Układ mięśniowy - przód

MIĘŚNIE

Mięsień zbudowany jest z tkanki mięśniowej, na którą składają się włókna mięśniowe mające zdolność kurczenia się. Skurcz włókna mięśniowego odbywa się dzięki obecności specjalnych struktur metaplazmatycznych, występujących w postaci włókienek białkowych zwanych miofilamentami. Tkankę mięśniową w zależności od budowy włókien mięśniowych można podzielić na: gładką , poprzecznie prążkowaną i mięsień serca.

Tkanka mięśniowa gładka zbudowana jest z komórek (miocytów), nazwanych włóknami mięśniowymi. W zależności od umiejscowienia (to znaczy narządu, w którym występują) różnią się swym kształtem, długością i układem włókien. W ścianie jelit, żołądka, moczowodu, pochwy, naczyń krwionośnych mają kształt wrzecionowaty, a długość od 15 do 500 ľm, grubość od 2 do 20 ľm. Największą długość osiągają one w macicy ciężarnej, a najmniejszą w naczyniach krwionośnych. Włókna te mają jądro położone w części środkowej cytoplazmy (sarkoplazmy).

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana, występująca w mięśniach szkieletowych, zbudowana jest z włókien mięśniowych mających wiele jąder. Włókna te mają kształt walcowaty bądź cylindryczny, długość od 1 mm do 12 cm, a grubość od 10 do 100 ľm.

Włókna mięśniowe zarówno gładkie, jak i poprzecznie prążkowane mogą powiększać swą objętość w zależności od stanu odżywienia i potrzeb funkcjonalnych (sportowcy, kulturyści). Każde włókno otoczone jest cienką błoną (sarkolemą). Warto podkreślić, że uszkodzone włókno mięśniowe nie regeneruje się w całości. Większe ubytki mięśniowe zastępuje tkanka bliznowata.

Mięsień sercowy ma podobną budowę jak mięsień szkieletowy, z tym że włókna jego nie są ułożone równolegle w stosunku do siebie. Oddają one odnogi, odchodzące pod ostrym kątem, którymi łączą się z sąsiednimi włóknami, w wyniku czego powstaje siatka mięśniowa o długich wąskich okach, w których znajdują się naczynia i nerwy. Włókna mięśnia sercowego są cieńsze niż mięśni szkieletowych, a jądra są w nich położone centralnie, podobnie jak w mięśniach gładkich.

Mięśnie szkieletowe, w zależności od umiejscowienia i funkcji, mają różną długość, grubość i kształt. Możemy wyróżnić mięśnie: wrzecionowate, pierzaste, półpierzaste, okrązne i płaskie. Niektóre mięśnie mają więcej niż jeden brzusiec - głowę, i wówczas mówimy o mięśniach dwu-, trój-, czworogłowych.

W mięśniach wrzecionowatych występuje ścięgno początkowe, czyli bliższe, brzusiec i ścięgno.

Z mięśni poprzecznie prążkowanych w obrębie głowy występują mięśnie końcowe. Czasem ścięgno może rozgałęziać się na kilka ścięgien lub rozścięgien, które kończą się na elementach kostnych. Mięśnie wyposażone są w elementy pomocnicze, do których należą: powiezie, przegrody międzymięśniowe oraz pochewki ścięgien, troczki, bloczki i krezeczkizwaczo-we związane z czynnością stawu skroniowo-żuchwowego i mięśnie wyrazowe (mimiczne), które charakteryzują się tym, że jeden z ich przyczepów kończy się w skórze.

Do mięśni wyrazowych zalicza się między innymi mięsień: potyliczno-czołowy, mięsień okrężny oka, zamykający bądź zaciskający szparę oka albo ją otwierający, mięsień okrężny ust, biorący udział w mechanice ust.

Do mięśni żwaczy zaliczamy: mięsień skroniowy, mięsień żwacz oraz dwa mięśnie skrzydłowe: boczny i przyśrodkowy. Biorą one udział w mechanice żucia pokarmów.

W obrębie szyi mamy trzy grupy mięśni: powierzchowną, środkową i głęboką. Najbardziej powierzchownie leży mięsień szeroki szyi, który jest mięśniem wyrazowym (skórnym), i mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy. Grupę środkową stanowią mięśnie nad- i pod-gnykowe, związane z żuchwą, kością gnykową, krtanią i górnym otworem klatki piersiowej, a biorące udział w takich czynnościach, jak np.: połykanie pokarmów, oddychanie. Do mięśni głębokich zalicza się między innymi mięśnie pochyłe, występujące w liczbie trzech: przedni, środkowy i tylny. Mięśnie te zamykają górny otwór klatki piersiowej i są mięśniami pomocniczymi w procesie oddychania, pod nimi leżą niewidoczne na planszach mięśnie: długi głowy i szyi.

Na ścianie klatki piersiowej najbardziej powierzchownie z przodu leży mięsień piersiowy większy, będący pomocniczym mięśniem oddechowym oraz mięśniem przywodzącym odwiedzione ramię i opuszczającym ramię uniesione. Bezpośrednio pod nim leży mięsień piersiowy mniejszy, pełniący również rolę mięśnia pomocniczego oddechowego. Na bocznej ścianie klatki piersiowej leży powierzchownie mięsień zębaty przedni, także mięsień pomocniczy - oddechowy. Przestrzenie międzyżebrowe wypełniają mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne, pełniące funkcję mięśni oddechowych.

Ścianę brzucha tworzą parzyste mięśnie: prosty brzucha, skośny zewnętrzny i wewnętrzny brzucha oraz leżący najgłębiej mięsień poprzeczny brzucha. Wymienione mięśnie, poza tym że tworzą ścianę brzucha, to biorą również udział w wytwarzaniu tłoczni brzusznej. Tłocznia ta odgrywa istotną rolę w oddychaniu, a także podczas oddawania moczu i kału oraz w czasie porodu.

Mięśnie grzbietu ułożone są w dwóch zasadniczych warstwach: powierzchniowej i głębokiej.

W warstwie powierzchniowej - idąc od góry - widoczny jest parzysty mięsień czworoboczny, który działając obustronnie przy ustalonym kręgosłupie prostuje i odchyla ku tyłowi głowę, a przy ustalonej głowie może unosić barki. Pod mięśniem czworobocznym znajdują się mięśnie płatowate głowy i szyi oraz dźwigacz łopatki, a poniżej mięśnie równoległoboczne: mniejszy i większy. W dolnej części grzbietu leży mięsień najszerszy grzbietu, będący mięśniem oddechowym, jak i mięśniem kończyny górnej, którą prostuje. Uniesioną kończynę opuszcza, a odwiedzioną przywodzi do tyłu do linii środkowej ciała. Pod warstwą mięśni powierzchownych znajduje się warstwa głęboka, którą ogólnie można nazwać mięśniem prostownikiem grzbietu. Jest to mięsień parzysty utworzony z szeregu mięśni położonych w rynnie pomiędzy wyrostkami kolczystymi a poprzecznymi kręgów i żebrami. Mięsień ten ma zasadniczy wpływ na utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Do boku od mięśnia prostownika grzbietu leżą i kończą się na żebrach stosunkowo małe płaskie mięśnie zębate: tylne górny i dolny.

Układ mięśniowy kończyny górnej możemy podzielić na mięśnie obręczy i mięśnie części wolnej.

Do mięśni obręczy należą mięśnie: naramienny, nad- i podgrzebieniowy, obły mniejszy' i większy oraz podłopatkowy.

W części wolnej kończyny w obrębie ramienia wyraźnie widoczne są dwie grupy mięśni: przednia -zginaczy i tylna- prostowników. W grupie przedniej jest mięsień dwugłowy ramienia, działający jako zginacz na dwa stawy: ramienny i łokciowy, obok niego znacznie mniejszy mięsień kruczo-ramienny, zginający również staw ramienny; pod mięśniem dwugłowym leży mięsień ramienny, będący mocnym zginaczem stawu łokciowego. Na tylnej powierzchni ramienia znajduje się mięsień trójgłowy, który jest prostownikiem stawu ramiennego i łokciowego. Na przedramieniu daje się wydzielić zasadnicze grupy:przednią - zginaczy, tylną - prostowników i boczną.

W grupie zginaczy widoczny jest mięsień zginacz nadgarstka promieniowy, mięsień dłoniowy długi, mięsień zginacz palców powierzchowny, mięsień zginacz nadgarstka łokciowy i leżące pod nimi: mięsień zginacz palców głęboki i mięsień zginacz kciuka długi. W grupie tej znajdują się ponadto dwa mięśnie nawrotne: obły i czworoboczny; mięsień nawrotny obły leży w górnym odcinku przedramienia, a czworoboczny w dolnym odcinku przedramienia. Na powierzchni grzbietowej - tylnej przedramienia leżą między innymi mięsień ramienno-promieniowy, prostownik nadgarstka promieniowy długi, a pod nim krótki, dalej mięsień prostownik palców i mięsień prostownik nadgarstka łokciowy.

W obrębie ręki widoczne są dwie wyniosłości związane z obecnością mięśni zaopatrujących kciuk i palec piąty. W skład mięśni kłębu kciuka wchodzą: zginacz kciuka krótki, przeciwstawiacz, odwodzicie! krótki i przywodziciel kciuka, natomiast w skład kłębika palca piątego-odwodzicie! zginacz i przeciwstawiacz palca małego. Poza tym występują mięśnie środkowe ręki, jak: glistowate oraz międzykostne dłoniowe i grzbietowe.

Mięśnie kończyny dolnej, podobnie jak i górnej, dzielimy na mięśnie obręczy i części wolnej kończyny dolnej. Mięśnie obręczy widoczne od strony przedniej -to mięsień napinacz powięzi szerokiej i mięsień biodrowe-lędźwiowy. Od strony tylnej widoczne są mięśnie pośladkowe: mięsień pośladkowy wielki, będący najsilniejszym prostownikiem stawu biodrowego, pod nim leżący mięsień pośladkowy średni i mięsień pośladkowy mały.

Na udzie wyróżnia się trzy grupy mięśni: tylną-prostowników stawu biodrowego, przednią - zginaczy i przyśrodkową - przywodzicieli.

Do prostowników zalicza się mięsień dwugłowy uda. Jest to mięsień dwustawowy, ponieważ zaczyna się na miednicy (na guzie kulszowym), a kończy na podudziu (na głowie strzałki). Dlatego oprócz prostowania stawu biodrowego zgina też i staw kolanowy. Kolejnymi mięśniami tej grupy, rozpoczynającymi się na guzie kulszowym, a kończącymi na kości piszczelowej, są: mięsień półścięgnisty i mięsień półbłoniasty. Mięśnie te są również dwustawowe i działają tak samo jak mięsień dwugłowy.

W grupie przedniej widoczny jest mięsień krawiecki, będący również mięśniem dwustawowym; powoduje on zginanie stawu biodrowego i kolanowego. Drugim i największym mięśniem tej grupy jest mięsień czworogłowy uda, również jest on dwustawowy. Mięsień prosty uda rozpoczyna się powyżej stawu biodrowego (na kolcu biodrowym przednim dolnym), a kończy na rzepce. Działanie tego mięśnia polega na zginaniu w stawie biodrowym i prostowaniu w stawie kolanowym, co jest wynikiem działania przede wszystkim pozostałych jego głów: bocznej, przyśrodkowej i pośredniej.

Grupę przyśrodkową stanowią mięśnie przywodziciele: przywodziciel krótki, przywodziciel długi i przywodziciel wielki oraz mięsień smukły i grzebieniowy. Na podudziu (goleni) można także wyróżnić trzy grupy mięśni: przednią, boczną i tylną.

Do grupy przedniej należy mięsień piszczelowy przedni, który jest najsilniejszym prostownikiem i odwracaczem stopy, mięsień prostownik palucha długi i prostownik palców długi.

W grupie bocznej występują dwa mięśnie strzałkowe: długi i krótki, które są mięśniami nawracającymi stopę.

W grupie tylnej znajduje się największy mięsień podudzia, czyli mięsień trójgłowy łydki, utworzony z mięśnia brzuchatego, będącego mięśniem dwugłowym, i leżącego pod nim mięśnia płaszczkowatego. Mięsień trójgłowy łydki jest mięśniem dwustawowym, zginającym staw kolanowy i skokowo-goleniowy. Rozpoczyna się on na kłykciach kości udowej, a kończy mocnym ścięgnem na guzie kości piętowej. Pod mięśniem trójgłowym leżą trzy mięśnie: piszczelowy tylny, który jest mięśniem odwracającym stopę, mięsień zginacz palucha długi i mięsień zginacz palców długi.

Na stopie po stronie grzbietowej są mięśnie prostowniki, a po stronie podeszwowej -zginacze oraz odwodziciele i przywodziciele palucha i palca małego oraz mięśnie międzykostne.

PRZEPONA

Przepona. Na specjalną uwagę zasługuje przepona, Jest to mięsień oddechowy pracujący bez przerwy przez całe nasze życie. Przepona należy do mięśni poprzecznie prążkowanych płaskich. Oddziela ona jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej i stanowi jej ścianę dolną. Przepona jest uwypuklona w stronę klatki piersiowej w formie dwóch kopuł - prawej i lewej, przy czym prawa jest ustawiona o jedno międzyżebrze wyżej.

W przeponie wyróżnia się część mięśniową położoną na obwodzie i część ścięgnistą, tworzącą środek ścięgnisty przepony. Część mięśniową w zależności od miejsca przyczepu dzieli się na część: żebrową - największą, która przymocowuje się do żeber (od siódmego do dwunastego); część lędźwiową - najmocniejszą - tworzy ona dwie odnogi oraz parzyste więzadła łukowate boczne i przyśrodkowe, przyczepiające się do kręgów lędźwiowych i dwóch ostatnich żeber; część mostkową - najmniejszą, która rozpoczyna się na nasadzie wyrostka mieczykowatego mostka. Wszystkie części kierują swe włókna do środka, gdzie tworzą środek ścięgnisty. Na pograniczu poszczególnych części powstają szczeliny, które czasem mogą stać się miejscem powstawania przepuklin, przez które trzewia jamy brzusznej dostają się do klatki piersiowej.

W przeponie znajdują się trzy duże otwory: rozwór aortowy, przez który aorta przechodzi do jamy brzusznej, leży najbliżej kręgosłupa, na prawo jest otwór żyły głównej, przez który żyła główna dolna wchodzi do klatki piersiowej i kieruje się do prawego przedsionka, nieco na lewo i do przodu znajduje się rozwór przełykowy, przez który przełyk wchodzi do jamy brzusznej. Warto zaznaczyć, że nagły skurcz przepony przy zamkniętej głośni wywołuje czkawkę. Skurcz przepony powoduje obniżenie się jej kopuł i tym samym zwiększenie objętości klatki piersiowej, co pociąga za sobą obniżenie ciśnienia wewnątrz jamy piersiowej, a tym samym doprowadza do rozprężenia tkanki płucnej i zasysania powietrza do pęcherzyków płucnych, co stanowi akt wdechu. Wydech następuje w momencie cozkurczu przepony a skurczu mięśni ściany brzucha, które powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej i uniesienie przepony ku górze. Podczas kaszlu mamy szereg wydechów, przy nagle otwierającej się głośni, a ponieważ wydech powodują mięśnie brzucha, przeto przy długotrwałym kaszlu odczuwa się ból brzucha.

Należy wspomnieć, że w wytwarzaniu i utrzymaniu ciśnienia wewnątrzbrzusznego istotną rolę odgrywają też i mięśnie dna miednicy, tworzące przeponę miedniczną (mięsień dźwigacz i zwieracz zewnętrzny odbytu) oraz przeponę moczowo-płciową (tworzą ją mięśnie parzyste: poprzeczny krocza powierzchowny i głęboki, opuszkowo-jamiste i kulszowo-jamiste, oraz mięśnie nieparzyste: zwieracz zewnętrzny cewki moczowej u mężczyzn, a cewkowo-pochwowy u kobiet).

---