2300


7. Lektura intertekstualna w szkole

Anna Janus-Sitarz „Dialogi międzytekstowe”

Celem szkolnego czytania książek powinno być wywołanie w uczniu potrzeby czytania, kontemplowania, przeżywania. Na ogół jednak uczeń odczuwa nadmiar naukowości przy okazji omawiania lektury, która wywołuje niechęć do instrumentalnie traktowanej lektury. Sposób interpretacji powinien wynikać więc nie tylko ze specyfiki tekstu, ale także służyć podtrzymaniu zainteresowań czytelniczych ucznia. Istotną metodą jest metoda intertekstualna, która da uczniom poczucie satysfakcji z przynależności do elity ludzi kulturalnych, rozpoznających znaki i symbole.

1) Przekonanie, że każdy tekst (nie tylko literacki) to swoisty palimpsest, mozaika cytatów. Wszystkie definicje intertekstualności wywodzą się z Bachtinowskiego założenia, że tekst pamięta o swojej przeszłości. Gdy obecność intertekstów jest zaplanowana powstają: stylizacje, parodie, pastisz, antyfraza, poemat heroikomiczny, czy dygresyjny.

2) Ważna jest świadomość znaczeniotwórczej funkcji związków transtekstualnych. Nie wystarczy, więc wyszukać źródeł cytatów, należy też dociec nowego sensu.

3) Relacje intertekstualne decydują o otwartości dzieła, o ogromnych możliwościach postrzegania go z innymi kodami kultury. Ważna jest tu również aktywna rola czytelnika, który wytwarza nowy sens.

4) Lektura taka zakłada aktywność czytelnika (odkrywanie reguł i poszukiwanie interpretantów) - zadaje pytania o kompetencje czytelnicze. Ważne jest tu również pojęcie intencji autorskiej ( czy rzeczywiście jest) i możliwości jej odczytania przez (idealnego) czytelnika.

5) Intertekstualność stanowi inherentną cechę każdej praktyki literackiej. Możliwe jest włączenie praktyki intertekstualnej zarówno do strukturalistycznych, jak i post praktyk czytania.

Pomimo wielu różnic w pojmowaniu intertekstualności, badacze zgadzają się co do tego, że jest to relacja jednego tekstu do innych. W kształceniu polonistycznym należy uwzględnić zarówno relację (podział ten uznaje S.Balbus):

a)tekst - tekst : kształci ciekawość, chęć studiowania

b)tekst - system: wprowadza w świat kultury, znaków, mitów itp.

Inny podział stosuje R. Nycz:

a) intertekstualność właściwa : utwór wysyła konkretne sygnały

b) intertekstualność fakultatywną, wtórną: czytelnik nie znajduje w tekście bezpośrednich wykładników tekstowych

Istnieją również inne podziały (Genetta, Markiewicza itp.), jednak dla celów szkolnych przyjmujemy pierwszy podział.

S. Balbus „Między stylami” dotycząca „Trans-Atlantyku” Gombrowicza. Koncentruje się on tutaj na stylizacji, czyli wykorzystaniu stylu funkcjonującego w kulturze, jako należącego do kogoś. Dzięki temu zabiegowi odczuwamy obcość mowy, tym samym Gombrowicz zachowuje dystans. Stylizacja parodystyczna ma tutaj miejsce na kilku poziomach: stylistyczno-językowym (gawęda), konstrukcji narracji, przebiegu akcji (łamanie zasad prawdopodobieństwa).