BLOK WYKŁADÓW Z PSYCHOLOGII

PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Z PSYCHOLOGII OGÓLNEJ

CZYM JEST PSYCHOLOGIA?

Słowo „psychologia” pochodzi z języka greckiego, „psyche” oznacza „umysł” lub „duszę”, „logos” zaś „badanie” lub „dziedzinę wiedzy”, cała nazwa oznacza „badanie umysłu”.

Według najpowszechniej przyjętej definicji psychologia jest naukowym studium zachowania i doświadczenia.

Oznacza to, że psychologowie zmierzają do wyjaśnienia, w jaki sposób istoty ludzkie i niektóre zwierzęta zachowują się i jak w ich doświadczeniu przedstawiają im się cechy otaczającego świata.

KIERUNKI PSYCHOLOGII

KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE WYJAŚNIAJĄCE FUNKCJONOWANIE CZŁOWIEKA.

Wyróżnia się 6 głównych podejść w psychologii.

1.Podejście fizjologiczne.

Nasze zachowanie, a także to co myślimy i czujemy wyznaczane jest przez nasze stany fizjologiczne.

Podejście to bada wzajemne oddziaływanie układu nerwowego, hormonalnego i ich wpływ na czynności umysłowe.

Psychologia fizjologiczna stara się udzielić odpowiedzi na pytania: Co dzieje się w komórkach nerwowych (neuronach) mózgu i narządów zmysłowych, gdy spostrzegamy kształty lub barwy? W jakim stopniu mózg działa jako całość, w jakim stopniu zaś jest on zbiorem „części”, z których każda ma swoje zadania (pojawia się tu pytanie o mózgową lokalizację funkcji psychicznych)? Co dzieje się w mózgu podczas tak różnych stanów, jak czuwanie, sen, letarg? Jakie są związki pomiędzy układem hormonalnym i procesami emocjonalnymi lub agresją a odmiennymi dla każdej płci zachowaniami seksualnymi? Jakie mechanizmy fizjologiczne kryją się za motywami i potrzebami? Co i jak zmienia się w systemie nerwowym podczas zapamiętywania czy uczenia się?

Innym wątkiem badań w ramach podejścia biologicznego jest rola dziedziczności w zachowaniu. Stosunkowo niedługo po tym, jak Darwin odkrył, że różnice indywidualne osobników w obrębie jednego gatunku mogą być przekazane i spotęgowane w następnych pokoleniach, zgromadzono obszerną wiedzę na temat dziedziczności. Ustalono na przykład, że cechy przekazywane dziedzicznie zapisane są w chemicznym kodzie naszych genów. I chociaż doskonale wiadomo, jak przekazywane są cechy fizyczne, możliwość dziedziczenia inteligencji i osobowości jest znacznie mniej oczywista. Wiąże się z tym zagadnienie wpływu dziedziczności i środowiska na rozwój psychiki.

Ocena podejścia fizjologicznego.

Podejście fizjologiczne jest próbą zrozumienia i wyjaśnienia biologicznych podstaw zachowania. Tylko w podejściu fizjologicznym usiłuje się ustalić związki pomiędzy zachowaniem a genetycznym wyposażeniem organizmu.

2. Podejście psychoanalityczne

Podejście to wyrasta z teorii nieświadomości przedstawionej przez Freuda.

Wyróżnił on trzy rodzaje struktur osobowości:

Pierwsza to niedostępne świadomości id , będące zbiorem sił popędowych, wśród których popęd seksualny odgrywa istotną rolę. Id ma charakter nieświadomy, nie liczy się z realiami związanymi z zaspokojeniem danego popędu, domaga się jedynie natychmiastowej gratyfikacji. Dążenia id napotykają liczne przeszkody, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne. Istnieje konieczność regulacji tych sił popędowych.

Funkcje regulujące realizowane są przez drugą strukturę osobowości - racjonalne ego. Ego w odróżnieniu od id rządzi się zasadą realizmu. Reguluje zachowanie człowieka, uwzględniając realne możliwości zewnętrzne, stan popędów, także wymagania stawiane przez trzecią strukturę osobowości- superego. Ego doprowadza do kompromisu między konfliktowymi naciskami id z jednej strony a czynnikami środowiskowymi, kulturowymi, moralno-etycznymi z drugiej strony. Regulacyjna funkcja ego może być spełniona dzięki poznaniu rzeczywistości. Ego zawdzięczamy spostrzeganie świata zewnętrznego, analizowanie tych spostrzeżeń, zapamiętywanie, wyciąganie wniosków.

Trzecia struktura osobowości- superego to rodzaj sumienia -zbiór norm, wzorów kulturowych, które w procesie wychowania, uległy przyswojeniu.

Ocena podejścia psychoanalitycznego.

Świadomość i nieświadomość stanowią główne warstwy psychiki człowieka. Ludzie rodzą się z pewną liczbą instynktownych popędów, które sterują ich zachowaniem i motywacjami. Najważniejszy wpływ na rozwój osobowości mają przeżycia z wczesnego dzieciństwa. Struktura osobowości zawiera stany: id - obejmuje pierwotne popędy biologiczne, których człowiek sobie nie uświadamia (np. libido - popęd seksualny), ego - obejmuje czynności świadome; dba o to, aby popędy zaspokajane były w realistyczny i akceptowany społecznie sposób, superego - sumienie, obraz siebie.

Psychoanalitycy zakładają, że obszarem konfliktów psychologicznych jest nieświadoma część naszej osobowości.

3. Podejście behawiorystyczne.

Behawioryści badają uwarunkowania środowiskowe, pomijają to wszystko, co dzieje się wewnątrz organizmu. Starają się raczej odpowiedzieć na pytania: W jakich warunkach pojawia się określone zachowanie? Jak określone bodźce wpływają na zachowanie? Jak konsekwencje zachowania wpływają na to zachowanie? Zagadnienia te są istotne z punktu widzenia behawiorystów, zakładających, że człowiek kształtowany jest poprzez swe interakcje z otoczeniem. Mówiąc inaczej, uczenie się i doświadczenie determinują zdaniem behawiorystów to, jakimi ludźmi się stajemy.

Niektóre praktyczne zastosowania podejścia behawiorystycznego.

W wielu sytuacjach i dziedzinach życia, takich jak psychoterapia czy nauczanie, można podać przykłady praktycznego zastosowania podejścia behawiorystycznego, koncentrującego się na modyfikacjach zachowania za pomocą systemu kar i nagród.

Uczenie programowane.

Skinner zastosował zasady warunkowania sprawczego w sytuacjach edukacyjnych. Wypracował system zwany „uczeniem programowanym”. Materiał, jaki ma być przyswojony podzielony jest na wiele małych porcji lub ramek, które uczący się przyswajają kolejno, udzielając odpowiedzi na pytania kontrolne po zakończeniu uczenia się materiału zawartego w określonej ramce. Prawidłowe odpowiedzi są wzmacniane przez bezpośrednie sprzężenie zwrotne (informacje o prawidłowości udzielonej lub wybranej odpowiedzi) i możliwość przejścia do następnego etapu. W ten sposób kształtowane jest zachowanie uczącego się.

Modyfikacja zachowania.

Technika używana w celu zmiany lub usunięcia niepożądanego zachowania. Opiera się ona na zasadzie płynącej z warunkowania sprawczego, że zachowanie mające pozytywne następstwa, czyli wzmocnienie pozytywne, będzie się najprawdopodobniej powtarzać, podczas gdy zachowanie, które nie jest wzmacniane, będzie zanikać. W tej technice dzielimy preferowaną formę zachowania na niewielkie etapy. Każdy z nich jest bezpośrednio wzmacniany w taki sposób, że uczący się musi przejść przez coraz większą liczbę etapów, zanim uzyska wzmocnienie. Ten proces nazywa się kształtowaniem zachowania metodą kolejnych przybliżeń.

Ocena podejścia behawiorystycznego.

Człowiek kształtowany jest przez swe interakcje z otoczeniem (uczenie i doświadczenie determinują to, jakimi ludźmi się stajemy). Celem badań jest zachowanie, które może być opisywane, przewidywane, wyjaśniane i kontrolowane.

4.Podejście poznawcze.

Podejście poznawcze silnie kontrastuje zarówno z podejściem psychoanalitycznym podkreślającym wagę nieświadomej części psychiki, jak i z podejściem behawiorystycznym, które koncentruje się na związkach pomiędzy zewnętrznymi zdarzeniami a zachowaniem. Psychologowie poznawczy sądzą, że aby w pełni zrozumieć zachowanie człowieka, należy zbadać to, co dzieje się w jego wnętrzu. Te wewnętrzne procesy są nazywane procesami pośredniczącymi, jako że pośredniczą one między bodźcem i zachowaniem. Składają się na nie: percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, procesy językowe i pamięć.

Psychologia poznawcza stawia pytania typu: Jak pamiętamy? Dlaczego zapominamy? Jakich strategii używamy, rozwiązując problemy? Jakie są stosunki między językiem i myśleniem? Jak tworzymy pojęcia?

Sądzi się ogólnie, że procesy poznawcze nie funkcjonują oddzielnie i przypadkowo lecz są zorganizowane. Dlatego umysł ludzki porównywalny jest do komputera, a ludzie widziani są jako jednostki przetwarzające informację, urządzenia pobierające informację z zewnątrz, kodujące ją i interpretujące, a następnie magazynujące i wykorzystujące dane.

E. F. Loftus badała pamięć naocznych świadków. Sprawdzała hipotezę, że pamiętanie jest rodzajem rekonstrukcji, z czego wynika, iż pamięć wydarzeń nie zawsze jest dokładna, gdyż rekonstruujemy przeszłość według tego, w co wierzymy, że mogło lub powinno było się wydarzyć. Według Loftus zjawisko to występuje w sytuacjach zeznawania w procesie sądowym, a przypomniane przez świadka wydarzenia zależą od sposobu zadawania mu pytań.

Ocena podejścia poznawczego.

Człowiek przyjmuje postawę poznawczą, której celem jest obserwacja świata, stawianie hipotez, eksperymentowanie, wnioskowanie, nadawanie światu sensu.

Podejście poznawcze podkreśla wagę procesów pośredniczących, takich jak percepcja i myślenie, przebiegających pomiędzy bodźcem a reakcją. Zajmuje się takimi praktycznymi problemami jak poprawienie efektywności pamięci czy doskonalenie umiejętności rozwiązywania problemów.

5. Podejście humanistyczne (lub fenomenologiczne).

Przedstawia wizję człowieka wolnego, bogatego w możliwości rozwoju i samorealizacji. Podkreśla wyjątkowość człowieka i jego wolność w wyborze własnej drogi życiowej. Głównym celem psychologii powinna być pomoc człowiekowi w wykorzystaniu potencjału jego psychicznego rozwoju.

Psychologię humanistyczną charakteryzuje optymizm. Widzi ona ludzi jako walczących o wykorzystanie swoich możliwości - starających się o to, by pomimo ograniczeń indywidualnych osiągnąć maksimum osobistego rozwoju.

Carl Rogers zaobserwował, że wiele psychicznych problemów wypływa z czegoś, co nazwał on dylematem mógłbym - powinienem. Oznacza to konflikt pomiędzy tym, co ludzie uważają, że powinni uczynić, a tym, co w ich odczuciu jest dla nich najlepsze. Na przykład jakaś osoba widzi, że chciałaby kontynuować swoją ważną pracę w biurze, ale jednocześnie powinna spędzać więcej czasu ze swoją rodziną. Ten dylemat mógłbym - powinienem rodzi lęk.

Rogersowska teoria osobowości zakłada, że ludzie są w istocie dobrzy. Każda osoba jest czymś niepowtarzalnym i jej podstawową potrzebą jest potrzeba uznania, czyli szacunku i podziwu ze strony innych. Ludzie rodzą się z dążeniem do aktualizacji, czyli potrzebą rozwoju i wzrostu, stania się dojrzałą i zdrową istotą ludzką.

Centralnym pojęciem jego teorii jest pojęcie „ja” (self). Składają się nań, zdobywane w wyniku doświadczenia, informacje o własnych cechach, wartościach i postawach. Taki obraz ja determinuje zarówno spostrzeganie świata, jak i własnego zachowania podmiotu. Innym aspektem „ja” jest ja idealne, czyli podmiotowa wizja tego, jaki powinien on być lub chciałby być. Gdy spostrzegane przez podmiot „ja” i „ja idealne” zgadzają się ze sobą, osoba jest zdrowa psychicznie. Problemy psychologiczne pojawiają się w przypadku poważnych rozbieżności pomiędzy obydwoma „ja” oraz pomiędzy „ja” i światem realnym.

Maslow sądził, iż istnieją dwa rodzaje motywacji: (a) motywy obrony, czyli potrzeby redukcji fizjologicznych napięć, takich jak głód czy pragnienie, co można traktować jako proces uzupełniania pewnych braków; (b) motywy wzrostu, związane z zaspokojeniem takich potrzeb, jak potrzeba bycia kochanym i podziwianym; potrzeby wzrostu działają zgodnie z zasadą, iż wtedy, gdy nie występują braki, ludzie odczuwają potrzebę rozwijania się i wykraczania poza swój stan aktualny.

Ocena podejścia humanistycznego.

Człowiek jest jednostką wolną, bogatą w możliwości rozwoju i samorealizacji. Celem jest pomoc człowiekowi w wykorzystywaniu potencjału jego psychicznego rozwoju. Samoświadomość i zdolność do samoakceptacji są niezbędnymi składnikami dobrego funkcjonowania.

6.Podejście ewolucyjne.

Głównym zadaniem, jakie stawia przed sobą psychologia ewolucyjna jest odkrywanie tego, co można by uznać za ewolucyjną specjalizację. Dotyczy to zarówno kwestii pochodzenia i znaczenia adaptacyjnego obecnego zachowania, jak i poszczególnych dyspozycji i cech psychologicznych człowieka. Można stwierdzić, że mechanizmy wytwarzające stany umysłu zostały ukształtowane przez dobór naturalny podobnie jak układ trawienny, czy oddechowy, gdyż dawały ich posiadaczowi pewną przewagę w konkurencji z innymi przedstawicielami tego samego gatunku.

Psychologowie ewolucyjni szczególną wagę przywiązują do znaczenia takich pojęć jak adaptacja i funkcjonalność. Z ewolucyjnego punktu widzenia, adaptacja jest właściwością, umożliwiającą jednostce użycie odpowiednich struktur anatomicznych, procesów fizjologicznych oraz wzorców behawioralnych (zachowania), przyczyniających się do uzyskania przewagi w walce o przetrwanie.

Analiza zjawisk psychologicznych w ramach adaptacjonizmu wiążę się z rozpatrywaniem pewnych charakterystyk ludzkiego zachowania w kategoriach określonych funkcji, służących przetrwaniu i reprodukcji w środowisku, w którym rodzaj ludzki ewoluował.

Ocena podejścia ewolucyjnego.

Zasadnicze reguły psychologii ewolucyjnej zostały zaczerpnięte z ogólnej teorii ewolucji, zgodnie z którą wiele właściwości umysłowych (począwszy od podstawowych wzorców zachowania na zdolnościach uczenia skończywszy) zostało wyselekcjonowanych w ewolucyjnej przeszłości naszych przodków, zdeterminowanej walką o przetrwanie i sukces reprodukcyjny. Jej istnieniu przyświeca przesłanie Darwinizmu, zgodnie z którym analiza ewolucji zdolności umysłowych oraz wyjaśnienie adaptacyjnych mechanizmów zachowania jest decydującym wkładem w kształtowanie zintegrowanego obrazu nas samych.

PODSUMOWANIE

Nie istnieje jedyne, najlepsze podejście mówiące o psychologicznym funkcjonowaniu człowieka. Każde z nich koncentruje się na innych aspektach zachowania lub doświadczenia, dlatego są one bardziej komplementarne niż konkurencyjne. W obliczu wielu praktycznych problemów można swobodnie wybierać z tych ujęć to, co zdaje się być najbardziej użyteczne w danej sytuacji.

FUNKCJE UKŁADU NERWOWEGO CZŁOWIEKA

Układ nerwowy składa się z dwóch podsystemów:

• ośrodkowego układu nerwowego (mózg i rdzeń kręgowy)

• obwodowego układu nerwowego, składającego się z sieci nerwów, które łączą różne narządy organizmu i inne układy ciała z centralnym układem nerwowym.

Ogólna budowa mózgu.

Mózg składa się z trzech głównych części: półkul mózgowych, pnia mózgu

i móżdżku.

Półkule mózgu.

Parzyste półkule mózgowe wyglądają tak, jakby jedna była lustrzanym odbiciem drugiej. Pokrywa je pofałdowana warstwa istoty szarej, czyli kora mózgowa.

Gdy człowiek się wypowiada, liczy w pamięci, pisze, myśli logicznie albo uważnie słucha, bardziej aktywna jest lewa półkula. Prawa natomiast wykorzystywana jest przy czynnościach, które wymagają wyobraźni i wizualizacji, gdy pojawiają się kolory, muzyka, rytm. Zatem lewa półkula zajmuje się liczbami, zdaniami, abstrakcją, racjonalizacją, logiką, werbalizacją i szczegółem. Z kolei prawa odpowiada za twórczość, formy, kolory i rytm, metafory, analogie, wyobraźnię i ogół. Gdy słucha się piosenki, prawą półkulę interesują: rytm, rymy, melodia, a lewą - sens zdań, składnia, znaczenie przekazu. Mózg funkcjonuje wydajniej, gdy zaangażowane są obie półkule. W szkole od uczniów wymaga się głównie umiejętności pisania, słuchania, czytania i liczenia, co faworyzuje lewą półkulę i osoby, u których to ona dominuje nad prawą. Jeśli występują trudności z posługiwaniem się cyframi i słowami, za to jest bujna wyobraźnia, to prawdopodobnie dominuje półkula prawa.

Pień mózgu

Pień mózgu dzieli się na 4 części: rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie oraz międzymózgowie. Stanowi on przedłużenie rdzenia kręgowego ku górze.

Międzymózgowie składa się z: nadwzgórza, wzgórza, zawzgórza, podwzgórza i niskowzgórza.

Rola wzgórza polega między innymi na integrowaniu funkcji ruchowych.

Przez zawzgórze przebiegają włókna promienistości słuchowej i wzrokowej.

Podwzgórze odpowiada między innymi za takie funkcje jak emocje, sen, regulacja temperatury, głód i pragnienie.

Śródmózgowie odpowiada za ruchy oczu i odruchy, odbiera impulsy słuchowe.

Most odpowiada za stan czuwania i pobudzenia organizmu.

Móżdżek

Móżdżek odpowiada przede wszystkim za koordynację ruchową, kontrolę napięcia mięśniowego, równowagę.

Układ obwodowy można podzielić na część:

a). somatyczną - przekazującą sygnały sensoryczne do ośrodkowego układu nerwowego, a impulsy motoryczne w odwrotnym kierunku,

b). autonomiczną przekazującą impulsy odpowiedzialne za regulację wewnętrzną organizmu i podtrzymywanie jego równowagi (homeostazy).

Autonomiczny układ nerwowy

Cały układ nerwowy autonomiczny składa się z trzech segmentów:

• współczulnego - sympatycznego (położony w środkowej części rdzenia kręgowego),

• przywspółczulnego górnego - parasympatycznego, który ma swoje ośrodki w pniu mózgu,

• przywspółczulnego dolnego - parasympatycznego, z ośrodkami w dolnym końcu rdzenia kręgowego.

Autonomiczny układ nerwowy spełnia funkcje kontrolujące dla większości narządów. Układy współczulny i przywspółczulny działają antagonistycznie tzn. to, co pobudzane jest przez jeden z nich, hamowane jest przez drugi.

Dominacja gałęzi sympatycznej związana jest ze stresem fizycznym, psychicznym, termicznym (duże wahania temperatury), paleniem tytoniu, towarzyszy zabiegom chirurgicznym. Konsekwencją są zmiany metaboliczne w organizmie o charakterze katabolicznym (destrukcja, rozpad).

Dominacja gałęzi parasympatycznej występuje wtedy, gdy uprawiamy formy treningu fizycznego, treningu psychicznego (trening relaksacyjny, ćwiczenia jogi, medytacja) oraz w czasie snu. Konsekwencją są zmiany o charakterze anabolicznym (rekonstrukcja, odbudowa).

PROCESY POZNAWCZE

Są to procesy odpowiedzialne za wymianę informacji pomiędzy organizmem a otoczeniem.

• wrażenia

• spostrzeganie

• pamięć

• uwaga

• myślenie

• język i komunikacja

Wrażenia

Wrażenia zmysłowe to elementarne składniki procesu poznawczego; powstają wskutek działania bodźców na poszczególne narządy zmysłów; są odzwierciedleniem izolowanych cech przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu. Wrażenia dzieli się w zależności od receptorów, które odbierają bodźce:

• wzrokowe,

• skórne,

• słuchowe,

• węchowe,

• smakowe,

• równowagi i stawowo-mięśniowe.

Spostrzeganie

Jest to proces psychiczny polegający na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie, które w mózgu są selekcjonowane, wiązane oraz sensownie ujmowane. Podstawowym tworzywem dla spostrzeżeń są wrażenia wzrokowe.

Spostrzeżenia mogą powstawać na dwóch poziomach spostrzegania:

• sensomotorycznym (zmysłowo - ruchowym)- powstają na nim spostrzeżenia figuralne, które są tworami o charakterze przestrzenno-czasowym np. plamy, linie, punkty, sekwencje dźwięków, posiadają one rytm, kształt, ale nie posiadają znaczenia;

• semantyczno-operacyjnym, czyli znaczeniowo-czynnościowym - jest to sposób spostrzegania obiektu, który jest uzupełniony znaczeniem.

Spostrzeżenia mogą być:

• monosensoryczne - odbierane przy wykorzystaniu jednego zmysłu,

• polisensoryczne - odbierane przy wykorzystaniu wielu zmysłów.

Pamięć

Jest jednym z zasadniczych procesów psychicznych. Leży u podstaw wszystkich innych procesów psychicznych i bez niej nie możliwe byłoby w ogóle życie psychiczne. Pamięć to proces psychiczny polegający na zapamiętaniu, przechowywaniu (pamiętaniu) i odtwarzaniu materiału (zmysłowego, wyobrażeniowego lub myślowego).

3 podstawowe procesy pamięciowe:

• zapamiętywanie- jest procesem gromadzenia wiedzy i umiejętności człowieka;

• pamiętanie- w czasie pamiętania występują dwa istotne procesy:

• zapominanie (jest procesem naturalnym, polega na zmniejszeniu się pod wpływem czasu materiału pamięciowego),

• zniekształcanie (jest procesem wyłącznie negatywnym i polega na powstawaniu różnorodnych zmian w przechowywanym materiale),

• odtwarzanie - polega na przypominaniu (proces samodzielnego wydobycia wszystkich potrzebnych informacji zawartych w śladzie pamięciowym) lub rozpoznawaniu (proces wskazania odpowiedzi poprawnej ze zbioru podanych odpowiedzi).

Kryteria różnicujące pamięć ze względu na:

• przedmiot - obrazowa, słowna, uczuć, epizodyczna, semantyczna ;

• rozumienie - mechaniczna, logiczna ;

• udział woli - dowolna, mimowolna;

• trwałość przechowywania - bezpośrednia, odroczona, ultra krótka (czas trwania: 1/2 sek. dla oka i około 2 sek. dla ucha), krótkotrwała (pojemność: 5 - 9 elementów, czas trwania około 30 sekund), długotrwała (ma pojemność nieograniczoną, a wchodzące w jej skład informacje są przechowywane w sposób trwały);

• rodzaj przypomnień - rozpoznawcza, odtwórcza.

Zapamiętujemy: 10% gdy czytamy; 20% gdy słuchamy; 30% gdy patrzymy; 50% gdy mówimy; 90% gdy robimy.

Cechy pamięci: trwałość, szybkość, gotowość, dokładność i zakres.

Uwaga

Uwaga jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji, dzięki któremu spostrzegamy tylko część bodźców docierających do organów zmysłów, przypominamy tylko część informacji zakodowanych w pamięci, uruchamiamy tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia i wykonujemy tylko jedną z wielu możliwych do wykonania reakcji.

Funkcje uwagi:

• Selektywność to zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli kosztem innych.

• Czujność to zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem.

• Przeszukiwanie polega na systematycznym badaniu pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium.

• Kontrola czynności jednoczesnych polega na przetwarzaniu szeregowym informacji.

Myślenie

To aktywny proces poznawczy odzwierciedlający ogólne cechy i stosunki między różnymi elementami rzeczywistości, zmierzający do rozwiązywania określonych problemów (zadań, zagadnień).

Procesy myślenia:

• analiza- myślowe rozdzielanie elementów całości;

• synteza- polega na scalaniu poszczególnych składowych;

• uogólnianie- charakteryzuje się ujmowaniem właściwości, cech wspólnych dla określonej klasy zjawisk i rzeczy z pominięciem cech jednostkowych;

• abstrahowanie-polega na wyróżnianiu jednej właściwości elementu i jednoczesnym pomijaniu innych;

• porównywanie-jest operacją zestawienia ze sobą różnych elementów z uwagi na ich podobieństwa i różnice;

• klasyfikowanie-zestawianie elementów o wspólnych właściwościach;

• wnioskowanie - jest to dochodzenie do uznania nowego zdania lub wzmacnianie pewności z jaką nowe zdanie uznajemy na podstawie poprzednio uznanych zdań.

Język i komunikacja

Komunikowanie społeczne jest to proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji pomiędzy jednostkami, grupami lub organizacjami społecznymi. Celem komunikowania jest stałe i dynamiczne kształtowanie, modyfikacja, bądź zmiana wiedzy, postaw i zachowań w kierunku zgodnym z wartościami i interesami oddziaływujących na siebie podmiotów.

Definicja wskazuje na następujące cechy procesu komunikowania:

• komunikowanie jest procesem symbolicznym - słowo lub gest wyraża proces, zastępuje rzecz (o charakterze realnym),

• komunikowanie jest procesem społecznym: może zachodzić zarówno między jednostkami jak i między grupami,

• komunikacja jest relacją wzajemną (może być symetryczna lub niesymetryczna, np. dominacja z jednej strony lub może być jednostka i grupa),

• komunikacja opiera się na indywidualnej interpretacji przekazu (musi istnieć wspólnota znaczeń i ich zrozumienie),

• komunikowanie przebiega w określonym kontekście komunikacyjnym- społecznym, organizacyjnym i kulturowym (też międzykulturowym),

• komunikacja jest działaniem świadomym i celowym,

• komunikowanie polega na ciągłych i przemiennych oddziaływaniach werbalnych i niewerbalnych.

Tak rozumiana komunikacja spełnia następujące funkcje:

• społeczną - zmierza do stworzenia satysfakcjonujących więzi społecznych,

• regulacyjną - wyraża się możliwością wpływania na zachowanie lub postępowanie innych,

• rozwojową - doskonalenie się człowieka, pozwala na lepsze rozumienie siebie, otaczającego świata i zwiększa szanse na podejmowanie racjonalnych decyzji; umacnia poczucie własnej wartości i zdobycie akceptacji innych.

W procesie komunikacji stawiamy sobie
6 podstawowych pytań:

1) Kto mówi?

2) Co mówi?

3) Do kogo?

4) Z jakim skutkiem?

5) Jakiego kanału użył?

6) Jakie były intencje mówiącego?

Komunikacja językowa.

W przeważającej mierze odbywa się przy użyciu kanału dźwiękowego, ale wykorzystuje również kanał manualno-wzrokowy (np.:język migowy) oraz pismo.

Komunikacja niewerbalna

Elementy języka niewerbalnego:

• minika,

• spojrzenia,

• postawa,

• gesty,

• ton głosu,

• sposób mówienia,

• przestrzeń, jaka dzieli nas od rozmówcy,

• ubiór,

• elementy osobistego użytku.

Mimika:

Wyraz twarzy:

• Twarz jest najbardziej wymownym narzędziem komunikacji poza słownej - jest bardzo ekspresyjna. W twarzy najważniejsze są oczy ("zwierciadło duszy") - są podstawowym narzędziem kontrolowania wrażenia, jakie wywieramy na innych.
  Zbyt długi lub zbyt krótki kontakt wzrokowy ma wpływ na naszą popularność (norma to od 50-60% czasu kontaktu wzrokowego w kontaktach formalnych).

• Uśmiech.

• Znaczenie atrakcyjnego wyglądu (nasza reakcja emocjonalna wyprzedza świadomą analizę).

• Przestrzeń i manipulowanie przestrzenią:

• przestrzeń osobista (intymna) - do 50 cm,

• strefa osobista - między 50-120 cm, zachowujemy ją w kontaktach towarzyskich,

• strefa społeczna - 120 cm - 3,5 m, w relacjach z osobami nieznajomymi,

• strefa publiczna - ponad 3,5 m, np. w przypadku publicznego wystąpienia.

Właściwości kodu niewerbalnego:

• jest obecny cały czas,

• w znacznym stopniu zachowania niewerbalne pozostają poza naszą świadomością
  (są spontaniczne),

• zachowania niewerbalne nie mają arbitralnego znaczenia (są raczej wyrazem czegoś),

• zachowanie niewerbalne w większym stopniu jest zależne od kontekstu, od sytuacji,

• jest zintegrowane z całym zachowaniem.

Bariery utrudniające komunikację:

• Psychologiczne:

• nadmierne zaabsorbowanie sobą,

• przejawianie zachowań obronnych (często też wyraża się np. nadmierną wesołością - prezentowanie zachowań sprzecznych z tym, co wewnątrz),

• projekcje (swoje cechy rzutujemy na drugiego człowieka i widzimy go takiego, jacy sami jesteśmy),

• zniekształcanie motywów,

• brak zaufania,

• brak słuchania, zła koncentracja uwagi,

• stereotypy,

• stawianie diagnozy (od razu),

• moralizowanie,

• unikanie zrozumienia, unikanie pewnych treści.

• Językowo-kulturowe:

• niejasny, nieprecyzyjny komunikat,

• niezrozumiała, nudna treść,

• zbyt szybko wypowiedziany komunikat, w złej formie,

• uproszczenia językowe.

• Fizyczne:

• zakłócenia zewnętrzne,

• kanał niedostosowany do informacji,

• niesprawność kanału,

• Społeczne:

• stereotypy, uprzedzenia, schematy, nasze nieuzasadnione pozytywne emocje,

• selektywność informacji.

Cechy człowieka istotne w porozumiewaniu się:

• empatia (zdolność zobaczenia świata oczami drugiej osoby),

• życzliwość, zaufanie,

• konkretność, rzeczowość wobec innych,

• inicjatywa (szukanie rozwiązania),

• bezpośredniość.

EMOCJE i MOTYWACE

EMOCJE

Emocja jest to stan organizmu wywołany zakłóceniem jego równowagi w stosunku z otoczeniem, o wartości dodatniej lub ujemnej, korzystnej lub niekorzystnej dla organizmu, odzwierciedlający nasz stosunek do działających bodźców.

Emocje podstawowe: strach, złość, smutek, radość, akceptacja, wstręt, antycypacja, zaskoczenie.

Emocje pochodne powstają z łączenia emocji podstawowych.

Emocje zawierają pięć składników:

• Zmiany fizyczne - szczególnie pobudzenie lub zahamowanie autonomicznego układu nerwowego.

• Doznania subiektywne - uczucie lub „afekt” mają różne nasilenie i są albo przyjemne, albo przykre.

• Aspekty poznawcze - świadomość lub ocena sytuacji jako korzystnej lub niekorzystnej.

• Ekspresja emocji w zachowaniu - zmiany postawy, gesty i mimika.

• Konsekwencje w zewnętrznym działaniu - reakcja na źródło emocji.

Biologiczne aspekty emocji

W trakcie doświadczania emocji zachodzą zmiany fizjologiczne. Zmiany te powoduje autonomiczny układ nerwowy, normalnie nie kontrolowany przez człowieka. Ma on, dwie części, sympatyczną i parasympatyczną.

W sytuacji stresowej sympatyczny układ nerwowy pobudza nas do energicznego działania, przyspieszając rytm oddechu, rozszerzając naczynia krwionośne, zwiększając ciśnienie krwi, kierując krew do mięśni (kosztem zmniejszenia jej ilości w układzie trawiennym), zwiększa się także zdolność krwi do krzepnięcia. Są to wszystko procesy przygotowujące do walki albo ucieczki, często towarzyszą im nieprzyjemne doznania żołądkowe. Część parasympatyczna zmniejsza nasilenie tych zmian, wtedy organizm wraca do stanu normalnego.

Emocje, takie jak lęk lub złość, pobudzają działanie układu sympatycznego, w smutku lub głębokim żalu przeważa działanie układu parasympatycznego.

Teorie emocji

1.Teoria Jamesa-Langego.

James i Lange wyrazili przekonanie o pierwotności zmian fizjologicznych wobec doświadczeń emocjonalnych: spostrzegamy zagrożenie, wtedy system nerwowy i hormonalny reagują natychmiast. Dopiero potem uświadamiamy sobie, że jesteśmy przestraszeni, źli lub przeżywamy inne emocje.

2.Teoria Cannona-Barda.

Podczas występowania emocji zaangażowane jest zarówno wzgórze (ośrodek w mózgu), jak i podwzgórze (ośrodek w mózgu). Podwzgórze kontroluje zmiany fizjologiczne, wzgórze związane jest z doświadczaniem emocji.

3.Aktywacyjne teorie emocji.

Proces emocjonalny składa się z 5 kolejnych faz:

• Neutralna recepcja. Rejestrowanie informacji.

• Ocena. Ocena informacji jako dobrej lub złej.

• Pojawienie się tendencji do działania.

• Wystąpienie emocji.

• Pojawienie się działania sterowanego przez emocję.

3.Teoria etykietkowania poznawczego.

Schachter i Singer podjęli badanie wpływu czynników poznawczych na doświadczanie emocji. Wnioskiem z badań jest teza, że ludzkie doświadczenia emocjonalne częściowo zależą od stanów fizjologicznych, po części zaś od identyfikacji własnych przeżyć, która dokonuje się na podstawie dostępnych i pochodzących z otoczenia informacji.

4.Teoria atrybucji.

Przedstawiciele teorii atrybucji twierdzą, iż możliwość kontroli emocjonalnej zależy od podmiotowego przekonania tyczącego się przyczyn przeżywanych przez człowieka doznań cielesnych.

Valins sugeruje, że świadomość własnej fizjologicznej aktywacji skłania nas do szukania jej przyczyny. Nasze reakcje na zjawiska zależą od tego, jakie przyczyny przypisujemy tym zjawiskom.

5.Teoria przeciwieństwa procesów.

Teoria ta jest oparta na koncepcji homeostazy jako fizjologicznej równowagi organizmu. Procesy homeostatyczne przebiegają na poziomie fizjologicznym. Doświadczenie jakiejś intensywnej emocji, na przykład strachu, zawsze prowadzi do emocji przeciwnej, np. ulgi. Ta przeciwstawna emocja jest na początku słaba, nabiera jednak siły, w miarę jak sytuacja się powtarza, w ten sposób siła emocji następującej zrównuje się z siłą emocji początkowej. Solomon ilustruje to na przykładzie skoków spadochronowych. Na początku dominującą emocją jest strach, reakcja ulgi jest dość słaba, po kilku udanych skokach reakcja strachu słabnie, emocja ulgi rośnie, aż stanie się dominująca. Ludzie narażają się na ryzyko nie dlatego, że lubią się bać, lecz dlatego, że sprawia im wielką przyjemność ulga, jaka po strachu następuje.

Konkluzje:

Do czego są nam potrzebne emocje? Jak się wydaje, mogą one zarówno pomagać, jak i przeszkadzać w działaniu. Zgodnie z prawem Yerkesa-Dodsona, sformułowanym w 1908 r, pobudzenie emocjonalne do pewnego poziomu poprawia sprawność działania, gdy jest jednak nadmierne, daje efekty przeciwne. Emocje nadają też kierunek naszym działaniom i pozwalają nam na wybór jednej z możliwości. Choć nie jesteśmy maszynami, nasze emocje i motywacje mają znaczenie dla naszego przystosowania się, a nawet utrzymania przy życiu. Poznawcza część procesów emocjonalnych poprawia naszą skuteczność adaptacji, kieruje naszymi strategiami uczenia się tego, jak możemy sobie radzić z budzącymi nasze emocje rzeczami i zjawiskami zmieniającego się świata. Uczenie się samokontroli to część procesów przystosowania się.

MOTYWACJE

Motywacja to wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania.

Teoretycy motywacji starają się wyjaśnić dwie sprawy: dlaczego ludzie rozpoczynają działanie i dlaczego zachowanie ich przyjmuje taką, a nie inną formę.

1. Podejście psychoanalityczne.

Freudowski punkt widzenia oparty jest głównie na założeniu, że nieświadomość oraz siła instynktu kierują zachowaniem. Energia instynktów - seks i popęd agresji w szczególności- narasta wraz z upływem czasu deprywacji, co powoduje nieprzyjemne napięcie, odczuwane tak długo, jak długo nie znajdą się sposoby jego redukcji. Redukcja napięcia może przybrać jedną z następujących form:

• Stałą i kontrolowaną ekspresję energii.

• Mechanizmy obronne, jeśli bezpośrednia redukcja napięcia jest niemożliwa.

• Gwałtowne wyładowanie tłumionej energii.

Podejmowane przez człowieka zachowanie jest w głównej mierze choć nie wyłącznie, sposobem redukcji napięcia. Inne czynniki mające wpływ na zachowanie to potrzeba poradzenia sobie z odczuwanym poczuciem winy, bezpośrednie wymagania otoczenia oraz to, co zdarzyło się w rozwoju danej osobowości w szczególności psychoseksualne doświadczenia dziecięce. Zatem wszelkie zachowania wyjaśnić można w podobny sposób. Choć zachowanie jest zdeterminowane różnorodnymi czynnikami psychicznymi, nigdy nie jest irracjonalne ani przypadkowe.

2. Teoria utrzymania równowagi homeostatycznej i redukcji popędu

„Popęd” w kontekście teorii homeostazy oznacza coś, co kieruje zachowaniem człowieka w taki sposób, aby zaspokojone były fizjologiczne potrzeby jego organizmu. Procesy homeostazy są procesami utrzymywania fizycznych stanów organizmu wewnątrz pewnych, optymalnych lub niezbędnych dla jego funkcjonowania granic. Gwarantują to najczęściej fizjologiczne mechanizmy samoregulacji. Temperatura ciała, poziom cukru we krwi czy ilość wody w organizmie są automatycznie utrzymywane na mniej więcej stałym poziomie, czasem jednak do utrzymania równowagi konieczne okazuje się dostarczenie organizmowi pewnych zasobów z zewnątrz. Zatem osobnik zmuszany jest do podjęcia takich działań, by homeostaza została przywrócona - poszukuje on pożywienia, wody, otoczenia o wyższej albo niższej temperaturze.

W wyjaśnianiu motywacji Hull używał pojęcia popędu i nawyku. Redukcja napięcia popędowego jest wzmocnieniem pierwotnym, a przedmioty i zdarzenia skojarzone z nią są wzmocnieniem wtórnym. Tak oto uczymy się pewnych potrzeb. Jeśli na przykład jakiś posiłek skojarzony zostanie z redukcją popędu głodu, następnym razem, gdy będziemy głodni, raczej sięgniemy po te same pokarmy niż po pokarmy nie znane nam. W ten sposób kształtują się nawyki, a różne nawyki mają różną siłę.

3.Teoria poziomu pobudzenia.

Teoria oparta na założeniu, że ludzie dążą do osiągnięcia optymalnego poziomu pobudzenia lub też osiągnięcia takiego poziomu, który będzie zmienny i zależny od stanów organizmu. Osiągnięcie takiego poziomu niekiedy wymaga pobudzenia, innym razem uspokojenia. Współdziałanie procesów zmniejszania i zwiększania pobudzenia pozwala na osiągnięcie stanu odpowiedniego dla psychologicznych i fizjologicznych potrzeb człowieka.

Taki optymalny poziom jest też inny dla różnych osób, co wyjaśnia, dlaczego ludzie mają odmiennie nasilone tendencje do poszukiwania stymulacji, nowości czy nawet trudności.

Ludzie potrzebują zarówno pewnego typu stałości (homeostazy), jak i zmienności. Stan optymalny leży gdzieś pomiędzy idealną homeostazą a przeciążeniem stymulacją, dlatego ludzie czasem szukają nowych przeżyć, przy innych okazjach cierpią z powodu ich nadmiaru. Zatem teoria stymulacji wyjaśnia, dlaczego ludzie są aktywni, ciekawi i szukają wrażeń.

4.Humanistyczna teoria motywacji.

Wszyscy ludzie wykazują dążenie do samorealizacji, które pomaga w pełni wykorzystać własne możliwości. Dla Rogersa główną siłą motywacyjną jest tendencja do samorealizacji.

Największy wkład w humanistyczną teorię motywacji mają Maslow i Rogers.

Jesteśmy motywowani nie tylko w kierunku zaspokojenia bezpośrednich potrzeb, motywacja reguluje nasze dążenia do bardziej oddalonych celów. Jednym z nich jest samorealizacja i wykorzystanie wszystkich swoich możliwości.

5.Motywy poznawcze.

Istnieją takie motywy, które nie są oparte na potrzebach organicznych, mają jednak znaczenie dla utrzymania się przy życiu. Są to tzw. potrzeby poznawcze. Należy do nich ciekawość oraz potrzeba osiągnięć. Aby badać potrzeby poznawcze, musimy uznać, że podjęte przez jednostkę zachowanie jest efektem jej procesów myślenia lub procesów interpretacji informacji, jaka do jednostki dociera.

a. Ciekawość

W obszarze zjawisk motywacyjnych ciekawość jest czymś szczególnym, gdyż - jak się wydaje nie ma tu innego celu poza samy działaniem, do którego ona prowadzi, i mamy tu do czynienia z zespołem zachowań raczej prowokujących pobudzenie niż je redukujących. Zarówno zwierzęta, jak i ludzie ujawniają tendencję do badania nowych sytuacji i manipulowania przedmiotami, jak gdyby po to tylko, by zobaczyć, co się może zdarzyć.

b.Motywacja osiągnięć

McClelland nazywa nasze potrzeby uzyskania sukcesów lub doskonałości w działaniu potrzebą osiągnięć. Atkinson rozwija ten pogląd, przyjmując istnienie pokrewnego motywu: lęku przed niepowodzeniem. Motywacja osiągnięć jest zatem efektem współdziałania obu tendencji. Wiele badań polegało na zmierzeniu potrzeby osiągnięć oraz ustaleniu, jak pojawia się i rozwija lęk przed niepowodzeniem. Na przykład w badaniach Atkinsona okazało się, że ludzie charakteryzujący się wyższym poziomem potrzeby osiągnięć niż lękiem przed niepowodzeniami wybierają zadania o średnim stopniu trudności, a ludzie, u których lęk przed niepowodzeniem jest wyższy niż potrzeba osiągnięć, wybierają zadania albo bardzo trudne, albo bardzo łatwe. Lepsze zrozumienie procesów poznawczych, poprzedzających wybór zachowania, może być pomocne w stwarzaniu ludziom sytuacji równych szans.

Konkluzje

Żadne z powyższych teoretycznych ujęć procesów motywacyjnych nie daje nam pełnego wyjaśnienia przyczyn ludzkich zachowań, niemniej każde proponuje nam coś użytecznego. Różnica między tymi teoriami sprowadza się głównie do nastawienia na badanie odmiennych sił kierujących zachowaniem, do zainteresowania albo wewnętrznymi „sprężynami”, albo zewnętrznymi bodźcami zachowań, do zainteresowania wrodzonymi lub wynikającymi z doświadczenia czynnikami, jakie kierują zachowaniem, do koncentracji na świadomych albo nieświadomych, mechanicznych lub poznawczych źródłach podejmowanych czynności.

OSOBOWOŚĆ I RÓŻNICE INDYWIDUALNE, TEMPERAMENT, INTELIGENCJA

OSOBOWOŚĆ

1. Osobowość jako zespół cech.

Osobowość to niepowtarzalna struktura cech, które mają właściwości motywacyjne

(ukierunkowujące zachowanie).

Jednym z twórców teorii osobowości opartej na pojęciu zespołu cech był Eysenck.

Według niego osobowość to względnie trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia.

Biologiczne uwarunkowania podstawowych cech osobowości.

Według Eysencka genotyp (zespół genów danego organizmu) decyduje wspólnie ze środowiskiem o powstaniu szeregu cech fenotypicznych organizmu, w tym o właściwościach anatomicznych i fizjologicznych układu nerwowego. Układ nerwowy z kolei, razem ze środowiskiem, determinuje pojawienie się podstawowych cech osobowości i zachowania. Zalicza się do nich neurotyzm (N), ekstra-introwersję (E), psychotyzm (P) oraz inteligencję. Czynniki genetyczne wpływają na zachowanie się, ale nie w sposób bezpośredni. Tym, co wiąże geny i chromosomy z jednej strony oraz zachowania społeczne z drugiej, jest struktura neurologiczna i fizjologiczna organizmu, w tym determinanty biochemiczne i hormonalne.

Charakterystyka podstawowych wymiarów osobowości.

Ekstrawersja-introwersja

Typowy ekstrawertyk jest towarzyski, posiada wielu przyjaciół, odczuwa potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi, nie lubi natomiast zajmować się czytaniem w samotności. Potrzebuje podniet z zewnątrz, działa pod wpływem sytuacji, w której aktualnie się znajduje. Ogólnie uważa się go za jednostkę impulsywną i działającą bez zastanowienia. Lubi zajmować się działalnością praktyczną. Zawsze posiada gotową odpowiedź na skierowane pod jego adresem uwagi. Lubi zmiany. Nie przejmuje się nigdy zbytnio z powodu doznanych niepowodzeń. Jest optymistycznie nastawiony w stosunku do przyszłości. Lubi być w ruchu, wykonywać prace ręczne. Łatwo wpada w gniew, jest agresywny. Jego życie uczuciowe nie jest poddane kontroli intelektu i obowiązujących w danym środowisku, powszechnie przyjętych zasad współżycia.

Introwertyk z kolei lubi zajmować się introspekcją woli raczej czytać książki niż przebywać w towarzystwie, jest powściągliwy, przyjaciół ma niewielu, a w ich doborze jest bardzo wymagający. W działaniu nie jest impulsywny, można by powiedzieć, że na co dzień kieruje się maksymą: "Sto razy pomyśl, a raz zrób”. Sprawy dnia powszedniego traktuje bardzo poważnie i lubi wieść uporządkowany tryb życia. Uczucia swe poddaje bardzo dokładnej kontroli. Z przyjętych na siebie zobowiązań wywiązuje się sumiennie i zwykle posiada opinię człowieka, na którym można zawsze polegać. Dużą wagę przywiązuje do wartości etycznych. Jego stosunek do przyszłości zabarwiony jest pesymizmem.

Najwięcej jednak, zgodnie z rozkładem normalnym, jest ambiwertyków, którzy mają część cech intro-, a część ekstrawertywnych.

Neurotyzm

Krańce tego wymiaru określają terminy "stałość emocjonalna” lub „zrównoważenie emocjonalne” oraz „neurotyczność” czyli niezrównoważenie emocjonalne. Na określenie neurotyzmu używa się także terminów: wrażliwość emocjonalna, chwiejność emocjonalna, emocjonalna reaktywność. Neurotyzm jest związany z lękiem rozumianym jako ogólny popęd emocjonalny”.

Osoby neurotyczne (niezrównoważone emocjonalnie) są mało odporne na działanie stresu. Jest to związane ze szczególną wrażliwością autonomicznego układu nerwowego (współczulnego), która sprawia, że powstające emocje są silne i długotrwałe. Neurotycy często uskarżają się na nieokreślone dolegliwości somatyczne i narzekają na ciągłe kłopoty. Łatwo ulegają nastrojom, są drażliwi i skłonni do stanów lękowych (lękliwi) oraz załamań nerwowych. Często też popadają w depresję i cierpią na bezsenność.

Psychotyzm

Osoby charakteryzujące się tą cechą są zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć, nieprzyjazne, nieufne, dziwaczne, nieskore do wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne, bez wglądu w siebie.

Psychotyk jest to człowiek samotny, nie zważający na ludzi, często sprawiający trudności, nigdzie nie zadomowiony. Może być okrutny i nie ludzki, pozbawiony wszelkich uczuć empatycznych całkowicie nieczuły. Bywa złośliwy w stosunku do ludzi, nawet do przyjaciół i krewnych, wykazuje agresję, nawet do tych, których kocha. Bywa także zamiłowany w dziwacznych i niezwykłych przygodach, nie bacząc na niebezpieczeństwa. Często bawi się kosztem innych ludzi, specjalizując się w wyprowadzaniu ich z równowagi.

2.Poznawcze podejście do osobowości.

W poznawczym podejściu do osobowości człowiek przedstawiany jest jako podmiot poznający świat i samego siebie, złożony system pobierający, przetwarzający, i integrujący informacje.

Istotnym zagadnieniem jest obraz siebie - poznawcza podstawa integracji zachowania.

Ja realne - zbiór cech, których jednostka sądzi, że jest nimi obdarzona, lub sądzi, że ktoś inny uważa je za ją charakteryzujące.

Ja idealne - zbiór cech, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny chciałby, aby je miała.

TEMPERAMENT

Pojęcie temperamentu odnosi się do podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych.

A zatem ludzie różnią się między sobą temperamentem i temperament każdego człowieka jest czymś względnie stałym (tzw. stałość intraindywidualna). Temperament podlega zmianom pod wpływem środowiska, choć nie tak znacznym, jak inne cechy osobowości. Cechy temperamentu mogą być kształtowane pod wpływem określonych czynników środowiskowych, ale muszą one oddziaływać szczególnie długo lub ze szczególną intensywnością. Do czynników tych zalicza się zwłaszcza trwałe występowanie takich warunków otoczenia, jak temperatura, sposób odżywiania, warunki pracy (jej intensywność oraz tło stymulacyjne, np. natężenie hałasu).

Charakterystyka energetyczna zachowania i jej podstawowe wymiary.

Przez energetyczny poziom zachowania” Strelau rozumie „...wszystkie te cechy, które są wyznaczane różnicami indywidualnymi w mechanizmach fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny organizmu, tj. za nagromadzenie (kumulowanie), jak i rozładowanie (wyzwolenie) zmagazynowanej energii”.

Reaktywność emocjonalną (RE) zdefiniowano jako tendencję jednostki do intensywnego reagowania na emotogenne bodźce, wyrażającą się w dużej wrażliwości emocjonalnej i małej odporności emocjonalnej. Reaktywność emocjonalna jako cecha ogólna odnosi się głównie do negatywnych emocji (zwłaszcza lęku) i wiąże się z charakterystyką reagowania emocjonalnego w powiązaniu ze sprawnością działania. Osoby charakteryzujące się w dużym stopniu tą właściwością wykazują zatem dużą pobudliwość emocjonalną (łatwość reagowania intensywnymi emocjami) i małą odporność emocjonalną (tendencję do obniżania poziomu wykonania różnych zadań w warunkach stresowych).

Wytrzymałość (WT), zdefiniowana jako zdolność do adekwatnego reagowania na sytuacje wymagające długotrwałego lub bardzo stymulującego działania oraz zdolność do działania w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej. Osoby charakteryzujące się dużą wytrzymałością wykazują odporność na trudy i niewygody życia codziennego, potrafią radzić sobie w niekorzystnych warunkach otoczenia (np. w hałasie) pracować ze szczególną intensywnością lub szczególnie długo.

Wrażliwość sensoryczna (WS), definiowana jako zdolność do reagowania na bodźce sensoryczne niskiej wartości stymulacyjnej.

Aktywności (AK) - tendencja jednostki do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań prowadzących do osiągnięcia silnej stymulacji zewnętrznej.

Charakterystyka czasowa zachowania i jej podstawowe wymiary.

Przez charakterystykę czasową zachowania rozumie się zespół cech, charakteryzujących przebieg reakcji w czasie.

Podłożem fizjologicznym CCZ są dwie odrębne własności procesów nerwowych: labilność i ruchliwość.

Żwawość (ŻW) jest definiowana jako tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych.

Czynnik drugi, obejmujący powtarzanie i utrzymywanie, to perseweratywność (PE) zdefiniowana jako tendencja do trwania i powtarzania danego zachowania przez jednostkę po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), wywołującego to zachowanie.

Funkcjonalne znaczenie temperamentu

a. Czasowe cechy temperamentu wpływają na wybór sytuacji i form działania o ekstremalnej wartości stymulacyjnej, związanej z czynnikiem czasu, tj. wymagających elastyczności działania (zmiany decyzji, utrwalonych schematów zachowania), plastyczności myślenia, szybkości reagowania, zręczności.

b. Energetyczne cechy temperamentu wpływają na wybór sytuacji form działania o ekstremalnej energetycznej wartości stymulacyjnej , tj. wymagających:

• długotrwałej, intensywnej pracy i tolerancji na silną stymulację fizyczną (wytrzymałość),

• odporności emocjonalnej na stres lub odwrotnie - dużej wrażliwości emocjonalnej (reaktywność emocjonalna),

• zdolności nawiązywania kontaktów oraz umiejętności (i zamiłowania do) działania wśród ludzi, podejmowania ryzyka, angażowania się w wiele różnorodnych zajęć (aktywność),

• zdolności dostrzegania słabych bodźców oraz oceny sygnałów o małej intensywności (wrażliwość sensoryczna).

Zmienność cech temperamentu związana z wiekiem i płcią.

Kobiety uzyskały wyższe niż mężczyźni wyniki w skalach: reaktywności emocjonalnej, perseweratywności i wrażliwości sensorycznej, a niższe wyniki w skalach: żwawości, wytrzymałości i aktywności. Największe różnice stwierdzono dla skali reaktywności emocjonalnej.

W odniesieniu do wieku natomiast prawie wszystkie uzyskane zależności są krzywoliniowe.

Żwawość

Osoby posiadające w dużym stopniu tę cechę wykazują tendencję do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych. Ludzie ci działają z niezwykłą żywością, potrafią łatwo dostosowywać się do otoczenia, są elastyczni w zachowaniu i plastyczni intelektualnie, często „ impulsywnie, zachowują się tak, jakby ciągle się spieszyli (są więc w pełni znaczenia tego słowa zaprzeczeniem flegmatyzmu).

Perseweratywność

Osoby charakteryzujące się tą właściwością są skłonne do drobiazgowej analizy zdarzeń, wielokrotnego wracania do minionych już faktów życiowych (np. poszukiwania argumentów uzasadniających podjęte już decyzje), długotrwałego ich przeżywania emocjonalnego i nadmiernej koncentracji na przeszłości (a także własnych stanach i problemach). Osoby te wykazują także dużą wrażliwość emocjonalną, tendencję do reagowania lękiem i napięciem emocjonalnym w sytuacjach stresowych oraz obniżoną wytrzymałość.

Wrażliwość Sensoryczna

Osoby charakteryzujące się tą właściwością wykazują dużą wrażliwość zarówno sensoryczną, jak i emocjonalną - są wrażliwe, delikatne i wysubtelnione emocjonalnie, a na poziomie poznawczym - spostrzegawcze, czujne i otwarte na otoczenie zewnętrzne.

Reaktywność Emocjonalna

Osoby posiadające w wysokim stopniu tę cechę wykazują dużą pobudliwość emocjonalną (reagują emocjami szczególnie łatwo i szczególnie silnie, nawet na najdrobniejsze i zdawałoby się zupełnie nieważne zdarzenia, są nieśmiałe i otoczeniu łatwo jest urazić ich uczucia). Z drugiej strony wykazują one małą odporność emocjonalną i tendencję do załamywania się w trudnych sytuacjach (oraz tendencję do obniżania poziomu wykonania różnych zadań w warunkach stresowych). Ludzie ci często przeżywają stany napięcia emocjonalnego, są spięci i sztywni w zachowaniu, wykazują dużą labilność i małą dojrzałość emocjonalną, są podejrzliwi (wykazują brak ufności), niepewni siebie i przejawiają tendencję do wycofywania się z kontaktów społecznych i unikania sytuacji trudnych.

Wytrzymałość

Osoby charakteryzujące się tą właściwością wykazują dużą wytrzymałość na trudy i niewygody życia codziennego, potrafią radzić sobie w niekorzystnych warunkach otoczenia (np. hałasie) i pracować ze szczególną intensywnością lub szczególnie długo. Są one jednocześnie zdolne do wytrwałego działania i sumienne w wykonywaniu czynności. Ludzie ci wykazują także dużą odporność emocjonalną i dużą odporność na zagrożenia.

Aktywność

Osoby charakteryzujące się tą właściwością są bardzo aktywne zawodowo i społecznie, często także fizycznie (np. sportowo). Ludzie ci są towarzyscy, ekspansywni życiowo, elastyczni w zachowaniu, wykazują tendencję do podejmowania wielu różnych zadań, ale także skłonność do zachowań impulsywnych i podejmowania ryzyka. Wykazują także dużą odporność emocjonalną i ogólnie pozytywny nastrój. Jednocześnie osoby takie negatywnie reagują na brak zajęć i konieczność dłuższej immobilizacji oraz monotonię, brak nowych wrażeń i zmian w otoczeniu.

Struktury temperamentu

Struktura zharmonizowana wskazująca na duże możliwości przetwarzania stymulacji.

Osoby charakteryzujące się taką strukturą temperamentu są to, osoby bardzo wytrzymałe i mało reaktywne emocjonalnie oraz bardzo aktywne. Wykazują także dużą wrażliwość sensoryczną, żwawość oraz małą perseweratywność. Taka konfiguracja cech wskazuje na efektywną regulację stymulacji. Osoby te charakteryzują się ogólnie dużymi możliwościami przystosowawczymi. Jak się wydaje, w tradycyjnej typologii Hipokratesa-Galena tej strukturze tem peramentu odpowiada typ sangwiniczny.

Struktura zharmonizowana wskazująca na małe możliwości przetwarzania stymulacji.

Osoby charakteryzujące się taką strukturą temperamentu są to osoby mało wytrzymałe i bardzo reaktywne emocjonalnie oraz mało aktywne. Wykazują również małą żwawość i wrażliwość sensoryczną, a dużą perseweratywność. Taka konfiguracja cech wskazuje na efektywną regulację stymulacji i nastawienie na rozładowywanie pobudzenia oraz unikanie stymulacji (zwyczajowy poziom pobudzenia w granicach optimum). Z uwagi na małą wrażliwość sensoryczną i niską wytrzymałość, osoby te charakteryzują się raczej małymi możliwościami przystosowawczymi - funkcjonują one najlepiej w sytuacjach o małej wartości stymulacyjnej. Jak się wydaje, ta struktura odpowiada typowi melancholicznemu.

Struktura niezharmonizowana wskazująca na duże możliwości przetwarzania stymulacji.

Osoby charakteryzujące się taką strukturą temperamentu są to osoby bardzo wytrzymałe i mało reaktywne emocjonalnie oraz mało aktywne. Wykazują także małą (lub przeciętną) wrażliwość sensoryczną, żwawość i perseweratywność., Taka konfiguracja cech wskazuje na nieefektywną regulację stymulacji i nastawienie na ograniczenie zachowań rozładowujących w efekcie niskiego (nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia (bez tendencji do poszukiwania stymulacji). Ta struktura odpowiada flegmatycznemu typowi temperamentu.

Struktura niezharmonizowana wskazująca na małe możliwości przetwarzania stymulacji.

Osoby charakteryzujące się tąką strukturą temperamentu są to osoby mało wytrzymałe i bardzo reaktywne emocjonalnie oraz bardzo aktywne. Wykazują też dużą (lub przeciętną) wrażliwość sensoryczną, perseweratywność i żwawość. Taka konfiguracja cech wskazuje na nieefektywną regulację stymulacji i nastawienie na rozładowywanie wysokiego (nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia (bez tendencji do unikania stymulacji). Osoby takie wykazują skłonność do zachowań impulsywnych, są wybuchowe i łatwo reagują gniewem. Ta struktura odpowiada cholerycznemu typowi temperamentu.

INTELIGENCJA

Określeniem "inteligencja" posługujemy się po to, by scharakteryzować różnice indywidualne w szybkości i jakości, z jaką ludzie rozwiązują problemy czy zadania. Za bardziej inteligentnych uważamy tych, którzy zadania i problemy rozwiązują szybciej, lepiej i skuteczniej w porównaniu z innymi. Ta osoba, która nie jest zdolna do rozwiązania zadań, z jakimi inni ludzie radzą sobie w miarę łatwo, jest uważana za mniej inteligentną.

Współczesne definicje inteligencji można podzielić na trzy grupy:

1) inteligencja jest określana jako zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń (osoba inteligentna może popełnić błąd, ale raczej go nie powtórzy);

2) inteligencja to zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska (osoba inteligentna zachowuje się adekwatnie do okoliczności, a jeśli nie przestrzega panujących reguł, to czyni to z innych powodów, niż z braku rozeznania wśród tych reguł czy nieumiejętności wypracowania przystosowawczych wzorców działania);

3) inteligencja, to zdolność metapoznawcza, czyli rozeznanie we własnych procesach poznawczych i zdolność ich kontrolowania (osoba inteligentna "używa" umysłu bardziej refleksyjnie i jest w stanie intencjonalnie sterować własnymi procesami poznawczymi).

PSYCHOLOGICZNA SYLWETKA SŁUCHACZA KURSU.

PSYCHOLOGICZNE RÓŻNICE W UCZENIU SIĘ W ZALEŻNOŚCI OD WIEKU

I MOTYWACJI.

Uczenie się - proces zdobywania wiadomości, umiejętności i nawyków (sprawności), prowadzący do stałych zmian w zachowaniu uczącego się - ucznia.

Uczenie można rozpatrywać jako czynność (pojedynczą, krótkotrwałą) lub jako proces (zbiór czynności podobnych i/lub równoległych, długotrwały):

• czynność - wtedy gdy chcemy sobie coś przyswoić np. wiersz,

• proces - to układy czynności.

O tym czy dana czynność lub proces zachodzi wnioskujemy na podstawie zaobserwowanych zmian - uczenie więc jest procesem nabywania doświadczeń wyrażające się modyfikacją zachowania.

Sposoby uczenia się

• Uczenie pamięciowe - jego celem jest zapamiętanie układów wiadomości lub czynności tak, by można je było powtarzać w sposób bezbłędny - podstawowa czynność to powtórzenia; odnoszą się do tego trzy prawa:

o postawa czynna powoduje lepsze efekty niż postawa bierna,

o zapamiętanie początku i końca materiału wymaga mniej powtórzeń niż zapamiętanie środka.

• Uczenie się przez rozwiązywanie problemów - gdy podmiot spotyka się z sytuacją nową, trudną, gdy zadanie nie może być rozwiązane przy pomocy posiadanej wiedzy. Uczeń informacje musi sam wytworzyć.

• Uczenie się przez próby i błędy - wtedy gdy podmiot znajduje się w jakiejś nowej sytuacji, rozpatruje nowy układ zależności, po to by lepiej przystosować się do życia. Jest to nieekonomiczny sposób uczenia się, stosowany tam gdzie zawodzą inne. Podstawowe prawo odnoszące się do tej formy uczenia się to prawo efektu Thorndike: wśród wielu wykonywanych czynności, najsilniej utrwalają się te, po których następuje efekt w postaci nagrody.

• Uczenie się przez wgląd (zrozumienie) - odkrywanie organizacji materiału, nadawanie mu jakiejś struktury. Chodzi o wniknięcie w istotę rzeczy, zobaczenie powiązań między elementami, wniknięcie w terminy wchodzące w zakres działania.

• Uczenie się sensoryczne - polega na wytwarzaniu odruchów warunkowych.

• Uczenie się przez naśladownictwo.

• Uczenie się uboczne (mimowolne) - następuje przy okazji wykonywania jakichś czynności.

• Uczenie się poprzez zabawę - uczestnicząc w grach, konkursach, turniejach, ale także oglądając takie programy przyswajamy najczęściej wiedzę i umiejętności praktyczne, przydatne w codziennym życiu.

Teoria społecznego uczenia się.

Zwolennicy teorii społecznego uczenia się sądzą, że uczenie się następuje, gdy obserwator świadomie przygląda się jakiemuś zachowaniu (np. zapalaniu zapałki) i następnie umieszcza efekt obserwacji w pamięci długotrwałej. Obserwator dotąd nie wykonał zaobserwowanego zachowania, nie zaszły więc żadne behawioralne konsekwencje (wzmocnienia). Jednak bez względu na to, jak długo wspomnienie jest przechowywane w pamięci, obserwator wie, jak zapalić zapałkę, niezależnie, czy zrobi to, czy nie. To samo da się powiedzieć o wielu prostych czynnościach, jak hamowanie samochodu, jedzenie łyżką i otwieranie butelki.

Według Bandury uczenie się przez obserwowanie to proces trzyetapowy:

• student musi skierować uwagę na kluczowe elementy tego, czego ma się nauczyć,

• student musi zapamiętać dane zachowanie,

• student musi umieć powtórzyć dane zachowanie lub wykonać je.

Nabywanie umiejętności przez osoby dorosłe (studentów) nie musi być związane z wykonywaniem czynności praktycznych. Często wystarczająca jest analiza obserwowanego działania pod kątem określonego problemu teoretycznego. Koncepcja Alberta Bandury pozwala spojrzeć na proces uczenia się nie tylko w wąskim kontekście akcja-reakcja. Efekty uczenia się stanowią wewnętrzny potencjał jednostki, który może być wykorzystany w przyszłości.

Czynniki wpływające na proces uczenia się

Do warunków efektywnego nauczania należą:

• Miła, wolna od lęku atmosfera.

• Rozbudzanie ciekawości i motywacji do nauki.

• Wstępne aktywizowanie wiedzy posiadanej przez ucznia przed wprowadzeniem nowego materiału, by nowe informacje mogły zostać skojarzone z tymi wcześniej zapamiętanymi, (por. pamięć ultrakrótka).

• Nauczanie polisensoryczne.

• Tolerancja dla błędów ucznia. Należy przyjąć stanowisko, że błędy to nie grzech, lecz droga poznania, na której można się wiele nauczyć.
  

STRES PSYCHOLOGICZNY. STRATEGIE I STYL RADZENIA SOBIE.

Według Kennetha Pelletiera, 90% wszystkich chorób może mieć związek ze stresem.

Termin stres określa sumę wszystkich nieswoistych skutków działania różnych czynników (czynniki prawidłowe, chorobotwórcze, leki itp.), które mogą oddziaływać na ustrój. Czynniki te, jeśli posiadają zdolność wywoływania stresu nazywamy stresorami.

Bodziec staje się wtedy przyczyną stresu, kiedy jednostka nadaje mu takie znaczenie (spostrzega go jako zagrożenie) w wyniku interpretacji poznawczej.

Rozwijająca się reakcja stresowa mobilizuje organizm do walki bądź do ucieczki. Inny jest psychofizjologiczny i biochemiczny mechanizm walki (wzmożone wydzielanie noradrenaliny do krwioobiegu, wzrost krzepliwości krwi), a inny ucieczki (podwyższony poziom adrenaliny), co ma swoiste konsekwencje zdrowotne.

Istnieje jednak grupa bodźców (zwanych sympatykomimetycznymi), które same zdolne są wywołać reakcję stresową bez angażowania wyższych interpretacyjnych mechanizmów mózgu np.: gorąco, zimno, hałas, mechanizmy trawienne, kofeina, nikotyna, amfetamina. U wielu osób chroniczne występowanie reakcji stresowej może doprowadzić do dysfunkcji lub uszkodzeń narządu.

Należy jednakże pamiętać, że stres ma nie tylko negatywną ale i pozytywną aktywację.

Centrum kodowania i przetwarzania wszelkich informacji, odzwierciedlania obiektywnej rzeczywistości i wzajemnych związków między organizmem a środowiskiem jest mózg.

Fazy przebiegu reakcji stresowej według Selye'ego

Trzy fazy stresu:

• alarmowa (mobilizacja organizmu) - żaden organizm nie może przebywać w stanie ciągłego alarmu. Gdy stresor jest na tyle silny, że jego dłuższe działanie zagraża życiu, zwierzę ginie już w fazie alarmowej- w ciągu kilku godzin lub dni od zadziałania stresora;

• odporności - zrównoważenie wydatkowania rezerw przystosowawczych (mimo zwiększonego nacisku na układy przystosowawcze życie organizmu w zasadzie nie odbiega od normy);

• wyczerpania - głównie wyczerpanie zapasów kalorycznych - organizm otrzymuje sygnały o braku równowagi między stresującymi wymaganiami środowiska a własnymi odpowiedziami na te wymagania (wołanie o pomoc z zewnątrz).

Osobowościowe wyznaczniki odporności na stres:

• Potrzeby związane z utrzymaniem równowagi.

• Obraz siebie. Odporność na stres zależy od tego jak osoba widzi sytuację i czego się po sobie spodziewa. Emocje negatywne będą tym silniejsze, a ich wpływ na zachowanie bardziej dezorganizujący, im mniej korzystny i trafny obraz siebie.

• Stopień lękliwości i poczucie zagrożenia. Osoba, która nisko ocenia swoje siły jest skłonna do przeceniania trudności. Niekorzystna jest też samoocena nieadekwatnie wysoka. Skłania do podejmowania zadań zbyt trudnych, a to z kolei może rodzić stres.

• Światopogląd i cele życiowe. Posiadanie światopoglądu decyduje o sile i wartości kierunku działań.

• Dojrzałość społeczno - emocjonalna. Jest to osiągnięcie stałości i harmonii podstawowych elementów składowych osobowości a także realistyczne ujmowanie siebie.

• Nawyki reagowania na trudności. Odporność na stres jest wypadkową sytuacji zewnętrznej i warunków wewnętrznych jednostki.

Oznaki stresu:

• W sferze fizjologii: bladość, pocenie się, przyspieszone bicie serca, napięcie mięśni, dyszenie, zmiany ciśnienia krwi, odpływ krwi do mięśni, suchość w ustach i gardle, częste oddawanie moczu, ból pleców, szyi i innych części ciała, zaburzenia menstruacji, niestrawność, bóle głowy, częste przeziębienia i inne pospolite dolegliwości, bezsenność.

• W sferze sprawności myślenia: luki w pamięci, zapominanie, niemożność skoncentrowania się, ogólny brak zainteresowań, obsesyjne trzymanie się pewnych pomysłów.

• W sferze emocji: lęk, rozdrażnienie, depresja, zamykanie się w sobie, nerwowość, złość, zakłopotanie.

• W sferze zachowań: trudności z mówieniem, impulsywność, drżenie, tiki nerwowe, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami, częstsze uleganie wypadkom, intensywne palenie papierosów, picie dużych ilości alkoholu, nieuzasadnione zażywanie leków, zmiany w odżywianiu, inne "nerwowe" zachowania.

• W sferze "filozofii życiowej": bezradność, kwestionowanie wartości, bezosobowe podejście do wykonywanych zadań.

Stresory

• dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujących całe grupy;

• poważne wyzwania i zagrożenia dotyczące jednostek lub kilku osób, ważne wydarzenia życiowe;

• drobne, codzienne utrapienia (niemożność znalezienia potrzebnej rzeczy, zdążenia na czas, drobne nieporozumienia w rodzinie).

Radzenie sobie ze stresem

To aktywność podejmowana w obliczu czynników powodujących stres.

• Jako PROCES: cała aktywność podejmowana przez człowieka w danej sytuacji stresowej (o złożonej strukturze, długotrwała, wpływająca na pierwotną sytuację, wprowadzając w niej zmiany, które zwrotnie oddziałują na przebieg aktywności zaradczej).

• Jako STRATEGIA: mniejsze jednostki aktywności, dające się wyróżnić w procesie radzenia sobie.

• Jako STYL: indywidualne zróżnicowanie dyspozycji decydujących o danym zachowaniu się w warunkach stresujących (od wymagań sytuacji zależy, które spośród dostępnych strategii zostaną wykorzystane).

Styl radzenia sobie (wg I. Heszen-Niejodek): będący w dyspozycji jednostki i charakterystyczny dla niej zbiór strategii czy sposobów radzenia sobie, z których część uruchamiana jest w procesie radzenia sobie z konkretną konfrontacją stresową.

Klasyfikacja stylów radzenia sobie ze względu na cel/funkcję radzenia sobie (N. S. Endler, J. D. A. Parker)

• styl skoncentrowany na zadaniu ("konfrontacja"),

• styl skoncentrowany na osobie ("konfrontacja"),

• styl skoncentrowany na unikaniu: strategie zorientowane na osobę (emocje); strategie skoncentrowane na zadanie (podjęcie innego zadania).

W konsekwencji otrzymujemy 4 style:

• Konfrontacyjny, zorientowany na zadanie.

Osoby wybierające ten styl mają tendencję w sytuacjach stresowych do podejmowania wysiłków zmierzających do rozwiązania problemu, poprzez poznawcze przekształcenie lub próby zmiany sytuacji. Główny nacisk położony jest na zadanie lub planowanie rozwiązania problemu.

• Konfrontacyjny, zorientowany na osobę.

Styl ten charakterystyczny jest dla osób, które w sytuacjach stresowych mają tendencję do koncentracji na sobie, na własnych przeżyciach emocjonalnych, takich jak: złość, poczucie winy, napięcie. Osoby te mają także tendencję do myślenia życzeniowego i fantazjowania. Działania takie mają na celu zmniejszenie napięcia emocjonalnego związanego z sytuacją stresową. Czasami jednak mogą powiększać poczucie stresu, wzrost napięcia lub przygnębienie.

• Unikowy, zorientowany na zadanie.

Styl ten charakteryzuje angażowanie się w czynności zastępcze, np. oglądanie telewizji, objadanie się, myślenie o sprawach przyjemnych.

• Unikowy, zorientowany na emocje.
  
  Przejawia się przez poszukiwanie kontaktów towarzyskich.

Efektywność radzenia sobie

W sytuacjach, w których przebieg, a zwłaszcza stan końcowy zależą od aktywności jednostki (kontrolowalność sytuacji), efektywne są strategie polegające na pobieraniu i przetwarzaniu informacji (strategie czujne). Gdy sytuacji nie da się kontrolować, strategie te zwiększają obciążenie emocjonalne. W tym wypadku lepiej jest stosować strategie unikowe.

Przebieg radzenia sobie zależy od właściwości sytuacji, cech indywidualnych oraz interakcji pomiędzy nimi. Właściwości indywidualne, to przede wszystkim styl radzenia sobie; właściwości sytuacji dotyczą tego, czy są one kontrolowalne. Ludzie potrafią dostosować zachowania zaradcze do wymagań sytuacji stosując te, które są bardziej efektywne. Warunkiem zaś dopasowania strategii do wymagań sytuacji są właściwości stylu radzenia sobie, tzn. bogaty repertuar strategii i elastyczność w ich stosowaniu.

PROCESY PSYCHICZNE ZACHODZĄCE W TRAKCIE PROWADZENIA POJAZDÓW.

Procesy te można podzielić na kilka etapów:

• orientacja i odbiór informacji,

• podejmowanie decyzji,

• wykonywanie zamierzonych czynności,

• kontrola czynności.

Istotne funkcje psychiczne u kierowcy:

• percepcja (ostrość widzenia, pole widzenia, widzenie obuoczne i zdolność oceny odległości, zdolność różnicowania kształtów w mroku, wrażliwość na olśnienie, rozróżnianie barw);

• procesy uwagi (podzielność, pojemność, trwałość, przerzutność);

• czas reakcji-czas upływający od zadziałania bodźca do wykonania reakcji.

Na czas reakcji poszczególnych osób mają wpływ: stałe cechy osobowości, zmienny stan psychofizyczny, alkohol i inne środki psychoaktywne w tym leki, zmęczenie, warunki jazdy nocnej, hałas, warunki bio - meteo, rodzaj sytuacji drogowej.

PSYCHOLOGIA KOMUNIKACJI DROGOWEJ.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA WYPADKÓW DROGOWYCH.

1. Wpływ alkoholu.

Właściwości i metabolizm alkoholu.

Dla celów spożywczych wykorzystuje się jedynie alkohol etylowy, spożywany pod postacią wódek, koniaków, whisky (przeciętna zawartość alkoholu 40-50%), wina (zaw. alk. 10-20%) i piwa (zaw. alk. 3-7%). Wchłanianie rozpoczyna się natychmiast po wprowadzeniu alkoholu do organizmu, tj. już w jamie ustnej. Szybkość wchłaniania zależy m.in. od tempa przesuwania się treści pokarmowej z żołądka do dwunastnicy i jelit, a także od zawartości tłuszczu w pożywieniu. Stwierdzono, że u osób, które wypiły alkohol po posiłku zawierającym tłuszcz, białko i węglowodany, wchłanianie alkoholu jest trzykrotnie wolniejsze niż u osób, które piły na pusty żołądek. Jelita są miejscem, gdzie najwięcej alkoholu przenika do krwi, natomiast najwyższe jego stężenie występuje w ślinie, moczu, krwi, żółci i płynie mózgowo-rdzeniowym. Stężenie alkoholu osiąga swój szczyt w ciągu 30-45 minut po wypiciu. Proces metabolizowania alkoholu przebiega wolniej niż proces jego wchłaniania.

Fizjologiczna reakcja na alkohol.

Obniżenie sprawności psychomotorycznej może wystąpić już przy niewielkim stężeniu alkoholu we krwi.

0,3 -0,5 promila - nieznaczne zaburzenia równowagi oraz euforia i obniżenie krytycyzmu, upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz zaburzenia widzenia.

0,3 promila - oko dostrzega gorzej rodzaj i kształt przedmiotów ukazujących się w głębi pola widzenia, następuje obniżenie zdolności dostrzegania ruchomych źródeł światła.

0,4 promila - czas adaptacji oka do ciemności po olśnieniu wydłuża się o ok. 2/3.

0,5 promila - czas reakcji na nowe bodźce wzrokowe ulega opóźnieniu, zdolność dostrzegania ruchomych świateł obniża się o 1/3, pojawia się również opóźnienie i osłabienie dostrzegania przedmiotów na obwodzie pola widzenia.

0,5 -0,7 promila - zaburzenia sprawności ruchowej (niezauważalne osłabienie refleksu) nadmierna pobudliwość i gadatliwość, a także obniżenie samokontroli oraz błędna ocena własnych możliwości, które często prowadzą do fałszywej oceny sytuacji z jaką może spotkać się kierowca.

0,7 -2,0 promila - zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie progu bólu, spadek sprawności intelektualnej (błędy w logicznym rozumowaniu, wadliwe wyciąganie wniosków itp.) pogłębiający się w miarę narastania intoksykacji alkoholowej; opóźnienie czasu reakcji, wyraźna drażliwość, obniżona tolerancja, zachowania agresywne, pobudzenie seksualne, wzrost ciśnienia krwi oraz przyspieszenie akcji serca.

2,0 - 3,0 promila - zaburzenia mowy (bełkotliwa), wyraźne spowolnienie i zaburzenia równowagi (chód na szerokiej podstawie, chwianie i przewracanie się), wzmożona senność; znacznie obniżona zdolność do kontroli własnych zachowań (w większości przypadków trudno jest mówić o jakimkolwiek prawidłowym samodzielnym działaniu i wykonywaniu skoordynowanych ruchów).

3,0 -4,0 promila - spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, osłabienie lub zanik odruchów fizjologicznych oraz głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki.

> 4,0 promila - głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka oddechowego i naczyniowo- ruchowego, możliwość porażenia tych ośrodków przez alkohol.

Przedstawione wyżej reakcje organizmu na alkohol są reakcjami typowymi, czyli fizjologicznymi. Zależą one od indywidualnych predyspozycji organizmu, a poziom alkoholu we krwi zależy od fizycznego oraz psychicznego stanu zdrowia osoby pijącej, rodzaju alkoholu, szybkości picia itp. Należy jednak wiedzieć, że mogą wystąpić niespodziewane i nietypowe reakcje na spożycie nawet niewielkiej dawki alkoholu.

Ryzyko zagrożenia wypadkiem drogowym w zależności od stężenia alkoholu we krwi zwiększa się (wg Vamosiego):

• 7 razy przy stężeniu 0,5 - 1,0 promila,

• 31 razy przy stężeniu 1,0 - 1,5 promila,

• 128 razy przy stężeniu powyżej 1,5 promila.

Przyczyny picia alkoholu.

Dotychczas nie znaleziono jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, dlaczego jedni ludzie piją mniej, a inni więcej, dlaczego jedni stają się alkoholikami, a inni nie, pomimo że piją w sposób do siebie zbliżony.

Ludzie piją m.in. dla zredukowania napięcia, poprawy własnej samooceny, obniżenia poczucia winy, dla lepszej zabawy, a także w celach manipulacyjnych (otoczenie widzi, że cierpię więc będzie dla mnie milsze, zachowania agresywne po alkoholu, czy robienie różnych głupstw, jest prędzej rozgrzeszane niż na trzeźwo itp.).

Na rozległość uszkodzeń układów i narządów oraz na szybkość powstawania uzależnienia istotny wpływ wywiera stopień dojrzałości organizmu, a w przypadku uzależnienia - szczególnie dojrzałość ośrodkowego układu nerwowego (głównie mózgu). Z badań wynika, że znaczącą rolę odgrywa tu wiek, w którym rozpoczęło się intensywne picie alkoholu. Zanim dojdzie do uzależnienia daje się zaobserwować kilka kolejnych etapów używania, począwszy od pierwszego kontaktu z alkoholem.

Osoby młode, poniżej 20 lat, które piją intensywnie mogą uzależnić się już po kilku miesiącach. Między 20 a 25 rokiem życia potrzeba na to średnio ok. 3-4 lata, a powyżej tego wieku okres uzależniania się może trwać kilka, a nawet kilkanaście lat, jednak należy pamiętać o uwarunkowaniach indywidualnych, które mogą te okresy skrócić lub wydłużyć.

Czynniki wpływające na rozwój uzależnienia od alkoholu.

• Biologiczne.

Uwarunkowania genetyczne.

Dziedziczeniu podlega biologiczne (biochemiczne) podłoże, na którym może rozwinąć się uzależnienie, a więc możliwe jest odziedziczenie pewnych predyspozycji do uzależnienia.

Uwarunkowania biochemiczne.

Ludzie reagują na alkohol w różny sposób. Niektóre osoby odczuwają po jego wypiciu przyjemność oraz odprężenie, a inne czują się po prostu źle (pogorszenie nastroju, senność, ból głowy itp.). Zrozumiałe jest więc, że jedni będą dążyli do powtarzania, za pomocą alkoholu, przyjemnych dla siebie stanów, a inni będą starali się unikać alkoholu.

Różne reakcje na alkohol wynikają z biochemicznej odmienności organizmów i wiążą się m.in. ze zróżnicowaniem, uczestniczących w spalaniu alkoholu enzymów.

• Społeczne.

Środowisko rodzinne

Szczególnie ważne znaczenie ma środowisko rodzinne, które może zwiększać lub ograniczać, poprzez stworzenie korzystnych warunków do prawidłowego rozwoju swoich członków, ryzyko uzależnienia. Stąd tak istotną rolę przypisuje się tzw. dziedziczeniu społecznemu, które polega na stosowaniu w życiu dorosłym norm i zwyczajów obowiązujących w domu rodziców. Jednocześnie stwierdzono, że alkoholicy najczęściej pochodzą z rodzin, w których jedno lub oboje rodziców byli alkoholikami bądź z rodzin całkowicie abstynenckich. Można ten fakt interpretować w ten sposób, że żadna z tych rodzin nie miała właściwego modelu picia.

• Psychologiczne.

Mechanizmy, które warunkują zachowania człowieka, są ściśle związane z cechami jego osobowości. Dotyczy to każdego, a więc również alkoholików. Proces dojrzewania osobowości jest wypadkową wpływu zarówno czynników wewnętrznych, jak i zewnętrznych (całkowicie niezależnych od jednostki). Z tego też powodu nieprawidłowy przebieg tego procesu nie może być nigdy traktowany jako przejaw złej woli, bądź jako wina osoby emocjonalnie niedojrzałej. Osoby niedojrzałe mają znacznie więcej niż inni problemów z pokonywaniem różnorodnych trudności życiowych.

Obok niedojrzałości emocjonalnej często występuje również u osób uzależnionych nadmierna zależność, mała odporność na frustrację, trudności w wyrażaniu uczuć, wysoki poziom niepokoju w relacjach interpersonalnych (międzyludzkich), poczucie izolacji, niska samoocena bądź poczucie wielkości, perfekcjonizm, zmienny stosunek do autorytetów czy poczucie winy.

Nadużywanie alkoholu.

Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - Fourth Edition, DSM-IV) nadużywanie to szkodliwy model używania substancji psychoaktywnej (w tym także alkoholu), prowadzący do istotnego klinicznie uszkodzenia organizmu, które manifestuje się wystąpieniem w ciągu ostatnich 12 miesięcy co najmniej jednego z wyszczególnionych niżej objawów:

• Powtarzające się używanie substancji (picie) powodujące niemożność właściwego wypełniania podstawowych obowiązków w pracy, szkole lub w domu (np. absencje w pracy, obniżenie wydajności związane z używaniem substancji, zaniedbywanie dzieci czy też gospodarstwa domowego, nieobecności w szkole, zawieszenie lub relegowanie ze szkoły w związku z używaniem substancji).

• Powtarzające się używanie substancji (picie) w sytuacjach, kiedy stwarza to fizyczne zagrożenie (np. prowadzenie pojazdów lub kierowanie maszynami).

• Powtarzające się problemy prawne (np. zatrzymania w związku z niestosownym zachowaniem pod wpływem alkoholu czy innej substancji psychoaktywnej).

• Uporczywe używanie substancji (picie), pomimo stałych lub nawracających problemów społecznych lub międzyludzkich, które są skutkiem lub są nasilane przez działanie substancji (np. kłótnie ze współmałżonkiem w związku z następstwami picia czy przemoc fizyczna).

b. Labilność emocjonalna.

Osoby chwiejne emocjonalnie mogą przyczyniać się do powstawania wypadków drogowych z powodu często występujących u nich cech:

• Nie potrafią przyjąć pełnej odpowiedzialności za własne uczynki i decyzje, nie obwiniając innych wówczas, kiedy rezultaty są dla nich niepomyślne.

• Reagują wrogo na krytykę.

• Nie potrafią cierpliwie wysłuchać opinii innych osób, a wówczas kiedy są one odmienne od ich własnych, uciekają się do wrogich argumentów bądź agresji.

• Tracą panowania nad sobą i wybuchają gniewem z powodu mało istotnych wydarzeń.

• Mają tendencję do użalania się nad sobą.

• Mają problem z zachowaniem spokoju w sytuacjach nieoczekiwanych.

• Są niecierpliwe.

• Nie potrafią pogodzić się z porażką.

• Martwią się bez potrzeby tym, na co nie mają wpływu i czego nie są w stanie wykonać.

• Są krytycznie nastawieni do ludzi.

• Mają niezorganizowany plan działania, często działają „pod wpływem chwili”, bez należytego rozpoznania sytuacji.

c. Zmęczenie.

Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wykazały, że zaśnięcie za kierownicą jest przyczyną 20% wypadków na autostradach i podobnych drogach oraz, że stanowi 1/10 wszystkich wypadków drogowych w tym kraju.

Kierowca, który zasnął za kierownicą i spowodował wypadek jest o około 50% bardziej narażony na śmierć i ciężkie uszkodzenie ciała niż inni jego uczestnicy z uwagi na brak reakcji obronnych. Takie zagrożenie dotyczy również innych osób śpiących w pojeździe.

Badania wykazały również, że osoby w wieku 30 lat i mniej są najbardziej podatne na zaśnięcie za kierownicą.

Największe ryzyko zaśnięcia za kierownicą występuje między północą a godz. 6-tą oraz mniejsze w godz 14 - 16. Podobne wyniki przyniosły badania przeprowadzone w Australii.

Eksperci zalecają zapobieganie zmęczeniu za kierownicą już przed wyjazdem w dłuższą trasę, a mianowicie: nie rozpoczynać podróży będąc zmęczonym, wyspać się przed podróżą, zjeść lekki posiłek, wywietrzyć samochód, planować 15 minutowe przerwy po dwóch godzinach kierowania pojazdem, wypić kawę lub inny napój zawierający kofeinę, zjeść coś słodkiego, starać się nie rozpoczynać podróży zbyt wcześnie - kosztem snu, upewnić się, że zażywane lekarstwa nie wzmagają senności, dobrze jest mieć zmiennika.

Czynniki zwiększające zmęczenie: długotrwałe kierowanie w monotonnych warunkach terenowych, przy wysokiej temperaturze w pojeździe, w utrudniających obserwację warunkach pogodowych, przy dodatkowym napięciu wywołanym trudnymi warunkami drogowymi, przewożenie na siedzeniu obok kierowcy śpiącego pasażera, jazda w godzinach nocnych.

Aby trafnie ocenić aktualny stan zmęczenia swojego organizmu trzeba, obserwować symptomy zmęczenia, jest to szczególnie ważne przy pokonywaniu dłuższych tras i z chwilą ich wystąpienia niezwłocznie przerywać dalszą jazdę.

Charakterystyczne symptomy zmęczenia: ziewanie, słaba koncentracja, bolące oczy, niepokój, senność, wydłużenie czasu reakcji, znudzenie, drażliwość, trudności w utrzymaniu pojazdu na swoim pasie ruchu, chwilowe utraty świadomości tzw. mikrosen itp.

Podczas przynajmniej kilkunastominutowych przerw praktycy zachęcają do wykonania kilku ćwiczeń z rytmicznymi i głębokimi oddechami oraz skierowanie wzroku na coś uspakajającego np. zieleń przyrody.

Można zmniejszać zmęczenie również podczas prowadzenia samochodu poprzez: rozmowę z pasażerami, słuchanie spokojnej muzyki, "podśpiewywanie", co pewien czas zmienianie pozycji i wykonywanie po kilka ruchów ciałem.

d.Inne zagrożenia w ruchu drogowym.

Ryzyko jest to działanie które naraża na niebezpieczeństwo jakieś wartości.

W kontekście fizycznym: np. rodzina, dom, samochód.

W kontekście psychologicznym: np. poczucie własnej godności, reputacja.

Przyczyny ryzyka

• Osobista etyka pracy.

• Ewolucja kompleksów.

• Wysoki poziom energii.

• Nowa sytuacja.

• Poczucie bycia niezwyciężonym.

• Prędkość, tempo wykonywania zadań.

• Wpływ otoczenia.

• Ludzka natura.

• Stres.

• Ograniczenia.

Przykłady Zagrożenia:

• kolizje samochodów,

• zła widoczność,

• możliwość uderzenia ludzi znajdujących się na poboczu,

• temperatura,

• brak znajomości zasad zachowania się na drodze w warunkach dużego

• natężenia ruchu.

Zmiany zwiększające ryzyko:

• w planie,

• w otoczeniu,

• w sprzęcie,

• ludziach.

Kierowca może zwiększyć ryzyko:

• zbyt daleka jazda,

• zbyt szybka jazda,

• niebezpieczne drogi prędkości,

• niebezpieczne warunki,

• niebezpieczne samochody,

• zmęczony, zestresowany, niedoświadczony kierowca,

• telefony komórkowe.

Kierowca może zmniejszyć ryzyko:

• zmniejszenie dystansu,

• właściwa prędkość,

• planowanie podróży,

• bezpieczne auto,

• nie używanie komórek.

Ocena ryzyka ze względu na:

Podróż: szybkość, zmęczenie, pogoda, pora doby.

Pojazd: dostosowany do celu, właściwy stan techniczny.

Kierowca: wiek, doświadczenie, stan zdrowia, wzrok, stres, poprzednie incydenty na drodze, postawa, kompetencje.

Środowisko ruchu drogowego:

• Ograniczona komunikacja:

-przede wszystkim gesty (w większości negatywne),

- bardzo słabe sprzężenie zwrotne,

-niemożność zobaczenia konsekwencji swoich działań,

-pozostawanie anonimowym.

• Egocentryzm

-Większość czasu człowiek w samochodzie spędza sam,

-ergonomia pojazdu specjalnie przystosowana do naszych potrzeb,

- izolacja wewnątrz pojazdu.

• Mniejsza tendencja do traktowania przepisów ruchu drogowego jako wynikających z zasad moralnych.

Zmiana zachowania kierowcy

Niepożądane zachowania kierowców mają mniejszy związek z wiedzą i zdolnościami a większy z aktualnym stanem umysłu i emocjami.

Strategie radzenia sobie

Strategie konfrontacyjne — Pokażę innym kierowcom co o nich myślę.

Koncentracja na zadaniu —Unikam jakichkolwiek nieostrożnych i impulsywnych działań.

Koncentracja na emocjach — Winie siebie za zbyt emocjonalne reakcje.

Ocena — Próbuję uzyskać coś wartościowego z przebytej jazdy.

Unikanie — Myślę o dobrych momentach, które przeżyłem.

Dwa syndromy zachowania za kierownicą.

Agresywny kierowca: Emocje-nieszczęśliwy, sfrustrowany.

Osobowość-neurotyczny, psychotyczny, wrogi.

Zachowanie-przekraczanie szybkości, ryzyko.

Konsekwencje-wypadki.

Zalękniony kierowca: Emocje- napięcie, lęk.

Osobowość - neurotyczny, stres życiowy.

Zachowanie- jazda powolna, nierówna.

Konsekwencje-symptomy stresu, błędy w kierowaniu.

Wnioski

Mężczyźni powodują wypadki drogowe częściej niż kobiety.

Natura wypadków powodowanych przez mężczyzn jest inna niż wypadków powodowanych przez kobiety.

Młodsi kierowcy stanowią większe zagrożenie na drodze niż starsi.

Kierowcy bardziej doświadczeni powodują mniej wypadków, ale ta tendencja zanika po ośmiu latach doświadczenia w prowadzeniu samochodu.

Niektóre cechy osobowe związane z łatwością podejmowania większego ryzyka stanowią większe zagrożenie spowodowania wypadku.

Stres i ważne wydarzenia życiowe są istotnymi czynnikami zwiększającymi zagrożenie wypadkiem.

Ryzyko spowodowania wypadku zależne jest od występowania niektórych czynników medycznych (np. cukrzyca, ciśnienie krwi, choroby serca, itp.).

Pasy bezpieczeństwa.

Fakty.

Pasy bezpieczeństwa uratowały więcej istnień ludzkich niż jakiekolwiek inne rozwiązania.

Redukują wypadki śmiertelne i poważne zranienia o 40-65%.

Wśród noworodków statystyki notują 71% mniej ofiar śmiertelnych a dzieci 54%.

Alkohol

Każdy poziom alkoholu zwiększa ryzyko wypadku.

Widzialność.

Pojazdy używające świateł mijania także w ciągu dnia maja mniej o 10-15% wypadków mniej.

Szybkość.

Fakty.

Szybkość stanowi co najmniej 30% wypadków drogowych , w tym ze skutkiem śmiertelnym.

Każdy kilometr więcej na godz. zwiększa o 3% ryzyko poważnego incydentu i o 5% wypadku ze skutkiem śmiertelnym.

Piesi są osiem razy bardziej narażeni na śmierć jeśli samochód porusza się 50km/h w porównaniu 30km/h.

Zachowania sprzyjające powstawaniu wypadków drogowych wg. danych z badań Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Polsce:

• szybka i ryzykowna jazda,

• wymuszanie pierwszeństwa,

• jazda wolna i niepewna lewym pasem,

• oślepianie światłami,

• niewłaściwe parkowanie,

• nagłe wtargnięcie pieszego (pasy, kościoły, cmentarze, szkoły, okolice otwartych przestrzeni, deszcz, nierówne oświetlenie),

• długi manewr wyprzedzania ciężarówek.

Agresywne zachowania kierowców:

• przekleństwa,

• mruganie światłami,

• podjeżdżanie,

• blokowanie pasa ruchu,

• nagłe hamowanie,

• przyspieszanie w momencie wyprzedzania przez inny samochód.

Wpływ czasu na liczbę wypadków drogowych.

Najwięcej wypadków występuje w miesiącach V-X, a dni tygodnia to czwartek, piątek, sobota.

Najniebezpieczniejsze miejsca: odcinki prostych, które skłaniają kierowców do jazdy ze znaczną prędkością, a jednocześnie monotonią powodują osłabienie koncentracji uwagi; miejsca z pierwszeństwem przejazdu.

Współczynnik bezpieczeństwa ruchu drogowego = aktualna sprawność psychofizyczna kierowcy/aktualne wymagania jakie stawiają kierowcy pojazd, droga i określone czynniki zewnętrzne.

ISTOTNE ASPEKTY W OCENIE PREDYSPOZYCJI KANDYDATÓW NA KIEROWCÓW

Cechy które powinien posiadać kandydat na kierowcę.

a. Sprawność psychomotoryczna:

• ostrość wzroku,

• różnicowanie barw,

• widzenie obuoczne,

• widzenie o zmroku,

• odporność na olśnienie,

• ostrość słuchu,

• zmysł równowagi,

• koordynacja wzrokowo-ruchowa,

• ocena prędkości innych elementów ruchu drogowego podczas jazdy,

• refleks,

• spostrzegawczość,

• podzielność uwagi,

• dobra pamięć,

• wyobraźnia przestrzenna,

• rozumowanie logiczne - dostrzeganie związków przyczynowo - skutkowych.

b. Cechy osobowości:

• umiejętność dostosowania się do pracy w szybkim lub monotonnym tempie,

• umiejętność podejmowania szybkich i trafnych decyzji,

• samokontrola,

• umiejętność panowania nad własnymi emocjami,

• odporność emocjonalna,

• wytrwałość i cierpliwość,

• umiejętność postępowania z ludźmi,

• umiejętność współdziałania w grupie lub zespole,

• empatia.

ZASADY ETYKI WYKONYWANIA ZAWODU INSTRUKTORA JAZDY

Nauka jazdy należy do dyscyplin zajmujących się ludzką aktywnością, w których centrum zainteresowania i oddziaływań jest człowiek. Relacje interpersonalne nawiązywane przez instruktora występującego w roli nauczyciela, podobnie jak wszelkie relacje międzyludzkie, posiadają zawsze wymiar etyczny. Relacje te mają jednak szczególny, niesymetryczny charakter, wynikający z przewagi roli po stronie instruktora, który dysponuje specjalistyczną wiedzą i technikami.

Ważnymi zaleceniami etycznymi dla działań instruktora jazdy są: (1) ustalenie celu i zakresu działania, doprowadzenie do oczekiwanych skutków; (2) troska w procesie nauczania o podmiotowe traktowanie klienta; (3) przekazanie informacji zwrotnych o uzyskanych wynikach. Instruktor jazdy rozpoczynając zajęcia, informuje klienta o stosowanych, określonych sposobach nauczania.

Ważnym elementem relacji z klientem jest zachowanie poufności. Na żadnym etapie oddziaływania klient nie może czuć się przedmiotem niezrozumiałych dla siebie manipulacji, zachowań instruktora.

Refleksja etyczna nad własną działalnością zawodową jest ściśle powiązana z podnoszeniem kompetencji profesjonalnych. Świadomość ograniczenia możliwości zawodowych chroni instruktora przed podejmowaniem się zadań wykraczających poza jego wiedzę i umiejętności.

W swojej działalności instruktor staje przed trudnym zadaniem modelowania relacji kursantów z innymi uczestnikami ruchu drogowego (w przyszłości).

Naczelną wartością dla instruktora powinno być dobro drugiego człowieka. Celem jego dzia łalności jest profesjonalne, przygotowanie kursanta do roli kierowcy.

Mimo różnych porządków moralnych i światopoglądowych istnieje zespół podstawowych wartości humanistycznych, które znalazły wyraz w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ. W swoich czynnościach zawodowych instruktor zawsze powinien respektować te podstawowe wartości, zwłaszcza godność osoby ludzkiej, podmiotowość i autonomię człowieka, i jego prawo do nieskrępowanego rozwoju.

W każdym przypadku na instruktorze ciąży odpowiedzialność za następstwa kontaktu, jaki w ramach swojej roli zawodowej nawiązuje z drugim człowiekiem. Granice ingerencji instruktora wyznaczone są z jednej strony—jego kompetencjami, z drugiej strony — celami i oczekiwaniami formułowanymi przez osoby zgłaszające się na kurs.

ZASADY OGÓLNE

• Wykonując czynności zawodowe, instruktor powinien zawsze dążyć do tego, żeby kontakt z nim był pomocny dla kursanta.

• Instruktor jest świadomy szczególnej odpowiedzialności wynikającej ze specyfiki wyko nywanego zawodu. Powinien znać granice swoich kompetencji i nie podejmować się zadań przekraczających jego możliwości. Dokładać wszelkich starań, aby zapewnić jak najwyższy poziom wykonywanej pracy.

• Instruktor powinien zdawać sobie sprawę, że jego decyzje w sprawach osobistych mogą wpływać na jakość jego czynności zawodowych, a także rzutować na zaufanie społeczne do jego profesji i innych instruktorów. W społecznych oczekiwaniach zawarte są przy tym wysokie wymagania dotyczące przestrzegania zasad etycznych w życiu prywatnym przez osoby, których rola zawodowa obejmuje oddziaływania na drugiego człowieka.

• Obowiązkiem instruktora jest stały rozwój zawodowy i dążenie do stałego rozwoju osobistego. Kwalifikacje instruktora powinny odzwierciedlać poziom aktualnie obowiązującej wiedzy.

• Instruktor powinien powstrzymać się od wykonywania czynności zawodowych, jeżeli okoliczności zewnętrzne lub jego własny aktualny stan fizyczny czy psychiczny są tego rodzaju, że mogą istotnie obniżyć poziom wykonywanej pracy.

• Instruktor nie może być obojętny na odstępstwa od zasad etyki zawodowej ze strony innych instruktorów. Stwierdzając nieetyczne postępowanie kolegi w sprawach zawodowych lub dowiadując się o takim zachowaniu, instruktor powinien starać się przekonać go o niewłaściwości jego czynów, korzystając, gdy trzeba, z pomocy innych kolegów.

• Krytyczna ocena pracy i działalności innych instruktorów nie powinna mieć charakteru deprecjonującego osobę i w żadnym wypadku nie może służyć do rozgrywek osobistych.

• Instruktor nie może akceptować warunków pracy, które ograniczają jego niezależność zawodową, a zwłaszcza takich, które uniemożliwiają stosowanie zasad etyki zawodowej.

Literatura

C. S. Hall, G. Lindzey - Teorie osobowości.

R. Krostek - Krajowy program bezpieczeństwa ruchu drogowego 2005-2007-2013.

T. Malim, A. Birch, A. Wadeley - Wprowadzenie do psychologii.

A. S. Reber - Słownik psychologii.

H. Sęk - Społeczna psychologia kliniczna.

J. Strelau - Inteligencja człowieka.

J. Strelau - Psychologia. Podręcznik akademicki.

K. Walsh - Neuropsychologia Kliniczna.

A. Wnuk, K. Popławski - kwartalnik Bezpieczeństwo Ruchu Drogowego. nr 1/2006

---