W świetle przytoczonych informacji, danych oraz liczby wniosków należy stwierdzić, że program ten wzbudził duże zainteresowanie rolników województwa kujawsko-pomorskiego szczególnie z terenów gmin położonych w tzw. I i II strefie celowości stosowania nawodnień a więc z południowej i środkowej części województwa, gdzie niedobory opadów są największe. Stosunkowo dobre gleby oraz wysoki poziom gospodarowania na tych terenach z ukierunkowaniem produkcji warzywniczej wymaga stosowania nawodnień, poprzez które można osiągnąć następujące cele:

  1. Stosowanie nawodnień na szeroką skalę w rejonach wyżej przedstawionych wymaga zabezpieczenia odpowiednich ilości wody. Program określił je dla obiektów wnioskowanych o łącznej powierzchni 13339,16 ha na 18844,98 tys. m3/rok , z czego:

Niekorzystny bilans wodny jest konsekwencją niskich opadów w tych rejonach i położeniem w większości tych terenów na wododziale Wisły i Warty.

Magazynowanie wód w zbiornikach retencyjnych w zlewni Górnej Noteci, Gopła i Pakości o pojemności około 60 mln m3 tylko pozwoliło zaspokoić potrzeby wodne przemysłu gospodarki komunalnej i częściowo rolnictwa. W dalszym ciągu występuje ujemny bilans szczególnie w latach średnio suchych i suchych.

Również działania w ramach budowy zbiorników małej retencji złagodziły częściowo niedobory wód w województwie kujawsko-pomorskim lecz nie rozwiązały całkowicie problemu braku wody. W tej sytuacji ważnym zadaniem, celem umożliwienia realizacji potrzeb wynikających z niniejszego programu, jest rozwiązanie zabezpieczenia w wodę.

Działania w tym zakresie winny obejmować:

i innych tworzących niezbędne zasoby wód dla potrzeb obiektów nawadnianych.

  1. Program niniejszy uwzględniający intensywny rozwój produkcji rolnej z ukierunkowaniem jej na produkcję warzyw winien znaleźć swoje miejsce w strategii rozwoju rolnictwa województwa kujawsko-pomorskiego, dając jednocześnie podstawę do dalszych działań organizacyjnych i technicznych w zakresie tworzenia systemów nawadniających i działań w zakresie zabezpieczenia w wodę.

  1. Część obiektów objętych niniejszym programem położonych jest w granicach obszarów objętrych zakresem „Natury 2000”, szczególnie położonych w dolinie Wisły i Noteci. Biorąc pod uwagę charakter i rolę działań związanych z programem nawodnień nie należy przewidywać z tego tytułu utrudnień w jego realizacji. Działania te w świetle rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. ( Dz. U nr 25, poz. 2573 z 2004 r.) nie są zaliczane do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Może być jednak nałożony obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko w stosunku do takich działań jak:

- pobór wód podziemnych o zdolności poboru wody nie niższej jak 10 m3/godz,

- przerzut wody w celu zwiększenia zasobów wodnych innych cieków naturalnych,

- gospodarowanie wodą w rolnictwie, w tym melioracje, na obszarze nie mniejszym niż 20 ha.

  1. Realizacja tego programu wymaga wielu działań instruktażowo-szkoleniowych dla przyszłych użytkowników systemów nawodnieniowych, co do stosowanych rozwiązań w zakresie technik nawodnieniowych, prowadzenia nawodnień, potrzeb wodnych upraw nawadnianych, okresów nawodnień itp.

Zagadnienie to należałoby powierzyć Ośrodkom Doradztwa Rolniczego z udziałem służb eksploatacyjnych KPZMiUW.

  1. Realizacja tego programu winna następować wg określonego harmonogramu realizacyjnego, którego propozycję przedstawiono w załączeniu. Okres realizacji pod względem rzeczowym i finansowym będzie zależny od wielkości środków finansowych jakie będą przyznane na ten kierunek działań „Gospodarowania rolniczymi zasobami wodnymi” dla województwa kujawsko-pomorskiego.

- 20 -


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
9402
9402
9402
9402
9402
9402 TE

więcej podobnych podstron