EGZAMIN Z HISTORII.

1. Cezura czasowa.

2. Niespełnione obawy z końca wieku XIX.

Z końcem XIX wieku wiąże się szereg różnego rodzaju obaw. Nastąpił wówczas gwałtowny ekonomiczny oraz kulturalny rozwój Europy. Zaobserwowano także wzrost produkcji wielu wyrobów przemysłowych, rozwinęły się środki łączności oraz komunikacji, znacznie się podniosła życiowa stopa mieszkańców. Europejskie państwa podbijały inne kontynenty. Cała Europa odegrała doniosłą rolę zarówno w naukowo-technicznej rewolucji, jak też podczas tworzenia się nowych politycznych, filozoficznych i moralnych idei.

Zaczęto się poważnie obawiać, iż nadejdzie szczyt rozwoju i że stanie się to końcem dla współczesnej cywilizacji. Takie tendencje znalazły również odzwierciedlenie w sztuce i literaturze nurtu dekadentyzmu. Nawiązywano często do filozofii prezentowanej przez Arthura Schopenhauera (1788-1860), jaki to dowodził, iż świat jest przede wszystkim irracjonalny, iż szczególnie zło w nim dominuje, że jedynym odpowiednim sposobem na uniknięcie zła oraz zachowanie pogody ducha ma być rezygnacja z jakiegokolwiek aktywnego działania, a także wyobcowanie się. Uczeń Schopenhauera czyli Friedrich Nietzsche (1844-1900) podzielił społeczeństwo na niewolników i panów, uznawał też moralność panów oraz niewolników. Twierdził, że typowym niewolniczym narodem są Żydzi, jacy stworzyli jedno-chrześcijańską moralność, czyli system wartości, jaki wynika z nauki o równości społecznej i grzechu. Ideę równości Nietzsche uważał za całkowicie sprzeczną z ludzką naturą.

Coraz bardziej modne stawały się panujące nastroje pesymizmu oraz niechęci do całego świata. Narastać zaczęły dążenia nihilistyczne, jakie znaleźć można w literackiej twórczości Fiodora Dostojewskiego, Maurice'a Maeterlincka, Stanisława Przybyszewskiego, a także innych pisarzy. Różni ludzie dosyć chętnie odwoływali się do irracjonalnych koncepcji, wierzyli wróżbitom, jak również w przepowiednie, jakie zapowiadały nastanie końca cywilizacji.

Kaznodzieje oraz prorocy nawoływali do licznych wyrzeczeń, jak również przygotowania się na Sąd Ostateczny, inni znowu do najlepszego wykorzystania czasu, który im jeszcze pozostał. Tańczono oraz śpiewano zupełnie się nie licząc ani z czasem ani z pieniędzmi. Przede wszystkim te niepokoje ogarniały ogromne miejskie aglomeracje ówczesnej Europy jak Paryż, Londyn, Berlin czy Wiedeń.

Przełom wieków XIX i XX nie wniósł ze sobą żadnej istotnej zmiany, do roku 1914 przynajmniej. Wyraźne zmiany dopiero przyniosły lata 1914-1918. I wojna, która w tym czasie wybuchła w Europie szybko zamieniła się w ogólnoświatową. Cały XIX wiek na nią zapracował, który to liczono począwszy od wiedeńskiego kongresu w 1815 roku, zamykającego napoleońskie wojny. Zgodnie z oceną wielu historyków XX wiek rozpoczął się w roku 1914.

3. Stosunki społeczne i demograficzne.

Ograniczenie umieralności, a także wzrost dobrobytu doprowadził do szybkiego wzrostu liczby ludności tak w Europie, jak też w całym współczesnym świecie. Wzrosła liczba ludności na świecie z 906 mln w roku 1800 do 1171 mln w roku 1850 oraz 1608 mln w roku 1900.

Liczba ludności w najważniejszych przemysłowych krajach świata w latach 1891-1911 (w mln )

Lata	Wielka Brytaniai	Irlandia	Francja	Niemcy	Rosja	Stany Zjednoczone
1891	37,7	38,1	49,4	126,4	62,9
1901	41,5	38,5	56,4			76,0
1911	44,9	39,2	64,9	163,5		91,0

W skutek industrializacji znacznie spadł odsetek ludzi zatrudnionych oraz utrzymujących się z rolniczej pracy. O wiele więcej ludzi natomiast pracowało w górnictwie, handlu, przemyśle i usługach. Rosła ciągle liczba urzędników oraz inteligencji jako całkowicie samodzielnej społecznej grupy.

W 1907 roku w Niemczech umysłowi pracownicy i inteligencja już stanowili 13,2% ogółem zatrudnionych. W roku 1910 w Wielkiej Brytanii aż 75% ludności zamieszkiwało miasta, w Belgii 68%, w Niemczech 47%, w Szwecji 24% zaś w Rosji 20%. W 1910 roku ludność wiejska stanowiła w Wielkiej Brytanii 12% ogółu mieszkańców, we Francji 56%, w Niemczech 38%, zaś w Europie Środkowej, w Rosji oraz na Bałkanach 75%.

Burżuazja coraz dobitniej zaczęła się domagać powszechnego prawa głosu oraz przyznania ustawodawczej władzy parlamentom, które wybierał ogół ludności. Natomiast robotnicy żądali zdecydowanego skrócenia czasu pracy, jak również podniesienia zarobków oraz dopuszczenia do uczestnictwa w politycznym życiu państwa. O prawa głosu także walczyły kobiety. Zaczął rozwijać się feministyczny ruch zwany też ruchem sufrażystek.

Z początkiem XX wieku najemni pracownicy we Francji stanowili 68,2% ogółu czynnych zawodowo, w Anglii 64,8%, w Niemczech 61,1%. W roku 1907 w Niemczech pozycja kobiet stopniowo ulegała zmianie, stawały się one bardziej niezależne oraz samodzielne.

Z końcem wieku XIX w głównych europejskich państwach przeprowadzono reformę systemu oświatowego, znacznie go uzależniając od Kościoła oraz kleru.

W bardzo radykalny sposób zrobiły to Niemcy podczas tzw. KULTURKAMPFU (lata 1872-1874). Swój system oświatowy również zreformowała Francja, a także państwa skandynawskie. Natomiast carska Rosja nie uczyniła tego, zachowała prymitywne nauczanie funkcjonujące przy parafialnych szkółkach. Na początku wieku XX odsetek analfabetów w Niemczech, Anglii i Holandii spadł aż do 0,02% czy też 0,08%. Natomiast na terenie Rosji nadal wynosił 40%.

Kobiety zaczęły tworzyć własne polityczne organizacje, robotnicy natomiast organizacje oświatowe i zawodowe, burżuazja zaś organizacje przemysłowe oraz samorządowe.

4. Naukowo - techniczna rewolucja.

XIX wiek był to wiek węgla i pary, bowiem o gospodarczym rozwoju Europy decydowały przede wszystkim maszyna parowa oraz wydobycie węgla. Wydobycie na świecie w latach 1820-1913 wzrosło z 15 aż do 1140 mln ton. Wymyślono wiele wynalazków w dziedzinie fizyki oraz chemii, udostępniając dotąd nieznane metody, technologie czy też produkty. Nastąpił wyjątkowo gwałtowny rozwój maszynowego przemysłu, kolejnictwa, a także transportu. Na styku wieków XIX oraz XX duże znaczenie zaczęły mieć: ropa naftowa, przemysł chemiczny i energia elektryczna.

W roku 1860 Francuz Etienne Lenoir skonstruował spalinowy silnik, który napędzany był gazem świetlnym. Rudolf Diesel w roku 1892 opatentował natomiast wysokoprężny spalinowy silnik osiągający moc nawet 15 KM. Jednocześnie od roku 1853 rozwijać zaczęto prace nad procesem destylacji ropy naftowej. Wówczas z niej uzyskano asfalt, naftę, benzynę, oleje, smary. Niezmiernie szybko wzrastało wydobycie ropy, krajem w tym przodującym stały się Stany Zjednoczone.

W latach 1885-1890 został skonstruowany pierwszy motocykl (Daimler) oraz samochód, poruszający się na trzech kółkach (Benz), w kolejnych latach powstał samochód już na czterech kółkach (Daimler-Benz). Na początku budowano je chałupniczym systemem, ale w USA Henry Ford w roku 1892 utworzył pierwszy warsztat, który podjął się produkcji seryjnej.

W połowie wieku XIX wytwarzać zaczęto energię elektryczną, zaś następnie został wynaleziony sposób przesyłania jej na odległość. Jako pierwszą elektrownię o dużej mocy w latach 1896-1898 była elektrownia w USA, położona przy wodospadzie Niagara.

W roku 1876 Alexander Bell wynalazł pierwszy telefon, zaś Thomas Edison skonstruował mikrofon, udoskonalił również telegraf oraz skonstruował megafon, fonograf, kinematograf, a także inne. W roku 1896 Guglielmo Marconi wynalazł telegraf bez drutów. W roku 1908 uruchomiono radiową łączność między Europą oraz Stanami Zjednoczonymi zaś w rok później została przeprowadzona pierwsza radiowa transmisja.

Werner Siemens w roku 1879 skonstruował tramwaj napędzany elektrycznie. Pierwsza kolejowa linia elektryczna została uruchomiona w Stanach Zjednoczonych w roku 1895, zaś w roku 1890 w Londynie zbudowane zostało pierwsze metro.

Wyjątkowo szybko się rozwijał transport morski i kolejowy. Statki parowe coraz bardziej wypierały żaglowce. Na początku wieku XX pojawiać się zaczęły pierwsze okręty, posiadające napęd mechaniczny, stosujące wysokoprężne spalinowe silniki. Budowano drogi, koleje, tunele, mosty, kanały.

W roku 1912 Anglicy zwodowali ogromny statek pasażerski o nazwie "TITANIC", posiadał on wyporność 46,3 tys. BRT. W swoim dziewiczym rejsie zderzył się z górą lodową i dnia 14 kwietnia 1912 roku zatonął wraz z 1503 ludźmi na pokładzie.

W roku 1903 bracia Orville oraz Wilbur Wrightowie z USA skonstruowali pierwszy samolot, jaki pokonał odległość 53 km, zaś w roku 1908 było to już 120 km.

Rozkwit wynalazków oraz stosowanie nowoczesnej techniki doskonale przyspieszyły wszelkie produkcyjne procesy. Była również niekorzystna strona owych procesów: mianowicie prowadziło to nieuchronnie do wzrostu stopy bezrobocia, maszyny, bowiem wytwarzały o wiele szybciej oraz więcej aniżeli ludzie.

Szybki rozkwit przemysłu spowodował przesunięcia ludności z terenów wiejskich do miast, natomiast proces urbanizacji przede wszystkim objął Europę Zachodnią. Tamtejszą Europę dzielono na tak zwaną „Europę konia żywego” i „Europę konia mechanicznego”, a linia dzieląca spoczywała na rzece Łabie.

Szybko też zaczęto myśleć o wykorzystaniu nowej techniki w wojennych celach. W roku 1912 w Anglii zostały Królewskie Siły Powietrzne. W roku 1883 Hiram Maxim skonstruował pierwszy karabin maszynowy. Natomiast szwedzki chemik oraz przemysłowiec Alfred Bernhard Nobel w roku 1866 opracował metodę produkowania dynamitu. W roku 1900 utworzono szwedzko-norweską fundację, która w każdym roku przyznaje tzw. Nagrodę Nobla za najwybitniejsze osiągnięcia w zakresie biologii, fizjologii, chemii, fizyki oraz literatury. Zaś od roku 1969 Fundacja Nobla przyznaje również nagrody w zakresie nauk ekonomicznych.

5. Społeczne oraz polityczne ruchy.

Rosnąca coraz bardziej w siłę ówczesna burżuazja tworzyła swoją własną ideologię gospodarczego oraz politycznego liberalizmu. Nawiązując do haseł angielskiej jak również francuskiej rewolucji z roku 1789 głoszono, iż władza przede wszystkim pochodzi od zwykłych ludzi, i że może być kontrolowana i reformowana. Na plan pierwszy wysuwano żądanie gospodarczej wolności, prawa do normalnego bogacenia się. Natomiast bardziej radykalni nawoływali do powszechnych praw wyborczych. Demokratyzacja stosunków wówczas prowadziła do powiększania się roli burżuazji w kraju, gwarantowała jej również wpływ na władzę i rząd.

Prądy takie narodziły się na Zachodzie. Demokratyczno - parlamentarny system miał największe tradycje w Wielkiej Brytanii, zaś następnie we Francji oraz w Szwajcarii. W Niemczech od roku 1871 wprowadzono powszechne prawo wyborcze w całym państwie podczas wyborów do parlamentu, jednak parlament posiadał tylko doradcze prawo.

Od połowy XIX wieku w europejskich społeczeństwach narastały nacjonalistyczne dążenia. Nacjonalizm uderzał w monarchie, a także dynastyczne systemy eksponując natomiast prawa narodowościowe. Był to przede wszystkim ruch coraz bardziej umacniającej się burżuazji, była to ogromna polityczna siła, która rozsadzała dotychczasowe państwowe struktury.

Kolejną rozwijającą się wówczas tendencją stał się imperializm, który to polegał na ekspansji na zewnątrz. Państwa rosnąc coraz bardziej w ekonomiczną siłę zmierzały nieuchronnie do podboju oraz powiększenia swojego obszaru albo też do uzależnienia pozostałych obszarów. Imperialistyczne dążenia pojawiły się w dziewięćdziesiątych latach XIX wieku, a następnie odegrały ogromną rolę w Europie XX wieku.

Kapitalizm nie tylko zrodził burżuazją, również tzw. klasę robotniczą. Nagminny wyzysk robotników powodował, iż próbowali się oni solidaryzować oraz buntować przeciwko wyzyskującym ich. Powstawały w ten sposób kierunki polityczne i ideologiczne, jakie wyrażały dążenia owych mas robotniczych. Podstawowym z nich stał się anarchizm. Do największych ideologów anarchizmu głównie zaliczano Rosjan: Michaiła Bakunina oraz Piotra Kropotkina. Jednak największe swe wpływy ów kierunek uzyskał na terenie Hiszpanii, Francji oraz Szwajcarii. Anarchiści byli przeciwni jakiejkolwiek władzy. We Francji nawet powstał tak zwany anarchosyndykalizm. Do głównych jego teoretyków zaliczano Pierre'a Proudhona oraz Georges'a Sorela. Nawoływali oni do wsparcia społecznych oraz politycznych stosunków na zawodowych związkach (syndykatach).

Wyjątkową rolę jednak odgrywał socjalizm. Zaczął on powstawać w I połowie wieku XIX (tzw. socjalizm utopijny), ale o wiele szersze uzasadnienie zyskał on w pracach Karola Marksa (1818-1883) oraz Fryderyka Engelsa (1820-1895). W siedemdziesiątych latach XIX wieku zaczęły powstawać partie socjalistyczne, zaś w roku 1889 Międzynarodówka Socjalistyczna, później nazwana II Międzynarodówką. Socjaliści zajmowali się organizowaniem robotników do walk o poprawę warunków pracy oraz życia i obalenie kapitalizmu a utworzenie socjalistycznego społeczeństwa. Socjaliści nawoływali robotników z poszczególnych narodowości, aby współpracowali ze sobą pod międzynarodowym hasłem "Proletariusze wszystkich krajów łączcie się". W tzw. programie minimum domagano się 8-godzinnego dnia pracy, praw do strajku, podwyżki płac, poprawienia się warunków pracy. Natomiast program maksimum nawoływał do walki z kapitalizmem i do utworzenia państwa socjalistycznego.

Bardzo silne socjalistyczne partie działały na terenie Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii oraz państw skandynawskich. W roku 1903 w Rosji partia socjaldemokratyczna uległa podziałowi się na 2 konkurujące z sobą nurty, czyli: reformistyczny, nazwany mienszewizmem, a także rewolucyjny, nazwany bolszewizmem.

Socjaliści byli piętnowani jako burzyciele społecznego porządku, anarchiści oraz bezbożnicy. Wyjątkowe zadanie wypełnił wówczas papież Leon XIII, który w roku 1891 ogłosił encyklikę Rerum Novarum, jaką poświęcił kwestii społecznej. Twierdził w niej, że należy się pogodzić ze swą ludzką kondycją, iż usunięcie nierówności społecznych ze świata jest rzeczą zupełnie niemożliwą.

Kościół wręcz występował w obronie istniejących społecznych różnic, uważając je za całkowicie naturalną rzecz, daną od samego Boga. Na społecznej nauce Kościoła swoje założenia oparł chrześcijańsko-społeczny ruch, który później doprowadził do utworzenia Chrześcijańskiej Demokracji. Ruch ten reprezentował ludzi pracy, którzy stali na gruncie doktryny chrześcijańskiej ograniczonego postępu.

W niektórych krajach ruch socjalistyczny rozwijał się całkowicie legalnie, zaś w innych był w konspiracji. W Niemczech, Francji oraz we Włoszech dominował reformistyczny ruch. Za jego głównego teoretyka postrzegano 3 Karla Kautskiego (1854-1938). Na terenie Niemiec czołowymi przedstawicielami socjaldemokratów byli: August Bebel (1840-1913), zaś po jego zgonie Friedrich Ebert (1871-1925). Z bardzo ostrą krytyką teorii marksistowskich wystąpił Eduard Bernstein (1855-1932), jaki stał się potem teoretykiem rewizjonizmu w robotniczym ruchu. W Rosji podstawowym teoretykiem oraz przywódcą socjalizmu stał się Władimir Iljicz Lenin (1870-1924), był on twórcą skrajnie rewolucyjnego nurtu - bolszewizmu.

Syjonizm (od nazwy wzgórza Syjon w Jerozolimie, na którym stała Świątynia Jerozolimska) - ruch narodowy i towarzysząca mu ideologia stworzenia niezależnego państwa żydowskiego na terenie Palestyny oraz zahamowanie procesów asymilacyjnych mniejszości żydowskiej w poszczególnych krajach.

Syjonizm doprowadził do powstania Państwa Izrael w 1948 r., w którym jest ideologią dominującą; współcześnie jego celem jest także utrzymanie jedności narodu żydowskiego żyjącego w rozproszeniu i jego więzi z Izraelem.

„Początki feminizmu związane są z wystąpieniami postępowych myślicieli XVIII i XIX w. (Szczególnie J. A. N. Condorceta), którzy podkreślali naturalną równość mężczyzny i kobiety oraz zdolność obydwu płci do doskonalenia się. Kontynuacją rodzącego się prądu intelektualnego była wzmożona aktywność polityczna kobiet zainspirowanych przez hasła i postulaty Rewolucji Francuskiej.”2Wtedy to Olimpia De Gouges ułożyła (1789) „Deklarację praw kobiet” jako uzupełnienie „Deklaracji praw człowieka i obywatela”. Wraz z Rewolucjią Francuską wiązano nadzieje przemian strukturalnych oraz zdecydowanej poprawy istniejących stosunków międzyludzkich. „Przełomowym momentem w walce o równouprawnienie kobiet było powstanie w Wielkiej Brytanii na przełomie XIX i XX w. Ruchu sufrażystek, który domagał się przyznania kobietom praw wyborczych oraz możliwości ich uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym. Efektem działalności ruchu było między innymi uznanie kobiet za jednostki prawne (przyznanie praw politycznych), obrona przed dyskryminującym ustawodawstwem pracy oraz walka z prostytucją.”2 „Na rozwój sprawy kobiecej wpłynęły w XIX wieku bardzo silne pisma George Sand i Johna Stuarta Milla. Aczkolwiek ruch kobiet w każdym niemal państwie przybierał pewne cechy indywidualne, wszędzie jednak walczyły kobiety o poprawę położenia materialnego, prawo do wyższych studiów i w końcu o zupełne równouprawnienie z mężczyznami, którego wyrazem jest w pierwszym rzędzie bierne i czynne prawo wyborcze do wszystkich ciał ustawodawczych. Wynikiem walki o prawo do wyższych studiów było dopuszczenie kobiet na uniwersytety, najpierw w Szwajcarii (1849), a następnie przez inne państwa (Niemcy dopiero w 1901).

Pierwszym krajem, który nadał kobietom równouprawnienie było terytorium (późniejszy stan) Wyoming w Ameryce Północnej (1869).

I wojna światowa posunęła znacznie naprzód sprawę równouprawnienia politycznego kobiet, które posiadają je obecnie w szeregu państw. Od tamtego momentu z każdym rokiem inny kraj zaczął dopuszczać kobiety do pełnego lub ograniczonego udziału w życiu politycznym. Wtedy też powstała „Międzynarodowa Unia Praw Wyborczych Kobiet” i „Międzynarodowa Liga Kobiet Pokoju i Wolności” założona w 1915 r.

Pismem międzynarodowym było „Jus Suffragii”.”3

„Kolejny etap aktywności ruchów kobiecych przypada na lata 60. XX w. w Stanach Zjednoczonych i związany jest z działalnością National Organization for Women. Do priorytetowych postulatów feministek tego okresu należą: przyznanie kobietom prawa do pracy w zmniejszonym wymiarze godzin, dowartościowanie pracy kobiety w domu, zanegowanie instytucji małżeństwa i rodziny, dopuszczalność aborcji.”

6. Układ politycznych sił.

Kongres wiedeński z roku 1815 stworzył taki układ sił, który miał gwarantować względną polityczną równowagę w Europie. W roku 1871 ten układ zburzony został w wyniku zjednoczenia się państw niemieckich oraz utworzenia Rzeszy Niemieckiej. Było to, bowiem państwo duże oraz silne. Jego twórca Otto von Bismarck dobrze to rozumiał i bał się, czy aby przeciwko Niemcom nie zawiąże się koalicja państw, zagrożonych przez Rzeszę. Bismarck prowadził wyjątkowo ostrożną politykę. Zaś jego kolejni następcy podejmowali politykę awanturniczą, która prowadziła nieuchronnie do pogłębienia się konfliktu pomiędzy Niemiec a innymi mocarstwami.

Około roku 1890 w Niemczech narodził się ruch wszechniemiecki, jaki wysunął program wielkiej ekspansji. Zaczęto prowadzić intensywne zbrojenia morskie i lądowe. Niemcy zażądali nowego podziału wszystkich kolonii. Ich ekspansja w Europie szła w stronę Półwyspu Bałkańskiego oraz ziem polskich, które były opanowane przez Rosję. Tymczasem na zachodzie zaczął narastać spór o Alzację oraz Lotaryngię z Francją. Francuzi, bowiem dążyli do odzyskania tych prowincji, zaś Niemcy do całkowitego zintegrowania tego obszaru z Rzeszą. Zaczęto wysuwać nowe żądania w stosunku do Belgii.

Poszukując wyjścia z zaistniałej sytuacji Niemcy zdołały doprowadzić do zawarcia sojuszniczych układów z Austro - Węgrami oraz Włochami tworząc tym samym tak zwany Centralny blok państw. Państwo niemieckie posiadało szeroki program dokonywania ekspansji tak w Europie jak i w krajach zamorskich. Natomiast Austro - Węgry głównie dążyły do ekspansji na terenie Bałkan, interesy ich kolidowały z zamiarami Niemiec. Włochy zaś dążyły do odbudowania stanu swego posiadania z lat imperium rzymskiego. Włoskie dążenia z kolei znajdowały się w kolizji z prowadzoną przez Austro - Węgry polityką, które to kontrolowały pewną część terenów ciążących ku Włochom, głównie chodzi o wybrzeża Morza Adriatyckiego. Wobec tego sojusz owych państw zdawał się być czymś bardzo mało realnym.

Niemieckie zagrożenie wywołało wyścig zbrojeń oraz zaostrzenie się stosunków w ówczesnej Europie. Już w roku 1891 miało miejsce francusko - rosyjskie zbliżenie, następnie zaś podpisanie układu sojuszniczego. Kwestie sporne zostały uregulowane z Francją na pokojowej drodze a w roku 1904 zawarto układ, czyli tzw. Serdeczne porozumienie (entente cordiale). W roku 1907 Anglicy podpisali porozumienie z carską Rosją. Powstał w ten sposób blok ENTENTY.

Wyjątkową rolę w politycznych wydarzeniach na przełomie wieków odegrała właśnie Rosja. Było to państwo bardzo duże, ale niejednolite. Reformy, jakie podjął car Aleksander II, w skutek zabicia ich promotora, wstrzymano. W Rosji wówczas panował system absolutystyczny. Było to również państwo wielonarodowościowe, gdzie Rosjanie stanowili niecałą połowę mieszkańców owego imperium. Rosja swoją ekspansję rozwijała na Bałkanach oraz w Azji poprzez podbijanie ogromnych obszarów aż po Ocean Spokojny, napotykając tam jednak na wielki opór ze strony Austrii i Wielkiej Brytanii. Sojusz jej z Francją pojawił się w związku ze wspólnym zagrożeniem ze strony państwa Niemieckiego. Pod koniec XIX wieku tymczasem pojawił się zupełnie nowy przeciwnik - czyli stosunkowo niewielka, a wydawało się że też słaba - Japonia. W tym czasie Japonia przeprowadziła szereg reform i rozpoczęła na szeroką skalę zakrojoną ekspansję. W roku 1894 pokonała ona Chiny, a następnie podejmowała próby zagarnięcia Mandżurii. W takiej sytuacji, w roku 1904 doszło do wybuchu wojny z Rosją. Japonia wprost w ekspresowym tempie pokonała armię lądową oraz morką flotą Rosji a następnie doprowadziła do wewnętrznego załamania imperium. W roku 1905, w styczniu wybuchła w Rosji rewolucja. Car został zmuszony pójść na pewne ustępstwa: zalegalizowane zostały niektóre polityczne partie, zaś bolszewicy rozwinęli ogromny program przekształcenia demokratycznej rewolucji w rewolucję socjalistyczną. Car za pośrednictwem Stanów Zjednoczonych, zawarł pokój w sierpniu z Japonią, a następnie przystąpił do walki z rewolucją. Zapowiedziano przeprowadzenie reform społecznych, a do życia powołano Dumę Państwową, która pełniła jedynie doradczą funkcję. Wprowadzono dość wysoki majątkowy cenzus. Rzecznikiem nowych reformy stał się Piotr A. Stołypin (1862-1911), jaki to w roku 1906 podjął plan ogromnej reformy agrarnej. Jednak został zamordowany (w 1911 roku) przez przedstawiciela z partii socjalrewolucjonistów niejakiego Bogrowa.

Porażka Rosji podczas wojny z Japonią posiadała idące bardzo daleko skutki. Niestety zaczęto to lekceważyć. Zaś Japonia nagle wyrosła na ogromne mocarstwo, które zagrażało europejskim państwom w kolonialnych podbojach na terenie Azji.

Centralne państwa (Austro - Węgry oraz Niemcy) podjęły szereg ekspansywnych akcji. Do pewnego konfliktu doszło w wyniku walk o wpływy na terenie Maroka. Był to region silnie powiązany tak z Francją jak i z Hiszpanią. Koncerny niemieckie tymczasem pod koniec XIX wieku zaczęły penetrować teren Maroka pod względem bogactwa surowców. W roku 1905 miał miejsce ostry spór między Francją a Rzeszą. Wówczas Wielka Brytania postanowiła udzielić Francji wsparcia, w roku 1906 zwołana została specjalna konferencja w Algeciras, jaka podjęła decyzję o wspieraniu Francji. Jednak Niemcy nie zrezygnowały. Do kolejnego zaostrzenia się konfliktu doszło w lecie 1911 roku, gdy cesarz Rzeszy zdecydował się udzielić oficjalnego poparcia przemysłowcom, zaś do portu w Agadirze skierowana została, kanonierka "Pantera". W lipcu roku 1911 wydawało się już, iż wojna jest nieuchronna. Ostatecznie jednak nie doszło do wojny.

Imperialistyczne dążenia przejawiały również Włochy, chodziło, bowiem o tereny w okolicach Morza Adriatyckiego oraz w Afryce. W roku 1911 Włochy rozpoczęły wojnę o Trypolitanię oraz Cyrenajkę z Turcją.

Do bardzo ostrego konfliktu również doszło na terenie Półwyspu Bałkańskiego. W roku 1899 z inicjatywy rosyjskiego cara Mikołaja II została przeprowadzona konferencja rozbrojeniowa w Hadze, w jakiej udział wzięło 26 państw. Uchwalona została konwencja dotycząca pokojowego uregulowania sporów oraz stworzono Stały Trybunał Rozjemczy. Przyjęto też konwencję o zwyczajach i prawach wojny lądowej, a także o zastosowaniu wytycznych genewskiej konwencji z roku 1864 odnośnie wojny morskiej.

W roku 1907 z inicjatywy Theodore'a Roosvellta (prezydenta Stanów Zjednoczonych) oraz cara Rosji Mikołaja II zwołano w Hadze drugą konferencję, w jakiej udział wzięły 44 państwa. Uchwalono wówczas 13 konwencji, które dotyczyły pokojowego uregulowania międzynarodowych sporów oraz zasad co do prowadzenia wojennych działań na lądzie, a także na morzu.

7. Bałkański problem na początku wieku XX.

W wieku XIX rozpoczęto proces wypierania z Półwyspu Bałkańskiego Turcji. Niepodległa Grecja nadal kontynuowała walkę mającą na celu wyzwolenie okupowanych przez Turcję terenów. W roku 1877 doszło do wybuchu wojny pomiędzy Turcją a Rosją, która dążyła do uzyskania swobodnego przepływu przez tamtejsze cieśniny: Bosfor i Dardanele. Porażka Turcji doprowadziła wówczas do powstania kolejnych niepodległych państw jak: Bułgarii, Rumunii i Serbii. W marcu roku 1878 podpisany został pokojowy traktat w San Stefano, jednak został on szybko oprotestowany przez zachodnie państwa, które uznały, iż dawał on za duże wpływy Rosji na terenie Bałkan. W czerwcu roku 1878 zwołano w Berlinie międzynarodowy kongres, jaki dokonał poważnej korekty postanowień pokojowego traktatu, a mianowicie okrojono granice Bułgarii, zaś wpływy Rosji wyraźnie ograniczono, Turcja natomiast zachowała znaczne obszary w Europie (Epir, Albania, Macedonia, Tracja, Tesalia i Rumelia Wschodnia). W roku 1908 w Turcji wybuchła rewolucja tak zwanych młodoturków, austro - węgierski rząd zażądał rewizji ustaleń berlińskiego kongresu dotyczących Bośni oraz Hercegowiny. Formalnie pozostając w ramach Turcji, zostały te prowincje przekazane pod okupację państwu Austro - Węgier.

W roku 1908 rząd Austro - Węgier zmusił Turcję do wyrażenia zgody na zupełne wcielenie tamtych terenów do posiadłości Austro - Węgier. Wobec tego zaprotestowała Rosja, ale Austro - Węgry otrzymały pełne poparcie Niemieckiej Rzeszy. Dlatego też Rosja się wycofała.

Niemcy podjęli, więc ekspansję w stronę Azji Mniejszej i przystąpili do budowania linii kolejowej Berlin - Bagdad. Kilku niemieckich oficerów na czele z generałem Limanem Sandersem reformowało turecką armię wspomagając tym samym ruch odrodzenia się Turcji. Polityka taka spowodowała, że Włochy wyłamały się z sojuszu z centralnymi państwami. Na podstawie układu z Lozanny z 18 października roku 1912 pokonana Turcja oddała Włochom Trypolis oraz Cyrenajkę, również opanowały one wyspy Dodekanezu oraz Rodos.

W roku 1912 państwa bałkańskie stworzyły Związek Bałkański, który obejmował: Bułgarię, Grecję, Czarnogórę i Serbię. Ów związek podjął zaciekłą wojnę z Turcją dotyczącą opanowania Rumelii Wschodniej, Macedonii i Albanii. 11 listopada 1912 roku Grecy opanowali Saloniki, następnie zaś Janinę; 18 listopada 1912 roku Serbowie zajęli Skoplie, później Monastyr i Albanię; Bułgarzy ciągle parli w kierunku Morza Egejskiego a 26 marca 1913 roku opanowali Adrianopol. W lecie 1913 roku podjęte zostały pokojowe rokowania w Londynie. Pokojowy układ, jaki podpisano dnia 30 maja 1913 roku został zakwestionowany. Wówczas Bułgaria podjęła wojnę zarówno z Grecją jak i z Serbią, w czerwcu zaś 1913 roku do wojny przyłączyła się Rumunia. Turcja poparta przez Niemcy, wznowiła również działalność wojenną. Nowy i o wiele bardziej dla Turcji korzystny pokój został podpisany dnia 10 sierpnia roku 1913 w Bukareszcie.

W obydwóch bałkańskich wojnach Grecja oraz Serbia podwoiły dotychczasowy swój obszar: Serbia z 48 do 88 tysięcy km2, zaś Grecja z 64 do 120 tysięcy km2. Bułgaria straciła zdobycze pochodzące z pierwszej bałkańskiej wojny a teraz się przygotowywała do zabrania Rumunii Dobrudży południowej, zaś Serbii Macedonii. Podczas tych zmagań naród albański postanowił stworzyć własne samodzielne państwo. Zwołany został Kongres Narodowy (28 grudnia 1912 roku), jaki proklamował, iż Albania jest niepodległym państwem. Austria oraz Włochy uznały albańską niepodległość. Jednak Albania była nadal okupowana przez serbskie oraz greckie wojska.

Bałkańskie wojny odegrały bardzo dużą rolę w trakcie dojrzewania konfliktu na znacznie większą skalę. Stanowiły one preludium do potężnej wojny.

8.Plany wojenne mocarstw europejskich.

Plan niemiecki.

Plan Schliefena - nazwa używana w historiografii na określenie planu wojny przeciwko Francji opracowanego przez sztab generalny armii niemieckiej przed I wojną światową. Nazwa ta rozpowszechniła się po Wielkiej Wojnie i nie była używana w czasie samej kampanii. Pochodzi od nazwiska Alfreda von Schlieffena, który był szefem sztabu armii niemieckiej w latach 1891-1905, kiedy zostały ustalone główne założenia planu zastosowanego przez Niemców w 1914.

Plan wojny

Plan niemiecki zakładał pokonanie Francji w przeciągu 6 tygodni od mobilizacji. Cel ten miał być osiągnięty dzięki prawie całkowitemu wycofaniu sił z frontu wschodniego i rzucenia prawie całej armii przeciwko Francji.

Atak na Francję zakładał szeroki manewr oskrzydlający przez neutralną Belgię. Prawie cała armia miała przejść tym szlakiem, zostawiając tylko małe siły osłonowe na granicy z Francją naprzeciwko głównych sił francuskich. Po przejściu przez Belgię armie niemieckie miały obejść Paryż od zachodu i zaatakować od tyłu armie francuskie skoncentrowane na ufortyfikowanej granicy francusko-niemieckiej. Ten manewr miał okrążyć prawie całą armię francuską i doprowadzić do jej łatwego zniszczenia. Po zwycięstwie nad silniejszym zachodnim sąsiadem Niemcy planowały przerzucić większość swoich sił na front wschodni i skoncentrować się na wojnie z Rosją.

Niemcy nieustannie uaktualniali swoje bardzo szczegółowe plany z biegiem lat. Zbadano m. in. rozkład jazdy 11 tys. pociągów. Początkowy plan, stworzony pod bezpośrednim kierunkiem Schlieffena, był niezwykle radykalny i ryzykowny. Zakładał prawie całkowite ogołocenie sił ze wszystkich innych kierunków działań w celu całkowitej koncentracji na natarciu przez Belgię. W latach późniejszych, po odejściu Schlieffena, którego zastąpił nowy szef sztabu Helmut Johannes Ludwig von Moltke, przyjęto mniej ryzykowny i bardziej praktyczny wariant, który zakładał pozostawienie jednej z armii w Prusach Wschodnich i osłabienie prawego skrzydła atakującego przez Belgię.

Plan austro-węgierski

Zarysy planu kształtowały się od lat 1908-1909, w związku z ożywieniem kontaktów między sztabami generalnymi Niemiec i Austro-Węgier. Zakładano w nim kilka wariantów przyszłych działań wojennych, co wymagało zarazem odpowiedniej koncentracji sił. Armię austro-węgierską podzielono na trzy rzuty: A (9 korpusów), B (4 korpusy) i tzw. „minimalną grupę bałkańską” (3 korpusy). Wariant R (Rosja) zakładał wojnę z Rosją oraz Serbią i Czarnogórą. Większość sił (3/5) miała być skierowana przeciw silniejszemu przeciwnikowi (rzut A wzmocniony przez jednostki z rzutu B), natomiast działania na Bałkanach miała prowadzić „minimalna grupa bałkańska”. Pierwotnie armie zgromadzone w Galicji nad granicą z Rosją miały wspólnie z Niemcami zaatakować siły rosyjskie zgromadzone w Królestwie Polskim. Jednak wobec zmniejszenia przez Niemców sił na wschodzie, na Austriakach spoczął główny ciężar wojny z Rosją, wobec czego szef sztabu generalnego gen. Franz Conrad von Hötzendorf zaplanował uderzenie wyprzedzające między Wisłą i Bugiem, które powinno uniemożliwić Rosjanom przeprowadzenie ofensywy na Galicję. Według wariantu wojny tylko przeciw Serbii i Czarnogórze - wariant B (Bałkany) - 7 korpusów zgromadzono by na Bałkanach, natomiast reszta sił stanowiłaby osłonę od strony Rosji i odwód. Uwzględniono też możliwość wojny na trzech frontach - oprócz wyżej wymienionych przeciwnikiem byłyby również Włochy. Szczegóły dotyczące głównie koncentracji i położenia sił dopracowywano niemal do chwili wybuchu wojny.

Plan francuski

Po wojnie prusko-francuskiej 1870-1871 francuscy wojskowi przyjęli plan defensywny, z czym wiązał się program rozbudowy linii twierdz na granicy z Niemcami. Jednak u schyłku XIX w. gen. Bonnal zaproponował nowy plan (Plan XIV, zatwierdzony w 1898 r.), wedle którego główne siły francuskie (5 armii) miały przyjąć pierwsze uderzenie niemieckie wzdłuż granicy i powstrzymawszy impet natarcia, z wiedzą o sile ugrupowania przeciwnika, powinny przejść do gwałtownej ofensywy, która odcięłaby prawe skrzydło wojsk napastniczych. We francuskich kołach wojskowych trwały jednak wahania co do sposobu przeprowadzenia spodziewanej wojny z Niemcami - pomiędzy opcją defensywną i ofensywną. Wyznaczony na wodza naczelnego gen. Michel przewidywał słusznie, że Niemcy zaatakują przez Belgię, stąd największe siły należało skierować na lewe skrzydło i powstrzymać marsz Niemców właśnie w Belgii. Pomysł ten odrzucono, a nowy kandydat na wodza naczelnego gen. Joseph Joffre opracował przyjęty w 1913 r. Plan XVII. Wojska skoncentrowane wzdłuż granicy z Niemcami miały rozpocząć atak w Alzacji i Lotaryngii, reszta sił zgrupowana przy granicy z Belgią i Luksemburgiem zostałaby użyta w zależności od sytuacji. Główny atak miał zostać przeprowadzony na lewym skrzydle na północ i na południe od linii Thionville-Metz w kierunku na wschód, a w razie natarcia wroga przez Ardeny również na północ. Prawe skrzydło powinno zaatakować na południe od Nancy. Plan francuski zakładał ofensywę i wsparcie sojuszników, ignorował właściwie zagrożenie od strony Belgii (nie wierzono, że Niemcy zdołają zgromadzić dość sił, aby przeprowadzić taką operację), ponadto był dość ogólnikowy, gdyż wojskowi chcieli zostawić sobie możliwość swobodnego reagowania na rozwój sytuacji.

Plan brytyjski

W związku ze zbliżeniem politycznym z Francją i Rosją, w Wielkiej Brytanii zaczęto rozważać udział brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego w walkach na kontynencie. Rozmowy z francuskimi wojskowymi rozpoczęto w latach 1905-1906, jednak rozwinęły się one od czasu wejścia do brytyjskiego Sztabu Generalnego gen. Henry'ego Wilsona. W 1911 r. zawarł on z Francuzami porozumienie o wysłaniu korpusu ekspedycyjnego (BEF - British Expeditionary Force), który miał być gotowy do akcji w 13 dniu od mobilizacji i miał stanowić osłonę dla francuskiej lewej flanki. Szczegóły planu W (od nazwiska brytyjskiego generała), czyli planu transportu i koncentracji BEF, oba sztaby dopracowywały do 1914 r. Nie miał on więc tak szerokiego zakresu i nie był też tak jednoznacznie określony, jak plany operacyjne innych wielkich mocarstw. W 1912 r. zawarto też porozumienie o podziale zadań między flotą brytyjską i francuską (pierwsza przejęła odpowiedzialność za północne wybrzeża Francji, druga za południowe). Realizacja obu uzgodnień zależała jednak od rozwoju sytuacji politycznej i decyzji rządu brytyjskiego. Flocie brytyjskiej postawiono następujące zadania: daleka blokada Niemiec, osłona transportów wojsk do Francji, zabezpieczenie kraju przed inwazją i żeglugi przed atakami floty nieprzyjacielskiej.

Plan rosyjski

Rosjanie za głównego przeciwnika uznali Austro-Węgry, jednak sojusz z Francją nakazywał uwzględnienie również zagrożenia za strony Niemiec. Wojskowi rosyjscy musieli przy tym brać pod uwagę możliwości militarne swojego państwa, zwłaszcza po przegranej wojnie z Japonią oraz zobowiązania wobec Francji. Poglądy, kto ma być głównym przeciwnikiem i jaką postawę przyjąć na początku wojny, zmieniały się jednak i były przyczyną licznych kontrowersji. Plany gen. J. Daniłowa z lat 1909-1910 przewidywały wycofanie sił rosyjskich z Królestwa Kongresowego i przyjęcie postawy defensywnej wobec Niemiec i Austro-Węgier do czasu pełnej koncentracji armii (większość sił zamierzono skierować przeciw Niemcom). Propozycja ta spotkała się ze znacznym oporem kół wojskowych i politycznych w Rosji. W latach 1912-1913 przyjęto więc wariant ofensywny, w większym stopniu biorący pod uwagę potrzeby zachodniego sojusznika oraz uwzględniający postępy w programie rozbudowy armii. Nowy plan miał dwie wersje: G (Giermanija) i A (Awstrija). Wersja G zakładała, że główne uderzenie Niemiec zostanie skierowane przeciw Rosji, dlatego armie rosyjskie miały się wycofać na wschód od linii Kowno-Grodno-Brześć nad Bugiem i dalej, aby tam dokonać pełnej koncentracji. Wariant A przewidywał, że Niemcy najpierw zaatakują Francję, stąd głównym przeciwnikiem pozostaną Austro-Węgry. Gro sił rosyjskich (ponad 40 dywizji) uderzyłoby na armie austriackie skoncentrowane w Galicji, a po ich rozbiciu Rosjanie mieli opanować przełęcze karpackie i skierować się w głąb Austro-Węgier (na Czechy, a przede wszystkim na Wiedeń i Budapeszt. Przeciw Niemcom wyznaczono 2 armie z ok. 800000 żołnierzy, które zgodnie z ustaleniami poczynionymi z wojskowymi francuskimi, miały przejść do ataku po 15 dniu od ogłoszenia mobilizacji. Atak miał pójść w kierunku, zależnie od rejonu koncentracji oddziałów niemieckich, na Prusy Wschodnie lub na Poznań-Berlin. Jako wadę planu rosyjskiego podkreślano brak konsekwencji, rozproszenie sił na dwóch rozbieżnych kierunkach i przecenianie możliwości własnej armii.

Podsumowanie

Wymienione plany w trakcie pierwszych miesięcy wojny okazały się nieskuteczne. Przede wszystkim nie sprawdziło się przekonanie o szybkim rozstrzygnięciu wojny. Plan francuski zawiódł całkowicie - Niemcy uderzyli przez Belgię, plan niemiecki załamał się również. Austriacy, jak się okazało, nie byli zdolni prowadzić samodzielnie skutecznych działań na dwóch frontach, z kolei Rosjanie osiągnęli powodzenie tylko połowiczne (przeciw Austro-Węgrom). Szczególnie wyraźna okazała się nieprzystawalność większości planów do rzeczywistych warunków militarnych (przykład Francji) i politycznych (przykład Niemiec).

9.Przebieg działań wojennych.

Wybuch wojny

Jak już wiemy bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej był zamach w Sarajewie na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Austria wystosowała 23 lipca 1914 roku do Serbii ultimatum, w którym miedzy innymi żądała śledztwa w sprawie organizacji Czarnej Ręki (jej członek, Gavriło Princip dokonał zamachu) co prawda odbywającego się na terenie Serbii, ale pod ścisłym nadzorem policji austriackiej. Na to jednak nie mogła zgodzić się Serbia. Odrzucono ultimatum i 28 lipca Austria wypowiedziała jej wojnę.

I ruszył cały "łańcuszek" zawartych wcześniej sojuszy i układów. Kiedy Serbia znalazła się w zagrożeniu wojną, swoją mobilizację ogłosiła w dwa dni później Rosja. Nie chcąc dopuścić do załamania się planu Schlieffena, Niemcy wypowiadają kolejno wojnę Rosji (1 sierpnia) i Francji (3 sierpnia) i przechodzą do ofensywy atakując jeszcze 3 sierpnia Belgię. Pociąga to za sobą decyzję Anglików o rozpoczęciu wojny z Rzeszą w dniu następnym.

Pierwsze miesiące wojny - rok 1914

Już na samym początku I wojny światowej, Niemcy napotkali na trudności i to ze strony, z której zakładali jak najmniej problemów. Belgia, która wg Schlieffena miała paść w maksymalnie kilka dni, broniła się przez prawie dwa tygodnie, co opóźniło znacznie przemarsz wojsk ku Paryżowi. W tym czasie Anglicy mogli swobodnie wysłać swoje oddziały na północ Francji, aby pomóc w obronie stolicy. Tutaj także legendarna prawie jest postawa taksówkarzy paryskich, którzy wozili żołnierzy. Inna sprawa, że potem od rządu domagali się zapłaty za wykonywane usługi. Międzyczasie Anglia rozpoczęła blokadę morską Niemiec, zamykając wyjścia z Morza Północnego. Jak się wkrótce okaże, I wojna światowa to głównie wojna o przewagę gospodarki, a nie zdolności militarnych.

Pozostając już na froncie zachodnim, to w pierwszym roku wojny rozegrała się tam wielka bitwa nad Marną w dniach 5-12 września. Rozpoczęta 18 sierpnia ofensywa niemiecka na Paryż została zatrzymana przez generała Josepha Joffre'a i jego żołnierzy. Rozpoczęła się długa i wyniszczająca wojna pozycyjna. Po obu stronach powstały liczne fortyfikacje: okopy, druty kolczaste i inne. Linia wojny ustanowiła się na rzece Aisne. Załamał się na dobre plan generała Schlieffena, nie było już mowy o wojnie błyskawicznej, a Niemcy, którzy wyjeżdżali na front z nadzieją szybkiego powrotu (na niemieckich wagonach widniały optymistyczne napisy "Na śniadanie do Paryża") na długie lata musieli oddzielić się od swoich bliskich.

Jeżeli chodzi o front wschodni, to mamy tutaj szybką ofensywę rosyjską, która już we wrześniu zdołała przejąć tereny Galicji. Zmusiło to wysłanie części wojsk niemieckich na wschód. Tam 28 sierpnia zakończyła się bitwa pod Tannenbergiem (dzisiejszy Grunwald) - skuteczna kontrofensywa Niemców pod dowództwem generała Paula von Hindenburga i generała Ericha Ludendorfa. Pokonali oni armię rosyjską generała Aleksandra Samsonowa, który próbował uderzyć na Prusy Wschodnie. Dnia 3 września zostaje zdobyty Lwów. Następnie rozegrała się bitwa nad jeziorami mazurskimi w dniach 6-15 września - Rosjanie zostają całkowicie wyparci z terenów Prus. Zatrzymana zostaje także ofensywa rosyjska w Galicji. Decydująca o tym bitwa rozegrała się pod Limanową. Trwała od 5 listopada aż do 17 grudnia. Na froncie wschodnim także rozpoczęła się wojna pozycyjna.

Mimo iż początkowy plan zakładał inaczej, wobec tak rysującej się sytuacji na frontach, Niemcy zdecydowali się na przerzucenie swoich wojsk na wschód, aby pokonać szybko Rosję, a dopiero potem ostatecznie rozprawić się z kwestią francuską. Zimą 1914/15 wiele transportów z wojskiem udaje się na front wschodni.

Do walk dołączyła także Turcja. Nie wypowiadając wojny 29 października jej flota zaatakowała wybrzeża rosyjskie - zbombardowano Odessę i Noworosyjsk. Wobec czego Rosja oraz jej sojusznicy Francja i Anglia wypowiedziały Turcji wojnę w dniach 2-5 listopada.

Jak sama nawet nazwa wskazuje, konflikt 1914-18 nie toczył się tylko na terenie Europy. Walki obserwujemy także na Bliskim Wschodzie, w Afryce i we wschodniej Azji, jednak nie na taką skalę, jak miało to miejsce w czasie II wojny światowej. W pierwszym roku działań wojennych Niemcy utracili na rzecz sił angielsko-francuskich Togo. Japonia, wykorzystując konflikt w Europie, dążyła do uzyskania pozycji hegemona w Azji. Przy okazji zabrała kolonie niemieckie w Chinach. Działania zbrojne rozpoczęły się także nad Zatoką Perską. Tutaj brytyjski korpus ekspedycyjny posuwał się wzdłuż Tygrysu w kierunku Bagdadu. Wielka Brytania ogłosiła także w grudniu swoją protekcję nad Egiptem.

Ciąg dalszy walk - rok 1915

Z początkiem 1915 roku Niemcy rozpoczęły bezwzględną wojnę podwodną, ale wobec protestów strony amerykańskiej, nie zaangażowanej jeszcze w konflikt, zdecydowały się nie atakować statków neutralnych. Kiedy 7 maja Niemcy zatapiają angielski statek "Lusitanię" spotyka się to z oburzeniem wśród Amerykanów, którzy stracili wówczas wielu swoich rodaków (wśród 1198 pasażerów 139-ciu miało obywatelstwo amerykańskie).

Tonący statek amerykański "Lusitania"

19 lutego państwa Ententy próbują sforsować Dardanele, chcąc tym uzyskać drogę morską do Rosji dla konwojów z bronią i amunicją. Kiedy operacja ta nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, zdecydowano się na desant na półwyspie Galipoli. Tam też rozgrywają się pierwsze walki wojsk angielsko-francuskich z Turkami.

Jednak rok 1915 to przede wszystkim ofensywa niemiecka na froncie wschodnim. Już w maju w bitwie pod Gorlicami i Tarnowem zwyciężają wojska niemiecko-austriackie i odbijają Galicję i Bukowinę od Rosjan. Wraz z początkiem lipca rozpoczęła się ofensywa niemiecka i wkroczenie wojsk na teren Królestwa Polskiego, Litwy, Kurlandii i Wołynia. Zdobyto takie miasta jak Grodno, Brześć, Dubno. Front kształtuje się na linii Ryga-Dniestr.

Rozpoczyna się także wojna na froncie bałkańskim. 23 maja 1915 roku Włochy przystąpiły do wojny, ale po stronie Ententy. W czerwcu zaatakowały one Austriaków nad Isonzo. Poza tym rozpoczęto także działania w Serbii. Po początkowych sukcesach Serbów, wojska austriackie i niemieckie w październiku zaczynają podbijać stopniowo państwo. Przyłączenie się w tym samym miesiącu Bułgarii do wojny po stronie państw centralnych, doprowadza do całkowitego zgniecenia oporu serbskiego w grudniu tego roku.

Na froncie zachodnim nadal trwa wojna pozycyjna. Klęską kończą się próby przełamania frontu przez Francuzów w Szampanii w październiku 1915 roku. Zaczyna być jasne, że walki będą trwały aż do wyniszczenia wszystkich sił przeciwnika.

Na Dalekim Wschodzie Japonia 18 stycznia wysuwa tak zwane 21 żądań względem Chin, chcąc utworzyć z nich swoją strefę wpływów. Po kilkumiesięcznych rokowaniach zawarto w maju traktat, na mocy którego Shandong, Mandżuria Południowa i Honan trafiły w ręce japońskie, uzyskując dodatkowo prawo do nieograniczonej eksploatacji znajdujących się tam bogactw naturalnych. W listopadzie Brytyjczycy ponoszą klęskę pod Ktesiphonem.

Czas wielkich bitew - rok 1916

Już 21 lutego na froncie zachodnim dochodzi do najbardziej krwawej bitwy w czasie całej wojny. Zacięte boje pod Verdun przynoszą śmierć ponad 300 tysięcy żołnierzy po obu stronach okopów. Bitwa ta zakończyła się dopiero w końcu czerwca. Drugą, jeżeli chodzi o znaczenie, była bitwa nad Sommą (24 czerwca - 26 listopada) - pierwsze walki z użyciem czołgów. Nie przyniosły one jednak znaczących zmian na froncie, a jedynie doprowadziły do zniszczeń po obu stronach, zarówno w ludziach, jak i w zaopatrzeniu.

W dniach 31 maja - 1 czerwca miała miejsce największa bitwa morska tej wojny - tak zwana bitwa jutlandzka w okolicach Skagerraku. Flota brytyjska pod dowództwem admirała Johna Jellicoe’a pokonała bez problemów oddziały niemieckie admirała Reinharda Scheera.

Na froncie wschodnim z kolei rozpoczęła się ofensywa generała Aleksieja Brusiłowa. Dnia 4 czerwca kontratak objął cała linię frontu od Pińska aż do granicy z Rumunią. Front został przerwany i wojska rosyjskie wkroczyły do Galicji i na Bukowinę, przejmując je od państw centralnych. Armia austriacka poniosła wielkie starty. Po obu stronach walk padło około 600 tysięcy zabitych żołnierzy.

Do walk przystąpiła także Rumunia (27 sierpnia) po stronie Ententy. Wojska austriacko-niemieckie 6 grudnia przedostały się aż pod sam Bukareszt (stolica Rumunii). Państwa Ententy z kolei zdobywają sojuszników w Czarnogórze i Albanii.

Ważne zmiany dokonują się także na najważniejszych stanowiskach w niektórych państwach walczących. W Rzeszy Hindenburg zostaje szefem niemieckiego sztabu generalnego. W Wielkiej Brytanii na urząd premiera wybrano Davida Lloyda Georga. A 21 listopada umiera cesarz austriacki, Franciszek Józef I (najdłużej panujący cesarz, objął tron w 1848 roku!), a jego następcą zostaje Karol I, ostatni już cesarz austriacki.

Jeżeli chodzi o zmagania zbrojne poza Europą, to Brytyjczycy po fatalnym roku 1915 dzięki dodatkowym posiłkom, zdobywają przewagę nad Zatoką Perską. Wojska rosyjskie po pokonaniu Turcji zajęły Armenię. A walczące na półwyspie Gallipoli armie angielsko-francuskie poniosły ostateczną klęskę. Niemcy zostają pozbawieni Kamerunu (18 lutego).

Czwarty rok wojny - rok 1917

W lutym Niemcy zapowiedzieli nieograniczoną wojnę podwodną. W wyniku rewolucji lutowej (według kalendarza gregoriańskiego obowiązującego w Europie odbyła się ona w marcu) abdykował car Mikołaj II, a Rosja stała się republiką. W listopadzie (w Rosji był to wówczas październik) rewolucja przyniosła władzę bolszewikom, którzy w swoim dekrecie o pokoju zdecydowali o odstąpieniu od wojny. Po przejęciu i odszyfrowaniu tak zwanego telegramu Zimmermanna, Stany Zjednoczone dowiedziały się o tajnych planach sojuszu meksykańsko-niemieckiego. Chcąc do tego nie dopuścić, wypowiadają wojnę Niemcom 6 kwietnia 1917 roku. Dzięki temu państwa Ententy zyskały nie tylko świeżą, silną armię, ale także, a może nawet przede wszystkim wielkie kapitały, siłę przemysłu i ogromne rezerw.

W lipcu rozpoczęła się trwająca do listopada bitwa we Flandrii. Anglicy atakowali jednak bez żadnych rezultatów. W tym samym roku dochodzi także do bitwy pod Ypres w Belgii - o tyle znaczącej, ze użyto w niej po raz pierwszy gazu bojowego iperytu. Przełamanie frontu zachodzi jednak na Bałkanach, gdzie po bitwie pod Caporetto i nad Isonzo (24 października-3 listopada) Austriacy zmuszają wojska włoskie do wycofania się aż po rzekę Piave. Po stronie państw Ententy staje Grecja.

Poza Europą: Anglicy wreszcie zdobywają Belgrad (11 marca), a 8 grudnia wkraczają do Jerozolimy, zapowiadając utworzenie w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej (tak zwana deklaracja Balfoura).

Ważnym wydarzeniem, chociaż nie wnoszącym za wiele w sytuacji na frontach, jest wystosowanie 1 sierpnia noty pokojowej przez Benedykta XV. Papieski plan pokojowy zakładał, że wojska niemieckie wycofają się z Francji i przywrócą niepodległość Belgii. W zamian za to Rzesza miała otrzymać z powrotem zagarnięte kolonie niemieckie. O przynależności Alzacji, Lotaryngii i południowego Tyrolu mieli zadecydować mieszkańcy tych terenów . Miano się także zastanowić nad kwestią Polski, Armenii oraz państw bałkańskich. Papież nawoływał także do ogólnego rozbrojenia, swobody żeglugi i rezygnacji z wojennych odszkodowań. Fakt, że odrzucono papieski program już bezsprzecznie potwierdził, że pokój możliwy jest tylko pomiędzy zwycięzcami a zwyciężonymi.

Czas wielkich przemian - rok 1918

Najpierw w 1918 roku podpisano traktat pokojowy pomiędzy Rosją już bolszewicką a Niemcami w Brześciu Litewskim. Rosja zrezygnowała z państw bałtyckich, Polski, Finlandii oraz z Ukrainy. Nie określono jednak, co z tymi terenami Niemcy zrobią. Idea wspólnego, wielkiego państwa wydawała się mało realna - Niemcy we własnym kraju byliby w znacznej mniejszości. Bardziej "wygrywała" tutaj propozycja utworzenia tak zwanej Mitteleuropy - szeregu państw w środkowej Europie zależnych od dominujących Niemiec.

Wiosną rozpoczęła się wielka ofensywa państw sprzymierzonych na froncie zachodnim. Głównodowodzącym został francuski marszałek Ferdinand Foche. Decydująca kontrofensywa ma miejsce 18 lipca nad Marną - wojska niemieckie zostają zmuszone do odwrotu. "Czarny dzień" w dziejach wojska niemieckiego nadchodzi dopiero 8 sierpnia, kiedy to zaskoczeni tak silną ofensywą aliantów, Niemcy praktycznie tracą ducha bojowego. Na froncie bałkańskim pada 15 września Bułgaria. Dnia 24 października przełamano także austriacki opór pod Vittorio Veneto.

W państwach centralnych wybuchają rewolucje. W październiku cesarz, Karol I, zapowiedział powstanie federacyjnej monarchii habsburskiej, jednak już 28 października Czechosłowacja ogłosiła powstanie własnego państwa ze stolicą w Pradze, dzień później zrobiła to samo Jugosławia. W Wiedniu 11 listopada obalono monarchię - Karol I abdykował, a następnego dnia ogłoszono Austrię republiką. 16 września republiką stały się Węgry. Rewolucja wybuchła także w Niemczech. Tam robotnicy z północnych landów domagali się abdykacji Wilhelma II, którego obarczali odpowiedzialnością za całą wojnę. Cesarz uczynił to 9 listopada. Z Rzeszy powstała Republika Weimarska (nazwa od konstytucji, którą nadano w Weimarze).

Ku schyłkowi mają się także działania wojenne na Bliskim Wschodzie. We wrześniu wojska angielskie zajmują Syrię i Liban, a 30 października zostaje podpisany angielsko-turecki rozejm w Mudros. Poddają się także niemieckie siły generała Paula von Letow-Vorbecka w Afryce.

Rok 1918 całkowicie kończy zmagania wojenne.

10.Przewrót bolszewicki.

Przyczyny [edytuj]

Trwająca od trzech lat I wojna światowa, porażki armii rosyjskiej i pogarszająca się sytuacja gospodarcza spowodowała ogólne zniechęcenie i upadek caratu. Rewolucja lutowa 1917 8-15 marca 1917 nie uspokoiła sytuacji, ponieważ wyłoniony przez Dumę Rząd Tymczasowy, kierowany początkowo przez przedstawiciela liberalnych konstytucyjnych demokratów (kadetów) księcia Gieorgija Lwowa, a od 21 lipca przez socjalistę-rewolucjonistę Aleksandra Kiereńskiego nie zdecydował się na wystąpienie z Ententy i jednostronne zakończenie wojny. Przyjęte decyzje: zniesienie cenzury, zniesienie kary śmierci[1] ,powszechna amnestia, rozwiązanie policji politycznej (ochrany) nie uspokoiły sytuacji, a ułatwiły działanie potencjalnym konspiratorom. Administracja terenowa w praktyce przestała funkcjonować, policja się rozpadła. Władzę w miastach ,obok istniejących rad miejskich, w coraz większym stopniu kontrolowały "rady delegatów robotniczych", a na froncie - "rady delegatów żołnierskich" (kontrolowane przez partie socjalistyczne: eserowców, mienszewików i bolszewików). Powrót z emigracji w Szwajcarii Włodzimierza Lenina pociągiem specjalnym poprzez okupowaną przez Niemcy Europę [2] 16 kwietnia oraz przyłączenie się grupki niezależnych socjalistów[3] pod wodzą Lwa Trockiego (który również powrócił swobodnie do Rosji z emigracji w Stanach Zjednoczonych w maju 1917 r.) ożywiło akcję bolszewików, którzy (w przeciwieństwie do mienszewików i eserowców ) występowali odtąd [4] za natychmiastowym przerwaniem działań wojennych. Propaganda i działalność bolszewików, w tym m.in. podróż Lenina i innych przywódców bolszewickich ze Szwajcarii do Rosji, a zwłaszcza wydawanie prasy i druków ulotnych w masowych nakładach ( w tym organu bolszewików, dziennika Prawda i jego mutacji), była zresztą z tego powodu w znacznej mierze finansowana przez sztab niemieckiej armii[5] i skarb Cesarstwa Niemieckiego[6]. Wywiad niemiecki już w 1915 za zgodą cesarza Wilhelma II, wdrożył tajny program "rewolucjonizacji i insurekcjonizacji"[7] - jego praktyczną realizacją zajmował się wydział III b niemieckiego Sztabu Generalnego. Celem programu było, poprzez aktywne wspieranie działalności bolszewików wymierzonej w carat, wewnętrzne osłabienie Imperium Rosyjskiego i jego armii, a po zwycięskiej rewolucji wyeliminowanie Rosji z wojny, co ułatwić miało zwycięstwo Niemiec na froncie zachodnim. Z kolei przemysł niemiecki miał uzyskać dostęp do bogactw naturalnych Rosji i jej zasobów gospodarczych[8]

Pogarszająca się sytuacja gospodarcza oraz dalsze klęski na froncie nie sprzyjały stabilizacji sytuacji w Rosji. 7 kwietnia rząd był zmuszony do wprowadzenia monopolu na handel zbożem i kartek na chleb. 3 maja bolszewicy stworzyli paramilitarne oddziały Gwardii Czerwonej. W tym samym czasie na wsi doszło do żywiołowych wystąpień chłopów zajmujących majątki obszarnicze. 18 maja do Rządu Tymczasowego weszli mienszewicy (Iraklij Cereteli, Matwiej Skobielew).Rząd Tymczasowy odłożył decyzje co do oczekiwanej przez rosyjską wieś reformy rolnej do decyzji Zgromadzenia Konstytucyjnego ( w pełni demokratycznie wybranego parlamentu Rosji ),zwlekał jednocześnie z decyzją o wyznaczeniu terminu wyborów i utrzymywał udział kraju w wojnie. W Rosji narastało w konsekwencji znużenie wojną i świeżo ustanowionymi swobodami demokratycznymi. Czas sprzyjał bolszewikom - pozostającym w konsekwentnej opozycji wobec wszystkich posunięć Rządu Tymczasowego , zgodnie z tezą Lenina,że rewolucja "burżuazyjna" powinna być niezwłocznie przekształcona w "socjalistyczną" i budujących konsekwentnie zwartą , zdyscyplinowaną organizację na terenie całego kraju ( przede wszystkim w wielkich miastach i w wojsku).

W czerwcu na tle sprzeciwu wobec kontynuacji udziału Rosji w wojnie powstała bliska bolszewikom frakcja lewicowych eserowców wewnątrz partii socjalistów-rewolucjonistów, przekształcona następnie w odrębną partię . Rozpoczęta 16 czerwca 1917 ofensywa armii rosyjskiej na froncie wołyńskim (przeciw armii austro-węgierskiej) w kierunku na Lwów wobec posuniętej już demoralizacji wojska i natychmiastowej pomocy armii niemieckiej dla Austriaków [9] załamała się 2 lipca, a 6 lipca Niemcy i Austriacy przeprowadzili kontrofensywę. Pomiędzy 4 a 6 lipca odbyły się w Piotrogrodzie burzliwe, zorganizowane przez bolszewików i anarchistów demonstracje robotników, zwartych uzbrojonych oddziałów żołnierzy (zwłaszcza z Twierdzy Pietropawłowskiej) i marynarzy Floty Bałtyckiej z Kronsztadu przeciw Rządowi Tymczasowemu (tzw. Dni Lipcowe), połączone z blokadą Pałacu Taurydzkiego[10] - siedziby Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ( w której większość mieli popierający rząd eserowcy i mienszewicy). Była to nieudana próba przejęcia władzy przez bolszewików. Po powrocie Aleksandra Kiereńskiego ( ministra wojny) z frontu w dniu 6 lipca Rząd Tymczasowy opanował sytuację przy pomocy lojalnych oddziałów garnizonu piotrogrodzkiego i żołnierzy ściągniętych z frontu , ujawniając uprzednio w prasie część zdobytych dokumentów o zagranicznym finansowaniu bolszewików, które wywołały oburzenie wśród żołnierzy. Rząd zdelegalizował partię bolszewików jako agentów niemieckich, Lenin ukrył się w Finlandii. 21 lipca po dymisji Gieorgija Lwowa nowy gabinet uformował jako "człowiek silnej ręki" eserowiec Aleksander Kiereński ( do tego czasu minister sprawiedliwości, a następnie również wojny w rządzie Lwowa ). Był on przekonany o wyeliminowaniu zagrożenia ze strony partii bolszewickiej po wydarzeniach lipcowych i przekonany do swej misji jako rosyjskiego Bonapartego, który poskromiwszy "jakobinów" poskromi i "reakcję".[11]Tymczasem szybko narastał kryzys gospodarczy, inflacja i przestępczość. Następował postępujący paraliż podstawowych funkcji państwa rosyjskiego. Paraliż państwa ( i armii - jedynej siły, która mogła powstrzymać bolszewików) i anarchizacja i narastająca apatia społeczeństwa rosyjskiego wobec instytucji demokratycznych były podstawami sukcesu partii bolszewików w konsekwentnej, kierowanej przez Lenina walce o zdobycie władzy w Rosji.

8 sierpnia półlegalny zjazd bolszewików postanowił rozpocząć przygotowania do przejęcia władzy drogą powstania zbrojnego. Ofensywa wojsk niemieckich na początku września doprowadziła do zajęcia Rygi. 7 września głównodowodzący wojsk rosyjskich generał Ławr Korniłow[12]w przekonaniu o możliwości bolszewickiej rewolty w Piotrogrodzie zażądał dymisji ministrów i wysłał do Piotrogrodu korpus kozacki. Premier Kiereński uznał to za próbę przejęcia władzy i wezwał robotników i marynarzy do obrony rządu , rozdając im z arsenałów 40 tysięcy karabinów[13]- zniósł wreszcie wprowadzone w lipcu ograniczenia wobec bolszewików i uwolnił aresztowanych wówczas bolszewickich przywódców. 12 września sam przejął obowiązki głównodowodzącego. Nie doszło do żadnych walk. Korniłow został aresztowany i osadzony w twierdzy w Bychowie. Poprzez zachowanie w trakcie tzw. "puczu Korniłowa" , a w szczególności wobec odwołania się o pomoc do bolszewików Kiereński utracił we wrześniu jakiekolwiek posiadane dotąd oparcie w korpusie oficerskim armii rosyjskiej - co było rozstrzygające w dwa miesiące później, gdy armia odmówiła mu poparcia przeciw bolszewikom.

14 września Rząd Tymczasowy proklamował ustrój republikański Rosji. 22 września w wyniku nowych wyborów do Rady Piotrogrodzkiej większość uzyskali bolszewicy, na czele z Trockim. 20 października do Piotrogrodu powrócił potajemnie Lenin; 23 października Komitet Centralny bolszewików przyjął [14] rezolucję o powstaniu zbrojnym i stworzył pierwsze Biuro Polityczne; 25 października Rada Piotrogrodzka utworzyła Komitet Wojskowo-Rewolucyjny, oficjalnie dla obrony stolicy przed Niemcami - w rzeczywistości jako sztab przygotowujący przewrót. Sprzeciwiający się tej decyzji członkowie KC Grigorij Zinowiew i Lew Kamieniew - zwolennicy idei "jednolitego rządu socjalistycznego" w koalicji z eserowcami i mienszewikami - w gazecie wydawanej przez Maksyma Gorkiego podali do publicznej wiadomości swój sprzeciw wobec planu zbrojnego obalenia Rządu Tymczasowego. W skład rządu wchodzili bowiem przedstawiciele partii demokratycznych - dwu partii socjalistycznych (eserowców i mienszewików)[15] i będącej w mniejszości liberalnej partii kadetów. Ogólnorosyjskie wybory parlamentarne miały odbyć się zaś za niespełna trzy tygodnie ( 25 listopada 1917).

Przewrót

6 listopada Rząd Tymczasowy zadecydował w konsekwencji o zamknięciu bolszewickich gazet oraz wymianie oddziałów garnizonu stolicy, lecz to tylko przyspieszyło wybuch powstania. O jego dacie przesądził ostatecznie termin II Wszechzwiązkowego Zjazdu Rad, który miał rozpocząć obrady 8 listopada i który Lenin chciał postawić przed faktem dokonanym przejęcia władzy przez bolszewików. Oddziały Gwardii Czerwonej oraz popierający ich marynarze i żołnierze na rozkaz Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego Rady Piotrogrodzkiej bez oporu zajęli strategiczne punkty stolicy Rosji zaczynając od central telefonicznych, budynku Poczty Głównej i telegrafu i mostów na Newie. Odbyło się to najczęściej przez prostą zmianę posterunków.[16] 7 listopada (25 października) cały Piotrogród (Petersburg) (oprócz siedziby rządu - Pałacu Zimowego) był w rękach bolszewików. Przewrót odbył się prawie niepostrzeżenie - toczyło się normalne życie miasta - jeździły tramwaje, czynne były kina, restauracje, odbywały się koncerty i występy baletowe.[17] Pałac Zimowy został zajęty dopiero 8 listopada (26 października) o godz. 2.10.[18] Kiereński uciekł ze stolicy, próbując nieskutecznie odwołać się do pomocy wojska, a obradujący właśnie II Zjazd Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ogłosił po przemówieniu Lenina przejęcie władzy przez "Tymczasowy rząd robotniczo-chłopski - Radę Komisarzy Ludowych"[19] , której przewodniczącym został przywódca bolszewików - Lenin. Oznaczało to faktyczne zakończenie okresu dwuwładzy w Rosji i przejęcie pełni władzy przez partię bolszewików za fasadą władzy rad.

W całej Rosji władzę objęły formalnie komitety rewolucyjne oraz rady delegatów robotniczych, żołnierskich i chłopskich - faktycznie zorganizowana kadrowa partia bolszewików. Zjazd uchwalił przygotowane przez Lenina "dekret o pokoju" (proponujący walczącym stronom natychmiastowe rozmowy pokojowe) oraz "dekret o ziemi" (przewidujący konfiskatę ziemi obszarniczej oraz jej "socjalizację" i rozdzielenie między chłopów). Wkrótce nowe władze zaczęły kontrolować większość miast Rosji. Głównodowodzącym został bolszewik - chorąży Nikołaj Krylenko (późniejszy sowiecki prokurator generalny), po zamordowaniu przez bojówkę pod swoim dowództwem 3 grudnia 1917 r. w kwaterze Naczelnego Dowództwa (Stawka) w Mohylewie swego poprzednika - generała Nikołaja Duchonina. Dotychczasowa armia rosyjska ulegała tymczasem całkowitej demoralizacji i rozpadała się.

Wojna domowa

Jednym z pierwszych dekretów Rady Komisarzy Ludowych był wydany 10 listopada "Dekret o prasie" zabraniający wydań "kontrrewolucyjnych" - czyli "tymczasowo"[20] przywracający zniesioną przez rewolucję lutową cenzurę.[21] Utworzono 'Cze-Ka', czyli nieograniczony prawem organ policyjnych represji wobec przeciwników politycznych ( określanych od lipca-września 1918 oficjalnie jako czerwony terror), na którego czele stanął Feliks Dzierżyński. [22]. Rząd Lenina wydał dekrety o bezpłatnym, świeckim nauczaniu i inne postanowienia realizujące werbalnie postulaty socjalizmu. Bolszewicy nie zdecydowali się na odwołanie wyborów do Zgromadzenia Ustawodawczego (Konstytuanty), które Rząd Tymczasowy Aleksandra Kiereńskiego rozpisał na 25 listopada. Publicznie bowiem deklarowanym przez bolszewików ( na II Zjeździe Rad) powodem zbrojnego przejęcia przez nich władzy była ochrona wolnych wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego przed "zamachem reakcji". Wolne wybory wygrała partia eserowców (socjalistów-rewolucjonistów) (58% głosów, 410 mandatów) dzięki powszechnemu poparciu na wsi (bolszewicy uzyskali 25% głosów i 175 mandatów - jednak wygrali w Piotrogrodzie, Moskwie i oddziałach wojskowych Frontu Zachodniego i Północnego), ale parlament zebrał się tylko jeden raz 18 stycznia 1918, po czym został rozpędzony przez bolszewików. Masową manifestację w obronie Konstytuanty w Piotrogrodzie rozpędzono z użyciem broni palnej przez oddane bolszewikom oddziały strzelców łotewskich. 3 marca 1918 rząd bolszewicki wycofał Rosję z koalicyjnego udziału w I wojnie światowej zawierając w Brześciu traktat pokojowy z Niemcami, Austro-Węgrami, Bułgarią i Turcją , kosztem znacznych cesji terytorialnych na rzecz Państw Centralnych.

.

Niedługo później (1917- czerwiec 1918 ) odebrano majątki cerkwi prawosławnej, znacjonalizowano fabryki i banki. Bolszewicy rozpoczęli prześladowanie partii niebolszewickich ( w tym socjalistycznych - eserowców i mienszewików), aresztowania , zabójstwa i zmuszanie do emigracji działaczy, zamykanie gazet. Zorganizowano sieć obozów koncentracyjnych. Odebrano robotnikom prawo do strajku, aresztowano niezależnych działaczy robotniczych, strajki łamano siłą , przywódców strajkowych jako "kontrrewolucjonistów" aresztowała CzK. Wprowadzono nakaz pracy i pracę przymusową. Tymczasem kilku generałów : Ławr Korniłow, Anton Denikin, Piotr Wrangel i admirał Aleksander Kołczak zaczęło organizować ochotnicze jednostki wojskowe w celu walki z rządem bolszewików wobec braku możliwości parlamentarnej zmiany władzy po rozpędzeniu parlamentu i wprowadzeniu partyjnej dyktatury. [23] Rozpoczęła się wojna domowa, którą po trzech latach wygrali bolszewicy. Celem Lenina, jak sam twierdził, nie było jednak zaprowadzenie dyktatury proletariatu w Rosji, ale na całym świecie, a zdobycie władzy w Rosji uznawał jedynie za pierwszy etap tego procesu.

11.Zniszczenia i straty. Skutki

Skutki gospodarcze

Miliony ludzi, którzy przeżyli wojnę odniosło uszczerbek na zdrowiu fizycznym i psychicznym. Na zdjęciu francuski żołnierz, który stracił obie nogiProdukt Krajowy Brutto (PKB) zwiększył się w głównych krajach alianckich (Wielka Brytania, Włochy i USA), zmniejszył się natomiast we Francji, Rosji, neutralnej Holandii oraz w państwach centralnych. Spadek PKB w Austrii, Rosji, Francji i Turcji sięgał od 30 do 40%. Na przykład w Austrii cała trzoda chlewna została przeznaczona na ubój i pod koniec wojny na rynku w ogóle nie było mięsa. Dochodzi do tego inflacja: w 1919 w Wielkiej Brytanii ceny były 2,11 razy wyższe, niż w 1913.

We wszystkich krajach zwiększył się udział państwa w PKB, we Francji i Niemczech przekroczył on 50% a w Wielkiej Brytanii prawie doszedł do 39% (1917). Aby sfinansować zakupy w USA alianci zaczęli zaciągać ogromne pożyczki (głównie na Wall Street). W końcu 1916 Wilson zdecydował się odciąć Ententę od źródeł kredytu, ale w obliczu wojny z Niemcami postanowił tego nie robić. Po przystąpieniu USA do wojny w akcji kredytowej dla aliantów oprócz banków prywatnych uczestniczył także rząd amerykański. W latach 1914-1919 dług Wlk. Brytanii wzrósł z 26% do 128% PKB. Po 1919 Stany Zjednoczone zażądały spłaty pożyczek, które Anglia i Francja finansowały głównie z reparacji wojennych uiszczanych przez Republikę Weimarską, której rozwój był z kolei wspierany przez kredyty amerykańskie. To krążenie pieniędzy w obiegu zamkniętym załamało się w 1931, a wierzyciele amerykańscy nigdy nie zostali spłaceni.

W ciągu wojny fabryki wyprodukowały ogromne ilości broni i amunicji. Siedem głównych państw (Niemcy, Austro-Węgry, Francja, Wlk. Brytania, USA, Rosja i Włochy) wyprodukowało przez całą wojnę w sumie: 27,6 mln karabinów, 1076 tys. karabinów maszynowych, 151,7 tys. dział, 18,1 tys. moździerzy, 340 tys. samochodów, 181,9 tys. samolotów, 9,2 tys. czołgów, 1051 mln pocisków artyleryjskich i 47,7 mld nabojów karabinowych. Ponadto, sama tylko Wielka Brytania wyprodukowała 784 tys. ton materiałów wybuchowych.

W sumie, wg Bogarta (1920), wydatki bezpośrednie na wojnę wyniosły 186 mld USD, a pośrednie (straty w ludziach, zniszczone środki trwałe, stracona produkcja itp.) wyniosły 152 mld USD. Daje to sumę 338 mld USD.

Skutki społeczne

Niemiecki plakat z okresu wojny zachęcający ludność do oszczędzania mydła i olejuI wojnę światową uważa się za pierwszą wojnę nowoczesną, pierwszy konflikt totalny, w który została wciągnięta też ludność cywilna. Jednym z jej najbardziej widocznych skutków było rozszerzenie zakresu władzy wykonawczej w wielu państwach (prezydenta i rządu). Rozrastała się także biurokracja, potrzebna by sprawować coraz większą kontrolę nad społeczeństwem. Uchwalano nowe podatki lub podwyższano już istniejące, pojawiały się nowe ustawy; wszystkie te działania były podejmowane po to aby zwiększyć wysiłek wojenny.

Wojna poważnie nadwerężyła funkcjonowanie dużych, wieloetnicznych, scentralizowanych państw takich jak: Niemcy, Austro-Węgry czy Rosja. We wszystkich tych krajach w wyniku wojny doszło do ogromnych przekształceń, czy to w postaci rewolucyjnej zmiany formy rządu czy też rozpadu terytorialnego.

Wiele rodzin zostało pozbawionych źródła utrzymania po wyjeździe dużej liczby mężczyzn na front. Wraz z nieobecnością czy śmiercią głównego żywiciela rodziny, kobiety zostały zmuszone do pracy w niespotykanym wcześniej zakresie (co przyniosło też późniejsze efekty w postaci emancypacji kobiet): przemysł potrzebował nowych rąk do pracy, co w dużym stopniu pomogło w walce o prawa wyborcze dla kobiet.

Już od pierwszego roku wojny dochodziło do samowolnego zawierania przez żołnierzy obu walczących stron rozejmów (jak np. w czasie świąt 1914), buntowały się też całe oddziały (tak jak w armii francuskiej w maju 1917 r.). Bezsensowność niektórych rozkazów (np. podejmowania samobójczych ataków) poważnie nadwyrężyła szacunek żołnierzy do oficerów. W kilku miejscach frontu strzelano tylko „dla formalności” tak aby chybić, nawet przy obawie oskarżenia o dezercję lub sabotowanie rozkazów. Długie przebywanie w sąsiadujących ze sobą okopach żołnierzy alianckich i niemieckich wywoływało poczucie braterstwa między ludźmi. Niekompetencja dowódców, którzy nie mogli i nie potrafili się przystosować do realiów wojny totalnej, ciągłe zmiany granic i upadek trzech imperiów wytworzyły swego rodzaju „polityczną pustkę”, którą wypełniły szybko: socjalizm (rewolucja niemiecka w 1918 r.), komunizm (rewolucja październikowa 1917), faszyzm (pucz monachijski w Niemczech w 1923 i przejęcie władzy przez Mussoliniego we Włoszech w 1922).

Kobiety pracujące w fabryce samolotów (1917), I wojna światowa doprowadziła do dużych przeobrażeń społecznychNa początku wojny istniała, wśród społeczeństw wszystkich walczących stron, powszechna wiara że doprowadzi ona do powstania nowego społeczeństwa i nowego wymiaru humanizmu. Później okazało się, jak złudne to były nadzieje. Żołnierzom konieczność prowadzenia wojny tłumaczono dobrem przyszłych pokoleń. Alianci, mimo że zwycięscy, weszli w długi okres żałoby po straszliwych stratach. Dla pokonanych wojna była jeszcze większym rozczarowaniem, a traktat wersalski gorzką pigułką, którą należało przełknąć po zawarciu rozejmu. Niemiecka opinia publiczna, przekonana, że wojna miała charakter obronny, odczuła prawdziwy wstrząs, gdy zaczęto wprowadzać w życie ciężkie warunki nałożone przez aliantów.

Cmentarz wojskowyWojna skutkowała też wprowadzeniem obowiązkowej służby wojskowej w państwach, gdzie istniała do tej pory tylko służba ochotnicza. Takie zarządzenia często powodowały wybuch niezadowolenia w społeczeństwie (jak na przykład w Kanadzie, gdzie zbuntowali się jej frankojęzyczni mieszkańcy).

Surowość postanowień traktatu podważyła też funkcjonowanie Republiki Weimarskiej, którego demokratyczny rząd ściśle wiązano z tym dokumentem. Wielu weteranów powracało z frontu z poczuciem, że ich walka i poświęcenie były daremne. Niektórzy dowódcy, jak Ludendorff zaczęli twierdzić, że Niemcy wcale nie przegrały wojny, ale zostały zdradzone poprzez wewnętrzną rewolucję 1918 r., która miała być „ciosem w plecy” (niem. Dolchstoß) zadanym armii niemieckiej. Bardzo szybko powiązano Żydów i komunistów z sabotażystami, przez których Niemcy przegrały wojnę. Stąd był już tylko krok do rozwoju narodowego socjalizmu i wzrostu popularności Hitlera, który poprzez kryzys gospodarczy i głosy wyborców niezadowolonych z demokracji doszedł do władzy.

Skutki polityczne

Niemcy zostały zmuszone do bezwarunkowego uznania suwerenności Belgii, Polski, Czechosłowacji oraz Austrii oraz do wycofania się z traktatu z Brześcia Litewskiego oraz traktatu bukaresztańskiego. Ponadto utraciły 71 tys. km² terytorium (około 13% ze stanu sprzed wojny). Alzacja i Lotaryngia wróciły do Francji, okręg Saary znalazł się pod kontrolą Ligi Narodów na okres 15 lat. Belgia otrzymała niewielki okręg Eupen-et-Malmédy oraz Moresnet. W 1920 r. odbył się plebiscyt w środkowym i północnym Szlezwiku, po którym ta ostatnia część połączyła się z Danią. Do Polski włączono jedną trzecią część Górnego Śląska oraz Wielkopolskę i niewielkie okręgi na Pojezierzu Mazurskim. Litwa otrzymała port w Kłajpedzie a Gdańsk stał się Wolnym Miastem. podlegającym polskiej jurysdykcji w zakresie polityki zagranicznej. Ponadto Rzesza została pozbawiona całego swojego imperium kolonialnego, które zostało podzielone głównie pomiędzy Anglię i Francję.

Jednym z najważniejszych skutków politycznych I wojny światowej były rewolucje w Rosji 1917 roku. Szczególnie rewolta bolszewicka w październiku wstrząsnęła całym światem i stała się ogromnym wyzwaniem dla kapitalistycznych mocarstw zachodnich, które stanęły oko w oko z "czerwonym zagrożeniem", a próby wspomożenia pragnących utrzymać dotychczasowy system władzy "białych" spełzły na niczym. Nie minęło więcej niż trzydzieści lat, gdy ponad jedna trzecia świata znalazła się w okowach komunizmu.

Kształt powojennej Europy (1929-1939).Rosja wyszła z wojny z dużymi stratami terytorialnymi oraz ludzkimi. Zamieszanie panujące wewnątrz kraju pozwoliło na odzyskanie niepodległości przez Finlandię, oraz republiki bałtyckie. Do Rumunii przyłączono Besarabię[26]. Na krótki okres powstały państwa na Kaukazie, takie jak: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan. Do niepokojów doszło w Środkowej Azji (m.in. ruch basmaczy). Oprócz Rosji komuniści i socjaliści chwycili za broń w wielu innych krajach, m.in. na Węgrzech (niepokoje zażegnano dzięki stanowczym działaniom podjętym przez Miklosa Horthyego, w Niemczech (zaburzenia stłumiły tzw. freikorpsy) czy w Finlandii.

Największym przegranym wojny okazały się Austro-Węgry, które pod wpływem sił odśrodkowych rozpadły się kompletnie na samodzielne organizmy państwowe (Austriii Węgier; w skład Królestwa SHS weszły Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Słowenia oraz Czarnogóra; Czechosłowacja; Polska odzyskała Galicję; południowy Tyrol oraz rejon Triestu przypadły Włochom). Złudne stały się nadzieje Wilsona, który myślał o utrzymaniu w całości tego państwa (chociaż uszczuplonego) jako przeciwwagi Niemiec w rejonie Europy Środkowej.

Bardzo osłabiona wyszła z wojny Turcja, która utraciła Irak, Syrię, Palestynę, Arabię i Jordanię - większość z tych terytoriów stała się mandatami Francji i Anglii sprawowanymi z ramienia Ligi Narodów. W rezultacie postępujących przemian społecznych w latach 20. nastąpił upadek sułtanatu, w którego miejsce powstać miało nowoczesne, świeckie państwo tureckie, którego twórcą był Mustafa Kemal Atatürk.

I wojna światowa mimo że toczyła się głównie w Europie, wpłynęła na sytuację geopolityczną na całym świecie. Ludność Azji i Afryki stanowiła źródło taniej siły roboczej oraz "mięsa armatniego" (np. Francja wcieliła do swojej armii 70 tys. Algierczyków i Murzynów z Zachodniej Afryki, Brytyjczycy wykorzystywali pracę ok. miliona hinduskich żołnierzy i pracowników), regiony te były także nieocenionym źródłem rozmaitych surowców, bez których machina wojenna nie mogła działać.

Mimo, że niektóre narody oddały znaczne przysługi aliantom (np. Arabowie przeciwko Turkom) to ich wysiłki nie zostały odpłacone (głównie chodziło o przyznanie suwerenności). Dużym problemem dla brytyjskiej Palestyny stał się rozwój ruchu syjonistycznego, gdy coraz większymi grupami zaczęli tu napływać polscy i rosyjscy Żydzi spotykający się z wrogością miejscowych Arabów. Największym zwycięzcą w Azji okazała się Japonia, która bezwzględnie wykorzystała słabość sił niemieckich na Dalekim Wschodzie i stosunkowo niewielkim kosztem zagarnęła szereg wysp Pacyfiku. Te łatwe sukcesy stały się zaczynem dla japońskiego nacjonalizmu kryjącego się pod hasłem "Azja dla Azjatów". Chiny upokorzone przez Japonię (która mocna usadowiła się w Korei i łakomo spoglądała na Mandżurię) podjęły próby modernizacji w obliczu zagrożenia ze strony agresywnego sąsiada, jednak na przeszkodzie stanęły tu konflikty pomiędzy Kuomintangiem a KPCh.

Wojna przyczyniła się także do zmian w Indiach, w których - jak nigdy wcześniej - zaczął się rozwijać przemysł (było to spowodowane dużym zapotrzebowaniem rynku brytyjskiego, który zaczął konsumować coraz więcej dóbr przetworzonych, a nie jak wcześniej tylko surowców i żywności), głębokie przeobrażenia przechodziło też całe społeczeństwo hinduskie, coraz częściej domagając się niepodległości.

12.Kształtowanie się granic RP.

Kształtowanie się granic państwa polskiego w latach 1918-1921.

1. Wydarzenia polityczne na ziemiach polskich w ostatnich dniach wojny.

- 7 październik 1918 roku, skierowanie przez Radę Regencyjną Manifestu do narodu polskiego, w której proklamowała ona powstanie suwerennej i wolnej Polski

- 23 październik 1918 roku, z inicjatywy Rady Regencyjnej został powołany do życia gabinet Józefa Świerzyńskiego, który z kolei, zwrócił się do rezydującego w Paryżu, Komitetu Narodowego Polskiego (KNP), z prośbą o reprezentowanie jego interesów na polu polityki międzynarodowej

- 28 październik 1918 roku, powstanie w Krakowie Polskiej Komisji Likwidacyjnej na czele z Wincentym Witosem

- przełom października i listopada 1918 roku, działacze Polskiej Organizacji wojskowej, przy udziale legionistów, jak również młodzieży, przystąpili do rozbrajania wojsk austriackich, stacjonujących na obszarze Galicji

- początek listopada 1918 roku, zabór pruski, powstała reprezentacja władzy wielkopolskiej, pomorskiej oraz śląskiej, w postaci Naczelnej Rady Ludowej (NRL); w tym samym czasie we wszystkich trzech zaborach, intensyfikowały się nastroje rewolucyjne

- 5 listopada 1918 roku, w Lublinie zostaje powołana do życia Rada Delegatów, zaś w Tarnobrzegu, Republika Tarnobrzeska z udziałem Tomasza Dąbala, oraz księdza Eugeniusza Okonia

- noc z 6 na 7 listopada 1918 roku, Lublin, utworzony zostaje Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej na czele z Ignacym Daszyńskim, do rządu weszli reprezentanci następujących partii politycznych: PPS-u, PPSD i PSL „Wyzwolenie”; istotną rolę w rządzie odgrywali zwolennicy Józefa Piłsudskiego

- 10 listopada 1918 roku, Józef Piłsudski zwolniony z twierdzy magdeburskiej powrócił do Warszawy

- 11 listopada 1918 roku, na froncie zachodnim zostało podpisane zawieszenie broni; zwierzchnictwo nad formującym się w stolicy wojskiem polskim, zostaje przekazane przez Radę Regencyjną na ręce Piłsudskiego; w Warszawie oraz w wielu polskich miastach, Polacy świętowali zakończenie wojny, wywalczenie upragnionej wolności i suwerenności, jak również przystępowali do rozbrajania austriackich i niemieckich jednostek wojskowych

- 14 listopada 1918 roku, rozwiązaniu uległa Rada Regencyjna, wcześniej, powierzając Piłsudskiemu całą władzę na tworzącym się aparatem państwa; ustąpił także rząd lubelski

- 17 listopada 1918 roku, Piłsudski powierzył misję tworzenia nowego rządu socjaliście, Jędrzejowi Moraczewskiemu

- 22 listopada 1918 roku, premier wydał Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej; na jego mocy, nie tylko określił on ustrój państwa do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego, ale także, do czasu zwołania wspomnianego Sejmu, przekazywał on Józefowi Piłsudskiemu władzę Tymczasowego Naczelnika Państwa

- grudzień 1918 roku, powstanie z PPS „Lewica” oraz SDKPiL - Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP).

2. Konferencja paryska a sprawa polska.

Podczas konferencji pokojowej, obradującej w Wersalu, przyjęto do wiadomości fakt odrodzenia się suwerennego państwa w Europie Wschodniej, a mianowicie Polski. Co za tym idzie, pokonane Niemcy, zostały zobowiązane, podpisanym w Paryżu traktatem pokojowym, do zaakceptowania niepodległego bytu ich wschodniego sąsiada.

Kwestią, która już podczas konferencji wzbudziła wiele kontrowersji, a która była bezpośrednio związana z Polską, była kwestia ustalenia kształtu i przebiegu jej granic. W pierwszej kolejności chodziło granicę zachodnią oraz północną.

Jeszcze w trakcie obrad paryskich na Wielkopolsce wybuchło powstanie. Jako że w powstaniu zwycięstwo odnieśli Polacy, fakt ten usankcjonowano w traktacie pokojowym, przyznając naszemu krajowi prawa do Wielkopolski. Polska uzyskała także prawa do Pomorza Wschodniego, choć bez Gdańska, któremu nadano statut Wolnego Miasta. Wreszcie w traktacie zapisano, że o przynależności Górnego Śląska, Warmii, Mazur oraz Powiśla, bądź do Polski, bądź do Niemiec, zadecyduje tamtejsza ludność, podczas głosowania plebiscytowego.

3. Walki o granicę zachodnią, południową, oraz północną.

Śląsk Cieszyński

W dniu 5 listopada 1918 roku, czeski Narodny Vybor oraz polska Rada Narodowa, zawarły układ dotyczący wstępnego rozgraniczenia terenu Śląska Cieszyńskiego. Niemniej jednak, w dniu 23 stycznia 1919 roku, wojska czeskie gwałcąc poprzednie ustalenia, oraz korzystając z uwikłania wojsk polskich w konfrontację zbrojną z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, uderzyły na polską część Śląska Cieszyńskiego, zajmując ją aż po rzekę Wisłę. We wrześniu 1919 roku, mocarstwa zachodnie włączając się w spór polsko-czeski, postanowiły o potrzebie rozwiązania konfliktu na drodze plebiscytu. Aczkolwiek już podczas trwania wojny polsko-bolszewickiej, kraje Ententy wycofały się z wcześniejszych (wrześniowych) ustaleń i podzieliły sporne terytorium, arbitralnie. Polsce przypadła mniejsza część Śląska Cieszyńskiego (tj. około 44% terytorium), większą zaś przydano Czechosłowacji.

Wielkopolska i Pomorze

Na terenie Wielkopolski liczba Polaków przewyższała liczbę Niemców, co jednak, nie stanowiło argumentu wystarczająco przekonywującego, ku temu, aby Niemcy zechcieli zrzec się swoich ambicji państwowych do tego terenu.

W dniu 26 grudnia 1918 roku, w Poznaniu pojawił się Ignacy Paderewski. To wtedy, Niemcy chcąc sprowokować Polaków do starć, znieważali polskie i alianckie flagi, oraz atakowali ludność polską. Kolejnego dnia grudnia (27) zamieszki w Poznaniu, przerodziły się w powstanie. Już w pierwszym dniu walk, powstańcy przystąpili do opanowywania najważniejszych punktów strategicznych w mieście. W ich ręku znalazły się więc: prezydium niemieckiej policji (tam też pały pierwsze polskie ofiary powstania), zamek, dworzec, koszary, oraz cytadela. W dniu 6 stycznia 1919 roku, zdobyto ostatni punkt niemieckiego oporu, tj. lotnisko w Ławnicy.

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że powstańcom od samego początku trwania zrywu, sprzyjały różnego rodzaju okoliczności, a konkretnie, mające miejsce w Berlinie wystąpienia rewolucyjne czy zmęczenie niemieckich żołnierzy kilkuletnim konfliktem wojennym. Nie bez znaczenia, było także przejęcie dowodzenia, przez wysłanego tu ze stolicy, generała Józefa Dowbora-Muśnickiego (od 16 stycznia 1919 roku).

W tych miejscach Wielkopolski, gdzie Polacy przeważali liczebnie nad Niemcami, walki przebiegały szybko i kończyły się polskimi sukcesami. Znacznie gorzej było w takich miejscowościach jak, Chodzież, Inowrocław czy Nakło, gdzie Polacy stanowili mniejszość.

Dnia 8 stycznia 1919 roku, rządy na terenie Wielkopolski przejęła NRL, zaś w dniu 16 lutego 1919 roku, na skutek wygranej Polaków, powstanie przerwano.

Na Wielkopolsce, dotychczasową germanizację, zastąpiła polonizacja. W pierwszej kolejności zdecydowano się na wprowadzenie języka polskiego, jako języka urzędowego do administracji. Kolejnym krokiem, było sukcesywne zastępowanie niemieckich urzędników - Polakami. Na skutek wielkiej przychylności oraz datkom finansowym, przekazywanym przez tutejszą ludność, już z majem 1919 roku, na nowo uruchomiono działalność Uniwersytetu Poznańskiego.

Co ciekawe, na terenie Wielkopolski, w okresie popowstańczym, szerzył się specyficzny mit, można by nawet rzec utopia. A mianowicie, oddziałując na uczucia religijne oraz narodowe Polaków tego rejonu, starano się ich przekonać o wyższości Wielkopolski nad wszystkimi innymi polskimi dzielnicami i zaborami, a także o swoistej misji, do wypełnienia której, powołano Poznańszczyznę. Z całą pewnością, lansowanie tego typu przekonań, było w dużej mierze, podyktowane powstańczym sukcesem. Niemniej jednak, wydawało się, że sytuacja wymknęła się spod kontroli, w momencie, gdy na Wielkopolsce powszechnie zaczęto sobie zadawać pytanie: „Kto do kogo musi się przyłączyć, my do Warszawy czy Warszawa do nas?”

Jako że inicjatorem polityki mistycznych podszeptów oraz szerzenia haseł separatystycznych na Wielkopolsce, był Komisariat Naczelnej Rady Ludowej, on także, w pierwszej kolejności musiał ponieść skutki prowadzonej przez siebie polityki. Na jednym z posiedzeń, zorganizowanym w kwietniu 1919 roku, został poddany surowej krytyce, tym bardziej że lista zarzucanych mu czynów i prowokacji, wciąż się wydłużała. Tak bowiem oto, obok podsycania nastrojów dzielnicowych na Wielkopolsce, oskarżono go także o samowolę w sprawowaniu władzy, dyktatorskie zapędy, czy nadużycia wojskowe.

Zupełnie nową jakość w relacjach Wielkopolski z resztą kraju, wprowadził traktat pokojowy, ostatecznie potwierdzający przynależność byłej dzielnicy pruskiej do Polski. Przystąpiono do negocjacji w sprawie sprawowania przez Warszawę władzy nad Wielkopolską. Członkowie NRL domagali się powołania w stolicy Generalnego Delegata dla Ziem byłego Zaboru Pruskiego. Byłby on przedstawicielem i reprezentantem interesów dzielnicy w stolicy. Poznaniacy żądali także, aby Delegat był członkiem NRL, najlepiej o przekonaniach prawicowo-endeckich. Jego kompetencje, nakreślone przez działaczy Rady, dalece przekraczały uprawnienia, posiadane przez rząd. Nic więc dziwnego, że idea powołania poznańskiego Delegata w Warszawie, zakończyła się fiaskiem. W jego miejsce utworzono więc Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej. Z kolei, Ustawę o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej, parlament przegłosował w dniu 1 sierpnia 1919 roku. Tym samym przestała funkcjonować Naczelna Rada Ludowa.

Warto pamiętać, że już 11 lipca 1919 roku, zlikwidowano granicę celną pomiędzy Poznaniem a Królestwem Polskim. Końcem miesiąca, dotychczas obowiązującą markę niemiecką, zastępowała w Poznaniu, marka polska, zaś w dniu 1 września 1919 roku, na ziemiach Wielkopolski, zniesiono ostatecznie dotychczasowe prawodawstwo niemieckie.

Znalezienie się Wielkopolski w granicach odradzającego się państwa polskiego miało niezwykle istotne skutki, tak dla samej Polski, jak i dla jej egzystencji na europejskim forum politycznym. Już sam fakt zwycięstwa wielkopolskich powstańców w zrywie przeciwko Niemcom, wpływał na Polaków budująco, podsycał patriotyzm, jak również czynił walkę o kolejne fragmenty polskich ziem (jak również o polskie granice), zasadną. Nie bez znaczenia, był także fakt, że z przyłączeniem byłej dzielnicy pruskiej, wiązało się zasilenie państwa, potencjałem ekonomiczno-gospodarczym, oraz społecznym.

Na przyłączeniu do Polski, skorzystała także sama Wielkopolska. Dlaczego? Po pierwsze dlatego, że poprzez złączenie się z państwem polskim, przezwyciężono izolację oraz ograniczenia, na które każda z dzielnic w okresie zaborów, była narażona. Po drugie, Wielkopolska mogła się wzbić poza separatyzm niemiecki i szerzoną od lat germanizację. Ludność dzielnicy uzyskała dostęp do wszystkiego co polskie, jednocześnie mogła zarażać typowo pruskimi cechami ludność byłych zaborów, a więc pracowitością, gospodarnością, poczuciem przywiązania do prawa i praworządności.

Tak więc związanie Wielkopolski z państwem polskim, miało zaowocować korzyściami tak dla jednej, jak i dla drugiej strony. I zaowocowało.

Pomorze Gdańskie

Kolejną dzielnicą włączoną w granice niepodległego, powojennego państwa polskiego, było Pomorze Gdańskie. Przygotowania do tego uroczystego wydarzenia, rozpoczęto już 1919 roku. W ramach wspomnianych przygotowań:

- przystąpiono do organizowania pomorskiego urzędu wojewódzkiego

- w październiku 1919 roku, urząd wojewody pomorskiego, powierzono Stefanowi Łaszewskiemu.

W ramach przygotowań wojskowych, stworzono front pomorski, dowodzony przez generała Józefa Hallera. Z kolei, w listopadzie, strona polska oraz niemiecka, sygnowały stosowne porozumienia, w sprawie sposobu wycofywania żołnierzy niemieckich ze wspomnianego terenu, jak również w sprawie warunków czasowego pozostawania na ziemiach pomorskich, niemieckiej administracji. Wobec niemieckich ustępstw w wymienionych kwestiach, strona polska, wyrażała zgodę na nie likwidowanie niemieckich majątków, na terenie Pomorza, jak to przewidywał traktat paryski.

Wcześniejsze przygotowania o typowo polskiej specyfice, oraz ustalenia ze stroną niemiecką, wpłynęły na bardzo pokojowe i bezkonfliktowe przejęcie Pomorza przez Polskę. W dniu 10 stycznia 1920 roku, na Pomorzu, a dokładnie w Toruniu, Grudziądzu i Chełmie, pracę rozpoczęły polskie komisje odbiorcze. Z kolei, jednostki wojskowe z dniem 17 stycznia 1920 roku, znalazły się na Pomorzu, 18 stycznia, przejęły Toruń, 23 - Grudziądz, po czym w dniu 10 lutego, generał Haller, dokonał zaślubin Polski z morzem. Tym samym, dobiegał końca proces przejmowania przez państwo polskie Pomorza Gdańskiego. Na marginesie, warto pamiętać iż pierwszym komisarzem Polski na wspomnianym obszarze został Maciej Biesiadecki.

Warmia, Mazury, Powiśle

Plebiscyt mający określić przynależność Warmii, Mazur oraz Powiśla, bądź do Polski, bądź do Niemiec, miał zostać przeprowadzony w dniu 11 lipca 1920 roku.

Nad organizacją oraz przebiegiem, wspomnianego plebiscytu, czuwać miały komisje alianckie (sprawę tę regulowało stosowne porozumienie państw Ententy z dnia 9 stycznia 1920 roku, podpisane w Paryżu).

W czasie trwania kampanii przedwyborczej, antagonizowały się stosunki wzajemne pomiędzy mniejszościami wspomnianych obszarów. W dużej mierze, wynikały one z propagandy oraz działań agitacyjnych, prowadzonych tak przez stronę polską, jak i niemiecką. Przewidywano, że zwycięstwo w plebiscycie odniosą Niemcy. Na niekorzyść Polaków w przyszłym głosowaniu, rzutowały bowiem następujące przesłanki: niewielki poziom świadomości narodowej polskiej, wśród obywateli Warmii, Mazur oraz Powiśla, słabsza, gorzej zorganizowana akcja agitacyjna przedwyborcza, dopuszczenie do głosowania ludności tak niemieckiej, ja i polskiej urodzonej na wspomnianym terenie, choć go nie zamieszkującej. I wreszcie argument najistotniejszy. A mianowicie, zbliżanie się do granicy Prus Wschodnich, armii bolszewickiej.

Przewidywania więc, co do wyników plebiscytu, całkowicie się potwierdziły. Plebiscyt zwieńczyła przegrana Polaków. Na Powiślu za Polską opowiedziało się jedynie 7,6% głosujących, w powiecie olsztyńskim - 13,4%, a w powiecie sztumskim - 19,1%. Ostatecznie w dniu 12 sierpnia 1920 roku, Rada Ambasadorów przekazała stronie polskiej pięć wsi na Mazurach, oraz trzy wsie na Warmii.

Górny Śląsk

Traktat paryski stanowił, że o przynależności Górnego Śląska (bądź do Polski, bądź do Niemiec), miało rozstrzygnąć głosowanie plebiscytowe. Niemniej jednak, jeszcze przed podaniem powyższej informacji do wiadomości publicznej, nastroje tak antypolskie, jak i antyniemieckie, zaczęły się wyraźnie radykalizować. Ze strony niemieckiej, mnożyły się niewielkie wystąpienie (np. propagandowe) skierowane przeciwko Polakom, z kolei, Polacy tworzyli zręby działalności powstańczej (działania o wybitnie niepodległościowym charakterze, proponowali działacze POW na Górnym Śląsku).

Sytuacja społeczna, zwłaszcza po polskiej stronie, stawała się coraz bardziej napięta, coraz częściej i coraz wyraźniej, głoszono przekonanie, że jedynym wyjściem jest, zorganizowanie powstania na Górnym Śląsku. Okoliczności zmusiły do interwencji samego Ignacego Paderewskiego. W depeszy z Paryża, zwracał się Paderewski do działaczy POW, z prośbą o „(...) użycie wszelkich wpływów i środków do powstrzymania ludu śląskiego od powstania. Jakikolwiek krok nierozważny może stać się przyczyną zguby." Zadanie nie było łatwe. Tym bardziej, w czerwcu 1919 roku, kiedy to wola zorganizowania powstańczego zrywu przeciwko Niemcom na Górnym Śląsku, była tak namacalna i tak dotkliwa, że interweniować musiał sam Wojciech Korfanty. Już wówczas wiadome było, że wybuch powstania to jedynie kwestia czasu, i że jakiekolwiek, czy czyjekolwiek mediacje, nic na Górnym Śląsku nie pomogą.

I faktycznie, już w dniu 11 sierpnia 1919 roku, na Górnym Śląsku przystąpiono do strajku powszechnego, który sześć dni później, dnia 17 sierpnia, przekształcił się w pierwsze powstanie śląskie. Od samego początku, powstanie śląskie było nie tylko zrywem narodowym, zrywem Polaków przeciwko Niemcom, ale także zrywem społecznym, np. z udziałem komunistów, występujących przeciwko niemieckim junkrom i ich kapitalistycznej polityce.

I o ile solidaryzowała się ze sobą w powstaniu, ludność śląska, tak poparcia i chęci zaangażowania się w walkę o polskość na Górnym Śląsku, nie okazały warszawskie władze. Prawdopodobnie z obawy przed krajami Zachodu, stolica pozostawała bierna. Jakże żałosnym był obrazek, rysujący się na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Tak bowiem oto, stacjonujące tam regularne wojska generała Hallera, odmawiały wsparcia w boju, słabo uzbrojonym i idącym na niemal pewną śmierć, polskim powstańcom. W takich okolicznościach, Ślązakom nie pozostawało nic innego, jak toczyć z Niemcami, wojnę partyzancką, a po dziesięciu dniach powstania, poddać się.

Powstanie, pomimo że upadło, naświetliło na Górnym Śląsku, dwa niezwykle istotne problemy. Pierwszy to ten, jak wielki patriotami byli mieszkańcy Górnego Śląska, i jak wiele byli w stanie poświęcić, by ich ziemie po wojnie, weszły w skład państwa polskiego. Po drugie, niepowodzenie Polaków, wzbudziło jeszcze silniejsze uczucia ksenofobiczne i nacjonalistyczne, u mieszkających tu Niemców.

Zareagował Zachód Europy. Konsekwencją ratyfikowania traktatu pokojowego, wersalskiego, było skierowanie na obszar Górnego Śląska, żołnierzy z Wielkiej Brytanii, Francji oraz Włoch (styczeń-luty 1920 rok). Mieli oni kontrolować prace nad przygotowaniem oraz przeprowadzeniem plebiscytu. Z kolei w dniu 11 lutego 1920 roku, w Opolu, swoją działalność zainicjowała Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa. Także wobec interwencji ze strony państw Ententy, Niemcy zostały zmuszone do wydania amnestii dla polskich uczestników powstania, którzy tym samym mogli powrócić na obszar Górnego Śląska (amnestia z dnia 1 października 1919 roku).

Kolejny raz sytuacja na Górnym Śląsku, skomplikowała się w roku 1920. Niemcy zdając sobie bowiem sprawę, z zaangażowania politycznego, a nade wszystko wojskowego, na froncie wschodnim, w konflikcie z Rosją Radziecki, a co za tym idzie z prawdopodobnego osłabienia możliwości militarnych i dyplomatycznych Polski, choćby na Górnym Śląsku, zażądali rewizji traktatu pokojowego. Rewizja w ich przekonaniu miała oznaczać nadanie im praw do Górnego Śląska z pominięciem głosowania plebiscytowego.

Żądania niemieckie w naturalny sposób zaniepokoiły Polaków na Górnym Śląsku. Przystąpiono do opracowywania planu powstańczego. Niemal dokładnie na miesiąc przed wybuchem drugiego powstania śląskiego, plan POW był gotowy i dopracowany w szczególe. Przewidywał on między innymi: zajęcie przez powstańców południowo-wschodniej części spornego obszaru, następnie zaś skierowanie wojsk powstańczych w rejon Odry. Brano także pod uwagę, możliwość skierowania żołnierzy francuskich, stacjonujących na Śląsku Cieszyńskim, na teren Górnego Śląska.

Już 17 sierpnia 1920 roku, w wielu miejscach Górnego Śląska zorganizowano strajki protestacyjne, przeciwko przybyciu na tutejszy obszar jednostek francuskich. Co jednak istotne, inicjatorem strajków protestacyjnych nie był POW, a niemiecki Komisariat Plebiscytowy, z siedzibą w Katowicach.

Również 17 sierpnia, niemieccy bojówkarze zamordowali polskiego lekarza, Andrzeja Mielęckiego, i wywołali tym samym zamieszki z Polakami. Decyzją POW, drugie powstanie śląskie miało się rozpocząć w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 roku, i miało objąć dziesięć śląskich powiatów. Celem powstańców nie były duże miasta Śląska (tam bowiem stacjonowali alianci), ale niemieckie posterunki i biura niemieckiej administracji. Najcięższe walki miały miejsce w Mysłowicach, ale także w Wodzisławiu oraz Chorzowie. Można by rzec, że Niemcy nie bronili się zbyt zacięcie, jak również, że niemal w popłochu, ewakuowali się z Górnego Śląska.

Priorytetowym celem uczestników oraz władz drugiego powstania śląskiego, było doprowadzenie do zlikwidowania na terenie spornym, jednostek policji niemieckiej, oraz innych jednostek niemieckich o charakterze militarnym, oraz powołanie na ich miejsce tzw. straży obywatelskich.

Wychodząc naprzeciw powstańczym żądaniom, w dniu 24 sierpnia 1920 roku, Miedzysojusznicza Komisja Plebiscytowa, na drodze rozporządzenia, powoływała na Górnym Śląsku, Apo, czyli wspólną polsko-niemiecką policję, odgórnie zależną od aliantów. Rozporządzenie to, miało nie tylko usprawnić działalność polskiej Komisji Plebiscytowej, czy innych organizacji o charakterze pro polskim, ale nade wszystko, uwolnić ludność polską od ciągłych szykan i ciągłego terroru, stosowanych przez dotychczasową policję niemiecką.

W dniu 25 sierpnia 1920 roku, powstanie zakończono, zaś w dniu 28 sierpnia, strona polska i niemiecka, podpisały umowę o zaniechaniu dalszych gwałtów. Umową tą zapewniano społeczeństwu Górnego Śląska, względny spokój, warunki do pracy i egzystencji, oraz gwarancję utworzenia tzw. policji plebiscytowej.

W dniu 20 marca 1921 roku, przeprowadzono głosowanie plebiscytowe. Spośród 1,191 tysiąca głosujących za przynależnością do Polski opowiedziało się 479 tysięcy, za związkiem z Niemcami - 708 tysięcy. Ponieważ część głosów zdecydowano się unieważnić, plebiscyt nie oddawał realnego podziału narodowych interesów na Górnym Śląsku. Sprawa skomplikowała się do tego stopnia, że nawet członkowie Komisji Międzysojuszniczej, byli podzieleni co do możliwości wyznaczenia na Górnym Śląsku, terenu polskiego i niemieckiego. I tak, strona angielska oraz włoska, zdając sobie sprawę z potencjału gospodarczego oraz przemysłowego dzielnicy, opowiadały się za nadaniem jej niepodległego bytu, przy jednoczesnym powierzeniu Polsce, powiatu pszczyńskiego oraz rybnickiego. Francja stała na stanowisku, że Polsce należy oddać wszystkie te powiaty, w których ludność podczas głosowania, opowiedziała się za przynależnością do państwa polskiego.

W nocy z 2 na 3 maja 1921 roku, wybuchło trzecie powstanie śląskie. Poprzedzone strajkiem generalnym, w ciągu kilku dni zdołało objąć cały obszar plebiscytowy. Na czele powstania stanął, i w charakterze dyktatora wystąpił Wojciech Korfanty. W toku trwającego powstania, Polacy byli zmuszeni nie tylko do brania udziału w regularnych potyczkach zbrojnych, ale także musieli walczyć z niemieckim korpusami ochotniczymi (znanymi ze swych bestialskich posunięć).

I tym razem, nie zawiódł naród polski. Walczyli Ślązacy, ale nie tylko. Z Krakowa, Warszawy i innych rejonów, przybywali ochotnicy, gotowi do boju z Niemcami. W kraju organizowano także demonstracje solidarności ze Śląskiem.

Dnia 21 maja, Niemcy przystąpili do szturmu, którego zasadniczym celem, było zdobycie Góry Świętej Anny. Po ciężkich walkach, w dniu 5 czerwca, Niemcy zdobyli swój cel (Górę Świętej Anny). Z końcem miesiąca czerwca, strony przystąpiły do rozmów w sprawie zawieszenia broni. Do dialogu włączyła się także Komisja Międzysojusznicza. W dniu 5 lipca, zawieszenie broni, pomiędzy stroną polską oraz niemiecką, zostało ostatecznie podpisane.

Decyzją Rady Ligi Narodów, sporny obszar Górnego Śląska, podzielono w dniu 12 października 1921 roku. Stronie polskiej powierzono następujące powiaty: rybnicki, pszczyński, katowicki, lubliniecki, tarnogórski i świętochłowicki. Całość przyznanego nam terytorium wynosiła 3,2 tysięcy km2 powierzchni, tj. 29% obszaru plebiscytowego. Obszar zamieszkiwało 996 tysięcy ludności (tj. 46% ludności obszaru). Swoistym zadośćuczynieniem za trud Polaków w walkę o Górny Śląsk, było pozostawienie po polskiej stronie, większej części zakładów przemysłowych, a konkretnie 80% kopalń węgla, 66% kopalń cynku i ołowiu, oraz 60% wielkich pieców.

Od lipca 1922 roku, Polacy administrowali na przydzielonym im obszarze Górnego Śląska.

4. Walki o przebieg granicy na wschodzie.

W okresie tuż przed zakończeniem pierwszej wojny światowej, i tuż po jej zakończeniu, przebieg polskiej granicy wschodniej, wyznaczała linia frontu. Wobec ewakuowania wojsk niemieckich ze Wschodu, wojska polskie oraz Polacy, zetknęli się na wspomnianym obszarze, z operującymi tam wojskami bolszewickimi. Wobec chęci zrealizowania przez Józefa Piłsudskiego jego wizji państwa federacyjnego, wobec manifestowania przez Rosję Radziecką haseł komunistycznych oraz chęci szerzenia ich na zachodzie Europy, a wreszcie wobec zajęcia w styczniu 1919 roku, przez Armię Czerwoną Wileńszczyzny i Kowieńszczyzny, doszło do wybuchu wojny polsko-bolszewickiej, w latach 1919-1920, zakończonej pokojem ryskim w marcu 1921 roku.

Już w kwietniu 1919 roku, wojska polskie wkroczyły do Wilna (19 kwietnia). Wydarzenie to miało swoją symbolikę, odnosiło się bowiem w sposób bezpośredni, do wspomnianej wyżej, federacyjnej koncepcji państwa. Przybliżmy na czym w istocie miała ona polegać.

Po pierwsze, warto pamiętać, że u progu niepodległości ścierały się ze sobą dwie koncepcje co do granic i ziem wchodzących w skład państwa polskiego. Pierwsza z nich, jak już wyżej wspominano, nazywana federacyjną, była lansowana przez Józefa Piłsudskiego, oraz jego zwolenników. Widząc wroga w Rosji, Piłsudski opowiadał się za koniecznością powstania suwerennych państw: Białorusi, Litwy i Ukrainy, które byłyby pomostem oddzielającym Polskę od Rosji. Poza tym, widziano potrzebę stworzenia federacji w Europie Wschodniej, federacji litewsko-białoruskiej, oraz ukraińsko-polskiej. Mogłyby one z powodzeniem, stawić czoła rosyjskiemu niebezpieczeństwu. Druga z koncepcji, określana była mianem inkorporacyjnej. Jej piewcą był Roman Dmowski, oraz popierająca go Endecja, którzy wroga narodu polskiego upatrywali w Niemczech. A propos włączenia w granice państwa polskiego terenów wschodnich. Zwolennicy koncepcji inkorporacyjnej, uważali, że jest to możliwe jedynie w przypadku tych ziem, które w większości były zamieszkiwane przez żywioł polski, a co za tym idzie, które łatwo można by z Polską zasymilować.

Powodzenie koncepcji Piłsudskiego w dużej mierze zależało od ustosunkowania się do jego pomysłów, narodów: białoruskiego, litewskiego oraz ukraińskiego. Od samego początku było rzeczą wiadomą, że jeśli Ukraina ma być częścią składową wspomnianej federacji, to musi być ona traktowana przez Polaków, na zasadzie równości i poszanowania interesów obu stron. W przypadku zaś Białorusi oraz Litwy, mówiono raczej o narzuceniu warunków członkostwa w federacji, niż o równouprawnieniu. Niemniej jednak, wszystkie te przewidywania oraz założenia, pozostawały raczej w sferze wirtualnych planów, niż rzeczywistości. Czas pokazał bowiem, że ani Białorusini, ani Litwini, ani nawet Ukraińcy, nie byli w stanie w roku 1919, czy 1920 sprzeciwić się i wyrwać spod skrzydeł radzieckich.

Ważnym etapem wojny polsko-bolszewickiej, była wyprawa kijowska Piłsudskiego. 21 kwietnia 1920 roku, podpisał on z atamanem Semenem Petlurą (reprezentującym Dyrektoriat Ukraińskiej Republiki Ludowej), umowę w której Polska, uznawała niepodległość Ukrainy na wschód od rzeki Zbrucz, zaś Ukraina, zrzekała się pretensji do Galicji Wschodniej oraz Wołynia. W ramach wspomnianej umowy, strony zobowiązały się także do sojuszu wojskowego, skierowanego przeciwko bolszewikom. Tym samym w dniu 25 kwietnia 1920 roku, podniesiony do godności Marszałka, Piłsudski, rozpoczął wraz z Ukraińcami Petlury, ofensywę przeciwko Armii Czerwonej na Ukrainie. W toku prowadzonej akcji, wojska polsko-ukraińskie zajęły prawobrzeżną część Ukrainy, a w dniu 7 maja, okraczyły do Kijowa. Na tym właściwie sukcesy polsko-ukraińskiej ofensywy zakończyły się.

Na pole bitwy wkroczyli bowiem bolszewicy, którzy 14 maja rozpoczęli ofensywę na Białorusi, powstrzymaną po bardzo ciężkich walkach przez armię polską.

W dniu 10 czerwca, wojska polskie opuściły Kijów i przystąpiły do odwrotu.

1 lipca 1920 roku, wobec bezpośredniego zagrożenia państwa, sejm na wniosek premiera Władysława Grabskiego, powołał organ w postaci Rady Obrony Państwa. Z jej inicjatywy, ogłoszony został pobór ochotników do armii, dowodzonej przez generała Hallera. Wkrótce w jej szeregach znalazło się blisko 100 tysięcy żołnierzy.

Tymczasem, 4 lipca 1920 roku, rozpoczęła się właściwa ofensywa wojsk radzieckich na odcinku północno-zachodnim. W ciągu zaledwie dwóch tygodni, armia Tuchaczewskiego, zmusiła Polaków do wycofania się z Wilna (11 lipca), Mińska 14 lipca), Grodna (19 lipca) oraz Pińska. Kolejna klęska spadła na wojska polskie w nocy z 9 na 10 sierpnia, a to w związku z potrzebą oddania nieprzyjacielowi linii Bugu, i przemieszczenia się w rejon Wieprza i Wisły.

Polacy postanowili nie dawać za wygraną i przygotowywali plan ostatecznego uderzenia na siły nieprzyjaciela. Zgodnie z planem bitwy warszawskiej, bo o niej mowa, dnia 6 sierpnia, na mocy rozkazu wydanego przez marszałka, obrona polska miała się umocnić na linii Orzyc-Narew-Wisła-Wieprz, na południu zaś, na rzece Strypie. Następnie na przyczółku miasta, miano związać wojska bolszewickie, jednocześnie zaś skoncentrować polską grupę manewrową nad Wieprzem. To właśnie znad Wieprza, w drugim etapie bitwy, miano przypuścić atak na wojska Armii Czerwonej, szturmujące stolicę (atak znad Wieprza miał być prowadzony przez samego Piłsudskiego). Podczas trwania bitwy warszawskiej za wojska frontu północnego, miał odpowiadać generał Haller, za wojska frontu południowego, generał Wacław Iwaszkiewicz. Te pierwsze, miały utrzymać stolicę, te drugie, obronić Galicję Wschodnią oraz Lwów.

W dniach od 14 do 15 sierpnia 1920 roku, w zaciętych walkach pod Radzyminem, zatrzymano natarcie wojsk bolszewickich na Warszawę. W dniu 16 sierpnia, udało się Polakom prowadzonym znad Wieprza rozbić grupę mozyrską Armii Czerwonej. Z kolei, atak armii konnej Budionnego na Lublin, przerwały po wkroczeniu do Zamościa, wojska dowodzone przez generała Rydza-Śmigłego. W miesiącu wrześniu i październiku walki polsko-bolszewickie toczyły się jeszcze: w okolicach Równego, nad Niemnem (bitwa w dniach 20-26 październik), w Galicji Wschodniej (gdzie wypierano ostatnich Rosjan). Zmęczone wojną strony (tak polska, jak i bolszewicka), dnia 2 października 1920 roku, zdecydowały się na podpisanie rozejmu ryskiego.

Tymczasem, wojska polskie postępujące za wycofującą się armią bolszewicką, znalazły się na terytorium Litwy. Chcąc przyłączenia Wilna do Polski, z rozkazu Piłsudskiego, generał Lucjan Żeligowski, zajął miast (Wilno) z przyległościami, i na wspomnianym terenie powołał do życia tzw. Litwę Środkową. W konsekwencji przeprowadzonego tutaj plebiscytu, ludność, w większości polska, opowiedziała się za przynależnością Wilna do Polski.

Ostatecznie konflikt polsko-bolszewicki, zakończył się podpisaniem traktatu pokojowego w Rydze, w dniu 18 marca 1921 roku. Na jego mocy, ustaleniu uległa granica pomiędzy Polską, Rosją oraz Ukrainą Radziecką. Oparto ją na linii Dzisna-Dokszyce-Słucz-Korzez-Ostróg-Zbrucz. W traktacie ryskim, Polska zrzekała się wszelkich praw do ziem położonych na wschód od wspomnianej linii, zaś Rosja Radziecka i Radziecka Ukraina, na zachód od wytyczonej granicy. Poza tym, Polacy mieli uzyskać zwrot wszystkich dóbr narodowych i kulturowych, zawłaszczonych przez Rosję, począwszy od pierwszego rozbioru Polski, tj. od roku 1772. Rosja Radziecka miała także, wpłacić Polsce kontrybucję wojenną w wysokości 30 milionów rubli w złocie.

Na tym kończy się powojenna walka państwa polskiego o kształt i przebieg granic.

13.Traktaty pokojowe.

Traktat wersalski to główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany przez Niemcy i państwa ententy 28 czerwca 1919 roku. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny.

Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego, Romana Dmowskiego oraz Władysława Grabskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Radziecka nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który podpisał osobny pokój z Niemcami w 1918 (pokój brzeski).

Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:

10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye(traktat pokoju z Austrią)

27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (traktat pokojowy z Bułgarią)

4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon)

10 sierpnia 1920 z Turcją w Sevres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920)

W pierwszej części traktatu (artykuły 1-26), liczącego łącznie 440 artykułów zapisano powołanie Ligi Narodów.

Straty terytorialne Niemiec

Francja odzyskała obszary utracone w 1871 r. tj. Alzację i wschodnią Lotaryngię

Belgia uzyskała (zatwierdził to plebiscyt w 1920 r.) dwa pograniczne powiaty dotąd należące do Prus: Eupen i Malmedy, z ludnością walońską

Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część Wielkopolski i poważną część byłych Prus Królewskich (zwanych pod zaborem: Prusy Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza; ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 r., część górnośląskiego zagłębia przemysłowego

Dania uzyskała po plebiscycie przeprowadzonym w 1920 r. północną część Szlezwiku, o zdecydowanej przewadze ludności duńskiej

Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa, ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim

niemieckie terytoria kolonialne rozdzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów, tworząc tam mandaty A, B i C.

Czechosłowacja uzyskała mały skrawek na Górnym Śląsku, tzw. Kraik Hulczyński, na południe od Raciborza, o ludności złożonej z tzw. Morawców, mówiących narzeczem czeskim

obszar zaniemeński na krańcu Prus Wschodnich z portem Kłajpedą (do 1923 Memel), o przewadze ludności litewskiej, został oddany pod zarząd mocarstw, w praktyce francuski

Luksemburg, który do tego czasu wchodził w skład obszaru celnego Niemiec, został z niego wydzielony

na terenach wielonarodościowych miały się odbyć plebiscyty, decydujące o podziale : Górnego Śląska, Warmii, Mazur oraz Szlezwiku

Demilitaryzacja Niemiec

Wprowadzenie demilitaryzacji Nadrenii polegało na tym, że na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk.

W części V traktatu nakazano zmniejszenie liczebności armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy oraz zakazano wprowadzania powszechnego obowiązku służby wojskowej (Reichswehra). Miał obowiązywać zakaz wyposażania armii w czołgi i samoloty bojowe. Marynarka wojenna (Reichsmarine) mogła posiadać z większych okrętów jedynie:

6 pancerników

6 lekkich krążowników

12 kontrtorpedowców (niszczycieli)

12 torpedowców

Nie wolno było Reichsmarine posiadać okrętów podwodnych i lotnictwa morskiego. Liczebność personelu marynarki miała być zredukowana do 15 tys. ludzi. W traktacie zapisano, że wymiana okrętów może nastąpić po 15-20 latach od chwili ich zwodowania oraz zapisano limity wyporności nowych okrętów (np. pancerniki - 10 000 t, krążowniki - 6 000 t). Pozostawiono jednocześnie Niemcom jedynie przestarzałe pancerniki (typów Braunschweig i Deutschland) i krążowniki.

Fortyfikacje musiały zostać zniszczone.

Ciężary ekonomiczne nałożone na Niemcy

Na konferencji zapadła jedynie decyzja, iż po raz pierwszy w historii, reparacje wojenne zostaną wypłacone jako rekompensata za faktycznie poniesione w wyniku działań wojennych straty. Oszacowanie ich wysokości oraz możliwości płatniczych Niemiec pozostawiono Komisji Odszkodowań, która zakończyła swoją pracę w maju 1921 ustalając ich wysokość na 132 mld marek w złocie. Była to suma nierealistycznie wysoka głównie dzięki staraniom Francji, która widziała w reparacjach środek hamowania wzrostu potęgi gospodarczej Niemiec, których rewanżyzmu obawiała się przez cały okres międzywojenny. Mimo początkowej determinacji francuskiej by je wyegzekwować (okupacja zagłębia Ruhry w styczniu 1923), nigdy nie zostały spłacone. Na ich redukcji zależało głównie USA, które, w przeciwieństwie do Francji, środek utrzymania pokoju w Europie widziały w silnych gospodarczo Niemczech (plany Dawesa i Younga - redukcja niemieckiego zadłużenia).

Zobowiązania polityczne

Niemcy zobowiązały się do poszanowania suwerenności Austrii i wyrzekały się zamiarów Anschlussu

Niemcy uznały niepodległość Czechosłowacji i Polski

Sankcje

Zwycięskie mocarstwa postawiły w stan oskarżenia cesarza Wilhelma II za "najwyższą obrazę moralności międzynarodowej i świętej powagi traktatów". Ustanowiono specjalny trybunał dla oskarżonego władcy, składający się z 5 sędziów z USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Japonii. Zwrócono się ponadto do rządu Holandii z prośbą o wydanie cesarza (odmówili). Niemcy zostały zobowiązane do przekazania na wniosek mocarstw osób oskarżonych o popełnienie w czasie wojny czynów uznanych za zbrodnicze, "sprzeczne z prawami i zwyczajami wojennymi". Oskarżeni o popełnienie czynów przeciwko obywatelom danego mocarstwa mieli być sądzeni przed trybunałem tego państwa.

Gwarancje

Tytułem zagwarantowania przestrzegania traktatu przez Niemcy, mocarstwa zachodnie zdecydowały się okupować terytorium Niemiec na zachód od Renu (z kilkoma przyczółkami na wschodzie) na okres od 5 do 15 lat (3 strefy okupacyjne).

Ocena i następstwa traktatu wersalskiego

Delegacja USA na konferencję pokojowąWiele postanowień traktatu wersalskiego było krytykowane jako niewykonalne. Swój protest złożył między innymi angielski ekonomista John Maynard Keynes, który był doradcą podczas rokowań oraz, jako jedyny z delegacji niemieckiej, Otto Landsberg. Sprzeciw wobec traktatu wersalskiego wśród mieszkańców Niemiec stanowił podłoże popularności nazistów, która w efekcie doprowadziła do objęcia władzy przez Adolfa Hitlera. Hitlerowskie Niemcy odrzuciły ograniczenia traktatu w roku 1935.

Traktat wersalski miał wpływ na politykę wielu państw europejskich i w znacznym stopniu ukształtował zjawiska historyczne w dwudziestoleciu międzywojennym. Rozpad systemu wersalskiego był w dużej mierze wynikiem wycofania się USA z projektu Ligi Narodów i wykluczenia dwóch najsilniejszych krajów kontynentalnej Europy - Niemiec i Rosji Radzieckiej, które by wyjść z izolacji zawarły umowę w Rapallo.

14.Liga Narodów.

Do traktatu wersalskiego został dołączony statut nowej organizacji, nazywanej Ligą Narodów. Postulat jej powstania zawierało 14-punktowe orędzie prezydenta USA W. Wilsona. Liga Narodów przetrwała 20 lat (pierwsze posiedzenie w 1920 roku, ostanie w 1940, formalnie zaś rozwiązana w roku 1946). Głównym celem tej organizacji, w skład której miały wchodzić państwa walczące z Niemcami w I wojnie światowej, 10 państw neutralnych oraz państwa nowopowstałe, miała być ochrona pokoju i zapobieganie konfliktom zbrojnym. Do Ligi Narodów nie należała na razie Rosja Radziecka. Zupełnym zaskoczeniem stał się fakt, że nie weszły do niej Stany Zjednoczone, będące inicjatorem jej powstania. Kongres USA odrzucił zarówno ratyfikację traktatu wersalskiego, jak i członkostwo w Lidze. Stany Zjednoczone wróciły w ten sposób do tradycji izolacjonizmu na kolejne 20 lat. Dopiero Franklin Delano Roosevelt wprowadzi je ponownie do polityki międzynarodowej w okresie II wojny światowej.

Działalnością polityczną Ligi Narodów miała kierować Rada Ligi, której stałymi członkami były: Francja, Japonia

(do 1933 r.), Wielka Brytania, Włochy (do 1937 r.), Niemcy (1926-1933) i ZSRR (1934-39). Pozostałymi organami Ligi były Zgromadzenie Ogólne i Sekretariat (sekretariat był organem pomocniczo-technicznym, przygotowującym materiały dla Zgromadzenia i Rady). Liga nie posiadała żadnych sił zbrojnych. Jej siedzibą była Genewa w neutralnej Szwajcarii. O ile działalność polityczna Ligi zakończyła się ostatecznie fiaskiem, o tyle ogromną rolę odegrały prowadzone przez nią akcje humanitarne i działalność utworzonych z jej inicjatywy instytucji niepolitycznych. Liga zapoczątkowała akcję opieki nad uchodźcami, międzynarodową pomoc ofiarom epidemii, opiekę nad matką i dzieckiem. Przy Lidze Narodów powstały: Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (2 sierpnia 1920 r.) oraz Międzynarodowa Organizacja Pracy, zajmująca się ustawodawstwem pracy. Obie te instytucje po pewnych przekształceniach, działają do dnia dzisiejszego. Liga powołała Międzynarodowy Instytut Współpracy Kulturalnej, poprzednika obecnego UNESCO. Niezależnie od bezsilności w sferze politycznej i faktu, iż w praktyce rola Ligi sprowadzała się często do tego, że stanowiła ona forum rywalizacji angielsko-francuskiej, zostały stworzone pewne struktury i obyczaje współpracy międzynarodowej. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) kontynuuje wiele z nich.

Liga Narodów podejmowała próby osiągnięcia porozumienia w sprawie rozbrojenia. Pierwsza konferencja na temat redukcji i ograniczenia zbrojeń, z udziałem 21 państw obradowała w latach 1925-28. Jej wyniki nie były zadowalające, a postanowienia bardzo ogólnikowe. Druga tego typu konferencja z udziałem już 61 krajów, obradowała w Genewie w latach 1932-34.Także i na niej nie osiągnięto znaczących sukcesów na skutek nieprzejednanej postawy Niemiec. Zredagowano na niej m.in. traktat o rozbrojeniu morskim oraz opracowano definicję „agresora”.

Stosunkowo najsprawniej Liga Narodów działała przy kontrolowaniu mniejszych państw. Przykładowo, kiedy w 1922 r. Austria podpisała porozumienie w sprawie pożyczki, kontrolę nad wydatkami otrzymanych kredytów powierzono Komisarzowi Generalnemu Rady LN - w rezultacie podporządkowane mu zostały całe finanse Austrii.

Ostatnią próbą prowadzenia skutecznej polityki wspólnej na forum LN, była reakcja tej organizacji na napaść Włoch na Etiopię w 1935 r. Ogłoszono wówczas sankcje gospodarcze przeciwko Włochom. Obejmowały one zakaz eksportu surowców strategicznych, wstrzymanie importu towarów włoskich oraz wstrzymanie pożyczek i kredytów bankowych dla Włoch. Sankcje te nie miały jednak znaczenia wobec sabotowania ich przez niektóre kraje członkowskie LN.

Od 1936 r rola LN słabła coraz bardziej. Z aktywnej polityki międzynarodowej wycofały się kraje skandynawskie, propagując tzw. neutralność absolutną, aż do wystąpienia z LN włącznie. Proklamowanie we wrześniu 1936 r. zasady nieinterwencji wobec wojny domowej w Hiszpanii odbyło się już w zasadzie poza LN. W związku z atakiem Japonii na Chiny w 1937 r. nie było nawet zgody na sankcje gospodarcze - została tylko uchwalona rezolucja potępiająca agresora. Wreszcie konferencja monachijska w 1938 r. wykazała bezużyteczność LN w rozwiązywaniu najważniejszych spraw międzynarodowych.

15.Powstanie ZSRR.

Początkowo bolszewicy sądzili, że rewolucja rosyjska jest tylko wstępem do rewolucji światowej. Po stłumieniu ruchów rewolucyjnych (którym udało się przejściowo, zwłaszcza na Węgrzech i częściowo w Niemczech przejąć władzę), nieudanej wyprawie na Zachód (wojna polsko-bolszewicka) oraz załamaniu gospodarki rosyjskiej wskutek eksperymentów tak zwanego komunizmu wojennego, a także zniszczeń wojennych, bolszewicy zostali zmuszeni do zmiany kursu. W 1921 wprowadzono w życie nową gospodarkę rynkową (tak zwany NEP - Nowa Polityka Ekonomiczna), ograniczono terror, zachowując jednak zasadę dyktatury partii (zwanej dyktaturą proletariatu). Jednocześnie postanowiono dokonać umocnienia państwowości.

Lenin wymógł przekształcenie czterech republik radzieckich: Ukrainy, Białorusi, Rosji i Federacji Zakaukaskiej w konfederację, występując przeciwko planowi Stalina włączenia pozostałych republik do RSFSR jako republik autonomicznych. Związek republik powołano do życia 30 grudnia 1922. Pierwszym szefem rządu ZSRR został Lenin, a funkcje nominalnej głowy państwa sprawować mieli rotacyjnie przedstawiciele wszystkich republik.

16.Wojna domowa w Hiszpanii.

Notatka - Hiszpańska wojna domowa 1936-39

Przyczyny wybuchu:

a) feudalne stosunki społeczne

b) trzy rządzące siły- arystokracja, wojsko i kościół

c) nastroje antyfeudalne i antykościelne

d) utrata mocarstwowej pozycji ( przegrana wojna z USA 1898r o kolonie: Kuba , Filipiny i Puerto Rico, problemy z Marokiem)

e) źle prosperująca gospodarka

f) zwycięstwo w wyborach republikanów i socjalistów

1931- proklamowano republikę (Niceto Alcal Zamora)

18 lipca 1936 bunt woskowy - wybuch wojny domowej - przywódca gen.Francisco Franco (nacjonaliści)

Włączenie się do wojny Niemiec i Włoch.- pomoc nacjonalistom

Powołanie Komitetu Nieinterwencji - Londyn 9.IX36

Pomoc ZSRR i Meksyku dla republikanów

Brygady Międzynarodowe

1936 - nowy rząd - Largo Caballero

Franco mianowany generalissimo - główny dowódca sił zbrojnych nacjonalistów

1937- nowy przywódca republikanów-Juan Negri- zakupy broni o ZSRR

1938-bitwa nad Ebro- przegrana przez republikanów

1IV1939 koniec wojny ogłoszony przez Franco - początek jego dyktatury

Krwawy konflikt, nowe typy broni, nowe metody walki, mordowanie cywilów.

Lewica - republikanie, komuniści,anarchiści i socjaliści

Prawica - konserwatyści, monarchiści i falangiści (partia faszystowska)

17.Anschluss Austrii.

Anschluss (z niem. "przyłączenie") Austrii miał miejsce 12 marca 1938 roku. Było to jawne pogwałcenie postanowień traktatu wersalskiego, który zabraniał kiedykolwiek w przyszłości łączenia obu państw. Idea Anschlussu cieszyła się jednak poparciem znacznej części społeczeństwa obu państw.

Był to pierwszy krok do likwidacji państwa austriackiego. Wbrew radom Mussoliniego, kanclerz austriacki postanowił 13 marca 1938 roku przeprowadzić plebiscyt na temat zachowania niezawisłości Austrii. Wynik referendum był z góry wiadomy, także dla Hitlera, gdyż lud całkowicie wystąpiłby przeciwko Anschlussowi. Führer kazał odwołać referendum, co też rząd austriacki natychmiast uczynił. Zażądał także fotela kanclerza dla nazisty Arthura Seyss-Inquarta pod groźbą wprowadzenia wojsk niemieckich do kraju.

W nocy z 11 na 12 marca 1938 roku dwieście tysięcy żołnierzy niemieckich wkroczyło na teren Austrii, jak podaje oficjalny komunikat, "na prośbę rządu austriackiego". W dniu 12 marca przyjęto uchwałę o przyłączeniu Austrii do III Rzeszy. Dzień później Hitler proklamował połączenie obu państw. Austria była pierwszym państwem wchłoniętym przez potężną Rzeszę. W mniemaniu nazistów Anschluss był dobrowolnym połączeniem "młodszych" braci austriackich z Niemcami. Führer nareszcie spełnił swoje pragnienie - przyłączył ojczyznę do rządzonego przez siebie państwa.

Euforii Führera nie podzielało natomiast społeczeństwo austriackie, naturalnie oprócz grupy nazistów witających Hitlera jak swojego wybawcę. Lud zaprzedany przez swoich polityków, porzucony przez Zachód, stanął bezbronny w obliczu agresji. Przeżywał wielką tragedię, gdyż utracił swoje nowo powstałe państwo, które miało teraz zacząć wychodzić z kryzysu po upadku monarchii austro-węgierskiej.

Dla Niemców Anschluss to nie tylko satysfakcja Hitlera i jego współpracowników. Przyłączenie Austrii wydatnie zwiększyło potencjał ludzki i ekonomiczny III Rzeszy. Niemcy stały się drugim co do wielkości po Związku Radzieckim państwem w Europie.

18.Wojna Abisyńska.

Abisynia - dawne państwo afrykańskie leżące w tzw. Rogu Afryki.

Abisynia - dawna nazwa Etiopii, wywodząca się najprawdopodobniej od nazwy plemienia południowoarabskiego Habesz, które przywędrowało do Afryki przypuszczalnie jeszcze p.n.e. Uważa się, iż jedną z przyczyn, dla których Etiopczycy zrezygnowali z nazwy Abisynia i wprowadzili nową (Etiopia) jest pogardliwe znaczenie formy "habesz" w języku arabskim, oznaczające „mieszańca”.

Starą nazwę Abisynia zastąpiono formą Etiopia, występującą m.in. w tekstach biblijnych, gdzie nazwą tą opatrywany jest ten właśnie afrykański kraj.

Wojna włosko-abisyńska (1935-1936) była wynikiem włoskich dążeń do stworzenia jednolitej kolonii obejmującej Abisynię i wcześniej już należące do Włochów - Erytreę i Somalię Włoską, opanowanie źródeł Nilu Błękitnego i licznych, eksploatowanych dotychczas w minimalnym stopniu bogactw naturalnych.

Przewaga techniczna agresora zadecydowała o pokonaniu oporu Etiopczyków, z których tylko nieliczni posiadali broń palną. Po 7 miesiącach działań wojennych cesarz Etiopii Hajle Sellesje opuścił kraj, a B. Mussolini przeprowadził administracyjno-polityczną fuzję Etiopii, Somalii i Erytrei, które przyjęły nazwę Włoskiej Afryki Wschodniej.

Przed wybuchem wojny cesarz Hajle Syllasje występował do Ligi Narodów z prośbami o rozsądzenie sporu granicznego, lecz wskutek układów między Francją, Wielką Brytanią i Włochami, Liga Narodów nie próbowała interweniować w tej sprawie. Jedynie ZSRR protestował przeciwko poczynaniom włoskim. 3 dni po wybuchu wojny Liga Narodów uznała, że rząd włoski dopuścił się nieuzasadnionej agresji na członka Ligi i zapowiedziała wprowadzenie sankcji ekonomicznych dla agresora. Sankcje wprowadzone 10 listopada nie objęły jednak najważniejszego surowca - ropy naftowej. Ożywiła się Wielka Brytania która liczyła na podzielenie stref wpływów w Etiopii z Włochami; Francuzi nie protestowali, zgodnie z obietnicą daną Mussoliniemu; zaś USA wprowadziło zakaz sprzedaży broni walczącym stronom co szczególnie ugodziło w Etiopczyków.

19.Pakt Ribbentropp-Mołotow.

28.08.1939 Pakt Ribbentrop-Mołotow podpisany przez ministra spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesława Mołotowa oraz przez ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joahima von Ribbentropa.

Pakt odnosi sie zarówno do oficjalnego 10-letniego paktu o nieagresji między tymi państwami, jak i do tajnego protokołu dotyczącego podziału Europy środkowej i wschodniej.

Prorokół tajny:

1. w wypadku nastąpienia terytorialnych lub politycznych zmian na terenach należących do państw bałtyckich

( Finlandia, Litwa, Lotwa, Estonia ), północna granica Litwy stanowić bedzie granicę między strefami interesów

Niemiec i ZSRR. W związku z tym obie strony uznają interesy Litwy w rejonie Wilna.

2. w razie zmian terytorialnych i politycznych na obszarach należacych do państwa polskiego, strefy interesów

Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone mniej więcej wzdłóż lini rzek Narew-San-Wisła.

Zagadnienie, czy interesy obu stron czynią pożądanym utrzymanie odrębnego państwa polskiego i jakie maja

być jego granice tego państwa, może być ostatecznie roztrzygniete w toku wydarzeń politycznych.W każdym

razie oba rządy rozważą tę sprawę w drodze przyjaznego porozumienia.

3. Jeżeli idzie o Europę pd-wsch to strona radziecka podkreśla swoje zainteresowanie Besarbią. Ze strony niemieckiej

stwierdza się zupełne desinterressement odnośnie tego terytorium.

4. Protokół niniejszy traktowany będzie przez obie strony jako ściśle tajny.

Dla Japoni i Włoch podpisanie przez Niemcy sojuszu z ZSRR było pogwałceniem paktu antykominternowskiego z 1936 roku oraz paktu stalowego z maja 1939r., które zakładały, że w ważnych posunięciach politycznychHitler będzie informował swych sojuszników.Pakt miał obowiązywać do 1949r., lecz został zerwany prze III Rzeszę 22.06.1941 napaścią na ZSRR.Pakt był w rzeczywistości przykrywką, by Hitler mógł zdobyć Europę.Po agresji obu państw na Polskę ( 1.09.1939 Niemcy i 17.09.ZSRR) zawarto 28.09 układ o "granicyprzyjaźni" tzw. czwarty rozbiór Polski. To własnie udział w tym rozbiorze ostatecznie przekonał Stalinado podpisania paktu z Niemcami.

20.Kampania wrześniowa.

Niemcy faszystowskie występują przeciw burżuazyjnej Polsce. Przygotowane zostały dwa plany, a mianowicie: Wschód oraz Zachód. Miała być to wojna manewrowa. Przyłożono się bardziej na Wschód, to znaczy w stronę ZSRR. Został tam utworzony KOP (czyli Korpus Ochrony Pogranicza), który miał chronić terenów przy granicy z ZSRR. W skład jego wchodziło około 30 tysięcy doskonale wyszkolonych oraz uzbrojonych żołnierzy. Napad na Polskę miał miejsce bez wcześniejszego wypowiedzenia wojny. 1 września 1939 roku o godzinie 4:45 niemieckie lotnictwo zbombardowało lotniska, poszczególne miejskie ośrodki i węzły komunikacyjne. Pancernik o nazwie "Schleswig - Holstein" zaczął ostrzeliwać Westerplatte, gdzie oddziałami dowodził major Henryk Sucharski. Wojskowe jednostki nieprzyjaciela przekroczyły granice polskiego państwa od strony Moraw, Śląska i Słowacji.

Trzecia Rzesza przeciwko Polsce skierowała równowartość aż 70 dywizji piechoty (w tym 6 pancernych dywizji, 7 zmotoryzowanych, 2 armie lotnicze) łącznie liczących około 1,7 miliona żołnierzy. Opracowany plan niemiecki tzw. "Fall Weiss” (czyli Biały Plan) miał być błyskawiczną wojną - blitzkrieg - polegającą na ataku zmasowanych dywizji pancernych (generał Guderian - ojciec niemieckich pancernych jednostek). Plan ów zakładał uderzenie od dwóch stron, 2 rozcinające uderzenia: jedno z Górnego Śląska a drugie z Prusów Wschodnich. Siłami lądowymi dowodził generał Walther von Brauchitsch. Jedna spośród dwóch grup armii była dowodzona przez generała Fedora von Bocka, nacierała ona z Pomorza oraz z Prus Wschodnich, natomiast drugą prowadził generał Gerd von Rundstedt a nacierał z terenów Górnego Śląska oraz Słowacji. Miały one oskrzydlić siły zbrojne Polski na obszarach, leżących na zachód od rzeki Wisły, zakładając niejako podwójne kleszcze.

Polska tej ogromnej nawale mogła jedynie przeciwstawić ok. 1,1 mln ludzi, 400 bojowych samolotów, 600 czołgów. Polska armia złożona była z: 30 dywizji piechoty, 11 brygad kawalerii oraz 2 brygad pancerno - zmotoryzowanych. Wodzem naczelnym polskich wojsk był marszałek Edward Rydz-Śmigły, zaś szefem sztabu generał Wacław Stachiewicz.

W nocy z 17 na 18 września polskie władze przeszły na obszar Rumunii aby następnie dostać się do Francji i kontynuować wojnę. Na terenie Francji powstał wówczas rząd polski na uchodźstwie. Prezydent Ignacy Mościcki mianował na swojego zastępcę Władysława Raczkiewicza, który to przebywał we Francji. Objął on swoje stanowisko 30 września 1939 roku i powołał rząd na czele z Władysławem Sikorskim. Przywódcy ZSRR oraz Niemiec nie uznali polskiego rządu we Francji. Dnia 28 września 1939 roku ministrowie zagraniczni tychże państw podpisali kolejne układy dotyczące losów Polski. Ustalono, że nowa granica pomiędzy ZSRR i Niemcami ma biec wzdłuż rzek: Bug - Narew - San. Opanowaną część Polski podzielili Niemcy na Generalne Gubernatorstwo czyli teren okupowany, zaś reszta ziem została wcielona.

Do sowieckiej niewoli dostało się aż 180 tysięcy żołnierzy, w tym 20 tysięcy oficerów.

Etapy obronnej wojny:

1) I etap 1 - 8 września 1939 roku - o przełamanie obrony polskiej (3 września 1939 r. Anglia oraz Francja wypowiedziały Niemcom wojnę)

2) II etap 9-16 września 1939 roku - linia frontu zostaje przełamana na linii Wisły i Sanu (17 września wkroczenie ZSRR)

3) III etap 17.09.-02.10.1939 r.- obrona Warszawy, dnia 30 września stolica skapitulowała, również bitwy świętokrzyskie i upadek Modlina.

21. Radziecko - fińska wojna oraz podbój krajów bałtyckich.

Przyczyna wybuchu wojny: żądania ZSRR odnośnie zmiany granic - zamierzano odebrać Finlandii przesmyk Karelski, bowiem był to ważny punkt dla Związku Radzieckiego. Stalin chciał wydłużyć rosyjską granicę z fińskim państwem od Leningradu, jaka wynosiła tylko 23 km, także linia, która łączyła Leningrad z Murmańskiem oraz Archangielskiem przebiegała bardzo blisko granicy.

ZSRR realizował swój ekspansyjny plan. Po przejęciu ziem polskich miała w planie poszerzenie obszaru oraz umocnienia strategicznej pozycji dzięki pozyskaniu państw bałtyckich. Podpisano sojusznicze układy z Estonią, Łotwą, Litwą. Podpisanie tych układów sojuszniczych wykorzystane zostało do opanowania strategicznych punktów i przygotowania politycznych przewrotów. Była to tzw. "prybałtyka", jeszcze do niej należała Finlandia. Dnia 5 października 1939 roku rząd Związku Radzieckiego zaproponował wymianę Finlandii, tak aby odsunąć granicę zarówno od Leningradu jak i od linii kolejowej. W Finlandii nie przyjęto propozycji uważając, iż przesunięcie granicy znacznie pogorszyłoby bezpieczeństwo Finlandii.

Związek Radziecki uznał, że Finlandia nie dotrzymała układu o nieagresji i zerwał stosunki dyplomatyczne. Radzieckie wojska z leningradzkiego okręgu wojennego przekroczyły granicę 30 listopada. Tym czasem grupa fińskich komunistów w ZSRR na czele z Otto Kqusinenem proklamowała stworzenie nowego ludowego rządu Finlandii. Po utworzeniu proklamował on powstanie Ludowej Republiki Finlandii, z jaką Związek Radziecki nawiązał stosunki dyplomatyczne pomimo, że nie dysponowała swoim własnym terytorium.

Mimo mniejszej siły, którą posiadała Finlandia radzieckie wojska nie umiały sforsować obronnej linii wojsk fińskich - tzw. linii Mannerheima. Fiński rząd skierował się do Ligi Narodów z oficjalną skargą na radzieckiego agresora. Powołana została specjalna Komisja Fińska. Dnia 14 grudnia 1939 roku na wniosek tejże komisji Związek Radziecki został wykluczony z Ligi Narodów i w taki sposób istnienie owej organizacji utraciło rację bytu. Zarówno państwa osi oraz alianci zdecydowanie wspierali Finlandię.

W lutym roku 1940 jednostki Czerwonej Armii przełamały linię Mannerheima, a następnie ruszyły w kierunku Helsinek. Układ pokojowy został podpisany 12 marca roku 1940. Ludowy rząd na czele z Otto Kuusinenem uległ rozwiązaniu. Skutki tego układu to między innymi:

- przesunięcie fińsko - radzieckiej granicy o 150 km od Leningradu,

- przejęcie przez ZSRR Przesmyku Karelskiego z Wyborgiem, zachodnich i północnych wybrzeży jeziora Ładoga, półwyspu Rybackiego i Średniego oraz wydzierżawienie półwyspu Hanko w celach wojskowych,

- Finlandii zakazano utrzymywania okrętów podwodnych oraz lotnictwa wojskowego na wodach Oceanu Północnego.

Finlandia mimo klęski zdołała obronić swą niepodległość, zaś ZSRR odniósł klęskę militarną i polityczną.

22.Bitwa o Anglie.

Już w lipcu 1949 r. Hitler nakazał opracowanie planu inwazji na Wielką Brytanię. Dowództwo niemieckie przygotowało operację o kryptonimie Seelöwe (Lew morski). Zakładała ona przeprowadzenie lądowania wojsk niemieckich na brytyjskim wybrzeżu i szybkie przeprowadzenie ataku na Londyn. Inwazja miała zostać poprzedzona zakrojonymi na wielką skalę działaniami powietrznymi, aby w obliczu brytyjskiej przewagi na morzu zapewnić powodzenie niemieckiego desantu. 8 sierpnia Niemcy rozpoczęli lotnicze natarcie. Uderzyli na porty, konwoje morskie i lotniska. 7 września Niemcy zaczęli atakować brytyjskie miasta. Celem tych działań było wywołanie w społeczeństwie brytyjskim psychozy strachu i paniki. działania te nie przyniosły skutku. Pomimo trwających trzy miesiące wysiłków niemieckiego lotnictwa bitwa o Anglię została przez Niemcy przegrana. Hitler musiał zrezygnować z podboju wyspy.

23. Agresja Niemiec na ZSRR

Plan ataku Niemiec na ZSRR opatrzony był kryptonimem „Fall Barbarossa” (rudobrody). Powodem napaści na Związek Sowiecki była chęć uzyskania dojścia do Morza Kaspijskiego (tereny bogate w ropę naftową) i opanowanie portu Baku. Plan zakładał dotarcie do Moskwy w czasie szybkiego marszu i zmuszenie Stalina do podpisania pokoju na warunkach niemieckich.

Stalin był pewny paktu Ribbentrop-Mołotow z 1939r, jednak w 1941r zdecydował się na zawarcie paktu o nieagresji z Japonią. Pakt ten podpisali premierzy spraw zagranicznych obu państw Matsuoka i Mołotow.

22.VI.1941r, niemal dokładnie w rocznicę wkroczenia do Rosji wojsk napoleońskich, trzymilionowa armia niemiecka uderzyła na Związek Radziecki. Uderzenie nastąpiło w trzech kierunkach. Z terenu Prus Wschodnich grupa armii północ pod dowództwem gen. von Leeba przemieszczała się na Leningrad i miała za cel zdobycie miasta. Grupa armii środek (gen. Bock) uderzyła z terenów Generalnego Gubernatorstwa i ruszyła w kierunku Moskwy. Grupa armii południe (gen. Rundsted) uderzyła z Rumunii i Słowacji, mając za cel dotarcie do Baku.

Od VI do IX trwała ofensywa wojsk niemieckich w głąb Rosji bez większego oporu ze strony Rosjan. Nie odbyła się jako taka wojna graniczna. Stalin był zaskoczony, armia czerwona źle przygotowana, brak dobrej kadry oficerskiej po czystce z 1937r, a część narodów bałtyckich i Ukraińców widziała w zaistniałej sytuacji szansę na uniezależnienie się od Rosji. Armia północ zajęła republiki nadbałtyckie i dotarła do Leningradu lecz nie zdołała zdobyć miasta (oblężenie trwało do I.1944r). Armia środek zdobyła Mińsk, Orszę i została zatrzymana 90km od Moskwy (załamanie się planu „Fall Barbarossa”).

Sojusznikami Niemiec były: Finlandia, Rumunia, Słowacja, Węgry, Włochy oraz formacje ochotnicze z Belgii, Chorwacji, Danii, Francji, Hiszpanii (tzw. błękitna dywizja) i Norwegii. W tym okresie opanowane zostało terytorium, na którym mieszkało 40% ludności ZSRR, a ponad 3 mln żołnierzy radzieckich dostało się do niewoli.

Niemcy nie poparli dążeń niepodległościowych, w tym także Ukraińców, co uważa się za błąd Hitlera, który nie docenił możliwości tego narodu. Przywódca Ukraińców Stepan Bandera został aresztowany. Powstawały jednak oddziały ukraińskie walczące z Niemcami, a także z partyzantką radziecką i polską. Dopiero w 1944r tzw. „banderowcy” i „melnykowcy” stali się Niemcom potrzebni, a ich przywódcy uwolnieni. Część wstępowała do Dywizji SS Galizien. Na terenie republik bałtyckich powstały dywizje: kozacka, a w 1944 - tataro-turkmeńska i kaukaska. Z oddziałów pomocniczych utworzonych w wyniku rekrutacji wśród jeńców radzieckich powstała Rosyjska Armia Wyzwoleńcza (ROA), którą dowodził Andrieji Własow.

Niemcy opracowali tzw. Generalny Plan Wschód, przewidujący, że na terenach rosyjskich zostaną osiedleni Niemcy, a ludność słowiańska będzie siłą roboczą. Jej część miała zostać przesiedlona na wschód, by przygotować tereny pod dalszą kolonizację niemiecką.

14.VIII.1941r miało miejsce spotkanie Roosevelta i Churchila na pancerniku „Prince of Wales”, które zaowocowało podpisaniem Karty Atlantyckiej. Jej celem było stworzenie świata bez rządów totalitarnych. We wrześniu do dokumentu przystąpił Stalin, jednak z zastrzeżeniem, że nie deklaruje się szanować granic sprzed 1939r, na co Anglia i USA przystały. Słynne 4 wolności Roossevelta to: wolność religii, wolność słowa, wolność od nędzy i wolność od strachu.

Kongres amerykański uchwalił ustawę o pomocy i dzierżawie, co oznaczało, że prezydent Roosevelt ma prawo do samodzielnego podejmowania decyzji o pomocy na rzecz państw zachodnich.

Atak Japonii na Pearl Harbor 7.XII.1941r stał się początkiem czynnego udziału Stanów Zjednoczonych w wojnie.

Od XII.1941r trwała kontrofensywa rosyjska, której dowodził gen. Żukow. Wojska niemieckie zostały zmuszone do cofnięcia się o 100-200 km.

Niemcy postawili sobie za nowy cel zajęcie terenów Ukrainy, która była zapleczem rolniczym Związku Radzieckiego, i odcięcie jej od ZSRR. Z terenów Rostowa planowano dotrzeć do rzeki Wołgi i tam rozdzielić się na dwie grupy. Celem pierwszej z nich było dotarcie do Baku (zatrzymani w rejonie Astrachania). Celem drugiej grupy stało się zaatakowanie Moskwy od strony południowej (zatrzymani w rejonie Stalingradu). Oblężenie Stalingradu (VIII.1942) doprowadziło do jego zniszczenia aż w 90%. Częścią armii niemieckiej walczącej pod Stalingradem dowodził gen. von Paulus podniesiony do rangi marszałka tuż przed podpisaniem aktu kapitulacji 2.II.1943r. Jego armia złamała się m.in. pod wpływem ostrej zimy i głodu. W rezultacie 500 tys. żołnierzy niemieckich dostało się do niewoli.

Po przełomie stalingradzkim zaczęły się ciężkie walki na środkowym i południowym odcinku frontu. Od VII do IX toczyła się, największa w czasie II wojny światowej bitwa pancerna o łuk kurski (Kursk, Orzeł, Biełgorod). Plan bitwy obejmowała niemiecka operacja „Cytadela”, która za cel stawiała odzyskanie inicjatywy strategicznej na froncie. Hitler bardzo liczył na nowe czołgi typu „Tiger” i „Panther”. Po stronie Niemiec walczyło ponad 500 tys. żołnierzy lecz zwycięstwo odniosła Armia Czerwona. Niemcy zostali odepchnięci o ponad 300 km, armia radziecka przekroczyła Dniepr i wyzwoliła Kijów. Inicjatywa przeszła w ręce ZSRR od bitwy pod Stalingradem.

W bitwie pod wsią Prochorowka utknęło 1100 czołgów. Sukces odnieśli Rosjanie. Stalin użył nowych dział tzw. katiuszy (gen. Żukow i gen. Wasilewski).

24.Zwycięzcy i pokonani. Podział Europy.

II wojna światowa miała tragiczne skutki dla obywateli państw biorących udział w wojnie. Straty ponieśli przede wszystkim cywile - zginęło łącznie prawie 33 miliony ludzi niechcących mieć nic wspólnego z działaniami wojennymi. Wojna doprowadziła do dużego zniszczenia w miastach o dużym znaczeniu strategicznym, takich jak Warszawa, Stalingrad, Cherbourg, Drezno, Tokio czy Berlin, a także tragicznych dla Japończyków wybuchów dwóch bomb atomowych (w Hiroshimie i Nagasaki), wskutek czego bezpośrednio zginęło nie mniej niż 150 000 osób a kilkadziesiąt tysięcy zostało ciężko rannych (co doprowadziło znaczną ich część do szybkiej śmierci), a dalsze zgony nastąpiły wskutek promieniowania. Znana jest także zbrodnicza działalność hitlerowców zakładających obozy koncentracyjne prowadzące do eliminowania w wyrafinowany i okrutny sposób ludzi innych narodowości (szczególnie do zagłady Żydów, którzy doznali tzw. holokaustu).

Winston Churchill, Franklin Delano Roosevelt, i Józef Stalin na konferencji w Jałcie w 1945 roku.Wskutek wojny z powodu zniszczeń i strat materialnych pozycję na arenie międzynarodowej straciły Wielka Brytania, Japonia, Niemcy i Francja. Od teraz los Europy zależał od USA i ZSRR, które to państwa podjęły wysiłek o odbudowanie zniszczeń w państwach znajdujących się w strefie wpływów. Podział utworzonych bloków na Zachód i Wschód (początek zimnej wojny)nastąpił w lutym 1945 roku na konferencji w Jałcie. Na konferencji ustalono, że w danym bloku znajdą się państwa, które zostały wyzwolone przez jego zwierzchnika. Na tej zasadzie w europejskim bloku zachodnim znalazły się wszystkie państwa z ustalonym przez USA ustrojem demokratycznym, ale także wszystkie państwa nie biorące udziału w wojnie. ZSRR zyskało kontrolę nad zdobytymi przez siebie państwami, w których wprowadziło komunizm.

Podział administracyjny okupowanych Niemiec w latach 1945-1949.Ustalono także podział graniczny państw po wojnie. Niemcy i Austria zostały karnie podzielone na po cztery strefy okupacyjne: północno-zachodnią w administracji Wielkiej Brytanii, południowo-zachodnią w administracji Francji, południowo-wschodnią nadzorowaną przez USA (w tej właśnie strefie w 1946 w Norymberdze odbyły się procesy norymberskie skazujące zbrodniarzy wojennych) i północno-wschodnią we władaniu ZSRR, a także podzielono Berlin i Wiedeń według takiej samej zasady. USA dodatkowo przejęło kontrolę nad miastami Bremą i Bremerhaven. Wyzwolono Norwegię, Holandię, Belgię, Luksemburg, Danię, Grecję i Francję, powołując tam nowe rządy i przywracając ich istnienie na mapie Europy. Włoska Republika Socjalna została rozwiązana, stworzony zaś tam został ustrój demokratyczny. Od zachodu według biegu rzek Odry i Nysy Łużyckiej, od południa według naturalnych granic górskich, od wschodu według granic rzeki Bug i od północy na północnych Mazurach utworzono granice zbudowanego w 1945 roku państwa komunistycznego zwanego Polską Rzeczpospolitą Ludową. Anektowane przez III Rzeszę Czechy wraz z Morawami przyłączone zostały ponownie do Słowacji, a w ponownie powstałej Czechosłowacji ustalono ustrój komunistyczny. Tak samo było w Węgrzech, Rumunii, przywróconej Jugosławii, Bułgarii i znowu niepodległej Albanii. Pozostawione zostały: warunki pokoju po wojnie lapońskiej (ZSRR zachowało tereny odebrane Finlandii i zaprowadziło tam socjalizm) i aneksja Estonii, Litwy i Łotwy przez ZSRR. Węgry musiały oddać wszystkie tereny zagrabione Rumunii i Słowacji w czasie wojny.

Japonia, okupowana przez USA do 1952, straciła wszystkie swoje zamorskie terytoria, począwszy od Tajwanu, Hajnanu, Mandżurii i wschodnich Chin na rzecz Republiki Chińskiej, Sachalinu i Kuryli na rzecz ZSRR, Azję Południowo-Wschodnią na rzecz Wielkiej Brytanii i Francji, kończąc na stracie Korei zamienionej na dwa oddzielne państewka kontrolowane przez USA i ZSRR. Cesarz Hirohito musiał skazać na śmierć rodzimych zbrodniarzy wojennych tj. Hideki Tojo i zaprowadzić monarchię konstytucyjną, co uczynił w 1946 roku.

Alianci podjęli działania mające na celu nie doprowadzić do powstania takich konfliktów jak ten. Powołana została Organizacja Narodów Zjednoczonych mająca nadzorować państwa świata i przeciwstawiać się przejawom łamania praw człowieka w nich. Państwa należące do ONZ zobowiązały się nie dopuścić do władzy partii o poglądach neonazistowskich, a nawet je delegalizować. Zakazano propagowania symboli swastyki. Zajęto się także sprawą okaleczonego przez holokaust narodu żydowskiego, co doprowadziło do stworzenia państwa dla tego narodu, zwanego Izrael, na brytyjskich wcześniej terytoriach Palestyny.

25.Kryzys powojenny.

Plan Marshalla (oficjalna nazwa ang.: European Recovery Program) program pomocy gospodarczej Stanów Zjednoczonych dla Europy, mający służyć odbudowie gospodarek poszczególnych krajów po drugiej wojnie światowej; uchwalony przez Kongres w 1948 r. i preliminowany na lata 1948-1951, kiedy to oficjalnie się zakończył. Potoczna nazwa planu pochodzi od nazwiska sekretarza stanu USA, gen. George'a Marshalla[1], który zaprezentował jego koncepcję 5 czerwca 1947 r. na Uniwersytecie Harvarda. Autorami zasadniczej koncepcji planu byli George Kennan i William Clayton. Plan został oficjalnie przedstawiony 12 lipca 1947 na konferencji w Paryżu, na którą zaproszono wszystkie kraje europejskie. 3 kwietnia 1948 r. Kongres uchwalił ustawę Foreign Assistance Act of 1948, w której zawarto podstawowe zasady programu.

Z każdym z krajów, który zdecydował się przyjąć warunki programu, Stany Zjednoczone podpisywały dwustronne umowy. Plan Marshalla zaproponowano wszystkim państwom europejskim, łącznie z ZSRR i krajami Europy Środkowej.[2] Początkowo chęć przystąpienia do planu wyraziły Polska i Czechosłowacja, ale ZSRR - faktycznie osobistą decyzją Józefa Stalina - wymusił wycofanie już złożonej deklaracji udziału Czechosłowacji w konferencji paryskiej i niezłożenie już przygotowanego akcesu Polski do inicjatywy amerykańskiej.

Państwa uczestnicy otrzymywały z USA pomoc w postaci towarów, które były niezbędne do odbudowy gospodarek, zaś środki finansowe ze sprzedaży tych dóbr były przeznaczane na inwestycje. Programem zarządzała ze strony amerykańskiej Administracja Współpracy Gospodarczej (Economic Cooperation Administration), która działała poprzez swe lokalne przedstawicielstwa i powołane przez siebie w krajach uczestniczących w programie przedsiębiorstwa. Z Planem Marshalla wiązały się bezpośrednio także inne programy pomocy, na przykład program wsparcia technicznego (Technical Assisstance Program) i Program Wsparcia Wzajemnej Obrony (Mutual Defence Assistance Program), które zostały ostatecznie przekształcone w jednolity Program Wzajemnego Bezpieczeństwa (Mutual Security Program).

Propozycja amerykańska, zmierzająca do zachowania gospodarczej całości Europy w warunkach wolnego handlu i gospodarki rynkowej, była nie do zaakceptowania przez ZSRR wobec sowieckich planów narzucenia pełnego podporządkowania gospodarczego i zmilitaryzowanej gospodarki państwowej krajom Europy Środkowo-Wschodniej. Państwa satelickie ZSRR - niezależnie od rzeczywistych interesów tych krajów i stanowiska ich rządów (zdominowanych już zresztą uprzednio przez partie komunistyczne) - musiały się podporządkować nadrzędnemu interesowi hegemona i woli Stalina. Plany upaństwowienia i militaryzacji gospodarek krajów bloku sowieckiego zostały w konsekwencji przeprowadzone w przyspieszonym tempie w skali całego bloku w latach 1948-1950, po odrzuceniu udziału w Planie Marshalla. Łączyło się to w sferze politycznej z likwidacją pozostałości pluralizmu politycznego (i partii opozycyjnych ), wcieleniem partii socjaldemokratycznych do komunistycznych (tzw. zjednoczeniem ruchu robotniczego), przejęciem pełni władzy przez partie komunistyczne, intensyfikacją policyjnych represji i proklamowaniem formuły tzw. demokracji ludowej - czyli dyktatury partii komunistycznych przy zachowaniu fasady instytucji formalnej demokracji parlamentarnej.

Wzmocnienie europejskiej współpracy w odbudowie i powołanie instytucji koordynujących pomoc gospodarczą (OECC) miało stanowić według Moskwy ingerencję w sprawy wewnętrzne państw podporządkowanych ZSRR. Jednocześnie jako "alternatywę" Moskwa przedstawiła propagandowo tzw. plan Mołotowa, czyli reorientację związanych dotychczas wymianą z Europą gospodarek środkowoeuropejskich na wymianę z ZSRR.[3] Plan Marshalla był krytykowany przez Moskwę, jej satelitów i europejskie partie komunistyczne jako instrument zwiększania wpływów amerykańskich w Europie - postrzegany jako element tzw. doktryny powstrzymywania.

Wymuszona przez ZSRR odmowa uczestnictwa Polski i Czechosłowacji w Planie Marshalla była przypieczętowaniem podziału stref wpływów w Europie (rozszerzenie podziału ze sfery politycznej na ustrojowo-gospodarczą) i na kilkadziesiąt lat odizolowała kraje Europy Środkowo-Wschodniej od reguł gospodarki rynkowej (w tym wzajemnie wymienialnych walut) i jednolitego rynku europejskiego. Ostatecznie umowy podpisano z 16 krajami. W Europie Zachodniej w Planie nie uczestniczyła jedynie Hiszpania (rządzona przez generała Franco i izolowana wówczas politycznie). W planie Marshalla nie wzięła również udziału Finlandia, która za cenę rezygnacji z niezależnej polityki zagranicznej określoną faktycznie w traktacie z ZSRR z 8 kwietnia 1948 r. zachowała jednak ustrój demokratyczny i gospodarkę rynkową.

W latach 1948-1951, łączna wartość udzielonej pomocy przekroczyła 14 mld ówczesnych USD (równowartość 140 mld dolarów w 1999 r.[4]). Do zarządzania funduszami powołano Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (późniejsze OECD). Z pomocy skorzystały przede wszystkim Wielka Brytania i Francja, oraz Włochy, RFN (która przystąpiła do planu po swym powstaniu w maju 1949 r.) i Holandia.

Lata 1948-1952 były okresem najszybszego wzrostu w gospodarczej historii Europy. W krajach objętych programem Planu Marshalla produkcja przemysłowa wzrosła w tym okresie o 35%. Produkcja rolna przewyższyła znacząco wskaźniki przedwojenne. W konsekwencji wzrost dobrobytu zakończył społeczną i polityczną destabilizację w krajach zachodnioeuropejskich charakterystyczną dla lat 1944-1947 i związaną z depresją gospodarczą i trudnymi warunkami życia po zniszczeniach II wojny światowej.

Konsekwencją ówczesnych decyzji politycznych były z jednej strony: szybka odbudowa, rozwój gospodarczy i integracja krajów Europy Zachodniej uczestniczących w planie, z drugiej zaś: budowa w krajach Europy Środkowej autarkicznej upaństwowionej komunistycznej gospodarki niedoboru podporządkowanej budowie przemysłu ciężkiego - zbrojeniowego, energochłonnej i centralnie sterowanej z Moskwy (bezpośrednio i za pośrednictwem RWPG). Z jednej strony zainicjowane zostały zatem procesy, które doprowadziły do powstania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i w konsekwencji Unii Europejskiej, z drugiej zaś strony kraje Europy Środkowej zostały decyzją Stalina odizolowane na kilkadziesiąt lat od europejskich procesów integracyjnych i pozbawione walut swobodnie wymienialnych. Jest to m.in. podstawowa geneza dzisiejszych zapóźnień infrastrukturalnych krajów Europy Środkowej (w tym Polski) w stosunku do pozostałych krajów UE i zasadniczej różnicy w poziomie PKB i poziomie życia między tymi dwoma regionami Europy.

26.Procesy Kolaborantów.

Dlaczego proces odbywał się w Norymberdze?

W okresie trwania działań wojennych, a w szczególności pod koniec wojennej zawieruchy miasto to było wielokrotnie bombardowane przez siły aliantów. Dziwnym trafem w wśród kupy gruzu, w jakie zostało zamienione, ocalał Pałac Sprawiedliwości. Dodatkowym plusem tego miejsca było to że tuż za budynkami sądu znajdowało się wiezienie, do którego prowadziło podziemne przejście do sal rozpraw. Było to bardzo ważne gdyż obawiano się, że któryś z oddziałów niemieckich może podjąć próbę uwolnienia dygnitarzy hitlerowskich. Poza tym Norymberga była miejscem kultowym dla nazistów. Odbywali oni tam swoje zjazdy i obranie tego miasta było swego rodzaju symbolem świadczącym o ostatecznym końcu III Rzeszy.

Proces I

Akt oskarżenia

Już w czasie wojny szefowie rządów zwycięskich mocarstw rozpatrywali sposoby ukarania zbrodniarzy wojennych oraz wytępienia ideologii hitlerowskiej z umysłów społeczeństwa niemieckiego. Jednak pomiędzy państwami istniały poważne różnice w kwestii praktycznego rozwiązania tego problemu.

Dopiero 8 sierpnia 1945 r. cztery mocarstwa ( Stany Zjednoczone , Wielka Brytania, Francja i ZSRR ) uzgodniły statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego i układ o ściganiu ,karaniu przestępców wojennych. Od 20 listopada 1945 do 1 października 1946 roku z 22 oskarżonych zbrodniarzy hitlerowskich najwyższego szczebla , orzekł on winę w stosunku do 19 , z czego wyroki przez powieszenie wykonano na 12.

Oskarżonym postawiono cztery zarzuty;

Pierwszy punkt aktu oskarżenia mówił o spisku. Faktem jest że wszyscy oskarżeni mieli bezpośredni lub pośredni wpływ na układanie planu prowadzącego do zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości. Po dojściu Hitlera do władzy zawieszone zostały postanowienia konstytucji dotyczące wolności obywatelskich itp. Należy pamiętać w tym miejscu, że ZSRR też nie gwarantował tych swobód swoim obywatelom a występował jako oskarżyciel.

Punkt drugi aktu oskarżenia mówił o zbrodni przeciwko pokojowi. I tu znów faktem jest, że większość z oskarżonych współdziałała w przestawieniu machiny produkcji gospodarki na zaspokajanie potrzeb uzbrojenia. Oskarżeni złamali traktat wersalski w 1935 roku i zaczęli otwarcie się zbroić. Dodatkowo zajęta została Austria i Czechosłowacja. Łącznie naruszonych zostało, co najmniej 36 międzynarodowych umów i gwarancji.

Punkt trzeci mówił o szeroko rozumianych zbrodniach wojennych. Obejmował on : Ustęp A mówiący o mordowaniu i torturowaniu ludności cywilnej i znęcaniu się nad nią. Ustęp B który podnosił kwestię deportacji milionów ludzi z okupowanych terytoriów. Ustęp C zawierał zarzuty dotyczące złego traktowania jeńców wojennych zaś Ustęp D dotyczył brania i zabijania zakładników wśród ludności cywilnej.

Ostatni punkt oskarżenia dotyczył zbrodni przeciw ludzkości.

Za zbrodnicze organizacje uznano także partię hitlerowską (NSDAP ) , Gestapo , SD (Słuzba Bezpieczeństwa ) i SS.

Przebieg procesu

20 listopada przed sądem składającym się z przedstawicieli zwycięskich mocarstw (Francja, USA, Wielka Brytania i ZSRR) został im odczytany akt oskarżenia. Po jego wysłuchaniu żaden z oskarżonych nie przyznał się do winy. Mijały kolejne tygodnie zeznań, przesłuchań, które odsłaniały cały mechanizm działania niemieckiej machiny zbrodni. 1 pażdziernika 1946 roku sąd ogłosił wyroki. Trzech uznano za niewinnych zarzutów postawionych w akcie oskarżenia. Reszta po południu miała się dowiedzieć o wysokości wymiaru kary. Na kolejnym zgromadzeniu sądu nie było już kamer. Sąd uznał, że świat nie powinien oglądać twarzy oskarżonych w chwili, gdy dowiadywali się o czekającej ich śmierci lub długoletnim wiezieniu. Ich reakcje na wyroki znamy dzięki relacjom psychologa więziennego, który odwiedził ich kilka minut po ogłoszeniu werdyktu. Większość ze skazanych była w szoku. Alfred Jodl nie mógł się pogodzić, że wyrok miał być wykonany w tak nie honorowy sposób, jakim było powieszenie. Szafot został wzniesiony w pobliskiej sali gimnastycznej. Pierwszy miał iść Hermann Goering jednak ubiegł kata popełniając samobójstwo w do dziś niewyjaśnionych okolicznościach. Jego miejsce zajął Joachim von Ribbentrop. Pierwszy wyrok wykonano 16 października o godzinie 1 w nocy - ostatni o 2.45. Zwłoki zostały spalone w krematorium w Monachium a następnie prochy wysypane do rzeki Izary.

Po ogłoszeniu wyroku Międzynarodowego Trybunału Wojskowego , zarówno w niemieckich strefach okupacyjnych jak też poza granicami Niemiec prowadzone były następne procesy przeciwko zbrodniarzom hitlerowskim .Do 1949 roku trybunały wojskowe mocarstw zachodnich wydały 5025 wyroków skazujących , w tym 806 wyroków śmierci ( 486 wykonano ), łącznie wydano 50 tysięcy wyroków skazujących.

W strefie radzieckiej do 1950 roku w obozach dla internowanych więziono ok.122 tyś. osób- zginęło tam ok.43 tys ludzi.

Oprócz procesu głównych przestępców wojennych odbyło się 12 innych procesów ; m.in. proces prawników , lekarzy , przemysłowców, ministerstw ,osób odpowiedzialnych za obozy koncentracyjne.,

Pomimo szeroko zakrojonej akcji łapania hitlerowców aż 30-tu tysiącom osób podejrzanych o popełnienie zbrodni wojennych udało się schronić w państwach Ameryki Łacińskiej i Kanadzie.

Zastanawiający jest również fakt iż władze wszystkich stref okupacyjnych tolerowały obsadzanie ważnych stanowisk w instytucjach państwowych i partyjnych przez byłych funkcjonariuszy nazistowskich

Czy proces można uznać za kpinę z wymiaru sprawiedliwości?

Jak można zarzucać członkom najwyższych władz niemieckich knucie spisku przeciwko pokojowi od 1933 roku skoro w tym okresie wiele rządów europejskich traktowało ich jako prawowitych przedstawicieli państwa? Doskonałym przykładem jest konferencja z Monachium z 1938 roku. To właśnie tam Hitler i Mussolini debatowali z premierami Chamberlainem i Daladierem. W sierpniu 1939 roku Mołotow podpisuje układ z niemieckim ministrem spraw zagranicznych Joachimem von Ribbentropem. To właśnie ten pakt umożliwił Niemcom zaatakowanie Polski. Dodatkowo miesiąc później zostaje podpisany układ o przyjaźni i granicach dzielący Polskę miedzy Niemcy a ZSRR. Gdy Ribbentrop był poszukiwany za najcięższe przestępstwa Mołotow uczestniczył w San Francisco w konferencji założycielskiej Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W powojennej Polsce obowiązywał dekret PKWN z 31 sierpnia 1944 (o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy), który został ustawowo uchylony w całości w 1956, z wyjątkiem artykułu 1, punkt 1 (najcięższe gatunkowo zbrodnie, w tym zabójstwa). Ponadto funkcjonuje wprowadzony na mocy ustawy z 22 kwietnia 1964, zapis o nieprzedawnianiu ścigania sprawców najcięższych zbrodni hitlerowskich.

Pierwsze procesy zbrodniarzy niemieckich w Polsce odbyły się przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, powołanym 22 stycznia 1946, (na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944), oraz sądami karnymi i powszechnymi. Skazano w nich 7 nazistowskich zbrodniarzy na karę śmierci, za czyny popełnione w okupowanej przez III Rzeszę Polsce. Dodatkowo Najwyższy Trybunał Narodowy osądził niemiecką załogę obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, największego obozu niemieckiego w okupowanej w latach 1939-1945 Polsce, kolejne procesy odbyły się w 1947:

Rezultaty ścigania i karania zbrodniarzy niemieckich, mimo wysiłków społeczności międzynarodowej, pozostały niewielkie. Większość z nich (np. ok 90 % wyższych dowódców policji i SS), całkowicie uniknęło konsekwencji karnych [1]. W Republice Federalnej Niemiec byli oni niejednokrotnie uniewinniani lub w ogóle nie dochodziło do ich ukarania, dzięki uniknięciu odpowiedzialności wielu z byłych zbrodniarzy zajmowało stanowiska we władzach miast, przemyśle i innych odpowiedzialnych stanowiskach, bądź zostawało szanowanymi obywatelami niemieckich miast, m. in. Heinz Reinefarth, odpowiedzialny za mordy na kilkudziesięciu tysiącach obywateli polskich w czasie pacyfikacji powstania warszawskiego, mimo wielokrotnych żądań Polski o ekstradycję nie został wydany przez władze RFN i zmarł w 1979 w swojej rezydencji na wyspie Sylt.

Z inicjatywy Polski Organizacja Narodów Zjednoczonych uchwaliła 26 listopada 1968 konwencję o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych

27. Zimna wojna.

Okres konfliktów (napięć) między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim i ich sojusznikami. Od początku 1946 do rozpadu Związku Radzieckiego w 1991 roku. W całym tym okresie rywalizacja między dwoma supermocarstwami została rozegrana na wielu płaszczyznach: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Jak również rozwój technologii (w tym najistotniejszy wyścig w przestrzeń kosmiczną).

Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946. W wystąpieniu stwierdził on: "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem rozcięła kontynent żelazna kurtyna".

Termin "zimna wojna" został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha, by opisać pojawiające się napięcia między dwoma byłymi sojusznikami z II wojny światowej.

Popularność zyskał dzięki książce znanego publicysty amerykańskiego Walta Lippmana. Miała ona tytuł "Zimna wojna". Stwierdził on w niej, że zakończył się okres koalicji antyhitlerowskiej, a rozpoczął się okres konfrontacji między mocarstwami zachodnimi a ZSRR. Kolejnym sygnałem rozpoczęcia tego okresu była wypowiedź amerykańskiego sekretarza stanu Jamesa Byrnesa z 6 września 1946 r. ze Stuttgartu. Przedstawił on zasady polityki USA wobec Niemiec. Mówił o stałej obecności USA w Niemczech, którym stopniowo miała być przyznawana suwerenność. Poruszył także problem granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, którą określił jako tymczasową.

Uważał też, że o jej przebiegu powinna zadecydować konferencja pokojowa. 12 marca 1947 r. prezydent USA Harry Truman podczas przemówienia w Kongresie zwrócił się do niego o przyznanie 400 mln USD na pomoc dla Grecji i Turcji, które były zagrożone przez komunizm.

W maju 1947 r. podczas przemówienia w Princeton przedstawił on zasady "doktryny powstrzymywania", zwanej jako Doktryna Trumana. Bazowała ona na tezie o podziale świata na strefę amerykańską i strefę radziecką oraz odpowiedzialności USA za utrzymanie zasad kapitalistycznych na skalę światową. Założenia tej doktryny sformułował amerykański dyplomata George Kennan, radca ambasady USA w Moskwie w tamtym okresie. Według niego ekspansję ZSRR mogło powstrzymać "długotrwałe, cierpliwe - lecz zdecydowane i czujne - powstrzymywanie tendencji ekspansywnych".

Konkretne działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny to:

#wykorzystywanie propagandowe monopolu atomowego,

#organizowanie paktów militarnych (NATO, ANZUS),

#budowa sieci amerykańskich baz wojskowych wokół granic państw obozu

socjalistycznego,

#pomoc wojskowa i ekonomiczna dla państw zagrożonych przez komunizm,

#pomoc w odbudowie Europy Zachodniej w postaci Planu Marshalla,

#bezpośrednie zaangażowanie w konflikty (wojna koreańska).

W świetle zwycięstwa komunistów w Chinach doktryna powstrzymywania została uznana za zbyt pasywną i nieskuteczną. Zastąpiła ją opracowana przez J. F. Dullesa "doktryna odpychania" (roll-back), czyli odepchnięcia komunizmu do granic ZSRR. Głównym elementem tej doktryny była "polityka balansowania na krawędzi wojny" poprzez groźbę zastosowania zmasowanego odwetu nuklearnego w wypadku lokalnego konfliktu. W międzyczasie doszło do złamania przez ZSRR amerykańskiej przewagi nuklearnej i środków jej przenoszenia. W związku z tym nie mogła ona przynosić spodziewanych efektów. Doktryna zmasowanego odwetu była militarnym odpowiednikiem doktryny odpychania (wyzwalania).

Amerykanie skoncentrowali uwagę na rozbudowie broni jądrowej, środków jej przenoszenia (samolotów) z baz wybudowanych wokół granic ZSRR. Pobudziło to wyścig zbrojeń nuklearnych oraz wybuch szeregu napięć w stosunkach międzynarodowych. Punktem szczytowym "zimnej wojny" był konflikt koreański. Zarówno w USA, jak i w ZSRR od 1953 r. zmienili się przywódcy. Prezydent Dwight D. Eisenhower obiecywał w kampanii wyborczej zakończenie konfliktu. Nikita Chruszczow, nowy przywódca partii KPZR od września 1953 r. stał się symbolem destalinizacji. Zmienił stosunek do Jugosławii, zawarł układ w sprawie Austrii. W 1955 r. doprowadził do spotkania w Genewie przywódców: USA, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR. Zmienił swe stanowisko w kwestii rywalizacji dwóch bloków, a nowością było stwierdzenie, że rywalizacja między nimi nie musi prowadzić do wojny światowej. W praktyce był to koniec "zimnej wojny", chociaż aż do 1990 r. trwała rywalizacja i wyścig zbrojeń między dwoma blokami, przedzielana fazami współpracy i ostrych konfliktów, takich jak: Wojna wietnamska, Kuba, Berlin, Płd. Afryka czy Afganistan.

28. Kwestia niemiecka w latach 1943-1953.

Podział terytorium Niemiec spowodował, iż niemiecka kwestia nabrała ogromnego znaczenia w światowej polityce. Z jednej bowiem strony szczególnie się obawiano odbudowy Niemiec, zaś z drugiej obydwa obozy walczyły o pozyskanie ich. Przywódcy RFN jednak nie uznali terytorialnych decyzji konferencji poczdamskiej, a także głosili, iż Rzesza Niemiecka nadal istnieje w granicach przed wybuchem wojny, czyli z roku 1937, zaś RFN jest niejako jej nowoczesnym wcieleniem. Odrzucając hitlerowskie podboje nie uznano również powojennych terytorialnych cesji ani istnienia drugiego niemieckiego państwa pod nazwą NRD. Republika Federalna Niemiec utożsamiając się z dotychczasową Rzeszą wziął sobie na barki realizację zobowiązań tegoż państwa, to znaczy spłacania długów, wypłacania rent, odszkodowań itd. RFN uznana została przez zachodnie państwa. Nie nawiązywała żadnych stosunków ze Związkiem Radzieckim oraz państwami ludowej demokracji. Nie uznawała nowych zachodnich granic Czechosłowacji, Polski oraz ZSRR. Stojący na czele RFN zgłaszali swoje roszczenia w stosunku do tych państw, mówiąc, że niemiecka ludność została bezprawnie usunięta przez nie, a także pozbawiona swej ojczyzny. Polska oraz ZSRR zajęły wspólne stanowisko, że poczdamska konferencja ma ostateczny charakter a niemieckie roszczenia nie są zupełnie uzasadnione. Pomiędzy obu stronami cały czas występował stan pewnego napięcia oraz wzajemnych oskarżeń. Szczególnie obawiano się na wschodzie rewizjonizmu oraz niemieckiego rewanżyzmu.

RFN

USA udzieliły wielu bezzwrotnych pożyczek niemieckiemu państwu, a także poparcia politycznego. W roku 1951 RFN przyjęte zostało do Rady Europejskiej. Kraj ten szybko się rozwijał, nawet mówiono o gospodarczym cudzie RFN. W roku 1952 RFN zyskało suwerenność - zachodnie państwa zawarły z nim sojusze. Na terytorium republiki zostały wojska trzech okupacyjnych państw, ale w charakterze tym razem sojuszników. Dnia 27 maja 1952 roku podpisany został układ o Europejskiej Wspólnocie Obronnej, ale nie wszedł on w życie gdyż Francja układu nie ratyfikowała. Obawiała się ona bowiem remilitaryzacji Niemiec, którym bardzo zależało aby odzyskały możliwość posiadania własnego wojska, nazwano je Bundeswehrą (czyli Obrona Związku).

NRD

Terytorium NRD zajmowało nie doinwestowane, ubogie obszary dotychczasowych Niemiec środkowych. Rządziła tam tylko jedna partia czyli Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec. Całkowicie była ona uzależniona od Związku Radzieckiego. W roku 1949 NRD podpisało nową deklarację, w jakiej uznało granicę na Odrze i Nysie za nowa wschodnią granicę Niemiec. W roku 1950 NRD podpisało w tej kwestii układ w Zgorzelcu z Polską. Układ ów oprotestowała RFN, jaka odmawiała NRD praw do reprezentowania całego niemieckiego narodu. Społeczeństwo w NRD było całkowicie zniewolone pod wpływem surowej kontroli okupanta. Między obydwoma niemieckimi państwami istniały poważne dysproporcje społeczne, gospodarcze i polityczne. Również obydwa zabiegały o dokonanie zjednoczenia Niemiec pod swym protektoratem. Na skutek tych spornych problemów obydwa niemieckie państwa nie mogły zostać włączone do ONZ

29 i 30.Kryzys węgierski i wydarzenia roku 1956 w Polsce.

Kryzys bliskowschodni.

A)Wydarzenia roku 1956 w Polsce

Sytuacja najbardziej napięta wśród krajów ludowej demokracji panowała na Węgrzech i w Polsce. Te państwa przeżywały ekonomiczne trudności oraz opierały się postępującej stalinizacji. W tych krajach w roku 1955 już wkroczono na drogę pewnych reform oraz uległy one antykomunistycznej propagandzie z Zachodu - ten proces został nazwany "odwilżą". XX Zjazd KPZR (czyli Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego) toczył obrady w Moskwie od dnia 14 do 25 lutego 1956 roku, jak również odegrał on bardzo dużą rolę w historii ZSRR oraz całego komunistycznego ruchu na świecie. Został na nim odczytany referat Nikity Chruszczowa, w jakim przedstawiono stalinowskie zbrodnie.

Po moskiewskim zjeździe zmarł Bolesław Bierut przywódca komunistycznej partii w Polsce. PZPR (czyli Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) nie posiadała kandydata na przywódcę o niezbędnym politycznym oraz moralnym autorytecie. Edward Ochab objął wówczas stanowisko I sekretarza KC PZPR. Referat Nikity Chruszczowa podzielił w Polsce partię komunistyczną na dwa zwalczające się ugrupowania: natolińczyków oraz puławian. Pierwsze z nich zmierzało do zahamowania przemian, jak również zachowania sojuszu ze Związkiem Radzieckim, drugie oskarżało ZSRR o nadużywanie władzy i dążyło do reform oraz osłabienia współpracy ze Związkiem Radzieckim.

Dnia 28 czerwca 1956 roku wybuchł w Poznaniu powszechny strajk, który to przekształcił się potem w zbrojne walki z przedstawicielami władz tzw. bezpieczeństwa publicznego. Wprowadzono wtedy do akcji wojsko - poległo ok. 70 zabitych, a także kilkuset rannych. Te wydarzenia odbiły się głośnym echem w całym kraju. W Polsce jesienią roku 1956 dyskutowano oraz demonstrowano, domagając się usunięcia radzieckich doradców, przywrócenia suwerenności politycznej i gospodarczej państwu. Do ścisłego kierownictwa PZPR został powołany Władysław Gomułka. Moskwa nie zamierzała dopuścić do jakichkolwiek zmian na terenie Polski i dlatego skierowała swoje garnizony w kierunku Warszawy. Sytuacja była bardzo trudna ale rząd PZPR jednak doszedł do pewnego porozumienia z ZSRR. Po uzyskaniu suwerenności Polska miała nadal pozostać w RWPG (czyli Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) oraz w Układzie Warszawskim.

B)Węgierski kryzys.

Również na Węgrzech zdecydowanie sprzeciwiano się prowadzonej stalinizacji. Proces "odwilży" na Węgrzech rozwijał się już od wiosny roku 1953. Pod radzieckim naciskiem dotychczasowy przywódca skrzydła stalinowskiego w partii niejaki Matyas Rakosi (Rosenfeld) ustąpił w lipcu ze stanowiska premiera, jednak zachowując stanowisko I sekretarza KC partii, ale w roku 1955 usunięty został z partii, zaś w roku 1956 z obejmowanego stanowiska. Stanowisko to objął Erno Gero. Przez kraj w tym czasie przetaczały się liczne masowe demonstracje, zaczęły powstawać grupy dyskusyjne, jakie to ulegały ideom głoszonym przez Radio "Wolna Europa". Solidarnościowa demonstracja z Polską Gomułki 23 października 1956 roku przekształciła się w zbrojne powstanie. Żądano wówczas wycofania się radzieckich wojsk oraz poszanowania suwerenności państwa węgierskiego. Komitet Centralny Węgierskiej Partii Pracujących powołał w nocy z 23 na 24 października tzw. Komitet Wojskowy, postanowił też zwrócić się do Związku Radzieckiego o pomoc oraz powołać zupełnie nowy rząd. Na stanowisko nowego premiera został mianowany Imre Nagy. Rząd jego proklamował dnia 24 października stan wyjątkowy. Na skutek powstania w dniach od 23 do 28 października zginęło aż 3 tysiące osób. Wojska radzieckie 30 października 1956 roku wycofały się z terenów Budapesztu. Radziecki rząd ZSRR 30 października 1956 roku ogłosił deklarację, w jakiej stwierdził, że uznaje prawo wszystkich narodów do decydowania o własnych losach oraz szanuje prawo do suwerenności.

Premier Imre Nagy zlikwidował Węgierską Partię Pracujących a powołał do życia nową Socjalistyczną Partię Robotniczą (czyli WSPR). Odwołano z rządu ministrów posiadających komunistyczne przekonania. Ministrem obrony narodowej mianowano Pala Meletera, który razem z generałem Beleą Kirlalym rozpoczął organizowanie Rewolucyjnego Komitetu Wojskowego Republiki Węgierskiej. Dnia 31 października 1956 roku premier Nagy ogłosił, że Węgry wychodzą z Układu Warszawskiego, zaś 1 listopada proklamował neutralne państwo Węgier. Przywódcy radzieccy oczywiście nie uznali takiego stanu rzeczy. W tym czasie w Szolnok zostało utworzone Węgierskie Centrum Rewolucyjne, które powołało do życia Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo - Chłopski. W tym rządzie premierem został Janos Kadar. Ta grupa zwróciła się do Związku Radzieckiego z prośbą odnośnie pomocy w wojnie z "kontrrewolucją". 4 listopada ruszyły wojska radzieckie. Na terenie stolicy walki toczyły się do dnia 14 listopada, zaś na prowincji aż do końca tego miesiąca. Powstańcy węgierscy nie otrzymali zapowiadanej z zagranicy pomocy, dlatego też powstanie stłumiono, zaś jego uczestnicy długo byli represjonowani.

Interwencja radziecka zaskarżona została do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zgromadzenie ogólne wówczas podjęło rezolucję aby ZSRR wycofał swoje wojska z terytorium Węgier, ale rząd Kadara uznawał owe postulaty za niepotrzebne wtrącanie się w wewnętrzne sprawy Węgier i w ogóle się do nich nie zastosował.

Aspekty międzynarodowe kryzysu z 1956 roku.

Wydarzenia na terenie Polski i Węgier były przedmiotem ciągłych sporów w światowym ruchu robotniczym. Dyskusje te prowadziły nieuchronnie do potępienia Związku Radzieckiego oraz zrywania z komunistyczną ideą, co dało podstawę do licznych rozłamów oraz organizacyjnych podziałów. Spowodowały one poważne rozluźnienie w spoistości komunistycznego ruchu, a także jego osłabienie. Te wydarzenia wykazały, iż ZSRR nie zamierza rozluźnić zależności od siebie krajów demokracji ludowej. Jedynie zostały nieco złagodzone metody tejże zależności, lecz całkowicie z niej nie zrezygnowano. Deklarację dotyczącą zasad współpracy z tymi państwami ogłoszono dnia 30 października 1956 roku, uznając prawo ich do suwerenności. Kraje demokracji ludowej odczuwały znaczną poprawę swej sytuacji. "Suwerenność" pozwoliła na samodzielne w miarę kształtowanie wewnętrznej polityki. Jednak zagraniczne sprawy tych państw nadal były zależne od mocodawców z ZSRR. RWPG ciągle funkcjonowało, tak jak i Układ Warszawski.

C) Kryzys bliskowschodni.

Wojny izraelsko-arabskie są częścią dużo szerszego pojęcia konfliktu izraelsko-arabskiego, który toczy się na Bliskim Wschodzie pomiędzy Izraelem a Arabami. Określenie to dotyczy wszystkich konfliktów zbrojnych pomiędzy Izraelem a państwami arabskimi, które miały miejsce od powstania państwa Izrael 14 maja 1948 roku.

Kampania sueska 1956 r.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kryzys sueski.

Gdy 26 lipca 1956 Egipt ogłosił nacjonalizację Kanału Sueskiego, wywołało to natychmiastową reakcję Wielkiej Brytanii i Francji, które postanowiły wykorzystać Izrael do wywołania wojny izraelsko-egipskiej, co umożliwiłoby wojskom brytyjsko-francuskim wylądować w Egipcie aby zapewnić bezpieczeństwo międzynarodowej żeglugi po Kanale Sueskim. Do działań wojennych doszło na przełomie października i listopada 1956. Pod międzynarodowym naciskiem Wielka Brytania, Francja i Izrael musiały wycofać swoje wojska z Egiptu, a ich miejsce zajęły międzynarodowe siły UNEF. Wojna ta jest często uznawana za ostatnią wojnę w stylu kolonialnym. Izrael osiągnął w niej dokładnie to co zamierzał - wymusił odblokowanie dla jego żeglugi Cieśniny Tirańskiej.

31. Praska wiosna oraz jej skutki.

Przewrót mający miejsce w lutym 1948 roku w Czechosłowacji spowodował przejęcie całości władzy przez tamtejszych komunistów. Po tym jak zmarł Klement Gottwald na czele państwa oraz partii stanął Antonin Novotny, który to w roku 1953 przejął funkcję pierwszego sekretarza KC KPCz, zaś w 1957 roku został także prezydentem czechosłowackiego państwa. Wprowadzono wtedy mono-partyjny system, system planowania centralnego, przeprowadzona została nacjonalizacja przemysłu oraz kolektywizacja rolnictwa. Stosowano bardzo ostre represje w stosunku do opozycji. W roku 1960 uchwalono całkiem nową konstytucję, a także zmieniono nazwę kraju z Republiki Czechosłowackiej na Czechosłowacką Republikę Socjalistyczną (ĆSR).

W roku 1963 złagodzony został system represji, stopniowo też zaczęto przeprowadzać reformy w państwie. W 1967 roku liberalizacja stosunków wywołała polityczne ożywienie: aktywizowała się twórcza inteligencja, szczególnie zaś literaci, domagano się zmiany konstytucji, zlikwidowania prewencyjnej cenzury, otwarcia się na Zachód. Ten ruch uzyskał wyjątkowo silne poparcie propagandowe ze strony Zachodu oraz ogarniał stopniowo partyjne środowiska. W grudniu roku 1967 jak również w styczniu 1968 roku dotychczasowe kierownictwo w KPCz poddano bardzo ostrej krytyce w związku z koncentracja władzy oraz licznymi nadużyciami. Domagano się przyspieszenia reform oraz demokratyzacji politycznych stosunków. W takiej sytuacji w styczniu roku 1968 z piastowanego stanowiska generalnego sekretarza ustąpił Novotny, zachowując jedynie stanowisko prezydenta. Wówczas stanowisko generalnego sekretarza KC KPCz przejął obecny I sekretarz KC KP Słowacji czyli Alexsander Dubćek. Przeprowadzone zostały daleko idące personalne zmiany, państwo otwarło się na Zachód, podjęło zakrojoną na szeroką skalę współpracę z RFN i Austrią. W marcu roku 1968 Novotny również ustąpił ze stanowiska prezydenta państwa, które wówczas objął generał Ludvik Svoboda. 5 kwietnia 1968 roku KC KPCz uchwalił nowy partyjny program. Nastąpiły pewne zmiany, najważniejsze kierownicze funkcje sprawowała teraz główna grupa reformatorów. Funkcję przewodniczącego Narodowego Frontu objął odtąd Frantiśek Kriegel, zaś na przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego wybrano Josefa Smrkovskiego, na czele czechosłowackiego rządu stanął natomiast Oldrich Ćernik, przewodnictwo w Komisji Planowania objął zaś Ota Szik. Ogromne zadanie spełniała wtedy telewizja, kierowana w tym czasie przez J. Pelikana.

Dokonywał się wówczas program zmian permanentnych, prowadzących do całkowitej likwidacji dotychczasowego systemu. Dokonujące się na terenie Czechosłowacji zmiany z uwagą były śledzone w innych państwach. Na Zachodzie cieszyły się one wielkim uznaniem, reformatorom zaś obiecywano pomoc. Natomiast w Związku Radzieckim i państwach ludowej demokracji wywoływały niepokój. Przywódcy tej tzw. "praskiej wiosny” zostali oskarżeni o kontrrewolucyjne zakusy, wysługiwanie się amerykańskiemu i niemieckiemu imperializmowi, zmierzanie do rozbicia socjalistycznego bloku państw. Wyjątkowo ostro atakowano wszelkie przejawy współdziałania władz Czechosłowacji zarówno z RFN jak i z USA.

Przywódcy socjalistycznych krajów spotkali się dnia 23 marca 1968 roku w Dreźnie, gdzie podjęli krytykę władz Czechosłowacji, wezwali przywódców KPCz aby natychmiast się opamiętali i podjęli kroki zmierzające do obrony socjalistycznego systemu. Oprócz Leonida Breżniewa oraz Aleksieja Kosygina wyjątkowo ostro występowali Walter Ulbricht i Władysław Gomułka.

Przywódcy KPCz, na czele z Dubćekiem, jednak zapewniali, że całkowicie panują nad zaistniałą sytuacją oraz, że nie dopuszczą aby socjalizm został obalony.

8 maja 1968 roku w Moskwie miała miejsce narada przywódców 5 państw (ZSRR, Bułgaria, NRD, Polska i Węgry) ale bez przedstawicieli z KPCz, którzy zresztą odmówili uczestnictwa w takich wielostronnych spotkaniach. W tej naradzie również udziału nie wzięli przywódcy Rumunii, jacy głosili hasła porozumienia z RFN. W czerwcu oraz lipcu tego samego 1968 roku wojska Układu Warszawskiego przeprowadzały ćwiczenia sztabowe na terenie Czechosłowacji, co miało być poważnym ostrzeżeniem w stosunku do reformatorów. Pomimo tego Czesi nadal kontynuowali swe reformy. Po raz kolejny przywódcy 5 państw Układu Warszawskiego zebrali się w połowie lipca w Warszawie oraz wystosowali otwarty list do KC KPCz, w którym wyrażali swe zaniepokojenie z powodu rozwoju wydarzeń na terenie Czechosłowacji. Od dnia 29 lipca do l sierpnia 1968 roku w Ćernej nad rzeką Cisą odbywało się spotkanie dwustronne przywódców ZSRR oraz ĆSR, zaś 3 sierpnia doszło do spotkania przywódców Czechosłowacji z przywódcami 6 socjalistycznych państw w Bratysławie. Wywierano silny nacisk na przywódców z KPCz, ale oni jednak się nie załamali, podjęli natomiast przygotowania do obrad XIV Zjazdu KPCz, licząc, iż udzieli on poparcia przywódcom idei reform.

Armie NRD, ZSRR i PRL podjęły 10 sierpnia wspólne ćwiczenia wojskowe na granicy z Czechosłowacją. Pomimo, iż był to bardzo poważny ostrzegawczy sygnał, większość z przywódców KPCz nie zamierzała odstąpić od przyjętego kierunku reform; poszukiwali oni wsparcia zarówno w Jugosławii jak i Rumunii czy RFN. Przeciwnicy natomiast tej linii dogadali się z S. Czerwonienką, radzieckim ambasadorem w Czechosłowacji. Następnie wystąpili do KC KPZR z listem, w jakim krytyce poddali linię reprezentowaną przez Dubćeka oraz wezwali kraje Układu Warszawskiego, aby przyszły im z konkretną pomocą w związku z obroną socjalizmu na terenie Czechosłowacji.

W odpowiedzi, nocą z 20 na 21 sierpnia 1968 roku wojska Bułgarii, NRD, PRL, Węgier oraz ZSRR przekroczyły granice Czechosłowacji. Martin Dżur, minister obrony Czechosłowacji, porozumiawszy się z prezydentem Svobodą rozkazał podległemu sobie wojsku pozostanie w koszarach oraz niepodejmowanie jakiejkolwiek walki. Przewaga interwencyjnych wojsk była wprost druzgocąca. Pomimo tego w niektórych z ośrodków dochodziło do bardzo spontanicznych starć. Poległo 90 osób i ok. 800 zostało rannych. Przywódcy rewolucji zostali ujęci i wywiezieni początkowo do siedziby dowodzących Północną Grupą Wojsk Związku Radzieckiego w Legnicy, następnie zaś do Moskwy, gdzie również przybyli ale już z własnej chęci: wicepremier Gustav Husak, prezydent Ludvik Svobodą oraz inni politycy. Prowadzono tam rozmowy, jakie trwały do dnia 26 sierpnia.

Istniejącą sytuację komplikował też fakt, iż XIV Nadzwyczajny Zjazd KPCz, jaki odbył się konspiracyjnie w tymże czasie w Pradze nadal podtrzymał kierunek reform a potępił ingerencję ze strony obcych armii w wewnętrzne sprawy Czechosłowacji. Wówczas zwolennicy dalszej współpracy ze Związkiem Radzieckim utracili oparcie oraz grunt dla przeprowadzenia swojego planu, część z nich wycofała się nawet z zajmowanego dotąd stanowiska.

W Moskwie rozmowy były wyjątkowo trudne, przywódcy Związku Radzieckiego wywierali potężną presję. W rolę mediatora wcielił się wówczas prezydent Svoboda i zmierzający do porozumienia Husak (wicepremier). Ostatecznie dnia 26 sierpnia zostało podpisane porozumienie. Stojący na czele ĆSR zapewnili, że będą przestrzegać przyjętych w Ćemej ustaleń, odrzucą uchwały XIV Zjazdu KPCz, a także zgodzili się aby wojska Układu Warszawskiego czasowo pozostały w Czechosłowacji. Przywódcy Związku Radzieckiego wyrazili natomiast zgodę aby dotychczasowi przywódcy pozostali na zajmowanych stanowiskach. Z pomiędzy przebywających w radzieckiej stolicy przywódców ĆSR jedynie Kriegel - przewodniczący Frontu Narodowego nie podpisał umowy.

W tym czasie zwołane zostało posiedzenie Rady Bezpieczeństwa ONZ, wystąpił na nim Jiri Hajek - dotąd będący ministrem spraw zagranicznych w ĆSR. Zaprezentował on cały przebieg wydarzeń, nawoływał do potępienia obcej ingerencji oraz do powrócenia właściwej władzy. Przywódcy z Układu Warszawskiego udowadniali, że działali całkowicie legalnie, pomagając "zdrowym” siłom w społeczeństwie ĆSR, zmierzającym do stabilizacji stosunków. Została wtedy uchwalona rezolucja potępiająca ingerencję, jednak ograniczono się tylko do słownego potępienia jej. Zdecydowanej i realnej pomocy nikt reformatorom nie udzielił. Leonid Breżniew - przywódca Związku Radzieckiego dnia 26 września 1968 roku sformułował tezę, w której oznajmił, że Związek Radziecki ma prawo podejmować działania tego typu w granicach swej strefy wpływów w celu zabezpieczenia własnych interesów. Powstała wówczas tak zwana doktryna Breżniewa; czechosłowacki rząd wycofał z ONZ skargę Hajka.

Alexander Dubćek nadal utrzymał stanowisko generalnego sekretarza KC KPCz aż do kwietnia roku 1969, później to stanowisko przejął Gustav Husak, zaś Ludvik Svoboda pozostał prezydentem aż do swojej śmierci w roku 1975, premier Ćernik także zachował swoje stanowisko do roku 1970. Jednak sytuacja na terenie Czechosłowacji była wyjątkowo napięta. Podjęte w roku 1968 reformy zostały wtedy anulowane, szereg ludzi było represjonowanych. Setki reformatorów uciekło za granicę i podjęło tam emigracyjną działalność. Społeczeństwo zaś bojkotowało działania okupantów, rząd z kolei nie walczył z opozycją. W takiej sytuacji, w połowie 1969 roku, dokonano sporych zmian personalnych. Główne stanowiska objęli wówczas: G. Husak, V. Bilak oraz L. Śtrougal. W pierwszą rocznicę wkroczenia wojsk Układu Warszawskiego doszło w Czechosłowacji do wielu demonstracji, jakie zostały stłumione siłą. Byli niestety w skutek tych wydarzeń zabici oraz ranni, zaostrzono wtedy represje. Na tle rozgrywających się w Czechosłowacji wydarzeń doszło również do bardzo ostrych sporów na forum międzynarodowego ruchu komunistycznego.

32.Reformy Gorbaczowa.

W marcu 1985 r. Na stanowisku sekretarza generalnego KPZR został wybrany Michaił Gorbaczow. Nowy przywódca ( ur. W 1931 r. ) był o pokolenie młodszy od poprzedników , niemniej o jego wyborze zadecydowało poparcie stalinowców i neostalinowców - Andreja Gromyki( MSZ ), Wiktora Czebrikowa(KGB) i szefa kadr KC PZPR Jegora Ligaczowa.
Gorbaczow zdawał sobie sprawę, że kraj wymaga reform. Komunistyczne imperium nie było w stanie prowadzić skutecznie wyścigu zbrojeń z USA. Niedowładu gospodarki, patologii trapiącej społeczeństwo w różnych dziedzinach i degradacji środowiska naturalnego nie można było dłużej ignorować.
Plany Gorbaczowa zawierały sporo sprzeczności i zwykłych niekonsekwencji, z których na czoło wysuwała się chęć uzdrowienia imperium w imię norm leninowskich. Bez naruszania stalinowskich podstaw ustrojowych.
Gorbaczow przedstawił swoją wizję zmian na plenach KC KPZR w kwietniu i październiku 1985 r. Wówczas po raz pierwszy padły historyczne, jak się okazało , brzemienne w następstwa hasła przebudowy (pierestrojka), jawności (głasnost) i przyspieszenia (uskrojenije). Po objęciu władzy Gorbaczow szybko rozpoczął wymianę starych kadr.
Z Biura Politycznego usunął przegranych pretendentów do najwyższych stanowisk. Swym rówieśnikom - ludziom, których początki kariery przypadły na chruszczowską odwilż, powierzył kluczowe funkcje. Premierem został Nikołaj Ryżkow, ministrem spraw zagranicznych Edward Szewardnadze, szefem zaś wydziału ideologicznego Kc prof. Aleksander Jakowlew, który okazał się intelektualnym motorem pierestrojki i głasnosti. Za sprawą nowego szefa partii do Biura Politycznego trafił konserwatywny w wielu kwestiach Jegor Ligaczow. Andrej Gromyko odszedł na honorowe stanowisko przewodniczącego Rady Najwyższej ZSRR.
Zmiany kadrowe w największym stopniu objęły średni szczebel rządzącego aparatu (kraje, obwody, rejony).
W 1988 r. Zaledwie 19,7 % sekretarzy szczebla regionalnego wywodziło się jeszcze z epoki zastoju. Gorbaczow dokonał więc wymiany rdzenia radzieckiej nomenklatury, zapewniając sobie przynajmniej doraźne poparcie nowo mianowanych.
,,Zmiana warty” prowadziła do odsunięcia konserwatywnych funkcjonariuszy partyjnych, powiązanych początkami kariery z okresem stalinowskiej wielkiej czystki. Odchodzili w przeszłość nie tylko wychowani w stalinizmie starcy - aprobujący go i wspierający własnym działaniem - odchodził również w przeszłość skrajnie dogmatyczny typ rządów, sprowadzający się w polityce wewnętrznej do uporczywego trwania przy status kwo . Nowi sternicy ZSRR mieli zdecydowanie pragmatyczne podejście.
Zmiany we władzach pociągnęły za sobą konsekwencje. XXVII zjazd KPZR ( luty - marzec 1986 r) zatwierdził program podwojenia dochodu narodowego do roku 2000.
Jego rezolucje mówiły o realnej możliwości zwycięstwa socjalizmu i nieuchronnym rozkładzie kapitalizmu. W zakresie pobudzenia gospodarki spotkały jednak Gorbaczowa same niepowodzenia. Podzielił on los tych, którzy chcieli ją usprawnić, nie rezygnując z centralnego zarządzania. Nawet w warunkach permanentnego kryzysu ( od roku 1988 ) sekretarz generalny nie godził się na reformy rynkowe. Wprowadzone plany antykryzysowe były jedynie formą kuracji nie naruszającej chorego systemu. Wbrew intencjom Gorbaczowa od samego początku do pogłębienia kryzysu przyczyniła się głasnost. Społeczeństwo, uświadomiwszy sobie rozmiar zapaści cywilizacyjnej, zakłamania, nadużyć, malwersacji i marnotrawstwa, doszczętnie straciło zapał do następnego zrywu i fałszywych nadziei, jakich wymagała kolejna przebudowa.
Energia robotników przeniosła się z czasem na akcje strajkowe, które same przez się, podobnie jak postulaty podwyżek płac, stały się zabójcze dla gospodarki niedoboru. Ujawnienie i nagłośnienie tych napięć pogłębiło najbardziej dokuczliwe objawy kryzysu (panika kolejkowa z masowym wykupywaniem towarów )
Głoszone zapowiedzi przebudowy systemu politycznego i jawności życia nie pozostały pustymi hasłami.
Od roku 1986 poczyniono poważne ustępstwa na rzecz wolności słowa. Zwolniono przytłaczającą większość więźniów politycznych.
W krótkim czasie odrodziły się opinia publiczna i inicjatywy społeczne, które początkowo wyrażały się kultywowaniem pamięci o ofiarach stalinizmu, obroną języków narodowych i ruchami ekologicznymi. Nie sposób przecenić roli, jaką w dziedzinie rozbudzania aktywności społecznej odegrała katastrofa w elektrowni atomowej w Czarnobylu ( kwiecień 1986r. )
Na Ukrainie stała się ona jednym z najsilniejszych bodźców do odrodzenia życia politycznego i narodowego. Swoboda w wyrażaniu opinii prowadziła do nagłośnienia niekompetencji funkcjonariuszy aparatu i zbrodni okresów minionych. Szeregi partii komunistycznej zaczęły gwałtownie maleć. Rozpoczął się masowy powrót do chrześcijańskich nakazów prawosławia, nastąpił renesans religijności. Dotyczyło to zwłaszcza rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, która w myśl nowego statutu z 1988 r. ( wszedł w życie w 1990 r.) i ustawy o wolności sumienia .... ( 1990 r.) pozbyła się kontroli lokalnej i centralnej administracji.
Gwałtowna liberalizacja życia publicznego przyniosła mnogość różnych organizacji politycznych o charakterze nieoficjalnym, w tym m.in. zalążków nowych partii i ruchów politycznych. Najwcześniej wykrystalizowały się one w republikach nadbałtyckich i zakałkazkich w postaci masowych frontów ludowych ( 1988 r. ). Dodatkowym efektem zmian było rozbudzenie konfliktów narodowych, co wobec zupełnego braku programu w tej sprawie źle wróżyło gorbaczowskiej pierestrojce.
Klasa rządząca w większości niechętnie przyjęła reformy Gorbaczowa. Nie była jednak w stanie zdecydowanie przeciwstawić się nowemu sekretarzowi generalnemu , gdyż cechował ją skrajny konformizm i uległość. Zresztą wypowiedzi Gorbaczowa - przekonanego komunisty- niemal do końca pozwalały jej żywić nadzieję, że reformator ,, opamięta się”. W ciągu kilku lat pierestrojki w łonie nomenklatury zaszły jednak znaczące zmiany. Częściowo zaangażowała się ona w prywatne i półprywatne inicjatywy gospodarcze ( uwłaszczenia ).
Jeżeli chodzi o działania na arenie międzynarodowej, to doprowadził ,Gorbaczow do zawarcia porozumienia o wycofaniu wojsk radzieckich z Afganistanu, który stał się dla tego supermocarstwa ,, drugim Wietnamem „ . Z kolei jesienią 1989 r. Gorbaczow w praktyce zgodził się na upadek rządów proradzieckich w krajach satelickich. W listopadzie 1989 r. Nie zareagował na upadek muru berlińskiego, a w 1990 r. Wyraził zgodę na zjednoczenie Niemiec. W 1991 r. Zawarł z Chinami układ o normalizacji stosunków, który zakończył ciągle żywe spory terytorialne. Wyrazem zmniejszenia pomocy gospodarczej i militarnej oraz wycofania się z popierania ruchów terrorystycznych było zakończenie w Ameryce Środkowej wojny domowej w Salwadorze, a także demokratyzacja życia politycznego w Nikaragui.
W 1990 r. odbyły się wybory w republikach nadbałtyckich, w wyniku których opozycja przejęła władzę. W ślad za tym Litwa, Łotwa i Estonia ogłosiły niepodległość w 1990 i 91 r. , czego nie uznał rząd centralny w Moskwie. Próbą utrzymania jedności ZSRR było referendum z marca 1991 r. Dotyczyło ono utrzymania jedności ZSRR w nowym kształcie jako federacji równoprawnych i suwerennych republik. Republiki bałtyckie: Litwa, Łotwa, Estonia oraz Gruzja, Azerbejdżan i Mołdawia nie wzięły w nim udziału. W pozostałych republikach społeczeństwa wypowiedziały się za nowym kształtem ZSRR.

Nowy układ związkowy miał zostać podpisany 19 sierpnia 1991 roku. W dniu 18 sierpnia 1991 r. w ZSRR został dokonany zamach stanu. Władzę objął Komitet Stanu Wyjątkowego pod przewodnictwem Giennadija Janajewa. Aresztowano M. Gorbaczowa oraz wprowadzono 6 - miesięczny stan wyjątkowy.
Symbolicznym punktem oporu stał się budynek parlamentu, w którym schronił się Borys Jelcyn i jego najbliżsi współpracownicy, m. In. Aleksander Ruckoj. Źle przygotowany zamach załamał się po trzech dniach. M. Gorbaczow powrócił od Moskwy, gdzie rozpoczęła się walka o władzę między nim a Jelcynem. Pucz ,, grupy Janajewa” przyspieszył rozpad ZSRR. Ukraina i Białoruś ogłosiły niepodległość. Zawieszono, a następnie rozwiązano KPZR oraz KGB. Gorbaczow był nadal zwolennikiem utrzymania jedności ZSRR, zaś Jelcyn był zwolennikiem utworzenia czegoś na kształt konfederacji. W listopadzie 1991 r. przywódcy 9 republik odrzucili koncepcję Gorbaczowa.
Wyrazem uznania dla jego działań było przyznanie mu w 1990 r. Pokojowej Nagrody Nobla, w tym samym roku został wybrany pierwszym i - jak się później okazało - ostatnim prezydentem ZSRR.

33.Okrągły stół.

Rozmowy Okrągłego Stołu - rozmowy prowadzone przez przedstawicieli władz PRL, opozycji i Kościoła, w wyniku których rozpoczęła się transformacja ustrojowa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rozmowy rozpoczęły się 6 lutego 1989, a zakończyły 5 kwietnia tego samego roku. Prowadzone były w kilku miejscach, a ich rozpoczęcie i zakończenie odbyło się w siedzibie Urzędu Rady Ministrów PRL w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie. W obradach wszystkich zespołów brały udział 452 osoby. Pomysł zorganizowania rozmów między władzą a opozycją pojawił się na kilka lat przed rozpoczęciem obrad. Jednak idea zorganizowania Okrągłego Stołu została po raz pierwszy sformułowana dopiero 31 sierpnia 1988 r. podczas spotkania gen. Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą. Warunkiem rozpoczęcia obrad miało być wygaszenie zorganizowanej przez „Solidarność” fali strajków.

Obrady toczone były w trzech głównych zespołach:

ds. gospodarki i polityki społecznej (przewodniczący: Władysław Baka PZPR i Witold Trzeciakowski Solidarność)

ds. reform politycznych (przewodniczący: Janusz Reykowski PZPR i Bronisław Geremek Solidarność)

ds. pluralizmu związkowego (przewodniczący: Aleksander Kwaśniewski PZPR, Tadeusz Mazowiecki Solidarność i Romuald Sosnowski OPZZ).

Postanowienia

Utworzenie Senatu z liczbą 100 senatorów; wybory większościowe (po 2 senatorów z każdego województwa, a w woj. warszawskim i katowickim po 3);

parytetowe wybory do Sejmu - 65% miejsc (299 mandatów) miało być zagwarantowane dla PZPR, ZSL i SD (60%) oraz dla prokomunistycznych organizacji katolików - PAX, UChS i PZKS (5%). Ważny jest fakt, iż liczbę 299 podzielono na 264 i 35 z czego pierwsze były obsadzane w wyniku wyborów w okręgach wielomandatowych, a drugie z tzw listy krajowej, na której znajdowali się najbardziej znani przedstawiciele partyjni; o pozostałe 35% miejsc (161 mandatów) mieli walczyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni;

-utworzenie urzędu Prezydenta PRL; wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe na 6-letnią kadencję

-zmiana Prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiłaby rejestrację Solidarności;

-dostęp opozycji do mediów (np. raz w tygodniu półgodzinna audycja w TVP, reaktywowanie "Tygodnika Solidarność");

-przyjęcie "Stanowiska w sprawie polityki społecznej i gospodarczej oraz reform systemowych" jednak bez większych konkretów w sprawie reform gospodarczych.

Ocena

Według części publicystów, historyków i polityków okrągły stół był zdradą narodową, gdyż sprowadził się do "pozornego obalenia komunizmu", a w rzeczywistości był oddaniem części władzy tzw. konstruktywnej opozycji, która według tej teorii była wysoce skorumpowana i gotowa do ustępstw. Zwolennicy tej teorii wskazują na rozmowy w Magdalence jako na faktyczny moment przejęcia władzy przez obóz Solidarności. Powołana miała być Koalicja Porozumiewawcza, mająca czuwać nad realizacją postanowień okrągłego stołu. W pierwszych komentarzach stwierdzono: Otwiera się nowy okres w dziejach Polski. Oponenci obrad Okrągłego Stołu we własnej krytyce nazywają wydarzenia okrągłostołowe nawet V rozbiorem Polski. W wyrazie sprzeciwu wobec rozmów z władzą w negocjacjach nie wziął udziału Andrzej Gwiazda - wiceprzewodniczący pierwszej Solidarności. Jeszcze w trakcie obrad Okrągłego Stołu doszło do prób jego zanegowania. 4 marca 1989 w Jastrzębiu doszło do spotkania grup antykomunistycznych (m.in. KPN, Ruch Wolność i Pokój, Solidarność Walcząca), które uczestniczyły w Kongresie Opozycji Antyustrojowej. SB zatrzymała wówczas około 120 osób.

Zwolennicy są przekonani, że taka właśnie forma rezygnacji dotychczasowych władz z monopolu na rządzenie krajem umożliwiła przeprowadzenie zmian ustrojowych w Polsce najmniejszymi z możliwych kosztami społecznymi. Zwolennicy obrad wskazują, że Okrągły Stół umożliwił rozpoczęcie pokojowego i rozwojowego procesu demokratyzacji Polski, przeciwstawiając temu np. krwawy przewrót w Rumunii w grudniu tego samego roku, a także mając na względzie historię klęsk polskich powstań narodowych. Zwolennicy tego rodzaju dojścia do niepodległości wskazują również, iż pomimo dla niektórych kontrowersyjnego sposobu osiągnięcia celu, Polska po 1989 roku stała się krajem suwerennym i demokratycznym. Należy również zauważyć, iż w przypadku Rumunii, w której komunizm został obalony siłą opozycjoniści przejęli władzę dopiero w 1996 roku, tak więc krwawa metoda zmiany systemu nie uchroniła tego kraju od rządów postkomunistycznych.

Najistotniejszą z politycznego punktu widzenia dyskusją przy Okrągłym Stole były rozmowy na temat nowej ordynacji wyborczej do Sejmu, koncepcji drugiej izby parlamentu i powołania, w miejsce istniejącej Rady Państwa, urzędu Prezydenta.

34.Zjednoczenie Niemiec.

Termin zjednoczenie Niemiec (niem. Deutsche Wiedervereinigung) oznacza zjednoczenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Republiki Federalnej Niemiec w jeden organizm państwowy. Zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku na mocy porozumienia zawartego 12 września podczas moskiewskiej konferencji dwa plus cztery. Układ ten podpisały obok NRD i RFN cztery dawne mocarstwa okupacyjne: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Związek Radziecki. Zjednoczone Niemcy przystąpiły do Wspólnoty Europejskiej (obecnie Unii Europejskiej) oraz NATO.

Podłoże historyczne

Wraz z zakończeniem II wojny światowej Niemcy zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne, sama stolica - Berlin również dostała się pod jurysdykcję czterech okupantów - Francji, Wielkiej Brytanii, USA oraz ZSRR. Wraz z rozpoczynającą się zimną wojną w 1949 roku wojną alianci połączyli swoje strefy w jedną, formując w ten sposób RFN, w skład której wchodził również Berlin Zachodni, podczas gdy Związek Radziecki utworzył z okupowanej strefy zależną od siebie NRD.

Z pierwszą propozycją połączenia Niemiec wystąpił Stalin w 1952. Rząd Zachodnich Niemiec pod przewodnictwem Konrada Adenauera był zwolennikiem integracji połączonych Niemiec z Zachodem, domagając się wolnych wyborów w nowym państwie, monitorowanych przez obserwatorów międzynarodowych. Na takie warunki Stalin nie chciał przystać.

W wyniku coraz częstszych ucieczek swoich obywateli na zachód, rząd Wschodnich Niemiec w 1961 zamknął wszystkie punkty graniczne z RFN i rozpoczął budowę Muru Berlińskiego, co przyczyniło się do coraz większego pogłębiania podziału Niemiec na dwie części oraz izolacji NRD.

Koniec podziału

W połowie lat 80. XX wieku zjednoczenie obu państw niemieckich wydawało się nierealnym marzeniem wielu Niemców. Na drodze do realizacji tego marzenia stała zimna wojna dzieląca Europę na dwa wrogie sobie obozy. Zakończenie ery konfrontacji było niemożliwe bez politycznych zmian w ZSRR i bez upadku, narzuconego siłą środkowo-wschodniej Europie, komunizmu. Wzrost niewydolności gospodarczej i politycznej radzieckiego imperium w drugiej połowie lat 80. wymusił na kierownictwie KPZR wprowadzenie pewnych reform. Przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow ogłosił okres tak zwanej "przebudowy" (po rosyjsku pieriestrojka). Zmiany polityczne w ZSRR szybko wpłynęły na rozwój wypadków w podporządkowanych mu państwach europejskich. W Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech jak i w samym NRD odżyły dotychczas brutalnie tłumione ruchy demokratyczne i niepodległościowe.

W sierpniu 1989 władze Węgier zniosły restrykcje dotyczące ruchu granicznego z Austrią. Otworzyło to Niemcom z NRD drogę, poprzez Węgry i Austrię, do RFN. We wrześniu z takiej możliwości skorzystało ponad 13 tysięcy Niemców, uciekając tą drogą do Niemiec Zachodnich. Masowe demonstracje w NRD przeciwko rządom Ericha Honeckera zwane demonstracjami poniedziałkowymi, wobec wydarzeń w Europie i ZSRR (tzw. Jesień Ludów), doprowadziły do jego rezygnacji w październiku 1989 roku. Nowy rząd 9 listopada 1989 roku zniósł ograniczenia w podróżowaniu do RFN. Na wieść o nowych przepisach obywatele NRD natychmiast i masowo ruszyli na granicę. Służby graniczne nie potrafiąc zapanować nad rozwojem sytuacji zdecydowały się ustąpić. Granica stanęła otworem, zaś Niemcy z obu państw jeszcze tej samej nocy przystąpili do spontanicznego burzenia znienawidzonego muru berlińskiego.

Rozpoczął się proces zjednoczeniowy. W listopadzie 1989 roku kanclerz RFN Helmut Kohl ogłosił 10 punktowy plan zjednoczenia. W lutym roku 1990 odbyło się wspólne posiedzenie rządów obu państw niemieckich. W lipcu tego samego roku wszedł w życie układ o unii walutowej, zaś 12 września 1990 na konferencji w Moskwie 2 plus 4 uregulowano sprawy zagraniczne i kształt granic nowego państwa.

Na mocy ratyfikowanego przez parlamenty obu państw w dniu 20 września 1990 roku układu (traktat zjednoczeniowy) pomiędzy RFN a NRD o przywróceniu jedności Niemiec, landy NRD w dniu 3 października 1990 przystąpiły do RFN. Dzień ten jest uznawany za oficjalną datę zjednoczenia Niemiec.

Ekonomiczną ceną zjednoczenia było 1,5 biliona euro jakie Niemcy zachodnie przekazały do 2004 roku wschodnim krajom związkowym w celu dostosowania wschodnioniemieckiej gospodarki i infrastruktury do poziomu zachodnich krajów związkowych. Cena społeczna to duża liczba (według sondaży tygodnika "Der Spiegel" jest to 30%) mieszkańców byłego NRD, którzy uważają się za ofiary procesu zjednoczeniowego.

35.Rozpad ZSRR.

W 1991 nastąpił rozpad największego pod względem terytorialnym, państwa świata, Związku Sowieckiego. Była to niebezpieczna geopolitycznie sytuacja, która postawiła Stany Zjednoczone przed wyzwaniem przeciwdziałania anarchii politycznej i dyktaturze w państwie dysponującym potężnym arsenałem nuklearnym. Zadaniem, a zarazem dylematem Stanów Zjednoczonych był sposób wsparcia demokratycznej transformacji i gospodarczej odbudowy Rosji, ale jednocześnie nie dopuszczając do powstania eurazjatyckiego imperium, które mogłoby utrudnić realizację utworzenia systemu euratlantyckiego.

Przyczyną rozpadu Imperium Wielkorosyjskiego był głęboki kryzys społeczno - gospodarczy.

W ciągu dwóch tygodni przywódcy republik, które wchodziły w skład Zw. Sowieckiego [Rosji, Białorusi i Ukrainy] ogłosili jego rozpad. Po tym fakcie utworzono Wspólnotę Niepodległych Państw. Wspólnota ta objęła wszystkie sowieckie republiki oprócz bałtyckich. Federacja Rosyjska, państwo narodowe liczące ok. 150 mln ludzi i pozostałe republiki, które liczyły porównywalną ilość ludności, charakteryzowały się w tym czasie różnym stopniem suwerenności. Panował geopolityczny chaos na terenach byłego Związku Radzieckiego. Granice na Kaukazie, w Azji Środkowej i na zachodzie zostały znacznie cofnięte. Większość państw wcześniej kontrolowanych przez Związek Sowiecki nie było przygotowanych do swojej autonomii. Były one zróżnicowane pod względem terytorialnym. Obywatele Związku Radzieckiego nagle zaczęli przynależeć do innych państw, które zdominowane były przez nacjonalistyczne elity polityczne. Na skutek rozpadu Imperium, wytworzyła się polityczna próżnia w samym środku Eurazji.

W Rosji nastąpił ustrojowy kryzys nasilający się pod wpływem demontażu sowieckiego modelu społeczno - gospodarczego, a poczucie narodowej klęski zostało spotęgowane przez militarną interwencję Rosji w Tadżykistanie i Czeczenii.

Rosja straciła swoją dawną pozycję na arenie międzynarodowej. Wskutek polityki prowadzonej przez to państwo naród rosyjski stracił wiele wybitnych jednostek począwszy od dwóch wojen światowych przez panowanie komunistów a na wojnie domowej skończywszy. Rosja przez długi okres czasu była skutecznie izolowana od innych części świata. Polityka ekologiczna była całkowicie zaniedbana w związku z czym ucierpiało środowisko naturalne i ludność. Wysoka była śmiertelność oraz procent urodzeń dzieci z upośledzeniem umysłowym.

Po rozpadzie Związku Radzieckiego zmianie na niekorzyść Rosji uległy zachodnie granice, utraciła ona Rygę i Tallin, co ograniczyło jej dostęp do Morza Bałtyckiego. Również utrata Rosji była dla bardzo bolesnym doświadczeniem ponieważ Ukraina odżegnując się od Rosji zmusiła ją do niejako do „przełknięcia” porażki pod względem geopolitycznym. Rosja straciła kontrolę nad bogatym regionem przemysłowym i rolniczym, została pozbawiona dominującej pozycji na Morzu Czarnym ucinając tym samym handel z krajami basenu Morza Śródziemnego i innymi częściami świata. W konsekwencji została ona ograniczona pod względem geostrategicznym, nie mogła już pretendować do roli przywódcy narodów południowych i południowo - wschodnich części dawnego Związku Sowieckiego. Próby odbudowania imperium eurazjatyckiego bez Ukrainy zapewne skończyłyby się na konfliktach z ludami niesłowiańskimi na tle religijnym i narodowościowym. Działania Ukrainy w 1991r czyli głoszenie niepodległości, opowiadanie się za luźną struktura WNP oraz przyjęcie dowództwa nad wojskami stacjonującymi na jej terenach zapobiegły stworzeniu kolejnego imperium sowieckiego. W ślad za Ukrainą poszły inne republiki sowieckie. Od 1991r państwa kaukaskie [Gruzja, Armenia, Azerbejdżan] umożliwiły Turcji odzyskanie utraconych wpływów na obszarze morza Czarnego. Na południowym wschodzie zaszła zmiana sytuacji krajów basenu Morza Kaspijskiego i Azji Środkowej. Po powstaniu niezależnych państw Azerbejdżanu, Kazachstanu i Turkmenistanu, Rosja stała się jednym z wielu pretendentów do bogactw basenu Morza Kaspijskiego. Nowe państwa kontrolowały ogromne zasoby surowców mineralnych i energetycznych, wśród elit i ludności zaczął dominować nacjonalizm i coraz mocniejsze poczucie islamskiej tożsamości religijnej. Nowe państwa coraz bardziej uniezależniały się od Rosji, Uzbekistan podkreślał swój postkolonialny status regionu, Turkmenistan nawiązał bliskie stosunki z Iranem po to, żeby zmniejszyć uzależnienie od rosyjskiej sieci komunikacyjnej umożliwiającej dostęp do światowych rynków. Rosjanie żywili nadzieję, że państwa Azji Środkowej zrezygnują z uzyskanej suwerenności politycznej, jednak ich oczekiwania nie sprawdziły się, kraje te wspierane były przez Turcję, Iran, Pakistan i Arabię Saudyjską.

Na Dalekim Wschodzie po rozpadzie Związku Radzieckiego nie zaszły żadne zmiany terytorialne ani polityczne. Chiny jednak miały stać się krajem bardziej rozwiniętym niż Rosja. Musiało to zagrozić poczuciu bezpieczeństwa Rosji na Dalekim Wschodzie oraz jej interesom w Azji Środkowej.

Rozpatrując stosunki z Ameryką po rozpadzie Związku Sowieckiego natrafimy na trzy koncepcje geostrategiczne: 1. Priorytet „dojrzałego partnerstwa strategicznego” z Ameryką - czyli wspólna rosyjsko-amerykańska władza nad światem. 2. Głównym źródłem niepokoju jest „bliska zagranica” - przywrócenie formy imperialnej kontroli i powstanie mocarstwa, które mogłoby równoważyć wpływy Ameryki i Europy. 3. Stworzenie eurazjatyckiej koalicji antyamerykańskiej, która ograniczałaby przewagę Ameryki w Eurazji.

Po rozpadzie imperium, Jelcyn opierał się na koncepcji, która nigdy nie odniosła sukcesu, a mianowicie prezentował stanowisko, że Rosja należy do Zachodu, powinna być jego częścią i musi przeprowadzać wewnętrzne reformy wzorując się na Zachodzie. Jelcyn stanowczo odżegnywał się od imperialnego dziedzictwa Rosji. Kiedy Ameryka pozytywnie ustosunkowała się do koncepcji „dojrzałego partnerstwa strategicznego” Rosja odebrała to jako przyczynek do demokratycznych rosyjsko-amerykańskich wspólnych rządów światem. Rosja pragnęła być równa Ameryce, chciała ażeby reszta świata uznawała jej potęgę, miała nadzieję, że wszystkie międzynarodowe problemy będą rozstrzygane za jej zgodą i z jej udziałem. Kalkulowano, że dzięki pomocy gospodarczej Zachodu zostaną przeprowadzone wewnętrzne reformy, umocnione zostaną demokratyczne instytucje, co skłoniłoby kraje WNP do integracji z Rosją a to byłoby równoznaczne ze zwiększonym zasięgiem geopolitycznym tego państwa. Jednak nowa Rosja była za słaba i zbyt zacofana, aby stać się równym partnerem Ameryki. Również cele dotyczące Bliskiego i Dalekiego Wschodu były dla obu tych państw zupełnie inne. W związku z tym hasło „dojrzałego partnerstwa strategicznego” straciło na znaczeniu, a Rosjanie zaczęli uznawać je jako grę Ameryki, która chce oszukać ich państwo. W 1996r Stany Zjednoczone postanowiły uczynić rozszerzenie NATO głównym narzędziem polityki, która miała służyć ukształtowaniu większej i bezpieczniejszej społeczności euratlentyckiej. Rosja zgłosiła stanowczy sprzeciw. Niektórzy Rosjanie uznali to za podstępne zbliżanie się do granic ich państwa pod przywództwem Ameryki. Uważali oni, że Stany Zjednoczone nie powinny ingerować w sprawy Eurazji, przy czym mieli nadzieje, że Europa Środkowa, kiedy nie będzie powiązana z NATO może kiedyś ponownie znaleźć się w sferze wpływów polityki rosyjskiej. Równocześnie jednak Rosja obawiała się, że pozostanie na zewnątrz Europy skazana na ostracyzm polityczny, podejrzewała Stany Zjednoczone o próbę długofalowego wyizolowania Rosji, aby pozostała sama podatna na liczne zagrożenia. Zachodnią opinię publiczną, głównie Skandynawię i Stany Zjednoczone bulwersowała dwuznaczna postawa Rosji wobec państw bałtyckich gdyż Kreml nie chciał zrezygnować z terenów podbitych przez Stalina oraz nie chciał potępić tajnego porozumienia nazistowsko-sowieckiego z 1939r, dzięki któremu przymusowo włączono te republiki do Związku Sowieckiego. Kreml w tej sprawie przyjął stanowisko, że kraje te zostały włączone dobrowolnie. Rosyjscy badacze polityki amerykańskiej uznali, że Ameryka dąży do przeprowadzenia reorganizacji w całej Eurazji w celu stworzenia kilku stabilnych, w miarę silnych państw, które jednak miały być słabsze od Stanów Zjednoczonych. W 1994r Ameryka zaczęła pomagać Ukrainie w umocnieniu niedawno uzyskanej niepodległości, oba kraje nawiązały pozytywne relacje, Rosja jednak uznała, że godzi to w jej interesy bowiem ona powinna uzyskać kontrolę nad Ukrainą. Podsumowując, nie było warunków dla partnerstwa między Ameryką, a Rosją. Rosja żądała zbyt wiele dając za mało w zamian. Przyczyną takiego stanu rzeczy był ich dwuznaczny stosunek do historii sowieckiej, nieumiejętność realistycznej oceny skali wpływów Rosji na arenie międzynarodowej, głęboki kryzys gospodarczy a także brak poparcia społecznego. W efekcie nie umieli oni stworzyć stabilnej i demokratycznej Rosji. Hasło „bliska zagranica” rozumieli oni jako symbol polityki dążącej do odtworzenia struktury organizacyjnej dawnego Związku Radzieckiego, w której Moskwa miałaby być ośrodkiem decyzyjnym. Inni zwolennicy „bliskiej zagranicy” twierdzili, że wyłącznie Rosja może decydować o terenach należących niegdyś do Związku Radzieckiego oraz oskarżyli oni państwa zachodnie o politykę antyrosyjską przez pomoc Ukrainie.

We wrześniu 1995r Jelcyn określił cel polityki Rosji wobec WNP, było to „stworzenie zintegrowanego gospodarczo i politycznie stowarzyszenia państw zdolnego zająć należne mu miejsce w społeczności światowej…umocnienie pozycji Rosji jako wiodącej siły w budowie układu międzypaństwowych stosunków politycznych i gospodarczych na terytorium dawnego ZSRR”. Stanowisko to jednoznacznie uwidocznia chęć dominacji w całej strukturze WNP, zacieśnienia więzów politycznych i wojskowych z członkami WNP, stworzenia wspólnego dowództwa wojskowego, powiązania sił zbrojnych WNP, kształtowania wspólnej polityki zagranicznej w ramach WNP, główne jej instytucje miały znajdować się w Moskwie, przewodniczącym miał być prezydent Rosji. W 1996r rosyjska Duma ogłosiła nieważność rozwiązania ZSRR. Wiosną tego roku Rosja podpisała dwa porozumienia, w celu ściślejszej integracji gospodarczej i politycznej - z Białorusią w ramach nowej „Wspólnoty Suwerennych Państw”, - i z Kazachstanem, Białorusią i Kirgistanem. Te porozumienia miały przyspieszyć integrację.

Coraz to większą popularność zaczęła zdobywać doktryna „ eurazjatyckości” koncentrująca się na „bliskiej zagranicy”. Był to pogląd, który mówił, że pod względem geopolitycznym i cywilizacyjnym Rosja nie jest krajem ani całkowicie europejskim, ani całkowicie azjatyckim, lecz posiada własną tożsamość. Odrzucano kulturę zachodnią, ponieważ Zachód i Ameryka uchodziły za antyrosyjskie pod względem kulturowym oraz odmawiały Rosji wyłącznej kontroli nad Eurazją.

Natomiast przywódca Kazachstanu, Nursułtan Nazarbajew stworzył formułę, która miała osłabić nacisk Rosji na integrację polityczną, a była to koncepcja „Unii Eurazjatyckiej” jako alternatywy dla nieskutecznej Wspólnoty Niepodległych Państw. Koncepcja ta opierała się na tezie, że Eurazja pod względem geograficznym tożsamym z dawnym ZSRR stanowi ograniczoną całość, która musi mieć także wymiar polityczny.

Często powtarzane porównanie z Unią Europejską pomija ważną różnicę, bowiem UE nie jest zdominowana przez jedno supermocarstwo, dla Rosji „Unia Eurazjatycka” byłaby przykrywką dla podporządkowania innych państw tego terenu. Takiej koncepcji szczególnie mocno sprzeciwiła się Ukraina, ponieważ widziała w owej integracji w efekcie utratę swojej suwerenności. Stany Zjednoczone oraz Niemcy poparły odrębną tożsamość Kijowa.

Bez Ukrainy nie była możliwa odbudowa imperium opartego na WNP, ponieważ to uczyniłoby Rosję bardziej azjatycką oraz bardziej oddaloną od Europy. Sprzeciw Ukrainy wobec inicjatyw Rosji silnie poparł Uzbekistan, a inne państwa członkowskie ANP skupiły się wokół nich. Odrzucono Moskwę, pogłębiło się poczucie świadomości narodowej.

W efekcie w połowie lat 90-tych ukształtował się nieformalny blok państw przeciwnych wysiłkom Rosji, cichym przywódcom tego bloku stała się Ukraina, a należały tu Uzbekistan, Turkmenistan, Azerbejdżan, Kazachstan, Gruzja i Mołdawia. Bez Ukrainy Rosji została tylko Białoruś i ewentualnie Kazachstan. W Kazachstanie natomiast dały się zauważyć silne wątki antyrosyjskie. Również w samej Rosji panowały nastroje nie napawające optymizmem dla rosyjskiej władzy. Pomimo agitacji i przekonywania narodu do swoich racji odbudowy imperium, Rosjanie nie przejawiali zapału dla owych planów. Chcieli oni otwartych granic, wolnego handlu, swobody poruszania się. Nie popierano również sposobu prowadzenia polityki wobec Czeczenii. Rosja była za słaba politycznie żeby narzucić niepodległym republikom swoją wolę, nie była także wystarczająco dla nich atrakcyjna, aby je sobie zjednać. Jaka więc opcja strategiczna pozostała Rosji? Zaczęto rozważać budowę kontrsojuszu przeciwko hegemonii Ameryki w Eurazji. Spekulowano, że w skład takiej koalicji może wejść Rosja, Chiny i Iran, które były najbardziej zainteresowane ograniczeniem prymatu Ameryki w Eurazji. Ale taka koalicja mogłaby powstać tylko wtedy kiedy Stany Zjednoczone zantagonizowałyby Chiny i Iran jednocześnie. Ale ani Chiny ani Iran nie wykazywały chęci uzależnienia swoich losów od słabej Rosji, co związane byłoby z odcięciem się od krajów wysoko rozwiniętych.

Jedyną rzeczywistą opcją, która mogłaby zapewnić jej sensowną rolę na arenie międzynarodowej jest Europa atlantycka, która oparta jest na Unii Europejskiej i NATO. Z nią Rosja powinna ułożyć poprawne stosunki, aby uniknąć geopolitycznego wyizolowania. Musiałaby wtedy obrać drogę modernizacji, europeizacji i demokratyzacji. Dla Europy i Ameryki demokratyczna Rosja jest pożądanym źródłem stabilizacji w niespokojnej Eurazji.

36.U.E.

Unia Europejska (oficjalny skrót w Polsce: UE) - gospodarczo-polityczny związek dwudziestu siedmiu demokratycznych krajów europejskich, będący efektem wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej, będąc zarazem największą, najprężniejszą i unikatową organizacją tego typu na świecie.

Unia Europejska obecnie (od 1 stycznia 2007 r.) składa się z 27 państw członkowskich i jest zamieszkiwana przez około 495 milionów osób. Polska jest członkiem Unii Europejskiej od 1 maja 2004.

Obecna Unia Europejska nie ma osobowości prawnej. Podstawę do jej funkcjonowania stanowi traktat z Maastricht, zwany też Traktatem o Unii Europejskiej.

Filary Unii Europejskiej

Zobacz więcej w osobnym artykule: Trzy filary Unii Europejskiej.

Unia Europejska opiera się na trzech filarach:

Zakres działania dwóch Wspólnot Europejskich (głównie sprawy gospodarcze, w tym Unia Gospodarczo-Walutowa). W 2002 roku wygasł zawarty na 50 lat traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Obecnie obowiązujące traktaty to: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych - do 1999 r. współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego Unia Europejska jest organizacją ponadnarodową nie posiadającą podmiotowości prawnej, bazującą na strukturach Wspólnot Europejskich i na zestawie kilkunastu tysięcy aktów prawnych, zarówno politycznych jak i gospodarczych, których wszystkie państwa członkowskie zobowiązują się przestrzegać. Podmiotowość prawną Unia Europejska ma zyskać dopiero po ratyfikacji Traktatu Konstytucyjnego UE.

Według podpisanego w 1992 roku traktatu z Maastricht podstawowymi celami Unii są:

=promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi,

=wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej,

=dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii,

=rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych.

Czwarty filar w budowie polegający na wspólnej polityce obronnej.

Członkowie UE

Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia,Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania,Włochy

Instytucje UNII.

Unijny proces podejmowania decyzji w ogóle, a procedura współdecydowania w szczególności angażują trzy główne instytucje:

Parlament Europejski (PE), reprezentujący obywateli Unii i przez nich bezpośrednio wybierany,

Rada Unii Europejskiej, reprezentująca poszczególne Państwa Członkowskie,

i Komisja Europejska, która dba o wspólne dobro całej Unii.

Ta triada instytucjonalna wspólnie opracowuje założenia polityki i prawodawstwo, obowiązujące w całej Unii. Zasadniczo przygotowaniem nowych aktów prawnych zajmuje się Komisja, jednak to Parlament i Rada je przyjmują.

Dwie inne instytucje odgrywają równie istotną rolę: Trybunał Sprawiedliwości stoi na straży stosowania prawa europejskiego, zaś Trybunał Obrachunkowy kontroluje finansowanie działań Unii.

Prawa i obowiązki wszystkich tych instytucji określono w traktatach, które stanowią podstawy całej działalności Unii, a także ustanawiają zasady i procedury, jakich muszą przestrzegać instytucje unijne. Treść traktatów zatwierdzają prezydenci i premierzy reprezentujący wszystkie państwa UE, a następnie ratyfikują je parlamenty narodowe.

Poza głównymi instytucjami, Unia posiada szereg innych, wyspecjalizowanych organów, pełniących konkretne funkcje.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny reprezentuje społeczeństwo obywatelskie, pracodawców i pracowników

Komitet Regionów reprezentuje władze regionalne i lokalne

Europejski Bank Inwestycyjny finansuje projekty inwestycyjne UE oraz wspomaga małą przedsiębiorczość poprzezEuropejski Fundusz Inwestycyjny;

Europejski Bank Centralny odpowiada za europejska politykę monetarną

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich bada skargi na niewłaściwe administrowanie w instytucjach i jednostkach UE

Europejski Inspektor Ochrony Danych stoi na straży prywatności danych osobowych obywateli

Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich publikuje oficjalne wydawnictwa UE

Europejskie Biuro Selekcji Kadr zajmuje się rekrutacją dla potrzeb instytucji i innych jednostek UE

Europejska Szkoła Administracji ma za zadanie kształcenie pracowników UE w konkretnych dziedzinach.

Ponadto, powołano cały szereg wyspecjalizowanych agencji które są odpowiedzialne za realizację konkretnych zadań natury technicznej, naukowej lub zarządczej.

HISTORIA.

Kraje założycielskie UE Jednak to nie Rada Europy, lecz powstała trzy lata później z inicjatywy jednego z ojców integracji europejskiej Roberta Schumana Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), powstała na mocy traktatu paryskiego z 18 kwietnia 1951 roku, stała się zalążkiem przyszłej Unii Europejskiej. W skład EWWiS weszło 6 państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Włochy. Celem było utrzymanie trwałego pokoju między krajami europejskimi poprzez międzynarodowe powiązanie przemysłu węglowego i stalowego, niezbędnych wówczas do prowadzenia wojny.

Obok niej na mocy traktatów rzymskich z 25 marca 1957 roku utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). W ich skład weszli wszyscy członkowie EWWiS.

Trzy Wspólnoty Europejskie już od 1958 r. miały wspólne niektóre organy (Zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości). Pełne połączenie instytucjonalne nastąpiło w 1967 roku, gdy wszedł w życie traktat fuzyjny.

Etapy rozszerzania Unii.

W latach 1957-1990 tylko Niemcy Zachodnie, należały do Wspólnot Europejskich. Liczba członków Wspólnot zwiększyła się w 1973 roku, gdy przyłączyły się do nich Wielka Brytania, Dania i Irlandia, co zostało nazwane pierwszą falą przyjęć. Kandydująca wówczas Norwegia nie przyłączyła się z powodu sprzeciwu swoich obywateli.

Druga fala nastąpiła w latach 80. kiedy to do EWG przystąpiła Grecja (w 1981 r.), Hiszpania i Portugalia (w 1986 r.).

W 1985 r. miał miejsce jedyny przypadek opuszczenia Wspólnot: wystąpiła z nich autonomiczna część Danii - Grenlandia.

NRD stała się częścią Unii w momencie przywrócenia jedności z RFN w 1990 roku.

Trzecia fala przyjęć (już do Unii Europejskiej) nastąpiła w 1995 roku, kiedy to przyjęto Austrię, Szwecję i Finlandię, zaś Norwegia ponownie odmówiła wstąpienia.

1 maja 2004 roku nastąpiła czwarta fala, największe w historii rozszerzenie UE, wstąpiło do wspólnoty 10 krajów, czyli Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta oraz Cypr. W ramach Wspólnot stopniowo doszło do utworzenia Wspólnego Rynku poprzez likwidację barier celnych, wprowadzanie wspólnych norm prawnych i technicznych oraz prowadzenie wspólnej polityki rolnej.

Równolegle dochodziło też do zacieśniania więzi politycznych między krajami Wspólnot. W 1986 r. podpisano Jednolity Akt Europejski, zwiększający kompetencje EWG. W 1990 roku uzgodniono w Układzie z Schengen utworzenie systemu wspólnej kontroli granic i zniesienie wizowych granic wewnętrznych w obrębie Hiszpanii, Francji, Włoch, krajów Beneluksu, Danii i Niemiec, a rok później ustalono utworzenie korpusu wspólnych sił wojskowych krajów Wspólnot.

7 lutego 1992 r. został podpisany traktat z Maastricht, na mocy którego 1 listopada 1993 r. powstała Unia Europejska. Traktat nie likwidował Wspólnot Europejskich, zmienił jedynie nazwę EWG na Wspólnota Europejska. W Maastricht znacznie rozszerzono zakres wspólnej polityki i opracowano harmonogram wprowadzenia Unii Gospodarczo-Walutowej (jej efektem było wprowadzanie wspólnej waluty euro od 1999 roku).

Kolejnym ważnym traktatem był też traktat amsterdamski z 1997 roku, który częściowo zmienił i jednocześnie rozszerzył wcześniejsze ustalenia z Maastricht. Pod koniec 2000 r. parafowano traktat nicejski reformujący instytucje unijne w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania po kolejnym rozszerzeniu UE. Na szczycie w Nicei proklamowano również Kartę Praw Podstawowych, mającą gwarantować prawa człowieka i swobody obywatelskie.

16 kwietnia 2003 roku przedstawiciele rządów 15 państw członkowskich i 10 kandydujących podpisali w Atenach traktat akcesyjny rozszerzający Unię.

25 kwietnia 2005 roku Bułgaria i Rumunia podpisały traktat akcesyjny w Luksemburgu otwierający tym krajom drogę do wejścia do Unii Europejskiej 1 stycznia 2007 roku.

37.NATO.

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, mniej poprawnie Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO, fr. Organisation du Traité de l'Atlantique Nord, OTAN), w skrócie NATO, potocznie Pakt Północnoatlantycki, organizacja polityczno-wojskowa powstała w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 roku Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA i Kanadę. Początkowym celem istnienia organizacji, na mocy traktatu waszyngtońskiego, była obrona militarna przed atakiem ZSRR.

18 lutego 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja 1955 r. RFN, a 30 maja 1982 r. - Hiszpania. 3 października 1990, NATO powiększyło się o terytorium NRD, po przyłączeniu jej landów do RFN. 12 marca 1999 roku do NATO przystąpiły pierwsze państwa należące dawniej do Układu Warszawskiego: Czechy, Węgry i Polska, a 29 marca 2004 r. Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. Oficjalnymi kandydatami do członkostwa są Albania, Chorwacja, Macedonia.

Zadania i cele.

Podstawowym aktem prawnym, będącym podstawą działania NATO jest Traktat Północnoatlantycki, podpisany w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 r. Sam Traktat jest w istocie bardzo prostym dokumentem złożonym z 14 artykułów określających najważniejsze zobowiązania sojuszników wobec siebie z osobna, jak i Sojuszu jako całości. Szczególnie ważny z punktu widzenia aspektu obronności jest art. 5., który mówi o tym, że atak zbrojny z zewnątrz zwrócony przeciwko jednemu lub kilku państwom członkowskim traktowany będzie jako atak przeciwko całej organizacji. Zawarta w tym artykule formuła casus foederis jest szczególnym rodzajem solidarności wojskowej między członkami Sojuszu. NATO jest organizacją stawiającą sobie za cel zbiorową ochronę swoich członków, jako podstawę zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego. Z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia NATO jest międzynarodową organizacją międzyrządową opartą na sojuszniczym systemie bezpieczeństwa. Zgodnie z Traktatem Waszyngtońskim każde państwo członkowskie zobowiązuje się przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych.

Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie - środkami politycznymi i militarnymi - wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

-zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów;

-zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;

-rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP) oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa;

-wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

---