Podstawy fizjologii i ergonomii pracy

Do funkcjonowania organizmu jest niezbędny:

• materiał energetyczny, czyli węglowodany, tłuszcze i białka znajdujące się w pożywieniu

• tlen dostarczany z płuc do tkanek potrzebny do spalania materiału energetycznego, czyli przekształcania go w energię.

Wydatek energetyczny człowieka musi bilansować pożywienie. Nadmiar kilokalorii uzyskiwanych z pożywienia, czyli dodatni bilans energetyczny, powoduje otyłość, którą pogłębia nadmiar prostych węglowodanów w diecie. Otyłość spowodowana naruszeniem bilansu energetycznego przy małej aktywności w pracy wymaga:

• aktywizacji życia poza pracą,

• umiaru w jedzeniu, zwłaszcza w spożywaniu węglowodanów i tłuszczów.

Ujemny bilans energetyczny ma inne następstwa. Wskutek wykorzystywania przez organizm (jako źródło energii) własnych białek tkankowych następuje utrata masy ciała. Jest to korzystne tylko do czasu redukcji nadmiaru tkanki tłuszczowej.

Nauka zajmująca się funkcjonowaniem organizmu (a więc również bilansem energetycznym) podczas wykonywania pracy to fizjologia pracy.

Wszystkie czynności ruchowe człowieka odbywają się z udziałem mięśni szkieletowych, a w ruchu biorą udział całe grupy mięśni. Źródłem energii do funkcjonowania mięśni są:

• węglowodany w postaci glikogenu i glukozy (zwłaszcza we wstępnej fazie wysiłku)

• wolne kwasy tłuszczowe ( w miarę kontynuacji wysiłku).

Uwalnianie energii z tych substancji odbywa się z udziałem tlenu oraz związków białkowo-fosforowych. W wyniku przemian chemicznych węglowodany przy niedoborze tlenu ulegają przekształceniu w kwas mlekowy. W organizmie pojawia się tzw. deficyt tlenowy, zwłaszcza gdy intensywność wysiłku jest bardzo duża. Obecność kwasu mlekowego w mięśniach ogranicza możliwość dalszego wysiłku, choć często mięśnie mogą pracować dalej, zaciągając tzw. dług tlenowy. Deficyt tlenowy najczęściej występuje podczas wykonywania krótkotrwałego wysiłku o dużej intensywności, jak np. bieg sprinterski. W sprawnym organizmie zaistniały „dług tlenowy” szybko eliminuje się przez ćwiczenia rozluźniające lub w czasie odpoczynku, w innym wypadku w mało wysportowanym organizmie powstają tzw. „zakwasy”.

Ergonomia pracy zajmuje się dostosowaniem pracy do możliwości organizmu człowieka w taki sposób, aby uzyskać wysoką wydajność przy ograniczony wysiłku w bezpiecznych i higienicznych warunkach pracy.

W miarę rozwoju techniki wysiłek człowieka coraz częściej zastępowany jest pracą maszyn. Stopniowo eliminuje się ciężką pracę fizyczną, jako mało wydajną i nieopłacalną. Jednak nowe technologie niosą różne zagrożenia dla zdrowia, np. wyjątkowo monotonna praca przy taśmie produkcyjnej ogranicza naturalną ruchliwość człowieka.

Również szybki rytm pracy narzucany przez maszyny przyspiesza zmęczenie. W zakładach gastronomicznych męczenie potęguje dyskomfort cieplny związany z przegrzaniem pomieszczeń oraz pośpiech związany z obsługą dużej liczby konsumentów w krótkim czasie.

---