Motyw krzywdy, cierpienia i wybaczenia w liryce młodopolskiej.

Krzywda, cierpienie i towarzysz±ce im wybaczenie to uniwersalne tematy literackie. Motyw krzywdy, cierpienia i wybaczenia możemy dostrzec w wielu lirykach młodopolskich. Motywy te rozważaj± w swych wierszach tak wielcy poeci tamtego okresu, jak Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz czy Leopold Staff.

Na krzywdy i cierpienie, jakie zadaje nam samo życie, zwraca nam uwagę w utworach "Koniec wieku XIX" i "Hymn do Nirwany" Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Autor szuka sensu życia, którego nie odnajduje. Jest on załamany, nie chce dalej żyć, ponieważ zdaje sobie sprawę z tego, że egzystencja jest wieczn± udręk± nas wszystkich. Na potwierdzenie tych słów w wierszu "Na Anioł Pański", autor pragnie u¶wiadomić nam cierpienie zwykłych ludzi. Nikt nie może być pewnym jutra.

Podobne spostrzeżenia możemy dostrzec u Jana Kasprowicza, który w hymnie "Dies irae" ukazuje człowieka nie potrafi±cego przezwyciężyć cierpienia. Autor przedstawia katastroficzny obraz ¶wiata, w którym odnajdujemy wiekuiste męki. Jednak według Jana Kasprowicza cierpienie ludzkie rozpoczęło się wraz z grzechem pierworodnym, a popełniaj±c go człowiek skrzywdził się. Poeta oskarża także samego Boga. Stwórca nie robi nic, by ulżyć ludziom. Sw± bierno¶ci± i bezczynno¶ci± krzywdzi cierpi±cych katusze. Autor atakuje Boga, by następnie w "Hymnie ¶więtego Franciszka z Asyżu" wybaczyć mu, a nawet podziękować. Możemy zaobserwować niewiarygodn± zmianę stosunku do życia. Jan Kasprowicz wybacza Bogu wszystkie krzywdy. W "Księdze ubogich" akceptuje cierpienie jako naturalne dla życia, z którym się już ostatecznie pogodził.

Również Kazimierz Przerwa-Tetmajer próbował przełamać nastroje dekadenckie. W utworze "Evviva l`arte" poeta zwraca uwagę na sztukę, która może zrekompensować niedostatki życiowe. Dzięki erotykom oraz zwróceniu ku przyrodzie Kazimierz Przerwa-Tetmajer u¶wiadamia sobie, iż trzeba żyć dalej. Należy pogodzić się z trudno¶ciami i przeciwno¶ciami, jakie spotykaj± nas w życiu. Cierpienie jest naturalnym składnikiem życia. Wszyscy musz± cierpieć, by póĽniej umieć docenić rado¶ć.

Taka interpretacja życia jest zgodna z filozofi± ¶więtego Franciszka z Asyżu. Wpływ m±dro¶ci ¶redniowiecznego ¶więtego wywarł duży wpływ na twórczo¶ć poetów Młodej Polski. Bardzo wyraĽnie ukazuje to zjawisko wiersz Leopolda Staffa p.t. "O miło¶ci wroga". Autor uważa, że należy przebaczyć nawet największemu wrogowi. Człowiek powinien odnaleĽć w sobie chrze¶cijańsk± pokorę i zawsze być gotowym wybaczyć. Żadne krzywdy i cierpienia nie mog± przysłonić ludziom rado¶ci życia, lecz aby każdy cieszył się swoim istnieniem, należy uczyć się spogl±dać na ¶wiat nie tylko "ze złej strony".

Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz i Leopold Staff potrafili stawić czoła krzywdom niesionym przez życie oraz cierpieniu, jaki temu towarzyszy.

Motywy antyczne w literaturze nowożytnej.

We współczesnej literaturze i sztuce spotykamy motywy antyczne, w tym mitologiczne w postaci elementów mitów, postaci mitycznych, autorów antycznych, gatunków literackich antyku, dzieł sztuki oraz my¶li antycznej.

Zbigniew Herbert - "Nike, która się waha".

Poeta wykorzystuje dwa pojęcia mitologiczne: Nike oraz obol. Tre¶ć wiersza dotyczy wojny, więc Nike, bogini zwycięstwa, służy poecie do rozważań nad jej charakterem. Obol w tym tek¶cie to cena, jak± płac± żołnierze za obronę ojczyzny, w przeno¶ni - ¶mierć.

Zdaniem poety wojna jest zjawiskiem absurdalnym, gdyż godzi przede wszystkim w ludzi młodych, którzy nie zaznali jeszcze smaku życia i jednakowo u¶mierca bohaterów jak i tchórzy. Ojczyzny trzeba jednak bronić, choć często płaci się za to ofiar± życia.

Ernest Bryll "Wci±ż o Ikarach głosz±".

Dedal i Ikar to synonimy dwóch odmiennych postaw w życiu - romantycznej i racjonalistycznej. Pierwsza jest piękna, frapuj±ca, ale druga praktyczna, przynosz±ca korzy¶ci. Poeta opowiada się za postaci±

Motywy antyczne i bivlijne w następnych epokach

Na podbudowie antycznej wyrosła cała kultura europejska: formy literackie, kanony piękna, estetyka, ideały i wzorce osobowe. Literatura antyczna to dzieła Homera "Iliada" i "Odyseja", "Po-etyka" Arystotelesa, "Antygona" Sofoklesa i wiele innych. Starożytni całymi gar¶ciami czerpali motywy z mitologii. Tak więc postawy, pojęcia, motywy i wyrażenia pochodz±ce z mitów były używane w poprzednich epokach oraz s± używane obecnie w literaturze, sztuce, a nawet w języku.

Nawi±zania do mitu trojańskiego znajdujemy w utworze Jana Kochanowskiego "Odprawa posłów greckich". Mit ten jest alegori± sytuacji panuj±cej w Rzeczpospolitej doby Jana Kochanow-skiego. W utworze Troja jest przeno¶ni± Rzeczpospolitej; król Priam i jego chwiejno¶ć w podej-mowaniu decyzji wykazuje podobieństwo do króla Zygmunta Augusta oraz Rada Królewska obra-duje na podobieństwo polskiego sejmu. Kochanowski przez pryzmat mitu trojańskiego chciał prze-strzec współczesnych mu rodaków przed błędami politycznymi, jakie mogłyby doprowadzić (i do-prowadziły) do upadku naszej ojczyzny.

Mit prometejski tak popularny w dobie romantyzmu pojawia się w Wielkiej Improwizacji III cz. "Dziadów" Adama Mickiewicza, ma ona pogłębić odbiór buntu Konrada. Konrad-polski Prometeusz, tak jak mityczny bohater buntuje się i walczy przeciwko Bogu i po¶więca się (kara więzienia, Sybir) w imię miło¶ci do ludzi.

Z prac± bezsensown±, beznadziejn± i jałow± jednym słowem "syzyfow± prac±" spotykamy się w utworze Stefana Żeromskiego pod tym samym tytułem. Syzyfowymi pracami autor nazywa rusyfikację prowadzon± w¶ród młodzieży polskiej, która jest czynno¶ci± z góry skazan± na niepo-wodzenie. Np. gdy nauczycielom - moskalom wydaje się, że przeci±gnęli głównego bohatera - Borowicza na swoj± stronę ten pod wpływem "Reduty Ordona" odnajduje swe miejsce jako Polak.

Liczne nawi±zania do mitu ikaryjskiego i mitu Nike służ± do głębszych rozważań o sytuacji i życiu człowieka na ¶wiecie oraz refleksji na temat odwiecznych zagadnień towarzysz±cych naszej egzystencji: miło¶ci, patriotyzmie itp.

"Wci±ż o Ikarach głosz±" Ernesta Brylla to refleksje nad tym co mógł odczuwać Dedal pod-czas ¶mierci Ikara? Czy my¶lał tylko o sobie? Bryll sugeruje realistyczny stosunek do życia, uważa że nawet najgorszy wypadek nie może przerwać naszej egzystencji. Nie może się też pogodzić, że opłakuje się upadek Ikara a rzadko przypomina się o sukcesie Dedala, który przecież doleciał do celu.

"Wci±ż o Ikarach głosz± - choć doleciał Dedal..."

Kolejnym nawi±zaniem do mitu ikaryjskiego jest opowiadanie "Ikar" Jarosława Iwaszkie-wicza. Autor ukazuje dwie bezsensowne ¶mierci, spowodowane brakiem zainteresowania otoczenia tym co się dzieje. W chwili tragedii koło Ikara i Michasia - głównych bohaterów opowiadania - nie było nikogo, kto by im pomógł. Każdy był zajęty swoimi codziennymi sprawami i troskami. Obaj zginęli ulegaj±c niszcz±cej sile. Ikar ulegaj±c niszcz±cym promieniom słońca, Micha¶ bezwzględ-nym oprawcom niemieckim.

Do mitu Nike (bogini zwycięstwa) nawi±zuje wiersz "Nike która się waha" Zbigniewa Her-berta. Poeta w swoim utworze ożywił postać Nike, która chce ucałować id±cego do walki chłopca. Rezygnuje z tego w obawie, że ta pieszczota złamie jego hart ducha. Bogini wie, że los chłopca jest przes±dzony. Jej pocałunek tego nie odwróci, sprawi on co najwyżej, że mógłby on zamiast w ataku zgin±ć w ucieczce.

Drugim dziełem do którego odwołuj± się autorzy kolejnych epok jest Biblia. Biblia, obok mitologii i reszty antyku stanowi podstawę kultury europejskiej, na niej bowiem opiera się więk-szo¶ć motywów przytoczonych w literaturze póĽniejszych epok. Praktycznie cały ¶wiatopogl±d naszej cywilizacji jest w dużym stopniu oparty na zawartych tam tre¶ciach. Twórcy kolejnych epok wykorzystywali w swych dziełach pradawne symbole i postacie.

Najczę¶ciej wykorzystywanym motywem jest motyw Apokalipsy. Obecno¶ć tego motywu potęguje katastroficzn± wymowę dzieła, obrazuje totalne zniszczenie, chaos, klęskę doczesnego ¶wiata i jego odrodzenie, upadek ludzko¶ci i walkę dobra ze złem. Najbardziej znanymi symbolami Apokalipsy s±: siedem pieczęci, siedem tr±b, bestia - Antychrst itp.

Widzenie księdza Piotra w Wielkiej Improwizacji w III cz. "Dziadów" Adama Mickiewicza, ma charakter apokaliptyczny. Z kataklizmu wyłania się nowy ¶wiat, na czele którego stanie "wskrzesiciel narodu".

Kolejnym przykładem może być "Nie-Boska komedia" Zygmunta Krasińskiego, gdzie kata-klizm - koniec ¶wiata jest ukazany jako etap przej¶ciowy do nowego życia.

Z apokaliptyczn± wiz± S±du Ostatecznego, któr± fascynowali się poeci modernizmu spoty-kamy się w hymnie "Dies ires (dzień gniewu)" Jana Kasprowicza. Wyraża on bunt przeciw Bogu i rozpatruje pojęcie dobra i zła, które s± pierwiastkami koniecznymi we wszech¶wiecie.

Czesław Miłosz w "Piosence o końcu ¶wiata" ukazuje go jako co¶ oczywistego, nagłego, nieuniknionego, który można wywołać nieprzemy¶lanymi decyzjami i postępowaniem.

Wizje apokalipsy spełnionej obrazuj± również liczne dzieła literatury wojenno-okupacyjnej oraz powojennej. Do nich zaliczymy "Medaliony" Zofii Nałkowskiej, "Rozmowy z katem" Kazi-mierza Moczarskiego oraz "Mał± Apokalipsę" Tadeusza Konwickiego. W tym utworze autor uka-zuje nasz±, polsk± apokalipsę

"Mam wrażenie jakby ten kraj naprawdę umierał (...). Nasza nędza

współczesna jest przezroczysta jak szkło i niewidzialna jak powietrze (...).

Nasza nędza to łaska totalnego państwa, łaska, z której żyjemy."

Oraz apokalipsę prywatn±

"Oto nadchodzi koniec ¶wiata (...). Koniec mojego ¶wiata. Ale zanim

mój wszech¶wiat rozpadnie się w gruzy, rozsypie się na atomy,

(...) czeka mnie jeszcze ostatni kilometr mojej Golgoty."

Kolejnym motywem jest "marno¶ć nad marno¶ciami" zaczerpnięta z Księgi Kohaleta. Człowiek jest poddany nieustannemu prawu przemijania, które sprawia, że człowiek nie zaznaje szczę¶cia, gdyż bogactwo, m±dro¶ć i rozum przemijaj±. Jedynymi nieprzemijalnymi rzeczami jest słońce i ziemia, a słaby i kruchy człowiek to marno¶ć. Motyw ten jest wykorzystywany do ukazania "przemijalno¶ci i chwilowo¶ci" ludzkiego życia.

W wierszu "Rozmowy Mistrza Polikarpa ze ¶mierci±" podjęty jest problem ¶mierci, która jest nieunikniona. "Memento mori" (pamiętaj o ¶mierci) wskazuje na przemijalno¶ć ludzkiego życia i marno¶ć wszelkich spraw doczesnych, gdyż w chwili ¶mieci wszyscy s± sobie równi, zarówno królowie i żebracy.

Z niszcz±cym działaniem czasu spotykamy się również we fraszkach Jana Kochanowskiego "Na różę", "O żywocie ludzkim". Czas wszystko zmienia i jeste¶my wobec jego potęgi bezradni. Natomiast "Pie¶ń IX" mówi, że nie ma na ¶wiecie nic wiecznego zwłaszcza wiecznie szczę¶liwego życia

Do przemijalno¶ci nawi±zuje wiersz Juliusza Słowackiego "Hymn (Smutno mi Boże)" oraz dekadencki nurt poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Jana Kasprowicza i Leopolda Staffa.

Kolejny motyw Męki Pańskiej - cierpienia Chrystusa, który po¶więcił się dla zbawienia ¶wiata szczególnego znaczenia nabrał w romantyzmie, w której to epoce charakterystycznym poję-ciem ideologicznym był mesjanizm. Adam Mickiewicz w III cz. "Dziadów" ukazuje mesjanizm jednostkowy, gdzie Mesjaszem jest bohater, jednostka ludzka, któr± w "Widzeniu księdza Piotra" okre¶lono jako "czterdzie¶ci i cztery". Ukazuje również mesjanizm narodowy, który polegał na przypisaniu narodowi polskiemu wielkiej roli w sprawie zbawienia ¶wiata, wyzwolenia go spod ucisku, niewoli i tyranii. Polska jawi się jako "Chrystus narodów", a jej dzieje przedstawione s± na wzór Męki Pańskiej.

W utworze tym pojawia się również kolejny motyw jakim jest cierpienie (Księga Hioba), które do-tyczy narodu polskiego pod zaborami ,a przede wszystkim młodzieży polskiej, która była wywożo-na, przesłuchiwana i więziona.

Jednak w literaturze cierpienie przybiera różne formy. W "Cierpieniach młodego Wertera" J. W. Goethego cierpienie spowodowane jest miło¶ci± do Lotty, która ma już narzeczonego i nie zwraca uwagi na Wertera. Ból z tego powodu doprowadza do samobójstwa bohatera.

Tragiczna jest również miło¶ć Gustawa i Pasterki z IV cz. "Dziadów" Adama Mickiewicza. Przyczyn± cierpienia jest pochodzenie z różnych klas społecznych ,a co się za tym wi±że kochan-kowie nie mog± się pobrać.

Drug± form± cierpienia jest tęsknota za ojczyzn± tak dobrze uchwycona w "Hymnie (Smut-no mi Boże)" Juliusza Słowackiego oraz w "Mojej piosence II" Cypriana Kamila Norwida.

"Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba

podnosz± z ziemi przez uszanowanie

dla darów nieba,

TĘSKNO MI BOŻE"

W "Pie¶ni Wajdeloty " z "Konrada Walenroda" Adama Mickiewicza jest obecny motyw Mojżeszowej Arki Przymierza. Poezja jak Arka Przymierza tworzy więĽ, ł±czno¶ć pomiędzy star-szymi a młodszymi pokoleniami narodu, a tym samym jest wielk± sił± scalaj±c± naród, stanowi±c± o jego istnieniu. I tak wła¶nie głosi wymowy cytat:

"O wie¶ci gminna! Ty arko przymierza

Między dawnymi i młodszymi laty.

W tobie lud składa broń swego rycerza,

Swych my¶li przędzę i swych uczuć kwiaty."

Na motywach biblijnych oparte s± jeszcze takie utwory jak: "Bogurodzica", "Żale Matki Boskiej pod krzyżem", "Lament ¦więtokrzyski". Odwołania do Boga s± w utworach Jana Kocha-nowskiego "Czego chcesz od nas Panie", "Psałterz Dawidów". "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza oraz "Mistrz i Małgorzata" Bułhakowa to nawi±zania do osoby Jezusa i ludzi go otaczaj±cych (apo-stołowie, Piłat)

Wymienione powyżej tytuły utworów nawi±zuj±cych do antyku i Biblii stanowi± wierzcho-łek góry lodowej. Dlaczego? Mitologia jak i Biblia zawieraj± w sobie tre¶ci ponadczasowe, płyn±ce z nich nauki można przypisać ludzko¶ci w każdej chwili i sytuacji. Były dobre w starożytno¶ci, s± dobre i pouczaj±ce dzi¶, a i w przyszło¶ci tre¶ci będ± aktualne. Dzięki temu popyt na motywy bi-blijne i mitologiczne nigdy się nie skończy, tym bardziej, że społeczeństwo XX wieku jest coraz bardziej niezdecydowane w swoich postępowaniach i potrzebuje wzorców do na¶ladowania lub przestróg czego nie należy czynić.

Motyw ¶mierci w poezji Bolesława Le¶miana

Bolesław Le¶mian - poeta, prozaik, eseista i tłumacz. Pochodził ze ¶rodowiska spolszczonej inteligencji żydowskiej. Był współzałożycielem i reżyserem nowatorskiego Teatru Artystycznego w Warszawie. W czasie wojny mieszkał w Łodzi, gdzie był kierownikiem Teatru Polskiego. W roku 1933 wybrany został członkiem PAL, w 1935 przeniósł się do Warszawy, gdzie spędził ostatnie lata swojego życia. W jego dorobku znajduj± się cztery zbiory utworów: "S±d rozstajny", "Napój cienisty", "Ł±ka", "Dziejba le¶na". Jego poezję cechuje konkretno¶ć obrazowanych zjawisk, szczegóły i sensualizm. Język jest bogaty w neologizmy artystyczne, za¶ wiersze s± bardzo rytmiczne. Le¶mian jest jednym z największych poetów spraw ostatecznych. Najczę¶ciej powtarzaj±cymi się tematami s±: miło¶ć, ¶mierć, ba¶niowo¶ć, elementy ludowe. Motyw ¶mierci pojawia się niemal we wszystkich jego utworach, niezależnie od tematu, o którym pisze poeta. Same tytuły wskazuj± niekiedy na zawarto¶ć wiersza: "¦nigrobek", "Za grobem", "Topielec", "Trupięgi".

W wielu utworach Le¶miana miło¶ci towarzyszy ostre poczucie przemijania, wszechobecno¶ć ¶mierci. Miło¶ć - ¶mierć - te dwa bieguny istnienia często występowały w kulturze (nie tylko w literaturze, ale także i w malarstwie) modernizmu. U Le¶miana ta cecha epoki przybrała formę bardzo wyrazist± i indywidualn±. Krańcowo¶ć do¶wiadczeń miło¶ci i ¶mierci wyznacza u poety przestrzeń życiowych do¶wiadczeń całej liryki. W jednym z wierszy z cyklu "Ł±ka" zaczynaj±cym się od słów: "Po ciemku, po ciemku ." przedstawione zostało spojrzenie na ukochan± osobę, jako na umieraj±c±. Narrator wyraża nawet zgodę na jej ¶mierć:

"Oględnie z rozkoszy mdlej

T± piersi±, co z trudem dyszy!

Do ¶mierci, do ¶mierci twej

Wraz z tob± nawykam w ciszy."

W innym wierszu z cyklu "W malinowych chru¶niaku" zaczynaj±cym się od słów "Zazdro¶ć moja ." Le¶mian pokazuje, że uczucie ł±cz±ce dwoje kochanków ma bardzo rozległ± skalę od zachwytu:

"A nóg twych rozemknione palce

Jakże drogie mym ustom i jakże niezbędne!",

aż do stanów, kiedy wydaje się, że druga osoba kona:

"Biegnę tam. Łkania milkn±. Cisza, niby w grobie

Zwinięta na kształt węża z bólu i rozpaczy

Nie dajesz znaku życia - jeno konasz raczej"

Motyw ¶mierci pojawia się również w wierszach w postaci tworu żywego, uciele¶nionego. Towarzyszy kochankom przez cały czas, przychodzi wieczorem, b±dĽ też noc±, jako zjawa, upiór:

"Noc± umówion±, noc± ociemniała

Przyszło do mnie ciszkiem to przychętne ciało

Przyszło potajemnie - w cudzej bezżałobie

Było mu na imię tak samo jak Tobie

Cielesna miło¶ć jest według Le¶miana zwi±zana z poczuciem grzechu i winy, wyzwala w człowieku ż±dze.

Motyw ¶mierci pojawia się w aspekcie ¶mierci rycerza. Ginie człowiek, który przez całe życie walczył, póki starczyło mu sił. Jednym z utworów, który pokazuje tak± sytuację jest wiersz "O dumnym rycerzu". Nad grobem wojownika płacze ukochana, rozpacza, że została sama. Rycerz odpowiada jej, iż jest dumny z tego że umarł:

"Nie znasz tej dumy, nie znasz pogardy

Tych, którzy w ziemi posnęli biednej"

Rycerz czuje przewagę nad ¶wiatem żywych. Cieszy się, bo w grobie nie dosięgn± go ani niesprawiedliwo¶ci, ani krzywdy. ¦mierć uczyniła go niewrażliwym na wszystkie sprawy ¶wiata. On i jemu podobni s± odporni na zdrady, klęski, niepowodzenia. Przypomina to postawę ¶więtego Aleksego, który, dla ascezy, odrzucił wszelkie atrybuty życia codziennego. Innym wierszem podejmuj±cym tematykę ¶mierci rycerza jest "Dziewczyna". Utwór opowiada o dwunastu braciach, którzy słysz±c dziewczęcy głos za murem chcieli się koniecznie tam dostać:

"Dwunastu braci, wierz±c w sny, zbadało mur od marzeń strony,

A poza murem płakał głos, dziewczęcy głos zaprzepaszczony."

Głos dziewczyny jest symbolem czego¶ nieuchwytnego, do czego d±żymy. Staramy się za wszelk± cenę dotrzeć do tego celu, celu życia, nie bacz±c na przeciwno¶ci i przeszkody, jakie może nam zgotować los. Kiedy na staro¶ć pokonujemy "mur" to okazuje się, że danego celu w ogóle nie ma. W wierszu tym jest również obecny motyw wielokrotnej ¶mierci. Najpierw z powodu wycieńczenia gin± bracia. Ich cienie, które podjęły za nich pracę, spotyka taki sam los, pracować przestaj± również ostatni burzyciele muru: młoty.

W wierszu "Dwoje ludzieńków" Le¶mian pokazuje, że ¶mierć czasami staje się podobna do samego życia. Nie wybiega poza normalno¶ć, jest bezbarwna, zwykła, przeciętna. Od niczego nie uratowała dwójki tytułowych bohaterów. Kiedy ich dusze znalazły się w ¶wiecie zmarłych nie było tam ani Boga, ani ziemi na któr± chcieliby powrócić:

". lecz nie było już Boga

[.] lecz nie było już ¶wiata."

Koniec życia na ziemi nie zmienił ich losu, wci±ż nie mogli żyć razem, ani kochać się wzajemnie.

W poezji Le¶miana ¶mierć jest również przedstawiana, jako stan gorszy od życia. Przykładem obrazuj±cym tak± sytuację jest wiersz "Urszula Kochanowska". Tytułowa postać, tragicznie zmarła córka polskiego poety odrodzeniowego, trafia do nieba, gdzie chciałaby się czuć jak w domu. Na pro¶bę Boga może zamieszkać w dokładnej kopii dworku w Czarnolesie. Pomimo dobroci i obecno¶ci Boga cierpi, ponieważ nie może spotkać się ze swoimi rodzicami. ¦mierć i życie wieczne, które według religii chrze¶cijańskiej jest celem życia, nie daje Urszulce Kochanowskiej poczucia szczę¶cia. Lepiej było jej na ziemi, w¶ród własnej rodziny.

¦mierć, pojawiaj±ca się w poezji Le¶miana jest również punktem, w którym przyjaĽń, b±dĽ też miło¶ć przestaje istnieć, los rozdziela dwoje ludzi. Przykładem jest tu wiersz "Dwaj Macieje", gdzie bohaterowie przez całe życie trzymaj± się razem, nie odstępuj± się na krok, jeden jest gotów w każdej chwili przyj¶ć na pomoc drugiemu. Kiedy jednak przychodzi ¶mierć ich przyjaĽń kończy się na zawsze. Innym utworem, który ma podobn± wymowę jest wiersz "¦widryga i Midryga". Tu dwaj "opoje" którzy przez całe życie byli i pili razem zatracaj± się w tańcu i umieraj± jednocze¶nie. Nie będzie dla nich żadnych hulanek ani swawoli więcej.

Le¶mian w swojej poezji przejawia ogromne zainteresowanie zarówno ¶mierci±, jak i życiem po niej. W wielu utworach możemy znaleĽć domysły, jakie czyni poeta na temat życia pozagrobowego. W jednym z utworów to co działo się w życiu kontynuowane jest po ¶mierci: "Dziewczyna". W "¦widrydze i Midrydze" dziewka, która w tańcu umarła tańczy również w trumnie. W wierszu "Urszula Kochanowska" dziewczynka idzie do nieba, gdzie opiekę nad ni± przejmuje Bóg. Inne spojrzenie na życie pozagrobowe ukazuje nam się w utworze "Dwoje ludzieńków" gdzie po ¶mierci następuje apokalipsa. Cały ¶wiat stworzony przez Boga przestaje istnieć, on sam również. Temat ¶mierci jest obecny w znakomitej większo¶ci utworów Le¶miana. W jego poezji jest wszechobecna, występuje w najróżniejszych, czasem nieoczekiwanych uwikłaniach: mówi±c o czymkolwiek można o niej mówić , również w sposób groteskowy: "Goryl", "Dwaj Macieje". Fascynacja Le¶miana ludzk± cielesno¶ci± przenosi się na ¶wiat życia pozagrobowego, bowiem przemiany życia i człowieka jako materii obok procesów życia psychicznego s± najistotniejszym problematem twórczo¶ci Bolesława Le¶miana.

Motyw tańca ¶mierci - przestroga czy pocieszenie?

- motyw tzw. danse macabre, jest bardzo popularny w ¶redniowieczu; polegał on na zobrazowaniu upersonifikowanej ¶mierci, jako rozkładaj±cego się ciała kobiety, która zapraszała do tańca po kolei każdego człowieka, nie zależnie od jego położenia w hierarchii i zamożno¶ci, który to taniec obrazował więc wszechpotęgę ¶mierci wobec ludzi, oraz równo¶ć wszystkich wobec ¶mierci; w przedstawieniach tańca ¶mierci brały zwykle udział 24 osoby uszeregowane wg hierarchii; w Polsce mamy nawet jeden utwór, obrazuj±cy taniec ¶mierci, jest to "Rozmowa mistrza Polikarpa ze ¶mierci±"; (patrz punkt 7) podsumowuj±c po k±tem tematu: motyw tańca ¶mierci jest jednocze¶nie przestrog±, że każdy przecież kiedy¶ zakończy swój żywot doczesny (chociaż niby pociesza idea wiecznego życia po ¶mierci), więc należy się spieszyć z realizacj± wszystkich swoich zamierzeń, póki starczy żywota; oraz jest pocieszeniem, że ostatecznie wobec ¶mierci wszyscy s± równi: tak król jak i chłop, ale jednocze¶nie ta równo¶ć jest przestrog±, że jednak trzeba być uczciwym, aby dostać się do nieba;

Motyw ojczyzny w literaturze staropolskiej I literatury polskiego o¶wiecenia.

Burzliwe dzieje naszej ojczyzny sprawiły, że walka o niepodległo¶ć stała się trwałym, powracaj±cym tematem polskiej literatury. Nie ma epoki, która nie posiada patriotycznych wypowiedzi poetyckich, publicystycznych czy prozatorskich, nawet gdy zdarzały się w naszej historii czasy względnego spokoju wolno¶ci - temat troski o kraj był obecny w literaturze. Natomiast gdy na skutek rozbiorów utracili¶my niepodległo¶ć, literatura stała się ważnym orężem boju o jej odzyskanie I o zachowanie polsko¶ci także. Głos rzeczpospolitej w ,,Krótkiej rozprawie między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem" Mikołaja Reja uskarżaj±cy się na takich obywateli, którzy potrafi± dostrzec I krytykować wady oraz złe uczynki, lec w żaden sposób nie staraj± się im zapobiec lub naprawić, zaczynaj±c zmiany od samych siebie. Teraz jest odwrotnie, nikt nie zważa na interes państwa, prawa, sprawiedliwo¶ci, lecz dba jedynie, by nie cierpiały jego własne interesy. Rzeczpospolita zwraca się z pro¶b± do swych obywateli, by zmienili swe postępowanie. Wła¶nie od epoki odrodzenia zamierzam rozpocz±ć analizę polskiej literatury walcz±cej o niepodległo¶ć.

,,W której rozprawie." odnaleĽć można echa politycznego programu demokratycznego obrazu szlacheckiego, walcz±cego o egzekucję praw, czyli ograniczenie przewagi magnaterii, króla I duchowieństwa na rzecz wzrostu uprawnień szlachty, postuluj±cego reformę s±downictwa, skarbu, podniesienie obronno¶ci kraju. Ostra krytyka instytucji ko¶cioła wyrasta z innowierczych sympatii Reja. W utworze autor przedstawił sytuację i wzajemny stosunek do siebie trzech stanów: szlachty, duchowieństwa oraz chłopstwa. Przedstawiciele poszczególnych grup wysuwaj± zarzuty przeciw nadużyciom I grzechom nieprzyjaznych sobie stanów. Ustami Pana, wła¶ciciela wsi, w której rozgrywa się akcja utworu, autor atakuje duchowieństwo, zarzucaj±c mu niedbało¶ć w wykonywaniu obowi±zków ko¶cielnych:

,,Mało ¶piewa, wszystko dzwoni,

Msza nie była jako łoni."

Księża prowadz± życie niezgodne z zadaniami wiary, jakiej głosz±, wymagaj± od wiernych posłuszeństwa przykazaniom, a sami oddaj± się rozpu¶cie, obżarstwu I lenistwu. Dbaj±c o swoja wygodę I korzy¶ci wiernych:

Brak wykształcenia uniemożliwia im w prawdzie nauczanie. Jako zwolennik reformacji, Rej ostro krytykuje ceremonię i obrzędy ko¶cielne, zwłaszcza instytucję odpustów, których głównym celem jest bogacenie się duchowieństwa.

,,Kury wrzeszcz±, ¶winie krzycz±,

Na ołtarzu jajca licz±.

Wierę¶my odpust zyskali,

Iżechmy się napiskali."

Satyra Reja godzi także w życie szlachty I to zarówno prywatne, jak I polityczno - społeczne. Autor krytykuje szlacheckie życie ponad stanem, skłonno¶ć do przepychu, bogactwa, prowadz±ca do niszczenia maj±tków, pijaństwo I obżarstwo ziemian, zanik obyczajów. Pleban odpowiadaj±cy na zarzutu Pana, broni swojego stanu, którego posłowie nie potrafi± uchwalić żadnej ustawy:

,,Już to kilka niedziel bij±,

A w ni w czym się nie zgadzaj±."

Zarzuca szlachcie brak patriotyzmu, prywatę, przekupstwo, dbało¶ć o urzędy, przedkładanie własnych interesów nad dobro państwa. Argumenty Reja s± wiernym odbiciem postulatów obrazu demokratycznego, domagaj±cego się reformy państwa.

Dyskusje Pana I Plebana podsumowuje wójt gorzkim stwierdzeniem:

,,Ksi±dz pana wini, pan księdza,

A nam prostym zewsz±d rz±dza."

Rej staje w obronie najbardziej uciskanego stanu, chłopstwa, które musi ponosić ciężary zwi±zane ze swoj± służb± wobec duchowieństwa I szlachty. Biedny chłop, którego nie broni prawo, jest tylko poddanym, zmuszonym do wypełnienia obowi±zków przerastaj±cych jego możliwo¶ci. Dialog kończy się narzekaniami alegorycznie przedstawionej Rzeczpospolitej na tragiczn± sytuację Polski, w której wszyscy obwiniaj± I krytykuj± innych, nie staraj±c się jednak zmienić istniej±cego stanu rzeczy.

Posługuj±c się satyr± i jasnym dla ówczesnego czytelnika aluzjami, Rej ukazał w ,,Krótkiej rozprawie." wszystkie negatywne strony życia społeczno - politycznego Polski i z pozycji demokratycznych oraz reformacyjnych skrytykowała błędy ustrojowe państwa i dominację katolickiego duchowieństwa w życiu narodu.

Natomiast Jan Kochanowski napisał ,,Pie¶ń o spustoszeniu Podola przez Tatarów", maj±c± charakter apelu do rodaków, poeta odwołuje się do napa¶ci Tatarów na Polskę z 1575 roku, w wyniku której najeĽdĽcy uprowadzili około 50 ty¶. Jeńców. Wyrażaj±c rozpacz I żal z powodu lasu pohańbionych Polaków, podmiot liryczny nawołuje do obrony państwa. Apeluje o męstwo, odwagę, poniesienie wydatków na cele wojskowe:

,,Skujmy talerze na talary, skujmy,

A żołnierzowi pieni±dze gotujmy!"

Jednocze¶nie przestrzega poeta przed powtórzeniem starych błędów i krytykuje nieumiejętno¶ć wyci±gania wniosków z historii:

,,Now± przypowie¶ć Polak sobie kupi,

Że I po szkodzie, i przed szkod± głupi."

Jan Kochanowski napisał również tragedię ,,Odprawa posłów greckich", w której traktuje o relacjach między indywidualnym prawem jednostki a zasadami państwa oraz o odpowiedzialno¶ci obywateli za losy swojej ojczyzny. W uwagach krytycznych Ulissesa na temat krzywdz±cej dla Greków odmownej decyzji Rady trojańskiej odnaleĽć można jednak zarzuty, jakie postawił poeta XVI - wiecznej Polsce. Kochanowski piętnuje brak praworz±dno¶ci oraz panuj±ce powszechnie przekupstwo i niesprawiedliwo¶ć. Krytykuje nieprzygotowanej do brony ojczyzny, nieodpowiedzialn± młodzież, prowadz±c± hulaszczy, próżny i leniwy tryb życia. Poeta zarzuca rz±dz±cym, iż nad dobro państwa przekładaj± własne interesy i nie potrafi± przewidzieć konsekwencji swoich decyzji. Posłów krytykuje za demagogię i prywatę, a władzę za ulegania postanowieniom Sejmu.

Krytyka młodych pojawiła się także w pie¶ni chóru:

,,Teraz na rozum nie dbaj±c,

Z rz±dz± tylko zgadzaj±c,

Zdrowie i sławę trac±, trac± majętno¶ci."

Z kolei druga pie¶ń chóru stanowi ujęty w poetyck± formę kodeks moralnych zasad obowi±zuj±cych rz±dz±cych. Niektórzy badacze odczytaj± ten tekst jako wyraz żalów czy rozczarowań poety zwi±zanych z osob± króla Zygmunta Augusta. W pie¶ni zwraca się do panuj±cych, przypominaj±c im o konieczno¶ci sprawiedliwych i troskliwych rz±dów. Powołuj±c się na idee epok, poeta zwraca uwagę na boskie pochodzenie władzy, które sprawia, iż rz±dz±cy s± namiestnikami boga na Ziemi i za swoje działania odpowiadaj± przed stwórc±:

,,A wam więc nad mniejszym i zwierzchno¶ci jest dana,

Ale i sami macie nad sob± Pana."

Jednocze¶nie przestrzega Kochanowski przed konsekwencjami nierozs±dnych rz±dów, które mog± doprowadzić do upadku państwa:

,,Przełożonych występki miast zgubiły

I szerokie do gruntu carstwa zniszczyły."

Jednym z póĽniejszych poetów epoki odrodzenia był Andrzej Frycz Modrzewski napisał traktat ,,O poprawie Rzeczpospolitej". Traktat ten, wyrosły z obserwacji i przemy¶leń autora, dotycz±cy społeczno - politycznej sytuacji Polski, osadzony był głęboko w tradycji antycznej oraz chrze¶cijańskiej, biblijnej. W pogl±dach Modrzewskiego odnaleĽć można wpływ ówczesnej my¶li filozoficznej i politycznej. Frycz głosi program przebudowy Rzeczpospolitej w scentralizowan± monarchię, w której król, wspomagany przez sprawnie działaj±ce urzędy, dbałby o zachowanie społecznej równowagi. Autor domaga się równo¶ci wszystkich wobec prawa oraz przyznanie chłopom ziemi na własno¶ć a mieszczanom praw do posiadania gruntów oraz obejmowania urzędów, zarezerwowanych dotychczas dla szlachty. Ż±dał reformy szkolnictwa oraz uniezależnienia życia religijnego i kontroli państwa nad Ko¶ciołem. Szczegółowe uwagi zawarł Frycz w kolejnych księgach traktatu. W pierwszej księdze ,,O obyczajach". Będ±cej w dużym stopniu rozpraw± o ludzkiej naturze, Modrzejewski odwołuj±c się do ,,Biblii" oraz Erazma z Rotterdamu, zakłada iż w każdym człowieku istnieje naturalne dobro i postuluje konieczno¶ć wysiłku, doskonalenia się poprzez wiarę i życie w zgodzie z nieskażon± natur±. Według Frycza dobre obyczaje s± gwarantem pomy¶lno¶ci i stabilno¶ci państwa, które powinno sprawować kontrolę nad przestrzeganiem zasad moralnych i cnoty. Ukazuj±c Ľródła panuj±cego zła, szansy poprawy obyczajów upatruje Modrzewski w odpowiednim wychowaniu młodych, wspartym m±drymi rz±dami króla i urzędów. Ustrojowy ideał ł±cz±cy w sobie elementy monarchii, rz±dów arystokratycznych i demokracji, odnajduje pisarz w biblijnej Księdze Mojżeszowego Prawa. Model państwa stworzonego przez Modrzewskiego był praktycznie niemożliwy do zrealizowania, ale wiele z jego postulatów mogło znaleĽć swoje zastosowanie nie tylko w warunkach polskich, ale także w innych państwach europejskich.

W księdze ,,O prawach" jeszcze raz powraca Frycz do poruszanego w swoim pierwszym utworze problemu równo¶ci wszystkich ludzi stworzonych przez Boga, ż±da jednakowego traktowania przez prawo bez względu na pochodzenie, przestępców, którzy dopu¶cili się wysokich kar dla wrogów Rzeczpospolitej.

Księga trzecia ,,O wojnie" zawiera rozważania na temat konieczno¶ci reform wojskowych i wzmocnienia obronno¶ci państwa. Modrzewski dzielił wojny na sprawiedliwy (obronne) i niesprawiedliwy (zaborcze). W celu uniknięcia konfliktów zbrojnych, państwo powinno dbać o dobre stosunki s±siedzkie, jednakże na wypadek zagrożenia musi być przygotowane na skuteczn± obronę.

W najbardziej kontrowersyjnej, skonfiskowanej przez cenzurę księdze ,,O ko¶ciele" Modrzewski, stoj±cy na pozycji irenizmu postulował potrzebę dyskusji nad kształtem życia wyznaniowego. Frycz nawoływał do tolerancji i wolno¶ci wyznaniowej i postulował reformę instytucji ko¶cioła.

W ostatniej księdze ,,O szkole" domagał się Modrzewski podniesieniem poziomu nauczania, zwiększenia wydatków na o¶wiatę, która pełni znacz±ce funkcje wychowawcze w procesie kształcenia młodzieży. Dostrzegaj±c finansowe nadużycia w ko¶ciele, autor postuluje, aby duchowieństwo brało czynny udział w finansowym utrzymaniu szkół. Dzieło Frycza Modrzewskiego wywołało w Polsce polemiki i oskarżenia ze strony przeciwników autora. Traktat cieszył się dużym zainteresowaniem w Europie, o czym ¶wiadcz± liczne przekłady na języki obce. Nowatorstwo my¶li Modrzewskiego doceniło dopiero dwie¶cie lat póĽniej polskie o¶wiecenie.

Jednym z póĽniejszy pisarzy odrodzenia był Piotr Skarga, kaznodzieja silnie zwi±zany z ruchem kontrreformacji. Napisał on ,,Kazania Sejmowe" zawieraj±ce oskarżenia oraz krytykę nad obywateli, a także postuluj± program przebudowy państwa polskiego i ostrzegaj± przed upadkiem Rzeczpospolitej, odstępuj±cej od zasad wiary. Głównych przyczyn choroby Polski upatruje kaznodzieja w braku patriotyzmu, wewnętrznej niezgodzie, szerzeniu się innowierstwa, osłabieniu władzy.

Królewskiej, braku praworz±dno¶ci oraz upadku moralno¶ci I obyczajów. Polityczny program Skargi bliski był d±żeniom absolutystycznym oraz postulatom kontrreformacyjnym. Autor ,,Kazań" domaga się silnej władzy króla, podporz±dkowanej Ko¶ciołowi, ograniczenia uprawnień sejmu na rzecz senatu I władzy, postuluje reformę s±downictwa I władzy wykonawczej. Społeczeństwo widział Skarga na kształt organizmu, którego każda czę¶ć zajmuje okre¶lone miejsce w hierarchii I pełni swoje funkcje. Dlatego też proponował odebranie szlachcie czę¶ci przywilejów, ukrócenia wyzysku chłopów. Jako zagorzały zwolennik kontrreformacji Skarga domagał się wzmocnienia pozycji Ko¶cioła, a w odstępstwie od wiary katolickiej I w szerz±cej się wolno¶ci wyznaniowej widział przyczyny upadku Polski. Wi±ż±c ¶ci¶le interesy państwa ze sprawami wiary, przewidywał

Zagładę Polski, je¶li herezja nie zostanie wykorzeniona.

Według mnie największym patriotom literatury baroku był Wacław Potocki. Twórczo¶ć poety to największe osi±gnięcie literatury polskiej XVII w., głównie dzięki swej ideowo¶ci I głębokiemu patriotyzmowi.

Potocki nawi±zał w niej do najlepszych tradycji literatury narodowej, szczególnie do literatury renesansowej. Cechowały j±: postępowo¶ć pogl±dów, żarliwy patriotyzm I żywa troska o lepsze jutro ojczyzny.

W jednym z wierszy pt. ,,Nierz±dem Polska stoi" - ukazuje sytuację społeczno - polityczn± Polski XVII wieku. Widzimy tu całkowity rozkład kraju od wewn±trz. Rzeczpospolita przedstawiona jest jako państwo, w którym nikt nie przestrzega prawa, każdy kieruje się własnymi zdaniami I interesami. Szerz± się nierz±dy I anarchia, wzrasta chaos, który potęguje zmieniaj±ce się ci±gle prawa. Najbardziej poszkodowani w tej sytuacji s± ¶rednio zamożni I biedni ziemianie, maj±cy w swym posiadaniu dziesi±t± czę¶ć ziemi w kraju. Je¶li tylko nie wywi±ż± się ze swych należno¶ci, zaraz czekaj± ich s±dy I egzekucje. Często także zmuszani s± do opuszczania swych domostw. Cały utwór tchnie gorzk± ironi±. Poeta boleje nad takim stanem rzeczy w Rzeczpospolitej. Wie, że je¶li społeczeństwo się nie opamięta, ojczyzna zginie. Natomiast wiersz ,,Pospolite ruszenie" to utwór o charakterze krytycznym. Obrazuje postawę szlachty polskiej w momencie zagrożenia ojczyzny. Zebrane w obozie wojskowym szlachta czas spędza na zabawie I pijatyce. A kiedy ma wyruszać do walki, jest oburzona na dobosza (chłopa), że ¶mie j± budzić podczas pierwszego snu. Poeta poddaje ostrej krytyce ,,złot± wolno¶ć" szlacheck±, bezkarno¶ć I sarmackie pochodzenie szlachty. Ubolewa jako prawdziwy patriota nad takim postępowaniem szlachty. Ostatnim wierszem Wacława Potockiego, którego opiszę s± ,,Zbytki polskie".

To apokaliptyczna wizja zagłady ojczyzny. Potocki okre¶la obraz Polski szlacheckiej ówczesnych czasów.

Wiersz zaczyna się od pytania tylko po to, by w kolejnych wersach potwierdzić je odpowiedziami argumentami, które ukazuj± rozkład państwa. Polska my¶li o wystawnym życiu, o zewnętrzn± stronę swego życia, zapominaj±c przy tym o warto¶ciach nadrzędnych - o ojczyĽnie I obowi±zkach względem niej. Jej to:

Splendor, elegancki strój, wykwintnie zastawione jadłem I trunkami stoły, karety zaprzężone w sze¶ć koni, drogie kamienie na ciele kobiet I szlachciców, liczna służba na zawołanie. A tymczasem ojczyzna coraz bardziej się ,,w granicach swych zwęża" , czyli napadaj± na ni± s±siedzi I grabi± j±. Żołnierze, którzy maj± bronić jej granic, umieraj± z głodu, gdyż za ich pracę nikt im nie płaci. Polska ginie na oczach rozbawionej szlachty, magnaterii I ksi±ż±t. Najtragiczniejszym faktem jest to, że ani szlachta, ani magnaci nic sobie nie robi± z takiego stanu rzeczy. Wyzuci z poczucia patriotyzmu, w pogoni za własnymi sprawami I za wygodnym życiem, przyczyniaj± się do szybkiego, ostatecznego kresu Rzeczpospolitej.

Największym utworem W. Potockiego o wielkich wydarzeniach historycznych w dziejach literatury staropolskiej jest ,,Wojna chocimska". To epopeja przebiegu przygotowań do bitwy I samej bitwie, która rozgrywała się w 1621r. pod Chocimiem. Potocki rozpoczyna swój utwór inwokacj± do Boga, prosz±c go o błogosławieństwo dla siebie I ojczyzny, o pomoc w zwyciężeniu Turków.

Istotn± rolę odgrywa mowa Chodkiewicza, skierowana do polskiego rycerstwa. Pełna patosu I patriotycznego uniesienia ¶wiadczy o ogromnym zaangażowaniu autora w losy ojczyzny. Chodkiewicz nawi±zuje do honoru I ducha rycerskiego, wzywa do walki, do zwycięstwa, na które licz±: Bóg, ojczyzna I król. Porównuje ojczyznę do utrapionej matki, która pragnie pokoju. Przywodzi przed oczy dawn± przeszło¶ć Polski, np. czasy Chrobrego. Celowo pomniejsza potęgę Turków, którzy nie maj± żadnych tradycji rycerskich. To tylko rzemie¶lnicy, zwykli barbarzyńcy, którzy wybrali się na wyprawę nie tyle, by zwyciężyć Polaków, ile dla zdobycia łupów.

Potocki, opisuje wojsko tureckie, podkre¶la różnorodno¶ć barw I kształtów zbliżaj±cych się do szańców obronnych, które nie s± w stanie zaszkodzić rycerstwu polskiemu, stoj±cemu ponad tak barbarzyńskim narodem.

Polacy to naród bohaterski, mężny I odważny, więc nie powinni się bać ludzi niższego rzędu. W mowie Chodkiewicza ujawnia się sarmatyzm, którego hołdował autor.

,,Wojna chocimska" to utwór, który miał za zadanie zburzyć zbytni± pewno¶ć siebie Polaków. W czasach Potockiego, podobnie jak to miało miejsce pół wieku temu, Polacy pokładali nadzieję tylko we własnej odwadze I opiece boskiej. Nie my¶leli natomiast o zapobiegliwo¶ci, o pracy ani o rozs±dku politycznym. ,,Wojna chocimska" należy do literatury, która budzi sumienia narodu, ukazuje mu jego grzechy I słabo¶ci. Do literatury, która stale jest potrzebna.

W literaturze o¶wiecenia J.U. Niemcewicz napisał ,,Powrót posła", który wi±że się ¶ci¶le z obradami Sejmu Wielkiego. Niemcewicz przedstawia w nim dwa przeciwne sobie obozy szlacheckie: działaczy stronnictwa Patriotycznego oraz obrońców starego porz±dku feudalnego. W rozmowach, które tocz± się między bohaterami utworu autor przedstawia z jednej strony program obozu reform, z drugiej za¶ argumenty przeciwników. Sztuka ostrzem krytyki uderza w przekupnych magnatów I ciemnych konserwantów, staroszlacheckich Sarmatów, którzy gor±co broni± liberum veto, wolnej elekcji, władzy pana nad chłopem, ,,złotej wolno¶ci" szlacheckie I anarchii. ,,Powrót posła" to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w życiu politycznym, to także wielki głos wzywaj±cy do naprawy Rzeczpospolitej. W literaturze o¶wiecenia tworzył również Stanisław Staszic, który napisał najwybitniejsze dzieło ,,Przestróg dla Polaków" gdzie rozpatruje aktualne zagadnienia polityczne I społeczne, uzasadnia potrzebę wielkich reform państwowych. Nakre¶lony w nich program reform, społeczno - politycznych wyrasta nie tylko z potrzeb ówczesnego społeczeństwa, ale także z głębokiej troski o byt niepodległy państwa, z bolesnego lęku przed ostatecznym upadkiem Polski. Zgodnie z ideologi± o¶wiecenia Staszic zwraca uwagę na następuj±ce sprawy: wychowanie młodzieży - należy położyć ogromny nacisk na moraln± I użyteczn± stronę kształcenia. Młody człowiek powinien zrozumieć, że ojczyzna I jej szczę¶cie s± najważniejsze w życiu. W edukacji należy ł±czyć teorię z praktyk±. Najważniejsza nauki, które powinien zgłębić, to: historia, geografia kraju, religia, arytmetyka, geometria, fizyka I chemia. Domaga się odebrania ko¶ciołowi opieki nad szkolnictwem. Szkoła powinna być ¶wiecka, a piecz± nad ni± ma sprawować państwo; s±downictwo - prawo powinno służyć społeczeństwu, powinno regulować stosunki między ludĽmi. Ż±da zmienienia rz±dów patrymonialnych, sędzia powinien być starost± - jego obowi±zkiem jest przestrzeganie porz±dku I bezpieczeństwa, zapobieganie gwałtom, rozstrzyganie sprawiedliwie danych spraw; sejm - należy:

Znie¶ć liberum veto, które jest przyczyn± wszelkiego zła, ustanowić sejm nieustanny, który mógłby mieć zarazem władze wykonawcz±. W sejmie powinni zasiadać nie tylko przedstawiciele szlachty, ale także mieszczanie. ,,Przestrogi dla Polaków" to działo ostro krytykuj±ce ówczesn± magnaterię. J± Staszic czyni odpowiedzialn± za upadek państwa. To ona, kieruj±c się egoizmem klasowym I prywat±, zniszczyła szacunek dla prawa, wprowadziła obce wojska do kraju, na sejmach uczyła obywateli zdrady, podstępów, podło¶ci I gwałtu. Okre¶la j± jako zbiorowisko ludzi zdemoralizowanych, rozpustnych, lekkomy¶lnych, chciwych, marnotrawnych - podłych.

Pisma Staszica wyrastały z głębokiego patriotyzmu obywatelskiego pisarza. Przemawiały do uczuć rozumu odbiorcy. Ukazywały rz±dzę ludu żyj±cego w poddaństwie, oskarżały o zdradę panów feudalnych, budziły ¶wiadomo¶ć narodow± I uczyły prawdziwej miło¶ci do ojczyzny. Przepojone ogromnym humanitaryzmem I demokratyzmem stawały po stronie człowieka, broniły jego praw.

W okresie o¶wiecenia mieli¶my dowód niew±tpliwie najwybitniejszych reprezentantów prozy politycznej - - owe postacie to Stanisław Staszic I Hugo Kołł±taj. Ich pogl±dy polityczne, wyobrażenia społeczne były zbliżone w niemal wszystkich istotniejszych punktach, różniły się jedynie szczegółami.

Hugo Kołł±taj był nieco bardziej radykalny - szczególnie w okresie, gdy zajmował miejsce w Radzie Najwyższej Narodowej, podczas powstania Ko¶ciuszkowskiego.

Prace Kołł±taja przygotowywały atmosferę sprzyjaj±c± reform± przyjętym przez Sejm Czteroletni. W tym samym roku co ,,Przestrogi dla Polski", Kołł±taj ogłosił drukiem ,,Prawo polityczne narodu polskiego", będ±ce jakby sum± jego wyobrażeń o reformie cało¶ci życia kraju. Owe dzieło poprzedziła piękna, znakomicie napisana odezwa ,,Do Prze¶wietnej Deputacji", z którego to tekstu pochodzi następuj±cy fragment:

,,Niechaj nikogo nie zadziwia okrucieństwo ludu, o którym albo nam czytać, albo

słyszeć zdarzyło, bo płód, którego ojcem jest ucisk, a matk± niewola, musi

przechodzić jadem I srogo¶ci± wszystko to, cokolwiek na umy¶le wystawie sobie

możemy drapieżnego I zabijaj±cego".

Obozu radykalnych, jak na warunki polskie, reform tworzyli w okresie Sejmu wielkiego ludzie z kręgu tak zwanej KuĽnicy Kołł±tajowskiej. Należy pamiętać przede wszystkim o Franciszku Salezym Jezierskim.

W dobie o¶wiecenia byli również patrioci anonimowi. Ostatnie lata istnienia Rzeczpospolitej (1792 - 1793) obfitowały w ważne wydarzenia w życiu społecznym I politycznym kraju. Konfederacja targowicka (1792), drugi rozbiór Polski, powstanie ko¶ciuszkowskie I trzeci rozbiór Polski - oto momenty, które wyznaczyły bieg dziejów tego okresu. Wy Francji rewolucja kładła kres ustrojowi feudalnemu. Jej wpływy silnie oddziaływały na rozwój sytuacji politycznej w naszym kraju. Odbiły się również ogromnym echem w literaturze polskiej. I tak pisarze ,,KuĽni Kołł±tajowskiej" oddziaływali na opinię publiczn±. Ich pisma wyja¶niały, jak można odróżnić prawdziwych patriotów od fałszywych, w jakim kierunku wychowywać młodzież, jak należy zmienić ustrój państwa I jak rozwi±zać sprawę mieszczan I chłopów.

Radykalni działacze Klubu Jakobinów domagali się odwetu na królu za zdradę w 1792 roku I ukarania targowiczan, odebrania połowy dochodów ludziom zamożnym I przekazania ich na cele publiczne, nawoływali do ¶wiadczeń na rzecz insurekcji, głosili potrzebę reform wło¶ciańskich.

Rozwijaj±ce się my¶l postępowa była bardzo zróżnicowana w swej tre¶ci, ale zgodnie przeciwstawiała się feudalnym formom rz±dzenia, odbijała d±żenia I problemy epoki. Najważniejszym ¶rodkiem przekazu w tym okresie stała się satyra. Była ona doskonałym orężem w walce o prawa człowieka, o reformy. Rozwinęła się patriotyczna, rewolucyjna poezja tworzona przez anonimowych twórców. Nie ograniczała się ona do krytyki I o¶mieszenia zewnętrznych przejawów życia arystokracji I szlachty, ale wzywała do na¶ladowania Francji w walce o wyzwolenie społeczne.

W¶ród wielu kr±ż±cych po Warszawie utworów na uwagę zasługuj±: ,,Katechizm człowieka", w którym anonimowy autor pisze o pogłębiaj±cej się przepa¶ci społecznej między ludĽmi. Staje po stronie ludu, który umiera z głodu. ,,Do ludu" ten wiersz wzywa do walki z przemoc± I do zerwania więzów niewoli w imię praw

Rozumu I wolno¶ci. ,,Do panuj±cych I narodu" obniża istotę okrucieństwa wojennego I apeluje do mas ludowych, by za przykładem Francji wywalczyły sobie wolno¶ć. Mówi, że prowadzone dot±d wojny miały na celu interesy możnych, a nie wolno¶ć ojczyzny I człowieka. Dlatego należy jak najszybciej przeciwstawić się tyranom, którzy czyni± gwałt ludzko¶ci, traktuj± j± jak stada zwierz±t. ,,Do zbrojnego ludu" autor wiersza otwarcie przepowiada, że ,,zadrż± w pałacach przemocy tyrany, kiedy prawo człowieka wszystkie zrówna stany". ,,Wezw±" apeluje do mieszkańców polskiej ziemi, by wyst±pili do walki z arystokratami, którzy ,,złotem napełniali trzony", a ojczyznę sprzedawali w niewolę. ,,Marsz w obozie Ko¶ciuszki" nawołuje do odwetu w imię dobra ojczyzny I prawdziwej wolno¶ci.

Wiersze patriotycznej literatury ostatniego okresu polskiego o¶wiecenia kierowane były przede wszystkim pod adresem zdrajców targowickich. Wyszydzały Kossakowskich, Rzewuskich, Branickiego, Potockiego oraz króla. Oskarżały ich o zdradę narodow±. Nawoływały do rewolucyjnych wyst±pień, zwracały się przeciw najwyższym dostojnikom państwowym. Przeciwstawiały często chłopów tchórzostwu szlachtę na polach racławickich, wyrażały pochwałę gilotyny jako narzędzia przeznaczonego dla zdrajców.

Utwory anonimowe, przepojone zapałem do walki, często przemawiały tward± mow± płon±cego gniewem ludu.

Moim zdaniem ojczyzna ma duże znaczenie w życiu każdego człowieka, gdyż wszyscy maj± prawo do życia z własnym upodobaniem, w swej wierze. A więc jedynie walcz±c I broni±c własnych praw mog± doj¶ć do niepodległo¶ci swej upragnionej ojczyzny.

Motyw miło¶ci w literaturze

Miło¶ć

nim przedstawić swoje nowe spojrzenie na sposób walki tyranem. Po klęsce rosyjskiego powstania jedyn± metodę walki z caratem widzi w podstępie, w walce skrytobójczej, gdyż otwarte starcie przy tak nierównych siłach może przynie¶ć porażkę.

Kolejnym etapem tułaczki Mickiewicza jest Rzym, a w nim nowa miło¶ć, Ewa Ankwiczówna. Uczucie to, może nie tak gor±ce jak za pierwszym razem, ma jednak duży wpływ na psychikę i twórczo¶ć poety. Ukochana stała się bowiem pierwowzorem literackiej postaci Ewy - córki Stolnika z "Pana Tadeusza". Była ona wysoko urodzon± hrabiank±, tak więc choć poeta przyjmowany był w jej domu bardzo go¶cinnie, jego pro¶ba o rękę zostaje natychmiast odrzucona. Sw± miło¶ć wyraża w przeróbce wiersza Goethego "Mignom", któr± zatytułował "Do H***. Wezwanie do Neapolu".

We Włoszech dowiedział się poeta o wybuchu Powstania Listopadowego. Natychmiast udaje się do Wielkopolski, by być jak najbliżej walcz±cych braci. Mickiewiczowi nie dane było wzi±ć udziału w powstaniu, dochodz± go jednak różnorodne relacje, a także spotyka się z jego uczestnikami. Powstaj± więc utwory, które swoj± tematyk± nawi±zuj± do wydarzeń z 1830 roku. Najbardziej znane z nich to "Reduta Ordona", "Nocleg" i "¦mierć Pułkownika". Poeta przedstawia w nich swoje spojrzenie na Powstanie jako na wielki i szlachetny wysiłek Polaków. Mickiewicz pisze też III czę¶ć "Dziadów" z której przebija ból i rozpacz po doznanej klęsce, z któr± poeta nigdy nie potrafił się pogodzić.

Ostatecznie wieszcz osiada na stałe w Paryżu. Pisze coraz mniej, popada w kłopoty finansowe. We Francji wła¶nie powstaj± jedne z ostatnich jego dzieł "Liryki Lozańskie". S± one jakby rozrachunkiem poety z przeszło¶ci±, rozpamiętywaniem swojej drogi życiowej:

"Polały się łzy me czyste, rzęsiste,

Na me dzieciństwo sielskie, anielskie,

Na mój wiek męski, wiek klęski"

Wiersze te s± powrotem my¶l± do ukochanego kraju dzieciństwa i ucieczk± od otaczaj±cej go rzeczywisto¶ci. Po raz ostatni przywołuje obraz swej ukochanej z lat młodych. Z drugiej strony Mickiewicz u¶wiadamia sobie swoje moralne zobowi±zania wobec ¶wiata, dostrzega w miło¶ci do żony nowe Ľródło pokrzepienia.

Trzy obrazy rewolucji ( Nie-Boska komedia, Przedwio¶nie, Szewcy ), co je ł±czy

Rewolucja to wyraz pochodzenia łacińskiego, w znaczeniu szerokim i metaforycznym - wszelka szybka i głęboka zmiana ( np. rewolucja obyczajowa, przemysłowa, techniczna ), w znaczeniu węższym - gwałtowna zmiana ustroju politycznego i organizacji społecznych, odbywa się przy znacznym, zaangażowaniu społeczeństwa i przy zastosowaniu ¶rodków niezgodnych z prawem. Często jest ona buntem jednej klasy przeciwko drugiej. Przykładem może tu być rewolucja francuska.

Autor "Nie-boskiej komedii" Zygmunt Krasiński odsunięty został od wydarzeń Powstania listopadowego przez swego ojca. Stary Krasiński wysłał syna za granicę, chciał go ocalić. Zygmunt Krasiński swoim dramatem, pisanym w Wiedniu i w Wenecji w 1833 roku, próbował odpowiedzieć na pytanie czy jest sens buntu. "Nie-Boska komedia" inspirowana jest rewolucj± francusk± i wiadomo¶ciami, które Zygmunt Krasiński posiadł na temat powstania listopadowego. Rewolucja francuska - burżuazyjna ( bourgeois - obywatel ) to bunt sklepikarzy, rzeĽników, wła¶cicieli kawiarenek, jednym słowem motłochu miejskiego. Przeciwko min stanęli: król, dwór, arystokracja. W "Nie-Boskiej komedii" widzimy zarówno obóz prostych ludzi, jak i obóz arystokracji. Rewolucja francuska miała zasadniczo zmienić życie Francuzów. Chciano wprowadzić nowe nazwy miesięcy, nowe numerowanie lat, miano zwracać się do wszystkich per "obywatelu". Kler, według rewolucjonistów, należało zupełnie zlikwidować, można mówić nawet o prze¶ladowaniu wszystkiego, co ma zwi±zek z ko¶ciołem. Z tego wyszedł Krasiński prezentuj±c w utworze obóz rewolucjonistów. Należ± do niego ludzie ograniczeni, których jedynym motorem działania jest gromadzona i tłumiona od wieków nienawi¶ć i chęć zemsty, s± ż±dni mordu i krwi:

"Chór rzeĽników

Obuch i nóż to broń nasza - szlachtuz to życie

nasze. - Na jedno: czy bydło, czy panów rzn±ć. -"

W rewolucji potrafi± jedynie zauważyć możliwo¶ć zdobycia władzy i zemsty:

"Pierwszy Lokaj

Jużem ubił mojego dawnego pana. -

Drugi Lokaj

Ja szukam dot±d mojego barona - zdrowie twoje! -"

Z historii powstania listopadowego wyrasta postać hrabiego Henryka. Oddziały w powstaniu listopadowym składały się przeważnie z takich straceńców jak on. Wraz z postaci± Hrabiego pojawia się problem czy warto bronić straconych pozycji? Po¶więcenie się dla przegranej sprawy może naprawić godno¶ć człowieka, obronić jego honor. Akcja toczy się w okopach ¶w. Trójcy, które znajduj± się na Podolu, należ±cym dzisiaj do Ukrainy. Dramat nie jest więc przekazaniem wydarzeń historycznych, a bardziej studium zdobywania władzy i przewagi. Autor stara pokazać nam co należy sob± reprezentować, kim należy być, aby można było stać się przywódc± walcz±cych. Postaciami, które odpowiadaj± takim wymaganiom, s± hrabia Henryk - przywódca arystokracji i Pankracy - przywódca strony przeciwnej, rewolucjonistów. Pojawia się pytanie, czy rewolucja rzeczywi¶cie jest potrzebna? OdpowiedĽ Krasińskiego brzmi: Tak, ponieważ nie ma innej drogi, aby obalić ludzi, którzy zdradzaj± ojczyznę, chc± przej¶ć na drug± stronę, poddać się, od pokoleń s± zdegenerowani:

( Pankracy o arystokracji w rozmowie z hrabi± Henrykiem )

"Ów, starosta, baby strzelał po drzewach i Żydów piekł żywcem. - Ten z pieczęci± w dłoni I podpisem - "kanclerz" - sfałszował akta, spalił archiwa, przekupił sędziów, trucizn± przyspieszył spadki - st±d wsie twoje, dochody, potęga. - Tamten, czarniawy (.) cudzołożył po domach, ów (.) służył u cudzoziemców - a ta pani blada (.) kaziła się z giermkiem swoim - tamta czyta list kochanka (.), tamta (.) królów była nałożnic±. - St±d wasze genealogie bez przerwy, bez plamy."

Tacy ludzie trzymaj± się jednak bardzo mocno władzy. Rewolucja jest bolesna, ale jest zarazem jedynym narzędziem historii do usuwania takich wła¶nie ludzi. Nie ma innej rady, należy się po¶więcić i walczyć. Rewolucja u Krasińskiego jest anarchistyczna, bez zasad, hasła zostały przez stronę rewolucjonistów potraktowane demagogicznie, często ich próba górnolotnego oratorstwa kończy się powtarzaniem frazesów, b±dĽ pojedynczych wyrazów mówionych przez ich panów:

"Chór Lokai

Zdrowie Prezesa - on nas powiedzie drog± honoru."

Pankracy wie o tym, ze niewielka ilo¶ć osób wie o prawdzie rewolucji, że będzie to jedynie zmiana ludzi na stanowiskach rz±dz±cych. O własnej sławie marzy Bianchetti, przechrzty chc± również wykorzystać rewolucję społeczn± do własnych celów, do przejęcia władzy. Rewolucja stara się stworzyć własne bóstwa, nie istnieje taka dziedzina życia, której nie zawłaszczyłaby. Jednak w końcowej scenie zwycięża Chrystus, a więc siła dobra. Możemy więc powiedzieć, że rewolucja ma czę¶ciowy sens, mimo wszystkich swoich okropno¶ci. Jest jedynym sposobem zmiany panuj±cego ustroju.

"Przedwio¶nie" Stefana Żeromskiego również pokazuje rewolucję, jednak z innej strony. Panuje tu bezprawie i anarchia. Rewolucja zagraża ładowi społecznemu, a rewolucjoni¶ci dochodz± jedynie bezmy¶lnie swoich praw. D±żenie do władzy odbywa się na zasadzie "cel u¶więca ¶rodki", nie wyrasta ono z czysto ludzkich potrzeb. Rewolucja zabija bezmy¶lnie. Nie jest ważna płeć, wiek, a jedynie przynależno¶ć do nieodpowiedniej grupy społecznej, czy też mniejszo¶ci narodowej.

(Cezary Baryka pracuje jako woĽnica i przewozi zwłoki ludzkie, jego uwagę przykuwa ciało młodej, pięknej kobiety - bezsensownej ofiary strasznej rewolucji. Cezary Baryka wyobraża sobie, że dziewczyna mówi do niego)

"Za co¶cie mię zamordowali podli mężczyĽni? (.) Nie zapomnij krzywdy mojej, woĽnico młody! Przypatrz się dobrze zbrodni ludzkiej! Strzeż się! Pamiętaj!".

Ta bezbronna ofiara niszczycielskiej siły rewolucji jest dowodem na bezsensowno¶ć rewolucji i straszne dla społeczeństwa jej skutki. W czasie rewolucji nie istnieje również prawo. Złodzieje rozbestwiaj± się, trac± miarę moralno¶ci, przyzwoito¶ci, a inni, jakby w my¶l zasady: "okazja czyni złodzieja" nie pozostaj± bezczynni. Zarekwirowane zostaje mieszkanie Baryków:

"Mieszkanie Seweryna Baryki zarekwirowano. Do salonu, gabinetu, sypialni, jadalni wprowadzili się nowi ludzie. Rozsiedli się na meblach i zagarnęli wszystko, co było w mieszkaniu. Cezary z matk± mie¶cił się teraz w najmniejszym pokoiku, a sypiał w niszy, gdzie dawniej było legowisko pokojówki."

Matka Baryki zaopiekowała się księżn± Szczerbatow-Mamajew, która swoje kosztowno¶ci schowała do piecyka. Jednak kiedy przychodzi władza, znajduje je i zabieraj± bezwzględnie. Kosztowno¶ci zostan± najprawdopodobniej przeznaczone na kapitał wojenny, b±dĽ dla najwyższych rang± urzędników czy wojskowych.

".tejże nocy zwaliła się do mieszkania rewizja. Precjoza znaleziono i zabrano"

Rewolucjoni¶ci jawi± się nam jako ludzie bez idei, za¶ sama rewolucja jest prymitywn± rzezi± skłóconych ze sob± narodów. Tatarzy i Ormianie morduj± się nawzajem, napadaj± na siebie. Rewolucja przedstawia sob± chaos i zbrodnię. Pytanie, które stawiamy sobie: Czy taka rewolucja jest komukolwiek potrzebna? Nie, ponieważ niesie ze sob± więcej krzywd, tragedii, niż pozytywnych reakcji, efektów. Żeromski przestrzega przed rewolucj±, nie mówi, że to konieczno¶ć, taki sposób "poprawy" to zwyczajna zbrodnia.

Autor wskazuje na konieczno¶ć wprowadzania w żyice radykalnych przemian, ale ocenia negatywnie bezprawny charakter rewolucji. Dokonuje ostrej oceny dwóch postaw bohaterów "Przedwio¶nia". Pierwsz± z nich reprezentuje Gajowiec, pozytywista z ducha, człowiek o bardzo lojalistycznych pogl±dach, chc±cy naprawić rzeczywisto¶ć za pomoc± "małych kroczków". Drug± postawę za¶ reprezentuje Lulek, fanatyk rewolucji proletariackiej - internacjonalnej, lewak. W jego działaniu zauważamy dochodzenie za wszelk± cenę personalnych, prywatnych krzywd. Bezsensowno¶ć i straszliwo¶ć rewolucji podkre¶la również fakt, że straszono ni± Polaków.

Ignacy Witkiewicz w "Szewcach" przedstawia rewolucję, jako groteskę. W dramacie pokazane s± trzy rewolucje. Pierwsza to doj¶cie do władzy faszystów. Tytułowi szewcy, wraz z księżn± zostaj± uwięzieni. Ich pozbawia się pracy, a ona jest do niej zmuszana. Panuje totalitarna władza, zobrazowana oczywi¶cie w groteskowy sposób. Co jaki¶ czas do celi wchodzi strażnik, wyci±ga jednego z czeladników i bije go bez przyczyny, po czym wrzuca z powrotem. Dzięki wysiłkowi szewców dochodzi do następnej rewolucji. Tym razem do władzy dochodzi "klasa robotnicza", jest to więc rewolucja proletariacka. Jednak szewcy, gdy osi±gnęli cel, zmieniaj± swoje pogl±dy i staj± się tacy jak inni na wysokich stanowiskach - zdegenerowani, zepsuci:

(II czeladnik do Scurvy'ego)

"Gdzie pełzniesz, ¶cierwo zatracone, chrówno sobacze?",

d±ż±cy jedynie do zaspokojenia własnych potrzeb. Rewolucja jest tu pokazana, jako ¶rodek na doj¶cie do władzy totalitarnej. Czeladnicy zabijaj± nawet swojego przywódcę - Sajetana, ponieważ osi±gnęli, to, co chcieli, a on próbuje wprowadzić w życie stare idee. Poza tym każda władza potrzebuje swojego ¶więtego, przywódca żywy może się zmieniać, martwy za¶ nie. W razie niepowodzeń istnieje możliwo¶ć zrzucenia odpowiedzialno¶ci na przywódcę. Mówi się wtedy, że gdyby żył, to byłoby lepiej, wszystko szło by jak z płatka, teraz za¶ podejmowane s± próby mozolnego likwidowania problemów.

Księżna jest w "Szewcach" symbolem tej czę¶ci społeczeństwa, która zawsze "sypia z władz±", czyli przyjmuje postawę podporz±dkowania się kaprysom rz±dz±cych. Takich ludzi, jak Księżna, fascynuje sama istota władzy. S± oni amoralni, nie maj± poczucia winy, postępuj± wbrew zasadom etyki. Niezależnie od tego, kto rz±dzi - Księżna posłusznie stosuje się do nakazów Scurvy'ego, Szewców czy też Technokratów.

Ostatni± rewolucj± jest rewolucja techniczna, przeprowadzona prze towarzysza Abramowicza i towarzysza X. S± oni technokratami, którzy musz± użyć innych, aby wprowadzić przemiany. Towarzysze to ludzie perfidni, z łatwo¶ci±, niestety, manipuluj±cy ludĽmi. Do swoich celów wykorzystuj± Hiper-robociarza, głupiego robotnika, który powtarza zasłyszane od nich slogany, techniczne pojęcia:

"Materializm biologiczny, jako szczyt dialektycznego pogl±du na ¶wiat, nie znosi mitów i tajemnic"

".my idziemy pracować nad technicznym aparatem, nad aparatur± i struktur± dynamizmu i równowagi sił tego rz±dzenia. Good bye!"

Witkacy pokazuje tu niebezpieczeństwo rewolucji dla ¶wiata, która może być zagrożeniem dla całego dorobku naszej cywilizacji i kultury. Możliwe jest nadej¶cie czego¶ w rodzaju biblijnej apokalipsy. Witkacy pokazuje, że nie ma przed ni± ratunku.

"Szewcy" s± również panoram± polskiego społeczeństwa w 30-tych latach. Tytułowi bohaterowie nie rozumiej±, że czasy się zmieniły, żyj± dalej w sposób w jaki egzystowali w XIX wieku.

Między tymi trzema obrazami rewolucji zauważamy dużo podobieństw. To co wspólnego jest w "Nie-Boskiej komedii", "Przedwio¶niu" i w "Szewcach" to spojrzenie na rewolucję, jako na siłę niszcz±c±, prowadz±c± do zbrodni, przestępstw. Rewolucja poci±ga za sob± widno ¶mierci. We wszystkich trzech dziełach literackich gin± ludzie w wyniku przewrotu. Rewolucja zwi±zana jest nieodł±cznie z ludzkim cierpieniem, dramatami zarówno jednostek jak i społeczno¶ci. W "Nie-Boskiej komedii" ginie hrabia Henryk, w "Przedwio¶niu życie traci kilkadziesi±t tysięcy Ormian i Turków:

"W ci±gu czterech dni Tatarzy wzięli odwet, morduj±c siedemdziesi±t kilka tysięcy Ormian, Rosjan i wszelkich innych, jacy się na placu znaleĽli."

W "Szewcach" za¶ ginie Sajetan - przywódca klasy robotniczej oraz Scurvy - przewodnik faszystów. u Krasińskiego, mimo bezsensowno¶ci walki i zabijania pojawia się przekonanie, że rewolucja, jej gwałtowno¶ć jest głównym czynnikiem pozwalaj±cym zmienić istniej±c± rzeczywisto¶ć. Upadek klasy szlacheckiej jest nieunikniony, a więc zmiany w wyniku buntu s± bolesne, lecz konieczne. Żeromski i Witkacy pokazuj± bezsensowno¶ć buntu, jako elementu nios±cego ze sob± tylko i wył±cznie zło. Jej powodzenie, w "Szewcach" i "Przedwio¶niu" wi±że się z powstaniem nowej totalitarnej i niesprawiedliwej władzy, któr± na pewno kto¶ będzie chciał obalić. Nic więc się nie zmienia, prócz nazwisk osób rz±dz±cych. Nigdy w wyniku przeprowadzenia rewolucji nie znikn± problemy społeczne, konflikty pomiędzy ludĽmi, stanami, czy klasami. We wszystkich dziełach pojawiaj± się przedstawiciele najbiedniejszej klasy, b±dĽ stanu. W "Nie-Boskiej komedii" s± to rzeĽnicy, przechrzty, dziwki. W "Przedwio¶niu" to Lulek i jemu podobni, wszyscy ci, którzy w pierwszy dzień przedwio¶nia wyszli na ulicę, aby uczestniczyć w manifestacji, to również ludzie spod fabryki. W "Szewcach" najbiedniejsz± grupę reprezentuj±: Sajetan i czeladnicy. Wszystkie trzy utwory pokazuj± również bezwzględna walkę o władzę, w czasie której na wierzch wychodzi pewna zwierzęco¶ć ludzi, ich naturalna agresja:

(I czeladnik w "Szewcach")

"Słyszę w sobie dziwny ¶piew

To tak ¶piewa nasza krew.

Chamska dzika i ¶mierdz±ca,

Ale za to tak gor±ca"

Walcz±cych nie obchodzi, że drugi człowiek jest człowiekiem, traktuj± go tak, jakby to była zwierzyna, któr± maj± pokonać. Władza, jak również walka o ni± pokazana jest jako czynnik demoralizuj±cy, pozbawiaj±cy człowieka wszelkich granic moralnych. Rewolucja w Baku jest tego najlepszym przykładem, chociaż patrz±c na obóz rewolucjonistów w "Nie-Boskiej komedii", oraz na chęci lewicowców i lewaków w "Przedwio¶niu" widzimy, co prawda w mniejszym stopniu, ale zawsze, ludzi zdolnych do wszystkiego, aby tylko osi±gn±ć swój cel. W tych trzech obrazach widzimy głównie chęć zniesienia istniej±cego systemu, b±dĽ władzy. Zlikwidowania istniej±cych praw, obowi±zków "uciskanych". Rzadko można zobaczyć, że ludzie, cali pochłonięci przez ż±dzę władzy, maj± jakie¶ skrystalizowane plany na przyszło¶ć, o których wiadomo, że będzie można je wprowadzić i które maj± zapewnić szczę¶cie ocalonej czę¶ci rewolucjonistów. Obj±ć władzę jest dużo łatwiej, aniżeli potem j± utrzymać i dobrze wykorzystać. Dobrych żołnierzy jest znacznie więcej, aniżeli dobrych przywódców narodów.

"Nie-Boska komedia", "Przedwio¶nie", "Szewcy" to trzy utwory wyrosłe z zupełnie różnych epok literackich. Powstały na przestrzeni 100 lat (Pierwsza ukazała się "Nie-Boska komedia" - 1835r, "Przedwio¶nie" - 1924r, ostatni za¶ "Szewcy" - której pisanie Witkacy ukończył 6 marca 1934r). Fabularna czę¶ć różni się, jest ukształtowana epok±, w której dane dzieło powstało, lecz sens i przesłania płyn±ce z dzieł s± bardzo podobne. Temat Rewolucji, walki o władzę od dawna interesował człowieka, gdyż ż±dza władzy jest najsilniejsz± i to ona najczę¶ciej powoduje wielkie zmiany na ¶wiecie. Wpływ ma zarówno na sprawy polityczne, jak i na kulturę. Przykładów można tu podać nieskończenie wiele. Jednym z nich może być upadek my¶li romantycznej po klęsce powstania styczniowego, czy też istniej±cy głównie w literaturze powojennej archetyp złego, którym jest hitlerowiec czy członek KGB. Głównym podobieństwem, które rzuca się od razu w oczy jest zło, jakie niesie, ze sob± rewolucja. Gin± niewinne osoby, cywile, którzy nie maj± nic wspólnego z tocz±cymi się walkami, a płac± tak± sam± cenę. W obecnych czasach również często pojawia się motyw zła towarzysz±cemu wojnie czy rewolucji. W roku 1989 na placu Tienanmen ginie 300 osób, wojna w byłej Jugosławii, która pochłonęła dziesi±tki tysięcy istnień ludzkich, zamieszki w państwach nadbałtyckich, pragn±cych wyzwolić się spod panowania Rosji, to tylko nieliczne przykłady. My¶lę, że o tych wydarzeniach również zostan± napisane ksi±żki, podejmuj±ce tematykę rewolucji.

Motywy miło¶ci w wybranych utworach romantycznych i pozytywistycznych. Twoje refleksje i oceny.

Romantyzm:

Miło¶ć romantyczna to uczucie tragiczne. W wielu lekturach romantycznych ogl±damy j± wci±ż tak± sam±: zakochany, młody, wrażliwy romantyk wyznaje swój afekt wybrance. Ona jest mu przychylna. Poza uczuciem ł±cz± ich podobne pogl±dy i zainteresowania, podobne spojrzenie na ¶wiat i poezję. Wszystko zatem byłoby dobrze, gdyby nie nieubłagana ręka opatrzno¶ci. Najczę¶ciej konwenanse ¶wiata, wola rodziców, nikły stan maj±tkowy romantyka staj± na przeszkodzie szczę¶ciu. Rozstanie jest tragiczne w skutkach - obłęd i cierpienie odrzuconego kochanka prowadzi go do samobójstwa. Nie rozpatrujemy skutków tego czynu - tak czy inaczej bohater przestanie istnieć dla ¶wiata jako prywatna osoba, jest co najwyżej wyrazicielem sprawy społecznej.

1. Konrad Wallenrod i Aldona, córka Kiejstuta. Ich miło¶ć była szczę¶liwa i zaakceptowana przez otoczenie, dopóki nie nadeszło zagrożenie "z zewn±trz". Wallenrod musiał po¶więcić żonę i życie rodzinne dla sprawy kraju - i w tym tkwił tragizm miło¶ci obojga bohaterów.

2. Gustaw i Pasterka ("Dziady") - typowy schemat miło¶ci romantycznej. Ona nie może wyj¶ć za niego za m±ż, gdyż On nie jest odpowiedni± parti±, zatem godzi się z wol± rodziny. On - Gustaw - cierpi do granic obł±kania i usiłuje popełnić samobójstwo.

3. Jacek Soplica i Ewa Horeszkówna - Stolnik odmówił Jackowi ręki Ewy i podał czarn± polewkę, bo Soplica był zbyt niski stanem dla magnackiej córki. Ewa kochała Jacka, była słaba i płochliwa - zgodziła się z wol± ojca. W akcie zemsty Jacek zabił Stolnika i udał się na bolesn± tułaczkę.

4. Kordian i Laura - po raz pierwszy ciężar odpowiedzialno¶ci za nieszczę¶cie spada nieco na sam± wybrankę - to Laura odepchnęła afekt młodszego od siebie Kordiana, który w konsekwencji popełnił samobójstwo.

5. Hrabia Henryk i Maria - Maria kocha Henryka tak jak on j± i pobieraj± się. Tragedia rozpoczyna się po ¶lubie. Miło¶ć romantyczna przybiera tu postać Dziewicy z piekła rodem, a Maria pozostaje uosobieniem zwykłej ziemskiej żony. Tym razem ona, Maria, popada w obłęd i umiera. I dopiero wówczas hrabia Henryk rozumie, że to żona była jego prawdziw± miło¶ci±, stracon± i nieszczę¶liw±.

Pozytywizm:

Kochankowie pozytywistyczni nie przeżywaj± tak tragicznie jak ich poprzednicy swoich uczuć miłosnych. Jednak romantyzm wycisn±ł ogromne piętno i na ich miło¶ciach.

1. Stanisław Wokulski i Izabela Łęcka - Wokulski jest po czę¶ci romantykiem, kocha sw± wybrankę miło¶ci± bezgraniczn±, wielk±. Robi wszystko, by j± zdobyć. Cierpi, gdy ona go nie chce. Nie hamuje swych uczuć rozumem. Los podsuwa mu warto¶ciow± Helenę Stawsk±, ale on jest na to obojętny. Wokulski przeżył zawód, jednakże otwarte zakończenie "Lalki" pozwala czytelnikowi na snucie przypuszczeń.

2. Jan Bohatyrowicz i Justyna Orzelska - szczę¶liwa miło¶ć, oparta na wspólnej pracy i zrozumieniu, szczę¶liwa pomimo różnicy stanów.

3. Anzelm Bohatyrowicz i Marta Korczyńska - romantyczna miło¶ć z konsekwencjami. Różnica stanów nie dopu¶ciła do zawarcia małżeństwa, czego oboje bardzo żałowali.

4. Kmicic i Oleńka - szczę¶liwa miło¶ć, która trwała pomimo wielu przeszkód. Jest czym¶ w rodzaju kontrargumentu dla miło¶ci romantycznej.

Ogólnie rzecz bior±c miło¶ć pozytywistyczna jest lepsza od romantycznej, gdyż prawie zawsze kończy się szczę¶liwie, lub można mieć na to nadzieję, co było nie do pomy¶lenia w romantyzmie.

Motywy czarnoleskie w poezji polskiej póĽniejszych epok.

1. Juliusz Słowacki - "Beniowski" : I gdyby stary ów Jan Czarnoleski Z mogiły powstał, on by to zrozumiał

Słowacki o polsko¶ci swojej poezji więc powołuje się na autorytet w¶ród poetów wcze¶niejszych epok, by dowie¶ć pokrewieństwa swojego rymu z królewskim rymem Kochanowskiego. Takie traktowanie poezji było rodzajem współzawodnictwa między wielkimi tamtych czasów, czyli Mickiewiczem i Słowackim.

2. Kamil Cyprian Norwid - "Moja piosenka" : Złotostruna, nie opu¶ć mię lutni! Czarnoleskiej ja rzeczy Chcę - ta serce uleczy! I zagrałem ... ... i jeszcze mi smutniej.

3. Julian Tuwim - "Rzecz czarnoleska":

Poszukuj±c słowa, które byłoby w stanie oddać istotę rzeczy poeta w końcu dochodzi do wniosku, że może zaufać sprawdzonemu już poecie z Czarnolasu.

4. Bolesław Le¶mian - "Urszula Kochanowska": Zbliż się do mnie, Urszulo! Pogl±dasz jak żywa... Zrobię dla cię, co zechcesz, by¶ była szczę¶liwa. Zrób tak, Boże - szepnęłam - by w nieb Twoich krasie Wszystko było tak samo, jak tam - w Czarnolasie! [...] Gdy wła¶nie słychać kroki i do drzwi pukanie ... Więc zrywam się i biegnę! Wiatr po niebie dzwoni! Serce w piersi zamiera... Nie! to - Bóg, nie oni!...

Poeta ukazuje obraz raju (nieba), w którym Urszula, córka Kochanowskiego, oczekuje rodziców. Gdy zjawia się u niej Bóg jest rozczarowana i zawiedziona, bo przecież liczyła na rodziców.

5. Leopold Staff - "Lipy": Odk±d dla Muz i własnej poważnej igraszki, W chłodnym cieniu ochronnej lipy czarnoleskiej, Wy¶piewałe¶ na lutni swej pie¶ni i fraszki, Pogodn± sztuk± z rymem wi±ż±c rym królewski: Od czterech wdzięcznych wieków i dla wiecznej chwały, Złotej jak miód natchniony w tym pisanym dzbanie, Wszystkie kwitn±ce słodko lipy w Polsce całej Pachn± imieniem twoim, Kochanowski Janie!

Manifestuje się tu klasycyzm Staffa w stosunku do tradycji literackiej. Podobnie jak Kochanowski Staff opiewał uroki życia wiejskiego, kontaktu z natur±. Bliska Staffowi była pogodna sztuka poety odrodzenia, a jego pracę nazwał 'poważn± igraszk±'.

6. Konstanty Ildefons Gałczyński:

Poeta okre¶la się czeladnikiem mistrza Kochanowskiego, bo jego poezja jest dla niego wzorem do na¶ladowania.

7. Mieczysław Jastrun - "Poemat o mowie polskiej" <-- to trzeba sprawdzić

Motywy biblijne w literaturze póĽniejszych epok

- Biblia, jako jedna z podstaw kultury europejskiej, stanowi zbiór tekstów, do których autorzy kolejnych epok odwołuj± się bardzo często: ¶redniowiecze: wszelkie misteria tego okresu oparte s± na motywach biblijnych; "Bogurodzica", która stanowi również dokument historii naszego języka oparta jest na motywie z Biblii: jest pro¶b± do Matki Boskiej; jest też wiele odwołań do religijno¶ci wypływaj±cej przecież z Biblii: "Pie¶ń o Rolandzie", a dokładniej cały skomplikowany rytuał ¶mierci; renesans: Kochanowski odwołuje się do Boga, jako wszechstwórcy w swoim "Czego chcesz od nas Panie" oraz w "Psałterzu Dawidów" parafrazuje biblijne psalmy; w Baroku również pisano psalmy, a ze względu na religijn± skłonno¶ć do pokuty za grzechy, rozpowszechniły się psalmy pokutne; w o¶wieceniu patrzono na Biblię z punktu widzenia racjonalizmu (poznanie rozumowe, przez do¶wiadczenie), deizmu (Bóg stworzył, ale dalej nie ma wpływu) oraz ateizmu (negacji istnienia Boga); natomiast sentymentalizm patrzy na Biblię jako utwór przekazuj±cy niezmienne zasady etyczne, na których powinno być oparte życie ludzkie; wdziano w niej również obraz mentalno¶ci człowieka pierwotnego nieskażonego cywilizacj±; romantyzm gruntownie zmienia pogl±d na Biblię: pojawiaj± się odwołania do mesjanizmu narodowego (III cz. "Dziadów" pokazuje obraz walki narodowowyzwoleńczej jako walkę dobra ze złem, "Kordian"); pozytywizm jest kolejnym odej¶ciem od Biblii i koncentracji na racjonalizmie, ale odwołania s±: "Quo vadis" Sienkiewicza modernizm: biblia powraca, jednak pojawia się koncentracja na złu zawartemu w niej, co zwi±zane jest z poczuciem kryzysu i schyłkowo¶ci cywilizacji: motywy katastroficzne: "Dies Irae" Kasprowicza (prezentowany jest dzień s±du ostatecznego, a Bóg występuje w roli bezlitosnego, który wymierza karę, choć ona sam jest przyczyn± winy);

wy biblijne i ich funkcje w literaturze póĽniejszych epok.

Wpływ "Biblii" na pi¶miennictwo polskie wynikał z jego ¶cisłych zwi±zków z chrze¶cijańsk± kultur± europejsk±, jak i ze stosunków społeczno-politycznych na przestrzeni stuleci. Stosunki te decydowały o wyborze pewnych w±tków tematycznych czy też korzystaniu ze stylu biblijnego.

Twórcy różnych epok chętnie sięgali do tradycji biblijnej wykorzystuj±c w swych dziełach pradawne symbole i postaci. Ze względu na sw± uniwersaln± wymowę wiele motywów biblijnych pojawia się w literaturze nowożytnej w formie odniesień i nawi±zań, pełni±c różnorodne funkcje.

1. Najczę¶ciej wykorzystywanym motywem jest motyw Apokalipsy. Obecno¶ć tego motywu potęguje katastroficzn± wymowę dzieła, obrazuje totalne zniszczenie, chaos, klęskę doczesnego ¶wiata i jego odrodzenie, upadek ludzko¶ci i walkę dobra ze złem. Najbardziej znanymi symbolami Apokalipsy s±: siedem pieczęci, siedem tr±b, bestia-Antychryst oraz cztery zwierzęta (lew, wół, orzeł i zwierzę o ludzkiej twarzy).

ROMANTYZM (cało¶ciowe widzenie Apokalipsy: z kataklizmu wyłania się nowy ¶wiat):

Juliusz Słowacki "Uspokojenie" - widzenie Apokalipsy na planie dziejów politycznych narodu, który zmartwychwstanie do wolno¶ci.

Adam Mickiewicz "Dziady" cze¶ć III - w Wielkiej Improwizacji widzenie księdza Piotra jest stylizowane na apokaliptyczno-profetyczne.

Zygmunt Krasiński "Nie-Boska komedia" - kataklizm jest tylko przej¶ciowym etapem ku nowemu życiu.

MŁODA POLSKA (zawężenie pojmowania Apokalipsy do wymiaru katastroficznego):

Jan Kasprowicz "Dies irae" (dzień gniewu) - hymn; apokaliptyczna wizja S±du Ostatecznego fascynowała poetów modernizmu, co przejawiało się w katastroficznych wyobrażeniach losów ludzko¶ci. Kasprowicz wyraża bunt przeciw Bogu i rozpatruje pojęcie dobra i zła. Trzeba w tym miejscu przypomnieć manicheizm, koncepcję wg której Dobro i Zło s± równorzędnymi siłami stwarzaj±cymi wszech¶wiat, istniej± w odwiecznym konflikcie, lecz obie s± pierwiastkami koniecznymi.

XX LECIE MIĘDZYWOJENNE (wizje Apokalipsy przewidywanej):

Czesław Miłosz "Roki" - ¶wiat ulega ostatecznej zagładzie, w wizji Apokalipsy nie zapomina o edukowaniu czytelnika: człowiek po katastrofie nie może pozostać obojętny, zawsze pozostaje co¶ do uratowania.

Czesław Miłosz "Walc" - zapowiedĽ I wojny ¶wiatowej, a następnie II wojny ¶wiatowej, nadchodzi nowa apokalipsa, wiersz jest pesymistycznym proroctwem obu wojen, zapowiedĽ obł±kania i ¶mierci w tępym niewolnictwie.

Józef Czechowicz "Żal" - apokaliptyczne widzenie wojny, która będzie dla człowieka sprawdzianem z człowieczeństwa, koniec ¶wiata w sensie fizycznym i moralnym, apokalipsa będzie spowodowana przez ludzi.

Antoni Słonimski "Niemcom" - pogl±d katastroficzny przed II wojn± ¶wiatow±.

LITERATURA WSPÓŁCZESNA (Apokalipsa spełniona):

Czesław Miłosz "Piosenka o końcu ¶wiata" - ukazanie końca ¶wiata jako czego¶ normalnego, nagłego, nadeszłego bez rozgłosu, koniec ¶wiata możemy wywołać swoimi czynami i nieprzemy¶lanymi decyzjami.

Krzysztof Kamil Baczyński *** (Których nam nikt nie wynagrodzisz...) - nad czasami wojny przej±ł władzę Antychryst - symbol Apokalipsy.

Wizje Apokalipsy spełnionej obrazuj± również liczne dzieła literatury wojenno-okupacyjnej i powojennej: Zofia Nałkowska - "Medaliony", Tadeusz Borowski - opowiadania, Gustaw Herling-Grudziński - "Inny ¶wiat", Hanna Krall - "Zd±żyć przed Panem Bogiem", Kazimierz Moczarski - "Rozmowy z katem", Miron Białoszewski - "Pamiętnik z powstania warszawskiego".

Tadeusz Konwicki "Mała apokalipsa" - przepowiednia upadku ¶wiata pogr±żonego w totalitarnym systemie, przedstawiona rzeczywisto¶ć jest ¶wiatem apokaliptycznym. Tadeusz Konwicki ukazuje w swoim dziele mał±, nasz±, polsk± apokalipsę: realia kraju zobrazowane s± jako chaos, nie ma ludzi cnotliwych (pozostali tylko zdrajcy, przekupni i przestraszeni), system - powoduje całkowity upadek warto¶ci i staje się normalno¶ci±. "Mała" apokalipsa oznacza również apokalipsę prywatn±, bohater ma zaprotestować aktem samospalenia, mówi: "mój własny koniec ¶wiata", jest to apokalipsa w prywatnym rozrachunku bohatera. Oto dwa charakterystyczne fragmenty powie¶ci:

a) "Oto nadchodzi koniec ¶wiata (...). Koniec mojego osobistego ¶wiata. Ale zanim mój wszech¶wiat rozpadnie się w gruzy, rozsypie się na atomy, (...) czeka mnie jeszcze ostatni kilometr mojej Golgoty..."

b) "Mam wrażenie jakby ten kraj naprawdę umierał (...). Nasza nędza współczesna jest przezroczysta jak szkło i niewidzialna jak powietrze (...). Nasza nędza to łaska totalnego państwa, łaska, z której żyjemy."

2. Motyw "marno¶ć nad marno¶ciami" z Księgi Koheleta.

Człowiek jest poddany nieustannemu prawu przemijania, które sprawia, że człowiek nie zaznaje szczę¶cia, gdyż bogactwo, m±dro¶ć i rozum przemijaj±. Nieprzemijalna jest ziemia i słońce, a słaby i kruchy człowiek to marno¶ć. Motyw ten często wykorzystywany jest do ukazania "chwilowo¶ci i krótko¶ci" ludzkiej egzystencji.

¦REDNIOWIECZE:

"Rozmowy Mistrza Polikarpa ze ¶mierci±" - ¶mierć nie ma zrozumienia dla nikogo i niczego, zrównuje ludzi, nie jest ważne pochodzenie ani sprawowane urzędy.

RENESANS:

Jan Kochanowski - fraszki: "Na różę", "O żywocie ludzkim" - niszcz±ce działanie czasu jest nieuniknione, czas wszystko zmienia i jeste¶my bezradni wobec jego potęgi.

Jan Kochanowski Pie¶ń IX - nie ma na ¶wiecie nic wiecznego, nie ma wiecznie szczę¶liwego życia.

BAROK:

Daniel Naborowski "Marno¶ć" - żywot ludzki przemija, ¶mierć ma moc nad życiem, ludzie hołduj±cy sprawom doczesnym poddaj± się złudzeniom, czas powoduje przemijanie.

Daniel Naborowski "Krótko¶ć żywota", "Do Anny" - fascynacja metafizyk± życia, ukazanie potęgi czasu, który triumfuje, wszystko przemija, ale autor wyznaje miło¶ć Annie, miło¶ć ta ma oprzeć się czasowi i trwać po wieki.

ROMANTYZM:

Juliusz Słowacki "Hymn (Smutno mi Boże)" - zachód słońca - potężne, nieprzemijalne dzieło Boga - budzi gorzk± refleksję o własnej przemijalno¶ci i krucho¶ci.

MŁODA POLSKA:

Do motywu "marno¶ć nad marno¶ciami" nawi±zuje dekadencki nurt poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Jana Kasprowicza i Leopolda Staffa.

3. Motyw Męki Pańskiej - cierpienia Chrystusa, który po¶więcił się dla zbawienia ¶wiata.

¦REDNIWIECZE:

"Żale Matki Boskiej pod krzyżem"

"Lament ¦więtokrzyski" jest to głos Bolej±cej Matki, jej skarga, płacz pod krzyżem Chrystusa. Jest to przede wszystkim lament matki płacz±cej nad synem, kobiety rozpaczaj±cej nad strat± dziecka, kobiety, która zwraca się do innych matek, ludziom opowiada swój ból.

MŁODA POLSKA:

Jan Kasprowicz "Hymn ¶więtego Franciszka z Asyżu" - postać ukrzyżowanego Chrystusa, którego niewinna ofiara życia jest najwyższym objawieniem bożej miło¶ci, zafascynowała poetę.

ROMANTYZM:

Motyw Męki Pańskiej szczególnego znaczenia nabrał w romantyzmie, w której to epoce charakterystycznym pojęciem ideologicznym był mesjanizm. Pojęcie to pochodzi od Chrystusa-Zbawiciela-Mesjasza. Oczekiwanie na Zbawiciela było istotne dla Polski, dla której zbawienie oznaczało wyzwolenie się spod niewoli.

Adam Mickiewicz "Dziady" cze¶ć III - mesjanizm jednostkowy, gdzie Mesjaszem jest bohater, jednostka ludzka, któr± w "Widzeniu księdza Piotra" okre¶lono tajemniczym mianem "czterdzie¶ci i cztery". Mesjanizm narodowy polegał na przypisaniu narodowi polskiemu wielkiej roli w kwestii zbawienia ¶wiata, wyzwolenia go spod ucisku, niewoli, tyranii. Polska jawi się jako 'Chrystus narodów', a jej dzieje przedstawione s± na wzór Męki Pańskiej. Niewola i cierpienia Polski pod zaborami maja odkupić wolno¶ć innych narodów.

Adam Mickiewicz "Księgi narodu" i "Księgi pielgrzymstwa polskiego" - hasło Polski jako Mesjasza i narodu wybranego.

Juliusz Słowacki "Kordian" - poeta podj±ł w±tek mesjanizmu jednostki wyj±tkowej (poety), interpretuj±c mesjanizm jako obłęd (przedstawia urojenia "mesjaszy" w domu wariatów).

4. Motyw genezyjski. Motyw stworzenia ¶wiata wg Księgi Genesis był często interpretowany przez wielkich poetów.

RENESANS:

Jan Kochanowski Pie¶ń XIX - nawi±zanie do toposu stworzenia ¶wiata ma charakter argumentacyjny i podkre¶la walory artystyczne pie¶ni.

Jan Kochanowski Pie¶ń XXV - "Hymn do Boga", poeta szuka argumentów, by przekonać ludzi, że ¶wiat jest tworem Boga. Opis stworzenia ¶wiata potraktowany jest cało¶ciowo.

ROMANTYZM:

Adam Mickiewicz "Oda do młodo¶ci" - motyw biblijnego tworzenia ¶wiata służy podniesieniu rangi przemian.

LITERATURA WSPÓŁCZESNA:

Czesław Miłosz "Słońce" - autor wykorzystał motyw stworzenia ¶wiata, by zwrócić uwagę na słońce, które stało się dla poety Ľródłem refleksji na temat istnienia.

5. Motyw niezawinionego cierpienia z Księgi Hioba.

ROMANTYZM:

- Motyw niezawinionego cierpienia możemy kojarzyć z cierpieniem narodu polskiego pod zaborami (patrz pkt. 3 - Romantyzm).

- Adam Mickiewicz "Dziady" cze¶ć III - autor oddaje hołd męczeństwu polskiej młodzieży, przedstawia wywózki, więzienie, przesłuchania.

Cierpienie mogło przybierać również inne formy:

- cierpienie z miło¶ci :

a) Johan Wolfgang Goethe "Cierpienia młodego Wertera" - Werter jest zakochany w Lottcie, która ma już innego narzeczonego, nieszczę¶liwe perypetie miłosne kończ± się samobójstwem pełnego rozdarcia bohatera (postawa młodego człowieka stała się kultowa dla epoki romantyzmu).

b) Adam Mickiewicz "Dziady" cze¶ć IV - tragiczna miło¶ć Gustawa i Pasterki, Ona nie może wyj¶ć za niego za m±ż, gdyż On nie jest odpowiedni± parti±. On - Gustaw - cierpi do granic obł±kania i usiłuje popełnić samobójstwo.

c) Juliusz Słowacki "Kordian" - zakochany Kordian popełnia samobójstwo, gdy ukochana (Laura) odpycha go.

- cierpienie z powodu tęsknoty za ojczyzn±:

a) Juliusz Słowacki "Hymn (Smutno mi Boże)" - tęsknota przybiera formy różnych obrazów (np. płacz dziecka za odchodz±c± matk±), pogłębia j± widok polskich bocianów "sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem".

b) Cyprian Kamil Norwid "Moja piosenka II" - cierpienie z powodu tęsknoty za krajem: Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba podnosz± z ziemi przez uszanowanie dla darów nieba, Tęskno mi Panie...

6. Motyw Arki Przymierza.

RENESANS:

- Ksi±dz Piotr Skarga "Kazania sejmowe" - w Pierwszym kazaniu sejmowym autor podkre¶la u Mojżesza m±dro¶ć "z nieba" w sprawowaniu władzy nad ludem.

- Adam Mickiewicz "Pie¶ń Wajdeloty" z "Konrada Wallenroda" - obecno¶ć motywu biblijnej Arki Przymierza z czasów Mojżesza, poezja organizuje więĽ, ł±czno¶ć pomiędzy starszymi a młodszymi pokoleniami narodu, a tym samym jest wielk± sił± scalaj±c± naród, stanowi±c± o jego istnieniu. I tak wła¶nie głosi wymowny cytat: O wie¶ci gminna! Ty arko przymierza Między dawnymi i młodszymi laty. W tobie lud składa broń swego rycerza, Swych my¶li przędzę i swych uczuć kwiaty.

Motywy w baroku.

Motyw miło¶ci był jednym z czę¶ciej pojawiaj±cych się tematów w twórczo¶ci barokowej. Nawi±zaniem do niego jest sonet J. A. Morsztyna "Cuda miło¶ci". Utwór mówi o cierpieniach, których Ľródłem jest miło¶ć. Miło¶ć jest, według poety, uczuciem skomplikowanym, co podkre¶laj± zreszt± licznie użyte paradoksy. Ostateczne wyrażenie barokowego konceptu (zgodnie z zasad± budowy barokowego utworu) następuje w zakończeniu wiersza. Zawarty jest on w poincie, z której wynika, że Ľródłem wszelkich cierpień podmiotu lirycznego s± piękne oczy dziewczyny przed urokiem których nie sposób się wybronić - nawet chłodny rozum i umysł pozostaj± bezsilne.

W innym utworze Morsztyna - sonecie "Do trupa" zestawione s± obok siebie ¶mierć i miło¶ć. Zaskakuj±ce porównanie człowieka żyj±cego z położeniem, w jakim znajduje się trup ma zaskoczyć czytelnika i doprowadzić go do zaskakuj±cych wniosków. Utwór ma charakter monologu lirycznego, skierowanego do tytułowego trupa. W pierwszej czę¶ci podmiot liryczny wylicza podobieństwa, jakie ł±cz± go z nieboszczykiem: obaj s± zabici, bladzi, bezrozumni, skrępowani i wtr±ceni w ciemno¶ć. Jednak druga czę¶ć sonetu przynosi opis różnic. Trup bowiem milczy, kochanek może się za¶ skarżyć. Zmarły nic już nie czuje - żyj±cy cierpi natomiast straszliwe katusze. Z zestawienia tych analogii i sprzeczno¶ci nasuwa się paradoksalny wniosek - iż zmarły jest w znacznie lepszej sytuacji niż żyj±cy. Zdumiewać może więc tak zaskakuj±ce przedstawienie obrazu zakochanego człowieka, z którego wynika, iż lepiej być martwym niż zakochanym.

Inny poeta barokowy, Daniel Naborowski, stwierdza jednak, iż jedyn± trwał± i istotn± warto¶ci± doczesnego ¶wiata jest wła¶nie miło¶ć. Taki wniosek narzuca się po lekturze jego utwory "Do Anny". Podmiot liryczny gromadzi liczne przykłady nietrwałych zjawisk, by ostatecznie zaskoczyć czytelnika stwierdzeniem, iż

"Czasowi zgoła wszytko na ¶wiecie hołduje.

Szczyra miło¶ć ku tobie, Anno (...) nigdy nie ustanie".

Innymi tematami, które pojawiaj± się w literaturze barokowej, a które nierozerwalnie splataj± się z sob± s± motywy ¶mierci, przemijania i marno¶ci. Najsilniej jest to zaakcentowane i ukazane w wierszu Daniela Naborowskiego "Marno¶ć". W utworze podmiot liryczny stwierdza, iż cały ¶wiat pogr±żony jest w pogoni za dobrami doczesnymi, stanowi±cymi jednak jedynie pył (ow± tytułow± marno¶ć) w stosunku do wielko¶ci Boga. Rozmiłowanie w marno¶ci oddala ludzi od Boga. Marno¶ci± s± sprawy ziemskie, materialne, doczesne - które w życiu przemijaj±, nie s± zbyt trwałe. Nic, co ziemskie, nie daje człowiekowi szczę¶cia. Jedyn± stał± warto¶ci± jest Bóg. Trzeba więc w swym postępowaniu zachować umiar - nie należy jednak odrzucać wszystkich warto¶ci doczesnych. Dobre życie, pobożne i uczciwe, pamięć o karze za grzechy oraz dobrze pojęta bojaĽń boża sprawiaj±, iż bez obaw można oczekiwać ¶mierci i kresu swoich dni.

Kolejnym utworem, poruszaj±cym podobn± tematykę ¶mierci i przemijania, jest kolejny wiersz Naborowskiego, "Krótko¶ć żywota". S± to typowe dla baroku rozważania nad ulotno¶ci± i znikomo¶ci± ludzkiej egzystencji. Jest to także przejaw fascynacji przemijaniem i ¶mierci±. Poeta patrzy na kwestię życia ludzkiego zestawion± razem z wieczno¶ci±. Z perspektywy tej nie sposób nie dostrzec, jak jest ono ulotne i nietrwałe. Nie sposób zatrzymać upływaj±cego czasu. Życie ludzkie to tylko "dĽwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt". Nic nie trwa wiecznie, nic się nie powtarza, wszystko przemija.

---