Uniwersytet Śląski

Instytut Psychologii

Ryszard Studenski

WIELOCZYNNIKOWA SKALA ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH (WSZR)

Podręcznik

Katowice 2006

1. RYZYKO JAKO ZMIENNA PSYCHOLOGICZNA

1.1. Pojęcie ryzyka i ryzykowania

Słownik Webstera określa ryzyko jako możliwość doznania obrażeń. Większość ludzi utożsamia ryzykowanie z narażeniem się na stratę, szkodę lub krzywdę, liczeniem na szczęście, odwaga względnie z przysłowiowym „kupowaniem kota w worku”. W definicjach słownikowych ryzyko jest przedstawiane jako „przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany, zależny od przypadku” (Skorupka i inni, 1969, s. 726). W próbach konceptualizacji pojęcia ryzyka podkreśla się znaczenie takich jego elementów składowych jak (Yates i Stone, 1992): możliwość powstania strat, wielkość i znaczenie możliwych strat oraz niepewność dotyczącą doznania lub uniknięcia straty. Ryzyko bywa ujmowane między innymi jako antycypowany skutek zagrożenia (Shapira, 1994), możliwość doznania straty w powiązaniu z niepewnością dotyczącą szansy jej uniknięcia (Covello, 1983) lub prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego skutku o określonej wielkości (Crockford, 1991).

Niektóre koncepcje przedstawiają ryzyko jako właściwość zachowania, która stwarza zagrożenie dla życia, zdrowia, samopoczucia lub innych cenionych wartości. Jakieś zachowanie jest ryzykowne jeżeli może doprowadzić do negatywnego wyniku (Zuckerman, 1994). Zdaniem C. Lightfoot (1997, s. 22) „zachowania ryzykowane są dobrowolne, celowe, zorientowane na wynik i niosące możliwość straty”. Istotą zachowań ryzykownych jest wystawianie się na stratę, z nadzieją jej uniknięcia oraz uzyskania wyniku nieosiągalnego bez podjęcia ryzyka (Kindler, 1990). Do zachowań ryzykownych włączane jest zarówno przebywanie w warunkach niekontrolowanych zagrożeń jak i podejmowanie niebezpiecznych czynności pozostających pod wpływem zdolności i umiejętności (Tyszka, 2000).

1.2. Rodzaje ryzyka

Główny podział wyróżnia ryzyko czyste i spekulacyjne (Crockford, 1991). Czyste jest elementem sytuacji, której konsekwencje są jednoznacznie negatywne. Ryzyko czyste towarzyszy zagrożeniu, na przykład powodzią, suszą, trzęsieniem ziemi itp. Ryzyko spekulacyjne podejmuje ktoś, kto wybiera niebezpieczną drogę „na skróty” dla oszczędności czasu lub wysiłku. Ryzykowanie spekulacyjne wiąże się z możliwością straty oraz oczekiwaniem korzyści. Jednostka chcąc uzyskać korzystny dla siebie wynik musi zaryzykować, tj. „postawić na szali”, w zależności od sytuacji - pieniądze, zdrowie, prestiż lub samoocenę, względnie poczucie komfortu fizycznego lub psychicznego. To, czym jednostka ryzykuje, lub to, co może stracić, stanowi podstawę podziału ryzyka spekulacyjnego na szczegółowe jego rodzaje.

W publikacjach psychologicznych wymienia się ryzyko finansowe, fizyczne lub zdrowotne, społeczne i etyczne (Jackson i inni, 1972). Ryzyko finansowe oznacza możliwość straty pieniędzy lub zasobów przeliczalnych na pieniądze. Ryzyko fizyczne jest utożsamiane z utratą życia lub zdrowia, zachorowaniem względnie odczuciem bólu, spadkiem sprawności fizycznej itp. Na ryzyko społeczne wystawia się ktoś, kto wskutek podjętego zachowania, na przykład głoszenia odmiennych poglądów, kłamstwa, oszustwa itp. może utracić wiarygodność, wizerunek społeczny, prestiż lub przyjaźń. Ryzyko etyczne odnosi się do zachowań, których konsekwencją jest poczucie winy, spadek samooceny lub odczuwanie dyskomfortu wskutek wewnętrznego moralnego konfliktu. Ryzyko etyczne podejmuje ktoś, kto odczuwa potrzebę, na przykład przekazania komuś raniącej oceny lub złamania normy postępowania, mający jednocześnie świadomość niestosowności swojego zachowania i przewidujący możliwość odczuwania wskutek tego wyrzutów sumienia lub dyskomfortu psychicznego.

1.3. Uwarunkowania zachowań ryzykownych

Ryzykowanie jest zachowaniem realizowanym w jednych przypadkach pod wpływem motywacji zewnętrznej (Hendrickx i inni, 1989; Morgan, 1993), a w innych - motywacji wewnętrznej (Weber i Milliam, 1997). Zewnętrznymi czynnikami motywującymi do podejmowania ryzyka są cechy zadań, zagrożeń i środowiska społecznego (Starr, 1969; March i Shapira, 1982). Motywację wewnętrzną generują czynniki biologiczne i psychologiczne. Motywacja biologiczna jest realizacją działającego instynktu samozachowawczego, cech układu nerwowego i hormonalnego, zapotrzebowania na stymulację oraz ukształtowanych w procesie ewolucji adaptacji powiązanych z płcią (Buss, 2001). Motywacja psychologiczna powstaje pod wpływem nastawienia na sukces lub unikania porażki, cech osobowości, stanu organizmu oraz realizowanego stylu zachowań i zinternalizowanych wzorców postępowania (Sitkin i Weingart, 1995; Caspi i inni, 1997). Przyjmuje się, że gotowość poszczególnych osób do podejmowania ryzyka nie jest stała (Weber i inni, 2002) oraz, że ogólne nastawienie do unikania albo do podejmowania ryzyka - umiarkowanego, średniego lub dużego jest względnie trwałą właściwością zachowania (Weber i Milliam, 1997; Studenski, 2004) której nadawany jest status cechy osobowości (March, 1994), względnie też jest ona ujmowana jako wynik społecznego uczenia się lub internalizacji społecznych wzorców postępowania i wpływów kulturowych (Wildavsky i Dake, 1990).

1.4. Pomiar ryzyka i ryzykowania

Pomiar w psychologii jest zbiorem czynności przypisujących zmiennym psychologicznym wartości liczbowe. W pomiarach wielkości ryzyka określane są zazwyczaj skutki zagrożeń w powiązaniu z częstością ich występowania (Goszczyńska, 1997). W tym celu wykorzystywane są takie dane statystyczne jak na przykład liczba przypadków chorobowych, zgonów, wypadków, katastrof itp. Indywidualna tendencja do ryzykowania lub skłonność do podejmowania zachowań ryzykownych są mierzone za pomocą loterii, zadań sprawnościowych, dylematów wyboru, obserwacji zachowań w eksperymentalnych lub rzeczywistych warunkach oraz za pomocą kwestionariuszy (Zaleśkiewicz, 2005). W pomiarach takich ujmuje się między innymi deklarowaną gotowość do uczestnictwa w ryzyku, samoocenę częstości ryzykowania oraz siłę i znak emocji przeżywanych w związku z ryzykowaniem. Im jednostka jest gotowa podjąć większe ryzyko, im częściej uczestniczy w ryzykownych czynnościach lub przedsięwzięciach oraz im więcej doświadcza satysfakcji podczas ryzykowania względnie po podjęciu zagrażającej czynności, tym bardziej jest skłonna do ryzyka. Najczęściej stosowanymi narzędziami do pomiaru i diagnozowania indywidualnej skłonności do ryzyka są skale i kwestionariusze.

2. WIELOCZYNNIKOWA SKALA ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH (WSZR)

2.1. Założenia do konstrukcji WSZR

Przyjęto, że projektowane narzędzie powinno dostarczać informacji o poziomie skłonności do podejmowania ryzyka fizycznego, społecznego, etycznego i finansowego oraz, że uzyskiwane wyniki pomiarów skłonności do ryzyka pozwolą na ich wykorzystywanie w badaniach naukowych oraz w praktycznym diagnozowaniu i prognozowaniu psychologicznym. Założono również, że wszystkie pozycje projektowanej skali będą twierdzeniami opisującymi zachowania ryzykowne lub motywację do podjęcia ryzyka. Zadanie osób badanych będzie polegało na wyrażeniu oceny przedstawiającej częstość podejmowania zachowań zgodnych z treścią pozycji kwestionariusza. Za wskaźnik skłonności do ryzyka zostanie przyjęta deklarowana częstość zachowań ryzykownych. Osoby twierdzące, że podejmują często różnego typu zachowania ryzykowne zostaną ocenione jako bardziej skłonne do ryzyka w porównaniu z osobami oceniającymi siebie jako rzadko ryzykujące.

2.2. Procedura opracowania WSZR

Pierwsza wersja skali liczyła 136 pozycji wybranych z ponad 200 wstępnie przygotowanych. Do wersji tej włączono 25 pozycji ujmujących ryzyko fizyczne, 47 społeczne, 33 etyczne oraz 31 finansowe. Na podstawie oszacowanej mocy dyskryminacyjnej poszczególnych pozycji (na grupie kobiet i mężczyzn o liczebności N = 89) oraz rozpoznanym nasyceniu ładunkami czynnikowymi utworzono drugą wersję WSZR złożoną z 64 pozycji, tj. po 16 ujmujących każdy z 4 rodzajów ryzyka. Wersję tą zastosowano w badaniach normalizacyjnych.

2.3. Właściwości psychometryczne WSZR

2.3.1. Rzetelność WSZR

Oszacowaną rzetelność oraz dane charakteryzujące rozkład wyników uzyskiwanych w pomiarach WSZR przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Właściwości psychometryczne WSZR (N = 89)

Podskala do pomiaru ryzyka	Średnia arytmetyczna	Odchylenie standardowe	Wartość α Cronbacha	Skośność	Kurtoza
Fizycznego	25,02	12,65	0,88	0,29	- 0,80
Społecznego	28,62	9,19	0,91	0,44	- 0,22
Etycznego	19,47	9,11	0,93	0,11	- 0,52
Finansowego	19,15	11,38	0,95	0,10	- 0,80

Otrzymane wartości α Cronbacha informują o zadawalającej rzetelności WSZR. Wskaźniki skośności i kurtozy (spiczastości) wskazują, że rozkłady wyników poszczególnych podskal są zbliżone do rozkładu normalnego, z lekką tendencją do asymetrii dodatniej.

Tabela 2. Korelacja między wynikami dwukrotnego testowania

Podskala do pomiaru skłonności do ryzyka	Średnia arytmetyczna testowania:		Korelacja między pierwszym a drugim testowaniem:
		1		2
Fizycznego	24,84	25,05	0,87
Społecznego	29,45	29,97	0,80
Etycznego	19,89	20,95	0,57
Finansowego	20,03	20,89	0,73

Zebrano również dane informujące o stałości pomiarów dokonywanych za pomocą WSZR. Zastosowano procedurę dwukrotnego testowania w odstępie 2 miesięcy. Uzyskane wyniki grupy o N = 38 przedstawiono w tabeli 2.

W drugim testowaniu uzyskiwano nieznacznie wyższe i bardzo podobne wyniki do rezultatów pierwszego testowania. Obliczone wartości współczynnika korelacji między dwoma pomiarami wynosiły od r = 0,57 dla skali ryzyka etycznego do r = 0,87 dla skali ryzyka fizycznego.

2.3.2. Trafność WSZR

Badania umożliwiające oszacowanie trafności WSZR wykonała D. Cisowska (2004). W badaniach tych przyjęto za J.S. Millem (1848), że przedsiębiorcy różnią się od nieprzedsiębiorców głównie pod względem gotowości do ryzykowania własnymi pieniędzmi. Dlatego też oczekiwano, że w pomiarach skłonności do ryzyka przedsiębiorcy uzyskają wyższe wyniki od osób nie będących przedsiębiorcami. Badaniom poddano 80 osób, w tym 35 przedsiębiorców, prowadzących własne firmy (16 kobiet i 19 mężczyzn) oraz 45 (23 kobiety i 22 mężczyzn) nie będących przedsiębiorcami. Wiek osób badanych w obu grupach zawierał się w przedziale od 20 do 45 lat. Uzyskane wyniki pokazano w tabeli 3.

Tabela 3. Pomiary skłonności do ryzyka u przedsiębiorców (przeds.) i nieprzedsiębiorców (nieprz.)

Dane	Skłonność do ryzyka
		fizycznego u:		społecznego u:		etycznego u:		finansowego u:
		przeds.	nieprz.	przeds.	nieprz.	przeds.	nieprz.	przeds.	nieprz.
Liczebność grup	35	45	35	45	35	45	35	45
Średnia arytmetyczna	32,14	17,75	28,48	18,02	22,57	18,42	34,54	13,44
Odchylenie stand.	8,31	7,47	9,46	5,53	10,43	6,68	6,85	5,79
Różnica śr. arytm.	14,39		10,46		4,15		21,10
Test t Studenta	8,13		6,18		2,15		14,91
Poziom istotności	0,001		0,001		0,03		0,001

We wszystkich zastosowanych podskalach przedsiębiorcy uzyskali wyższe wyniki, świadczące o ich większej skłonności do ryzyka od nieprzedsiębiorców. Największą różnicę zaobserwowano w pomiarach skłonności do ryzyka finansowego, a najmniejszą, ale również istotną (p<0,03), w pomiarach skłonności do ryzyka etycznego.

2.4. Korelacja między poszczególnymi podskalami WSZR

W analizie interkorelacji wykorzystano wyniki pomiarów grupy studentów (N = 244) w wieku 19-22 lat, złożonych z 169 kobiet i 75 mężczyzn. Dane przedstawiające powiązania między wyróżnionymi zachowaniami ryzykownymi pokazano w tabeli 4.

Tabela 4. Korelacja między wyróżnionymi rodzajami ryzyka

Dane	Skłonność do ryzyka
		fizycznego			społecznego			etycznego
		k	m	k + m	k	m	k + m	k	m	k + m
Społecznego	0,67	0,67	0,68
Etycznego	0,41	0,38	0,39	0,62	0,62	0,62
Finansowego	0,72	0,62	0,70	0,45	0,47	0,47	0,28	0,43	0,34

Symbole: k - kobiety, m - mężczyźni, k+m - kobiety i mężczyźni

Skłonność do ryzyka fizycznego pozostaje w bardzo silnym związku ze skłonnością do ryzyka społecznego i finansowego. Pomiary ryzyka społecznego są bardzo wyraźnie skorelowane z podejmowaniem ryzyka etycznego i trochę słabiej, niemniej istotnie, z ryzykowaniem finansowym. Najniższa korelacja (r = 0,28; N = 169; p<0,005) uwidoczniła się u kobiet między pomiarami skłonności do ryzyka etycznego a skłonnością do ryzyka finansowego. Uzyskane wartości wskaźnika korelacji wskazują, że poszczególne podskale WSZR ujmując tendencje do podejmowania różniących się i szczegółowo określonych zachowań ryzykownych rejestrują również uogólnioną gotowość do podejmowania ryzyka, stanowiącą część wspólną wszystkich podskal.

2.5. Udział poszczególnych podskal w wyznaczeniu wyniku ogólnego WSZR

Wynik ogólny WSZR jest sumą wyników uzyskanych w poszczególnych podskalach. Jeśli ktoś uzyskał w podskalach ryzyka: fizycznego - 20 punktów, społecznego - 15 pkt, etycznego - 10 pkt i finansowego - 15 pkt, to ogólny wynik tej osoby wynosi 60 punktów. Korelacja między tak wyznaczonym wynikiem ogólnym WSZR a pomiarami uzyskanymi w poszczególnych podskalach została przedstawiona w tabeli 5.

Tabela 5. Korelacja między wynikiem ogólnym WSZR a rezultatami poszczególnych podskal

Osoby badane			Korelacja między wynikiem ogólnym a rezultatami poszczególnych podskal
płeć	liczebność		fizycznego	społecznego	etycznego	finansowego
Kobiety	169		0,88	0,85	0,71	0,77
Mężczyźni	75		0,82	0,83	0,77	0,80
Kobiety i mężczyźni	244		0,82	0,85	0,72	0,79

Dane tabeli 5 wskazują na silny i podobny wpływ szczegółowych preferencji dotyczących ryzyka na ogólny, zgeneralizowany poziom skłonności do ryzyka.

2.6. Płeć a wyniki pomiarów WSZR

Dane przedstawiające związek skłonności do ryzyka z płcią pokazano w tabeli 6. Uzyskano je w badaniach 358 kobiet oraz 404 mężczyzn.

Tabela 6. Płeć a pomiary skłonności do ryzyka

Skłonność do ryzyka	Pomiary ryzyka u:		Różnica średnich	Test z Fishera	Istotność różnicy
		kobiet				mężczyzn
	Fizycznego	Śr. arytm. 24,01				31,12	7,11	8,27	0,001
		Odch. st. 11,46				12,23
	Społecznego	Śr. arytm. 30,09				31,20	1,11	1,50	ni
		Odch. st. 10,64				9,72
	Etycznego	Śr. arytm. 22,72				23,61	0,89	1,17	ni
		Odch. st. 9,92				10,95
	Finansowego	Śr. arytm. 18,25				24,08	5,83	7,35	0,001
		Odch. st. 10,40				11,46

Mężczyźni uzyskują wyższe wyniki niż kobiety w skalach ryzyka fizycznego oraz finansowego. W pozostałych dwóch skalach nie stwierdzono różnic.

2.7. Wiek a pomiary skłonności do ryzyka

Wcześniejsze badania (Studenski, 2004) wskazują na istotny spadek skłonności do ryzyka fizycznego u kobiet i mężczyzn po przekroczeniu wczesnej dojrzałości. Badani w wieku do 25 lat uzyskują wyższe wyniki od osób w wieku 26-40 lat, których wyniki są wyższe w porównaniu z badanymi w wieku 41-60 lat. Prawdopodobnie analogiczna zależność dotyczy skłonności do ryzyka finansowego. Dotąd nie zebrano danych o liczebności upoważniającej do wypowiadania się na temat zależności między wiekiem a pomiarami WSZR. Wydaje się jednak, że w grupie wiekowej 15-35 lat czynnik wieku nie powinien wpływać modyfikująco na wyniki pomiarów uzyskiwanych w poszczególnych podskalach WSZR.

3. NORMALIZACJA WSZR

3.1. Opis WSZR

Skala składa się z instrukcji oraz 64 pozycji - twierdzeń - umieszczonych na dwóch stronach formatu A₄. Poszczególne pozycje, ujmujące wyróżnione rodzaje zachowań ryzykownych, zostały uszeregowane w stałej kolejności: na przykład pozycje dotyczące ryzyka fizycznego zajmują miejsca 1, 5, 9, 13 itd., ryzyko społeczne ujmują pozycje 2, 6, 10, 14 itd.

Odpowiedzi, określające częstość podejmowania ryzyka określonego w poszczególnych pozycjach skali są zapisywane bezpośrednio na arkuszu testowym. Badania można prowadzić z wykorzystaniem oddzielnego arkusza odpowiedzi.

3.2. Przeznaczenie WSZR

WSZR jest przeznaczona do badań indywidualnych i zbiorowych - kobiet i mężczyzn w wieku powyżej 13 lat. Jest przydatnym narzędziem diagnostycznym oraz w prognozowaniu przydatności do zadań wymagających podejmowania ryzyka.

3.3. Procedura badań

Badania należy poprzedzić nawiązaniem kontaktu z osobami badanymi i przedstawieniem celu badań oraz propozycją wspólnego przeczytania instrukcji. W badaniach nie stosuje się ograniczeń czasowych. Większość badanych wykonuje zadanie przed upływem 15 minut.

3.4. Obliczanie wyników WSZR

Osoba prowadząca badania oblicza wyniki samodzielnie - tradycyjnie za pomocą "klucza" lub wspólnie z badanymi. W przypadku współudziału badanych w obliczaniu wyników należy rozdać im po ukończeniu WSZR - arkusze wynikowe z poleceniem przeniesienia (przepisania zakreślonych cyfr) na arkusz wynikowy swoich wyników.

ARKUSZ WYNIKOWY WSZR

Data

Wiek (lat)

Płeć K M

Wpisz w odpowiednie kratki liczby przedstawiające Twoje odpowiedzi na poszczególne pytania WSZR. Potem dodaj do siebie liczby w każdej kolumnie oraz wpisz na dole kolumny jej sumę.

1		2		3		4
Pyt. odp.		Pyt. odp.		Pyt. odp.		Pyt. odp.
1		2		3		4
5		6		7		8
9		10		11		12
13		14		15		16
17		18		19		20
21		22		23		24
25		26		27		27
29		30		31		32
33		34		35		36
37		38		39		40
41		42		43		44
45		46		47		48
49		50		51		52
53		54		55		56
57		58		59		60
61		62		63		64
Suma Fiz.		Suma Społ.		Suma Etycz.		Suma Fin.

W każdej kolumnie zapisywane są odpowiedzi dotyczące określonego rodzaju ryzyka. Informacje o skłonności do ryzyka fizycznego dostarcza suma kolumny pierwszej. Druga kolumna określa poziom skłonności do ryzyka społecznego, trzecia - ryzyka etycznego oraz czwarta - finansowego.

W badaniach naukowych można posługiwać się również zagregowaną sumą wszystkich 4 kolumn stanowiącą ogólny wskaźnik skłonności do ryzyka.

3.5. Ocena wyników - normy

Ocena wyników surowych - bezpośrednich pomiarów - dokonywana jest za pomocą norm. Przedstawione normy ujmują płeć, natomiast nie ujmują wieku osób badanych. Zostały sporządzone z wykorzystaniem osób w wieku 18-35 lat (około 80%) oraz mniejszej grupy w wieku 36-48 lat (20%).

Sten	Skłonność do ryzyka (kobiety N = 358)
		fizycznego		społecznego		etycznego		finansowego
		x	σ	x	σ	x	σ	x	σ
		24,01	11,46	30,09	10,64	22,72	9,92	18,25	10,40
10	47 i +		54 i +		43 i +		40 i +
9	42 - 46		46 - 53		38 - 42		34 - 39
8	36 - 41		41 - 45		33 - 31		29 - 33
7	30 - 35		36 - 40		28 - 32		24 - 28
6	25 - 29		31 - 35		23 - 27		19 - 23
5	19 - 24		25 - 30		18 - 22		13 - 18
4	13 - 18		20 - 24		13 - 17		9 - 12
3	7 - 12		15 - 19		8 - 12		5 - 8
2	2 - 6		9 - 14		3 - 7		2 - 4
1	0 - 1		0 - 8		0 - 2		0 - 1

Sten	Skłonność do ryzyka (mężczyźni N = 404)
		fizycznego		społecznego		etycznego		finansowego
		x	σ	x	σ	x	σ	x	σ
		31,12	12,23	31,20	9,72	23,61	10,95	24,08	11,46
10	56 i +		50 i +		46 i +		47 i +
9	50 - 55		46 - 49		41 - 45		42 - 46
8	44 - 49		41 - 45		35 - 40		36 - 41
7	38 - 43		36 - 40		30 - 34		30 - 35
6	32 - 37		32 - 35		24 - 29		25 - 29
5	25 - 31		27 - 31		19 - 23		19 - 24
4	19 - 24		22 - 26		13 - 18		13 - 18
3	13 - 18		18 - 21		8 - 12		7 - 12
2	7 - 12		13 - 17		2 - 7		2 - 6
1	0 - 6		0 - 12		0 - 1		0 - 1

Literatura

Buss, D.M. (2001). Psychologia ewolucyjna (przeł. M. Orski). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Caspi, A., Begg, D., Dickson, N., Harrington, H., Langley, J., Moffitt, T.E., Silva, P.A. (1997). Personality differences predict health - risk behaviors in young adulthood: Evidence from a longitudinal study. Journal of Personality and Social Psychology, 73, 1052-1063.

Cisowska D., (2004). Podmiotowe wyznaczniki przedsiębiorczości. Niepublikowana praca magisterska. Katowice: Uniwersytet Śląski.

Covello V.T. (1983). The perception of technological risks: A literature review. Technological Forecasting and Social Change, 23, 285-297.

Crockford, N. (1991). Risk management. London: Witherby & Co. Ltd.

Goszczyńska, M. (1997). Człowiek wobec zagrożeń. Psychologiczne uwarunkowania oceny i akceptacji ryzyka. Warszawa: Żak.

Hendrickx, L., Vlek Ch., Oppewal. (1989). Relative importance of scenario information and frequency information in the judgment of risk. Actwa Psychologica, 72, 41-63.

Jackson, D.N., Hourany, L., Vidmar, N.J. (1972). A four - dimensional interpretation of risk taking. Journal of Personality, 40, 483-501.

Kindler, H. S. (1990). Risk taking. London: Kogan Page.

Lightfoot, C. (1997). The culture of adolescent risk taking. New York: The Guilford Press.

March J. G., Shapira, Z. (1992). Variable risk preferences and the focus of attention. Psychological Review, 99, 172-183.

March, J. G. (1994). A primer on decision making. New York: The Free Press.

Mill J. S., (1848). Principles of political economy with some of their applications to social philosophy. London, John W. Parker.

Morgan, M.G. (1993). Ryzyko skalkulowane. Świat Nauki, wrzesień, 18-25.

Shapira, Z. (1994). Risk taking: A managerial perceptive. New York: Russell Sage Fundation.

Sitkin, S. B., Weingart, L.R. (1995). Determinants of risky decision - making behavior: A test the mediating role of risk perceptions and propensity. Academy of Management Journal, 38, 1573-1592.

Skorupka, S., Auderska, H., Łempicka, Z. (1969). Mały słownik języka polskiego. Warszawa: PWN.

Starr, C. (1969). Social benefit vs technological risk. Science, 165, 1232-1238.

Studenski, R. (2004). Ryzyko i ryzykowanie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Tyszka, T. (2000). Psychologia ekonomiczna. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 3, s. 351-378). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Weber, E. U., Blais, A., Betz, N. (2002). A domain-specific risk-attitude scale: measuring risk perceptions and risk behaviors. Journal of Behavioral Decision Making, 15, 263-290.

Weber, E. U., Milliam, R. (1997). Perceived risk attitudes: Relating risk perception to risky choice. Management Science, 43, 122-143.

Wildavsky, A., Dake, K. (1990). Theories of risk perception: who fears what and why? Daedalus, 4, 41-60.

Yates, J.F., Stone, E.R. (1992). The risk construct. W: J.B. Yates (red.), Risk taking behaviour (s.3-25). Chichester: Wiley.

Zaleśkiewicz, T. (2005). Przyjemność czy konieczność. Psychologia spostrzegania i podejmowania ryzyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Zuckerman, M. (1994). Behavioral Expresions and Biosocial Bases of Sensation Seeking. New York: Cambridge University Press.

Uniwersytet Śląski Wersja eksperymentalna

Instytut Psychologii Stosowanie - za zgodą autora

WIELOCZYNNIKOWA SKALA ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH

Ryszard Studenski

Data

Wiek

(lat) Płeć (zakreśl kółkiem)

K M

Niniejszy kwestionariusz umożliwia ocenić częstość przebywania w trudnych i ryzykownych sytuacjach. Nie zawiera on pytań ani dobrych ani złych. Twój stosunek do ryzyka jest Twoją osobistą sprawą. Możesz preferować podejmowanie ryzyka albo cenić bezpieczeństwo i ostrożne postępowanie.

Czytaj uważnie każde stwierdzenie i zakreśl kółkiem liczby oznaczające jak często podejmujesz wymienione zachowania. Na przykład w stwierdzeniu:

Zdarza się, że nie korzystam z zalecanych zabezpieczeń

4 3 2 1 0

otocz kółkiem liczbę 4 - jeśli chcesz odpowiedzieć - bardzo często, 3-często, 2-czasem, 1-rzadko, 0-bardzo rzadko lub nigdy.

Przedstawiaj stan faktyczny, a nie to jak powinno być.

1.	Podejmuję zachowania będące na krawędzi ryzyka	4 3 2 1 0
2.	Wygłaszam inne poglądy od podzielanych przez moich rozmówców	4 3 2 1 0
3.	Robię innym rzeczy, po których mam wyrzuty sumienia	4 3 2 1 0
4.	Uczestniczę w ryzykownych przedsięwzięciach biznesowych	4 3 2 1 0
5.	Postępuję bardziej ryzykownie od innych	4 3 2 1 0
6.	Zdarza się, że wyrażam inne zdanie niż osoby, z którymi rozmawiam	4 3 2 1 0
7.	Zdarza się, że moje postępowanie sprawia innym przykrość	4 3 2 1 0
8.	Myślę o sobie, że w biznesie zaliczam się do odważnych	4 3 2 1 0
9.	Podejmuję ryzykowne zachowania wymagające dużej sprawności	4 3 2 1 0
10.	Postępuję niezgodnie z zasadami uznawanymi przez większość ludzi	4 3 2 1 0
11.	Uświadamiam sobie, że słowami ranię innych	4 3 2 1 0
12.	Odczuwam potrzebę postawienia swoich pieniędzy na szczęśliwy los	4 3 2 1 0
13.	Zdarza się, że podejmuję ryzyko pomimo, że nie jest to konieczne	4 3 2 1 0
14.	Postępuję inaczej niż większość ludzi	4 3 2 1 0
15.	Mam świadomość, że moje postępowanie jest krzywdzące wobec innych	4 3 2 1 0
16.	Przez ryzykowanie w interesach wiele się uczę	4 3 2 1 0
17.	Stawiam sobie cele wymagające podjęcia ryzyka	4 3 2 1 0
18.	Podejmuję zachowania, których sporo ludzi nie rozumie	4 3 2 1 0
19.	Moje postępowanie wobec innych wzbudza we mnie wyrzuty sumienia	4 3 2 1 0
20.	Biorę udział w interesach, w których mogę zarówno zyskać, jak i stracić	4 3 2 1 0
21.	Moje cele wymagają ryzykownego postępowania	4 3 2 1 0
22.	Moje postępowanie nie podoba się wielu ludziom	4 3 2 1 0
23.	Moje kontakty z innymi powodują we mnie poczucie winy	4 3 2 1 0
24.	Moje cele wymagają ryzykownego inwestowania	4 3 2 1 0
25.	Zdarza się, że podejmuję ryzyko aby zdobyć satysfakcjonujące doświadczenie	4 3 2 1 0
26.	Niektórzy chcieliby aby moje postępowanie zmieniło się	4 3 2 1 0
27.	Źle się czuję z powodu niewłaściwego postępowania wobec innych	4 3 2 1 0
28.	W moim biznesie muszę ryzykować	4 3 2 1 0
29.	Jeżeli ktoś zrobi coś ryzykownego to mam ochotę zrobić coś podobnego	4 3 2 1 0
30.	Uczestniczę w zabawach, za które można zostać ukaranym	4 3 2 1 0
31.	Zdarza się, że mam moralnego kaca z powodu mojego postępowania wobec innych	4 3 2 1 0
32.	Prowadzę interesy wymagające doświadczenia i intuicji	4 3 2 1 0
33.	Realizuję bardziej ryzykowne cele niż inni	4 3 2 1 0
34.	Mówię innym wprost, to co o nich myślę	4 3 2 1 0
35.	Nie mogę się pozbyć myśli, że postępuję niewłaściwie wobec innych	4 3 2 1 0
36.	Zdarza się, że przystępuję do nowego biznesu, choć wiem, że jest to ryzykowne	4 3 2 1 0
37.	Podejmuję ryzyko aby przetestować swoją sprawność	4 3 2 1 0
38.	Odczuwam satysfakcję, gdy wyprowadzam innych z równowagi	4 3 2 1 0
39.	Prześladują mnie myśli, że niedostatecznie troszczę się o innych	4 3 2 1 0
40.	W interesach liczę na łut szczęścia	4 3 2 1 0
41.	Wolę ryzykowne rozwiązania od ostrożnych	4 3 2 1 0
42.	Podejmuję decyzje, które nie podobają się innym	4 3 2 1 0
43.	Wzbudzam w sobie poczucie winy, gdy oceniam swój stosunek do innych	4 3 2 1 0
44.	Bywa, że dla niewielkich oszczędności podejmuję zbyt duże ryzyko	4 3 2 1 0
45.	Ryzykuję aby wzbogacić swoje doświadczenie	4 3 2 1 0
46.	W kontaktach z innymi próbuję przekraczać krępujące mnie ograniczenia	4 3 2 1 0
47.	Bywa, że chcę aby kogoś zabolały moje słowa	4 3 2 1 0
48.	W interesach staram się wyprzedzić konkurentów	4 3 2 1 0
49.	Odczuwam potrzebę zrobienia czegoś ryzykownego	4 3 2 1 0
50.	Moje wypowiedzi są oceniane jako śmiałe	4 3 2 1 0
51.	Miewam wyrzuty sumienia z powodu nieokazania komuś należnego szacunku	4 3 2 1 0
52.	Zdarza się, że muszę szybko zmienić podjętą decyzję „aby wyjść na swoje”	4 3 2 1 0
53.	Podejmuję ryzyko, gdy chcę poprawić swoje samopoczucie	4 3 2 1 0
54.	Zdarza się, że usilnie bronię jakiejś sprawy choć jestem w mniejszości	4 3 2 1 0
55.	Zdarza się, że jest mi przykro z powodu „nadepnięcia” komuś na odcisk	4 3 2 1 0
56.	Dokonuję zmian w sposobie robienia interesów	4 3 2 1 0
57.	Poprzez ryzykowanie wiele się uczę	4 3 2 1 0
58.	Wyrażam swoje zdanie nawet wtedy, gdy to może obrócić się przeciw mnie	4 3 2 1 0
59.	Świadomie chcę komuś wyrządzić przykrość, a potem mam poczucie winy	4 3 2 1 0
60.	W negocjacjach biznesowych lubię iść na całość	4 3 2 1 0
61.	Wybieram ryzykowne rozwiązania aby doznać przyjemnych wrażeń	4 3 2 1 0
62.	Ubieram się tak, aby wyróżniać się na tle innych	4 3 2 1 0
63.	Z rozmysłem „rzucam” innym raniące słowa, a potem czuję się źle	4 3 2 1 0
64.	Myślę o sobie, że w biznesie mam dużą siłę przebicia	4 3 2 1 0

- 15 -

---