1999-03-02

PRYWATYZACJA GOSPODARKI NARODOWEJ - ISTOTA

PROBLEMU

Dokonywane w naszym kraju procesy transformacji ustrojowej, obej­mują obok zmian układów politycznych i społecznych także zmiany układów ekonomicznych.

W obszarze tych ostatnich zasadniczą rolę przy­pisuje się przywróceniu tradycyjnych mechanizmów rynkowych, wśród których pod­stawowe znaczenie mają procesy prywatyzacji.

Ponieważ pro­cesy te są sto­sunkowo nowym zjawiskiem w polskiej rzeczywistości go­spodarczej ko­niecznym staje się ich przybliżenie, poprzez:

• określenie istoty, celów i rodzajów prywatyzacji;

• przedstawienie metod i zasad prywatyzacji;

• zobrazowanie uwarunkowań procesów prywatyzacyjnych.

Istota, cele i rodzaje prywatyzacji

Prywatyzacja najczęściej określana jest jako proces ekonomiczny prowadzący do przejmowania własności społecznej, państwowej przez osoby prywatne w celu efektywniejszego wykorzystania majątku produk­cyjnego przez stworzenie silniejszej motywacji, wynikającej z prawa wła­sności.

W ostatnich latach zajęła ona pierwsze miejsce wśród zjawisk cha­rak­teryzujących współczesną gospodarkę światową.

Zgodnie z jej istotą prze­kształcenie sektora państwowego w sektor prywatny, następuje z chwilą przekazania przez państwo praw własności do całości lub części majątku przedsiębiorstwa konkretnej osobie fizycznej lub prawnej w wy­niku czego następuje zmniejszenie stopnia zaangażowania państwa w go­spodarkę.

Oznacza to, że pierwszoplanowym zadaniem prywatyzacji jest zmiana stosunków własnościowych.

Inaczej traktuje się prywatyzację w państwach o utrwalonych me­cha­nizmach gospodarki rynkowej. Jest ona postrzegana jako jedno z waż­niej­szych źródeł pozyskiwania środków finansowych przez budżet pań­stwa.

Ekonomiści zachodni przez prywatyzację rozumieją „cesję aktywów publicznych na rzecz osób bądź jednostek prywatnych dla poprawy efek­tyw­ności istniejącego kapitału (po jasnym i jednoznacznym wprowadzeniu w ży­cie gwarancji konstytucyjnych i prawnych)”.

Podobne poglądy dominują w polskiej literaturze ekonomicznej.

Naj­bardziej ogólnie a jednocześnie w sposób wiążący ideę prywatyzacji określa „Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych”.

Stwier­dza się w niej, że „Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych polega na udostępnie­niu osobom trzecim akcji lub udziałów w spółkach z wyłącz­nym udziałem Skarbu Państwa, powstałych z przekształcenia przedsię­biorstwa, na udostęp­nieniu osobom trzecim mienia przedsiębiorstwa lub sprzedaży przedsiębior­stwa”.

Według byłego ministra przekształceń własnościowych J. Lewan­dowskiego, prywatyzacja to zmiana proporcji wła­snościowych w gospo­darce na korzyść sektora prywatnego.

Do takiego rozumowania prywatyzacji odwołują się także inni eko­no­miści opatrując je jednocześnie swymi komentarzami.

Najczęściej pro­ble­matykę prywatyzacji w literaturze ekonomicznej podejmuje się bez jej szcze­gółowego definiowania, a co najwyżej od wskazania jej celu gene­ralnego lub umiejscowienia jej w obszarze rozwiązań systemowych (R. Bugaj, R. Kraw­czyk, M. Guzek, I. Ignaciuk).

Wybór strategii prywatyzacji nie jest zadaniem łatwym, bowiem wy­maga:

• uwzględniania specyfiki rozwoju danego kraju,

• a doświadczeń i wnio­sków z innych państw nie można i nie da się bezkrytycznie przenieść na grunt polskiej rzeczywistości.

Oprócz celów związanych z poprawą funkcjonowania przedsię­biorstw oraz zwiększenia dochodów budżetu państwa występują dodat­kowe prze­słanki prywatyzacji, do których możemy zaliczyć:

• wzmocnienie pozycji rządu;

• wzmocnienie konkurencyjności w gospodarce;

• rozwój i umocnienie rynku kapitałowego.

Wzmocnienie pozycji rządu może mieć na celu: zmniejszenie ob­ciążeń budżetu państwa związanych z subsydiowaniem nieefektywnych, nierzadko deficytowych przedsiębiorstw państwowych; poprawę docho­dów budżetu ze sprzedaży zakładów oraz zwiększenie wpływów podat­kowych od firm pry­watnych w przyszłości.

Realizacja tego celu stwarza warunki dla koncentrowania się po­szcze­gólnych ministerstw na ważnych kierunkach polityki gospodarczej państwa i bezpośrednim wprowadzaniu w życie przyjętych ustaleń.

Wzmocnienie konkurencyjności w gospodarce ma na celu po­prawę działania przedsiębiorstwa, z czego korzystają zarówno dostawcy dóbr lub usług (wzrost zysku), jak i odbiorcy (niższe ceny, wyższa ja­kość). Jest to możliwe wyłącznie w warunkach konkurencji, której nie ogranicza pań­stwo lub monopolistyczna pozycja przedsiębiorstwa pry­watnego.

Uznanie wzmocnienia konkurencji za uzupełniający cel prywatyza­cji wpływa na wybór określonej metody prywatyzacji.

Rozwój i umocnienie rynku kapitałowego jest szczególnie istotne w krajach, w których rynek kapitałowy zupełnie nie istniał (kraje postko­muni­styczne) lub w tych gospodarkach rynkowych, w których zwykłą metodą zdobywania kapitałów przez przedsiębiorstwa były kredyty ban­kowe.

Pojawienie się dodatkowych, niejako uzupełniających celów pry­waty­zacji, mających wpływ na jej przyśpieszenie, wynika ze sprzężenia zwrot­nego między globalizacją rynków finansowych i handlowych a for­mami wła­sności.

Uogólniając problematykę celów prywatyzacji można stwierdzić, że ma ona na celu: poprawę efektywności działania przedsię­biorstw i szybkie przekształcenie dominującego sektora państwowego w sektor pry­watny.

Światowe doświadczenia z realizacji procesów prywatyzacyjnych (za­łącznik 1) wskazują na istnienie wielu rodzajów tego procesu - nazy­wanych także procedurami lub ścieżkami prywatyzacyjnymi.

Najczęściej - w zależności od przyjętych kryteriów - wyróżnia się:

• ze względu na charakter oddziaływania: prywatyzację pośrednią (na­zywaną kapitałową) i prywatyzację bezpośrednią (likwidacyjną);

• ze względu na zakres: prywatyzację masową (po­wszechną)

i prywatyzację ograniczoną;

• ze względu na źródła inicjacji: prywatyzację odgórną (rzą­dową) i prywatyzację założycielską (oddolną, inicjującą);

• ze względu na ramy: prywatyzację małą, średnią i dużą.

W polskich koncepcjach prywatyzacyjnych i ich realizacji akcepta­cję zyskały wszystkie z wskazanych ścieżek prywatyzacyjnych, chociaż w zróż­nicowanym zakresie. Za wiodąca uznać jednak trzeba prywatyzację kapita­łową nazywaną także pośrednią i prywatyzację likwidacyjną nazy­waną bez­pośrednią (schemat 1).

Istotą prywatyzacji kapitałowej jest:

• sprzedaż większościowego pakietu akcji / udziałów inwestorowi (gru­pie in­westorów) polskiemu lub zagranicznemu w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia do nego­cjacji, przetargu;

• sprzedaż w drodze publicznej emisji akcji (oferta publiczna). Prze­prowadza się ją etapowo (schemat 2).

Pierwszym etapem prywatyzacji kapitałowej jest przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Pań­stwa, czyli tzw. komercjalizacja. Jedynym właścicielem całego pakietu akcji pozo­staje Skarb Państwa.

Drugi etap prywatyzacji kapitałowej polega na sprzedaży jednooso­bo­wej spółki Skarbu Państwa (JSSP).

Prywatyzacji tego typu podda­wane są przedsiębiorstwa duże, znajdujące się w dobrej kondycji finan­sowej.

W myśl obowiązujących dotychczas przepisów można sprzedać:

• do 80 % ak­cji /udziałów (do 15 % przeznacza się dla pracowników nieodpłatnie, a 5 % na rezerwę reprywatyzacyjną).

• Rolnikom lub ryba­kom przysługuje również prawo do nieodpłatnego nabycia do 15 % ak­cji spółki należącej do Skarbu Państwa, wg stanu sprzed zbycia pierw­szych akcji na zasadach ogólnych .

Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji może być wykorzystane przez uprawnionych pracowników oraz rolników lub rybaków tylko w jednej spółce.

Nabyte akcje nie mogą się stać przedmiotem obrotu przed upływem dwóch lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierw­szych akcji na zasadach ogólnych, z tym że akcje nabyte przez pracow­ników pełnią­cych funkcje członków zarządu spółki - przed upływem trzech lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na za­sadach ogólnych .

Istotą zaś prywatyzacji likwidacyjnej jest zmiana formy własności przedsiębiorstwa państwowego (połączona z jego likwidacją) przebie­ga­jąca bez uprzedniej komercjalizacji, czyli przekształcenia w spółkę prawa han­dlowego.

Może się ona odbywać poprzez:

• sprzedaż przedsiębiorstwa;

• wniesienie przedsiębiorstwa do spółki;

• oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.

Prywatyzacji likwidacyjnej mogą podlegać przedsiębiorstwa pań­stwowe, które spełniają łącznie następujące przesłanki:

• zatrudnienie 31 grudnia roku poprzedzającego rok wydania zarządzenia o prywatyzacji bezpośredniej nie przekracza 500 osób;

• wartość sprzedaży towarów i usług w roku poprzedzającym rok wyda­nia za­rządzenia o prywatyzacji bezpośredniej nie jest wyższa od rów­nowartości w złotych polskich kwoty 6 milionów ECU, obliczonej wg kursu kupna ogło­szonego przez NBP na 31 grudnia roku poprzedzają­cego rok wydania zarzą­dzenia o prywatyzacji bezpośredniej;

• wysokość funduszy własnych 31 grudnia roku poprzedzającego rok wydania zarządzenia o prywatyzacji bezpośredniej nie jest wyższa od równowartości w złotych polskich kwoty 2 milionów ECU, obliczonej wg kursu kupna ogło­szonego przez NBP na ten dzień.

Prywatyzację bezpośrednią (likwidacyjną) - podobnie jak kapita­łową - przeprowadza się etapowo (schemat 3).

Metody i zasady prywatyzacji

Do metod związanych pośrednio z prywatyzacją (działania przed­ pry­watyzacyjne) zalicza się:

• restrukturyzację,

• komercjalizację i

• kontrakty mene­dżerskie nie prowadzące do prywatyzacji.

Restrukturyzacja jest to zwiększenie atrakcyjności przedsiębior­stwa w oczach potencjalnych inwestorów, a nierzadko jest to warunek sprzedania danej firmy.

Celem jej jest wzrost wartości rynkowej przedsię­biorstwa - osiągany za pomocą nakładów - które są ponoszone przy uwzględnieniu ich wpływu na przyszłe dochody z prywatyzacji.

W przy­padku przedsiębiorstw państwowych przeznaczonych do prywatyzacji chodzi nie tylko o poprawę sytuacji finansowej firmy, ale przede wszyst­kim o zwiększenie jej zdolności do przynoszenia zysku w przyszłości.

Z punktu widzenia sposobów poprawy sytuacji finansowej firmy można wyróżnić dwa rodzaje restrukturyzacji: ogólną i finansową.

Restrukturyzacja ogólna polega na uruchomieniu prostych możli­wości poprawy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w zakresie uspraw­nienia pro­cesu gospodarczego, w tym talentów jego menedżerów.

Może to się odbywać m.in.: poprzez racjonalizację procesów wytwórczych, zatrud­nienie, organiza­cję pracy i zarządzania.

Restrukturyzacja finansowa oparta jest na pomocy spoza przed­się­bior­stwa. Może ona dotyczyć:

• dokapitalizowania firmy (zwiększenie kapitału) przez organy założy­cielskie, banki, międzynarodowe instytucje finansowe, a także akcjona­riuszy;

• oddłużenia firmy poprzez redukcję jej długów w wyniku umowy za­wartej z wierzycielami.

• Może to być zamiana długów firmy na akcje, redukcja dłu­gów bez rekompensaty lub z częściową rekompensatą ze strony dłużnika, pokrycie przez państwo części lub całości długów firmy.

Restrukturyzacja przedsiębiorstw państwowych przed ich prywaty­zacją w jest pro­blemem złożonym nie tylko z braku środków finansowych w bu­dżecie na ten cel, ale przede wszystkim dlatego, że odbywa się ona w kontekście restruktu­ryzacji całej gospodarki.

Komercjalizacja polega na przekształceniu przedsiębiorstwa pań­stwo­wego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Nie jest to prywaty­zacja, gdyż nie następuje zmiana właściciela przedsiębiorstwa lecz jedynie jego formy prawnej. Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa mogą być prywatyzo­wane za pomocą różnych metod, co należy od przyjętej w da­nym kraju poli­tyki prywatyzacyjnej.

Kontrakty menedżerskie nie prowadzące do prywatyzacji, to specy­ficzna grupa działań związanych z przekształceniem sektora pań­stwo­wego.

Pomysł tych kontraktów zrodził się z przekonania, że jeżeli nie można szybko sprywatyzować przedsiębiorstwa z powodu braku chętnych do jego zakupu lub z przyczyn politycznych, to trzeba sprywatyzować samą czynność zarządzania.

„Prywatyzowanie zarządzania” obejmuje:

• wszystkie odmiany różnych technicznych rozwiązań, w tym także leasing, kontrakty na wyko­nywanie usług na podstawie umów ryczałtowych i kon­cesje.

Uogólniając można stwierdzić, że metody stosowane w działaniach przed prywatyzacyjnych nie prowadzą do zmiany struktury własności przedsię­bior­stwa, lecz są kierowane na łagodzenie skutków istnienia w gospodarce sek­tora państwowego.

Do metod związanych bezpośrednio z prywatyzacja zalicza się:

• sprzedaż (przekazanie) całości, części lub elementu majątku przedsię­biorstwa państwowego za symboliczną kwotę;

• zamianę długów na akcje przedsiębiorstwa;

• bezpośrednią sprzedaż lub leasing;

• aukcje;

• przetarg otwarty lub zamknięty;

• sprzedaż przedsiębiorstwa pracownikom;

• kontrakty menedżerskie;

• tworzenie spółek z udziałem kapitału zagranicznego;

• publiczna oferta sprzedaży akcji.

Sprzedaż (przekazanie) całości, części lub elementów majątku przed­siębiorstwa państwowego za symboliczną kwotę - realizowana jest wówczas, gdy przedsiębiorstwo państwowe nie znajduje nabywcy i zagro­żone jest li­kwidacją, bez żadnych perspektyw dalszego funkcjono­wania.

Jest to najła­twiejsza metoda prywatyzacji, gdyż:

• nie wymaga skom­pliko­wanych zabiegów związanych z wyceną, restrukturyzacją, dysku­sjami z załogą itp.

Umowa sprzedaży powinna zawierać wyraźne określenie zobowią­za­nia przyszłego nabywcy, łącznie z terminami ich realizacji oraz wska­zaniem organu, który będzie kontrolował ich wykonanie.

Metoda ta rzadko wykorzystywana jest w gospodarce rynkowej, gdyż otoczenie rynkowe firm państwowych pozwala na wcześniejsze ujawnienie prawdy o ich stanie, zanim utracą jakąkolwiek wartość.

Zamiana długów na akcje przedsiębiorstwa, dotyczy rzeczywi­stej wartości przedsiębiorstwa, którego akcje wierzyciel może otrzymać w za­mian za wierzytelności, których dłużnik nie jest w stanie spłacić. Jest to me­toda prywatyzacji budząca wiele wątpliwości.

Ryzyko transakcji ob­ciąża wyłącznie wierzyciela, u dłużnika następuje w bilansie tylko zmiana struk­tury pasywów.

Przedstawiona metoda dotyczy przede wszystkim państw Europy Środkowej i Wschodniej, w których zadłużenie przedsiębiorstw jest pro­ble­mem szczególnie trudnym do rozwiązania.

Bezpośrednia sprzedaż lub leasing, dotyczy prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw. Metoda ta odnosi się do sprzedaży majątku przed­siębiorstw wybranej osobie bez pośrednictwa aukcji, przetargu czy publicz­nej oferty.

Chodzi tu o szybkie znalezienie inwestora, który uchro­niłby upa­dającą firmę przed likwidacją.

Przy sprzedaży bezpośredniej powstaje problem ograniczoności ka­pi­tału, którym dysponuje nabywca. Wówczas wykorzystywany jest le­asing.

Leasing, to atrakcyjny sposób na pokonywanie trudności finanso­wych inwestorów. Raty leasingowe obciążają koszty danego okresu spra­woz­dawczego, zmniejszając podstawę opodatkowania, natomiast w przy­padku kredytu tylko odsetki od pożyczonej kwoty ujmowane są w ciężar kosztów.

Niebezpieczeństwo leasingu występuje wówczas gdy podlega mu całe przedsiębiorstwo. Zachodzi wówczas niebezpieczeństwo, że leasin­gobiorca wskutek braku niezbędnych kapitałów na inwestycje nie będzie rozwijał za­kładu, a nawet doprowadzi do jego zrujnowania. Szczególnie zagraża to fir­mom prywatyzowanym za pomocą tzw. leasingu pracowni­czego.

Aukcja, to metoda prywatyzacji dotycząca sprzedaży przedsię­biorstw małych i średnich. Uważana jest za najbardziej obiektywną me­todę prywaty­zacji, pod warunkiem, że informacje o jej organizowaniu wy­starczająco wcześnie ogłoszone są publicznie i docierają do zainteresowa­nych. Nie wy­maga skomplikowanych wycen przedsiębiorstwa, gdyż cena sprzedaży usta­lona jest w czasie aukcji i z zasady jest to wartość księgowa firmy, skorygo­wana w górę lub w dół.

Przetarg otwarty lub zamknięty, to jedna z metod prywatyzacji. Prze­targ otwarty jest najlepszą metodą prywatyzowania tych przedsię­biorstw, w przypadku których obok celu podstawowego - przekazania przedsiębiorstwa w ręce prywatne - państwo chce zrealizować

Cele dodatkowe: utrzymanie zatrudnienia, inwestowanie w rozwój za­kładu, ochrona środowiska, spłacanie długów, udział w ogólnych działa­niach spo­łeczności lokalnej i inne.

Przetargi zamknięte organizuje się wówczas, gdy do przetargu za­pra­sza się tylko wybranych inwestorów.

Sprzedaż przedsiębiorstwa pracownikom, budzi najwięcej kon­tro­wersji spośród wszystkich metod prywatyzacji.

Dotyczy to przede wszyst­kim zróż­nicowanych stanowisk związanych z odpowiedzią na py­tanie:

Czy i w jakim zakresie akcjonariat pracowniczy (w gospodarkach rynkowych dotyczy przedsiębiorstw państwowych i prywatnych) powi­nien być wyod­rębniony z powszechnego akcjonariatu ? - czyli jednakowych szans w dostę­pie do akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw inwestorów zainteresowa­nych ich zaku­pem.

Tworzenie spółek pra­cowniczych ma znaczenie marginesowe jako metoda prywatyzacji.

Nieocze­kiwanie metoda ta stała się jedną z głównych metod prywatyzacji polskich przedsiębiorstw małych i średnich.

Spółka pracownicza, jest to kapitałowa spółka prawa handlowego, po­wstająca w momencie gdy pracownicy kupią przedsiębiorstwo lub udziały w nim, należące wcześniej do państwa, przy czym realizacja tej metody pry­watyzacji jest obwarowana szeregiem warunków, które muszą być spełnione.

Generalny zarzut w odniesieniu do spółek pracowniczych wynika z przekonania, że występuje w nich konflikt interesów pracownika - wła­ści­ciela i pracownika - pracobiorcy.

Kontrakty menedżerskie, dotyczyć mogą tych przedsiębiorstw pań­stwowych, które powinny być poddane restrukturyzacji, zanim zostaną spry­watyzowane. Organ odpowiedzialny za prywatyzację może zawrzeć umowę z grupą menedżerów, której przedmiotem będzie przeprowadzenie restruktu­ryzacji danej firmy i doprowadzenie do przekazania w ręce pry­watnego in­westora co najmniej 51 % jej akcji lub udziałów.

Kontrakty menedżerskie jako metoda prywatyzacji znane są w go­spo­darkach rynkowych, natomiast nie mają szerszego zastosowania w krajach znajdujących się w okresie przejściowym. Jedynie polskie Mini­sterstwo Przekształceń Własnościowych zaproponowało przedsiębior­stwom w drugiej połowie 1993 r. zastosowania tej metody, opracowując program pt. „Prywa­tyzacja z restrukturyzacją”.

Kontrakty menedżerskie z zasady dotyczą tych przedsiębiorstw, które nie mogą liczyć na uczestnictwo w programie powszechnej prywatyzacji ze względu na brak możliwości jednoczesnego spełnienia dwóch kryte­riów: od­powiednio wysokich obrotów i dodatniego wyniku finansowego.

Tworzenie spółek z udziałem kapitału zagranicznego - joint ventu­res nie różni się od innych spółek powstałych w wyniku wzajemnej umowy mię­dzy partnerami.

Joint ventures, czyli wspólne przedsięwzięcia, jest rodzajem spółki, która powstaje w wyniku umowy dwóch lub więcej stron zamierzają­cych wspólnie prowadzić działalność gospodarczą.

Jest to jedna z najbardziej pożądanych metod prywatyzacji w krajach postkomu­nistycznych przekształ­cających swój sektor państwowy - z udziałem part­nerów zagranicznych - gdyż cierpi on powszechnie na brak kapitałów, niezbędnych do uratowania nierzadko dobrych przedsiębiorstw.

Tego ro­dzaju spółki tworzone są naj­chętniej w krajach o ustabilizowanej sytuacji politycznej, prawnej i finanso­wej.

Pozytywną cechą tej metody prywatyzacji jest to, że inwestor wnosi do nowej spółki kapitał niezbędny do jej restrukturyzacji, a nierzadko wręcz przetrwania. W przypadku sprzedaży całego przedsiębiorstwa do­chody z prywatyzacji jednorazowo zwiększają wpływy budżetu, a losy sprzedanej firmy zależą od zdolności i możliwości nowego właściciela w zakresie zdo­bycia kapitałów niezbędnych do restrukturyzacji firmy.

Publiczna oferta sprzedaży akcji polega na tym, że firma, która chce ją ogłosić jest bardzo dokładnie sprawdzana, zanim zostanie dopusz­czona do publicznego obrotu. Organem odpowiedzialnym za tę kontrolę jest komisja papierów wartościowych.

Do głównych cech publicznej oferty sprzedaży akcji - jako metody prywatyzacji - można zaliczyć:

• metoda ta dotyczy tych przedsiębiorstw, które spełniają określone wa­runki, sformułowane przez organy odpowiedzialne za obrót papierami wartościo­wymi. Chodzi przede wszystkim o dobrą kondycję finansową firm i wysoką zyskowność;

• metoda ta może być stosowana w kraju, który posiada rynek kapita­łowy, wraz z podstawową jego instytucją jaką jest giełda papierów wartościowych;

• wcześniejszą restrukturyzację przedsiębiorstwa państwowego i prze­kształce­nie go w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa;

• akcje mogą być proponowane po stałych cenach w momencie emisji, albo mogą być składane oferty z cenami proponowanymi przez zainte­resowanych przy ustalaniu minimalnej ceny akcji;

• emisja akcji może być zabezpieczona przez bank, który odgrywa rolę gwa­ranta emisji;

• akcje mogą być oferowane na rynkach krajowych lub zagranicznych zgodnie z zasadami obrotu papierami wartościowymi w danym kraju;

• sprzedaż akcji danego przedsiębiorstwa może się odbywać etapami, w zależ­ności od tego, ile może ich wchłonąć rynek;

• akcje w momencie ich emisji mogą być podzielone na dwie grupy: dla inwe­storów strategicznych, kupujących znaczną pulę akcji oraz dla drobnych, pojedynczych inwestorów.

Każda realistyczna koncepcja prywatyzacji musi spełniać cztery wa­runki (cztery zasady):

• prywatyzacja musi być przeprowadzona szybko;

• prywatyzacja musi być społecznie akceptowalna;

• prywatyzacja musi zapewnić efektywną kontrolę nad tymi, którzy będą za­rządzać sprywatyzowanymi przedsiębiorstwami;

• prywatyzacja musi zapewnić dostęp do kapitału zagranicznego i zagra­nicznej wiedzy fachowej.

Pierwsza zasada mówiąca o tym, że prywatyzacja musi być prze­pro­wadzona szybko polega na tym, że powinna być ona natychmiastowym posu­nięciem umożliwiającym jak najszybsze przejście od przedsiębiorstw pań­stwowych do systemu rzeczywistej własności. Jeżeli prywatyzacja sta­nowi podstawę procesu restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych, to nie można przeprowadzić reformy gospodarczej bez radykalnej transfor­macji własnościowej.

Druga zasada - prywatyzacja musi być społecznie akceptowalna - uświadamia nam, że powstanie poziom zróżnicowania zamożności społe­czeństwa związany z podejmowaniem ryzyka w stosunku do interesów i nie­równomiernej dystrybucji towarów, co stwarza trwały podział między tymi, którzy je dostają i resztą. Może się to okazać szczególnie niebez­pieczne w Europie Wschodniej (w tym i w Polsce), gdzie ludzie przywykli do pewnej równości i gdzie klimat polityczny nie jest zbyt stabilny. Na­leży uważnie wybierać strategię prywatyzacji, tak by nie podsycać niepokojów wśród ludności, a otwierać perspektywę namacal­nych korzy­ści z powodzenia tego przedsięwzięcia.

Trzecia zasada - prywatyzacja musi zapewnić efektywną kontrolę nad tymi, którzy będą zarządzać sprywatyzowanymi przedsiębiorstwami - uświadamia nam, że odejście od biurokratycznej kontroli nad gospo­darką nie może ozna­czać usunięcia wszelkich mechanizmów kontrolnych w funkcjonowaniu przedsiębiorstw. Należy pamiętać o tym, że gdy elimi­nuje się mechanizmy kontrolne gospodarki nakazowej, to należy je zastą­pić czymś, co spełniałoby te same funkcje. W zachodniej gospodarce ryn­kowej rolę tę spełniają histo­rycznie ukształtowane instytucje kontrolne, traktowane tam jako oczywiste.

Czwarta zasada - prywatyzacja musi zapewnić dostęp do kapitału za­granicznego i zagranicznej wiedzy fachowej - uświadamia nam gwał­towną potrzebę dopływu zachodnich funduszy w celu modernizacji prze­starzałej infrastruktury gospodarki, wprowadzenie nowych technologii itp. Ponadto państwa Europy Wschodniej (w tym i Polski) potrzebują zachod­niej wiedzy menedżerskiej, bez której nie zdołają prawidłowo wykorzy­stać udostępnionej zachodniej pomocy finansowej i dostosować swojej produkcji do zachodnich standardów.

Uwarunkowania prywatyzacji

Wybór którejkolwiek z przedstawionych metod dotyczących pry­waty­zacji gospodarki narodowej zależy od wielu czynników, do których należy zaliczyć:

• wielkość przedsiębiorstwa (małe, średnie czy duże);

• gałąź przemysłu (czy jest to np.: przemysł paliwowo-energetyczny, a więc kapitało- i energochłonny, czy też np. elektroniczny, a więc energo- i mate­riałooszczędny - kumulujący w sobie postęp naukowo-techniczny);

• poziom rozwoju technicznego (czy produkcja przedsiębiorstwa opiera się na technologiach nowoczesnych i zaawansowanych, czy też na tra­dycyjnych i zacofanych);

• wpływ Centrum (czy jest on duży, czy mały);

• swobodę decyzyjną przedsiębiorstw (czy są one samodzielne, czy też wymu­szone);

• szybkość przekształceń (czy będzie ona mała, średnia czy też duża);

• społeczną podatność na transformację (czy jest ona mała, średnia czy duża);

• cechy charakterystyczne poszczególnych metod prywatyzacji (wady i zalety oraz ich spójność z zamierzeniami prywatyzacyjnymi);

• zasoby kapitałowe (czy są one duże, czy małe; czy wystarczą krajowe, czy też trzeba sięgnąć po zagraniczne);

• kondycję ekonomiczną przedsiębiorstw (czy jest ona dobra czy zła; czy przedsiębiorstwo jest mocno zadłużone, czy przynosi zyski; czy gospo­daruje efektywnie, czy też nie).

Są to więc determinanty odzwierciedlające całą sferę uwarunkowań wewnętrznych - przede wszystkim na płaszczyźnie ekonomicznej, ale rów­nież i społeczno-politycznej. Odzwierciedlają one również w pewnym zakre­sie i sferę uwarunkowań zewnętrznych procesu prywatyzacji.

Każdej z metod prywatyzacji można przypisać określone wady i za­lety.

Jednak o wyborze nie może decydować ilość wad i zalet danego rozwią­zania, lecz waga i ranga cech poszczególnych metod.

Obok istotnych cech konkretnej metody prywatyzacji, o jej wyborze decyduje także społeczna podatność na transformacje.

Decydują o niej - oprócz akceptacji samego procesu prywatyzacji - przede wszystkim za­soby finansowe osób fizycznych i prawnych. Wpływają one bowiem w sposób za­sadniczy na szybkość procesów prywatyzacyjnych.

Jeśli krajowe zasoby kapitału są zbyt małe, można odwołać się do ka­pitału zagranicznego, co jednak wymaga przyjęcia rozwiązań ułatwiają­cych przyciągnięcie inwestorów zagranicznych i ich udział w procesie prywatyza­cji.

Aby uniknąć jednak sytuacji godzących w interes narodowy, konieczna jest kontrola rządowa tego procesu.

Pozyskiwanie kapitału zagranicznego jest ściśle związane z uwa­run­kowaniami zewnętrznymi kraju przeprowadzającego restrukturyzację. Jeśli jest ona korzystna, to można liczyć na przyciągnięcie kapitału zagra­nicznego - jeśli zaś jest niekorzystna - to trzeba liczyć się z ograniczeniem ich do­pływu.

Uwzględniając wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania tego pro­cesu w naszym kraju uznać należy, że prywatyzacja gospodarki narodowej po­winna opierać się na zróżnicowanych metodach prowadzenia prywaty­zacji

Upadłość i bankructwo. Likwidacja przedsiębiorstwa

Wybrane pojęcia i procedury

Przedsiębiorstwo w procesie rozwoju ma swoje wzloty i upadki. Te ostanie mogą być wywołane bardzo różnymi przyczynami, poczynając od bieżącej niegospodarności poprzez niedostatki przedsiębiorczości, nieumie­jętność znalezienia sobie miejsca na rynku, aż po aktywność zbyt ryzykowną (błędy w przewidywaniu rozwoju sytuacji i warunkach funkcjonowania, po­rywanie się na zamierzenia ponad siły i możliwości.

Zatem upadki zdarzają się za­równo przedsiębiorstwom niegospodarnym i zbyt mało przedsiębior­czym, jak i nadmiernie, nierozważnie przedsiębiorczym.

Groźba popadnięcia w stan krytyczny jest więc bardzo ważnym czynnikiem skłaniającym do gospodarności i utrzymującym przedsiębiorczość w rozsąd­nych granicach.

Zagrożenie bytu przedsiębiorstwa w razie wystąpienia wad gospodar­ności lub przedsiębiorczości jest stopniowalne, a zatem w rozwoju przedsię­bior­stwa może pojawić się wiele stanów zagrożenia w tym stanów krytycz­nych.

Można mianowicie wyróżnić :

• Postępowanie naprawcze;

• Połączenia;

• Podział lub likwidacja

• Nie dopuszczając do prawdopodobnej upadłości....

• Postępowanie układowe;

• Układ z wierzycielami

Wymienione tu stadia łączenia, podziału, likwidacji i upadłości są niezbędne w sensie makroekonomicznym, oznaczają bowiem efektywnościową selekcję jednostek słabych.

Postępowanie naprawcze wszczyna się, gdy występują pierwsze po­ważne zagrożenia bytu przedsiębiorstwa np, odmowa kredytowania przez bank, wy­raźne pogorszenie wyników ekonomicznych, kurczenie się rynku czy zużycie ekonomiczne wyrobów.

Postępowanie to ma charakter zespołu przed­się­wzięć, które mają na celu zlikwidowanie przyczyn stanu zagrożenia - w praktyce często takie postępowanie usuwa jedynie skutki zagrożeń i niepra­wi­dłowości.

W latach 80-tych i 90-tych w polskich przedsiębiorstwach państwo­wych bardzo wiele programów naprawczych zakładało uzyskanie ulg podat­kowych lub dotacji a tylko niewielka ich część zawierała próby rewizji asor­tymentu produkcji, poprawę jakości, podjęcie działań marketingowych, przy­spieszenie wdrożenia nowej techniki czy technologii, poszukiwanie pełniej­szego wykorzystania posiadanych zapasów.

Ulgi podatkowe czy dotacje mogły jedynie na krótko odsunąć perspektywę upadłości.

Charakterystyczną cechą lat 90-tych w gospodarce jest przewidy­wanie powodzenia naprawy danego przedsiębiorstwa głównie na skłanianiu wierzycieli do poważnych ustępstw. Takie postępowanie przeczy zasadom rynkowym - to jest droga do nikąd.

Prawidłowe postępowanie naprawcze powinno mieć charakter grun­townej restrukturyzacji, modernizacji lub innych przedsięwzięć choć jego treść zależy oczywiście od charakteru zagrożenia, jego przyczyn i możliwo­ści przedsiębiorstwa.

Postępowanie naprawcze zarządza organ założycielski, który też ustanawia zarząd komisaryczny nad przedsiębiorstwem.

Pomoc państwa przedsiębiorstwom zagrodzonym upadłością jest zja­wi­skiem normalnym w gospodarce rynkowej, ale pomoc ta ma przede wszystkim nie dopuścić do nadmiernych wahań koniunktury i żywiołowego kształtowania się niebezpiecznych tendencji np. lawinowych upadłości.

Rzadkością jest jed­nak bezpośrednie zasilanie przedsiębiorstw (dotacje przedmiotowe i podmio­towe, ulgi podatkowe czy przejmowanie przez pań­stwo długów konkretnych przedsiębiorstw.

Najczęściej stosuje się gwarancje i poręczenia kredytowe a jeśli już kieruje się do przedsiębiorstwa pewne sumy to zwykle w ramach programów umacniania niektórych kierunków działalności przemysłowej. Chodzi więc przede wszystkim o stwarzanie szans i wspomaganie startu a nie zasilanie w miarę potrzeby

Przyczyny upadłości i bankructwa

W Polsce szybko rośnie liczba podmiotów gospodarczych. Według da­nych GUS na koniec I997r. w rejestrze REGON wpisano 4357 przedsię­biorstw państwowych, blisko 500 przedsiębiorstw komunalnych, prawie 105 tysięcy spółek prawa handlowego i blisko 20 tys. spół­dzielni, przy czym liczba spółek szybko rośnie.

W gospodarce rynkowej stale i równolegle występują dwa procesy - na­ro­dziny nowych i upadek istniejących firm. W polskiej gospodarce te procesy występują z wielkim natężeniem, a upadają zarówno przedsiębiorstwa pań­stwowe jak i prywatne, przy czym w miarę wzrostu sek­tora prywatnego ro­śnie także liczba bankructw i likwidowanych przed­siębiorstw tego sektora.

Upadłość i likwidacja są więc procesami nor­malnymi, ale zawsze powinny być wnikliwie analizowane (bo pociągają za sobą większe lub mniejsze straty) i powinny być prowa­dzone według określonych procedur (gdyż mogą być skutkiem działań niezgodnych z prawem).

Główną przyczyną upadku jest niedostateczne przygotowanie przedsię­bior­ców do prowadzenia własnej firmy, a tylko dodatkowe i de facto drugo­rzędne- specyficzne uwarunkowania okresu transformacji oraz losowy cha­rakter niektórych procesów gospodarczych.

• Wiele firm powstawało i jeszcze powstaje bez dobrej znajomości rynku i za­po­trzebowania na wyroby i usługi przedsiębiorstwa.

• Wiele funkcjonuje bez solidnie przygotowanego businesplanu, a ich właściciele i kie­rownicy nie umieją zarządzać finansami, lekceważą skutki zatorów płatniczych, igno­rują prawo.

Tak więc polska gospodarka to mozaika podmiotów gospodar­czych o zróżnicowanej kondycji finansowej, tych z wyznaczonymi celami strategicz­nymi i dokładnie określonymi zada­niami bieżącymi, a także takich, które funkcjonują bez planów, dzia­łają od zamówienia do zamówienia, zgod­nie z zasadą "że jakoś to będzie"

Upraszczając problem, można wyróżnić trzy typowe rodzaje upadłości różnią się odmiennymi przyczynami upadku.

Pierwszy, najczęściej spotykany jest spowodowany nieudolnością kie­rownika (wła­ściciela).

Drugi typ upadłości ma swe źródło w przyczynach nie­zawi­nio­nych przez upadłego, takich jak np. wypadki losowe, zaburzenia po­lityczne itp.

I wreszcie trzeci - to taka upadłość, której zamierzonym celem jest po­zbycie się wierzycieli, niezgodny z prawem transfer majątku przedsię­bior­stwa do innej firmy czy też inna ochrona majątku upadłego.

O ile pierw­szego typu upadłości nie można zakwa­lifikować w sposób bez­sporny jako działanie na szkodę partnerów firmy, to trzeci musi być trak­to­wany jako działanie sprzeczne z prawem, chociaż - jak to wynika z aktual­nych doświad­czeń - jest to zazwyczaj trudne do udowodnienia.

Istota upadłości

Upadłość oznacza taką sytuację prawną podmiotu gospodarczego, która po­wstała z mocy postanowienia sądu i polega na pozbawieniu tegoż podmiotu prawa do zarządzania majątkiem, przy czym podsta­wowym celem postępo­wania upadłościowego jest równomierne zaspo­kojenie wierzycieli.

Podstawą do ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność podmiotu go­spo­darczego, czyli zaprzestanie płacenia przez niego długów, i dotyczy to tylko podmiotów, które w myśl przepisów o działalności gospodar­czej muszą zgła­szać swoją działalność do odpowiedniej ewidencji.

Należy jednak zwrócić uwagę, że nie każde zaprzestanie płacenia dłu­gów można uznać za dostateczną podstawę ogłoszenia upadłości, lecz tylko takie zaprzestanie, które świadczy o niemożności płacenia.

Tam bowiem, gdzie dłużnik płacić może, ale nie płaci wyłącznie ze złej woli, czy dlatego, że nie uznaje obowiązku zapłaty, czy wreszcie z jakiejkol­wiek innej przyczyny nie mającej nic wspólnego z niemożnością pła­cenia - tam wystarczy proces i eg­zekucja, i nie ma potrzeby chwytania się ostatecznego środka, jakim jest ogłoszenie upadłości.

Tak więc, je­śli dłużnik spełnia należycie swoje zobowiązania, nie ma pod­stawy prawnej ani nawet potrzeby z jednej strony ograniczenia wierzycieli w dochodzeniu ich pretensji, z drugiej zaśnie zachodzi również potrzeba (i konieczność) ograniczania dłużnika w prawie rozporządzania majtkiem i za­spokajania wierzycieli w sposób i w kolejności, jakie uzna on za wskazane.

Ten stan może zmienić się dopiero wówczas, gdy zajdą obawy, że firma (dłużnik) nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań, że spowodowane jest to niewypłacalnością dłużnika i gdy pojawia się niebezpieczeństwo, że zaspo­kojenie jednych wierzycieli odbędzie się z pominięciem i ze szkodą pozosta­łych.

Może to mieć miejsce np. wtedy, gdy jednych wierzycieli można będzie zaspokoić dostępnymi, łatwymi do spieniężenia składnikami majątkowymi, a innym pozo­stawi się mniej wartościowe, trudne do spieniężenia składniki majątkowe.

Upadłość to taki stan podmiotu gospodarczego, który w momen­cie jego ogła­szania charakteryzuje trwałe zaprzestanie płacenia długów. U podstaw tej sytuacji leży zła kondycja ekonomiczna załamanie finansowe dłużnika.

Jest to więc taki stan, w którym pod­miot nie ma szans na zaspokoje­nie wierz cieli, a Jego dalsze funkcjonowanie będzie jednoznaczne z rosną­cymi obcią­żeniami starymi i nowymi długami.

Postępowanie upadłościowe, rola sędziego-komisarza i syndyka upadłości

Zgodnie z obowiązującym prawem (rozdz. 5 § I prawa upadłościo­wego) podmiot gospodarczy, który w sposób trwały zaprzestał płacenia swo­ich dłu­gów, powinien w ciągu 14 dni złożyć wniosek o otwarcie postępowania układowego.

Taki wniosek może także złożyć wierzyciel (wierzyciele) firmy., O ogłoszeniu upadłości orzeka sąd rejonowy d/s gospodarczych w składzie trzech sędziów zawodowych.

Uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości sąd wyznacza sędziego-ko­misarza oraz syndyka upadłości.

Po ogłoszeniu upadłości upadły nie może już zarządzać firmą (traci z samego prawa zarząd ), nie ma prawa do korzystania i rozporządzania majątkiem, który należał do niego w dniu ogłoszenia upadłości, a dalsze postępowanie toczy się w sądzie, który upadłość ogłosił.

Dla wykonania czynności postępowania upadłościowego sąd powołuje sę­dziego-komisarza do którego obowiązków należ nadzór nad czynno­ściami syndyka oraz wyznaczenie czynności, które wymagają jego zgody i zgody rady wierzycieli. Na mocy prawa sędzia-komisarz roz­strzyga też skargi na czynności komornika i notariusza w postępowaniu upadłościowym.

Do jego obowiązków (i uprawnień) należy także usta­lenie listy wie­rzytelno­ści i podział masy funduszów (jednorazowo lub kilkakrotnie w miarę likwi­dacji masy majątku).

W prawie upadłościowym określa się kolejność zaspokajania z masy upadło­ści, przy czym do wierzytelności uprzywilejowanych, pokrywa­nych w pierw­szej kolejności zalicza się wszystkie koszty postępowania upadłościo­wego, dalej - podatki i należności instytucji ubezpieczenio­wych i dopiero w dalszej kolejności wierzytelności pozostałych kate­gorii .

Ostatni podział nastę­puje po całkowitym zlikwidowaniu majątku masy.

W określonych sytuacjach i po spełnieniu odpowiednich warunków (patrz rozdz. 7 prawa upadłościowego) upadły może zawrzeć układ z wierzy­cielami zaliczonymi do dalszej kategorii (tzn. nieuprzywilejowa­nych).

Celem takiego układu jest zapobieżenie upadłości i umożliwie­nie kon­tynuacji działal­ności gospodarczej przez dłużnika.

Układ jest możliwy i do­puszczalny tylko wtedy, gdy upadły wywiąże się ze zo­bowiązań wobec wie­rzycieli uprzywile­jowanych lub gdy ci ostatni zgodzą się na zawarcie układu z upa­dłym.

Powołany przez sąd syndyk obejmuje z mocy prawa majątek upa­dłego przed­siębiorstwa, zarządza tym majątkiem i przeprowadza jego likwidację.

Ze względu na szczególną rolę tej instytucji procesów upadłościowych obo­wiązki syndyka zostały rozpisane szczegółowo w wielu artykułach prawa upadłościowego.

W wielkim skrócie, można je sprowadzić do czynności za­rządzania całym ruchomym i nieruchomym majątkiem upadłego, co w szcze­gólności obej­muje:

• ustalenie stanu tego majątku - sporządzenie inwentarza majątku masy upa­dłości,

• oszacowanie jego wartości;

• określenie możliwości jego likwidacji (określenie obiektów możli­wych do sprzedaży i innych);

• sporządzenie bilansu (lub sprostowanie bilansu złożonego przez upa­dłego);

• przeprowadzenie likwidacji majątku masy upadłości (sprzedaż rucho­mości i nieruchomości,

• ściąganie wierzytelności od dłużników upadłego, realizacji ważnych czeków, wierzytelności z weksli itp.);

• sporządzenie planu podziału uzyskanej sumy (lista wierzytelno­ści, okre­ślenie praw osób uczestniczących w podziale, oznaczenie sum przypa­dających uczestnikom podziału).

Czynności syndyka nie ograniczają się tylko do zarządu i likwidacji ma­jątku oraz uporządkowania stanu prawnego.

Obejmują one też działania, które po­zostają w związku z czynnościami administracyj­nymi. Syndyk prowadzi więc odpowiednie procesy (dla masy majątkowej), zawiera umowy, ma także prawo rewizji wszystkich nie wykonanych jeszcze przez żadną ze stron umów wzajemnych.

Syndyk odpowiada całym swoim majątkiem za szkody spowodowane niesu­miennymi działaniami i ta odpowiedzialność może powstać w sto­sunku do masy majątkowej, do upadłego, a także względem wierzy­cieli.

Jeżeli jest to potrzebne, sędzia-komisarz ustanawia radę wierzycieli spośród wierzycieli upadłego. Rada służy pomocą syndykowi, kontro­luje jego czyn­no­ści, bada stan funduszu masy upadłościowej.

Bankructwo

Termin "bankructwo" bywa stosowany w odniesieniu do tych upadłości, które mają posmak kryminalny i najczęściej stosuje się do tych przy­padków niewypłacalności, które zostały spowodowane podstępem (np. wyprowadze­nie majątku firmy do innych podmiotów gospodarczych) lub lekkomyślno­ścią kierowników i właścicieli (np. wytwarzanie wyro­bów zupełnie niepo­trzeb­nych).

W prawie karnym nie wyodrębnia się przestępstwa zwanego bankruc­twem, ale prawo o ochronie gospodarczej umożliwia ograniczanie oszustw polega­jących na wywołaniu upadku podstępnym działaniem.

Likwidacja przedsiębiorstw

Likwidacja przedsiębiorstwa oznacza odebranie (likwidacją) przysłu­gujących mu praw, a proces likwidacji to postępowanie mające do­prowadzić do za­przestania działalności określonego podmiotu gospo­darczego.

W ramach tego postępowania następuje regulacja spraw organizacyjnych, czyli dopro­wadze­nie do wykreślenia podmiotu z od­powiedniego rejestru gospodarczego oraz regulacja spraw majątkowych, czyli ściąganie wierzytelności, upłynnianie majątku i re­gulacja zobowiązań.

Zasady i tryb procesów likwidacji zależą od formy własności danego pod­miotu. W odniesieniu do najliczniej występujących podmiotów, czyli spółek prawa handlowego, najważniejszymi przyczynami rozwiązania są:

a)w przypadku spółek jawnych:

· powody przewidziane w umowie spółki ,

· ogłoszenie upadłości spółki ,

· zgoda wszystkich wspólników ,

· wyrok sądowy,

b) w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością:

· ogłoszenie upadłości spółki ,

· przyczyny przewidziane w umowie spółki ,

· wyrok sądowy o rozwiązaniu spółki ,

c) dla spółek akcyjnych (kapitałowych) są to:

· ogłoszenie upadłości spółki ,

· przyczyny przewidziane w statucie ,

· uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki,

· inne przyczyny przewidziane prawem (np. z mocy orzeczenia sądowego).

Spółdzielnia przechodzi w stan likwidacji, jeśli:

· upłynął okres, na który w myśl statutu ją utworzono,

· liczba członków spółdzielni zmniejszyła się poniżej wskazanej w sta­tucie ,

· spółka co najmniej od roku nie prowadzi działalności gospodarczej,

· jej działalność w sposób jaskrawy narusza prawo lub postanowienia statutu.

Czynności likwidacyjne spółdzielni organizuje jej właściwy związek re­wi­zyjny, który to zgłasza do rejestru wniosek o otwarcie likwidacji i wy­zna­cza likwidatora.

Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego ma na celu odpowiednie zadyspo­nowanie jego składnikami materialnymi i niematerialnymi, a w tym zaspoko­jenie (lub zabezpieczenie) jego wierzycieli oraz wykreśle­nie przedsiębior­stwa z rejestru.

Przyczyną likwidacji mogą być zła kondycja gospodarcza i inne przy­czyny ekonomiczne oraz zmiana formy własności, lub obie te przyczyny łącz­nie.

Ekonomiczne przyczyny upadłości to:

• prowadzenie działalności ze stratą, co m.in. pociąga za sobą niewywiązywania się z obligatoryjnych opłat i utratę płynności finansowej;

• przekazanie znacznej części (więcej niż połowę) majątku w użytkowa­nie in­nym osobom lub podmiotom;

zakaz sądowy prowadzenia działalności w dziedzinach będących jego do­tychczasowym przedmiotem działania.

Postępowanie likwidacyjne może także zmierzać do korzystnej re­strukturyza­cji własnościowej, tzn. do przekształcenia przedsiębiorstwa w podmiot go­spodarczy innego typu.

Efekty prowadzonych procesów likwidacyjnych są więc dwojakiego rodzaju:

• Wyeliminowanie nieefektywnych podmiotów gospodarczych, wykre­ślenie z rejestru przedsiębiorstw, tj. zakończenie bytu prawnego przed­siębiorstwa państwowego.

• Powstanie nowych podmiotów, bądź też zasilenie majątkowe innych już ist­niejących podmiotów charakteryzujących się wyższą efektywno­ścią.

Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego w celu jego prywatyzacji je­st jedną z dwóch głównych form transformacji własnościowej tych przedsię­biorstw.

Organizatorem działań likwidacyjnych jest likwidator. Do jego głównych za­dań w szczególności należy:

· spieniężenie majątku przedsiębiorstwa,

· pokrycie zobowiązań,

· przekazanie (wygospodarowanie) pozostałości organowi założyciel­skiemu, · wykreślenie z rejestru.

Uproszczony tryb procesu likwidacji obejmuje następujące fazy:

• Opracowanie procesu likwidacji, a w tym określenie celu prac, wyzna­cze­nie terminów, środków, powołanie likwidatora.

• Zgłoszenie do rejestru sadowego o rozpoczęciu likwidacji podmiotu wraz z programem i informacjami o likwidatorze.

• Odwołanie władz naczelnych przedsiębiorstwa.

• Rozpoczęcie właściwych prac likwidacyjnych, a w tym sporządzenie bi­lansu otwarcia, weryfikacja wartości masy likwidacyjnej.

• Prowadzenie czynności likwidacyjnych, jak sprzedaż majątku, za­wieranie umów z instytucjami otoczenia, zwalnianie pracowników itp.

• Sporządzanie bilansu zamknięcia likwidacji.

• Przekazanie nie zlikwidowanego majątku udziałowcom, organowi założy­cielskiemu.

• Przesłanie do sądu wniosku o wykreślenie przedsiębiorstwa z reje­stru.

Jeśli celem likwidacji jest przekształcenie własnościowe przedsiębiorstwa to

listę tych faz wzbogaca się m.in. o:

• czynności przekazywania pracowników i ich zobowiązań do nowo two­rzo­nych podmiotów

• wnoszenie mienia do nowego podmiotu.

W przypadku, gdy aktywa masy Likwidacyjnej są mniejsze od kosztów li­kwi­dacji, ogłasza się upadłość przedsiębiorstwa i wtedy właśnie mają zasto­sowa­nie odpowiednie ustalenia prawa upadłościowego i wyzna­czone proce­dury upadłościowe.

Metody szybkiej diagnozy ekonomicznej

Dla ustalenia i oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa stosuje się od kilkunastu do kilkudziesięciu wskaźników ekonomicznych, charakteryzują­cych szersze lub węższe obszary działalności oraz poszczególne zjawiska wy­stępujące w tej działalności.

Liczba i złożoność tych wskaźników utrud­nia, a czasami nawet uniemożliwia jednoznaczną ocenę sytuacji ekonomicz­nej firmy oraz komplikuje i wydłuża sam pro­ces oceny.

Kierownictwu przedsiębiorstwa i otoczeniu gospodarczemu /bankom, kon­trahentom/ często niezbędna jest szybka ocena, będąca sygnałem wcze­snego ostrzegania lub też informująca firmę i jej part­nerów o skali występują­cego załamania gospodarczego i o jego głów­nych źródłach /czy też o skali i źró­dłach sukcesu/.

Taką rolę pełni metoda quick-testu oraz metoda dyskryminacji. W tych uproszczonych metodach operuje się kilkoma wskaźnikami, charakteryzują­cymi obszary uznane za newralgiczne. Ta ograniczoność wskaźników umoż­liwia wystawienie łącznej oceny sytuacji gospodar­czej przedsiębiorstwa.

Quick-test to metoda szybkiego sprawdzenia i oceny przedsiębiorstwa za po­mocą wskaźników charakteryzujących jego stabilność finansową i poziom rentowności oraz zdolność do generowania nadwyżek pieniężnych.

W poniższym zestawieniu podaje się formuły liczenia tych wskaźników oraz określa pola ich obserwacji.

Wskaźnik quick-test

Nr Wskaźnik Formuła Zakres obserwacji

1Samofinansowanie Kapitał własny Stopień zadłużenia

Aktywa Siła kapitału

2Zadłużenie w latach Kapitał obcy-środki Zadłużenie względne /w

pieniężne stosunku do nadwyżki/

. Roczny zysk +

amortyzacja

3 Udział zysku i Zysk brutto + amortyzacja Rentowność ob­rotów

amortyzacja w Przychody Generowanie nadwyżek

przychodach pieniężnych

4Zyskowność aktywów Zysk brutto + odsetki od Efektywność majątku

kredytów /aktywa/

Wskaźniki nr 1 i 2 charakteryzują stopień stabilności finansowej, a 3 i 4 - sytuacją rynkową i dochodową firmy.

Między tymi dwiema grupami wskaźników występują określone zależ­ności. Niezadowalający poziom wszystkich wyliczonych wielkości wskazuje na złą sytuację przedsiębiorstwa. Natomiast wysoki poziom uzyskanych nadwyżek finansowych - nawet przy niekorzystnej stabil­ności - może sprzyjać szybkiej poprawie sytuacji finansowej i odwrotnie - wysoka stabilność finansowa może być zagrożona, jeśli aktualnie nie towarzyszą temu odpowiednio wyso­kie przychody i przedsiębiorstwo na bieżąco nie uzyskuje potrzebnych nad­wyżek fi­nansowych.

W określonych przypadkach, np. w analizie pozycyjnej stosowanej przy wy­borze partnerów, selekcji ofert, rankingu firm itp. może być celowe przypo­rządkowanie ocen wskaźnikom określonej wielkości. Do tego jednak nie­zbędna jest znajomość wskaźników przedsiębiorstw odpo­wiedniej branży, czy też potencjalnych partnerów lub oferentów. Na tej podstawie selekcjo­nuje się przedsiębiorstwa na odpowiednie grupy, według przyjętej skali ocen.

Poniżej podaje się skalą opracowaną dla przedsiębiorstw budowla­nych uczestniczących w l 994 r. w przetargu na budowę urządzeń ko­munalnych.

Wskaźnik Skala ocen

bdb db średnia zła b. zła

Nr l. 30% 20% 10% 10% ujemny

Nr 2. 3 lata 5 lat 12 lat 12 lat 30 lat

Nr 3. 12% 9% 7% 7% ujemny

Nr 4. 17% 13% 10% 10% ujemny

Nie można wyznaczyć skali ocen wspólnej dla wszystkich zbiorów przedsię­biorstw, gdyż inne są uwarunkowania i cechy charaktery­styczne przedsię­biorstw budowlanych, a inne - hurtowni materiałów budowlanych czy też przedsiębiorstw odzieżowych.

Inną, w polskich warunkach, metod oceny kondycji ekonomiczno-fi­nansowej przedsiębiorstw jest uproszczona multiplikacyjna analiza dys­krymi­nacji sze­roko stosowana w wielu krajach o gospodarce rynkowej.

Na podstawie badań przeprowadzonych w przedsiębiorstwach różnych branż i na próbach odpowiedniej wielkości ustalono poziom wskaźni­ków typowy dla przedsiębiorstw o odmiennej sytuacji ekonomiczno-fi­nansowej, tj. o b. dobrej, dobrej i niezadowalającej kondycji ekono­micznej.

Dla wybranych sześciu wskaźników oceny określono odpo­wiednie wagi, które to wyrażają znaczenie i wpływ wskaźnika na ogólną kondycję przed­siębiorstwa. Wagi te wyznaczono przy zastoso­waniu statystycznej me­tody dyskryminacji. Suma wyliczonych wskaźni­ków ważonych umożliwia łączną, tj. sumaryczną ocenę przed­siębiorstwa. Przykładowy /i uproszczony/ schemat takiej analizy ilu­struje poniższa tabela.

Uproszczona analiza dyskryminacji

Wskaźnik Forma Waga

1. Nadwyżki pieniężne Zysk brutto + amortyz. 1,5

do kap.0bcego Kapitał obcy

2. Aktywa do Suma bilansowana 0,08

zobowiązań Kapitał obcy

3. Zyskowność aktywów Wynik brutto 10,0

Aktywa

4. Rentowność obrotów Wynik brutto 5,0

Obroty

5. Rotacja zapasów Zapasy 0,30

Obroty

6. Rotacja aktywów Obroty 0,10

Aktywa

Jeśli sumą wskaźników ważnych oznaczymy subskryptem W, to mogą wy­stą­pić następujące sytuacje:

· W = O - przedsiębiorstwo ma b. słabą kondycją finansową

· W > O - przedsiębiorstwo jest zagrożone upadkiem

· O < W < 1- przedsiębiorstwo ma słabe wyniki · 1 < W < 2 - wyniki ekono­miczne są dość dobre

· W > 2 - b. dobra kondycja finansowa przedsiębiorstwa

Literatura

J. Dworek, Vademecum likwidatora i syndyka likwidowanego podmiotu go­spodarczego, OPO TNOiK, Bydgoszcz 1995.

E. Mączyńska, Uproszczone metody oceny kondycji przedsiębiorstw, Ze­szyty Naukowe WSUiB w Warszawie,1995.

K. Piasecki, Prawo upadłościowe, Prawo o postępowaniu układowym, Ban­kowe postępowanie ugodowe - wraz z komentarzami, Oficyna Wy­dawnicza Branta, Bydgoszcz l995.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów świa­towych, II wyd., PWN, Warszawa I 995.

Por. Słownik współczesnego języka polskiego. Wilga, Warszawa 1996, s. 867

Por. S.T.Surdykowska. Prywatyzacja. PWN, Warszawa 1996, s.21

Por. Problemy prywatyzacji w Europie Wschodniej, w: „Biuletyn Ekonomiczny” nr 772, 1991, s.4

Por. Ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. O prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, w: Dz.U.RP nr 51

z 1990 r., poz. 298

Por. Encyklopedia biznesu t.1. Fundacja Innowacja, Warszawa 1995, s. 676

Por. S.T.Surdykowska. Prywatyzacja, op.cit., s.14

Por. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

w: Dz.U. RP nr 118, poz.561 i jej nowelizacja z 20 grudnia 1996 r. w: Dz.U. RP nr 156, poz.775

Tamże.

Tamże.

Tamże, s. 36-38

Leasing wywodzi się z prawa anglosaskiego i oznacza możliwość trwałego korzystania z dóbr o charakterze produkcyjnym w zamian za określoną opłatę (ratę leasingową). Pokrywana jest ona z bieżących dochodów z działalności gospodarczej, nie wymaga więc zabiegów o uzyskanie kapitału. Por. S.T. Surdykowska. Prywatyzacja, op.cit., s. 40

Por. Z.Kwaśniewski. Zaprzeczenie idei prywatyzacji, w: „Życie gospodarcze” 1994 nr 15

Por. J.Sidorowicz. O programie Prywatyzacja z restrukturyzacją, w: „ Solidarność” 1993 nr 49

Por. S.T.Surdykowska. Prywatyzacja, op.cit., s.50

Por. R.Frydman, A.Rapaczyński. Prywatyzacja w Europie Wschodniej. Czy państwo traci na znaczeniu? ,Znak , Kraków 1995, s. 33-35

Por. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Punkt widzenia ekonomistów wojskowych. AON Wydział Strategiczno-Obronny, Instytut Ekonomiki Obrony, Warszawa 1990, s.7-8

Według: Biuletyn Statystyczny GUS, Warszawa, styczeń 1996 r., s.109.

Por. A. Zakrzewski, Meandry upadłości w: "Przegląd Upadłościowy" nr 1, Warszawa, czerwiec 1993.

Por. J. Płoch, Jak bronić się przed upadłością?, "Przegląd Upadłościowy" nr 3, Warszawa, sierpień 1993.

Źródło: E. Mączyńska, Uproszczone metody, oceny kondycji przedsiębiorstw, Warszawa I 995, s.20.

Źródło: E. Mezyńska,0pt. cit., s.22

Źródło: E. Mączyńska, op. cit., s. 24. Jw.

10

9

---