OSOBOWOŚĆ - system zorganizowanego życia wewnętrznego, przejawiający się w zachowaniach. Jest cechą kulturową, bo o tym jak impulsy biopsychiczne zostaną zorganizowane z zinternalizowanymi wartościami decyduje kultura grupy, w której jednostka się wychowała. Każdy człowiek posiada osobowość z wyjątkiem wyrosłych poza społeczeństwem. Każda jednostka się różni, jest indywidualnością, niepowtarzalna.
Osobowość składa się z 3 elementów:
BIOGENNE - są przekazywane dziedzicznie, uznaje się je za wyposażenie biologiczne człowieka. Są to własności anatomiczne, wzrost, budowa ciała, organizm i jego właściwości fizjologiczne, działalność gruczołów itd.
np.: bardzo gruba dziewczyna popadająca w kompleksy---> to buduje pewien typ relacji międzyludzkiej. Wywodzą się z konstrukcji biologicznej człowieka np.: wzrost, tusza, kolor włosów oczu itd. Przykład: rude jest wredne. Stereotyp buduje pewne przekonania.
PSYCHOGENNE- wywodzą się z psychiki, należą tu takie elementy jak: pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia, inteligencja, spostrzegawczość, temperament. „osobowość w psychologicznym znaczeniu tego słowa przedstawia jedność temperamentu, uzdolnień, skłonności i charakteru”.
Psychoanaliza Zygmunta Freuda- stara się wyjaśnić wewnętrzne mechanizmy regulujące zachowania się ludzi. Teoria ta wyróżnia trzy poziomy osobowości:
Zespół pierwotnych impulsów domagający się zaspokojenia, gdyż niezaspokojone wytwarzają napięcia trudne do zniesienia i dlatego popychają człowieka do działania. Popędy te są świadome i działają w każdym człowieku . szczególna rola- popęd seksualny.
Świadoma jaźń człowieka - kontroluje popędy i stara się je przystosować do rzeczywistości. Składa się ze spostrzeżeń, wyobraźni, pamięci, umiejętności sądzenia, woli i decyzji.
Zinternalizowane normy społeczne, nakazy moralności
SOCJOGENNE - to elementy które mają źródło w społeczeństwie:
l) Kulturowy ideał osobowości- wzór społeczny zmienny historycznie, wg którego są wychowywane poszczególne pokolenia, inaczej ideał wychowawczy służący jako wzór do naśladowania, przekazywany młodzieży w szkołach i innych instytucjach wychowawczych, w rodzinie i czasami w grupach rówieśniczych. Zależy on od formacji społecznej, od klas społecznych i od różnych środowisk. Zostaje zinternalizowany w okresie dojrzewania, kiedy człowiek dorastający zaczyna sobie tworzyć ideały i szukać ideałów do naśladowania. Jest modelem według którego powinien kształtować swoje zachowania, jest ucieleśnieniem pożądanych cech, wysoko cenionych w danej grupie. Zachowanie zgodne z ideałem jest usankcjonowane pozytywnie, podczas gdy zachowania rozbieżne z nim są przedmiotem sankcji negatywnych.
Grecja- wizja człowieka doskonałego, wszechstronnie rozwiniętego, w zharmonizowanej doskonałości cech fizycznych, umysłowych i moralnych.
Średniowiecze- ideał osobowości rycerskiej, a Kościół i zakony ideał osobowości ascetycznej i świętobliwej
Kapitalizm- pod wpływem etyki protestanckiej, stworzył ideał osobowości przedsiębiorcy pracowitego i oszczędnego; „Pamiętaj że czas to pieniądz, droga do bogactwa, jeżeli go pragniesz, jest tak prosta droga jak na rynek…”
XX w Ameryka-USA- ideał osobowości człowieka umiejącego wydawać, żyjącego na kredyt
ll) Role społeczne - systemy oczekiwań związanych z podejmowanym zadaniem (wchodząc w rolę wkomponowujemy się w pewien społecznie ustalony system oczekiwań) - można nie dorastać do swojej roli. W każdej grupie, kręgu czy zbiorowości społecznej istnieją pewne pozycje czy stanowiska, które zajmowane przez różnych ludzi, wymagają od nich określonych, ustalonych sposobów zachowania się. Np.: rola studenta, rola ojca, rola matki, rola córki, rola pracownika itd. Grupy społeczne oczekują i wymagają aby jednostki zajmujące określone pozycje wykonywały pewne czynności i postępowały w taki sposób jak tego wymaga dane stanowisko i nie wykonywały czynności przynoszących ujmę.
Rola wymaga również, aby człowiek który ją wykonuje, był człowiekiem godnym jej wykonywania, tego stanowiska. Jest względnie stałym i spójnym wewnętrznie systemem zachowań,
będącym reakcją na zachowania innych osób, przebiegający według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru. Z każdą rolą wiążą się pewne prawa i obowiązki. Prawa - człowiek może oczekiwać od innych okazywania wobec niego ustalonych sposobów postępowania np.: okazywania szacunku. Obowiązki - zespół zachowań oczekiwanych od danej jednostki
lll) Jaźń subiektywna- subiektywne wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie. Jest zespołem wyobrażeń o sobie, o tym jaka jest treść tych wyobrażeń decyduje przeważnie wpływ rodziców. Na ogół jaźń jest zespołem urojeń, fantazji kompensujących niepowodzenia i upokorzenia w wykonywaniu różnych ról. Wówczas jednostka odnajduje pewien sposób pocieszenia że jest np.: naprawdę lepsza od osób bardziej wykształconych. Jaźń subiektywna wyznacza zachowania w tych sytuacjach, w których jednostka znajduje się w konflikcie kilku ról i staje wobec rozbieżnych wymagań dwóch lub więcej grup do których należy np.: obowiązek urzędnika a obowiązek przyjaciela., to ona decyduje którego obowiązku dana jednostka powinna przestrzegać aby być w zgodzie samym ze sobą. Wytworzona pod wpływem oddziaływań innych ludzi i środowiska, staje się niezależna od tego wpływu w procesie umacniania się i w procesie utrwalania się przez postępowanie człowieka w zgodzie ze sobą samym. Kiedy człowiek już głęboko wierzy że jest taki właśnie jak sobie to wyobraża, wtedy jaźń subiektywna staje się zupełnie niezależna i może się przeciwstawiać naciskom otoczenia.
Jaźń odzwierciedlona- zespół wyobrażeń jakie każdy z nas wytwarza o sobie na podstawie ocen otoczenia, na podstawie tego co sobie sami wyobrażamy, że inni sądzą o nas. Jest to ten obraz naszej osoby jaki spostrzegamy w lustrze zachowań innych ludzi wobec nas i naszych wniosków o tym jak oni nas oceniają. Tak jak wyobrażamy sobie naszą twarz, postać i wygląd patrząc na nasze odbicie w lustrze tak też wyobrażamy sobie nasze cechy, charakter, zdolności, nasz sposób postępowania i wykonywania ról społecznych na podstawie tego co spostrzegamy w ocenach i reakcjach innych ludzi na naszą osobę.
Składa się z kilku elementów:
- wyobrażenia o tym jak spostrzegają nas inni ludzie
- wyobrażenia jak oceniają nasz wygląd i nasze postępowanie
- reakcja na te wyobrażenia w postaci dumy, zadowolenia, wstydu, upokorzenia
Prof. Piotr Sztompka- socjologia zmian społecznych (elementy życia społecznego)
ZMIANA SPOŁECZNA różnica między stanem systemu społ. (np.grupy) w 1 momencie czasu i jego stanem w innym momencie (między stanem wcześniejszym i późniejszym).
Możliwe różnice między stanem wcześniejszym i późniejszym:
zmiana składu systemu, np.: Migracje, rekrutacja do grup, reforma organizacyjna.
zmiana struktury systemu → modyfikacja różnych typów sieci powiązań między elementami:
nowe struktury interakcyjne, np. nawiązywanie nowych kontaktów, wchodzenie w nowe stosunki ;
nowe struktury interesów, np. zmiana statusu materialnego, zyskiwanie lub tracenie władzy ;
nowe struktury normatywne, np. kierowanie się nowymi normami, odgrywanie nowych ról ;
nowe struktury ideowe, np. nowa wiara, akceptowanie innych ideologii, zyskiwanie nowej wiedzy o świecie .
zmiana funkcji pełnionych przez elementy społeczeństwa, np.: rodzina tradycyjna pełniła wiele różnych funkcji: ekonomiczną, socjalizacyjną, prokreacyjną, religijną itd. Z czasem niektóre funkcje zostały przejęte przez wyspecjalizowane instytucje, np. zakład pracy, szkołę, kościół.
zmiana granicy systemu, np.: 2 partie łączą się w 1
zmiany w otoczeniu systemu, np.: Powódź niszczy i odcina miasteczko, urbanizacja pochłania podmiejskie wioski.
Typy więzi społecznych:
1) ze względu na czas (czasowe):
Przelotne (krótkotrwałe)
Dłuższe
B. długie (intensywność)
3) Rzeczowe (związane z jakąś rzeczą np. załatwianie paszportu w urzędzie)
4) osobowe
Z więzi społecznych powstają zbiorowości.
Mechanizm kontroli - musi zaistnieć dla trwałości zbiorowości.
Społeczeństwo zakłada sposób uporządkowania elementów składowych - są różne mechanizmy tego uporządkowania.
Szczeble uporządkowania:
Uporządkowanie typu politycznego (najwyższe) - kategoria: państwo (coś innego niż społeczeństwo) państwo to jest pewna organizacja, składa się z ludzi ale akcentujemy typ powiązań instytucjonalnych między jednostkami, które powodują, że społeczeństwo posiada własne państwo może funkcjonować.
Przykłady:
- społeczeństwa demokratyczne (skupione wokół potrzeb osób składających się na to społeczeństwo)
- społeczeństwo totalitarne (społeczeństwo służebne wobec władzy)
Zmienia się - wg prof. P. Sztąpki „Socjologia zmian społecznych”:
Zmiana składu systemu (personalny i obyczajowy)
Zmiana struktury systemu (modyfikacja sieci powiązań pomiędzy elementami)
Zmiana funkcji różnych elementów społeczeństwa i ich funkcji (np. zmienia się funkcjonowanie rodziny)
Zmiana granicy systemu (np. łączą się dwie partie polityczne)
Zmiana w otoczeniu systemu (np. powódź)
Wartości twarde (polityka itd.) i wartości miękkie (wychowanie, kultura itd.).
Sztompka akcentuje, że: dla procesów transformacji postkomunistycznej (i ogólnie transformacji społecznej) mają też znaczenie takie czynniki jak: nastroje społeczne, moralne, typowe przyzwyczajenia, frustracje, powszechne rozczarowanie, entuzjazm, apatia.. (trudne poznawczo do zbadania)
Paradygmat zmiany a paradygmat transformacji społecznej:
Transformacja polityczna 1989r - w jej skutek pojawiły się inne typy transformacji:
l) Ekonomiczna
ll) Kulturowa
lll) obyczajowa
Socjolog patrzy na społeczeństwo i próbuje wychwycić dynamikę zmian od stanu wyjściowego do końcowego.
1989- moment przełomowy. Data uznana za przełomową jednak zmiany społeczne są czymś permanentnym, Są fale europejskich przemian o charakterze ideowym - wielka rewolucja francuska itd. zmiany ekonomiczne- rewolucja przemysłowa w Anglii, a jej skutkiem była urbanizacja. Zmiany odbywają się nieustannie.
Możemy wyróżnić 4 mechanizmy stymulujące zmiany:
1) obywatele organizujący się w ruchy społeczne np.: ruch solidarności 1989r
2) stanowienie prawa, działania legislacyjne prawa
3) Kontakty kulturalne rożnych grup i dzięki nim przyglądamy się jak coś robią inni; podpatrywanie, przyglądanie się, dostosowywanie do tego nas samych
4) rozwój techniki - upowszechnianie innych urządzeń, które ułatwiają, usprawniają nam kontakt z innymi ludźmi np.; telefony komórkowe
Paradygmat transformacji: odwołuje się do poziomu procesów regionalnych. Systemowe przejście od monocentrycznego porządku „realnego socjalizmu” do policentrycznego porządku demokracji o kapitalizmu. Paradygmat zmiany koncentruje się na rozpatrywaniu polskich przemian w kontekście wchodzenia Polski w światowy - polityczny, gospodarczy i kulturowy - system kapitalistyczny. Ujmowanie transformacji coraz mniej w kategoriach specyficznego, niepowtarzalnego wydarzenia historycznego, coraz bardziej w kategoriach ogólniejszego procesu zmiany oraz na podkreśleniu coraz silniej problemów uniwersalnych, takich jak kwestie nierówności, sprawiedliwości społecznej, problemów etnicznych, kwestii ekologicznych.
Tranzytologia porównawcza: odwoływanie się najpierw częściej do porównań społeczeństw wychodzących z realnego socjalizmu (chiny, Rosja, różne kraje Europy Środkowo-wschodniej) ale stopniowo przechodziła do analizy sposobów wchodzenia w światowy ład kapitalistyczny, porównując sytuację krajów postkomunistycznych z innymi regionami świata (np. z ameryką łacińska). Paradygmat transformacji traci stopniowo na znaczeniu.
Twarda restauracja- przywrócenie staruch reguł gry i starych instytucji.
Miękka restauracja- powrót do władzy ludzi związanych ze starym systemem. Należy widzieć to w nowym kontekście jako część normalnej polityki nie zagrażającej powrotem starego tym krajom które zmieniły już zasadniczo porządek instytucjonalny (Polska, Węgry). Trzeba zdawać sobie sprawę, że w przypadku krajów gdzie zmiany transformacyjne były czy są znacznie mniej zaawansowane (Białoruś), restauracja miękka może okazać się wstępem do restauracji twardej. Uświadomić sobie należy, że w Polsce podobnie jak w kilku innych krajach postkomunistycznych ( takich jak Czechy czy Węgry) wprowadzono już demokrację w życiu politycznym i kapitalizm w życiu gospodarczym w takich formach, które spełniają podstawowe cechy definicyjne tych obu pojęć. W Polsce nastąpiło nie tylko wprowadzenie demokracji ale i stabilizacja czy też konsolidacja demokracji. „demokracja przeszła etap konsolidacji jeżeli partia lub ugrupowanie, które zdobyło władzę w pierwszych wyborach czasu przemian, przegra następne wybory i odda władzę nowym zwycięzcom, a następnie ten rząd również odda władzę przy kolejnych wyborach. Polskie wybory parlamentarne w 1989 a potem w 1991 są pierwszym zdobyciem władzy przez Solidarność, wybory z 1993 roku to demokratyczne oddanie władzy, a z 1997 to jej powtórne demokratyczne zdobycie.
Kapitalizm - produkowanie na sprzedaż przez jednostki lub ich związki z zamiarem osiągnięcia zysków. W warunkach nowoczesnych osiągniętych dzięki uprzemysłowieniu możliwe są dwa sposoby kierowania procesami gospodarczymi: albo przez mechanizmy rynkowe (kapitalizm) albo przez rozdzielnictwo polityczne (socjalizm). Polska jeszcze w 1989 roku bliższa biegunowi gospodarki nakazowej przesunęła się biegunowi gospodarki rynkowej i może być już zaliczana do społeczeństw kapitalistycznych. Jest ona mniej kapitalistyczna niż np.; Niemcy, USA, Szwecja. Można zatem powiedzieć, że transformacja systemowa w sensie przejścia do kapitalizmu i demokracji została uwieńczona sukcesem. Społeczeństwo polskie powszechnie akceptuje i kapitalizm i demokrację. Obecnie stali się użytkownikami systemu, dostosowującymi się i nieoceniającymi ów system przez pryzmat własnych doświadczeń i potrzeb dnia codziennego. Fakt że przejście do demokracji i kapitalizmu się już dokonało, nie oznacza, że historyczny proces przemian już się zakończył. Trudno jest przecenić rolę wprowadzenia kapitalizmu i demokracji dla społeczeństwa polskiego, dlatego właśnie, że to były lub nadal są niezbędne warunki wstępne innych przemian. O ile pewnych zmian prawnych czy instytucjonalnych dokonać można względnie szybko, o tyle zmiany społeczne i kulturowe mają znacznie wolniejszy rytm, a niektóre dopiero się zaczynają.
Osiągnięty stan jest jednak tylko jedną z możliwych postaci realnej demokracji i realnego kapitalizmu. Przekonanie, że transformacja zmierza w kierunku jednego stanu docelowego było w istocie myśleniowym, życzeniowym, wiarą że wyprowadzi akurat tę wersje kapitalizmu i demokracji która charakteryzuje rozwinięty zachód. Tym czasem stawiane już niejednokrotnie pytania czy polska i cały region europy sordkowo-wschodniej dąży na zachód czy też np. na południe nie było i nadal nie jest zupełnie bezzasadne. Sytuacja Polski i regionu nie jest stabilna, przemiany będą postępowały, ale szczegółowy charakter zmian nie jest przesądzony i powinien być rozpatrywany w innym niż dotychczas kontekście- kontekście dynamiki zmian, zróżnicowania napięć wewnętrznych światowego systemu kapitalistycznego. Wiele wskazuje na to że nadal będziemy się rozwijać próbując osiagnąć inne korzystniejsze miejsce w światowym systemie, to kwestia do jakiego stopnia nam się to uda jest jeszcze otwarta. Przy badaniu polskich przemian ważna jest teraźniejszość, której stan i przemiany należy opisywać obecnie przede wszystkim w odniesieniu do przyszłości w ramach światowego systemu kapitalistycznego i dopiero w tym kontekście zastanawiać się nad mechanizmami oddziaływania przeszłości. Należy poszukiwać przyszłych kształtów, problemów, napięć i wyzwań dla przyszłości polski w analizie współczesnego światowego systemu kapitalistycznego w całej jego złożoności, zróżnicowaniu i tendencji do przemian
Powojenne przemiany polskiej rodziny w perspektywie industrializacji i urbanizacji:
PRZEMIANY W SKALI MAKROCZASOWEJ:
Ruchliwość przestrzenna (charakteryzowało sytuację polską szczególnie w okresie po pierwszej wojnie światowej - rozluźnienie więzi między pokoleniowej (młodzi przenosili się do miasta))
Awanse związane z ruchliwością społeczną pionową - na drabie społecznej - dot. młodego pokolenia zdobywającego wykształcenie pozarolnicze
Działania na zasadach samopomocy - konstytuowało to więzi; działania grupowe, żyło się na rzecz rodziny, na jej konto, na rzecz dobrego imienia rodziny
Profesjonalizacja - w modelu tradycyjnym dziecko często kształciło się w warsztacie ojca; autorytet ojca i specjalisty;
Aktywizacja zawodowa kobiet - postępująca po wojnie;
Lansowanie ideologii życia ułatwionego - rozwój technologii; człowiek nauczony do łatwiejszego życia oczekuje również łatwiejszego życia rodzinnego
PRZEMIANY W SKALI MIKROCZASOWEJ (przemiany na tle transformacji systemu gospodarczego):
Postępujący proces polaryzacji statusu materialnego rodzin (różnicowanie) - kiedyś różnice majątkowe rodzin nie były wielkie, teraz są - konflikty
Przemiany na tle transformacji kulturowej
Lansowanie postaw liberalnych, pochwała wolnych związków, częstej zmiany partnerów, propaganda antykoncepcji - elementy charakterystyczne dla klimatu popkulturowego; wizja rodziny w serialach, filmach (nadprezentacja rodzin w konflikcie, rodzin destrukcyjnych)
RODZINA EPOKI PREINDUSTRIALNEJ:
1) Tradycyjna rodzina patriarchalna.
2) Role rodzinne i produkcyjne były ściśle ze sobą powiązane.
3) Interes rodzinny był nadrzędny w stosunku do potrzeb jednostek. W niższych warstwach społecznych żony pracowały razem z mężami a w wyższych warstwach zarządzały razem z mężami majątkiem. Członkowie rodziny tworzyli grupy pracujące. Dzieci pomagały rodzicom w pracach na rzecz rodziny od najmłodszych lat.
4) Opieka nad dziećmi była powierzchowna i często powierzana starszym dzieciom.
5) Obowiązywał podział prac ze względu na płeć.
6) Istniało rozróżnianie między pracą domową oraz niedomową, czyli taką gdzie członkowie rodziny pracowali na rzecz innych osób.
7) Rodzina wielodzietna, w jednym domu mieszka kilka pokoleń (dziadkowie, rodzice, dzieci), dystans w relacjach między członkami rodziny.
RODZINA EPOKI INDUSTRIALNEJ: kształtuje się tutaj model rodziny współczesnej, który odbiega od rodziny preindustrialnej, redukcja do dwóch pokoleń rodziców i dzieci, którzy zamieszkują oddzielne mieszkanie, prowadząc własne gospodarstwo domowe. Rodzina nieprodukcyjna, w której zawodowo oprócz męża pracuje również kobieta. Zanika dystans w relacjach między członkami rodziny. Rośnie znaczenie indywidualnych potrzeb, wymiany emocjonalnej. Rodzina staje się grupą zamkniętą wewnętrznie, słabną jej więzi z mikrostrukturami np.: z sąsiedztwem. jednocześnie rodzina staje się miej stabilna bardziej podatna na rozpad, gdyż więzi osobowe stają się mniej trwałe.
Elliot dzieli epoki na dwa okresy przed i po II wojnie światowej. Okres I rozszerzenia roli Pani domu-matki- wyłączenie zamężnych kobiet z pracy poza domem. Oddzielenie miejsca pracy od domu, wydłużają się godziny pracy. wiek XIX i początek XX wieku- przynosi zainteresowanie opieką nad dziećmi. Podnosi się znaczenie macierzyństwa. Wprowadzenia legislacyjne ograniczenia zatrudnienia dla kobiet. Koniec XIX wieku- umieszczenie kobiety zamężnej w domu, które staje się zależna ekonomicznie od męża, a ten z kolei ponosi odpowiedzialność za utrzymanie rodziny. Jeżeli kobieta pracowała poza domem to wykonywała pracę niskopłatną, niewymagającą kwalifikacji. W rodzinie występuje rozdział między małżonkami dotyczący obowiązków, działań, zainteresowań, przyjaciół. Kobiety szukały pomocy, wsparcia u swoich matek, i innych krewnych płci żeńskiej, mężczyźni realizowali się w gronie mężczyzn. Udział mężczyzn w domu ograniczał się do wykonywania zadań manualnych, wymagających siły, stosowaniu dyscypliny wobec dzieci, wprowadzaniu dorastających chłopców w dorosłe życie, wykonywanie ról męskich. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku poprawiła się sytuacja kobiet. Stopniowo utrzymywały one prawa wyborcze, pozwalano im na zdobywanie wyższego wykształcenia, a także zawodu. uznano równość małżonków w odniesieniu do opieki prawnej dzieci, a w sytuacji rozwodowej przysługiwano ją głównie matkom, podkreślając szczególne znaczenie macierzyństwa. W rzeczywistości kobiety jednak pozostawały w domu realizując zadania Pani domu, pozostając zależne finansowo od swoich mężów.
RODZINA EPOKI POSTINDUSTRIALNEJ: Rodzina doświadcza konsekwencji wynikających z zatrudnienia kobiet, związanych z potrzebami ekonomicznymi ale również samorealizacją zawodowa i społeczną kobiet. Zmiany oceny wartości dziecka, osłabienie spójności rodziny, autonomizacja członków rodziny oraz ogólnych zmian systemu wartości i norm obyczajowych. Wspólna działalność partnerów w związku którzy razem planują, realizują zadania, spędzają wspólnie wolny czas. Współudział ojca w wychowywaniu dzieci oraz wykonywania obowiązków domowych. Bliskość między małżonkami oraz między rodzicami a dziećmi. Koniec lat 70- gwałtowne pojawienie się zamożnych kobiet na rynku pracy, zatrudnionych w różnym wymiarze, stosunkowo szybki powrót do pracy po urodzeniu dziecka. Ograniczenie rozmiarów rodziny pod względem liczby dzieci. Macierzyństwo stało się fazą życia kobiety a nie stylem życia. Odchodzenie od roli mężczyzny jako głowy i żywiciela rodziny oraz od tego, że role były bardziej określone, a zadania i funkcje bardziej sprecyzowane i każdy członek rodziny się ich trzymał. Ostatnie ćwierćwiecze XX wieku przynosi stopniowe przechodzenie do modelu rodziny z dwoma żywicielami jednakowo ważnymi. Kobiety stały się bardziej aktywne na rynku pracy, określenie ról w rodzinie mniej jasne, praca zawodowa zmieniła znaczenie rodzinie, małżeństwa, partnerstwa. Proces pogarszania się stosunków rodzinnych. Osłabienie kontroli ze strony starszych członków rodziny oraz innych osób tradycyjnie obdarzanych autorytetem. Proces upowszechniania się różnorodnych stylów życia.
Przemiany polskiej rodziny w perspektywie transformacji GOSPODARCZEJ lat 90. XXw.:
Postępujący proces popularyzacji materialnej rodziny: dzisiaj istnieje gospodarka wolnorynkowa i sprzyja popularyzacji dochodów.
Dystansowanie się rodzin bogatych i biednych. W rodzinach bogatych procedury wychowawcze: brak czasu dla dzieci, które cierpią na pewne deficyty.
Rodziny ubogie: redukcja dochodów odnosi się do strefy kultury, edukacji, wychowania, sposobu spędzania czasu wolnego.
Przemiany polskiej rodziny w perspektywie transformacji KULTUROWEJ lat 90. XX w.:
1) Pojawiły się nowe normy i wartości takie jak szacunek do samego siebie, autonomia, samookreślanie, jednostki zostały uwolnione od tradycyjnych więzi społecznych i zobowiązań
2) Klasa, płeć, węzy rodzinne przestały wyznaczać biografie osobiste. Pozycję zdobywa się samemu poprzez wykształcenie oraz pracę zawodową.
3) jednostce przedstawia się oferty, zachęca do działania, pokazując możliwości, ale to sama jednostka dokonuje wyboru, jest aktywna
4) różne style życia
Przemiany społeczno-demograficzne sytuacji polskiej rodziny:
1) WZORZEC ZAWIERANIA MAŁRZEŃSTW:
l) preferencja małżeństwa formalnego
ll) Rośnie liczba związków kohabitacyjnych
lll) Wzrasta wiek zawierania małżeństw (wpływa na to np. dłuższy czas skolaryzacji)
Vl) Homogamia małżeńska (wychodzi ze statystyk) - zbieżność podstawowych cech społeczno-demograficznych - pobierają się ludzie do siebie podobni (kawalerowie i panny, ludzie słabiej wykształceni ze słabo wykształconymi)
WZORZEC PROKREACJI:
l) Spadek liczby urodzeń (załamanie demograficzne)
ll) Rodzinny charakter prokreacji (dzieci rodzą się w małżeństwach, ale wzrasta wskaźnik liczby dzieci pozamałżeńskich)
lll) Wysoki poziom chęci posiadania dzieci
Vl) Skrócenie fazy czystego rodzicielstwa (okres od urodzenia pierwszego do ostatniego dziecka)
V) Wysoki poziom akceptacji antykoncepcji: 75% populacji uznaje antykoncepcję, oddzielenie funkcji prokreacyjnej od seksualnej
Przemiany struktury i funkcji polskiej rodziny
Wypełnianie przez rodzinę jej podstawowych funkcji ma charakter uniwersalny , jednak w różnych momentach historycznych ich realizacja wymaga od rodziny większej mobilizacji sił i zasobów , materialnych, psychicznych. W minionym okresie problemy rodziny były prostsze rodzina była homogeniczna , dzisiaj pojawienie się problemów charakteryzuje społeczeństwa ponowoczesne.
Są różne dylematy i różnorodne aspekty życia małżeńskiego i rodzinnego zmieniają się wzorce małżeńskie i formy życia rodzinnego, (związki kohabitacyjne , monoparentalne, homoseksualne), różne typy związków małżeńskich formalne ( religijne, świeckie), zwyczajowe oraz kohabitacyjne.
W Polsce w zdecydowanej większości rodzina opiera się na związkach małżeńskich o charakterze religijnym (76%) zawartym w kościele lub w związku cywilnym. Życie z związku pozamałżeńskim nie budzi jak dawniej emocji, większość studentów 65% wskazywała , że posiadała partnera: 80% znajomość trwa ponad rok, 22% wskazywało ze mieszka z partnerem w mieszkaniu, bądź w domu akademickim. 78% większość posiada partnera ale nie mieszka z nim. Studenci nie zamierzają sformalizować szybko związków. Plany małżeńskie odwlekają w daleką przyszłość. Zauważalny jest wzrost rodzin monoparentalnych jednak najwięcej kobiet rodzi dzieci w związku małżeńskim wśród samotnych matek- wdowy, rozwiedzione, i panny. W 2000 roku kobiet w ciąży, które wychodzą za mąż jest mniej 38% decyduje się na wolny związek . Rosnąca liczba urodzeń poza małżeńskich wskazuje na upowszechnienie kohabilitacji. Model 1+1 minus obrączka staje się formą rodziny. Transformacje systemowe przyniosły wiele zagrożeń w nowej rzeczywistości rodzina czuje się zagubiona coraz więcej rodzin kwalifikuje się jako niewydolne wychowawczo, biedne, pojawia się lęk o przyszłość dzieci. Młode pokolenie ulega magii reklamy, konsumpcjonizm w ich życiu wysuwa się na pierwsze miejsce. Następuje degradacja norm i wartości.
Coraz rzadziej spotykamy rodziny wielopokoleniowe i wielodzietne. Współczesna rodzina jest mała, nuklearna, miejska, coraz lepiej wykształcona z niezależną kobietą. Rodzina jest mono- rodzicielska ( z 1 rodzicem) nie zawsze wspólnie mieszkająca. Zmieniły się funkcje rodziny część tradycyjna funkcji przejmują instytucje społeczne, państwowe. Relacje w małżeństwie są normatywne, coraz częściej rodzina to grupa, która realizuje swoje funkcje jako grupa jednoosobowa z jednym dzieckiem. Rodzinę postrzega się jako prywatną, dobrowolną grupę społeczną o szczególnych związkach. Może być definiowana jako grupa dorosłych i dzieci , podtrzymujących wzajemne relacje prowadzące do powstania uczuć i więzi rodzinnych, które przywiązuje się do tej grupy.
Massmedia przedstawiają wizerunki kobiet pięknych i kreatywnych z atrakcyjnymi partnerami , mężami bez dzieci. Tradycyjny model rodziny w którym mąż pracuje poza domem, a dzieci pozostają uzależnione od rodziców nie jest już modelem obowiązującym. Rodzina nie pełni już funkcji, które je kiedyś realizowała. Rozwód zdarza się często wśród osób młodych i nie jest już zjawiskiem piętnowanym. Zjawisko wzrostu liczby rozwodów wiąże się ze wzrostem znaczenia społecznego kobiet z poziomu ich wykształcenia z niezależnością ekonomiczną. Mniejsza zależność od mężczyzn - w sytuacji rozwodu sąd przyznaje opiekę matce, jednak coraz częściej mężczyźni walczą o swoje prawa. Zmienia się postawa ojców w stosunku do swoich dzieci. Zachodzące przemiany spowodowały , że pojawiły się nowe formy i zjawiska inwersji pedagogicznej. Młode pokolenie lepiej wykształcone posiadające więcej umiejętności do funkcjonowania w społeczeństwie ponowoczesnych uczy znacznie strasznych od siebie wprowadza w świat elektroniki, komputerów, internetu.
Zjawisko inwersji w rodzinie odwrócenie ról męskich i żeńskich , jest to często wymuszone sytuacja ekonomiczną- ona pracuje, on bezrobotny. Zanika rodzina patriarchalna- rodzina egalitarna. Mąż podejmuje wiele ról kobiecych , żona utrzymuje dom. Rozmawiają kto z nich po urodzeniu dziecka będzie się opiekował, kto pójdzie na urlop macierzyński. To co przez wieki , było tradycyjne pojmowane jako kobiece staje się męskie, to co było typowo męskie dzisiaj przypisywane i podejmowane jest przez kobietę. Następuje deprecjacja wartości i degradacja męskości.
Zmiany środowisk lokalnych: społeczności wioskowej i społeczności wielkiego miasta:
WIEŚ:
urbanizacja kulturowa: upowszechnianie się wzorców życia miejskiego na wsi (np.: nazwy ulic, sklepy, styl życia, ubieranie się, system odżywiania się). Dziś tych różnic między wsią a miastem nie ma.
Ruralizacja miast: „wieś weszła do miasta”. Po wojnie potrzebna była siła robocza, zaczęto tworzyć zakłady przemysłowe ze względu na poglądy komunistyczne. Robotnicy pochodzą ze wsi--> zatrudniali się w tych zakładach. Gigantomania ekonomiczna. np.: budowanie nowej huty na przedmieściach Krakowa.
Wiele wsi w latach powojennych powstawało wokół Państwowych Gospodarstw Rolnych. Dzięki miejscom pracy, jednorodnym zawodom i swoistej odrębności, środowiska wiejskie mogły funkcjonować tradycyjnie, zgodnie z przyjętą obyczajowością. Po upadku PGR'ów, społeczność została pozbawiona miejsc pracy bo jedyną możliwością jaka dla nich została była praca w mieście. Przekwalifikowanie się było związane ze zmianą stylu życia całej rodziny. Trudne realia rzeczywistości dla wielu stały się barierą nie do pokonania. Społeczność wiejska została podzielona na tych, którzy sprostali zadaniu i na tych, którzy się poddali bezradności. Dalsze konsekwencje to zmiana obyczajowości w związku z rozproszeniem przestrzennym. Dalekie dojazdy do pracy spowodowały rozluźnianie więzi sąsiedzkich, które traciły na znaczeniu tak samo jak obyczaje. Drastycznie wpływało to również na rozwój rodziny. Problemy z utrzymaniem wielodzietnej rodziny - co dla wsi było podstawą funkcjonowania - przyczyniły się do rozwoju patologii i marginalizacji. Konsekwencją tego domina jest również regres roli nauczyciela, księdza i osób starszych na wsi. Młodzież nie widzi w swoim otoczeniu wzorców godnych naśladowania, a poza swoim otoczeniem rzadko jest akceptowana. Takie poczucie odrzucenia jest przyczyną izolacji młodzieży i powodem braku perspektyw na przyszłość. W środowiskach wiejskich oddalonych od dużych aglomeracji o kilkadziesiąt i kilkaset kilometrów, młodzi ludzie pozostają sami sobie.
Chłopskie gospodarstwo rolne: jednorodność kulturowa - podobne wykształcenie, zawód - wskutek przemian, a zwłaszcza urbanizacji na wieś, gospodarstwo rolne już nie jest wyłącznie wyposażeniem ekonomicznym. Ze wsi do miasta ludzie migrowali, a byli to ludzie młodsi, wykształceni o lepszych aspiracjach, na wsi zatrudniali się ludzie starsi, mało aktywni, młodzi zostali wypłukani ze wsi.
Jednorodna struktura agrarna: jednorodność strukturalna, kulturowa (podobne aspiracje) - podstawowy mechanizm integrujący społeczność wiejską.
komunizm- likwidacja punktów rolnych, rzeczy prywatnej, komunizm nie sprzyjał mechanizacji rolnictwa.
Elementy degradacji społecznej na wsi:
1) autorytety społeczne na wsi zaczęły zanikać, dzisiaj idolem jest ten, kto wyjedzie ze wsi do miasta, zrobi karierę i tam osiądzie. Praca na roli była niebywale ciężka. Dziewczęta zaczęły odpływać ze wsi do miasta ze względu na ciężką pracę na roli.
2) Przestało istnieć zapotrzebowanie na aktywność kulturową na wsi. Kiedyś funkcjonowały koła gospodyń wiejskich, różne zespoły folklorystyczne, dzisiaj już tego nie ma.
3) Rozpad więzi sąsiedzkich
4) Kryzys autorytetów oraz degradacja więzi rodzinnych
MIASTO:
Obecnie ludzie uciekają z miasta a przynajmniej z centrum na obrzeża miasta (USA, UK)
Miasto, Masa, Maszyna - to miało „rajcować” człowieka; miasto tam się tyle dzieje, atrakcyjny model życia;
Duża elastyczność na zmiany i mała wrażliwość na przekształcenia
Anomia
Granice miast wciąż przesuwają się powstają nowe osiedla, przedmieścia
Miasta wciąż się rozwijają powstają nowe sieci dróg, centra handlowe, obiekty rekreacyjne, rozrywka
Fenomen osiedli zamkniętych w kontekście przemian stylu życia:
Zamknięte osiedla stały się w Polsce popularne, moda zachodnia. Główny powód, dla którego osiedla zamknięte cieszą się dużą popularnością jest większe bezpieczeństwo. Monitoring, obecność strażnika, kontrola każdej osoby próbującej dostać się na zamknięty teren. Ludzie tam zamieszkujący mają podobny status ekonomicznym i wzajemnie się od siebie izolują, są to pewnego rodzaju oazy dla ludzi; izolacja nie sprzyjała wzajemnym kontaktom.
Zamieszkałe przez osoby o podobnym stylu życia, na przykład osiedla emeryckie, kampusy studenckie itp., oraz tereny dla elit - wyjątkowo drogie tereny mieszkalne dla ludzi z najwyższych szczebli hierarchii społecznej. Na mieszkanie w tego typu osiedlach w Polsce wpływają jeszcze dwa czynniki. Moda na tego typu mieszkania i częsty snobizm osób, które na takie mieszkanie się decydują. Co oczywiste o takich czynnikach ciężko mówić opierając się na badaniach, gdyż jak zauważa Zaborska „ łatwiej jest powiedzieć, że zależy mi na bezpieczeństwie, niż, że chodzi o snobizm. Trzeba też pamiętać, że mieszkania, w osiedlach strzeżonych mają wyższy standard.
Zygmunt Bauman nazwał ten lęk miksofobią - lękiem przed różnorodnością ludzkich zachowań, stylów życia itp. „Dzisiaj życie w mieście kojarzone jest bardziej z zagrożeniami niż z poczuciem bezpieczeństwa. Nie powinien zatem dziwić, że motyw strachu leży u podstaw wielu procesów i zjawisk społecznych, w tym też, a może przede wszystkim, u podstaw wyborów dotyczących miejsca zamieszkania.
Osiedla tego typu mają wiele wspólnych cech architektoniczno- ekologicznych:
1.Często są ogrodzone nie tylko płotem ale i murem; posiadają wiele systemów ochrony, od kodów do wejść, poprzez domofony, monitoring, własne służby porządkowe itp.
2.Budynki budowane są na planie prostokąta lub podkowy.
3.Duży nacisk kładzie się nasłonecznienie, zieleń, swobodę.
4.Tradycyjnie uporządkowana siatka ulic.
5.Bajkowe nazewnictwo ulic i osiedli lub nazewnictwo rodem z okresu sarmackiego. Mamy wiec osiedla „bajkowe”, „spokojne”, „szlacheckie dworki” etc.
6.Architektoniczne wyspy bez dialogu z krajobrazem miasta.
Badane były: kapitał społeczny, rozumiany jako relacje społeczne tj. stosunki społeczne i zaufanie; kapitał kulturowy, rozumiany jako wykształcenie i liczba posiadanych książek; kapitał ekonomiczny, rozumiany jako wysokość zarobków; aktywność społeczna; stosunek do miejsca; motywy zamykania się, charakterystyka demograficzna. Owczarek pytał ”Z iloma sąsiadami kontaktujesz się, oraz jak często?” Liczba kontaktów w miejscu zamieszkania nie jest wysoka. Podobnie ma się kwestia częstotliwości spotkań sąsiedzkich. W pytaniu o częstotliwości kontaktów najczęściej pojawiają się odpowiedzi „bardzo rzadko”, natomiast odpowiedzi „bardzo często” dają jedynie kilku procentowe wyniki. Tak więc wnioskować należy, że sąsiedzki kapitał społeczny nie jest domeną badanych.
Kapitał kulturowy plasuje się zdecydowanie lepiej. „73% badanych ma wykształcenie wyższe lub jeszcze studiuje, tylko 27% ma wykształcenie średnie, nie było osób o wykształceniu podstawowym - są to wyniki daleko przekraczające nawet stosunkowo wysoką pod względem wykształcenia populację warszawską. zamknięte osiedla to miejsca zamieszkania ludzi młodych ze średnią wieku nie przekraczającą 35 lat, są to osoby dobrze wykształconem o wyraźnie liberalnych politycznych poglądach, którzy są zadowoleni z decyzji zamieszkania na zamkniętym osiedlu; negatywne skutki - ograniczenie przestrzeni publicznej, wyraźne zarysowanie granic podziału na lepszych i gorszych, bogatszych i biedniejszych - co przyczynia się raczej do eskalacji konfliktów społecznych i zwiększeniu wzajemnej nieufności niż zbudowaniu spokojnej enklawy. Miastem, w którym znajduje się najwięcej tego typu osiedli jest Warszawa.
Sąsiedztwo wiejskie i miejskie oraz jego przemiany:
Sąsiedztwo to również ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE
Znaniecki wskazuje na ważność plotki (narzędzie opinii publicznej) jako mechanizmu normatywnego, kontroli społecznej, naszego zachowania.
Sąsiedztwo miejskie jest młode /dwupokoleniowe/ - sąsiedztwo wiejskie /wykształcone wielopokoleniowo/
SĄSIEDZTWO- funkcjonuje jako instytucja opiniotwórcza o sąsiadach. Sięga tak daleko jak daleko sięgają ludzie z którymi można poplotkować. Plotka jest mechanizmem kształtowania opinii. Ludzie zachowują się tak aby nie popaść ofiara plotek. Interesująca instytucja społeczna; instytucja opiniotwórcza; muszę znać ludzi żeby o nich plotkować; muszę uważać na to co robię, żeby o mnie nie plotkowano.
Przechodzenie od sąsiedztwa homogenicznego/jednorodnego (o podobnym stylu życia) do heterogenicznego/zróżnicowanego (różni ludzie mieszkają obok siebie) .
HOMOGENICZNE- mieszkają ludzie podobni i mają oni łatwość nawiązania kontaktów bo mają podobne problemy; HETEROGENICZNE- różni ludzie, moda na anonimowość życia społecznego, zróżnicowanie społeczne mieszkańców
Sąsiedztwo wiejskie i miejskie dawniej: ważne są więzy krwi, rodzina, ród, status przypisany. Zinternalizowane przez tradycję wzorów zachowań, a nie wynika z racjonalnych i uświadamianych wyborów. Bliskie więzi społeczne na wsiach, pomoc w pracach gospodarczych, wspólne spotkania kobiet np.: koła gospodyń wiejskich
Sąsiedztwo wiejskie i miejskie dziś: Rozwój nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego (urbanizacja, industrializacja, wzrost ruchliwości przestrzennej) powodowało słabnięcie i zanikanie więzi łączących społeczności lokalne. Straciły one swój charakter i przekształciły się w zbiorowość terytorialną. Skupisko jednostek, którego skład bywa płynny i zmienny dodatkowo utrudnia tworzenie się więzi społecznej. Bytują obok siebie i zaspakajają swoje potrzeby w obrębie tego samego terytorium, ale nie muszą czuć się i zazwyczaj się nie czują związane z nimi, ani z sobą nawzajem.
Dynamika zmian środowiska pracy zawodowej w warunkach transformacji gospodarczej:
Jak wyglądała sytuacja gospodarki przed transformacją?: Polska w latach 1948-1989:
Gospodarka w Polsce była centralnie zarządzana, nazywano ją nakazowo-rozdzielcza. Podstawą tej gospodarki była własność państwowa. Państwo jako główny właściciel opracowywało centralne plany gospodarcze w formie ustawy. Określano w nich rodzaj produkowanych dóbr i usług, wielkość produkcji, cenę itp. W tak zorganizowanej gospodarce samodzielność przedsiębiorstw była ograniczona. Otrzymywały one gotowy plan i były rozliczane przede wszystkim z jego wykonania, a nie ze sprzedanej produkcji i osiągniętego zysku. Była to gospodarka nierynkowa, małoefektywna i zdominowana przez sektor państwowy, a zwłaszcza przez wielką państwową własność (ogromne przedsiębiorstwa przemysłowe, transportowe i budowlane, państwowy system bankowy i większość usług). Cały system był nastawiony na produkcję antyimportową, istniał powszechny protekcjonizm państwowy - stawki celne i inne ograniczenia praktycznie uniemożliwiały sprowadzanie na większą skalę towarów z zagranicy. Nie wykorzystywano dobrze ani ludzkiego wysiłku, ani środków produkcji. Występował ciągły niedobór towarów i usług. Popyt znacznie przewyższał podaż. Na rynku brakowało wielu podstawowych towarów. Skutkiem tego były częste podwyżki cen i szybko rosnąca inflacja. Gwałtownie rosnące ceny, niskie płace oraz ograniczanie swobód obywatelskich miały wpływ na nastroje społeczne. Narastało niezadowolenie społeczne, którego wyrazem były liczne strajki, wiece, manifestacje.
Industrializacja - przemysł ciężki i wydobywczy. → Klasa robotnicza miała być awangardą narodu. Dogmatem socjalizmu - przemysł ciężki, który dominował nad przemysłem lekkim.
Dyktat ideologii nad rachunkiem ekonomicznym (dogmatyzm gospodarek socjalistycznych)
Pełne zatrudnienie - ideologia → każdemu trzeba dać zatrudnienie
System nomenklaturowy - zarezerwowanie pewnych stanowisk dla osób - ludzi popartych przez partie - organizacje partyjne.
Familizacja stanowisk pracy - dziedziczenie stanowisk
4 czerwiec 1989r- porozumienia Okrągłego stołu. Przełom.
Skuteczne reformowanie gospodarki rozpoczęło się dopiero w wyniku porozumień Okrągłego Stołu w 1989 roku, w wyborach parlamentarnych, w których zwycięstwo odniosła solidarnościowa opozycja. Premierem pierwszego niekomunistycznego rządu w powojennej historii Polski został Tadeusz Mazowiecki. Tekę ministra finansów powierzył on Leszkowi Balcerowiczowi. Rząd zdecydował się na szybkie wprowadzenie programu mającego ustabilizować sytuację ekonomiczną w Polsce oraz na transformację polskiej gospodarki do systemu wolnorynkowego. Państwo dotowało i regulowało zarówno sferę produkcji jak i konsumpcji.
Grudzień 1989- przyjęto program przebudowy gospodarki polskiej „Plan Balcerowicza”, którego realizacja rozpoczęła się 1 stycznia 1990 roku. Celem programu stabilizacji było opanowanie hiperinflacji i przywrócenie równowagi rynkowej.
Program zmian społecznych zapowiadał:
Przekształcenia własnościowe- prywatyzacja i reprywatyzacja w celu zmiany struktury własności w gospodarce
Zorganizowanie rynku papierów własnościowych (otwarcie giełdy) i reformę systemu bankowego
Wprowadzenie mechanizmów rynkowych, a zwłaszcza swobodę stanowienia cen oraz zniesienie reglamentacji niektórych produktów
Otworzenie gospodarki na świat, liberalizację ceł itp.
Utworzenie rynku pracy- o poziomie zatrudnienia i wysokości płac będzie decydował popyt na siłę roboczą
Dzięki realizacji obu programów- stabilizacji i zmian systemowych,
Dość szybko osiągnięto:
Równowagę na rynku towarów
Zrównoważenie budżetu państwa
Rozwój prywatnej przedsiębiorczości
Zahamowano wzrost inflacji
W szybkim tempie przeprowadzono w 1990 roku tzw. Małą prywatyzację. Sprzedano lub dzierżawiono państwowe apteki, sklepy, małe przedsiębiorstwa produkcyjne. Na polski rynek sprowadzano z zagranicy tanie towary (bez cła lub o bardzo niskim cle). Rozwijał się handel bazarowy. Mimo to poprzez napływ towarów z zagranicy szybko zaczęły upadać zakłady rzemieślnicze, sklepów spółdzielczych, państwowych, bo nie wytrzymywały konkurencji handlowej.
W gospodarce wolnorynkowej:
Dominanta ideowa struktur gospodarczych, liberalizm
Przekształcenie własnościowe → restrukturyzacja → redukcja zatrudnienia
zamykanie zakładów - bezrobocie - gwarancje socjalne na pewien czas
zubożenie pracowników → obniżenie rangi środowiska robotniczego
Robotnicy w kategoriach przegranych
Bezrobocie → niepewność utrzymania pozycji zawodowej i społecznej
Rosnące znaczenie polityki deregulacji → dostęp do zawodu blokuje wykształcenie udokumentowane dokumentem
Poprawa kwalifikacji (szkolnych) potwierdzona dyplomami.
Elastyczność polskiego rynku pracy - empiryczny wymiar dynamiki zmian gospodarczych:
pracownicy dostosowują się do potrzeb firm
przedsiębiorstwa tworzą nowe miejsca pracy i jak szybko, po okresie spowolnienia aktywności gospodarczej, obniża się bezrobocie.
Elastyczność zależy od struktury rynku pracy, wykształcenia pracowników, rozwiązań instytucjonalnych i polityki gospodarczej, wielkość zatrudnienia elastycznych umów o pracę, w tym pracy na niepełny etat, samozatrudnienie, pracę czasową, elastyczne rozliczania czasu pracy w okresach miesięcznych i dłuższych. Jednym ze sposobów zwiększania elastyczności rynku pracy są szkolenia zawodowe.
W dobie szybkiego postępu technicznego i globalizacji, pracownicy zmieniają rodzaj pracy przynajmniej kilka razy w ciągu życia. Nabywanie odpowiednich kwalifikacji wymaga ciągłego kształcenia. Pracownicy nie dysponujący właściwymi umiejętnościami tracą pracę i powiększają bezrobocie strukturalne.
nie ma tak sztywnych reguł jak w socjalizmie
większa elastyczność przepisów prawa pracy
większa swoboda działania
DEREGULACJA- zwiększenie swobody podmiotów gospodarczych i mniejsza ingerencja państwa w dziedzinie zbiorowych stosunków pracy
TRANSFER KAPITAŁU - swobodne przerzucanie środków z branży do branży. Pracownicy sfery gospodarczej tak łatwo nie przejdą do innej sfery przez wzgląd na kwalifikacje.
Etaty, nominacje, umowy o pracę, umowy cywilno - prawne (tzw. śmieciowe). Etat daje gwarancje stałości - inaczej egzystencja staje się zagrożona
Zatrudnienie na czas nieokreślony i określony
Niepełny czas pracy (więcej kobiet)
Znaczenie uzgodnień interpersonalnych
Osłabienie regulacyjnego znaczenia kodeksu pracy
Samozatrudnienie: „Kapitalizm bez kapitału” (przedsiębiorstwa jednoosobowe - praca na własny rachunek - to 81% ogółu przedsiębiorstw)
Przemiany etosu pracy:
Etos faktyczne funkcjonowanie - etos lekarza, zawody użyteczności / służby publicznej. W Polsce etos pracy jest motywowany/warunkowany genealogią środowisk pracy.
Hałasiński - polska i inteligencja ma rodowód szlachecki - zdeklasowana.
Inteligenci: pochodzenie szlacheckie, tradycja szlachecka (brak mieszczaństwa)
Robotnicy: pochodzenie chłopskie - etos chłopski etos pracowitości.
Etos pracy warunkowany wpływami:
Etyki katolickiej
Ideologii komunistycznej - „czy się stoi czy się leży dwa tysiące się należy”
Praktyki działania w realnym socjalizmie
Nieuporządkowanego rynku kapitału i pracy
Etos pracy pracownika:
DawniejDyscyplina - właściciele państwowi zakładów pracy pilnowali dyscypliny, występował kult pracy; kult pracy fizycznej
Dziś Inicjatywa jednostek - jego pomysł, z którego będzie rozliczany; Samodzielne działanie → dyspozycyjność → gotowość na oczekiwanie pracodawcy; Dyspozycyjność (forma elastyczności zatrudnienia); Podejmowanie ryzyka; Mobilność → zdolność przenoszenia się ze stanowiska na stanowisko; zmiana pracy z zasobem doświadczenia; Podnoszenie kwalifikacji; Umiejętność szukania pracy
Gospodarka rynkowa (składnik transformacji) wykreowała warunki określające etos pracy:
◘ Prywatyzacja → wzrost wydajności (praca na swoim)
◘ Elastyczność zatrudnienia → większa podmiotowość na rynku pracy
◘ Bezrobocie → poszanowanie dla pracy; poszanowanie oferty towarów konsumpcyjnych i usług, stymulacja do pracy, by zarobki pozwalały w tej oferty korzystać
Zjawisko wychowania a zmiana społeczna:
Wychowanie jest typem procesu społecznego. Proces jest zjawiskiem dynamicznym, polegającym na dokonywaniu zmian.
W rzeczywistości polskiej proces wychowania uległ głębokiej, wielkiej dynamizacji. Dynamika ta została wywołana przez zmiany społeczne będące efektem zmian ustrojowych, czyli transformacji, jak w Polsce dokonała się na początku lat 90. i trwa po dzisiejszy dzień. Dziś dynamika ta jest także inspirowana wejściem Polski w struktury UE, co także prowadzi do szerokich zmian w tym zakresie. Transformacja i wejście Polski do UE postawiło ludzi w nowych układach społecznych w porównaniu do poprzedniego stanu. Pojawiły się nowe formy relacji, kontaktów międzyludzkich, kontaktów z różnymi, nowymi instytucjami, a przede wszystkim kulturą.
Nowa rzeczywistość prowadzi do powstania nowej mentalności społecznej.
Wraz ze zmianami społecznymi i politycznymi dokonały się także zmiany w technice. Udogodnienia jakie oferuje technika swoim użytkownikom np. w zakładach pracy nie przekłada się jednak na proces relacji z ludźmi. Kontakt z drugim człowiekiem nadal pozostaje kwestą „trudną” wymagającą zaangażowania. Tak więc mentalność techniczna nie jest równoważna mentalności społecznej.
W Polsce po transformacji wychowawcy i wychowankowie nie otrzymali odpowiednich bodźców motywujących powiązanych z nowymi zmianami społecznymi i kulturalnymi.
Socjologia wychowania jest nauką opisowo - wyjaśniającą - stawia, bowiem diagnozy dotyczące systemów wychowania.
socjalizacja = uspołecznienie
SOCJALIZACJA - to proces społeczny polegający na wprowadzeniu młodego człowieka w istniejący świat społeczny - świat istniejących relacji międzyludzkich.
WYCHOWANIE - jest procesem mającym odwoływać się do ideałów, powinno ono pokazywać młodemu człowiekowi świat takim, jakim powinien on być.
W Polsce od lat 80. trwała „walka” o pluralizm systemów i teorii wychowania. Po 1989 roku pojawiły się jednak problemy z pożądanym społecznie pluralizmem. Nowa demokratyczna rzeczywistość, jaka ukazała się w Polsce po 89. roku wymagała od ludzi dojrzałości społecznej i obywatelskiej. Pluralizm jest wartością społeczną, ale trudnością jej podtrzymania i korzystania z niej jest umiejętność jej używania i korzystania z niej. Na poziomie społecznym istnieje akceptacja zasady pluralizmu jednak na poziomie jednostkowym opowiadamy się za zwycięstwem wartości dla nas ważnych i dogodnych. Wraz z rozwojem pluralizmu w życiu społecznym i nie tylko powstaje dla jednostki wiele różnych alternatyw, których duża ilość prowadzi do zagubienia. Ten problem przekłada się na wychowawców, gdyż na nich nakłada się zadanie wprowadzenia młodych ludzi w dorosłość i wskazania im właściwej drogi wyboru.
W czasach PRL-u awans społeczny był procesem prostym i nie skomplikowanym, który sprowadzał się do dwóch czynności:
1) migracji ze wsi do miasta
2) zmiana zawodu z chłopskiego na robotniczy
To gwarantowało jednostce szybki awans społeczny w strukturze społecznej. Tym procesom towarzyszyło powstawanie nowych miast dla ludności wielkomiejskiej mającej być zapleczem politycznym dla władz.
Dziś awans społeczny nie jest tak prosty i szybki. Osiągnięcie awansu wymaga wiele pracy, gdyż dziś taki awans jest kwestią głównie pracy intelektualnej (liczy się wykształcenie, umiejętność „sprzedaży” siebie na rynku pracy). Pluralizm jest więc dla wychowanków wyzwaniem.
Uczenie i wychowanie jest to pewnego rodzaju uaktualnianie elementów konstytutywnych człowieka, pomocą w rozwoju pewnych wrodzonych właściwości.
Pomoc wychowawcza nie może być tylko pomocą techniczną (tworzyć tylko warunki i sytuacje), ale ma także wskazywać i pokazywać jednostce kryteria poznania - dawać możliwość wyboru i poznania racji owego wyboru.
DWA WYMIARY WYCHOWANIA:
instytucjonalny - obecność instytucji w wychowaniu
aksjologiczny - obecność wartości w wychowaniu
WYMIAR INSTYTUCJONALNY:
WIELOŚĆ - istnieje wiele różnych instytucji i zbiorowości, które uczestniczą świadomie i nieświadomie w procesie wychowania np.rodzina i szkoła, organizacje społeczne, koleżeńskie grupy, kościelne, wojsko, instytucje bez aspiracji wychowawczych, ale wychowujące jak: sklep czy przychodnia lekarska.
zmienność siły oddziaływania w czasie życia ludzkiego:
Różne instytucje mają różną siłę oddziaływania w zależności od etapu rozwoju jednostki - jedne mają decydujący wpływ, inne zamierają
np. małe dziecko - rodzina
młodzież - szkoła, grupa koleżeńska, media
dorosłe osoby - miejsce pracy, wojsko, uniwersytet itp.
konkurencyjność wpływów:
Propozycje wychowawcze poszczególnych instytucji bywają często zbieżne, ale także, co raz częściej bywają rozbieżne.
Wychowanie instytucjonalne jest dziś dominującą formą wychowania. Wychowanie indywidualne jest także formą wychowania instytucjonalnego, gdyż indywidualny wychowawca wychowuje w ramach pewnego instytucjonalnego modelu dydaktycznego.
WYMIAR AKSJOLOGICZNY:
w okresie PRL-u obowiązuje w wychowaniu aksjologia polityczna podporządkowana systemowi komunistycznemu (wartości polityczne, ideologiczne)
w społeczeństwie pluralistycznym nastąpił problem upadku autorytetu /obecnie brak jednak statystycznych danych o występowaniu autorytetu w latach wcześniejszych = owy autorytet jest sprawą doświadczenia życiowego/ Do dnia dzisiejszego zachowały się autorytety specjalistów, naukowców.
AUTORYTET = mechanizm, nośnik przepływu wartości
w społeczeństwie pluralistycznym (niejednorodnym) lansuje się model zachowania konsumpcyjnego. Oddziaływania reklamodawców prowadzą do redukcji świata do wartości konsumowanej. Dawniej struktury wychowawcze zachęcały do kształtowania samego siebie /tworzenie siebie/. Dziś kładzie się nacisk na umiejętną konsumpcję, uczy się tego, co dają, podsuwają nam producenci.
Przedstawienie wartości = sąd o wartościach
RELATYWIZOWANIE WARTOŚCI - brak jednoznacznych norm, sytuacjonizm - wybór wartości ZALEŻY OD sytuacji; LIBERALIZM - kreuje idee wolności; postrzeganie wolności nie jako środka, ale jako celu. W okresie PRL-u brak było filozofii wychowania, ta, bowiem mogłaby zaburzyć wychowanie ideologiczne. Nie można wyobrazić sobie wychowania bez wartości. Instytucje natomiast nie miałyby, czego przekazywać gdyby nie wartości, te natomiast mogą istnieć tylko poprzez nośniki, jakimi są instytucje.
3 WIZJE CZŁOWIEKA /różnorodność modeli wychowania w Polsce/:
KOLEKTYWISTYCZNA - zakorzeniona w czasach komunizmu; postrzega jednostkę jako części kolektywne; człowiek w zbiorowości realizuje jakąś swoją wolę = wychowanie ma zmierzać do doskonalenia człowieka, do przejęcia przez niego danej roli.
INDYWIDUALISTYCZNA - przeciwstawia jednostkę społeczności; jest przestrzenią dla liberalizmu, generuje postawy roszczeniowe wobec społeczeństwa; praktyki wychowawcze związane są z daniem jednostce wolności postępowania i działania i ograniczeniem kontroli społecznej.
PERSONALIZACJA - człowiek jako osoba, odrębny byt w stosunku do innych; ukierunkowanie osoby dla działania dla dobra wspólnego = wkomponowanie osobie dobra wspólnego; uwrażliwienie człowieka na swoje talenty i umiejętności, jak i na cele grupowe.
Polska szkoła w sytuacji zmiany społecznej - przemiany ustroju oświaty:
Zmiana ustroju oświatowego: szkoły państwowe, samorządowe, szkoły społeczne i prywatne. W PRL - u był monopol na oświatę, po 80r nastąpił zryw uwolnienia monopolu oświaty.
87r - Powszechne Towarzystwo Oświatowe
89r. - transformacja ustrojowa → szansa na modernizację edukacji (szkoły samorządowe → podstawowe i gimnazja). Różnica pomiędzy szkołami → SZKOŁY SPOŁECZNE są prowadzone przez osoby prawne - fundacje, stowarzyszenia, organizacje. SZKOŁY PRYWATNE zawiadywane przez osoby fizyczne - jest to rodzaj zarobkowania → zarejestrowana w obszarze gospodarczym.
Reforma programów szkolnych → przedmioty szkolne są odzwierciedleniem dyscyplin naukowych; filozofia kształcenia → potrzeby ucznia są najważniejsze - co powinien umieć, w czym powinien być kompetentny
Dowartościowanie funkcji wychowawczej szkoły → każda szkoła przygotowuje program wychowawczy dla siebie. W tym uprzywilejowaną rolę mają rodzice. Emanacja rady szkoły i rady rodziców.
Nowe koncepcje pedagogiczne - dynamika zmian wychowawczej funkcji szkoły:
Szkoła w latach przedwojennych:
Okres przed i w czasie II wojny światowej był szczególnie trudny dla szkolnictwa i uczniów. Szkoły często były przepełnione, klasy liczne, więc uczniowie zmuszeni byli uczęszczać na lekcje na dwie zmiany. Obowiązkowo uczono języka polskiego, historii, śpiewu, rysunku, przyrody i arytmetyki. W czasie wojny zakazana była nauka: religii, geografii, historii, języka polskiego. Trzeba było natomiast uczyć się języka niemieckiego, rachunków i prac ręcznych.
W latach przedwojennych bardzo często organizowano zawody sportowe. Za dobre wyniki w nauce i zachowaniu uczniowie otrzymywali nagrody w postaci dyplomów, książek, kredek, farb, a nawet skarpetek. Uczniowie pisali atramentem za pomocą piór w zeszytach szesnastokartkowych (tylko takie były dostępne), w szarych okładkach, które trzeba było obłożyć papierem. Uroczyście obchodzono ważne wydarzenia, zwłaszcza Boże Narodzenie oraz święto 1 Maja, które uwieczniano w szkolnej kronice. Obowiązywał jednolity strój w postaci szkolnego fartuszka i zmiennego obuwia. Nauczyciele darzeni byli dużym szacunkiem, a na lekcjach panowała dyscyplina. Jeśli uczeń postąpił źle otrzymywał karę. Często była to kara cielesna w postaci bicia linijką lub drewnianym piórnikiem po ręku.
Lekcje odrabiane były przy lampach naftowych , a klasy ogrzewane były piecem kaflowym. Obce było także pojęcie nauczania zintegrowanego w klasach 1-3.
Szkoła w latach powojennych:
Nowością były szkoły prywatne znajdujące się w większych miastach, do których uczęszczały dzieci m.in. nauczycieli, tramwajarzy i konduktorów. Były wyposażone w lepszy sprzęt i do klas chodziła mniejsza liczba uczniów, co dawało pozytywne efekty w procesie uczenia.
W szkołach nadal obowiązywały mundurki w postaci białej koszuli i granatowej marynarki; dziewczęta nosiły spódnicę za kolano, a chłopcy spodnie. Na ramieniu mundurka przyszyta była tarcza z numerem szkoły. Najlepsi uczniowie mogli nosić tarczę z napisem "wzorowy uczeń". Nauczyciele ogromną wagę przywiązywali do zaszczepienia w swoich wychowankach dobrych manier i zasad poprawnego zachowania. Za najdrobniejsze przewinienie uczeń mógł zostać ukarany uderzeniem linijką po ręce lub dodatkowymi zajęciami.
Uczono: przyrody, histori, geografii, rysunku, rachunku z geometrią oraz języka rosyjskiego. Religii uczono poza szkołą, najczęściej w salkach katechetycznych przy kościołach lub biurze parafialnym. Oprócz zajęć z gimnastyki (dziś wf) uczono także tańców narodowych. Na języku polskim szczególną uwagę przykładano do tego, aby uczeń znał na pamięć fragmenty literatury, czytanek i wierszy.
Nadal pisano atramentem za pomocą drewnianych piór, a w pierwszej klasie szkoły podstawowej wyłącznie ołówkiem. Skala ocen niewiele różniła się od tej, jaką mamy dziś i wynosiła od niedostatecznej do bardzo dobrej. Istniały kółka zainteresowań np. taneczne, historyczne oraz szkolny chór. Bardzo popularne było harcerstwo oraz Czerwony Krzyż. Wycieczki szkolne organizowane były rzadko i w niczym nie przypominały obecnych - trwały zazwyczaj jeden dzień. W zwyczaju, który w dzisiejszych czasach z pewnością nie zyskałby popularności, było uczęszczanie do szkoły także w soboty.
Powojenne dzieje formacji światopoglądowej w warunkach polskiej szkoły.
Dzieje powojennej sekularyzacji (zeświecczenia, eliminowania religii ze szkoły) i odpowiedź Kościoła:
! Powojenna sekularyzacja polskiej szkoły (1945-61)
! Czas punktów katechetycznych (1961-90)
! Religioznawstwo w szkole antidotum na parafialną katechezę (1986-89)
! Powrót religii do szkoły w 1990 r. i jej tam obecność.
Katecheza sakramentalna w parafii.
1956-56: Zjazd Oświatowy 1945, okólnik 13.IX.45, RTPD (Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci) organizuje szkoły bez religii jako przedmiotu nauczania, ograniczenia; 1953-54 usunięcie religii z liceów pedagogicznych i szkół zawodowych (na tych szkołach bardzo zależało władzy)
1956-61: przełom października 1956 - kończą się czasy stalinowskie - można wprowadzić religię dla dzieci, których rodzice wyrażą indywidualne życzenie na piśmie.; Towarzystwo Szkoły Świeckiej - środowisko społeczne stawiające za cel obronę świeckości szkoły; okólnik 4.VIII.1958 - m.in. zakazał nauczania religii w szkole osobom zakonnym. W `61 zaczęto przygotowywać ustawę o oświacie, wszystko wskazywało na to, że religia zostanie usunięta ze szkoły - 15.07.1961 ustawa: nauka w szkołach ma charakter świecki, wszystkie działania skierowane do dzieci mają podlegać kontroli ministerstwa; kontrola punktów katechetycznych.
1961-90: organizacja i działalność punktów katechetycznych: próby jej reglamentowania.
3 typy punktów katechetycznych
1) W obiektach sakralnych
2) W obiektach parafialnych (należało rejestrować o organach administracji oświatowej - w inspektoratach)
3) W obiektach prywatnych (należało rejestrować o organach administracji oświatowej - w inspektoratach)
wprowadzono wynagrodzenie dla księży za rejestracje punktów (1000zł miesięcznie)
Reakcja: zdecydowane odrzucenie tego typu działań - religia w szkole podlegała jeszcze systemowi oświatowemu - ale jeśli została usunięta ze szkoły to przestała podlegać kontroli.
Religioznawstwo w szkole 86-89':
Propozycje środowisk laickich („pokolenie stracone” - strajki młodzieży, '80 '81; pożywienie religijne młodzieży - '80; trzeba wprowadzić przedmiot który by pokazywał marksistowską teorię religii). Przygotowanie i charakter programu nauczania (w Akademii Nauk Społecznych PZPR przygotował marksistowski program interpretacji religii). Kształcenie kadry (nie było to łatwe - nie było warunków na uniwersytetach, Kraków, Warszawa, potrzeba było wykształcić około 4,5 tys. nauczycieli religioznawstwa). Podręczniki i pomoce dydaktyczne. Percepcja religioznawstwa przez młodzież. Dzisiejsze propozycje Koła SLD „Odmiana”
Powrót religii do szkoły:
3 VIII 1990' - Instrukcja - przywrócenie religii do szkół (w klimacie transformacji ustrojowej - traktowany jako pewna restytucja (wyrównanie krzywdy))
7 IX 91 - Ustawa
Konstytucja uchwaliła konkordat
Socjologiczne wymiary obecności religii w szkole:
Strukturalny dot. instytucji działającej: podmiotem katechezy jest parafia ponieważ to co się dzieje w szkole w związku z nauczaniem religii ma źródło kościelne.
Personalny dot. osoby działającej: ten który działa funkcjonuje jako nauczyciel: biskupom zależało na tym, aby Ci co uczą religii mieli uprawnienia nauczycielskie
Funkcjonalny dot. sposoby działania: to lekcja religii - przekaz wiedzy wg określonego programu; katecheza - znacznie szersze cele, cele te znamy z dokumentów kościelnych;
4 cele:
1) przekaz wiedzy
2) przekaz i umocnienie wiary
3) wprowadzenie we wspólnotę Kościoła
4) wprowadzenie w życie sakramentalne
Osobliwość polskich warunków: kiedy religia wróciła do szkoły, weszła w kształcie w jakim była prowadzona w punktach katechetycznych. www.cbos.pl BS/136/2008 RELIGIA W SYSTEMIE ED. Komunikat z badań W-wa, 09.2009
Katecheza sakramentalna w parafii
Przygotowanie do Chrztu Św.
Przygotowanie do Spowiedzi i I Komunii Świętej (program formacyjny, którego adresatem są dzieci i rodzice)
Przygotowanie do Bierzmowania (pracuje się nad skonstruowaniem takiego projektu formacyjnego, żeby przygotowanie do Bierzmowania odbywało się w parafii)
Katecheza dorosłych
Katecheza i katecheta związany z parafią
Parafia środowiskiem katechetycznym
Katecheza w kontekście wymagań nowej ewangelizacji
Kościół nie był przeciwny obecności wiedzy o religii w szkolnej edukacji sprzeciw natomiast budził programowe nadawanie tej edukacji ateizującego charakteru. Temat ten omawiano na posiedzeniu Komisji Katechetetycznej i na zebraniach księży wizytatorów diecezjalnych. W Środowisku organizatorów szkolnego religioznawstwa oczekiwano, że ten przedmiot nie tylko będzie antidotum na parafialną katechezę , ale wręcz tę katechezę zastąpi.
M. Kozakiewicz pisał , że błąd w danym przypadku polega na tym , aby zmienić założenia filozoficzne szkoły trzeba najpierw zmienić system i ustrój, który tę szkolę tworzy i utrzymuje. Dopóki państwo polskie będzie socjalistyczne. Tak długo szkoła będzie w swych założeniach socjalistyczna. Zależy to nie tylko od zmiany okólników Ministerstwa Oświata, lecz od zmiany istoty treści działania socjalistycznego państwa - od przemian systemu . w 1989r. został zmieniony system polityczny i w rezultacie zainicjowana także wyrazista zmiana programu polskiego szkolnictwa z wyeliminowaniem marksistowskiego religioznawstwa włącznie.
Edukacja religijna między parafią a szkołą - dynamika zmian (wyżej jest napisane można powiązać):
Etyka w szkole jako alternatywa dla lekcji religii czy przyczynek do edukacji filozoficznej: Powiązania filozofii i etyki z katechezą są oczywiste. Katecheta w szkole w której przygotowuje się autorskie programy nauczania rożnych przedmiotów może mieć udział, pomagając autorom programów oraz wnosząc uwagi i sugestie .
Ważnym elementem pracy katechetycznej powinna być dzisiaj dyskusja, dialog z młodzieżą. Katecheza ma wychowywać przyszłych liderów życia publicznego, katecheta doświadczający Boga w swoim życiu będzie dla katechizowanego świadkiem. Zatem ważna odpowiedzią katechezy na wyzwanie współczesnego świata jest sam katecheta. Katecheza musi akcentować potrzebę pracy młodego człowieka nad sobą, uzdalniać go do samowychowania. Katecheza powinna rozszerzać zakres samowychowania tzn. brania odpowiedzialności za siebie utrzymanie dobrej więzi z klasą, bo od tej więzi w istotnej mierze zalezy dobre przyjęcie katechety przez klasę, zdolność odnalezienia się w środowisku, którego katecheta sam nie wykreował i na które ma mocno ograniczony. zdobycie takich umiejętności wymaga dobrego rozpoznania szkoły jako środowiska społecznego. Znajomość mechanizmów życia grupowego może uchronić katechetę przed niezręcznym w skutkach angażowaniem się w miejscowe spory. Dobra znajomość parafii i szkoły należy do podstawowych obowiązków katechetycznej. Katecheta musi nauczyć się szkoły, bo parafię na ogół zna lepiej.
Kultura i dynamika jej przemian: od kultury ludowej do kultury medialnej:
Kultura to jest to, co jest urobione, ukształtowane. Przeciwieństwem do kultury jest natura. Tworem w którym kultura i nauka się krzyżują jest człowiek (anatomia, fizjologia oraz to co zostało człowiekowi dodane z zewnątrz poprzez socjalizację i wychowanie)
Kultura ludowa:
Kultura jest przeciwieństwem natury, jest dorobkiem zbiorowym.
CELE KULTURY LUDOWEJ - stanowiła ona czynnik mobilizujący odtwórczości np. budowa domów wg określonego charakteru . Obecnie elementy kultury ludowej produkowane są dla komercji. Podmiot społeczny tworzący tę kulturę i jest jej nośnikiem.
KULTURA MASOWA - określa nie twórcę lecz odbiorcę adresowana jest do mas, jest tworzona przez fachowców . Kultura masowa to kultura medialna . W kulturze medialnej akcentujmy środek przekazu - media
Warunki:
Ludzie muszą mieć czas na konsumpcję
Musiały zaistnieć środki techniczne, za pomocą których są przekazywane produkty kultury odbiorcy.
W kulturze medialnej występuje konkurencja - muszą być profesjonaliści przez to zawężani są producenci.
Kultura medialna jest na sprzedaż, edukacja - demobilizacja (nie śpiewam, włączam odtwarzacz)
CECHY I SPOSOBY FUNKCJONOWANIA KULTURY MEDIALNEJ:
1) wysoki stopień instytucjonalizacji - trzeba posiadać kapitał. W PRL-u dysponentem środków przekazu było państwo. Obecnie kto ma pieniądze ten ma władze.
2) jest narzędziem dominacji
3) odwołuje się do najpowszechniejszych zainteresowań odbiorców - dobór tematyczny. Według kultury medialnej nie powinno być elementów kontrowersyjnych, by nie zniechęcać odbiorcę - następuje homogenizacja
4) Kultura medialna prowadzi do atomizacji społeczeństwa - ludzie oddalają się od siebie
5) Stymulowanie postawy biernej konsumpcyjnej
Wykorzystanie kultury medialnej w reklamie, w celu trafienia do najniższych instynktów człowieka
Kultura masowa (adresowana do mas) i kultura medialna (przekazywana poprzez środki masowego przekazu, informacji) - kultury współczesne
czynniki umożliwiające narodziny kultury masowej (współczesnej):
1) rozwój techniki i środków technicznych
2) przekształcenie struktury społecznej (od społeczeństwa tradycyjnego do społeczeństwa urbanizacyjnego)
społeczeństwo tradycyjne - kultura ludowa, lokalna, twórcami są wszyscy podobnie jak odbiorcami
społeczeństwo urbanizacyjne - migracje, społeczeństwo miejskie, pojawiają się specjalizacje, powstaje wolny czas na zaspokajanie potrzeb, zaczęto tworzyć kulturę jako antidotum na spędzanie wolnego czasu (kultura na sprzedaż) - pojawia się wyspecjalizowany twórca, w tej kulturze twórca staje się profesjonalistą, kimś kto umie to robić i dobrze sprzedać i ma na to środki techniczne. Odbiorcą są szerokie masy ludzi.
KULTURA LUDOWA |
KULTURA MASOWA |
Nacisk na praktyczność zdolności, wytwórczość |
Wycofanie się ludzi z aktywności kulturowej i zepchnięcie ich do roli konsumentów kultury |
Mobilizacja, zachęcenie do uczestnictwa w tworzeniu kultury |
Demobilizacja, bez wysiłkowość |
Kultura masowa niesie w sobie treści proste i wspólne masom ludzi (głównie zabawa i sex). Dodatkowo zachęca się ludzi do konsumpcji takiej kultury. Zaciera się granica między rzeczywistością ,a fikcją (np. gry komputerowe).
Przemiany religijności Polaków z perspektywy różnych jej parametrów
DODATKOWO MOŻNA SOBIE PRZECZYTAĆ:
Jest rzeczywistością dynamiczną, zmienia się ponieważ zmieniają się konteksty rzeczywistości, w której ona istnieje
Momentem szczególnym dla zmian był przełom roku 1989
Elementy rodziny istotne z punktu widzenia wychowania:
Trwałość w ciężkich warunkach opresji i kryzysów i ciągłość przekazywania wartości
Cechy rodziny tradycyjnej zapewniające jej zdolność przeciwdziałania zagrożeniom z zewnątrz:
Wielopokoleniowość - międzypokoleniowy przekaz wartości, przekaz na „skróty” - dziadkowie swoim wnukom
Patriarchalność - wysoka ranga autorytetu ojca
Wielodzietność - dawała szansę nowemu pokoleniu na wychowanie się w warunkach domowego życia zbiorowego
Katolicyzm - klarowna, jednoznaczny model życia i postępowania w kategoriach aksjologicznych (systemu wartości)
Taka rodzina była zdolna do przetrwania w warunkach zagrożeń zewnętrznych (np. okres zaborów Rzeczpospolitej). Dziś podlega ona zmianom.
PRZEMIANY RODZINY:
przemiany kulturowe - wejście do UE, konsumowany w mediach zachodni model rodziny - postulaty i zachowania liberalne
Subiektywizm moralny - o losie decyduje arbitralna wola sumienia jednostki - nie ma obiektywnych norm moralnych
Maria Szyszkowska - „nic bardziej nie zniewala niż rodzina”
W języku zastępuje się słowo „mąż” i „żona” słowem „partner” - pojęcie zaczerpnięte z ekonomii
rodzina coraz słabiej przekazuje wartości, kiedyś wartości przekazywali dziadkowie - teraz coraz mniej. Dominuje przekaz telewizyjny, medialny (240 min. dziennie), dominują więzi rzeczowe nad osobowymi
brak odniesienia do sfery sakrum - przejście do sfery profanum; odrzuca się chrześcijańskie normy moralne redukując funkcje małżeńskie np. seksualne
mentalność hedonistyczna (brak satysfakcji z poszukiwania wartości)
zanika wspólna rodzinna modlitwa, ograniczone rozumienie religii
Komunikat CBOSBS/49/2012 Katolicyzm polski w ciągłych zmianach. Studium socjologiczne. Socjologia życia relig w Polsce
specyficzne spędzanie niedzieli (hipermarkety)
nie obchodzenie rocznicy ślubu jako odnowy sakramentalnego wymiaru małżeństwa.
SOCJALIZACJA I WYCHOWANIE - FUNKCJA RODZINY
Socjalizacja - wprowadzenie w życie zbiorowe
Wychowanie - wprowadzenie człowieka w świat idei, wartości, dążenie do czegoś niedoścignionego.
Socjalizacja w rodzinie; stopniowe wprowadzenie dziecka i przystosowanie do pełnienia ról społecznych. Dla dziecka rodzina to miniatura społeczeństwa, przygotowanie do pełnienia ról - chłopców do pełnienia roli męża i ojca.
Aby socjalizacja zaszła powinny być spełnione pewne warunki:
bliski kontakt dzieci z rodzicami
rodzina musi być pełna
wzmocnienie (wzajemne) bodźców - jeden z rodziców powinien zachęcać dziecko do identyfikowania się z drugim rodzicem
Socjalizacja do ról w rodzinie jest znacznie efektowniejsza w rodzinie wielodzietnej - szerszy obszar obserwacji.
WYCHOWANIE W RODZINIE:
„WYCHOWANIE W RODZIENIE UELGA REDUKCJI” - nie do końca jest to prawda
brak czasu - praca poza domem, aktywacja kobiet
w pewnych wymiarach funkcja wychowania ulega rozszerzeniu - wychowanie dzieci ukierunkowane a nie spontaniczne wzrosła pozycja dziecka w rodzinie zmieniły się techniki wychowania (mniej bierna) wzrost tolerancji wobec dzieci (strój, moda, muzyka itp.)
Wysoki poziom deklaracji wierzeniowych: lata 90: 96-97% (CBOS); 2005 - 97%, 2006 - 95%, 2012 - 94%.
Identyfikacja wiary kościelna (akcentująca liczenie się z wymaganiami Kościoła) i prywatna (wiara na swój własny sposób)
Praktyki religijne:
Jednorazowe: chrzest, I Komunia, bierzmowanie, ślub kościelny, pogrzeb - sakralizacja momentów zmiany
Obowiązkowe:
- wskaźnik paschantes 2002 - 82%, 2006- 79%, 2010 - 74% (odsetek tych co przystąpili do Komunii wielkanocnej)
- wskaźnik dominicantes 1990 - 50,3%, 2002 - 45,7%, 2004 - 43,2%, 2009 - 41,5%, różnice między diecezjami. (określa liczbę tych którzy byli na niedzielnej Mszy św w stosunku do zobowiązanych do uczestniczenia)
- comunicantes (liczba przystępujących do Komunii w stosunku do obecnych na Mszy) 1980 - 7,8%, 2004 - 15,6%
Wzrost: hipotezy
Utrata poczucia grzechu
Skoro uczestniczy mniej, to bardziej religijni
Wzrost gorliwości religijnej u elit
- w duszpasterstwie mocne akcentowanie pobożności eucharystycznej
- formacyjna rola ruchów religijnych
Praktyki nadobowiązkowe:
Obniżenie poziomu, zwł. w odniesieniu do praktyk sezonowych (np. obrzędy majowe).
Tendencja spadkowa odnośnie praktyk tradycyjnych
Popularność nowych praktyk
Trwałość zwyczajów świątecznych (zanik związanych z pracą rolnika).
Wiedza religijna:
W skali masowej niski poziom wiedzy, brak zainteresowań, brak symptomów pogłębiania wiedzy (mimo katechezy w szkole, mimo podaży literatury religijnej)
W elitach (ruchy, wspólnoty) widać aspiracje intelektualne. Przemiany duszpasterstwa w kierunku intelektualizacji wiary - efekcie polaryzacja.
Brak wiedzy może prowadzić do niewiary („konkurs ofert” pluralistycznego społeczeństwa)
Zróżnicowanie poziomu akceptacji tez wiary
Mentalność wolnorynkowa - wiara majsterkowicza
Rosnący selektywizm, wybiórczość wiary (wiara niespójna, niekonsekwentna - narażona na osłabienie)
Swoboda interpretacyjna (W. Piwowarski: „nieświadomi heretycy”)
Ewolucja motywów wiary
Tradycja, dziedziczenie (w ramach socjalizacji) - wiara dziedziczona
Wybór osobisty
Moralność
Sekularyzacja moralności (uzasadnienie norm moralnych)
Autonomizacja moralności (znaczenie sumienia)
Kontestacja norm katolickiej etyki seksualnej i małżeńskiej (zwł. dot. pożycia przed ślubem i antykoncepcji - szczególnie u młodszych)
Więź z Kościołem/ Tradycje silnej więzi z Kościołem (z parafią)
Elementy zmian:
- wzrost aprobaty dla tezy, że można być religijnym bez Kościoła (u młodzieży 1988 - 27,3%, 1998 - 46,3%, 2005 - 48,8%)
- wybiórczość instytucji religijnych (parafii) na tle mentalności rynkowej