Psychologia kliniczna dorosłych- prof. Steuden

2012-10-15

APA

Zachowania zaburzone- gdy jednostka nie potrafi realizować swojego celu, zaspokoić swoich potrzeb(wg Lewickiego)

zaburzenia

Psychopatologia- to dziedzina psychologii klinicznej i psychiatrii, która zajmuje się definiowaniem i opisem zaburzeń psychicznych (zaburzeń zdrowia psychicznego) i zaburzeń zachowania, czyli takich, które odbiegają od normy. Współczesna psychopatologia realizowana jest w ramach koncepcji, które dzielą się na dwie główne grupy:

1. Koncepcje, które wyjaśniają i spostrzegają zaburzenia psychiczne w czynnikach biologicznych, jak sprawność mózgu, sprawność neurotransmiterów, z uszkodzeniem partii mózgowych. Choroby degeneracyjne układu nerwowego- choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona.

2. Postrzega się zaburzenia zachowania i zaburzenia psychiczne w czynnikach natury psychologicznej, wtedy wskazujemy na: stres

Nurty:

• Biologiczny- analizujemy funkcje mózgu i cechy temperamentalne

• Paradygmat uczenia się- przyjmuje się, że zaburzenie psychiczne i zaburzenia zachowania jest efektem nabywania patologicznych wzorców. Koncepcja Seligmana- poczucia bezradności- nie odnosimy sukcesu mimo starań,- zespół bezradności, a potem beznadziejności- usztywnianie się w wyniku braku pozytywnego efektu. Proces uczenia się- dwie drogi: naśladownictwo, identyfikacja. Pierwsze jest bardziej świadome, drugie mniej.

• Paradygmat poznawczy: zaburzenia zachowania/ psychiczne są efektem nieracjonalnych wzorców myślenia. Nieracjonalne wzorce myślenia mogą iść w kilku kierunkach: np. ludzie boją się starości, ślubu. Brak racjonalnego wglądu. Test niepokoju Elisabeth Taylor- mówi ona i iluzji sukcesu- każdy z nas ją ma, ponieważ inaczej nie podejmowalibyśmy żadnych działań. Podejmując działalność zakładamy, że się uda, ale też, że może się nie udać.

• Psychoanalityczny- wyjaśniają genezę zaburzeń

• Nurt egzystencjalny i humanistyczny

Norma- realny, bądź idealny wzór danej cechy, zjawiska

Normalność- jest zbiorem właściwości, które my przypisujemy danej osobie, danej grupie, a które to właściwości, czy cechy są zgodne z normą.

Norm statystyczna;

kulturowo-społeczna;

teoretyczna

2012-10-22

Norma teoretyczna:

• Odnoszenie stanu jednostek lub grup do określonych prawidłowości

Modele:

• Realistyczno- adaptacyjny

• Radzenie sobie z problemami

• Zdolności adaptacyjne

• kompetencje

• Postulatywny- oczekiwany

• Teorie samoregulacji

• Urzeczywistnianie potencjałów (

Zdrowie psychiczne (Sęk,2005)

Definicja negatywna:

• Brak objawów patologicznych

• Brak zaburzeń i choroby

Definicja pozytywna

• Zdolność realizacji swoich potencjałów

• Racjonalne zachowanie

• Posiadanie zróżnicowanej wiedzy i samowiedzy

• Zdolność do tworzenia więzi i kompetentnego komunikowania się

• Zdolność zmagania się z trudnościami

Ocena zachowania w aspekcie normy/ patologii (Rosenhan, Seligman, 1994)

• Cierpienie (zawinione/ niezawinione)- czy są przyczyny

• Trudności w przystosowaniu

• Nieracjonalność i dziwaczność

• Nieprzewidywalność i brak samokontroli

• Wyrazistość i niekonwencjonalność

• Dyskomfort obserwatora

• Naruszenie norm społecznych

Zaburzenia psychiczne:

Zaburzenie psychiczne- stan, który:

• Powoduje znaczące cierpienie lub upośledzenie

• Jest czymś więcej niż ogólnie przyjętą formą reakcji na konkretne wydarzenie

• Stanowi przejaw dysfunkcji psychicznej (Wakefield, 1992)

Zachowanie zaburzone:

• Jest uporczywe

• W poważnym stopniu zagraża dobru jednostki i/ lub społeczności ludzkiej do której ona należy

Kategorialne systemy diagnostyczne:

1. Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych (International Classification of Disease and related Health Problems- ICD_WHO, ICD-10,1994)

2. Podręcznik Diagnostyczny i statystyczny (Diagnostic and Statistical Manual of mental Disorders, DSM) (APA, 1996, DSM-IV (DSM-I, 1952)

3. Międzynarodowa klasyfikacja Funkcjonowania, niepełnosprawności I zdrowia (International Classification of functioning, Disability and Health ICF

Klasyfikowanie zaburzeń

Systemy klasyfikacji (DSM,ICD,ICF):

• Próby określenia zespołów zaburzeń

• Uporządkowanie obrazu klinicznego

• Wielowymiarowa ocena wpływu choroby na życie jednostki

• Podlegają zmianom pod wpływem wiedzy, doświadczenia

• Muszą być trafne i rzetelne

Zaburzenie psychiczne wg DSM-IV

• Szczególnego rodzaju zespół kliniczny o objawach psychologicznych i behawioralnych, powodujących dyskomfort psychiczny i/ lub upośledzenie funkcjonowania”

• Przyczyny zaburzeń psychicznych: biologiczne, psychiczne, socjokulturowe, środowiskowe

• Normalne reakcje na wydarzenia stresowe (np. śmierć) nie są uważane za zaburzenia psychiczne

• Zachowania niedopuszczalne społecznie (przestępczość) nie zawsze są wskaźnikiem zaburzeń psychicznych

Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń Psychicznych DSM-IV

Podstawą systemu klasyfikacji- diagnostyka wieloosiowa, DSM- IV obejmuje 5 osi

1. Zespoły kliniczne

2. Zaburzenia rozwojowe

3. Zaburzenia ogólnomedyczne

4. Problemy psychospołeczne i środowiskowe

5. Poziom przystosowania

Perspektywy ocen zaburzeń psychicznych:

Stopień nasilenia objawów

• Łagodne

• Umiarkowane

• Znaczne

Poziom stabilności wzorców zachowania:

• Epizodyczne

• Nawracające

Przebieg, czas trwania

• Przebieg ostry- trwa nie dłużej niż 6 miesięcy

• Chroniczny- przewlekły, długotrwały

Lokalizacja symptomów

• Zogniskowane- ujawniają się w określone sferze

• Występują w różnych sferach

Umiejscowienie źródeł:

• Wewnętrzne- intrapsychiczne

• Zewnętrzne- stresory środowiskowe

Czynniki utrudniające ocenę objawów psychopatologicznych:

• Związane z osobą badanego

• Funkcjonowanie poznawcze

• Pochodne osobowości

• Postawa wobec przeżywanych zaburzeń psychicznych

• Objawy chorobowe

• Krytycyzm

• Bariery kulturowe

• Związane ze specjalistą i warunkami

• Brak tolerancji i umiejętności wysłuchania

• Niewłaściwy sposób reagowania

• Negatywna kultura organizacyjna

• Niewłaściwa zdolność komunikowania

A. Zaburzenia nerwicowe (objawy i zespoły)

Przyczyny:

• Konflikty wewnętrzne (nie zostały rozwiązane w dzieciństwie- ich podstawą jest mechanizm wyparcia ze świadomości)

• Sytuacje obciążające (relacje interpersonalne, doświadczenia naruszające równowagę psychiczną)

• Predyspozycje osobowościowe (reaktywność temperamentalna, podatność na sytuacje trudne, wrażliwość emocjonalna)

Podstawowy przejaw- lęk mający objawy:

• Psychiczne (napięcie psychiczne, niepokój, poczucie skrępowania, niemożność odprężenia się, antycypacja negatywnych zdarzeń, zaburzenia w zakresie funkcji poznawczych, których istotą jest mniejsza zdolność do koncentracji uwagi, do sprawności pamięci, do myślenia, zawężenie percepcji, wzrokowej, słuchowej

• Behawioralne (niepokój o charakterze manipulacyjnym (coś skręcamy, wyrywamy włosy, poruzenia nogą), drżenia ciała, głosu, niepokój lokomocyjny, zaburzenia snu

• Wegetatywno- somatyczne (fizyczne)

Zaburzenia nerwicowe w zasadzie traktuje się jako zaburzenia emocjonalne, to nie jest tożsame z chorobą.

2012-10-29

Zespoły zaburzeń nerwicowych (DSM-IV, ICD-10)

• Zespół fobii:

• Agorafobia

• Fobia społeczna

• Fobie specyficzne

• Zespół lęku napadowego (paniki)

• Zespół lęku uogólnionego

• Zespół natręctw (anankastyczny, zespół obsesyjno- kompulsywny)

• Zespoły konwersyjne

• Zespoły dysocjacyjne

• Zespoły o postaci somatycznej (tu: zespół stresu pourazowego)

• Zespół stanu pourazowego

Zespół fobii:

• Uporczywa reakcja lękowa, której rozmiary są nieproporcjonalnie duże w stosunku do faktycznego zagrożenia

• Prowadzi do określonych zachowań jak:

• Unikanie sytuacji, przedmiotów, wyobrażeń

• Osoba robi wszystko aby uniknąć takich sytuacji- zdarzeń, chociaż z drugiej strony wie, że nie ma podstaw do takich reakcji

1 grupa fobii:

• Agorafobia: jest fobią przed otwartymi przestrzeniami, lęk przed wyjściem z domu, podróżą, miejscami odkrytymi, jest szerzej rozumiana jako lęk przed przestrzenią.

• Klaustrofobie- Lęk przed zamkniętą przestrzenią

• Akrofobie- lęk wysokości

• Astrofobie- lęk przed grzmotami, błyskawicami

• Monofobie- lęk przed opuszczeniem, byciem samotnym

• Patofobie- przed chorobami

• pirofobie- przed ogniem

• Fobie społeczne: charakteryzują się lękiem przed innymi ludźmi- przed złą oceną ze strony innych ludzi:

• Fobia społeczna specyficzna- związana z lękiem przed określonymi sytuacjami społecznymi, jak wystąpienie publiczne, jedzenie w miejscach publicznym, lęk przed oddawaniem moczu, stolca- albo unikają takich sytuacji, kiedy są przymuszeni, towarzyszy silne napięcie

• Fobia społeczna uogólniona- lęk przed opinią społeczną- osoba nie jest w stanie ujawnić swoich aktualnych możliwości

• Fobie specyficzne

Zespół lęku napadowego

• Pojawia się nawracającymi napadami lękowymi, związanymi przede wszystkim z paniką

Zespół paniki- dotyczy- od 2,5 do 3% populacji i ostry zespół paniki charakteryzuje się nieoczekiwanym występowaniem napadów silnego lęku, który nie ma żadnej przyczyny zewnętrznej, przy czym takie napady mogą pojawiać się dość regularnie, a osoba boi się utraty panowania nad sobą- ma poczucie, że traci zdrowie psychiczne. Napady paniki mogą być następujące: krótki oddech, palpitacja serca, pocenie się, zawroty głowy, poczucie depersonalizacji- poczucie, że moje ciało zaczyna się ode mnie oddalać, poczucie nierzeczywistości sytuacji, lęk przed śmiercią, przed tym, że może się coś stać, lęk przed utratą panowania nad sobą. Lęki te są niczym nie prowokowane. Mogą się pojawiać nagle, w dowolnej sytuacji, istnieje obawa przed ich pojawieniem się.

Zespół lęku uogólnionego

• Dotyczy ok. 3-4% populacji. Są to osoby, które nie doświadczają tak intensywnego i nagłego ataku lęku, a podstawową kwestią jest poczucie permanentnego napięcia, które wyraża się w następujących objawach. Częstość objawów:

• Afektywno- somatyczne- dotyczą emocji i doznań cielesnych. Na 100 przypadków zespołu lęku uogólnionego- 97% niezdolność odprężania się; 86% poczucie spięcia wewnętrznego i niemocy- sprężenie; poczucie bycia przestraszonym 79%; stany niezrównoważenia- 62% ; ogólne osłabienie- 59%; szybkie tętno- 68%, drgawki ciała- 45%, potliwość- 38%, mdłości- 31%, pilna potrzeba oddania moczu- 35%; bladość twarzy- 24%

• Objawy o charakterze poznawczej- mają charakter ilościowy. Na 100% badanych- 86%- trudności w koncentracji uwagi- dot. zakresu i podzielności uwagi; obawa o utratę kontroli 76, niezdolność kontrolowania myśli 72%; poczucie zamętu w głowie- 50/60%; trudności w mówieniu, lęk przed czyimś atakiem, jąkanie- 30/45%.

Zespół natręctw- w obrazie klinicznym, dominuje kilka objawów:

1. Obsesje- czynności natrętne lub impulsy natrętne, które pojawiają się wbrew woli pacjenta, ale także występują kompulsje, które często wyrażają się w postaci pewnych rytuałów- ruchów mających na celu zredukowanie lęku. Pacjenci maja przekonanie, że jeśli nie poddadzą takim czynnością to lęk w nich pozostanie.

Rodzaje obsesyjnych myśli:

• Kobieta myślała o narzeczonym, żeby umarł

• Kiedy matka schodziła po schodach, miała nadzieję, żeby spadła

Czynności: liczenie płyt chodnika, częste mycie rąk

Zespoły konwersyjne:

• Zespoły nerwicowe, w których występują różne doznania somatyczne: zaburzeń czucia, ruchu, węchu, smaku, powierzchownego- ale nie ma stwierdzonej przyczyny neurologicznej.

Zespoły dysocjacyjne:

• Dotyczą różnych czynności, złożonych zachowań, zaburzeń świadomości.

• Zespół amnestyczny- amnezja dot. niepamięci

• Fuga dysocjacyjna- charakteryzują ją wszystkie cechy amnezji dysocjacyjnej a ponadto pozorne, celowe zachowania np. celowa podróż do miejsca pracy- ale osoba nie pamięta gdzie jedzie, jak jedzie. Osoba zapomina swoją tożsamość i przedstawia się jako ktoś inny- czasami trwa to kilka dnia, czasami długi czas.

• Osłupienie dysocjacyjne- osoba zachowuje się tak jakby była w stuporze- zastyga w jakiejś czynności, w jakimś działaniu. Może nie reagować na bodźce zewnętrzne, osoba siedzi nieruchomo. Całkowity brak wypowiedzi słownej, spontanicznych ruchów. Osoba nie śpi- nie jest nieprzytomna, ale nie ma z nią kontaktu.

• Trans i opętanie: są to zaburzenia w których występuje przejściowa utrata tożsamości i świadomości otoczenia. Uwaga i świadomość mogą być zawężone. Często występuje ograniczony schemat, ruchu ciała i odpowiedzi.

Zespoły o postaci somatycznej:

Głównym problemem są doświadczenia somatyczne, wyrażające się dolegliwościami somatycznymi, które nie znajdują potwierdzenia w badaniu lekarskim.

Zespół stresu pourazowego- pojawia się w efekcie doświadczania sytuacji wysoce traumatycznych- osoba doświadcza lęku przed utratą życia, przed zagrożeniem

2012-11-05

Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości- sztywne, utrwalone, dezadaptacyjne sposoby zachowania, które odbiegają od kryteriów, norm, przyjętych w danej społeczności. Trudności dot. relacji interpersonalnych, osobistego życia, wykonywanej pracy, realizacji zadań. Dwa z:

• Zaburzenia poznawcze- specyficzny sposób interpretacji rzeczywistości- spostrzegana jest jako zagrażająca, nieprzyjazna danej osoby, podejrzliwa, nieufna

• Zaburzenia emocjonalne- nadmiar- przeżywanie w sposób niewspółmierny do bodźca- osoby sprawiają wrażenie oschłych, jakby nie ujawniały emocji- są sztywne w relacjach interpersonalnych, osoby są samotnikami

• Zaburzenia behawioralne- specyficzne sposoby zachowania, ubierania, w układaniu sobie rytmu dnia

• Zaburzenia relacji interpersonalnych- osoby nie są zdolne do trwałych relacji, często, w niektórych typach występuje brak potrzeby nawiązywania relacji z innymi ludźmi, relacje mogą mieć charakter czysto instrumentalny, brakuje często w nich empatii- wczuwania się w potrzeby innych osób.

Zaburzenia mają charakter stały, osoby sprawiają trudności w wychowaniu, poziom nasilenia podobny do 40-45 roku życia, potem wydają się blednąć

Młodzi z zaburzoną osobowością są osobami niebezpiecznymi

Zaburzenia osobowości- to nie choroba, to trwały defekt w zakresie funkcjonowania

System klasyfikacji DSM- dzieli zaburzenia osobowości na:

1. Zaburzenia osobowości, które można uznać za dziwaczne i ekscentryczne:

1. Osobowość paranoiczna- cechą takiej osobowości jest podejrzliwość, brak zaufania do innych, tendencja do spostrzegania własnej osoby jako osoby bez skazy, bez winy. Jest szczególne przeczulenie na ataki ze strony innych. Poczucie niezwykłości ważnej osoby, z drugiej strony poczucie zagrożenia. Typ osoby skłonnej do przerzucania odpowiedzialności na innych

2. Osobowość schizoidalna- osłabione kontakty społeczne, niezdolność i brak potrzeby takich kontaktów- efekt jest taki, że osoby te utrzymują kontakty tylko z najbliższą rodziną, osoby sztywne, chłodne emocjonalne, nie potrafią tworzyć grona przyjaciół- nie mają takiej potrzeby, są głębokimi introwertykami, jeśli chodzi o doświadczane emocje- doświadczają przytępienie- rzadko ukazują pozytywne jak i negatywne emocje, sprawiają wrażenie nieprzystępnych.

3. Zaburzenia osobowości schizotypowe- przez długi czas była bardzo trudna do różnicowania z objawami wczesnymi schizofrenii- zwłaszcza schizofrenii prostej- to co charakteryzuje sposoby to dziwaczny sposób myślenia, dziwaczny sposób mówienia, często nieakceptowane za dziwaczny wygląd, mimo, iż zachowują kontakt z rzeczywistości, to ich myślenie jest często zabobonne, wsobne, bez zaburzeń poznawczych- ale ich doświadczenia są zubożone, czasami wieżą, iż dysponują nadprzyrodzonymi siłami, mocą, mają dziwaczny sposób myślenia np. odnośnie rytuałów.

Od 1 do 3%- zaburzenia osobowości; w populacji psychiatrycznej- 30%; wśród więźniów- dominuje typ osobowości antyspołecznej

2. Zaburzenia emocjonalne

1. Osobowość histrioniczna- histeryczna- nadmierna troska o wygląd, dramatyzowanie, skłonność do irytacji, gniewu, zwłaszcza jeśli próby zwrócenia na siebie uwagi, nie przyniosą rezultatu, osoby charakteryzują się łatwością kontaktu, ale relacje mają charakter bardzo powierzchowny, trudność w utrzymaniu, stałych, głębokich więzi z innymi ludźmi. Częściej występuje u kobiet. Zaburzeniem dotkniętym jest 2-3% populacji. Chęć zwrócenia na siebie uwagi, teatralność, chęć zaciekawienia swoją osobą, zachowania mają charakter uwodzicielski.

2. Osobowość narcystyczna- poczucie własnej wspaniałości, starania się zwrócenia uwagi na siebie za wszelką cenę, chwalenia siebie, brak zrozumienia dla innych, jednocześnie ogromny brak poczucia własnej wartości i własnej tożsamości. Przecenianie własnej urody, zdolności. Uważają, że powinni być traktowani w sposób wyjątkowy. Mają nadmierne wymagania od innych. Mają poczucie wielkiego sukcesu, potęgi, błyskotliwości, uważają, że są ludźmi o wysokim statusie społecznym, a więc tylko z takimi mogą się zadawać, nie mogą przyjmować perspektywy drugiego człowieka, brakuje im empatii.

3. Osobowość z pogranicza- impulsywność, szybkie wahania nastroju, od wściekłości do ekstazy, wściekłość bez powodu, przewlekłe poczucie nudy, niekiedy, a często samookaleczenia, w relacjach międzyludzkich jest niestabilność, nadmierna troska o własny wizerunek, a jednocześnie nastrój bardzo zmienny, osoby z osobowością borderline mają zaburzone i niestabilne poczucie własnej tożsamości, kontakty z otoczeniem, nawet przyjazne są dla nich zagrażające, często mają takie wyimaginowane, a niekiedy realne obawy przed porzuceniem przez osobę bliską, czynią desperackie kroki żeby taką osobę zatrzymać, potrafią z byle powodu grozić samobójstwem, często są to groźby typu szantaż przed zerwaniem relacji, wpadają z zafascynowania do ogromnej rozpaczy, główną cechą osobowości borderline

4. Osobowość antyspołeczna- antyspołeczne zaburzenie osobowości- nieumiejętność postępowania zgodnie z przyjętymi normami, jest bezwstydne zachowanie, nieliczenie się z konsekwencjami własnego zachowania, łatwość do przerzucania odpowiedzialności na innych, wdawanie się w liczne przestępstwa. Nieliczenie się z uczuciami innych. Częste konflikty z otoczeniem, z rodziną, nadmierna wrażliwość, tendencje samobójcze, niska tolerancja na frustracje, nieodpowiedzialność, osobowość, którą możemy zaobserwować u więźniów.

3. Zaburzenia oparte na lęku

1. Osobowość unikająca- przedrażliwienie na odrzucenie, poniżenie społeczne, wstydliwość, brak zdolności do nawiązywania kontaktu, zahamowanie, relacja, ograniczenie tych kontaktów, ludzie Ci z obawy przed odrzuceniem unikają relacji z innymi, chociaż w istocie potrzebują pozytywnych, ciepłych emocji ze strony innych, osoby takie są szczególnie wrażliwe na formy odrzucenia, poniżenia, ten mechanizm jest przede wszystkim mechanizmem obronnym przed doświadczaniem krzywdy, przed doświadczaniem

2. Osobowość zależna- dramatyczne przeżywanie rozłąki, samotności, złe samopoczucie spowodowane samotnością, niezdecydowanie, brak pewności siebie, ale wszystko co takie osoby robią, robią po to, żeby utrzymać więź. Brak zdolności do odpowiedzialności, perspektywa rozstania powoduje u nich napięcie, lęk, ale również szybka decyzja na znajomość może być efektem potrzeby zależności od innych

3. Osobowość obsesyjno- kompulsywna- nadmierne przejmowanie się porządkiem, zasadami, nieistotnymi szczegółami, trudność w wypoczynku, zamiłowanie do perfekcyjnego robienia rzeczy

2012-11-19

C. Zaburzenia afektywne (objawy)

Podstawowe objawy zaburzeń afektywnych- zaburzenia nastroju:

• Depresja

• Mania

• Euforia

• Labilność

• Drażliwość

• Dysforia

Depresja i mania są niesłusznie utożsamiane z zespołami zaburzeń afektywnych- depresyjnym i maniakalnym, które charakteryzują się zróżnicowanym obrazem psychopatologicznym

• Zespół depresyjny

• Zespół maniakalny

• Ujęcie tradycyjne- choroba afektywna jednobiegunowa (epizody depresji) choroba afektywna dwubiegunowa (depresja/ mania)

• Sezonowe zaburzenia nastroju

• Zaburzenia afektywne związane z cyklem rozrodczym

• Przedmiesiączkowe zab. Dysforyczne

• Depresja w czasie ciąży

• Przygnębienie poporodowe (baby blues)

• Depresja poporodowa

• Psychoza poporodowa

D. Zaburzenia schizofreniczne- objawy (wg. Bleulera)

Objawy osiowe:

• Autyzm

• Bladośc afektu

• Rozkojarzenie myślenia

• Zjawiska „ambi”

• Ambiwalencja

• Paratymia

• Paramimia

• Ambisentencja

Objawy dodatkowe

• Zaburzenia percepcji (omamy)

• Zaburzenia myślenia (urojenia)

• Zaburzenia nastroju

• Zaburzenia zachowania

2012-11-26

Zespoły otępienne

• Są skutkiem różnych chorób mózgu w czynników uszkadzających mózg jak na przykład cukrzyca, intoksykacja. Mogą wystąpić w różnym wieku. To skutek chorób nie choroba. Ryzyko wzrasta wraz z wiekiem.

1,9%- 60-69 lat

16%-16,5%- 80-84 lata

Po 85 roku życia- 1/3 osób

Obraz kliniczny:

• Postępujące zaburzenie w aspekcie pamięci

• Zaburzenie w zakresie funkcji poznawczych, takich jak uwaga, zdolność logicznego myślenia, orientacja allopsychiczna (miejsca, czasu, otoczenia) i autopsychiczna (dot. własnej osoby)

• Obniżenie sprawności koordynacji wzrokowo- ruchowej

• Występują zaburzenia mowy

W okresie młodszym (np. po urazie mózgu):

1. Utrata pamięci

Zespół otępienny wg ICD-10

- zespół spowodowany chorobą mózgu, o charakterze przewlekłym w którym zaburzone są wyższe funkcje korowe. Upośledzeniu funkcji poznawczych towarzyszy zwykle, a czasami poprzedza obniżenie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem i motywacją.

Nadmierna wrażliwość w stosunku do bodźca- nieadekwatna, inna niż do tej pory. W zespołach otępiennych nastrój może być obniżony- towarzyszą temu cechy depresyjne i maniakalne. Brak kontroli- szybkie wzruszanie się. Obniżenie zainteresowań. Zespół anhedonii- nic osoby nie cieszy. Zaniedbania dotyczące własnego wyglądu. Zaniedbanie czystości wokół siebie.

Kryteria rozpoznawania zespołów otępiennych- DSM-IV

• Kryterium A:

1. Liczne ubytki poznawcze, które objawiają się:

• Upośledzeniem pamięci (upośledzona zdolność przyswajania nowych informacji, upośledzona zdolność przyswajania nowych informacji i przypominania wyuczonych- wyuczanie prostych rzeczy jak obsługiwanie telefonu, kuchenki mikrofalowej jest bardzo utrudniony, osoba nie przypomina sobie sprawności wyuczonych

• Występowanie jednego lub kilku zaburzeń poznawczych:

1. Afazja- zaburzenie mowy- osoba zaczyna zapominać nazwy odnoszące się do poszczególnych przedmiotów, nazwisk, zdarzeń, zjawisk

2. Apraksja- niezdolność do wykonywania czynności ruchowych mimo nieuszkodzonych funkcji ruchowych- np. osoba nie potrafi jeść

3. Agnozja- polega na niemożności rozpoznawania lub identyfikowania przedmiotów mimo nie uszkodzonych funkcji czuciowych- ma sprawny wzrok, ale nie rozpoznaje osób.

4. Zaburzenia wykonywania czynności- na etapie organizowania, planowania, kolejności czynności, czy podsumowywania

• B- Ubytki poznawcze wymienione w A1 i A2 zaburzają pracę i funkcjonowanie społeczne, co stanowi znaczne pogorszenie w stosunku do poziomu poprzedniego

Przy podejrzeniu otępienia- pytania do osoby chorej (i jej opiekunów)

Zakres tematyczny pytań:

• Przykłady zdarzeń, w których wystąpiły kłopoty z pamięcią (czas ich trwania)

• Specyficzne cechy zaburzeń pamięci (nazwiska, twarze osób znanych)

• Częstotliwość ujawniania się zaburzeń

• Współwystępowanie z innymi zaburzeniami np. orientacji w znanym terenie

W ocenie afazji- określenie czy pacjent:

• Ma trudności ze znalezieniem słowa

• Podstawia nieprawidłowe słowa- „stół” zamiast „krzesło”

W ocenie agnozji- trudności z rozpoznawaniem:

• Znajomych osób lub miejsc

• Znajomych przedmiotów lub rzeczy osobistych

W ocenie zaburzeń zdolności działania:

• Trudności w rozumieniu tego co się wokół dzieje, możliwości planowania, przewidywania

Objawy dodatkowe

• Zaburzenia psychiczne (urojenia, halucynacje, zaburzenia nastroju, chwiejność emocjonalna, mylne rozpoznawanie)

• Zaburzenia zachowania (pobudzenie, agresja, zaburzenia psycho-ruchowe, zaburzenia neuro- wegetatywne)

• Zmiany osobowości

• Zaburzenia te są trudne dla rodziny (opiekuna)- dezorganizują funkcjonowanie życia rodzinnego

2012-12-03

Diagnostyka różnicowa chorych z upośledzeniem funkcji poznawczych (ICD-10)

Pierwotne zespoły i schorzenia neurologiczne:

• Choroba Alzheimera

• Choroba naczyniowa mózgu (np. udar, zawał)

• Otępienie z ciałkami Lewy' ego

• Chorobę Picka

• Choroba Parkinsona

• Pląsawica Huntingtona

• Zmiany urazowe mózgu

• Stwardnienie rozsiane

Choroby uogólnione mogące upośledzać czynności poznawcze:

• Depresje

• Niedotlenienie

• Choroby zakaźne (kiła, HIV)

• Chorobę Creutzfielda- Jakoba

• Zaburzenia hormonalne (nadczynność, niedoczynność tarczycy, hiperkalcemia, hipoglikemia)

• Niedobory witamin

• Zaburzenia metaboliczne (choroby wątroby lub nerek)

• Zaburzenia autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty, układowy)

• Choroby o podłożu zapalnym, choroby nowotworowe

Otępienie typu Alzheimera

Najczęściej dotyczy osób starszych- około 60% (Gabrylewicz, 1998)

Rozpowszechnienie choroby:

• 65 lat i więcej: 1,9%- 5,5%

• Częstość występowania podwaja się po 65 r.ż. (co 4,5 roku)

Z prognoz epidemiologicznych w 29 krajach rozwiniętych

• Liczba chorych w 2025 roku rośnie w porównaniu z 1980 z kilkunastu do kilkudziesięciu procent

Według „World Alzheimer Report 2010”

• Aktualnie ok. 35 mln osób chorych

• Prognoza na 2030 rok- ok. 66 mln

Zaburzenia poznawcze typowe dla fizjologicznego starzenia się o choroby Alzheimera

Funkcje poznawcze choroby Alzheimera	Fizjolog. Starzenie się	Wczesna faza
Uwaga
Wybiórczość	↓	↓↓
Podzielność	↓↓	↓↓↓
Uczenie się i pamięć
Uczenie się	↓	↓↓
Przypominanie	↓↓	↓↓
Pamięć bezpośrednia	N	N
Swobodne odtwarzanie	↓	↓↓↓↓
Rozpoznawanie	N	↓↓
Pamięć operacyjna	↓	↓↓↓
Inteligencja
Iloraz inteligencji niewerbalnej	↓↓	↓↓↓
Iloraz inteligencji werbalnej	N	N
Funkcje językowe
Nazywanie	N	↓
Fluencja słowna	N	↓
Rozumienie	N	N
Liczenie	N	↓↓
Funkcje wzrokowo- przestrzenne
Spostrzeganie	↓	↓
Wnioskowanie przestrzenne	N	↓↓
Praksja	N	↓

2012-12-03

Diagnoza kliniczna

Definicja

Diagnoza- rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie objawów i znajomości ogólnych prawidłowości [dotyczące osoby ze względu na wiek, aspekty rozwojowe; uwzględnienie zmiennych środowiskowych, w których osoba się wychowuje] (Ziemski 1973)

Diagnoza kliniczna

• Wynik badania (nazwanie danego objawu/ zespołu np. osobowość nieprawidłowo ukształtowana typu borderline)

• Postępowanie diagnostyczne

• Stawianie problemu diagnostycznego

• Formułowanie hipotez wyjaśniających

• Weryfikacja hipotez

• Interpretacja wyników

• Opinia psychologiczna

Podstawowe kroki procesu diagnozowania:

• Rozpoznanie problemu

• Identyfikacja przyczyn

• Planowanie interwencji

• Określenie planu interwencji

Pytania stawiane w diagnozie

• Jak jest?

• Dlaczego jest właśnie tak?

• Dlaczego będzie tak a nie inaczej

• Co zrobić, aby uzyskać pożądany stan?

Modele diagnozy klinicznej (Sęk, 2005)

1. Model nozologiczny

• Podporządkowanie diagnozie klinicznej, lekarskiej

• Brak konsekwencji dla postępowania terapeutycznego

• Wybór jednej możliwych jednostek chorobowych i przypisanie jej pacjentowi

• Rozpoznanie choroby na podstawie symptomów klinicznych

• Dostrzeganie choroby a nie osoby

• Przeniesienie odpowiedzialności za przebieg choroby z osoby chorej na osobę leczącą.

BRAK WYKŁADU!!!

2013-01-07

Zdroworozsądkowe reguły wnioskowania klinicznego:

• Dowodzenie i uzasadnianie jedynie na podstawie wybranych przypadków

• Uleganie złudzeniu przyczynowości zjawisk w sytuacji ich następstwa

• Fałszywe interpretowania zjawiska współwystępowania i przyczynowości

• Rozumowanie przez analogię

• Złudne poczucie powszechności zjawiska

• Nieuprawnione indywidualizowanie

• Uleganie niemerytorycznej stronie argumentacji

• Odwoływanie się do autorytetu

Protodiagnoza- diagnoza wstępna- przez nauczyciela, rodzinę. Może sugerować właściwą diagnozę.

Zjawiska kliniczne ważne w opisie stanu psychicznego

• Wygląd zewnętrzny (ubranie, gestykulacja)

• Zachowanie się i napęd psychoruchowy (buntowniczy, uległy, pobudzony)

• Zachowania werbalne (mowa, ekspresja słowna, komunikatywność)

• Nastrój/ afekt (zubożenie, euforyczny, lęk)

• Świadomość, (zaburzenia ilościowe, jakościowe)

• Postrzeganie (złudzenia, halucynacje)

• Orientacja (miejsca, czas, otoczenie, własna osoba)

• Pamięć (amnezja częściowa, całkowita, luki, złudzenia)

• Uwagi (koncentracja, pojemność, zakres)

• Myślenie- aspekt formalny (rozkojarzenie, przyspieszony tok, perseweracje- pacjent się powtarza- powodem- obniżenie sprawności intelektualnej, perseweracja wokół jakiejś treści , ruminacje)

• Myślenie- treść (magiczne, urojenia, natręctwa)

• Zaburzenia ja- derealizacja, depersonalizacja

• Poczucie choroby psychicznej- brak, przesadne, nastawienie hipochondryczne, agrawacja, symulacja

• Uczuciowość wyższa- zubożenie, zanik uczuć wyższych, brak uspołecznienia, empatii

• Popędy- obniżenie zanik, niepohamowanie zachowania, samouszkodzenia

2013-01-07

Stres psychologiczny

Psychologia stresu/ ze Strelaua- doczytać

Rozwój teorii stresu

• Termin stres z (j.ang) odnosił się do ciężkich wydarzeń życiowych (XIV w.)

• W XVII wieku- pojęcie stresu w racach Roberta Hookea (fizyk i biolog) w kontekście rozważań nad obciążeniem konstrukcji. Obciążenie- siła oddziałująca na konstrukcję; stres- powierzchnia z którą się styka; napięcie; odkształcenie

• Walter Cannon (rozwinął Bernarda koncepcję homeostazy- stres jest reakcją na zagrożenie, której funkcją jest utrzymanie organizmu przy życiu). Wyróżnił stres incydentalny i chroniczny (1939).

• Hans Selye (kanadyjski fizjolog)- niespecyficzna reakcja organizmu (GAS- Ogólny Zespół Adaptacyjny) w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych (stresorów). Fazy: alarmowa, przystosowanie do stresora, wyczerpanie (przy długotrwałym i mocnym stresie) (Selye, 1960). Ze względu na aspekt zdrowotny: eustress (pozytywny), dystress (negatwyny)

• Krytyka teorii dotyczy GAS (pomija znaczenie czynników psychicznych (Axelrod, Reisine, 1984; Kozłowski, 1986)

Rozwój koncepcji stresu w psychologii

• Grinker R.R i Spiegel J.P.- monografia Men under Stress (1945) bezpośrednie i długotrwałe skutki stresu walki (panika, demobilizacja, nerwice, zaburzenia psychiczne, fizjologiczne)

• Basowitz H (1955)- bodziec związany z prawdopodobieństwem wywołania zaburzeń zachowania (stres w treningach spadochronowych)

• Model behawiorystyczny (SR)

• Janis J.J

• Holmes T.H., Rahe R.H. (1967)- koncepcja zmian życiowych (wydarzenia oceniane jako stresujące, wymagające wysiłków przystosowawczych)

• Mechanic D. (1962)- „reakcje dyskomfortu w określonej sytuacji (stres egzaminacyjny)

• Dohrenwend B.S., Dohrenwerd B.P (1974)- stan pośredniczący między ograniczeniami i naciskami zewnętrznymi a wysiłkami zmierzającymi do ich przezwyciężania

• Tomaszewski (1963, 1966)- prekurwsor polskiej psychologii stresu- koncepcja sytuacji trudnej.

• Reykowski Janusz (1966)- obiektywy stosunek czynników zewnętrznych do cech człowieka. Wyróżnił dwie formy stresu: zakłócenie, zagrożenie. Mogą one występować równocześnie ingerując w istniejący tok aktywności. Obciążają system regulacji:

• Wymuszają dodatkową aktywność

• Reorganizację oczekiwań i dążeń

• Zapowiadają możliwość deprywacji lub straty

• Strelau J.- stres „stan charakteryzujący się negatywnymi emocjami o dużym natężeniu (np. strach, lęk, złość, wrogość, lub inne stany określane jako dyskomfort psychiczny), któremu towarzyszą zmiany fizjologiczne i biochemiczne wyraźnie przekraczające poziom charakterystyczny dla spoczynkowego poziomu pobudzenia (Strelau, 1996)

2013-01-14

Stres psychologiczny

1. Rozwojowa perspektywa stresu i zmagania się C. Aldwin, E. Skinner, Zimmer- Gembeck

Przyczyny

• Poważne wyzwania, zadania, zmiany życiowe

• Codzienne trudności

• Wydarzenia traumatyczne

Wymiar czasowy

• Wydarzenie jednorazowe

• Wydarzenia powtarzające się cyklicznie

• Stres chroniczny

• Ciąg wydarzeń następujących kolejno po sobie

Stopień kontroli

• Wydarzenia niekontrolowane

• Wydarzenia kontrolowane

Carolyn Aldwin (2007)

• Definiowanie stresu- zależne od koncepcji

• Dynamika stresu, zmaganie się, podatność na stres na przestrzeni życia- prawidłowości rozwojowe

• Stres, zmaganie się, stan zdrowia- wzajemne zależności, długotrwały proces, udział czynników biologicznych, zachowań indywidualnych i oddziaływań społecznych

• Kategorie stresorów: wydarzenia traumatyczne, ważne zdarzenia życiowe oraz drobne kłopoty (pozostają w związku z kulturą, środowiskiem)

• Zmiana w zmaganiu- ogólne zdolności, umiejętność uczenia się, ocena krytyczna

Baltes

• optymalizacja, kompensacja, selekcja- mechanizmy adaptacyjne, obecne w okresie życia dorosłego; selekcja- spośród zadań do wykonania człowiek wykonuje te, które będą czemuś służyły (człowiek nie musi wybierać wszystkich aktywności); optymalizacji- polega na tym, że w wyborze, człowiek doszukuje się wartości i nadaje mu znaczenie; kompensacji. Mechanizmy te służą do tego by obniżyć poziom stresu.

Ellen Skinner, Melanie Zimmer- Gembeck (2011)

Percepcja kontroli:

• niska percepcja kontroli- podatność na wrażliwość, bezradność w każdym okresie życia (koncentracja na trudnościach, brak koncentracji na zadaniu)

• wysoka percepcja kontroli- orientacja na zadaniu i radzeniu sobie

Typy kontroli:

• regulacyjne przekonanie (wpływają na zachowanie i zmaganie się)

• strategiczne przekonania (dotyczą oczekiwanej efektywności wysiłku, zdolności, wsparcia, szczęście)

• kompetencyjne przekonania (dotyczą posiadanych zdolności)

Transakcyjna teoria stresu (Lazarus, Folkman, 1984)

Stres „…szczególna relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.” (Lazarus, Folkman 1984, s.19)

Stres - Stany pośredniczące - Skutki

1. ocena poznawcza B) radzenie sobie

Ocena poznawcza- proces kategoryzowania wydarzenia i różnych aspektów w odniesieniu do znaczenia, jakie ma ono dla dobrostanu jednostki (Lazarus, Folkman 1984, s.37; Folkman, 2011

Dobrostan- stan, w którym czujemy się dobrze (fizycznie, psychicznie, duchowo i społecznie)

1. Ocena poznawcza

„jest procesem pośredniczącym pomiędzy wymaganiami, ograniczeniami i zasobami środowiska a hierarchią celów i osobistymi przekonaniami jednostki (Lazarus, 1993). Ma charakter dynamiczny. Nie jest wyłącznie procesem przetwarzania informacji, ale bardziej ewaluacyjnym, skupiającym się na znaczeniu (sensie).

Typy oceny:

• Pierwotna- znaczenie jakie człowiek przypisuje danej sytuacji (stresująca, bez znaczenia, sprzyjająca- pozytywna). Uznana za stresującą podlega dalszej ocenie.

• Wtórna- możliwości i sposoby poradzenia sobie ze stresem

• Powtórna

Typy oceny:

• Zagrożenie: emocje negatywne, strategie radzenia sobie: koncentracja na antycypowanych stratach

• Krzywda/ strata: uzewnętrznianie emocji negatywnych jako sposobu radzenia sobie, wiara, fatalizm

• Wyzwanie: emocje liczne, zróżnicowane, pozytywne myślenie, wiara w: możliwość poradzenia sobie z trudnościami, skuteczną mobilizację i wykorzystywanie zasobów, wewnętrzna lokalizacja kontroli

Od czego zależy typ oceny?

• Od wcześniejszych doświadczeń

• Samooceny

• Wysoki/ niski neurotyzm. Osoby z wysokim neurotyzmem generują lęk w sytuacjach zadaniowych

• Zaburzona struktura osobowości- mały stopień samodzielności, posługiwanie się innymi osobami w sposób instrumentalny, stawianie wyzwań- traktowane jako zagrożenie

• Trudności poznawcze (plastyczność myślenia, koncentracja uwagi itd.)

2. Radzenie sobie

Radzenie sobie- stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu uporanie się z określonymi zewnętrznymi i/ lub wewnętrznymi wymaganiami ocenionymi przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby (Lazarus, Folkman 1984, s. 141) (proces, styl, strategie)

strategie- sposób radzenia sobie z sytuacją, dopasowana do sytuacji- w mniejszym stopniu uzależnione od cech osobowości a bardziej od wymagań sytuacji)

styl- związany z cechami osobowości, zdolnościami, nawykami

proces- ciąg zmieniających się strategii, stylu w dłuższej perspektywie czasowej

Funkcje radzenia sobie:

• Rozwiązanie problemu- modyfikacja sposobu jego oceny, zmiana interpretacji poznawczej

• Regulacja emocji

2013-01-21

Skinner, Zimmer- Gebeck (kobiety)

Rozwojowa koncepcja stresu

1. Podstawowym dla rozwojowej koncepcji stresu jest to, że stres jest doświadczany w biegu życia. Tak więc, można powiedzieć, że niemowlęta, dzieci przedszkolne, młodzież, osoby średniej i późnej dorosłości percypują, oceniają i reagują na aktualne, codzienne zdarzenia ale również wydarzenia szczególne (traumatyczne) i zachowują się odpowiednio do zasobów osobistych, uwarunkowanych biologicznie czy temperamentalnie (dzieci- bardziej biologicznie, dorośli nabierają umiejętności, adekwatnie do poziomu rozwojowego, poziomu wsparcia, także możliwości kontroli tychże zasobów i ich wykorzystania.

2. Zmaganie się ze stresem może ma funkcje regulacyjne (Eisenberg). Stres ma pomagać rozwiązać problem, a jeśli się nie uda rozwiązać problemu należy zastosować inne adaptacyjne sposoby rozwiązania go. Analiza sposobu mobilizacji, koordynacji poszczególnych działań, radzenia sobie i kontroli (sposobu zachowania, emocji, koncentracji uwagi na problemie, procesów poznawczych, fizjologicznych, analiza sposobu tychże zachowań powinna uwzględniać siłę i typ stresu).

3. Trzeba zwrócić uwagę na powiązanie między zmaganiem się ze stresem i normatywnym rozwojem funkcji/ zdolności zmagania się jak emocje, koncentracja uwagi, regulacja zachowania, z uwzględnieniem czynników konstytucjonalnych, społecznych, które ten rozwój kształtują.

Hierarchiczna koncepcja zmagania się (Skinner, Zimmer-Gembeck)

• Koncepcja musi mieć charakter hierarchiczny. Ludzie mogą się różnie zachowywać w zależności od rozwoju osobowości, kontekstu społecznego.

• Najbardziej efektywne są zachowania o charakterze plastycznym

• Ludzie zachowują się dwojako: w sposób problemowy i wyciszania emocji

• Zachowania proaktywne- koncentracja nie na stresach doświadczanych aktualnie. Biorą pod uwagę skutki, które będą w przyszłości.

Hierarchiczny model procesów adaptacyjnych i obszary zmagania się:

• Ze względu na funkcje

• Ze względu na typy

• podstawowe struktury w modelu- procesy adaptacyjne:

1. Działania, które są skoordynowane, dotyczące osoby i środowiska. Proces ten obejmuje cztery rodziny:

• Rozwiązywanie problemu. FUNKCJA: generowanie i modyfikacja zachowania tak, aby było ono efektywne. TYP: planowanie, nabywanie kompetencji, poszukiwanie wiedzy

• Poszukiwanie informacji. FUNKCJA: odkrywanie, odnajdywanie nowych możliwości. TYP: studiowanie tekstów, obserwacja, zasięganie opinii; zarówno samodzielne jak i poszukiwane w środowisku.

• Bezradność wobec środowiska i zmagania się. FUNKCJA: osoba identyfikuje ograniczenia w działaniu i istniejące ograniczenia generują: TYP: zakłopotanie, wyczerpanie, bierność, wytrącenie myślowe

• Ucieczka. FUNKCJA: dystansowanie od problemu, zaprzeczanie. TYP: behawioralne unikanie, umysłowe wycofanie, zaprzeczanie, myślenie życzeniowe

2. Skoordynowane formy zależności i społecznie dostępne zasoby

• Samodzielność, niezależność. FUNKCJA: ochrona możliwego wsparcia społecznego i poszukiwanie swoich możliwości. Jest mocno związana z autonomią osoby, ale to ona decyduje gdzie poszukuje wsparcia- ona jest dystrybutorem tych zasobów. TYPY: regulacja emocji, kontrola zachowania, zdolność emocjonalnej ekspresji.

• Poszukiwanie wsparcia. FUNKCJA: wykorzystanie dostępnych źródeł. Jeżeli to poszukiwanie wsparcia przechodzi, integruje się z samodzielnością- to jest to dojrzałe zachowanie. Ale może to być zachowanie służące obniżeniu emocji. TYPY: poszukiwanie kontaktu, pocieszenia, pomocy instrumentalnej, zrozumienia

• Przerzucanie odpowiedzialności. FUNKCJA: odnajdywanie ograniczeń we wsparciu, które mogę samodzielnie wykorzystać (mam poczucie, że wsparcie mnie nie satysfakcjonuje). TYPY: narzekanie, marudzenie, niezadowolenie, rozczulanie się nad sobą, wsparcie dezadaptacyjne.

• Społeczna izolacja. FUNKCJA: wycofanie z kontekstu, który dla osoby jest niezdolne do udzielenie wsparcia. TYPY: społeczne wycofanie, unikanie ludzi, ukrywanie się, bezradność, pójście w samotność- niewiara w to, że inni mogą mi pomóc.

3. Skoordynowane preferencje i dostępne możliwości

• Przystosowanie. FUNKCJA: adaptacja do wymagań związanych z sytuacją stresową. TYP: rekonstrukcja poznawcza problemu, pomniejszanie

• Negocjacje. FUNKCJA: odnajdywanie nowego rozwiązania. TYPY: upieranie się przy swoim, perswazja, negocjowanie, szukanie priorytetów

• Zachowania submisyjne i uległość. FUNKCJA: poddanie się, rezygnacja z własnego stanowiska. TYPY: luminacje (przeżywanie sytuacji na nowo, brak refleksji, wątek lękowy), sztywność myślowa. Luminacje dzieli się na dwa typy: automatyczne, (można do tego podejść poznawczo i może mieć charakter budujący)- luminacje o charakterze wtórnym (postawa post traumatycznego wzrostu)

• Opozycja. FUNKCJA: usuwanie ograniczeń. TYP: projekcja, oskarżanie innych, agresja, bunt.

Społeczny kontekst stresu i radzenia sobie.

• Stresujące zdarzenia życiowe a płeć

• Zmaganie się ze stresem a płeć

• Wpływ stresu na stan zdrowia

Mężczyźni i kobiety inaczej zmagają się z różnego typu sytuacjami stresowymi. Kobiety częściej uruchamiają wielorakie formy zachowań aniżeli mężczyźni- są bardziej plastyczne. Kobiety w porównaniu z mężczyznami są bardziej podatne na depresje, częściej doświadczają różnego typu luminacji. Torin- mężczyźni 3,5x są częściej poddawani wydarzeniom traumatycznym jak walka, terroryzm, działania wojenne, ponad 1,5 x częściej są poddawani przemocy fizycznej. Kobiety w porównaniu z mężczyznami 6x częściej poddawane są przemocy o charakterze seksualnym, częściej dziewczęta (2,5x) są poddawane molestowaniu seksualnemu.

Stres związany z bezrobociem. Mężczyźni w porównaniu z kobietami częściej doświadczają problemu bezrobocia, zwłaszcza w sytuacji kiedy mają rodziny- stres jest dla nich bardziej traumatyczny. W porównaniu z kobietami niepowodzenia w pracy zawodowej są bardziej obciążające (role społeczne), kobiety są częściej doświadczane stresem domowym (zw. Z wychowaniem dzieci). Kobiety są w tym bardziej plastyczne. Mechanizm facylitacji- powodzenia w pracy zawodowej generują powodzenia w domu (i odwrotnie). Kobiety częściej sięgają po wsparcie społeczne. Mężczyźni są częściej skłonni do stosowania strategii poznawczych. W efekcie stresu mężczyźni są częściej zagrożeni zaburzeniami układu krążenia, kobiety- depresją. Ubóstwo jest bardziej dotkliwe dla kobiet, wiąże się to z rolą społeczną. Opieka nad dziećmi, opieka na dziećmi niepełnosprawnymi bardziej stresująca jest dla kobiet. Częściej kobieta podejmuje się opieki nad niepełnosprawnym mężczyzną. Mężczyźni częściej wpadają w poczucie bezradności w stany depresyjne. Kobiety są w stanie sobie poradzić.

Jak zmienia się zachowanie małżonków w sytuacji problemowej rodziny? Każde z małżonków zachowuje się inaczej według swojego problemu. Są to badania śladowe. Styl adaptacyjny wobec problemu- często ten styl ma charakter wypracowany- w miarę upływu czasu.

2013-02-18

Modele stresu

1. Model Zachowania zasobów (COR- conservation of Resources)

2. Model dwóch procesów (DPM- Dual Process Model)

3. Ogólny Model Prężności (Generic model of Resilience)

4. Model podwójnego zmagania się- pozytywnych/ negatywnych emocji- zmagania się v procesów automatycznych/ kontrolowanych

5. Model hedonistycznej adaptacji do pozytywnych i negatywnych doświadczeń

1. Model zachowania zasobów

Model COR uwzględnia:

• Ogólny cel aktywności- zachowanie, ochrona, odtwarzanie zasobów

• Koszty związane ze stresem

• Proces związany z prężnością (zmieniające się cykle pozyskiwania i utraty zasobów)

Stres psychologiczny

• reakcja wobec środowiska w którym występuje:

• Zagrożenie straty zasobów (percypowana utrata)

• Strata zasobów

• Brak przyrostu zasobów mimo zainwestowania (Hobfoll, 1989; Hobfoll, 2002, Lilly, 1993)

Różnicuje prężność od odporności- psychicznej czy somatycznej. Pierwsza prężność pozwala na doświadczanie wielu trudności. Możemy doświadczać również objawów traumatycznych- stresu pourazowego.

Odporność jest dyspozycją osoby do doświadczenia trudności- ale nie jest inkubatorem nowych pomysłów, nowych jakości.

Wg Pani profesor koncepcja po-traumatycznego wzrostu w tym aspekcie byłaby konsekwencją prężności.

Zasoby (konceptualizacja)

Zasoby- są cenione przez oso, umożliwiają osiągnięcie innych przedmiotów, cech, warunków i potencjałów

• Przedmioty- ich wartość dotyczy sfery społeczno- ekonomicznej (mieszkanie, środki transportu)

• Zasoby osobowe- poczucie skuteczności, osobowość, dobrostan, samoocena, prężność (najważniejsze zdaniem Hobfolla)

• Warunki- są zasobami jeśli osoba je ceni i poszukuje (praca, małżeństwo) wzmacniają, ochraniają zasoby lub mogą je zmniejszać

• Zasoby energetyczne- czas, wiedza, pieniądze

Utrata zasobów (Hobfoll, Lily 1993)

Spirala strat- ryzyko wzrostu kosztów w sytuacji braku odpowiednich zasobów (wsparcie społeczne, rodzinne)

Kompensacja strat ważnych zasobów dokonuje się poprzez:

• Zastąpienie innymi, ważnymi dla osoby

• Pośredni lub symboliczny sposób kompensacji straty (powtórne małżeństwo, aktywność społeczna czy religijna (Hobfoll 1989)

• Reinterpretacja straty- nadanie jej innego znaczenia (w sytuacji śmierci osoby bliskiej)

• Odnajdowanie pozytywnych stron straty

Radzenie sobie

Radzenie sobie ze stresem:

• Minimalizowanie strat- maksymalizowanie zysków (Hobfoll, 1989)

Podstawowe zasady modelu COR

1. Strata zasobów jest silniejsza i zachodzi gwałtowniej aniżeli zysk, trudniej jest zapobiec stracie zasobów niż je pozyskać

2. Aby uzyskać zasoby lub zapobiec ich stracie, osoba musi zainwestować w inne zasoby poprzez mobilizację zasobów wewnętrznych lub włączenie nowych zewnętrznych

Możliwe następstwa zasad 1 i 2

1. Osoby o wysokim poziomie zasobów w porównaniu z osobami o niskim poziomie zasobów są w mniejszym stopniu narażone na ich stratę i bardziej zdolne do ich uzyskiwania

2. U osó© o niskim poziomie zasobów początkowa strata pociąga za sobą kolejne

3. Osoby o wysokim poziomie zasobów są bardziej zdolne do ich pozyskiwania, przy czym jedne zyski pociągają za sobą kolejne

4. Osoby o niskich zasobach są skłonne do przyjmowania biernej postawy w ochronie swoich zasobów. Do obrony zasobów przed ich utratą zostają aktualizowanie jedynie minimalne ilości zasobów, stąd zysk jest mniej prawdopodobny

2. Model dwóch procesów (DPM)- dotyczy stresu związanego z utratą

Modele ogólne

• Zespół Reakcji na Stres (Horowitz, 1976)- regulacja poznawcza (intruzyjność, unikanie)

• Teoria ujawniania emocji (Pennebaker 1997)- komunikowanie o utracie

• Teoria psychoanalityczna (Freud, 1917)- praca nad żałobą

• Teoria przywiązania (Bowlby, 1980)- praca nad żałobą i regulacja emocji

• Poznawcza teoria stresu (Lazarus, Folkman, 1984) emocjonalne i poznawcze zmaganie się; konfrontacja, unikanie, proces oceny

Modele specyficzne dotyczące utraty:

• Model zadaniowy (Worden, 1982) Task Model- zadania do wykonania

• Wzrostowy Model Żałoby (Cook, Oltjenbruns, 1997)- symetryczność i kongruencja w osieroconych rodzinach, grupach

• Nowy Model Żaloby (Walter, 1996)- (re)konstrukcja biografii osieroconych grupach, rodzinach

• Model Integracyjny (Bonanno, Kaltman, 1999) proces oceny i ewaluacji, zmiana reprezentacji jako część emocjonalnej regulacji (podtrzymywanie pozytywnych, redukcja negatywnych)

• Model Podwójnego procesu (Stroebe i Schut)

Dynamika przeżywania żałoby




D. Hardt

1. Stadium szoku i zaprzeczenia

2. Stadium fałszywej akceptacji śmierci bliskiej osoby (2 miesiące)

3. Stadium pseudoorganizacji nowego życia (3 miesiące)

4. Stadium depresji (do 8 miesięcy)

5. Stadium reorganizacji (po 8 miesiącach)

C. Sanders (1996)

1. Uświadomienie straty

2. Uświadomienie straty

3. Chronienie siebie

4. Powracanie do zdrowia

5. odnowa




Czynniki warunkujące skutki utraty (Folkman, 2001, 2011)




Model dwóch procesów (DPM- Dual Process Model) Strobe, Schut

Codzienne doświadczenia życiowe




Orientacja na stratę/ orientacja na zmianę- oscylacja




Pozytywne znaczenie

(re)konstrukcja

• pozytywna reinterpretacja

• zrewidowane konstruktywne cele

• pozytywna interpretacja zdarzeń

• wyrażanie pozytywnych emocji

Negatywne znaczenie

(re)konstrukcja

• ruminacja, myślenie życzeniowe

• zrewidowane niekonstruktywne cele

• negatywna interpretacja zdarzeń

• ujawnianie dysforii
  

Założenie modelu-ciągła oscylacja między dwoma procesami -OS-OZ

Adaptacyjne radzenie sobie zorientowane na stratę- OS

• koncentracja na stracie

• przepracowanie różnych aspektów żałoby

• tęsknota, żal za utraconą osobą, jej idealizacja

• wyobrażenia o osobie utraconej

Dysfunkcjonalne- zorientowanie na stratę

• mumifikacja- osoba ma przekonanie, że ktoś kto odszedł- żyje

• rozpamiętywanie- nadmierna troska o to, żeby nie zapomnieć, że ona była- nie łączy się ze wspomnieniem osoby

• żałoba chroniczna

• żałoba wyolbrzymiona- żałoba, która jest znacząco dłuższa

• żałoba opóźniona- osoba nie ujawnia oznak żałoby w bezpośrednim czasie po utracie, jest często efektem braku dobrych relacji z osoba, która odeszła

• żałoba zamaskowana

2013-02-25

Modele stresu i radzenia sobie

Sposoby zorientowane na zmianę:

• proces utraty

• utrata więzi

• reinterpretacja więzi

• akceptacja straty

• proces waloryzacji osoby- na ogół nie dostrzegamy wartości tego co mamy pod ręką. Docenia się wtedy kiedy jest brak kogoś.

• rozwój tożsamości- w przypadku wdowy- już nie mężatka- przyjęcie tożsamości wdowy.

Pozbywanie się ubrań osoby, może wzbudzać poczucie winy. Hobfoll: po utracie małżonkowie wchodzili w nowe role społeczne- strata to coś co jest również nastawione na wzrost.

Dysfunkcjonalne sposoby radzenia sobie:

• unikanie żałoby

• odraczanie

• proces żałoby nieobecnej

• żałoba kompensowana na różne sposoby

• szybka chęć zapomnienia- związanie się z nową osobą

• choroby somatyczne- duży stres- zaostrzenie objawów chorobowych

Ogólny model prężności nakierowany na dobrostan- Alex Zautra, John Reich

Prężność- jest istotną strukturą do której można się odwołać- „adaptacyjna elastyczność, dynamiczna zdolność jednostki do modyfikowania/ dostosowywania poziomu kontroli ego w zależności od sytuacji”.

(Block stworzył skalę do badania prężności. Uchnast dołączył skalę poczucia bezpieczeństwa Maslowa.)

Prężność:

• Potencjał zdrowia psychicznego i fizycznego, zdolność do kompetencji społecznej.

• Osoby posiadające poczucie dobrej jakości życia

• Plastyczność

• Umiejętność dostosowania się

• Współwystępuje z koherencją- koherencja to właściwość, która pozwala radzić sobie z wymaganiami życiowymi, stresorami w sposób optymalny, pozwala doszukiwać się sensu w zdarzeniach, które się nam dzieją- prężność się z tym łączy

• MA uwarunkowania biologiczne. Osoby prężne (badania Zautry, Raicha)- osoby mające silny system nerwowy,

• Poczucie sieci społecznej, wsparcia

• Otwartość na doświadczenia (Costa, McRea)

• Łączy się z optymizmem, nadzieją

• Hardość/ twardość- cecha, która łączy się z Cattelowską siłą charakteru- czynnik g.

Predyktory prężności:

• Cechy osobowości: otwartość

• Cechy środowiska

Zautra i Raich wskazują na 3 podstawowe właściwości prężności:

1. Szybki i gruntowny powrót do równowagi

2. Osoba potrafi podtrzymać ukierunkowane na cel działanie, ma poczucie sensu, dotyczące sytuacji trudnych

3. Kiedy następuje wzrost osobowy: uczenie się, nabywanie nowych doświadczeń, które pomagają osobie w sposób twórczy, nowatorski radzić sobie z nowymi, trudnymi zadaniami.

Funkcją prężności:

• Podtrzymanie dobrostanu

• Nabywanie zdolności do odrywania się od negatywnych doświadczeń i wzbudzania emocji pozytywnych

• Prężność pomaga w przezwyciężaniu straty nakierowaniu na zmianę i zmniejsza ryzyko pojawienia się stresu pourazowego (zespół doświadczeń negatywnych po stresie urazowym)

Model podwójnego zmagania się- Michel Tugade

Wyjaśnia mechanizmy kształtujących prężność w procesie zmagania się. Dotyczy krótkich jak i długotrwałych stresów.

Proces oscylacji	Interakcje
Emocje pozytywne Emocje negatywne	Procesy automatyczne- nieświadome procesy oceniające Procesy kontrolowane- poziom świadomy oceny

Emocje pozytywne wykluczają się z emocjami negatywnymi i odwrotnie.

Poznawcze procesy kontroli- w nieświadomy sposób oddziałują na procesy emocjonalne, albo obniżają, albo intensyfikują emocje. Oba procesy: automatyczna i kontrolowana ocena wpływają na emocje.

Zjawisko martwienia się.

Model hedonistycznej adaptacji- Sonia Lubomirsky

Model hedonistycznej adaptacji do pozytywnych i negatywnych doświadczeń. Początkowy wzrost dobrostanu związany z pozytywnymi zdarzeniami życiowymi lub obniżenie dobrostanu związane z negatywnymi zdarzeniami życiowymi przyczynia się do uruchomienia dwóch ścieżek reagowania:

Np. Wyjście za mąż- zdarzenie pozytywne- wzrost dobrostanu

Zdarzenie negatywne- utrata osoby bliskiej

1. Strumień pozytywnych lub negatywnych emocji, które wiążą się z tym zdarzeniem życiowym (ślubem, stratą) może się zmniejszać wraz z upływem czasu i uzyskujemy poziom wyjściowy- bazalny.

2. Pozytywne/ negatywne zdarzenia mogą przesuwać ludzkie „oczekiwania” , antycypacje, w kierunku pozytywnym/ negatywnym. Osoby mogą dostrzegać efektywne wyjścia z sytuacji/ zdarzeń- poczucie szczęścia ale mogą wskazywać na nieefektywne sposoby.

Hedonistyczna adaptacja umożliwia rozwój i wykorzystywanie następujących cech: umiejętności efektywnego radzenia sobie, wypracowywanie nowych sposobów myślenia, które będą chroniły dobrostan, poszukiwanie, próby zrozumienia sensu negatywnych doświadczeń  dochodzi do obniżenia emocji negatywnych.

Osobowość silna immunologicznie

- pojęcie wyprowadzone przez Solomona, opisywana przez Drehera.

Dreher wskazuje na kilka charakterystyk obecnych w osobowości silnej immunologicznie:

• rozpoznawanie swoich stanów emocjonalnych i ich ekspresja- jeśli jest mi trudno- uświadamiam sobie i te stany mogę wyrażać,

• zdolność do zwierzeń,

• nadzieja na wsparcie,

• siła charakteru- siła Ja, poczucie własnej wartości, asertywność, zaufanie afiliacyjne- zdolność dzielenia się, zdrowe pomaganie

• złożoność Ja- Ja dialogowe- im osoby bardziej złożone, tym więcej alternatywnych sposób zmagania się/ przeciwieństwo sztywności. Koresponduje z dobrym radzeniem sobie, z prężnością, z nadzieją, osobowości.

Radzenie sobie ze stresem, uwarunkowania:

1. typ osobowości

2. poziomu równowagi

3. koherencji

4. prężności

5. reaktywności emocjonalnej- cech temperamentalnych

6. typ stresu (odmienne typy radzenia sobie w sytuacjach utraty, wyzwań, zadań, w sytuacjach zagrożenia, zależy od kontekstu. Na ogół wobec zdarzeń niekontrolowanych, w początkowym okresie w radzeniu sobie dominują style chaotyczne. Radzenie sobie ma najczęściej charakter emocjonalny.

7. Radzenie sobie ma charakter zadaniowy

8. Kontekstu

9. Bliskość problemów (dotyczące nas; innych ludzi)

10. Okres w życiu

11. Rodzaj strategii (ludzie starsi- religia)

Mechanizm wypalenia się w opiece/ wsparciu.

Zmaganie się racjonalne: to zmaganie, które ma na celu zmianę sytuacji stresowej, obronę swojego stanowiska, walkę o to co się chce osiągnąć. Ma charakter plastyczny, opiera się na doświadczeniu własnym i wiedzy innych, opiera się na informacjach zwrotnych, staramy się patrzeć na problem jako coś do rozwiązania. Zdolność do przeformułowywania sytuacji- z trudnej na możliwą do pokonania.

Zachowania racjonalne są gwarantem zdrowia. Bardziej efektywne na dłuższą metę- mniejsze ryzyko zaburzeń.

Zachowania nieracjonalne- nakierowane na redukcję emocji negatywnych. Wyrażają się w: ucieczce w świat marzeń, używek. Zachowania polegające na samo-obwinianiu, podwyższona samokontrola- lęk przed ujawnianiem własnych.

Poszukiwanie wsparcia społecznego, ale nie po to, żeby zyskać wiedzę, a akceptację.

Racjonalizacja- służy dowartościowania własnej osoby

Najbardziej optymalne są zachowania plastyczne- takie, które odpowiadają sytuacji trudnej, mają charakter dynamiczny. Takie, które mają w sobie element emocjonalny, ale również poznawczy. Jeżeli chodzi o efektywność z punktu widzenia zdrowia psychicznego zachowania obniżają ryzyko zaburzeń.

2013-03-04

Zaburzenia traumatyczne- reakcja na ciężki stres

Zaburzenia traumatyczne związane z reakcjami na sytuacje skrajnie urazowe:




1. Ostra reakcja na stres

2. Zaburzenia adaptacyjne

3. Zaburzenia stresowe pourazowe




1. Ostra reakcja na stres:

• 2/3 dni

• Osoba ma wrażenie naruszenia swojej fizyczności

• Objawy cechuje duża zmienność.

• Stan początkowy- uczucie zwątpienia, niedowierzania z zawężeniem świadomości, zdolności koncentracji uwag, niemożnością rozumienia sytuacji, dezorientacją.

• Może wystąpić bierne pobudzenie- fuga, reakcja ucieczkowa polegająca na tym, że osoba ucieka z miejsca zdarzenia, ale potem nie pamięta tego.

• Osoby wrażliwe, lękowe, osoby mające poczucie wielu utrat naraz, osoby starsze mogą wchodzić w poczucie bezradności, ryzyko wiąże się ze słabością osobowości ale również z wiekiem

Reakcje o charakterze stuporowym:

• U osób zaburzonych psychicznie

• Może zdarzyć się osobom zdrowym- ostra reakcja na nagłe zdarzenie

2. Zaburzenia adaptacyjne:

• Zespoły zaburzeń pojawiające się w przypadku: utraty osoby bliskiej, zmiana miejsca zamieszkania. Narasta zespół reakcji dezadaptacyjnych- osoba nie potrafi się przystosować- zamartwianie się, nastrój depresyjny, niemożność poradzenia sobie.

• Skłonność do zachowań asocjacyjnych, gwałtownych, agresywnych

• Zaczynają się zwykle od około miesiąca po zmianie sytuacji, są mniej nasilone niż ostre reakcje na stres, trwają do około pół roku

• Jeśli objawy się utrzymują należy to rozpatrywać w kategoriach przewlekłego stresu pourazowego

3. Zaburzenia stresowe pourazowe:

• Zespół stresu pourazowego wyodrębniony w 1980 w DSM-III

• Wyodrębnienie PTSD- efekt badań zapoczątkowanych podczas II wojny światowej- przez psychiatrów amerykańskich w związku z masowymi zwolnieniami z armii z przyczym psychologicznych

• Zaburzenia u kombatantów wojennych- zespół wyczerpania walką (strach, lęk, zmęczenie, poczucie osamotnienia, złość, bezradność, poczucie winny, drażliwość, depresja, wycofanie się z kontaktów z ludźmi)

Ponowne zainteresowanie problematyką:

• Syndrom ocalałego (Niederland, 1960)

• Syndrom pourazowy (Lifton, 1962)

Czynniki ryzyka PTSD:

• Zaburzenia nagłe

• Intensywność doznań

Osoby narażone- ofiary

• Wypadków drogowych

• Aktów przemocy

• Klęsk żywiołowych

• Terroru

• Aktów przestępczych

Początki badań zespołu

• Chemtomb i inni 1994, Czaja, Gierowski 1999, Heitzman, Rutkowski 1997

Objawy PTSD- u ofiar, jak również u osób, które widziały- nie doznały urazu fizycznego. Osoby ocalałe, które straciły bliskich- poczucie winy, autoagresja, tendencje samobójcze.

Zaburzenia stresowe pourazowe PTSD- Posttraumatic Stress Disorders

Jednostka chorobowa wprowadzona przez APA w 1980 r. do DSM-III

Przyczyny- stres traumatyczny:

• Poważne zagrożenie życia jednostki

• Zagrożenie fizycznej integralności

Wydarzenia:

• Nagłe

• Kontrolowane w ograniczonym stopniu

• Dotyczą najbardziej podstawowych wartości człowieka np. życia

• Stawiają wysokie wymagania

KZ- syndrom

Specyficznym zespołem stresu pourazowego jest KZ- syndrom (niem. Konzentrationlagersyndrom)

KZ- syndrom obejmuje różne formy choroby obozowej, występujące u osób więzionych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych.

Wojna koreańska i wietnamska oraz związane z nimi obozy wprowadziły do terminologii medycznej pojęcie choroby jenieckiej, odróżniając ją od następstw pobytu w obozach koncentracyjnych.

Choroba drutów kolczastych- termin znany od pierwszej wojny

Zróżnicowanie objawów KZ- syndrom )(w zależności od obozów) przy niezmienionych takich cechach jak: przewlekły i postępujący przebieg

Objawy kliniczne stresu urazowego:

Objawy kliniczne- mogą być bezpośrednie i odległe:

• Izolacja, poczucie niższości

• Reakcja apatyczno- depresyjne

• Zahamowania aktywności psychoruchowej

• Ucieczka w świat fantazji

• Cechy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (otępienie, charakteropatia)

• Stany depresyjno- lękowe (poczucie zmarnowania życia, niezrealizowania planów zawodowych rodzinnych, utrata sensu życia, poczucie braku przydatności, lęki na jawie i we śnie)

• Zmiany osobowości

• Głębokie zaburzenia adaptacji do normalnego życia (poczucie osamotnienia, odizolowania, niezrozumienia)

• Poczucie niezdolności do nawiązania głębszych kontaktów z innymi

Obraz kliniczny:

1. Obecność w doświadczeniach jednostki zdarzeń nie mieszczących się w obszarze jej normalnych (ludzkich) doświadczeń

2. Przeżywa od nowa traumy w snach lub na jawie (ruminacje- nagromadzenie wydarzeń trudnych)

3. Niewrażliwość na otoczenie i unikanie sytuacji związanych z urazem, odrętwienie emocjonalne, zmniejszenie aktywności

4. Doświadczenie objawów lęku i zwiększonego pobudzenia (przewrażliwienie, trudności z koncentracją uwagi, pogorszenie pamięci, drażliwość, trudności z zasypianiem)

5. Może wystąpić natychmiast po urazie, częściej ma charakter odroczony

- do 6 miesiąca od zdarzenia może się pojawić, wcześniej może mieć postać subkliniczną- utajoną

- może trwać kilka miesięcy

- może się pojawić w czasie odległym, w efekcie skojarzenia pewnych bodźców

- jeżeli trwa dłużej niż 2 lata- trwałe zmiany osobowości

Dynamika syndromu PTSD

• Zaburzenie integralnej, bezpiecznej wizji świata ( brak poczucia bezpieczeństwa, poczucie bezsilności, lęk, gniew)

• Zranienie wtórne (np. sytuacja przypominająca uraz, stygmatyzacja ofiary)

• Przyjmowanie tożsamości ofiary (stałe myślenie o sobie w kategoriach ofiary, oskarżanie i obwinianie siebie)

Zespół zaburzeń po stresie urazowym wg APA, 1980, 1987; DSM-IV 1994

1. Osoba była narażona bezpośrednio na traumatyczne zdarzenie lub była świadkiem takiego zdarzenia, które zagroziło jej integralności psychicznej

2. Traumatyczne zdarzenie stale odnawia się w świadomości jednostki w postaci: obrazów, dźwięków, odczuć, zapachów (obrazy mają charakter podobny do halucynacji- osoby, widzą słyszą, mimo, że tego nie ma)

3. Utrzymuje się uporczywa tendencja do unikania bodźców kojarzących się ze zdarzeniem i odrętwienie emocjonalne przejawiające się w postaci unikania sytuacji, odrętwienia, wycofywania się

4. Występują uporczywe symptomy zwiększonego pobudzenia nie występujące przed zdarzeniem, a przejawiające się: w gotowości, oczekiwaniu, że coś się stanie. Wegetatywne objawy: kołatanie serca, brak oddechu, zaburzenia snu, łaknienia.

5. Zaburzenia wymienione w punktach B,C,D trwają dłużej niż miesiąc

6. Zaburzenia spowodowały istotny klinicznie dystres lub pogorszenie się funkcjonowania jednostki w rodzinie, pracy lub innych ważnych dla niej obszarach życia

Diagnozę PTSD stawia się w sytuacji- co najmniej jeden symptom z grup B, 3 lub więcej z grupy C lub więcej z grupy D.

Zaburzenia osobowości

Definicja

• Zaburzenie osobowości to rwały wzorzec wewnętrznych doświadczeń i zachowań, które w znaczącym stopniu odbiegają od oczekiwań występujących w kulturze, w której żyje osoba.

Kryteria rozpoznawania zaburzeń osobowości

1. Spośród czterech wzorców zachowania manifestuje się w co najmniej dwóch:

• Poznawczym (sposób spostrzegania i interperetowania siebie, innych ludzi, zdarzeń)

• Afektywnym (siła, stopień zmienności i adekwatności reakcji emocjonalnych)

• Funkcjonowaniu interpersonalnym

• Kontroli impulsów

Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu

Utrzymują się co najmniej 2 lata

• Silny lub długotrwały stres

• Skrajna deprywacja potrzeb

• Kalectwo

• Przewlekła choroba somatyczna

• Przejście poważnej choroby psychicznej (jeśli nie było wcześniej zaburzeń osobowości)

Trwała zmiana osobowości po katastrofach

2013-03-11

Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani choroby mózgu

Przyczyny:

• Silny lub długotrwały stres

• Skrajna deprywacja potrzeb

• Kalectwo

• Przewlekła choroba somatyczna

• Przejście poważnej choroby psychicznej

Trwała zmiana osobowości po katastrofach (sytuacja ekstremalna)

Obecność następujących cech, których nie było wcześniej

• Sztywne, niedostosowane zachowania

• Upośledzenie funkcjonowania interpersonalnego, społecznego, zawodowego

• Wroga lub nieufna postawa wobec otaczającego świata

• Wycofanie z życia społecznego

• Odczuwanie pustki lub beznadziejności

• Stałe uczucie napięcia, rozdrażnienia, będące wynikiem zagrożenia, wyobcowanie

• Poczucie małej wartości i niski poziom samoakceptacji

Terapia PTSD:

Założenia terapii poznawczo- behawioralnej:

• Jednostka uczy się, że bodźce przypominające uraz rzeczywistości nie czynią jej krzywdy

• Przypominanie sobie traumy nie niesie ze sobą przeżywania zagrożenia na nowo

• Kiedy jednostka pozostaje w kontakcie ze wspomnieniami budzącymi obawę, dokonuje się habituacja lęku (obniżenie reaktywności)

• Doświadczanie lęku nie prowadzi do utraty kontroli, której jednostka się obawiała.

Systematyczna desensytyzacja- połączenie wyobrażenia bodźca wywołującego strach z relaksacją

Terapia ekspozycji (Keane i in. 1989)

• Jest procedurą wygaszania lub habituacji

• Wielokrotne narażenie na bodźce wywołujące strach

• Pacjenci przeżywają traumę ponownie w wyobraźni

• Forma wyobrażeniowa (imaginal exposure)- wyobrażanie zdarzeń, urazu, przywoływanie wspomnień w obecności terapeuty

• Forma In vivo- pozostania w bliskim kontakcie z prawdziwymi bodźcami (nagrania)

Desensytyzacja i przetwarzanie (EMDR)

• Przy udziale ruchu gałek ocznych skupianie uwagi na traumatycznym wspomnieniu

• Jednoczesne podążanie wzrokiem za palcem terapeuty, przesuwanym w polu widzenia osoby badanej (Shapiro)

• Terapia poznawcza- zastąpienie antycypowanych negatywnych treści, oczekiwań bardziej pozytywnymi

• Terapia narracyjna

2013-03-11

Posttraumatyczny wzrost- PTG

Nie wszystkie osoby, które doświadczyły traumy są osobami u których rozwija się PTSD (Około 90% weteranów, 20% osób, które doświadczyły traumy)

Doświadczanie traumy nie wyklucza wzrostu osobowości.

Definicja PTG:

Posttraumatyczny wzrost- PTG „znacząca, korzystna zmiana w poznawczym, emocjonalnym i behawioralnym życiu człowieka. Zjawisko PTG jest zarówno procesem jak i rezultatem zmagania się z traumatyczną sytuacją” (Tedeschi, Park, Calhoun)

Jest to również zmiana w systemie wartości

PTG:

• 40- 70% osób, które doświadczyły traumy, kryzysu (również osoby chore- z chorobami nowotworowymi, które starały się odszukać sens w swoim cierpieniu)

• Od 2 tygodni do 4 miesięcy po traumie

• Może wystąpić w trzech obszarach życia:

• Percepcja siebie

• Relacje interpersonalne

• Filozofia życia (Yalom, Lieberman)

Posttraumatyczny wzrost:

• Znacząca pozytywna zmiana osobowości w zakresie sfer: emocjonalnej, poznawczej, behawioralnej

• Proces, który zachodzi w długim okresie czasu jako efekt zdarzenia traumatycznego

• Traumatyczne zdarzenie zmusza osobę do zmiany postaw, systemu wartości, celów

• Przyczynami pozytywnego wzrostu mogą być traumatyczne jak zdarzenia, które prowadzą do PTSD

• PW może wystąpić we wszystkich grupach wiekowych

Pośrednio doznawany wzrost- vicarus grow

• Pogłębiona analiza egzystencjalna dotycząca koncepcji siebie, własnego życia w sytuacji kontaktu z osobami po przejściach traumatycznych

• Klinicyści pracujący z osobami po traumatycznych wydarzeniach

• Osoby wspierające na zasadzie wolontariatu

• Osoby chore

• Rodziny

Obszary PTG (Tedeschi):

Percepcja siebie:

• Większa odporność na stres

• Wzrost zaufania do siebie i swoich możliwości

• Wzrost poczucia własnej godności

• Potrzeba zmiany dotychczasowego sposobu życia w kierunku pozytywnym

• Większa świadomość własnych ograniczeń, słabości, która zabezpiecza przed utratą energii na działania nieskuteczne

Relacje interpersonalne:

• Otwartość na innych ludzi

• Pogłębienie więzi z innymi

• Bardziej racjonalne zachowanie

• Łatwość dzielenie się z innymi swoimi przeżyciami

• Wzrost empatii

• Wzrost rozumienia cierpienia innych

• Większa swoboda w okazywaniu emocji

Filozofia życia:

• Wzrost świadomości egzystencjalnej

• Zmiana priorytetów życiowych

• Wzrost znaczenia zagadnień religijnych, duchowych

• Odnajdywanie nowych możliwości realizowania swojego życia

• W wypowiedziach widoczny jest podział sposobu funkcjonowania na przed i po traumie

• Trauma pełni rolę katalizatora w kreowaniu nowej tożsamości

• Osoba może rozpocząć nowe życie eksponujące jego sens, wartość i celowość

Model posttraumatycznego wzrostu

1. Osoba przed traumą: umiarkowane samopoczucie, cechy sprzyjające posttraumatycznemu rozwojowi, kompleksowość, aktywność, otwartość, nadzieja, poznawczy styl

2. Sejsmiczne, traumatyczne wydarzenie

3. Wyzwania. Przewartościowanie celów, poglądów, przekonań, większa zdolność do radzenia sobie z emocjonalnym dystresem

4. Ruminacja. Bardziej automatyczna niż zamierzona

• Wsparcie społeczne (emocjonalne, poznawcze, instrumentalne). Źródło komfort, nowe schematy, zachowania zaradcze (pkt. 4,5,6)

• Brak wsparcia społecznego/ niewłaściwe wsparcie sprawia, że ruminacja się nasila (pojawia się ryzyko stresu pourazowego.

5. Poradzenie sobie. Wyjście z walki z nieosiągalnymi celami i poglądami nie do utrzymania, zmniejszenie emocjonalnego dystresu

6. Ruminacja. Bardziej zamierzona niż automatyczna

• Znoszenie stresu po traumie (pkt. 6,7)

7. Wzrost posttraumatyczny:

• Relacje z innymi, stosunek do innych, nowe możliwości, siła osobista, zmiany w aspekcie duchowym, docenianie życia

• Rozwój narracyjny

• Mądrość

Mądrość- umiejętność

• Równoważenie refleksji i działania

• Określania rzeczy wiadomych i niewiadomych w życiu

• Rozróżnienie sytuacji, w których wytrwałość jest wskazana od tych, w których konieczne jest wycofanie

• Akceptacja życiowych paradoksów

• Otwarte i satysfakcjonujące odniesienie do fundamentalnych kwestii ludzkiej egzystencji

2013-03-18

Mądrość

• Pokora

• Świadomość ludzkich paradoksów

• Różnicowanie między wytrwałością a pogodzeniem się ze zmianą

Wypalenie zawodowe/ wypalenie sił w opiece

Definicja wypalenia

• Maslach (1982)- zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób

• Freudberger, Richelson (1980)- stan zmęczenia czy frustracji wynikający z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody

• Pines, Aronson 1988- stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym

Gdy ludzie próbują znaleźć sens swojego życia w pracy zawodowej i mają poczucie, że zawiedli wynikiem jest wypalenie

Wypalenie nie jest jednostką chorobową. Jest to zespół objawów o charakterze patologicznym, który może być mechanizmem uruchamiającym różnego typu zespoły zaburzeń.

Wypalenie jako: proces, efekt.

Czynniki ryzyka wypalenia

Zawody związane z ryzykiem wypalenia: nauczyciel, związane ze służbą zdrowia: pielęgniarka, lekarz, pracownik socjalny, psycholog; policjant, służby ratownicze

Wypalenie a inne pojęcia:

• Wypalenie a stres

• Wypalenie a depresja- w wypaleniu- objawy depresyjne: zniechęcenie, poczucie małej wartości, braku sukcesu, bezradności- objawy, które symptomatycznie towarzyszą depresji. Depresja ma zazwyczaj konkretną przyczynę. Depresja endogenna nie ma znanych przyczyn (mówi się o neurotransmiterach). W wypaleniu- człowiek bardzo zaangażowany w pracę, która z czasem zrobiła się męcząca.

• Wypalenie a alienacja- alienacja- naturalne wycofywanie się z kontaktów, ze środowiska, nie ma związku z pracą

• Wypalenie a kryzys egzystencjalny- kryzys dotyczy poczucia braku sensu życia; wypalenie występuje wtedy kiedy praca stanowiła dla człowieka sens życia- frustracja w pracy- nadawanie roli zawodowej szczególnej roli w życiu.

• Wypalenie a zmęczenie- zmęczenie- powrót sił po odnowie sił

• Wypalenie a zespoły psychotyczne- dziwne myśli, odczucia nie znajdujące podstaw w rzeczywistości

Stres a wypalenie (Maslach, 1998)

Stres	Wypalenie
- Ofensywny, wzrost zaangażowania - Wzrost reakcji emocjonalnych - wyczerpanie sił fizycznych - dezintegracja - Spadek sił i energii - Depresyjność (dążenie organizmu do ochrony siebie) - Wzrost aktywności - Ryzyko zaburzeń lękowych - Ryzyko chorób, śmierci	- Defensywne- „stępienie” emocjonalne - wyczerpanie mechanizmów motywacyjno- dążeniowych - obniżenie etosu zawodowego ideałów i pragnień - depresyjność (pochodna żalu w efekcie utraty ideałów i nadziei) - poczucie bezradności i bezniadziejności - wzmożona podejrzliwość i nieufność, wyobcowanie - poczucie braku sensu życia

Kategorie czynników stresogennych (praca, organizacja pracy) Cooper, Marshall, 1987; Łoboda 1990

• Warunki pracy

• Sposób wykonywania pracy (presja czasu, nadmiar zadań)

• Role organizacyjne, niejasność roli, przeciążenie

• Relacje interpersonalne

• Rozwój zawodowy

• Nakładanie się ról zawodowych i życiowych

• Stresory związane z funkcjonowaniem jednostki

• Brak adekwatnej gratyfikacji, stronnicze traktowanie

Czynniki ryzyka wypalenia (środowiskowe, związane z pracą):

• Deficyt w zakresie informacji, pełne obciążenie zadaniami

• Ograniczony zakres kontaktu z klientem

• Utrata autonomii (zadania wg wytyczonych instytucji)

• Niska zgodność dotycząca celów instytucji i systemu wartości

• Brak odpowiedniego nadzoru i wsparcia ze strony instytucji

• Izolacja społeczna, konieczność polegania na samym sobie

• Sytuacja domowa (nadmiar obciążeń)

• Filozofia życiowa i postawa wobec świata i rzeczywistości

Model wypalenia wg. Ch. Maslach (1982, 1998)

• Wyczerpanie emocjonalne- zmęczenie, spadek energii, drażliwość, impulsywność, objawy psychosomatyczne, niepokój, uogólnione napięcie

• Depersonalizacja- dystansowanie się od ludzi, powierzchowność w relacjach społecznych, małe zaangażowanie, utrata ideałów, zobojętnienie

• Obniżone zadowolenie z osiągnięć zawodowych- mniejsza wydajność, poczucie obniżonych kompetencji, lęk, niepokój, ucieczka od pracy

Dynamika wypalenia wg Maslach

1. Interpersonalne wymagania- również wadliwie pojęty system wymagań i obciążeń samego pracownika

2. Emocjonalne przeciążenie- efekt zmęczenia

3. Wypalenie:

• Emocjonalne wyczerpanie

• Depersonalizacja (cynizm)

• Utrata satysfakcji zawodowej

2013-03-25

Czynniki dopasowania osoby i pracy (Maslach)

Model obszarów dopasowania zawodowego:

Osoba   praca zawodowa

• Obciążenie pracą- zbyt duże

• Kontrola- brak kontroli i współdecydowania

• Wynagrodzenie- niedostateczne

• Wspólnotowość- rozpad wspólnoty

• Sprawiedliwość- jej brak

• Wartości- ich konflikt

Osoba- praca zawodowa

Brak dopasowania

Wypalenie

• Wyczerpanie

• Cynizm/ depersonalizacja

• Nieefektywność/ brak satysfakcji

Dopasowanie

Zaangażowanie

• Energia życiowa

• Współpraca

• Skuteczność działania

Model wypalenia- S. Steuden, W. Okły (1998, 2005)

• Obniżenie kontroli emocjonalnej (Ok.)

• Utrata podmiotowego zaangażowania (Up)

• Obniżenie efektywności działania (Oe)

• Zawężenie kontaktów interpersonalnych (Zk)

• Zmęczenie fizyczne (Zf)

• Obniżenie efektywności działania (Oe)

• Utrata podmiotowego zaangażowania (Up)

• Poczucie beznadziejności (Pb)

Dwa czynniki:

• Kompetencji

• Motywacji

Egzystencjalno- motywacyjna koncepcja wypalenia- A.M. Pines

Wypalenie jest efektem końcowym procesu:

• Utraty złudzeń co do wykonywanej pracy

• Udaremnionego wysiłku poszukiwania sensu życia w pracy

• Deficytu w zakresie zawodowego spełnienia

• Braku osiągnięć w realizacji celów i dążeń

Czynnikiem kluczowym jest absolutyzacja pracy

[J. Fengler (2000) Pomaganie męczy- wypalenie w pracy zawodowej GWP]

Przemoc- diagnoza, rodzaje, skutki

Definicje przemocy

Wg. Parlamentu Europejskiego „… pogwałcenie prawa człowieka do życia, bezpieczeństwa osobistego, wolności, godności oraz fizycznej i umysłowej integralności” (Coss, 1999)

DSM- IV (1994)- dwie formy niewłaściwego traktowania:

• Nadużycie (abuse)- naruszenie integralności drugiej osoby

• Zaniedbanie (neglect)- dotyczy troski o zdrowie, okazywanie uczuć, ignorowania potrzeb, odmawiania podstawowej opieki i realizacji podstawowych potrzeb

ICD-10 (2000)- zespół złego traktowania (znęcanie psychiczne i fizyczne, nadużycia seksualne, tortury)

WHO- „celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste, przeciwko sobie, komuś innemu, lub przeciwko grupie, lub społeczeństwu, co powoduje lub jest prawdopodobne, że powoduje zranienie, fizyczne uszkodzenie i śmierć, ból fizyczny, zaburzenie w rozwoju lub deprywację” (za: Rode, 2010, s. 24)

Prawo karne- przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece (k.k., Wydawnictwo Beck, 2010)

Art. 207. K.k. (Znęcanie się)

&1. „kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającąą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”.

&2. Jeżeli czyn określony w &1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

&3. Jeżeli następstwem czynu określonego w &1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Niekiedy bardziej skuteczne jest prawo rodzinne, lokalowe, cywilne, administracyjne np. eksmisja sprawcy z mieszkania.

Zachowania agresywne a przemoc

Zachowania agresywne (Jakubik, 1997)

• Reaktywne- uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne

• Stymulujące- wyuczone, dostarczające stymulacji do potrzeb jednostki

• Rozładowujące- reakcja na nadmiar stymulacji, aktywacji

• Manipulacyjne- umacniają poczucie własnej wartości

Cechy wspólne:

• działania intencjonalne (wymuszają posłuszeństwa, przewagę)

• naruszają prawa i dobra osobiste jednostki

• powodują skutki negatywne- zaburzenia post-traumatyczne

• mają charakter powtarzający się i ciągły.

Uwarunkowania

• społeczno- kulturowe

• miłość romantyczna (brak zrozumienia potrzeb i zachowania partnera)

• rodzina (więzi emocjonalne, relacje małżeńskie rodziców, doświadczenia przemocy w rodzinie, stan zdrowia członków rodziny, typ rodziny pochodzenia) (Bowlby, 2007; Mikrut, 2005; Rode, 2009)

• stresy sytuacyjne (rodzinne, zawodowe, społeczne (Rode, 2010)

• doświadczenia rozwojowe sprawców przemocy (Wolińska, 2000).

Cechy osobowości:

• niepewni siebie, lękowi

• niski poziom asertywności, niska samoocena, słabe umiejętności społeczne (Goldstein, 1996)

• słaba samokontrola, zaburzenia emocjonalne, brak empatii

Typologia sprawców (wg Rode, 2010)

1. Reaktywnie agresywni- 113

2. Niskie kompetencje zaradcze- 71

3. Psychopatyczno- odwetowi- 66

4. Z dużym potencjałem przystosowawczym- 75

1. Reaktywnie agresywni

• Wysoka agresja fizyczna i słowna

• Wysoka reaktywność emocjonalna, skłonność do irytacji i gniewu

• Umiarkowana aktywność

• Zewnętrzne umiejscowienie kontroli

• Przeciętny poziom samoakceptacji, mała odporność psychiczna,

• Umiarkowane poczucie winy

• Obniżony poziom funkcji poznawczych (II=85)

• Trudności w realizacji celów

• Szybkie zniechęcanie się niepowodzeniami

2. Niskie kompetencje zaradcze

• Inteligencja w granicach dolnej normy (II=74)

• Niska aktywność

• Umiarkowana reaktywność

• Niska wytrzymałość i odporność emocjonalna

• Przeciętna agresja fizyczna

• Zewnętrzne poczucie kontroli

• Trudność w przystosowaniu do nowej sytuacji

• Przewaga mechanizmów emocjonalno- popędowych nad poznawczą regulacją zachowania

BRAK WYKŁADU 2010-04-08

BRAK 2x

2013-04-22

Samobójstwa, samouszkodzenia

Psychologiczne aspekty samobójstwa

WHO-1300 osób dziennie popełnia samobójstwa

• nigdy nie dowiemy się czy osoba jadąca samochodem, która ma wypadek czy wchodząca do wody w miejscach zakazanych nie popełnia samobójstwa

• problematyką samobójstw zajmował się Dirkheim

• samobójstwa o charakterze altruistycznym- oddawanie życia za kogoś

• samobójstwa o charakterze egoistycznym- fatalistycznym- konflikty, kryzysy społeczne- osoby nie potrafią się dostosować do środowiska

• a...? --> ad tekst

Osoba dopuszczająca się samobójstwa często pozostaje w sprzeczności z przedmiotem miłości- jeśli osoba nie potrafi dokonać zabójstwa przedmiotu miłości- zakazane przez superego- dokonuje zabicia tego przedmiotu miłości w sobie (Freud)

Horney- nawiązuje do obrazu siebie idealnego, realnego i życzeniowego- idealny obraz siebie znamienny dla osób niezrównoważonych o potrzebach neurotycznych- osoba chce widzieć siebie jako postępującą idealnie- ponieważ nie dostaje od społeczeństwa takich informacji i dokonuje samounicestwienia. Zbyt duża rozbieżność między ja idealne a ja realne

Meninger?- osoba dokonująca samobójstwa ma dwie tendencje- dokonać zabójstwa- wrogość skierowana na zewnątrz, lub samobójstwa- wrogość skierowana na siebie

Koncepcje poznawcze- Ellis, Beck- bazują na negatywnym myśleniu. Beck- negatywna triada poznawcza nt. Przyszłości- poczucie braku sensu życia, niewidzenie perspektyw. Koncepcja Seligmana z jego poczuciem beznadziejności.

Koncepcje ze społecznego kontekstu Dirkheim- podział samobójstw pod koniec XIX wieku

Dziś koncepcje skupiają się na genezie samobójstw w rodzinie. Drugi mechanizm- fantazje o różnej treści- fantazje dotyczące przeniesienia do innej rzeczywistości niż ta która jest udziałem pewnej osoby- czasem dotyczy to całych grup religijnych. Czasem jest to pójście w ślad za bohaterem.

Zespół Wertera- Philips- zespół bazujący na cierpieniach bohaterów książek, filmów. Po śmierci Diany, Jacksona- próby samobójcze- idol za którym się idzie.

Dość ciekawą grupą jest grupa samobójstw powodowanych przez terrorystów. Hassan- prowadził wywiady z rekrutami przygotowanymi do samobójstw- zamachów terrorystycznych- osoby dobrze wykształcone, religijne, niezłomnie lojalne wobec własnej grupy. Identyfikują się z krzywdą swojego narodu (realną i subiektywną- są przekonani, że naród jest krzywdzony a ich czeka nagroda). Są to osoby, które nie są w depresji, nie są samotne, pozbawione pomocy.

Kolejną grupą jest grupa, w której dochodzi do eutanazji. Samobójstwo, które w społeczeństwach zachodnich jest dozwolone. Są różne obwarowania. Głównym elementem jest odwoływanie się do godności człowieka i jego zdolności samostanowienia.

Czynniki ryzyka samobójstw- na podstawie opracowania Haftona (2012)

• pierwszorzędowe (grupy: obecność zaburzeń psychicznych, obecność uporczywych myśli, konkretne działania, plany, wcześniejsze próby samobójcze, transmisja wzorców pokoleniowych, kryzys psychologiczny- wysoki poziom depresji, lęku, nastrój dysforyczny, poczucie winy, dolegliwości bólowe ,zwłaszcza w chorobach somatycznych, czynniki ryzyka samobójstwa poszerzonego, zachowania dyssymulacyjne)

Zaburzenia psychiczne: Depresje- depresje endogenne- głębokie depresje w których osoba nie ma poczucia sensu życie (depresje największym ryzykiem samobójstw)- 50% depresje, 2 grupa: schizofrenia (zwłaszcza paranoidalna, w której istnieje poczucie winy, grzeszności. Okres remisji- najniebezpieczniejszy- imperatywy „głos mówi, że mam wyskoczyć”. Remisja- osoba doświadcza ciężkości choroby psychicznej zwłaszcza przez wymiar społeczny.

Uzależnienia: część osób uzależnionych wchodzi w uzależnienie ze względu na kryzysy osobiste. Każde wytrzeźwienie, sytuacja w której osoba zaczyna spożywać alkohol- stan dysforyczny- wystarczy drobny konflikt by osoby mówiły, że coś zrobią.

Zaburzenia osobowości: duża labilność emocjonalna. W borderline czy antyspołecznych zaburzeniach osobowości osoby często wyrażają tendencje samobójcze- mają charakter realny

Samobójstwo nigdy nie jest aktem natychmiastowym, najczęściej jest to akt poprzedzony myślami samobójczymi. Myśli przekształcają się w tendencje- w myśli uporczywe

Samobójstwa o charakterze planowanym- osoby dochodzą do momentu, że kończą ze sobą. Samobójstwa impulsywne- efekt słabości w chwili- najczęściej zdaniem Erwina Ringera kiedy „kielich goryczy się dopełnia”- może być nie związana z dotychczasową linią dziecko może popełnić samobójstwo po otrzymaniu złej oceny- a prawda tkwi w zerwanych więzach rodzinnych.

Deklarowanie samobójstwa. To nieprawda, że jeśli ktoś deklaruje samobójstwo, że tego nie zrobi. 8/10 osób deklarujących samobójstwo, popełnia je. Samobójstwo może być również szantażem. Może być to efekt zemsty na kimś.

Transmisja wzorów pokoleniowych- w wywiadzie klinicznym- czy były próby samobójcze w rodzinie. Wiele osób nie potrafi na pytanie odpowiedzieć. Jeśli dziadek, babcia popełnił samobójstwo, tej informacji nie przekazuje się dalej. Jeżeli wiedzą- jest fatum, które przechodzi na rodzinę. Członkowie rodziny mogą się odwoływać do takich wzorców.

• Drugorzędowe- waga może być mniejsza w stosunku do pierwszorzędowych (grupy: traumatyczne wydarzenia życiowe i doświadczenia okresu dzieciństwa; zła sytuacja rodzinna; socjalno-bytowa; deprywacja potrzeb rozwojowych; ostre doświadczenia rodzinne; szkolne; zawodowe; sytuacyjne; obecność ciężkiej choroby; przemoc; odrzucenie; upokorzenie; utrata rodzica; dzieci wychowywane w warunkach przemocowych; deprywacja potrzeb rozwojowych; ostre stresy rodzinne- nierówne traktowanie dzieci, wycofanie miłości; konflikty rodziców, ambiwalencja uczuć do rodziców- konflikt lojalności względem każdego z rodziców, niepowodzenia szkolne- przemoc wśród rówieśników; stresory zawodowe, sytuacyjne; czynnik utraty osoby bliskiej; obecność ciężkiej, przewlekłej choroby- wysoki tam gdzie bóle przewlekłe są trudne do opanowania- np. przewlekła choroba stawów)

• trzeciorzędowe- elementy społeczno-demograficzne: wiek, płeć, wykształcenie; przynależność do mniejszości etnicznych i seksualnych; status emigranta, szczególnie w pierwszym i drugim pokoleniu;

Zwiększony czynnik ryzyka samobójstw-

• okres adolescencji,

• okres wieku średniego- związany z ryzykiem utraty pracy,

• osoby starsze pozostające samotne)

• płeć- mężczyźni trzykrotnie częściej popełniają samobójstwa. Tłumaczy się tym, że kobiety mają większą zdolność poszukiwania wsparcia społecznego

• stan cywilny: osoby rozwiedzione, samotne, owdowiałe

• wykształcenie- nie ma znaczenia

• status religijny- społeczeństwa anglikańskie ze względu na przekonania religijne mniej samobójstw niż u katolików, stosunkowo niewielki wskaźnik w religii żydowskiej

• przynależność do mniejszości etnicznych, seksualnych- grupy homoseksualne, transseksualne- wyższy wskaźnik; mniejszości etniczne- grupy, które nie są dobrze zasymilowane, uprzedzenia do nich

• obniżenie poczucia bezpieczeństwa, utrata małżonka, utrata ról społecznych, osłabienie więzi społecznych, ryzyko samotności, starość

• początek zespołu otępiennego- osoby krytyczne, ze świadomością przestania bycia samodzielnym

Czynniki ochronne:

• podmiotowe- czynniki z obszaru poznawczego i osobowości- zaufanie do siebie- Bandura- poczucie własnej skuteczności, Costa i Mcrae- otwartość na doświadczenia, Hobfoll- otwartość na korzystanie z pomocy

• społeczno-kulturowe- zaangażowanie w pracę, naukę, udział w życiu społecznym, udział w życiu religijnym, przynależność do różnych grup, stowarzyszeń, praca na zasadzie wolontariatu. Czynniki ochronne- zdolność radzenia sobie ze stresem jest czynnikiem pomnażającym poczucie własnej wartości

• związane ze wsparciem społecznym

• rodzina- wsparcie rodzinne

• czynnik poszukiwania rozwiązań

W Polsce 18 skutecznych samobójstw na 100 000 mieszkańców. Państwa północne- powyżej 40 na 100 000 mieszkańców.

W 2010- 3600 samobójstw

W 2009- 4 384 samobójstw

Wacha się w granicach 4 000 osób rocznie

Sposób dokonywania zamachu (2010):

• przez powieszenie 2787; 2642- mężczyźni

• rzucenie się z wysokości 270

• uszkodzenie układu krwionośnego

• środki nasenne

• utopienie

• rzucenie się pod pojazd

• zastrzelenie się

• 572- spowodowane chorobą psychiczną- depresja

• 509 nieporozumienia rodzinne, kryzysy małżeńskie, zdrady, utrata współmałżonka

• 238- choroba przewlekła

• 249- zawód miłosny

• 247- warunki ekonomiczne

• 83- nagła utrata źródła utrzymania

• 1700 osób zamężnych

• duża grupa dzieci do 9 roku życia nie jest świadoma, że nie ma odwracalności śmierci

Typologia samobójstw (Płużek):

• dokonane- kończą się śmiercią

• niedokonane- człowieka udaje się odratować

• prawdziwe

• rzekome

• gesty samobójcze

• altruistyczne

Różnią się postawą do śmierci oraz motywami dla których są popełnianie.

W samobójstwach prawdziwych jest pozytywna postawa do śmierci, świadomy wybór śmierci i świadoma decyzja pozbawienia siebie życia. Gdy idzie o motywy nie ma wyraźnego motywu/ przyczyny dla której osoba popełnia. To co można stwierdzić: brak poczucia sensu życia. Mówi się tu o kryzysie egzystencjalnym. Tego typu samobójstwo jest najbardziej poważne, ponieważ trzeba zmienić sposób widzenia własnego życia.

Samobójstwa rzekome. Stosunek do śmierci- dopuszcza się śmierć, ale się jej nie wybiera. Jest formą ucieczki z sytuacji trudnej. Jest wyrazem braku siły na dalsze życice. Motywy: popełniane w kacie rozpaczy np. po utracie osoby bliskie, w beznadziejności, bezradności (ostry kryzys emocjonalny). Śmierć jest formą zapomnienia. Czasami jest to rodzaj protestu. W sytuacji zdradzonej kobiety, wychowania dziecka niepełnosprawnego bez źródeł wsparcia. Jest to forma wołania o pomoc. Samobójstwo w ocenie osoby jest jedynym wyjściem z sytuacji.

Gesty samobójcze- nie planuje się śmierci, nie bierze się jej pod uwagę. U osób jest lęk przed śmiercią. Podjęcie próby samobójczej jest chęcią zwrócenia uwagi na siebie, wzbudzenia współczucia, opieki. Samobójstwa dziecięce dokonywane w domach rodzinnych gdzie dochodzi do rozpadu rodziny. Są to również samobójstwa typu szantaż. U osób nieprzystosowanych społecznie.

Samobójstwa altruistyczne: stosunek do śmierci- wybór śmierci za miłość do osoby drugiej. Obrona wartości najwyższych. Motywem jest oddanie swojego życia za jakąś wartość większą.

Dynamika samobójstw:

Zachowania presuicydalne- przedsamobójcze- Płużek opiera się na koncepcji Schneidmana. Dynamika- pięć kroków:

1. nierozwiązany kryzys

2. myśli samobójcze- charakter kontrolowany- są wpisane w kryzys

3. tendencje samobójczej

4. decyzja samobójcza

5. akt samobójczy

2013-05-06

Płużek- początek samobójstw- kryzys- myśli samobójcze- tendencje samobójcze- decyzja samobójcza. Kryzys wyraża się w poczuciu beznadziejności sytuacji, niemożności rozwiązania problemu. Myśli samobójcze- obecność w świadomości- myśli, że warto ze sobą skończyć. Do momentu aktu można osobę uratować poprzez interwencję kryzysową.

Motywacyjno- poznawcze wyznaczniki procesu podejmowania decyzji samobójczej


Właściwości jednostki System wartości

Poglądy na temat kontroli Wpływy społeczne

Właściwości jednostki- cechy osobowości- wysoki poziom neurotyzmu, wysoki poziom introwersji, niska samoocena, style radzenia sobie emocjonalne, nakierowane na obniżenie emocji, wzorce reagowania emocjonalnego- względnie stały sposób oceny poznawczej, emocji, behawioru, reakcji somatycznej. Seligman- spostrzeganie sytuacji jako beznadziejnej. Behawioralne- zaniedbanie w wyglądzie, w zakresie przyjmowania pokarmów, zaniedbanie obowiązków, opieki. Somatycznie- bezsenność, utrata apetytu, odczuwanie drgawek, potliwość.

System wartości- motywacyjno-poznawcze- obniżenie standardów moralnych, etycznych dotyczących tego, że śmierć samobójcza jest czynem złym, brak poczucia wspólnoty, normatywne przekonania dotyczące tego, że śmierć samobójcza nie jest takim czynnikiem, który wyklucza pochówek.

Poglądy na temat kontroli- poglądy na temat skutków zdarzeń. Poglądy na temat kontroli- osoba ma poczucie utraty kontroli nad zdarzeniami, niskie poczucie własnej skuteczności.

Sieć społeczna- poczucie braku wsparcia społecznego i poczucie braku sieci- tych osób do których można by się zwrócić.

W badaniu psychologicznym można ustalać na ile dana sytuacja jest sytuacją ryzyka dla osoby- na podstawie wywiadu-

• rodzaj myśli samobójczych- kontrolowane vs niekontrolowane.

• Stadium zachowań suicydalnych- myśli tendencje, plany.

• Rozmiar zawężenia- emocjonalne (wycofanie się z relacji z innymi ludźmi) i sytuacyjne (sytuację, która się zdarzyła postrzegana jako niemożliwa do rozwiązania)

• rodzaj próby samobójczej- jaka motywacja skłania osobę do popełnienia samobójstwa. Samobójstwo prawdziwe- kryzys egzystencjalny.

• Śmierć rzekoma- osoba jest w kryzysie emocjonalnym- bezsilność- brak siły do życia.

• Śmierć mająca charakter wołania o pomoc- charakter manipulacyjny- chęć zwrócenia na siebie uwagi- często samobójstwo typu szantaż.

Bierzemy pod uwagę mocne strony

• system wartości

• dotychczasowe sposoby radzenia sobie

• wsparcie

Utraty w życiu:

• rozstania osób młodych

• rozstania w sytuacji związków małżeńskich- zwłaszcza nieoczekiwane- jest to czynnik wysokiego ryzyka

• utrata osoby bliskiej- sytuacja kryzysogenna zwłaszcza w sytuacji utraty współmałżonka w przypadku osób starszych; sytuacja wypadku- zespół ocalałego

• utrata dziecka, zabójstwo poszerzone,

• zdrady małżeńskie

• stosunek osoby przychodzącej po pomoc do osoby udzielającej- stosunek może być ambiwalentny, odrzucający, pozytywny.

Interwencje kryzysowe:

• po ostrzeżeniu o samobójstwie- interwencja w stosunku do osoby znajdującej się w kryzysie- ocena stopnia ryzyka samobójczego, ocena sytuacji rodzinnej ale z perspektywy osoby zagrożonej samobójstwem. Pomoc w stosunku do rodziny. Zwrócenie uwagi na to czy w rodzinie były próby samobójcze, zwracamy uwagę na więzi rodzinne i ich jakość- istniejące konflikty w rodzinie, przemoc, w wydarzeniach traumatycznych. Wsparciem otaczamy rodzinę i osobę.

• Opieka dla rodziny po śmierci samobójczej. Trzeba dokonać diagnozy. Naszym zadaniem jest wzmocnienie obszarów poczucia bezpieczeństwa i wzmocnienie więzi rodzinnych. Śmierć samobójcza skutkuje syndromem żałoby po śmierci samobójczej osoby bliskiej.

Syndrom żałoby- zespół doświadczeń emocjonalnych,

Syndrom żałoby po śmierci samobójczej

1. szok, niedowierzanie, zaprzeczanie śmierci

2. poszukiwanie odpowiedzialności, winy za samobójstwo

3. ujawnianie złości, wstydu, osamotnienia, braku poczucia wsparcia społecznego, poczucie opuszczenia, pogorszenie relacji rodzinnych, zmniejszone poczucie wsparcia społecznego.

4. Ograniczenia rytuałów żałobnych

5. Podmiotowe stany poznawczo-emocjonalne- poczucie winy i odpowiedzialności przybierające dwie formy: 1) poczucie winy i odpowiedzialności za zachowania, które mogły doprowadzić do śmierci osoby bliskiej. 2) poczucie winy i odpowiedzialności za zachowania, które nie uchroniły przed śmiercią. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o przyczynę śmierci. Przypisywanie osobie poważnych problemów natury psychicznej- usprawiedliwianie siebie; lub w grę wchodziła ciężka choroba. Złość i ambiwalencja do osoby zmarłej śmiercią samobójczą. Często pozostają w sytuacji rozczarowania postępowaniem zmarłego (osoba zdradzała), problemy, które osoba pozostawiła po sobie.

6. Objawy stresu pourazowego

Publiczny charakter samobójstwa- dochodzenia prokuratorskie- samobójstwo staje się zdarzeniem szerszym- chęć ukrycia

Kwestia obrzędów

Konsekwencje śmierci samobójczej:

• kryzys funkcjonowania rodziny osoby zmarłej, obwinianie się- charakter ukryty- osoby milczą, nie odzywają się do siebie

• kwestia wspomnień osoby zmarłej- jak mówić o jej zasługach, jak mówić o tym, że była

• każdy ma poczucie, że stracił osobę

• nowy podział ról- zwłaszcza gdy odchodzi ojciec, matka

• podwyższone ryzyko wystąpienia zachowań samobójczych u członków rodziny

• izolacja rodzin samobójców- ponieważ często przypisuje się im winę. Niezależnie od tego jak była odbierana osoba samobójcy przed śmiercią, po śmierci mówi się o osobach dobrze, osoby się gloryfikuje- a członków rodziny oskarża. Sympatia po stronie osoby zmarłej. Wewnątrz rodziny ta tendencja również działa.

• Mniejsza ilość wsparcia społecznego, ograniczenie kontaktów społecznych

• uroczystości pogrzebowe- kwestia losów osoby po śmierci

Kryzysy psychologiczne

27 maj- poniedziałek

21 czerwca- piątek- pisemny egzamin




Strona 65 z 65

Interpersonalne zasoby/ czynniki ryzyka

Wsparcie/ izolacja

Programy interwencji

Czynniki kulturowe

Praktyki religijne

materialne

Utrata

Stres związany z utratą: traumy, śmierć osoby bliskiej, wiele utrat jednocześnie

Stres związany ze zmianą:

Problemy w pracy

Opieka nad innymi

Konflikty

zubożenie

Ocena/ zmaganie się

Poznawczo-behawioralne

Regulacja emocji

Skutki

Nasilenie żałoby

poznawcze

Psychiczne

Somatyczne

społeczne

Zasoby osobowe i czynniki ryzyka

Style przywiązania

Osobowość

Religia

Intelekt

Podatność na stres

Zdrowie psychiczne

Zdrowie somatyczne

Proces zorientowany na stratę (loss- oriented)

Proces zorientowany na zmianę (resorientation- oriented)

---