WYKŁAD - MINERALNE SPOIWA BUDOWLANE

Opracowała: dr inż. Teresa Rucińska

1. Klasyfikacja

Spoiwa mineralne - wypalony i sproszkowany minerał, który po wymieszaniu z wodą na skutek reakcji chemicznych ulega stwardnieniu, wykazując właściwości wiążące.
Ze względu na zachowanie się spoiw mineralnych w czasie twardnienia w środowisku wodnym rozróżnia się:

• spoiwa powietrzne - twardnieją (uzyskują odpowiednią wytrzymałość mechaniczną) tylko na powietrzu:

• wapno,

• gips oraz cement anhydrytowy (tzw. cement Keena),

• spoiwo magnezjowe (tzw. cement Sorela),

• spoiwo krzemianowe ze szkłem wodnym, uzyskiwane przez zmieszanie szkła wodnego (roztwór krzemianów sodowych lub potasowych otrzymywany przez stopienie piasku z węglanem sodowym lub potasowym i rozpuszczenie stopu w wodzie pod ciśnieniem) z wypełniaczem mineralnym o uziarnieniu do 0,2 mm. Jako wypełniacza używa się np. mączki kwarcowej. Obecnie raczej nie używane;

• spoiwa hydrauliczne - twardnieją na powietrzu i pod wodą:

• cementy,

• wapno hydrauliczne (cement romański)

• Rys historyczny

Spoiwa powietrzne należą do najstarszych spoiw.

Zastosowanie gipsu do celów budowlanych datuje się od ok. 2600 lat p.n.e (Egipt). Był wykorzystywany do spajania bloków kamiennych w grobowcach oraz łączenia rur, białych wypraw ścian i stropów.

W Polsce użyto gipsu do wykonania zaprawy zastosowanej w fundamentach przybudówki kościoła przedromańskiego w Wiślicy (woj. świętokrzyskie) oraz w części rotundy na Wawelu. Także jeden z najstarszych kościołów w Krakowie (na Krzemionkach) ma okrągłą nawę wybudowaną przy użyciu gipsu.

Szersze stosowanie gipsu w Polsce datuje się od XVIIw, zwłaszcza jako materiału do robót sztukatorskich. W XX w. zaczęto stosować gips jako spoiwo do prefabrykatów, przy jego użyciu wznoszono budynki mieszkalne. Obecnie gips jest bardzo popularnym spoiwem stosowanym do wykonywania zaczynów, zapraw, betonów, gotowych wyrobów w postaci drobnowymiarowych elementów.

W przypadku wapna brak dokładnych danych, co do miejsca i początku jego stosowania na potrzeby budownictwa. Spoiwa wapienne spotyka się w budowlach Babilonu (605-562 r. p.n.e.). Z okresu 243-149 r. p.n.e. są znane receptury zapraw wapiennych i metod prymitywnej produkcji wapna palonego. Rzeczywiste procesy zachodzące podczas wypalania wapna nie były znane do czasu odkrycia tlenku wapnia przez J. Blacka w latach sześćdziesiątych XVIIIw. W Polsce opisy metod produkcji wapna datują się od opisu Louisa Gay-Lussaca w 1836 r. Natomiast pierwsze budowle wzniesione przy użyciu zapraw wapiennych pochodzą z X w. (rotunda na Wawelu w Krakowie).

Początki produkcji spoiw hydraulicznych sięgają XVIII w., kiedy zaczęto w sposób świadomy stosować dodatki hydrauliczne (wodotrwałe) do zapraw wapiennych. Pierwszy cement wynalazł  Anglik Joseph Aspen, który w 1824 r. uzyskał patent na jego wyrób. Spoiwo to nazwano cementem portlandzkim. Spoiwa hydrauliczne należą do podstawowych materiałów budowlanych. Charakteryzują się cechami technicznymi, które umożliwiają stosowanie  ich w budownictwie  w bardzo szerokim zakresie.

3. Charakterystyka spoiw

Spoiwa gipsowe i anhydrytowe

Spoiwa gipsowe i anhydrytowe są to materiały wiążące, otrzymywane z naturalnych siarczanów wapniowych występujących w przyrodzie w postaci kamienia gipsowego (CaSO₄*2H₂O) i anhydrytu (CaSO₄). Produkcja tych spoiw polega głównie na obróbce termicznej kamienia gipsowego lub anhydrytu.
Spoiwa gipsowe szybko wiążące otrzymuje się w prażarkach w niskich temperaturach (135 - 230^oC). Surowcem jest mączka gipsowa. Podczas wypalania zachodzi proces odwodnienia według reakcji

CaSO₄*2H₂O --> CaSO₄*1/2H₂O + 3/2H₂O

Produkt tej reakcji CaSO₄*1/2H₂O występuje w dwóch odmianach (alfa-α) i (beta-β). Odmiany te wykazują istotne różnice rozpuszczalności, czasu wiązania i wytrzymałości.

• Odmiana (beta) w odróżnieniu od odmiany (alfa) ma wygląd kłaczkowaty, krystalizuje w postaci bardzo drobnych kryształów. Stąd odmiana (beta) ma gorsze właściwości wytrzymałościowe niż odmiana (alfa), która ma zwartą strukturę krystaliczną.
  Spoiwa tej grupy należą do spoiw powietrznych szybko wiążących - o początku wiązania od 3 do 12 minut i końcu wiązania 15 do 20 minut.
  

Spoiwa gipsowe wolno wiążące produkowane są w wysokich temperaturach. Dzielą się one na:

• spoiwa anhydrytowe

• gips hydrauliczny

Spoiwa anhydrytowe należą do grupy spoiw gipsowych powietrznych. Podstawowym składnikiem jest bezwodny siarczan wapnia (CaSO₄).
Sam siarczan wapniowy nie wykazuje właściwości wiążących, staje się dopiero spoiwem po zmieleniu i zaktywizowaniu pewnymi dodatkami (tlenki alkaliczne, tlenek magnezowy, wapno palone i hydratyzowane, siarczany, cement portlandzki).
Spoiwo anhydrytowe otrzymuje się w wyniku wypalania kamienia gipsowego lub anhydrytu naturalnego w temperaturze 600 - 700^oC i zmieleniu go z aktywatorami.

Gips hydrauliczny jest spoiwem powietrznym wykazującym właściwości hydrauliczne. Spoiwo to, obok podstawowego składnika jakim jest CaSO₄, zawiera pewien niewielki procent tlenku wapniowego CaO. Gips hydrauliczny otrzymuje się przez wypalanie kamienia gipsowego w temperaturze 800 - 1000^oC. W takiej temperaturze gips dwuwodny przechodzi w siarczan bezwodny, ulegając częściowemu rozkładowi w/g reakcji:

CaSO₄ --> CaO + SO₂ + 1/2O₂

Początek wiązania gipsu hydraulicznego zachodzi po upływie 2 do 6 godzin, koniec wiązania po 6 do 30 godzin. Zaletą tak otrzymanego spoiwa jest większa odporność na działanie wody i czynników atmosferycznych (mrozu)


Wiązanie spoiw gipsowych polega w zasadzie na reakcji odwrotnej do reakcji odwodnienia surowców stosowanych do produkcji gipsu.

CaSO₄*1/2H₂O + 3/2H₂O --> CaSO₄*2H₂O +14,2 kJ/mol

• Budowlane spoiwa gipsowe

Na potrzeby budownictwa produkuje się

• Gips budowlany (PN-B-30041:1997)

• Gipsy specjalne: gips szpachlowy, gips tynkarski i klej gipsowy (PN-B-30042:1997)

Gips budowlany - 2 CaSO₄*H₂O - otrzymuje się ze skały gipsowej (CaSO₄*2 H₂O) wyprażonej w temp. Ok. 200 ⁰C, a następnie zmielonej. Podczas prażenia zachodzi następująca reakcja:

2 (CaSO₄*2 H₂O)
2 CaSO₄*H₂O +3 H₂O


Gips budowlany produkuje się w dwóch gatunkach/^*: GB-6 i GB-8. Ze względu na stopień rozdrobnienia rozróżnia się gips GB-G (gips budowlany grubo mielony) i GB-D (gips budowlany drobno mielony). Zestawienie cech technicznych gipsu budowlanego zawiera tabela 1.

/^* - gatunek gipsu budowlanego określa wytrzymałość na ściskanie zaczynu normowego po wysuszeniu go do stałej masy w temperaturze 50 ⁰C. Aby wykonać to badanie, należy przygotować próbki o wymiarach 4*4*16 cm z zaczynu o normowej konsystencji, które to po 2 godzinach twardnienia poddane są suszeniu do stałej masy.

Tabela 1 - Cechy techniczne gipsu budowlanego

Parametry		Gips budowlany
				GB-G6	GB-G8	GB-D6	GB-D8
Pozostałość na sicie o boku oczka kwadratowego (#), % masy gipsu	1,00 mm	≤ 0,5		-
		0,75 mm	-		0
		0,20 mm	≤ 15,0		≤ 2,0
	Wytrzymałość na zginanie, MPa	po 2 godzinach	≥ 1,8	≥ 2,0	≥ 1,8	≥ 2,0
		po wysuszeniu do stałej masy	≥ 4,0	≥ 5,0	≥ 4,0	≥ 5,0
	Wytrzymałość na ściskanie, MPa	po 2 godzinach	≥ 3,0	≥ 4,0	≥ 3,0	≥ 4,0
		po wysuszeniu do stałej masy	≥ 6,0	≥ 8,0	≥ 6,0	≥ 8,0
	Czas wiązania, min	początek wiązania po	≥ 3		≥6
		koniec wiązania po	≤ 30
Okres, w którym gips budowlany nie powinien wykazywać odchyleń od wymagań normy (liczba dni od daty wysyłki)		90

Gipsy budowlane specjalne - w grupie tej produkuje się:

• gips szpachlowy typu (B) - do szpachlowania budowlanych elementów betonowych

• gips szpachlowy typu (G) - do szpachlowania budowlanych elementów gipsowych

• gips szpachlowy typu (F) - do spoinowania płyt gipsowo - kartonowych

• gips tynkarski typu (GTM) - do wykonywania wewnętrznych wypraw tynkarskich sposobem zmechanizowanym

• gips tynkarski typu (GTR) - do ręcznego tynkowania

• klej gipsowy typu (P) - do klejenia prefabrykatów gipsowych

• klej gipsowy typu (T) - do osadzania płyt gipsowo - kartonowych

Zestawienie cech technicznych gipsów specjalnych zawiera tabela 2.

Tabela 2. Cechy techniczne budowlanych gipsów specjalnych

Parametry	Gips szpachlowy				Gips tynkarski		Klej gipsowy
		B	G	F		GTM	GTR	P	T
Dopuszczalna pozostałość na sicie o boku oczka kwadratowego, w (%): 1,00 mm 0,20 mm	0 2				- -		0 5	- -
Początek wiązania po upływie, min	≥ 60		≥ 30		≥ 90	≥ 60		≥ 25
Wytrzymałość na ściskanie, MPa	≥ 3,0	≥ 2,5	≥ 3,0		≥2,5	≥ 2,5	≥ 3,0	≥ 6,0
Okres, w którym spoiwa nie powinny wykazywać odchyleń od wymagań normy (liczba dni od daty wysyłki)				90

Gips syntetyczny - Światowy Fundusz Ekologiczny propaguje i wspiera program odsiarczania spalin we wszystkich elektrociepłowniach opalany węglem brunatnym i kamiennym. W Polsce, pierwsza instalacja odsiarczania spalin montowana przez Holendrów w EC „Bełchatów” (1994 r.) i następne dostarczają gips dwuwodny, który jest wykorzystywany w budownictwie jako substytut gipsu naturalnego.

Spoiwa magnezjowe

Spoiwa magnezjowe, czyli tzw. cementy magnezjowe, otrzymywane są przez zmieszanie magnezytu kaustycznego lub dolomitu kaustycznego z roztworami soli metali dwuwartościowych. Spoiwa magnezjowe charakteryzują się szybkim procesem wiązania (kilka godzin), dużą wytrzymałością na ściskanie; nie są one jednak odporne na długotrwałe oddziaływanie wody. Znajduja zastosowanie w budownictwie do produkcji posadzek bezspoinowych, płytek podłogowych, płyt izolacyjnych.
Zaprawy magnezjowe powodują korozję betonu oraz silnie korodują żelazo. Działanie korodujące jest wynikiem obecności MgCl₂ w spoiwie i jest potęgowane przez obecność wilgoci.

Spoiwa wapienne

Spoiwo wapienne należy do grupy spoiw powietrznych i oparte jest na tlenku wapnia CaO.
Wapno palone (CaO) otrzymuje się przez wypalanie kamienia wapiennego (CaCO₃) w piecach szybowych, bądź obrotowych w temperaturze 950 - 1050^oC. Proces wypalania zachodzi wg reakcji

CaCO₃ <=> CaO + CO₂ + 165,5 kJ/mol

W czasie wypalania wapienia temperatura nie może być zbyt wysoka, ponieważ może wystąpić proces powlekania (oblepiania) ziarenek wapna palonego nieprzepuszczalnymi dla wody stopionymi tlenkami zanieczyszczeń. Najczęściej tymi zanieczyszczeniami są: krzemionka, tlenki żelaza, tlenki glinu lub węglan magnezu.
Zbyt wysoka temperatura wypalania daje nam tzw. wapno martwe, nie podatne na proces gaszenia.
Wapno palone poddaje się procesowi gaszenia wg reakcji

CaO + H₂O --> Ca(OH)₂ - 63,5 kJ/mol

W zależności od sposobu prowadzenia procesu gaszenia wapno dzieli się na:

• ciasto wapienne

• wapno hydratyzowane

• mleko wapienne

Ciasto wapienne otrzymywane jest w dołach do gaszenia i stanowi układ koloidalny wodorotlenku wapnia w nasyconym wodnym roztworze tegoż wodorotlenku; zawartość wody wynosi ok. 50% masy ciasta wapiennego.
Wapno hydratyzowane (sucho gaszone) jest sproszkowanym wodorotlenkiem wapnia, który otrzymuje się metodą przemysłową przez gaszenie wapna palonego małą ilością wody (ok. 25%)
Mleko wapienne charakteryzuje się znacznym nadmiarem wody w układzie koloidalnym wodorotlenku wapnia.
Zaprawę murarską (wapienną) otrzymuje się poprzez zmieszanie 1 części objętościowej wapna gaszonego z 3-5 częściami piasku oraz wodą

Gaszenie wapna polega na reakcji chemicznej tlenku wapnia z wodą (w nadmiarze), w wyniku której powstaje wodorotlenek. Wapno w kawałkach powinno być gaszone w okresie 7 dni od chwili dostarczenia, ponieważ szybko wchłania wilgoć oraz dwutlenek węgla i staje się wapnem zwietrzałym. Doły do gaszenia wapna kopie się w gruntach ścisłych, nieprzepuszczalnych do głębokości nie większej niż do poziomu wody gruntowej. W razie przenikania wody gruntowej ściany i dno należy wyłożyć cegłą.

Jeżeli gaszenie wapna odbywa się po mechanicznym rozkruszeniu brył, okres gaszenia powinien trwać co najmniej 2 tygodnie - dla wapna przeznaczonego do robót murarskich i co najmniej 2 miesiące - do robót tynkarskich. Jeżeli gaszenie odbywa się bez uprzedniego rozdrabniania, okres dojrzewania powinien być przedłużony do ok. 3 miesięcy.

W celu ochrony ciasta wapiennego przed mrozem należy je przykryć warstwą piasku gr. powyżej 20 cm i dodatkowo matami np. słomianymi. W cieplejszych porach roku również pokrywa się ciasto wapienne cienką warstwą piasku, ok. 15 cm, w celu zabezpieczenia przed wysychaniem (zabezpieczenie przed nadmiernym parowaniem wody).

Ciasto wapienne ma kolor biały, lekko żółty lub szary. Barwa brązowa oznacza, że wapno jest „spalone”, tj. zagaszone zbyt małą ilością wody. Dobre ciasto wapienne jest lepkie, tłuste i jednolite. Wyczuwalna w dotyku szorstkość i grudkowatość świadczy o zaparzeniu lub niedogaszeniu wapna.
Proces wiązania i twardnienia spoiwa wapiennego (zaprawy) zachodzi w dwóch etapach:

• Pierwszy etap (kilka godzin) to czas, w którym następuje proces wiązania i krzepnięcia spoiwa.

• Drugi etap trwający bardzo długo (do kilku lat) to okres twardnienia spoiwa.

Powyższe procesy polegają na odparowaniu wody przy równoczesnej reakcji wodorotlenku wapnia z dwutlenkiem węgla znajdującym się w powietrzu

Ca(OH)₂ + CO₂ --> CaCO₃ + H₂O + 38 kJ/mol

Proces krystalizacji i wzrostu kryształów węglanu wapnia prowadzi do powstania dużych wzajemnie poprzerastanych kryształów tworzących szkielet, od którego zależy stwardnienie spoiwa.
Wiązanie zapraw wapiennych w pomieszczeniach zamkniętych można przyśpieszyć przez spalanie koksu (wzrost temperatury i wzrost stężenia CO₂ w powietrzu)
Piasek jest biernym pod względem chemicznym składnikiem (nie bierze udziału w procesie wiązania), jednakże ułatwia penetrację CO₂ z powietrzem w głąb zaprawy, przyspieszając w ten sposób tworzenie się CaCO₃.
Spoiwo wapienne ulega stwardnieniu tylko na powietrzu. Tak otrzymane spoiwo z czasem ulega osłabieniu w wyniku reakcji chemicznej

CaCO₃ + CO₂ + H₂ --> Ca(HCO₃)₂

Z przebiegu reakcji widzimy, że z czasem w wyniku oddziaływania wody i dwutlenku węgla z powietrza, nierozpuszczalny CaCO₃ przekształca się w rozpuszczalny Ca(HCO₃)₂. Z twardej zaprawy zostaje więc wypłukany najbardziej istotny składnik - węglan wapnia.

Spoiwa wapienne stosuje się do:

• budowy murów nadziemnych przy obciążeniu do 0,6 MPa

• zapraw w miejscach o dostatecznym dopływie CO₂, zabezpieczonych przed wilgocią (nie nadają się do fundamentów poniżej poziomu wody gruntowej)

• wypraw zewnętrznych i wewnętrznych budynków mieszkalnych i przemysłowych

• produkcji pustaków i bloków ściennych - jako dodatek do cementów

• produkcji pustaków stropowych - jako dodatek do cementów

• produkcji betonów komórkowych

• produkcji wyrobów wapienno-piaskowych (silikatowych)

• jako dodatek poprawiający urabialność zapraw cementowych

• Wapno budowlane wg PN-EN 459-1:2003

• Wapno wapniowe CL - wapno palone dp, lu; wapno hydratyzowane dp, sl, pu

• Wapno dolomitowe DL - wapno półhydratyzowane dp; wapno całkowicie hydratyzowane dp

Opis:

- dp proszek

- sl zawiesina (mleko wapienne)

- lu kawałki

- pu ciasto

• wapno wapniowe (CL) - wapno zawierające głównie tlenek wapnia lub wodorotlenek wapnia bez żadnych dodatków materiałów hydraulicznych lub pucolanowych

• wapno dolomitowe (DL) - wapno zawierające głównie tlenek wapnia i tlenek magnezu lub wodorotlenek wapnia i wodorotlenek magnezu bez żadnych dodatków materiałów hydraulicznych lub pucolanowych

• wapno palone (Q) - wapno powietrzne składające się głównie z tlenku wapnia i tlenku magnezu, wytwarzane przez prażenie kamienia wapiennego i/lub dolomitu. Wapno palone wchodzi w reakcję egzotermiczna z wodą. Może mieć różny stan rozdrobnienia od brył do drobno zmielonego. Termin ten obejmuje wapno wapniowe i wapno dolomitowe

• wapno hydratyzowane (S) - wapno powietrzne, wapno wapniowe lub wapno dolomitowe, otrzymywane w wyniku kontrolowanego gaszenia wapna palonego. Wytwarzane w postaci suchego proszku lub ciasta, lub jako zawiesina (mleko wapienne)

• wapno dolomitowe półhydratyzoawane - wapno dolomitowe hydratyzowane składające się głównie z wodorotlenku wapnia i tlenku magnezu

• wapno dolomitowe całkowicie zhydratyzoawane - wapno dolomitowe hydratyzowane składające się głównie z wodorotlenku wapnia i wodorotlenku magnezu

W tablicy 1 przedstawiono rodzaje wapna budowlanego powietrznego.

Tablica 1- Rodzaje wapna budowlanego powietrznego ^a

Oznaczenie	Symbol
Wapno wapniowe 90 Wapno wapniowe 80 Wapno wapniowe 70 Wapno dolomitowe 85 Wapno dolomitowe 80	CL 90 CL 80 CL 70 DL 85 DL 80
^a Dodatkowo, wapno powietrzne jest klasyfikowane zgodnie z jego stanem dostawy: wapno palone (Q) lub wapno hydratyzowane (S). W przypadku wapna dolomitowego hydratyzowanego zaznaczany jest stopień zhydratyzowania; S1- wapno półhydratyzowane; S2 - wapno całkowicie zhydratyzowane

Wapno powietrzne należy klasyfikować według zawartości (CaO + MgO).

Przykład oznaczenia wapna budowlanego:

• wapno wapniowe 90, dostarczane jako wapno palone jest identyfikowane następująco

EN 459-1 CL 90-Q

• wapno dolomitowe 85 w postaci wapna półhydratyzowanego jest identyfikowane następująco

EN 459-1 DL 85-S1

W tablicy 2 przedstawiono wymagania chemiczne dotyczące wapna budowlanego

Tablica 2 - Wymagania chemiczne dotyczące wapna budowlanego ^a

Lp.	Rodzaj wapna budowlanego	CaO + MgO	MgO	CO2	SO3
1	CL 90	≥ 90	≤ 5 ^b	≤ 4	≤ 2
2	CL 80	≥ 80	≤ 5 ^b	≤ 7	≤ 2
3	CL 70	≥ 70	≤ 5	≤ 12	≤ 2
4	DL 85	≥ 85	≤ 30	≤ 7	≤ 2
5	DL 80	≥ 80	≤ 5	≤ 7	≤ 2
^a Wartości podano w ułamku masowym wyrażonym w procentach ^b Zawartość MgO do 7% jest akceptowana, jeżeli stałość objętości badana wg EN 459-2:2001, p. 5.3 jest pozytywna

Wymagania właściwości fizycznych wapna wapniowego hydratyzowanego, wapna dolomitowego hydratyzowanego i ciasta wapiennego zawiera tablica 3.

Tablica 3 - Wymagania właściwości fizycznych wapna wapniowego

hydratyzowanego, wapna dolomitowego hydratyzowanego i ciasta wapiennego ^f

Rodzaj wapna budowlanego	Stopień zmielenia^e		Zawartość wolnej wody ^a	Stałość objętości ^b d
		Zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.2		Zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.11	Dla wapna budowlanego innego niż ciasto wapienne i wapno dolomitowe hydratyzowane ^c		Dla ciasta wapiennego i wapna dolomitowego hydratyzowanego
									Metoda wzorcowa, zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.3.2.1	Metoda alternatywna, zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.3.2.2
		Pozostałość w % masy			%	mm		mm
		0,09 mm	0,2 mm
CL90 CL80 CL70	≤ 7	≤ 2	≤ 2		≤ 2	≤ 20		pozytywna
DL85 DL80								-	-
^a Dla ciasta wapiennego: zawartość wolnej wody ≤ 70% i ≥ 45% ^b Patrz EN 459-2:2001, p.5.3 ^c Dla wapna hydraulicznego i wapna hydraulicznego naturalnego o zawartość SO3 powyżej 3% i poniżej 7%, stałość objętości jest badana dodatkowo zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.3.2.3 ^d Dodatkowo, wapno wapniowe hydratyzowane, ciasto wapna wapniowego i wapno dolomitowe hydratyzowane, które zawierają ziarna większe niż 0,2 mm, powinny wykazywać stałość objętości badaną wg EN 459-2:2001, p.5.3.4 ^e Nie dotyczy ciasta wapiennego ^f Stopień zmielenia i zawartość wolnej wody dotyczy wapna budowlanego do wszystkich zastosowań. Stałość objętości dotyczy wapna budowlanego do zaprawy murarskiej, tynkowania i obrzutek.

Spoiwa hydrauliczne

Spoiwa hydrauliczne mają zdolność wiązania i twardnienia zarówno na powietrzu jak i w środowisku wodnym. Wykazują tym samym odporność na działanie wody i powietrza. Spoiwa hydrauliczne są to materiały zawierające bezwodne i trwałe wobec wody tlenki nieorganiczne. Po zmieszaniu z wodą następuje proces wiązania i wytworzenia związków uwodnionych.
Do grupy spoiw hydraulicznych należą:

• wapno hydrauliczne

• cementy portlandzkie

• cement glinowy

• cementy hutnicze, żużlowe, itp.

• Wapno hydrauliczne wg PN-EN 459-1:2003

• Wapno hydrauliczne naturalne (NHL)

• Wapno hydrauliczne (HL)

Wapno hydrauliczne naturalne:

- Wapno hydrauliczne naturalne - wapno wytwarzane poprzez wypalenie bardziej lub mniej ilastego lub krzemionkowego kamienia wapiennego, sproszkowane w procesie gaszenia, mielone lub nie mielone. Wszystkie NHL mają właściwości wiązania i twardnienia po wodą. Do procesu twardnienia przyczynia się atmosferyczny dwutlenek węgla.

• Wapno hydrauliczne naturalne z dodatkami (Z) - jak wyżej. Produkty specjalne, które mogą zawierać do 20% masy odpowiednich dodatków materiałów pucolanowych lub hydraulicznych, są dodatkowo oznaczone „Z”

Wapno hydrauliczne (HL) - wapno składające się głównie z wodorotlenku wapnia, krzemianów wapnia i glinianów wapnia, wytwarzane przez mieszanie odpowiednich surowców. Ma ono właściwości wiązania i twardnienia pod wodą. Do procesu twardnienia przyczynia się atmosferyczny dwutlenek węgla.

W tablicy 1 przedstawiono rodzaje wapna hydraulicznego.

Tablica 1- Rodzaje wapna budowlanego powietrznego ^a

Oznaczenie	Symbol
Wapno hydrauliczne 2 Wapno hydrauliczne 3,5 Wapno hydrauliczne 5 Wapno hydrauliczne naturalne 2 Wapno hydrauliczne naturalne 3,5 Wapno hydrauliczne naturalne 5	HL 2 HL 3,5 HL 5 NHL 2 NHL 3,5 NHL 5

Przykład oznaczenia wapna budowlanego:

• wapno hydrauliczne 5 jest identyfikowane następująco

EN 459-1 HL 5

• wapno hydrauliczne naturalne 3,5 z dodatkiem pucolanowym jest identyfikowane następująco

EN 459-1 NHL 3,5-Z

W tablicy 2 przedstawiono wymagania chemiczne dotyczące wapna Hydraulicznego

Tablica 2 - Wymagania chemiczne dotyczące wapna budowlanego ^a

Lp.	Rodzaj wapna budowlanego	SO3	Wapno czynne ^b
1	HL 2	≤ 3	≥ 8
2	HL 3,5	≤ 3	≥ 6
3	HL 5	≤ 3	≥ 3
4	NHL 2	≤ 3	≥ 15
5	NHL 3,5	≤ 3	≥ 9
6	NHL 5	≤ 3	≥ 3
^a Wartości podano w ułamku masowym wyrażonym w procentach ^b Zawartość MgO do 7% jest akceptowana, jeżeli stałość objętości badana wg EN 459-2:2001, p. 5.3 jest pozytywna

• Wymagania dotyczące wytrzymałości normowej i innych właściwości fizycznych

Wytrzymałością normową dla wapna hydraulicznego i wapna hydraulicznego naturalnego są wartości wytrzymałości na ściskanie po 28 dniach, oznaczone zgodnie z EN 459-2:2001, które powinny odpowiadać wartościom w tablicy 3.

Tablica 3 - Wytrzymałością na ściskanie dla wapna hydraulicznego i

wapna hydraulicznego naturalnego

Rodzaj wapna budowlanego	Wytrzymałością na ściskanie, MPa
		po 7 dniach	po 28 dniach
HL 2 i NHL 2	-	≥ 2 do ≤ 7
HL 3,5 i NHL 3,5	-	≥ 3,5 do ≤ 10
HL 5 i NHL 5	≥ 2	≥ 5 do ≤ 15 ^a
^a dla HL 5 i NHL 5 o gęstości nasypowej mniejszej niż 0,9 kg/dm^3 dopuszcza się wytrzymałość do 20 MPa

Wymagania właściwości fizycznych dla wapna hydraulicznego i wapna hydraulicznego naturalnego zawiera tablica 3.

Tablica 3 - Wymagania właściwości fizycznych dla wapna hydraulicznego i

wapna hydraulicznego naturalnego ^f

Rodzaj wapna budowlanego	Stopień zmielenia^e		Zawartość wolnej wody ^a	Stałość objętości ^b d
		Zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.2		Zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.11	Dla wapna budowlanego innego niż ciasto wapienne i wapno dolomitowe hydratyzowane ^c		Dla ciasta wapiennego i wapna dolomitowego hydratyzowanego
									Metoda wzorcowa, zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.3.2.1	Metoda alternatywna, zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.3.2.2
		Pozostałość w % masy			%	mm		mm
		0,09 mm	0,2 mm
	HL 2 HL 3,5 HL 5 NHL 2 NHL 3,5 NHL 5	≤ 15	≤ 5		≤ 2	≤ 2		≤ 20	-
									≤ 2	≤ 20
^a Dla ciasta wapiennego: zawartość wolnej wody ≤ 70% i ≥ 45% ^b Patrz EN 459-2:2001, p.5.3 ^c Dla wapna hydraulicznego i wapna hydraulicznego naturalnego o zawartość SO3 powyżej 3% i poniżej 7%, stałość objętości jest badana dodatkowo zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.3.2.3 ^d Dodatkowo, wapno wapniowe hydratyzowane, ciasto wapna wapniowego i wapno dolomitowe hydratyzowane, które zawierają ziarna większe niż 0,2 mm, powinny wykazywać stałość objętości badaną wg EN 459-2:2001, p.5.3.4 ^e Nie dotyczy ciasta wapiennego ^f Stopień zmielenia i zawartość wolnej wody dotyczy wapna budowlanego do wszystkich zastosowań. Stałość objętości dotyczy wapna budowlanego do zaprawy murarskiej, tynkowania i obrzutek.

• Cementy

• Cementy powszechnego użytku (PN-EN 197-1:2002) - hydrauliczne spoiwo mineralne, otrzymywane przez zmielenie klinkieru cementowego (K) z dodatkiem do 5% kamienia gipsowego lub dodatków żużla (S), pyłu krzemionkowego (D), pucolany (P - naturanej; Q - przemysłwej), popiołu lotnego (V - krzemionkowego, W - wapiennego) bądź wapienia (L, LL), których ilości są różne i wynoszą 5-80%.

• Klinkier cementowy - otrzymuje się przez wypalenie w temperaturze spiekania ok. 1450⁰C mieszaniny surowców (zmielonych), zawierających wapień i glinokrzemiany (wapień, wapień marglisty, margiel, glina, iłołupek). W produkcji czystego cementu portlandzkiego do przemiału klinkieru dodawany jest gips pełniący rolę regulatora czasu wiązania cementu.

Najważniejsze związki zawarte w produkcie wypalania to:

• krzemian trójwapniowy (alit) - 3 CaO*SiO₂ (50-60%)

• krzemian dwuwapniowy (belit) - 2 CaO*SiO₂ (15-28%)

• glinian trójwapniowy - 3 CaO*Al₂O₃ (8-11%)

• żelazoglinian czterowapniowy (brownmilleryt) - 4 CaO*Al₂O₃*Fe₂O₃ (8-10%)

Wiązanie i twardnienie cementu Opracowane teorie utrzymują, że pierwszym etapem wiązania jest uwodnienie glinianu trójwapniowego. Jeśli cement nie zawiera substancji opóźniających, proces uwodnienia glinianu trójwapniowego jest szybki. W rezultacie następuje zesztywnienie masy cementowej. Równolegle biegnie proces uwodnienia krzemianu trójwapniowego, z tym że uwodnienie glinianu jest szybkie, krzemianu zaś wolne.
Po zakończeniu wiązania następuje długotrwały proces twardnienia, od którego zależą właściwości wytrzymałościowe i odpornościowe cementu. Proces ten następuje na skutek powolnych reakcji uwodnienia krzemianów wapniowych (trwających zwykle kilka miesięcy). Stwierdzono, że wytrzymałość cementu zależy głównie od krzemianu trójwapniowego osiągającego połowę swej wytrzymałości po siedmiu dniach, pełną zaś po dwunastu dniach. W mniejszym stopniu wytrzymałość cementu zależy od krzemianu dwuwapniowego krystalizującego bardzo wolno.
Reakcje zachodzące podczas wiązania cementu

• Tworzenie soli Candlota (dodanie gipsu)

3CaO*Al₂O₃ + 3CaSO₄ + 31H₂O --> 3CaO*Al₂O₃*3CaSO₄*31H₂O

• Hydroliza glinianu trójwapniowego

3CaO*Al₂O₃ + 6H₂O --> 3CaO*Al₂O₃*6H₂O

• Hydroliza żelazianu czterowapniowego (celitu)

4CaO*Al₂O₃*Fe₂O₃ + (n+6)H₂O --> 3CaO*Al₂O₃*6H₂O + CaO*Fe₂O₃*nH₂O

• Hydroliza krzemianu trójwapniowego (alitu)

3CaO*SiO₂ + (n+1)H₂O --> 2CaO*SiO₂*nH₂O + Ca(OH)₂

• Hydroliza krzemianu dwuwapniowego (belitu)

2CaO*SiO₂ + nH₂O --> 2CaO*SiO₂*nH₂O

• Reakcja wodorotlenku wapnia z CO₂

Ca(OH)₂ + CO₂ --> CaCO₃ + H₂O

Pierwsze trzy reakcje dominują podczas wiązania cementu, zaś pozostałe podczas twardnienia masy cementowej i decydują w głównym stopniu o jej właściwościach wytrzymałościowych.

W zależności od składu klinkieru oraz sposobu produkcji cementy powszechnego użytku

• cement portlandzki:

• CEM I - czysty

• CEM II

• cement portlandzki żużlowy CEM II/A-S i CEM II/B-S

• cement portlandzki krzemionkowy CEM II/A-D

• cement portlandzki pucolanowy CEM II/A-P, CEM II/B-P,

CEM II/A-Q, CEM II/B-Q

4. cement portlandzki popiołowy CEM II/A-V, CEM II/B-V

CEM II/A-W, CEM II/B-W

e) cement portlandzki łupkowy CEM II/A-T, CEM II/B-T,

f) cement portlandzki wapienny CEM II/A-L, CEM II/B-L,

CEM II/A-LL, CEM II/B-LL

g) cement portlandzki wieloskładnikowy CEM II/A-M, CEM II/B-M

• cement hutniczy CEM III CEM III/A, CEM III/B, CEM III/C

• cement pucolanowy CEM IV CEM IV/A, CEM IV/B

• cement wieloskładnikowy CEM V CEM V/A, CEM V/B

Litery A i B w symbolach są przypisane różnym zakresom zawartości składników głównych

Cementy portlandzkie różnią się między sobą cechami wytrzymałościowymi, które obrazuje klasa wytrzymałości cementu. Jest to symbol cyfrowy, który liczbowo odpowiada minimalnym wymaganiom wytrzymałościowym na ściskanie, po 28 dniach twardnienia zaprawy cementowej o normowym składzie i wyrażony jest w MPa. Wyróżnia się trzy klasy: 32,5; 42,5 oraz 52,5. Cementy o szybkim przyroście wytrzymałości w początkowym okresie twardnienia dodatkowo są oznaczone literą R - np. 42,5R a normalnie twardniejące literą N - np. 52,5N

Przykład zapisu

Cementy portlandzkie

• cement portlandzki PN-EN 197-1 CEM I 32,5R

• cement portlandzki PN-EN 197-1 CEM I 42,5R

• cement portlandzki PN-EN 197-1 CEM I 52,5R

• cement portlandzki biały CEM I 42,5

Cementy portlandzkie wieloskładnikowe

• cement portlandzki żużlowy PN-EN 197-1 CEM II/B-S 32,5R

• cement portlandzki żużlowy PN-EN 197-1 CEM II/B-S 42,5N

• cement portlandzki żużlowy PN-EN 197-1 CEM II/B-S 52,5N

• cement portlandzki wieloskładnikowy PN-EN 197-1 CEM II/B-M (V-LL) 32,5R

Właściwości mechaniczne i fizyczne cementów powszechnego użytku zawiera tablica 1.

Tablica 1 - Właściwości mechaniczne i fizyczne cementów powszechnego użytku

(PN-EN 196-1:2002)

Klasa wytrzymałości cementu	Wytrzymałość na ściskanie, MPa				Czas wiązania		Stałość objętości
		wczesna		normowa		początek		koniec
		2 dni	7 dni	28 dni		min	h	mm
32,5N 32,5R	- ≥ 10	≥ 16 -	≥ 32,5	≤ 52,5	≥ 60	≤ 12	≤ 10
42,5N 42,5R	≥ 10 ≥ 20	- -	≥ 42,5	≤ 62,5
52,5N 52,5R	≥ 20 ≥ 30	- -	≥ 52,5		≥ 45	≥ 10

• Cementy specjalne

Według PN-B-19707:2003 Cement. Cement specjalny. Skład, wymagania i kryteria zgodności cementy specjalne są klasyfikowane w zależności od ich właściwości, jako:

• cement o niskim cieple hydratacji - LH

• cement o wysokiej odporności na siarczany - HSR

• cement o niskiej zawartości alkaliów - NA

Klasyfikacja nie jest ograniczona do jednej tylko cechy użytkowej a zatem możliwe jest zakwalifikowanie cementu jako specjalnego ze względu na dwie lub trzy właściwości specjalne np. cement specjalny o wysokiej odporności na siarczany i o niskiej zawartości alkaliów.

Uwaga! Cementy specjalne muszą spełniać podstawowe wymagania normowe stawiane cementom powszechnego użytku zgodnie z normą PN-EN 197-1:2002. Podstawowe wymagania dotyczą podziału cementu na rodzaje i klasy wytrzymałości, rodzajów i właściwości składników, właściwości mechanicznych, fizycznych i chemicznych oraz kryteriów zgodności tych właściwości. Wymagany jest ten sam system oceny i certyfikacji zgodności. Nowa norma określa wymagania dodatkowe dotyczące właściwości specjalnych cementu, jego składników oraz kryteriów zgodności.

Przykład zapisu

Cementy portlandzkie wieloskładnikowe

• cement portlandzki popiołowy PN-B 19707 CEM II/B-V 32,5R - HSR

Cementy hutnicze

• cement hutniczy PN-B 19707 CEM III/A 32,5N - LH/HSR/NA

• cement hutniczy PN-B 19707 CEM III/A 42,5N - NA

• cement hutniczy PN-B 19707 CEM III/B 32,5N - LH/HSR/NA

Natomiast ze względu na sposób i szybkość wiązania wyróżniamy:

• cement ekspansywny,

• cement szybkotwardniejący,

• cement tamponażowy.

Inne spoiwa cementowe to:

• cement murarski - otrzymuje się przez wspólne zmielenie klinkieru, kamienia gipsowego oraz nienormowanych ilości dodatków hydraulicznych, pucolanowych i kamienia wapiennego. Cement murarski 15 (PN-81/B-30003, PN-81/B-30003/A1:1996 oraz PN-81/B-30003/A2:1997) stosuje się do zapraw murarskich i tynkarskich, a także do sporządzania betonów niskich klas.

• cement portlandzki biały (PN-90/B-30010, PN-90/B-30010/A1:1996 oraz PN-90/B-30010/A2:1997, PN-90/B-30010/Az3:2002) - zawiera minimalne ilości tlenków żelaza, tytanu i manganu ( mniejsze jak 0,2%). Stosuje się go do robót elewacyjnych, dekoracyjnych, do produkcji elementów budowlanych oraz produkcji cementu kolorowego.

• cement portlandzki ekspansywny - wykazuje rozszerzalność (zwiększa objętość podczas wiązania). Stosowany do uszczelniania rur betonowych, łączenia elementów budowlanych.

• cement glinowy - otrzymywany z surowca bogatego w Al₂O₃ (boksyt). Drugim surowcem jest wypalony CaO. Ma wysoką wytrzymałość, krótki czas wiązania. Stosowany przy pracach remontowych. Nie jest odporny na działanie alkaliów.

Przykłady wyrobów budowlanych produkowanych z użyciem spoiw mineralnych

WYROBY Z ZACZYNÓW GIPSOWYCH

Wyroby do wznoszenia murów

• bloczki gipsobetonowe BSW-1 o p_o ≅ 1,3 Mg/m³, asortyment: środkowy, narożnikowy i pomocniczy, R_omin 1,6 MPa - w stanie pełnego zawilgocona

• pustaki ścienne BSP - o p_o ≥ 1,2 Mg/m³, R_omin 0,6 MPa, asortyment: środkowy, narożnikowy. Zastosowanie: wznoszenie ścian w budynkach parterowych o wilgotności względnej powietrza max. 60%

• pustaki ścienne typu EF - do wznoszenia ścian w budynkach parterowych i piętrowych o wilgotności względnej powietrza max. 60%

• dyle ścienne gipsowe -typ MB oraz M-1

Zastosowanie: budowa ścian zewnętrznych o wysokości 1 kondygnacji.

Wyroby do wznoszenia ścian działowych

• płyty „PRO-MONTA” - z zaczynu gipsowego, gipsowo-estrichgipsowego lub gipsobetonu, łączone na wpust i pióro, wymiary: 500*667 mm, gr. 80 lub 100 mm, λ = 0.41 W/mK

• wielkowymiarowe płyty gipsowe - z zaczynu gipsowego, gipsowo-estrichgipsowego lub gipsobetonu, wym.: dł. od 1000 do 6000 mm, wys. 2600 mm, gr. 70 i 80 mm

• płyty gipsowe warstwowe z wkładką tekturową - typu „plaster pszczeli” - gotowy element ścianki działowej

Elementy gipsowe wykończeniowe

• płyty gipsowe tynkowe (tzw. suche tynki) - wymiary: dł. 1700 do 3750 mm, szer. 900, 1250 mm, gr. 9.5, 12.5 i 15 mm. Zastosowanie: wykonywanie podsufitek, element składowy ścianki działowej, przepierzenia, wnęki szaf ściennych

• płyty gipsowe fornirowane - do wykańczania pomieszczeń o wysokim standardzie zamiast materiałów drzewnych lub drewnopochodnych

• płyty gipsowe dekoracyjne - zbrojone włóknem szklanym lub welonem szklanym, stosowane do wykonywania dekoracyjnych wykładzin wewnętrznych ścian i sufitów.

• Płyty gipsowe dźwiękochłonne - z zaczynu gipsowego, zbrojone włóknem szklanym z wkładką z wełny mineralnej w folii z tworzywa sztucznego (wyciszenie pomieszczenia).

Elementy stopowe

• pustaki stopowe gipsowe KMK i DZ-3,

Materiały podłogowe

• płyty gipsowe podkładowe - pod wykładziny z izolacją akustyczną

• posadzki i podkłady estrichgipsowe - wykonane na mokro, bezspoinowe posadzki lub podkłady

• płyty gipsowo - kartonowe „Ridurit” - niepalne, zbrojone włóknem szklanym, stosowane do zabudowy: kanałów instalacyjnych i kablowych, przegród ogniowych, kanałów wentylacyjnych, nośnych konstrukcji stalowych,

• płyty gipsowo - włóknowe (celulozowe) „Fermacell” - produkowane z gipsu oraz włókien celulozowych z recyklingu papieru. Zastosowanie: izolacje akustyczne, podkłady pod posadzki.

WYROBY SILIKATOWE (WAPIENNO PIASKOWE )

Wyroby silikatowe, przeznaczone do wznoszenia murów powinny spełniać wymagania normy PN-EN 771-2. Norma ta w podobny sposób charakteryzuje wyroby silikatowe jak norma PN-EN 771-1 odnosząca się do elementów murowych ceramicznych.

Według PN-EN 771-2, załącznik D klasyfikacja elementów murowych silikatowych według znormalizowanej wytrzymałości na ściskanie jest taka sama jak wyrobów ceramicznych (klasy wytrzymałości od 5 do 75). Dodatkowo podana jest klasyfikacja według gęstości brutto w stanie suchym - tablica D.2.

Tablica D.2. - Klasyfikacja elementów murowych silikatowych według gęstości brutto

w stanie suchym

Klasa gęstości brutto w stanie suchym	Zakres gęstości brutto w kg/m^3
2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5	> 2200 2010-2200 1810-200 1619-1800 1410-1600 1210-1400 1010-1200 905-1000 805-900 705-800 605-800 505-600 ≤ 500

1. Cegła pełna silikatowa, typ np. 1 NF i ½ NF o wym. odpowiednio: 250*120*65(102) mm, p_o=1,9 Mg/m³, n≤16%, λ=0,9 W/mK, pełna mrozoodporność

2. Bloczki drążone, typ 2 NFD i 3 NFD i 6 NFD o wym. odpowiednio: 250*138*120, 250*220*120, 250*220*250 mm, p_o=1,4 ÷1,5 Mg/m³, n≤16%, λ=0,8 W/mK, pełna mrozoodporność

3. Kształtki wapienno-piaskowe do ścian działowych, pionowo drążone - PDS-1 o wym 250*65*220 mm i p_o=1,45 Mg/m³

4. Kształtki okładzinowe o wym. 250*120*30 mm

5. Cegły elewacyjne o wym. 250*110*65 mm

Zastosowanie: do budowy ścian konstrukcyjnych, do licowania elewacji budynków, do budowy ścian działowych, nie nadają się do budowy piwnicznych murów ani przewodów kominowych z uwagi na wrażliwość na agresywne środowisko

WYROBY Z ZAPRAW I BETONÓW CEMENTOWYCH

1. Cegła cementowa: P-pełna, W-z trzema wgłębieniami, klasa 10, 7.5 i 5, gat. D, I, II,

p_o≅2 Mg/m³, λ=0,8 W/mK, nasiąkliwość masowa odpowiednio do klas wynosi: 10, 13 i 15%. Zastosowanie: wznoszenie ścian budynków gospodarczych i przemysłowych nie ogrzewanych, budowa ogrodzeń itp.

2. Pustaki ścienne pionowo drążone - wykonane z betonu żużlowego z żużla paleniskowego lub innych kruszyw z dodatkiem piasku kwarcowego oraz cementu, rodzaje pustaków: ALFA, KONTRA, SM-185, GAMMA, pustaki uzupełniające: narożnikowy, węgarkowy, klasy 2.5, 5, 7.5 i 10, p_o≤1,8 Mg/m³, na kruszywie lekkim i p_o≤2,2 Mg/m³ - na kruszywie naturalnym. Zastosowanie: pustaki ALFA, KONTRA, SM-185 - do wznoszenia ścian konstrukcyjnych oraz wypełnienia ścian w konstrukcjach szkieletowych; pustaki GAMMA - pustaki zasypowe (wykonana ściana jest wypełniona wewnątrz materiałem zasypowym z ew. dodatkiem spoiwa stabilizującego - ściany zew. i wew.

3. Bloczki ścienne gazobetonowe - produkowane z zapraw na spoiwie cementowym, wapiennym z użyciem mikrokruszywa w postaci zmielonego piasku i popiołów lotnych. Dodatek proszku aluminiowego, który w reakcji z wodorotlenkiem wapniowym wydziela prężny wodór spulchniający zaprawę przed związaniem spoiwa powoduje porowatość tworzywa; wymiary bloczków: podstawowy 240*240*490, 490*240*180, 590*240*240*, 590*240*180 mm; odmiany M400, M500, M600, M700, klasy w zależności od odmiany: B1.5, B2, B3, B4, B5 i B6; gęstość objętościowa p_o- w zależności od odmiany: 0.45, 0.55, 0.66 i 0.75 Mg/m³, λ odpowiednio dla odmiany 0.1, 0.14, 0.17, 0.20 W/mK.

4. Płyty chodnikowe betonowe - z betonu klas powyżej B20; jedno- lub dwuwarstwowe, w płycie dwuwarstwowej górna warstwa jest wykonana z grysów twardych skał magmowych (zwiększenie odporności na ścieranie); trzy klasy: I, II i III (różnice we właściwościach fizycznych i wytrzymałościowych, a te w zależności od jakości wykonane są z w dwóch gatunkach G1 i G2.

5. Płyty kamienno-betonowe - produkowane z betonu klasy B25 - warstwa dolna i klasy B30 - warstwa górna oraz kamieni łamanych o ∅ do 10 cm. Zastosowanie: budowa nawierzchni drogowych, ulic, placów, itp.

6. Krawężniki i obrzeża betonowe - wykonane z bet. klas B25 i B30, mrozoodporne, n≤7%, niska ścieralność. Zastosowanie: oddzielenie chodnika od jezdni, poboczy lub trawników.

7. Płyty posadzkowe z odpadów kamiennych (konglomeraty) - dwuwarstwowe, warstwa górna wykonana z płytowych odpadów kamiennych, połączonych zaczynem na CEM 32.5. Warstwa dolna - zaprawa cementowa o R_c=8 MPa (podkład dla warstwy górnej). Kształt prostokątny lub kwadratowy, gr. 50 mm, powierzchnia licowa szlifowana. Zastosowanie: posadzki w pomieszczeniach mieszkalnych i użyteczności publicznej.

8. Płyty lastrykowe posadzkowe - produkowane z gruboziarnistej zaprawy cementowej z użyciem jako wypełniacza grysików kolorowych (np.: marmurowych, dolomitowych czy wapiennych); jedno- lub dwuwarstwowe; powierzchnia licowa szlifowana lub polerowana, wym. 200*200*25 mm, 400*400*30 lub 40 mm, n_wag.≤ 10%, ścieralność ≤ 0.75 cm. Zastosowanie: wykładanie posadzek w wew. pomieszczeniach, korytarzach, salach, halach przemysłowych.

9. Podokienniki zew. lastrykowe - wykonywane z betonu lastrykowego o R_c = 17 MPa.

10. Płyty lastrykowe nadgrzejnikowe - z betonu lastrykowego zbrojonego o R_c = 14 MPa. Zastosowanie: wbudowywane są nad grzejnikami zawieszonymi na ścianach wewnętrznych.

11. Dachówki cementowe - karpiówki podwójne, zakładkowe, rzymska podwójna, systemu: „BRAAS”, „ŻANDA”, BUDOLUX”, „BRAMAC”, SEEGER DACH”, SKANDIA”. Asortyment: połówkowe, skrajne (lewa i prawa), okapowa, kalenicowa, wentylacyjne, wentylacyjne z kominkiem, kątowe wklęsła i wypukła, gąsiory, gąsior zamykający, łączniki kalenicowe.

12. Rury betonowe - z betonu klasy B25, trzy typy (w zależności od kształtu: okrągłe bez stopki, typ RB-A o ∅ wew. od 150 do 600 mm, okrągłe ze stopką, typ RB-B o ∅ wew. od 200 do 600 mm, o przekroju jajowym: RB-C o ∅ wew. 400*600 mm, RB-C o ∅ wew. 500*750 mm, RB-C o ∅ wew. 600*900 mm.

13. Nadproża - element do przekrywania otworów okiennych i drzwiowych, przekrój litery L.

14. Nawierzchnie drogowe - betonowe kostki brukowe produkowane z betonów drobnokruszywowych oraz na kruszywach grubych: gr. elementu: 60, 80, 100 i 120 mm, R_amn = 50 MPa. Zastosowanie: nawierzchnie placów, chodników, garaży, deptaków, dróg rowerowych, itp.

15. Płytki ciągów pieszych - z betonu B25, odporne na ścieranie, mrozoodporne, trzy typy w zależności od kształtu - „A”, „B” i „C”, długość elementu 37 cm. Szerokość 37 cm, gr. 4 cm. Zastosowanie: nawierzchnie placów, chodników, garaży, deptaków, dróg rowerowych, itp.

16. Betonowe nawierzchnie tłoczone - po ułożeniu betonu następuje wyciskanie wzoru matrycami w twardniejącym betonie a następnie utwardzanie powierzchni zewnętrznej.

17. Pustaki keramzytowe (termoizolacyjne) - elementy wykonywane z kruszywa keramzytowego, cementu, wody i piasku (lub nie), w zależności od oczekiwanego efektu. Zastosowanie: wznoszenie ścian nośnych i działowych w budynkach do 3 kondygnacji.

18. Pustaki keramzytobetonowe typu „KERSTER” - z wkładką styropianową. Zastosowanie: wznoszenia ścian nośnych zew. o wysokości do 2 kondygnacji i ścian wypełniających do 5 kondygnacji.

19. Beton komórkowy YTONG - odmiana 450 i 500 (odpowiada to wartości średniej gęstości objętościowej elementu). Zastosowanie: do budowy ścian zewnętrznych i wewnętrznych, ściany nośne do 3 kondygnacji.

20. Zbrojony beton komórkowy YTONG - nadproża „LB”, płyty do montażu pionowego „SV” (dyle ścienne) - do wznoszenia ścian nośnych wew. i zew. do 3 kondygnacji, płyty ścienne do wznoszenia ścian działowych, płyty dachowe „TE” - pokrycie dachowe budynków niskich.

21. Bloczki i płyty z betonu komórkowego produkowane na bazie cementu, wapna palonego mielonego, piasku kwarcowego, proszku aluminiowego, środków powierzchniowo - czynnych, wody; odmiany: M-400, M-500, M-600 (zależą od gęstości objętościowej); współczynnik przewodzenia ciepła [λ] w zależności od odmiany od 0.10 do 0.21 W/mK; wytrzymałość na ściskanie w zależności od odmiany od R_c = 1,5 MPa, są mrozoodporne. Zastosowanie: wznoszenie ścian: konstrukcyjnych do 3 kondygnacji, ścian samonośnych do 5 kondygnacji z odmiany M-600, ścian osłonowych bez ograniczeń z odmiany M-500 i M-600, wykonywanie izolacji cieplnej budynków i lekkich stropów (jako wypełnienia) z odmiany M-400.

22. Ozdobne elementy betonowe - do kształtowania murów, przegród, ogrodzeń, ekranów, mogą być także z keramzytobetonu.

4

---