Problemy prokreacji. Promowanie zdrowia reprodukcyjnego i seksualnego

Dorota Ćwiek

Opracowani na podstawie: Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15 - 49 lat. Polska 2006.

Czynniki determinujące zdrowie człowieka

Czynniki szkodliwe i niebezpieczne

• fizyczne

• mikroklimat gorący i zimny,

• pyły,

• hałas, wibracja,

• promieniowanie elektromagnetyczne.

• chemiczne:

• substancje toksyczne,

• biologiczne:

• bakterie,

• wirusy,

• pierwotniaki,

• grzyby,

• pasożyty,

• czynniki psychosocjalne:

• np. utrata pracy.

• hierarchia społeczna.

Poziom zdrowotności społeczeństwa

• O poziomie zdrowotności społeczeństwa świadczy wskaźnik umieralności okołoporodowej. Jest to jednocześnie czynnik zwrotny, od którego zależy poziom zdrowotności społeczeństwa.

• Wskaźnik umieralności okołoporodowej wyniósł w 1995 roku - 15,3 promila, w 2005 roku, poniżej 8 promili.

• Wskaźnik umieralności niemowląt w roku 2001 - 7,7 / 1000 żywych urodzeń,

• Dla województwa zachodniopomorskiego - 8,9 / 1000 żywych urodzeń.

• 70% umieralności niemowląt występuje w okresie okołoporodowym, a główną przyczyną zgonów jest wcześniactwo

• Wskaźnik zgonów kobiet związany z ciążą, porodem i połogiem wyniósł 12,7 na 100 tys. porodów w 1995 roku, w 2005 - 10.

Zagrożenia zdrowia prokreacyjnego

• Choroby przenoszone drogą płciową

• Używki

• Zachowania seksualne dziewcząt i kobiet

• Macierzyństwo nastolatek

• Aborcja

• Nieprawidłowe odżywianie

• Zanieczyszczenia środowiska

• Tryb życia

• Praca (warunki fizyczne)

• Lekomania

Choroby przenoszone drogą płciową

Ich niekorzystny wpływ charakteryzuje się tym, że ma niekorzystny wpływ na prokreację poprzez ograniczenie lub zaniechanie kontaktów seksualnych. Ponadto czynnik zakaźny może doprowadzić do:

• uszkodzenia dróg rodnych,

• niepłodności,

• ciąż pozamacicznych,

• poronień,

• przewlekłych bólów w miednicy mniejszej,

• sprzyja rozwojowi nowotworów.

• mogą powodować uszkodzenia płodów lub noworodków.

Czynniki zakaźne

• Wirus HPV (human papilloma virus) - najczęstsza choroba przenoszona drogą płciową. Kłykciny kończyste powodują ograniczenie stosunków. Może przyczynić się do powstania raka szyjki macicy, który wymaga działań zabiegowych, chemio- lub radioterapeutycznych, co wpływa na płodność i jakość życia.

• Wirus opryszczki typu II (odmiana genitalna). U 40 - 60 % chorych pojawiają się zmiany w okolicach narządów rodnych, u 20% występują częściej niż 6 razy w roku. Zmiana trwa przeciętnie 5 dni, jest bolesna, stąd powoduje ograniczenie kontaktów seksualnych.

• Rzeżączka (NGU). Jej wynikiem może być zakażenie narządów rodnych, cewki moczowej, choroby zakaźnej narządów miednicy (PID). PID może prowadzić do bezpłodności, ciąż pozamacicznych, które grożą życiu kobiety. W mężczyzn zakażenie rzeżączką daje zapalenie najądrza, co też wpływa na płodność.

• Kiła.

• HIV.

Jakie działania podjąć?

• Utworzyć ogólnopolski program profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową finansowany przez państwo.

• Zwiększenie dostępu do opieki zdrowotnej poprzez reaktywację poradni skórno-wenerologicznych na poziomie województw.

• Szerokie działania edukacyjne do młodzieży, osób w wieku reprodukcyjnym, do kobiet w ciąży.

Palenie tytoniu

• Podczas spalania papierosa uwalnia się około 4000 substancji. Są wśród nich substancje rakotwórcze (przeszło 40), trucizny chemiczne, metale ciężkie, tlenek węgla i inne czynniki zaburzające normalne funkcjonowanie organizmu, również laktację.

• Papierosy są trucizną. Trucizną jest również dym papierosowy, który zatruwa biernych palaczy. Są nimi bardzo często dzieci i karmiące matki. Aż 4 miliony polskich dzieci wzrasta w atmosferze dymu papierosowego.

• Nikotyna uzależnia silniej niż heroina, amfetamina, kokaina, alkohol, kofeina i marihuana.

• W Polsce każdego roku rodzi się 70 - 100 tys. dzieci, które były podczas życia wewnątrzłonowego narażone na działanie substancji zawartych w dymie tytoniowym.

• 60% małych dzieci jest zmuszane przez jednego lub dwoje rodziców do biernego palenia.

• Wg WHO osoba paląca codziennie jest uznana za nią, jeśli wypala 1 papierosa codziennie przez okres nie krótszy niż pół roku.

• Według WHO palenie tytoniu jest największym pojedynczym śmiertelnym zagrożeniem dla zdrowia.

Tytoń w liczbach

• WHO szacuje, ze około 1/3 dorosłej ludności na świecie to palacze.

• Corocznie tytoń jest przyczyną ponad 5 milionów przedwczesnych zgonów na świecie, co oznacza,
  że z powodu palenia tytoniu każdego dnia umiera 14 000 osób.

• Co 10 sekund na świecie ktoś umiera na chorobę wywołaną paleniem tytoniu.

• W Polsce liczbę palaczy szacuje się na ponad 9 milionów.

• Codziennie zaczyna palić 500 polskich nieletnich dziewcząt i chłopców, co oznacza, że palenia próbuje 180 tys. dzieci.

• Co roku Polacy „puszczają z dymem” 16 mld złotych.

Wpływ papierosów i dymu papierosowego na kobietę

• ↑ częstości powstawania nowotworów w 14 narządach (m.in. w płucach, krtani, gardle, przełyku, nerkach, pęcherzu moczowym, trzustce).

• ↑ częstości występowania schorzeń układu krążenia (m.in. choroby wieńcowej, zawału serca, nadciśnienia).

• ↑ częstości występowania schorzeń układu oddechowego (m.in. przewlekłego zapalenia oskrzeli, astmy).

• Wcześniejsza menopauza.

Wpływ tytoniu na płodność

• Płodność osób regularnie palących tytoń stanowi ok. 70% płodności osób niepalących i zależy od liczby wypalanych papierosów.

• U kobiet palących obserwuje się mniejsze stężenie estrogenów → obniżenie płodności.

• Częściej cykle bezowulacyjne ze względu na wzrost stężenia hormonu luteinizującego w okresie okołoowulacyjnym.

• Nikotyna i jej metabolity obecne w śluzie szyjkowym niekorzystnie wpływają na ruchliwość plemników.

• Częściej skłonność do stanów zapalnych dróg rodnych.

• Palenie tytoniu obniża parametry nasienia.

Wpływ dymu tytoniowego na ciężarną i płód

• Upośledzenie perfuzji łożyskowej

• częściej poronienie samoistne,

• częściej porody przedwczesne,

• częściej przedwczesne oddzielenie łożyska i łożysko przodujące,

• częściej PROM,

• częściej zespół nagłej śmierci łóżeczkowej,

• niedotlenieni płodu,

• niższa masa urodzeniowa dziecka o ok. 300g,

• hipoglikemia okołoporodowa,

• mniejszy IQ.

• W czasie całej ciąży płód otrzymuje 1 łyżeczkę od herbaty rakotwórczej stężonej nitrozaminy, powstałej z przemiany nikotyny.

Wpływ papierosów i dymu papierosowego na karmiącą

• Obniżenie poziomu prolaktyny.

• Obniżona produkcja pokarmu.

• Krótszy czas karmienia piersią.

• Pokarm zawiera substancje toksyczne z papierosów.

• Matka ma wątpliwości, czy karmić piersią.

• Matki palaczki rzadziej decydują się na karmienie piersią.

Wpływ papierosów i dymu papierosowego na dziecko

• ↑ częstości występowania chorób układu oddechowego, zaostrzenie przebiegu astmy oskrzelowej.

• ↑ częstości zapaleń ucha środkowego.

• ↑ częstości zachorowań na bakteryjne zapalenie opon mózgowych.

•  Częściej cierpią na kolkę.

• ↑ częstości występowania zespołu nagiego zgonu niemowląt (SIDS), niższy wzrost, częstsze pobyty
  w szpitalu.

• ↑ częstości występowania chorób układu oddechowego i krążenia oraz nowotworów w wieku dorosłym.

• Jeśli pokarm pochodzi od matki palącej 30-40 papierosów na dobę, u dziecka obserwuje się: niepokój, rozdrażnienie, nudności, wymioty, kolkę, biegunkę.

• ↓ czas otrzymywania matczynego pokarmu.

• ↓ czas właściwego odżywiania.

• ↑ zachorowalności.

• Zarówno pokarm matki palaczki, jak i matki niepalącej przebywającej w atmosferze dymu tytoniowego, zawiera substancje pochodzące ze spalania tytoniu. Stężenie tych substancji w pokarmie matki palaczki i ich toksyczność jest ściśle uzależnione od intensywności palenia.

• Wypalenie 1 - 2 papierosów tuż przed karmieniem zwiększa 10 krotne stężenie nikotyny w pokarmie i kotyniny w moczu dziecka.

• Palenie podczas karmienia powoduje, że dziecko ma stężenie kotoniny, jak dorosły.

• Palenie powyżej 10 - 20 papierosów - 0,4 - 0,5 mg nikotyny na litr mleka, co odpowiada 6 - 7,5 mg u dorosłego. 4 mg nikotyny dają niekorzystne objawy, a 40 - 60 mg to dawka śmiertelna.

• Im więcej i częściej matka pali, tym większe jest stężenie nikotyny w pokarmie i kotyniny w moczu dziecka.

• Szczyt stężenie nikotyny w surowicy matki występuje po 5 - 10 minutach od wypalenie papierosa, w pokarmie po 10 - 15 minutach.

• Po 12 godzinach od ostatniego papierosa w pokarmie nie ma śladu substancji toksycznych.

• Jeśli matka pali 1 - 5 papierosów dziennie, dziecko pochłania niewielką ilość nikotyny, bez znaczenia klinicznego.

• Jeśli matka nie potrafi zrezygnować z palenie, powinna się ograniczyć do 5 papierosów w ciągu dnia, nie palić przy dziecku, palić po karmieniu.

Jakie działania podjąć?

• Programy edukacyjne wśród młodzieży

• Działania uświadamiające dla dorosłych

• Polityka państwa

Problemy z konsumpcją alkoholu

Spożycie alkoholu w liczbach:

• Ponad 60% chłopców i prawie 50% dziewcząt rozpoczyna picie piwa przed 14 rokiem życia.

• Piło wódkę ponad 30% chłopców i 20% dziewcząt.

• Poniżej 14. roku życia upiło się 20% chłopców i 10% dziewcząt.

• Kobiety piją 4,5 razy mniej alkoholu niż mężczyźni.

• Im wyższe wykształcenie u kobiet, tym wyższe spożycie alkoholu. U mężczyzn - tendencja odwrotna.

• 17% kobiet, które kiedykolwiek były w ciąży potwierdza picie alkoholu w tym okresie.

• Do spożywania alkoholu przyznaje się ponad 30% kobiet w wieku prokreacyjnym (18 - 40 lat).

• Kobiet pijących codziennie jest wśród ciężarnych 4%, ale pomimo tego ryzyko wystąpienia FAS jest stosunkowo niskie.

• Kobiet pijących w ciąży kilka razy w miesiącu jest 8%,

• W USA aż 3,5% ciężarnych wypija dziennie 2 lub więcej porcji standardowych,

• Ciężarne najczęściej spożywały napoje fermentowane (piwo - 45%, wino - 42%),

• Wódkę piło niecałe 8% ciężarnych.

Konsekwencje spożycia alkoholu dla zdrowia prokreacyjnego

• zbyt wczesna inicjacja seksualna,

• podejmowanie nieprzemyślanego współżycia płciowego, niejednokrotnie z przypadkowym partnerem,

• seks bez zabezpieczenia - niechciana ciąża, zakażenia chorobami wenerycznymi i HIV,

• W Polsce istnieje większe ryzyko urodzenia dziecka z niedowagą związaną z konsumpcją alkoholu przez matkę podczas ciąży niż ryzyko FAS.

• Szacuje się, że liczba takich urodzeń z wagą poniżej 2500 gram sięga powyżej 10 000 rocznie.

• FAS.

• FAE.

• Poronienia, porody przedwczesne z ich konsekwencjami, wady płodów i noworodków.

• Zaburzenia miesiączkowania, cykle bezowulacyjne.

• Zmiany zanikowe w jajnikach.

• Osłabienie popędu płciowego.

• Zaburzenia wzwodu u mężczyzn, opóźnienie ejakulacji.

• Atrofia jąder i osłabienie płodności.

• Zmniejszenie wydzielania śluzu szyjkowego.

• Ryzyko związanej z alkoholem niepłodności wynosi 2 - 3%.

• Przy jednorazowej konsumpcji alkoholu powyżej 80 ml wzrasta ryzyko bolesnych dolegliwości w czasie miesiączki i innych zaburzeń cyklu menstruacyjnego.

• Stała ekspozycja na alkohol powoduje wzrost ryzyka zachorowania na raka piersi.

Alkohol a karmienie piersią

• Alkohol zaburza laktację. Dawka 1,5 - 1,9 g/ kg masy ciała hamuje odruch oksytocynowy.

• Podanie matce 0,3 g/kg masy ciała alkoholu zmniejsza produkcję mleka o 23%. Tę ilość alkoholu zwiera puszka piwa.

• Dzieci po alkoholu szybciej zasypiają, ale jakość snu jest niższa i śpią krócej.

• Błędem jest picie przez matkę piwa alkoholowego lub czerwonego wina na poprawienie laktacji i morfologii. Działanie pobudzające mają węglowodany z jęczmienia, ale bezalkoholowe.

Wpływ alkoholu na dziecko karmione piersią

• Alkohol bardzo szybko przechodzi do mleka matki. Szczyt stężenia w surowicy matki alkohol osiąga już po 15 minutach. Po 30 - 60 minutach jest już w pokarmie, jeśli matka nic nie jadła. W przypadku, gdy alkohol spożyto wraz z jedzeniem - przenika do pokarmu po 60 - 90 minutach.

• Dziecko metabolizuje alkohol 2 razy dłużej niż matka.

• Jeśli matka wypije 1 - 2 drinki, należy odczekać 2 godziny i dopiero podać pierś. Alkoholiczki nie powinny w ogóle karmić piersią.

• Wpływ na dziecko: może nie chcieć ssać, ssie słabo, głodne, uspokojenie, senność, apatia (powyżej 2 drinków), zaburzenia rozwoju psychomotorycznego.

Częstotliwość picia alkoholu przez kobiety w ciąży

Narkotyki

Poziom ryzyka dla zdrowia prokreacyjnego zależy od rodzaju substancji psychoaktywnej oraz wzoru używania.

•  Najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną do okazjonalnego stosowania jest haszysz i marihuana.

• Po marihuanę i haszysz sięga 19,5% chłopców i 9,7% dziewcząt w wieku 15 - 16 lat oraz 35,4% chłopców i 16,8% dziewcząt w wieku 17 - 18 lat.

• Po amfetaminę sięgało 4,0% chłopców i 3,1% dziewcząt w wieku 15 - 16 lat oraz 11,4% chłopców i 7,5% dziewcząt w wieku 17 - 18 lat.

• Liczbę osób używających narkotyki w Polsce szacuje się na 33 000 - 71 000. Ponad 90% tych osób jest w wieku prokreacyjnym.

Konsekwencje używania narkotyków

• Uzależnienie.

• Brak kontroli nad własnym życiem.

• Zbyt wczesna inicjacja seksualna.

• Podejmowanie nieprzemyślanego współżycia płciowego, niejednokrotnie z przypadkowym partnerem.

• Seks bez zabezpieczenia - niechciana ciąża, zakażenia chorobami wenerycznymi i HIV.

• HIV i AIDS.

• Zgon.

• Poronienia, porody przedwczesne z ich konsekwencjami, wady płodów i noworodków.

• Zmniejszenie zdolności prokreacyjnych wskutek zmniejszenia wydzielania gonadotropin.

• Zespół abstynencyjny u dziecka.

Amfetamina a karmienie piersią

• Najwyższe stężenie osiąga w pokarmie po 1 - 5 godzinach od spożycia.

• Przy dużych dawkach u dziecka obserwuje się bezsenność, rozdrażnienie, pobudzenie.

• Po sporadycznym spożyciu należy przerwać karmienie na 24 godziny, odciągać i wylewać mleko.

Heroina a karmienie piersią

• Najwyższe stężenie osiąga po 0,5 - 1 godzinie po spożyciu.

• Osłabia laktację i wpływa na osłabienie siły ssania.

• U dziecka obserwuje się zaparcia, wymioty, pobudzenie, apatię. Jest bardzo niebezpieczna dla dziecka.

• Nie wolno karmić piersią podczas przyjmowania narkotyku.

Kokaina a karmienie piersią

• Najwyższe stężenie osiąga po 0,5 godzinie po spożyciu.

• Kumuluje się w organizmie dziecka.

• Wywołuje rozdrażnienie, wymioty, rozszerzenie źrenic, biegunkę, nadmierne napięcie mięśniowe, tachykardię.

• Jest bardzo niebezpieczna dla dziecka.

• Nie wolno karmić piersią podczas przyjmowania narkotyku. Po sporadycznym zażyciu przerwać karmienie na 24 godziny.

Marihuana a karmienie piersią

• Do organizmu dziecka dostaje się bardzo szybko, zarówno przez matkę palaczkę, jak i przez bierne palenie.

• Hamuje wydzielanie prolaktyny, czyli hamuje laktację.

• U dziecka powoduje uszkodzenie DNA i RNA komórek mózgowych, apatię, zahamowanie wzrostu. Ma poważne konsekwencje dla zdrowia dziecka.

• Nie wolno karmić piersią podczas przyjmowania narkotyku.

Morfina a karmienie piersią

• Najwyższe stężenie osiąga po 0,5 - 1 godzinie po podaniu.

• Znajdowano ją w surowicy krwi dzieci po 108 godzinach po podaniu matce.

• Podwyższa poziom prolaktyny, można karmić piersią.

• W dawkach przeciwbólowych niegroźna dla dziecka, w dawkach dużych wywołuje apatię i zaburzenia oddychania u noworodków.

„Anielski proszek” a karmienie piersią

• Przechodzi do pokarmu natychmiast po podaniu.

• Kumuluje się w organizmie dziecka.

• Jest bardzo niebezpieczny.

• Nie wolno karmić piersią po przyjęciu przez matkę narkotyku.

Inne używki

• Kodeina

• Kofeina

• Theobromina

Kodeina a karmienie piersią

• Najwyższe stężenie osiąga po 0,5 - 1 godzinie po spożyciu.

• Podwyższa poziom prolaktyny, powodując nasilenie laktacji.

• Można karmić piersią przyjmując kodeinę. W 10% metabolizuje się do morfiny.

• W wysokich dawkach (60 mg co 4 - 6 godz.) obserwowano bezdechy u niemowląt.

Kofeina a karmienie piersią

• Zawarta jest w kawie, coli, w lekach.

• W jednej filiżance kawy może być 130 mg kofeiny (kawa bezkofeinowa - 3 mg). Z 1 filiżanki przechodzi ok. 1% kofeiny do pokarmu.

• Kofeina bardzo długo wydalana jest przez organizm dziecka - jej ilość się kumuluje.

• Najwyższe stężenie osiąga po 0,5 - 2 godzinach. Dziecko 3 - 5 miesięczne pozbywa się kofeiny przez 14 godzin, dorosły przez 5 godzin.

• Jeśli matka wypije 5 filiżanek kawy w ciągu dnia - odpowiednik 750 ml - niemowlę nie chce zasnąć, płacze i ma poszerzone źrenice.

• U matki można obserwować bóle piersi.

Theobromina a karmienie piersią

• Jest obecna w czekoladzie i kakao.

• W jednej porcji mleka czekoladowego jest 6 mg theobrominy.

• Najwyższe stężenie w pokarmie osiąga po 2 - 4 godzinach po spożyciu.

• Objawy występują u dziecka dopiero po spożyciu powyżej 450 gram czekolady: rozdrażnienie, biegunka, przy mniejszych ilościach - kolka.

Zachowania seksualne dziewcząt i kobiet

Skutki zbyt wczesnego podejmowania współżycia seksualnego:

• skutki bezpośrednie: niechciana ciąża i skutki społeczne przedwczesnego macierzyństwa, zagrożenia chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym HIV, zapalenia narządów miednicy mniejszej,

• skutki pośrednie: większe ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy u kobiet podejmujących wczesne współżycie i posiadających wielu partnerów płciowych, niepłodność, ciąża pozamaciczna, dysfunkcje psychoseksualne.

Zachowania seksualne dziewcząt w liczbach

• Inicjację seksualną odbyło 21% dziewcząt 16-to letnich i 47% dziewcząt 18-to letnich.

• Częściej rozpoczynają współżycie dziewczęta w mieście (36%) niż na wsi (27%), częściej w szkołach zawodowych (42%), najrzadziej w liceach ogólnokształcących (30%).

• 19% dziewcząt odbywa pierwszy stosunek płciowy w wieku 15 lat lub wcześniej.

• 70% dziewcząt, które rozpoczęły współżycie płciowe miała do czasu badania jednego partnera seksualnego. 13% miało trzech lub więcej partnerów.

• W czasie ostatniego stosunku płciowego 9% dziewcząt i ich partnerzy nie stosowali żadnej metody zapobiegania ciąży.

• Średnia wieku inicjacji seksualnej kobiet w wieku 15 - 49 lat wyniosła 18,8.

• Prawie 28% kobiet nie stosuje żadnej metody antykoncepcyjnej.

• 93% kobiet postuluje, aby w szkołach były prowadzone zajęcia z zakresu edukacji seksualnej.

Ciąże nastolatek

W ostatnim stuleciu obserwuje się wraz z akceleracją dojrzewania obniżenie się wieku pierwszej miesiączki. Dziewczyna 16 - to letnia prawidłowo dojrzewająca pod względem rozwoju płciowego, odpowiada dziewczynie 18 - to letniej z okresu przedwojennego. Ciąża u nieletniej jest najczęściej wynikiem niedojrzałości psychicznej. Najczęstszą przyczyną podejmowania przedwczesnych kontaktów seksualnych jest:

• ciekawość,

• chęć zobaczenia „jak to jest”,

• udowodnienia swojej dorosłości,

• poszukiwanie ciepła i miłości, których brak jest w domu rodzinnym.

Problem ten stanowi ważne zagadnienie społeczne

• Dziewczęta te jeszcze się uczą, nie mają zawodu, dopiero go zdobywają i nie są przygotowane do podjęcia samodzielnej pracy.

• Młodociane nie są przygotowane do posiadania potomstwa i wychowania go - ani psychicznie, ani społecznie, ani materialnie.

• Te dziewczęta, które pracują, zaliczają się do grupy pracownic fizycznych.

• Obowiązek wychowania dziecka spada na ogół na rodziców nieletniej lub na pomoc społeczną.

• obciążenie fizyczne - jej rozwijający się organizm musi dodatkowo odżywiać płód, co nie pozostaje obojętne dla młodej dziewczyny;

• obciążenie psychiczne - czeka ją wiele komplikacji życiowych, nie ukończenie szkoły, trudności
  w zdobyciu zawodu, kłopoty finansowe.

W związku z tym zajście w ciążę nieletniej i urodzenie dziecka jest niepożądane z powodu niedojrzałości fizycznej, osobowościowej (labilność emocjonalna) i społecznej matki, co przynosi szkodę mającemu przyjść na świat dziecku. Wiele młodocianych matek nie chce lub nie może wychować swoich dzieci. Dzieci takie są adoptowane. Tylko 45 % matek zajmuje się wychowaniem swojego dziecka, a 5 % wychowuje rodzina młodocianej matki (wg Żydowicz-Muchy). Większość z tych, które zdecydują się na urodzenie, skazane są na samotne wychowanie dziecka, które być może nigdy nie pozna swego ojca. Dlatego istnieje bezwzględna konieczność edukacji młodzieży w zakresie planowania ciąży oraz skutków przedwczesnego podejmowania stosunków seksualnych i niebezpieczeństwa chorób wenerycznych.

Macierzyństwo nastolatek

Macierzyństwo nastolatek wyznacza współczynnik płodności, czyli liczba żywych urodzeń przypadająca na 1000 nastolatek w wieku 15 - 19 lat w ciągu roku. W 2004 roku dla Polski wynosiła ona 14‰.

Współczynnik płodności

Polska - 14,0 ‰

Szwecja - 6,0 ‰

Dania - 6,2 ‰

Austria - 13,1 ‰

Portugalia - 20,4 ‰

Litwa - 20,6 ‰

Rosja - 27,6 ‰

USA - 54,1 ‰

Włochy - 6,8 ‰

Hiszpania - 9,6 ‰

Wlk. Brytania - 26,9 ‰

Konsekwencje ciąż u nastolatek

• Konsekwencje zdrowotne dla matki (częstsze powikłania ciąży, porodu i połogu).

• Konsekwencje zdrowotne dla dziecka (niska masa urodzeniowa, częstsze zakażenia u noworodka).

• Przerwanie procesu edukacji → niższy poziom wykształcenia.

• Problemy ekonomiczne.

• Samotne macierzyństwo.

• Nietrwałość związków.

Aborcja

• Warunki dopuszczalności przerywania ciąży wynikające z ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku „O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży” (Dz.U. Nr 17, Poz. 78 z późn. zm.):

• Art. 4a. 1. Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:

• Ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,

• Jeżeli badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,

• Zachodzi uzasadnione podejrzenie - potwierdzone przez prokuratora, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.

Aborcja w liczbach

• Wg raportu WHO co roku w wyniku aborcji ginie na świecie 53 miliony dzieci. (dane z roku 1997) Wg innych danych liczba ta wynosi 42 mln.

• Aborcja jest drugą przyczyną śmierci na świecie.

• Przeciwko wszystkim innym przyczynom istnieją ogromne programy rządowe, medyczne, naukowe.

• W wyniku powikłań poaborcyjnych umiera rocznie na świecie 100 tysięcy kobiet.

• Średnio co trzy minuty dokonywany jest w Polsce jeden zabieg pozbawienia życia dziecka nienarodzonego.

• W Polsce dokładna liczba zabiegów przerwania ciąży nigdy nie była znana.

Liczba przerwań ciąży w Polsce:

• 1965 - 168 587

• 1975 - 138 634

• 1985 - 135 564

• 1988 - 105 333

• 1989 - 34 994

• 1990 - 23 875

• 1991 - 11 988

• 1992 - 4 442

• 1993 - 685

• 1997 - 3 047

• 1998 - 310

• 2000 - 138

• 2002 - 159

• 2003 - 174

• 2004 - 193

• 2005 - 225

„Fizyczno-biologiczne” zagrożenia i konsekwencje wynikające z przeprowadzenia aborcji:

• Krwotoki (spowodowane uszkodzeniem narządów rodnych kobiety lub niecałkowitym usunięciem szczątków płodu).

• Zakrzepy (mogące powodować zapalenia żył i innych organów wewnętrznych, a także - zator płuc).

• Infekcje (przede wszystkim narządów rodnych), zakażenia krwi.

• Powikłania (stany zapalne, niepłodność, zaburzenia w miesiączkowaniu).

• Komplikacje w przypadku kolejnej ciąży (ciąża pozamaciczna, samoistne poronienie, przedwczesny albo opóźniony poród, zwiększenie się prawdopodobieństwa łożyska przodującego lub łożyska przyrośniętego, niewydolność szyjki macicy).

• Urazy (przebicie macicy).

• Śmierć matki.

Psychiczne zagrożenia i konsekwencje wynikające z przeprowadzenia aborcji (tzw. „syndrom postaborcyjny”):

• Depresja mogąca - w niektórych przypadkach - prowadzić do wrogości wobec kolejnych dzieci.

• Osłabienie więzi rodzinnych i "instynktu macierzyńskiego".

• Dysharmonia i otępienie w życiu emocjonalnym.

• Bolesne wspomnienia.

• Wyrzuty sumienia.

• Szereg innych negatywnych przeżyć.

• Wśród ojców namawiających do aborcji 27% przyznaje się potem do problemów rodzinnych wymagających pomocy psychiatry. 8% wpada w alkoholizm.

• Wg szerokich badań personelu medycznego określono, że wykonywanie i asystowanie przy aborcji powoduje ogromne obciążenia psychiczne.

• Wśród konsekwencji wymienia się przygnębienie, zdenerwowanie, używki, agresję, cynizm w stosunku do pacjentów, brak szacunku dla swojej pracy i siebie, frustracja związana z miejscem pracy z jednoczesnym przymusem pracy, kryzys identyfikacji jako lekarza, położnej.

• Ostatecznie wiąże się to z utratą pracy, pozycji, patologiami i powikłaniami.

Czynniki fizyczne mające wpływ na zdrowie człowieka

• Infradźwięki,

• Ultradźwięki,

• Wibracja,

• Promieniowanie jonizujące,

• Promieniowanie elektromagnetyczne,

• Promieniowanie podczerwone,

• Promieniowanie nadfioletowe,

• Promieniowanie laserowe,

• Wysoka i niska temperatura.

Wpływ infradźwięków na organizm

Fale o częstotliwości poniżej 16 Hz:

• rezonans narządów wewnętrznych, zaburzenia rytmu serca,

• obniżenie ciśnienia tętniczego (120 - 140 dB),

• hiperpnoë (120 - 140 dB),

• poczucie osłabienia, strachu (120 - 140 dB),

• mechaniczne uszkodzenie narządów wewnętrznych, jeśli ekspozycja trwa dłużej niż 2 min. (140 - 160 dB),

• zgon (pow. 160 dB).

Wpływ ultradźwięków na organizm

Fale o częstotliwości powyżej 20000 Hz:

• działanie przeciwbólowe,

• zmniejszają napięcie mięśni,

• rozszerzają naczynia krwionośne,

• hamują procesy zapalne,

• przyspieszają wchłanianie tkankowe,

• wyzwalają ciała aktywne biologicznie,

• działają na wegetatywny układ nerwowy,

• powodują niedotlenienie mięśnia sercowego,

• objawy nerwicowe,

• zapalenia wielonarządowe,

• niedoczynność tarczycy,

• hipotonia,

• uszkodzenie funkcji wątroby, śledziony i nerek,

• zahamowanie rozwoju płodu,

• działanie teratogenne,

• obumieranie komórek.

Wpływ wibracji ogólnej na organizm

• rezonans narządów wewnętrznych → zaburzenia czynności narządów wewnętrznych,

• bóle w różnych częściach ciała,

• trudności w oddychaniu,

• wzmożone napięcie mięśni,

• tachykardia,

• hypertonia,

• obkurczenie naczyń krwionośnych,

• utrudniona koncentracja i podzielność uwagi,

• zmniejszenie ostrości widzenia, zwężenie pola widzenia barwy czerwonej i zielonej,

• mechaniczne uszkodzenie narządów wewnętrznych.

Wpływ promieniowania jonizującego na zdrowie człowieka

• zmiany wsteczne lub zwyrodnieniowe w komórkach,

• zaburzenia procesów metabolicznych,

• zaburzenia podziałów komórkowych.

Wpływ promieniowania elektromagnetycznego

• zamiana pochłoniętej energii w ciepło,

• nagrzewanie poszczególnych tkanek i narządów → zmiany patofizjologiczne,

• objawy rzekomej nerwicy,

• złe samopoczucie,

• męczliwość, osłabienie,

• uszkodzenie ośrodkowego i autonomicznego układu nerwowego.

Wpływ promieniowania podczerwonego na zdrowie człowieka

• rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i narządów wewnętrznych,

• wzrost przepływu krwi tętniczej,

• zmniejszenie napięcia mięśniowego,

• działanie przeciwbólowe,

• zwiększenie przemiany materii,

• obciążenie mechanizmów termoregulacyjnych,

• oparzenia,

• mogą uszkadzać oko - zaćma, oparzenia dna oka.

Wpływ promieniowania nadfioletowego na organizm

• pobudza układ siateczkowo - śródbłonkowy,

• pobudza przemianę materii,

• przyspiesza utlenianie tkankowe,

• pobudza czynność barwnikotwórczą,

• pobudza odporność ogólną ustroju,

• pobudza przechodzenie ergosterolu w witaminę D₂,

• poparzenia,

• działanie bakteriobójcze,

• bóle głowy,

• podwyższona temperatura ciała,

• uszkodzenie genów,

• działanie immunosupresyjne,

• fotodermatozy,

• rak skóry,

• przyspieszenie starzenia się skóry,

• uszkodzenia siatkówki, spojówki, tęczówki oka → zaćma,

Wpływ promieniowania laserowego na organizm człowieka

• uszkodzenie nabłonka siatkówki,

• zaburzenia rozpoznawania kolorów,

• zniszczenie tkanki → krwotok.

Wysoka i niska temperatura

• Przegrzanie organizmu

• Zmniejszenie odporności, częstsze zakażenia.

Zanieczyszczenie środowiska

• SO,

• SO2,

• NO,

• Pb,

• węglowodory aromatyczne

• Pestycydy, dioksyny, furany.

Wpływ tlenków siarki na zdrowie człowieka

• Drażniąco na aparat ochronny oka

• Nieżyt oskrzeli, porażenie rzęsek błony śluzowej, dychawica oskrzelowa, rozedma płuc,

• Duszność wysiłkowa, zaburzenia smaku i węchu, znużenie,

• Wchłaniany do krwi → sulfohemoglobina,

• Spadek ciśnienia, osłabienie kurczliwości naczyń,

• Zaostrzenie choroby niedokrwiennej serca,

• Zaburzenia równowagi kwasowo - zasadowej → nieprawidłowy metabolizm, zmiany w wątrobie, mięśniu sercowym, nerkach, mózgu.

Wpływ tlenków azotu na zdrowie człowieka

• Zapalenia błony śluzowej tchawicy i oskrzeli → zapalenia,

• Podrażnienie spojówek,

• Stany zapalne i owrzodzenia jamy ustnej,

• Uszkodzenie szkliwa i zębiny,

• Spadek ciśnienie,

• Zwolnienie tętna,

• Zgon na skutek porażenia czynności oddechowej i krążenia,

• Bóle mięśni,

• Sinica,

• Obrzęk płuc.

Wpływ związków ołowiu na zdrowie człowieka

• Objawy ze strony ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, nerek, układu pokarmowego, sercowo - naczyniowego,

• Działanie rakotwórcze,

• Mutagenne (rozszczepy podniebienia, wargi, aberracje chromosomowe, poronienia samoistne, spadek masy urodzeniowej).

Węglowodory aromatyczne

• Zalicza się tu piren (P), benzo-e-piren (BeP), benzo-a-piren (BaP).

• BaP ma właściwości rakotwórcze.

Pestycydy, dioksyny, furany

Działanie estrogenopodobne, powodują cykle bezowulacyjne, zmniejszają płodność.

Leki / Lekomania

Następstwa przyjmowania leków:

• Zaburzenia czynnościowe narządów,

• Zmiany morfologiczne narządów,

• Otępienie,

• Pobudzenie,

• Działanie teratogenne na płód,

• Obumarcie płodu,

Wpływ leków na płód

• Największe działanie teratogenne mają leki między 31. a 71. dniem od ostatniej miesiączki.

• Obumarcie płodu / poronienia.

Klasyfikacja leków wg Departamentu Kontroli Żywności i Leków (FDA - Food and Drug Administration)

• Kategoria A - Leki niezagrażające płodowi,

• Kategoria B - Leki, które badano na zwierzętach i nie wykazały one zagrożenia dla płodu, jednak nie przeprowadzono standaryzowanych badań kobiet w ciąży.

• Kategoria C - Leki, co do których badania doświadczalne na zwierzętach wykazały zagrożenia dla płodu, ale nie były prowadzone badania na ludziach. Zaleca się je stosować u kobiet w ciąży, jeżeli korzyści przewyższają możliwe zagrożenia.

• Kategoria D - Leki o wykazanym szkodliwym działaniu na płód ludzki. Zaleca się stosować je tylko w sytuacjach zagrożenia życia lub poważnych schorzeniach, gdy inna terapia jest nieskuteczna.

• Kategoria X - leki z tej grupy są zdecydowanie przeciwwskazane dla kobiet ciężarnych i w okresie przedkoncepcyjnym (tialomid, cytostatyki, androgeny, prostaglandyny, sole litu).

Błędy żywieniowe

• Otyłość.

• Odchudzanie.

• Wegetarianizm.

• Weganizm.

• Przedawkowanie lub niedobory składników (mikro- i makroelementy, witaminy).

• Zatrucia pokarmowe.

• Zaparcia.

• Alergie pokarmowe.

• Choroby cywilizacyjne.

Ciężka praca

• Dźwiganie.

• Praca przy taśmie.

• Praca stojąca.

• Praca w hałasie, w mikroklimacie gorącym lub zimnym, wilgotnym, wibracjach.

Czynniki psychoemocjonalne

• Brak wsparcia emocjonalnego.

• Lęk przed zmianą statusu społecznego.

• Lęk przed utrata niezależności.

• Lęk przed porodem.

• Trauma po poprzednim porodzie.

Zespół stresu poporodowego

• Występuje 1 - 2 /1000 porodów.

• Pojawia się najwcześniej.

• Charakteryzuje się wysokim poziomem lęku u matki.

• Poród przeżywany jako trauma.

• Kobieta ma problemy ze snem.

• Wymaga pomocy psychoterapeuty.

Czynniki sprzyjające zespołowi stresu poporodowego

• Osobowość kobiety.

• Wcześniejsze doświadczenia.

• Sposób traktowania podczas porodu.

• Zespół paniki występujący w rodzinie.

• Lęk przed utratą statusu społecznego.

Czynniki socjo-ekonomiczne

• Wykształcenie rodziców.

• Poziom kulturalny rodziców.

• Warunki mieszkaniowe.

• Posiadanie pracy.

• Niskie zarobki.

• Konieczność korzystania z pomocy MOPR.

Choroby

• Choroby metaboliczne (cukrzyca, choroby tarczycy).

• Choroby układu krążenia.

• Choroby układu oddechowego.

• Choroby układu moczowego.

• Choroby układu nerwowego.

• Choroby psychiczne.

• Choroby układu kostno-mięśniowego.

Czynniki genetyczne

Światowe badania epidemiologiczne wskazują, że 2-3% dzieci rodzi się z co najmniej jedną poważną wadą rozwojową, a 0,4% dzieci - z zespołem mnogich wad rozwojowych. Skala problemu jest znacznie większa: aż 10-15% zarodków ludzkich wykazuje poważne wady morfologiczne - większość uszkodzonych w ten sposób zarodków ulega poronieniu samoistnemu. Wady wrodzone stanowią bardzo ważny problem współczesnej perinatologii jako jedna z zasadniczych przyczyn umieralności okołoporodowej płodów i noworodków. W Polsce wskaźnik umieralności okołoporodowej płodów i noworodków wynosi 8,5/1000, a wskaźnik umieralności niemowląt 6,8/1000 żywych urodzeń (2004 r.).

Wady wrodzone jako problem medyczny

• Wśród przyczyn zgonów niemowląt wady wrodzone zajmują drugie miejsce po chorobach okresu okołoporodowego, wysuwając się na pierwsze miejsce wśród przyczyn zgonów w późnej (postneonatalnej) umieralności niemowląt.

• W krajach wysoko rozwiniętych wady wrodzone są najważniejszą przyczyną zgonów niemowląt.

• Dzieci z wadami wymagają wieloletniego specjalistycznego postępowania diagnostycznego, terapeutycznego i rehabilitacyjnego

Wady wrodzone jako problem społeczny

• Dzieci z wadami wymagają wieloletniego specjalistycznego postępowania diagnostycznego, terapeutycznego i rehabilitacyjnego, angażującego znaczne środki finansowe.

• W przypadku dzieci ciężko uszkodzonych, którym rodzina nie jest w stanie zapewnić opieki, niezbędna niekiedy staje się pomoc instytucjonalna.

• Poważny problem medyczny i społeczny stanowią zwłaszcza zespoły wad wrodzonych. Większość spośród ponad 3000 wyodrębnionych dotąd zespołów wad należy do tzw. rzadkich chorób (tj. chorób występujących z częstością poniżej 1/2000 urodzeń), które stanowią szczególny problem dla systemu opieki zdrowotnej.

Etiologia wad wrodzonych

Wady wrodzone mogą powstać zarówno pod wpływem czynników genetycznych, jak i środowiskowych. Uważa się, że w większości wad o poznanej etiologii istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne.

---