Arcydzięgiel litwor

3a] Arcydzięgiel litwor- Archangelica officinalis

Nazwa tej rośliny wywodzi się podobno od archanioła Gabriela.

Inne nazwy: Ziele Ducha Świętego, arcydzięgiel lekarski, litwor, dzięgiel lekarski.

W celach leczniczych arcydzięgiel zawiera ponad 100 związków chemicznych, które są wykorzystywane w lecznictwie.

Najważniejsze z nich to: olejek eteryczny, związki kumarynowe i furanokumarynowe, garbniki, kwasy organiczne, flawonoidy i sole mineralne.

Przypuszcza się, że arcydzięgiel zawiera czynnik pobudzający wytwarzanie interferonu przez

organizm. Interferon odgrywa kluczową rolę w odporności organizmu przeciw wirusom i

nowotworom.

Działanie: żołądkowe, rozkurczowe, uspokajające.

Główne właściwości lecznicze to regulacja przewodu pokarmowego.

Arcydzięgiel pobudza wytwarzanie soku żołądkowego, a także innych czynności, a także innych czynności trawiennych jak pepsyna i pentagastryna

Działa ponadto rozkurczająco na mięśnie przewodu pokarmowego, a zwłaszcza dróg żółciowych.

Znosi więc bóle i wzdęcia brzucha. Jest lekiem przy braku łaknienia.

Zwiększa także wydalanie moczu, czym przyczynia się do wydalania z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii.

Cenione jest działanie uspokajających wyciągów z tej rośliny [podobne do elenium].

Olejek arcydzięgielowy ma właściwości bakteriobójcze, niszczy także wiele grzybów, czym przyspiesza gojenie się ran, oparzeń i owrzodzeń.

Jest doskonałym lekiem w przypadkach czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego.

Olejek może być stosowany w leczeniu bólów korzonkowych, stawowych, nerwobólów i mięśniobólów.

Wyciągi wodne wchodzą w skład preparatów: Nervosol i Spirytus Angelice Compositus - stosowany do wcierań przy nerwo i mięśniobólach

Właściwości uczulające na promieniowanie nadfioletowe [działanie] mogą być wykorzystane w leczeniu łuszczycy i bielactwa.

Uwaga: trzeba pamiętać, że ludzie spożywający przetwory arcydzięgiel, przy opalaniu mogą łatwo

ulec poparzeniom.

Wszystkie części arcydzięgiel pachną mocno korzennie i mają takiż gorzko korzenny smak.

Uwaga: Nie można tej rośliny przedawkować, bo wywoła się skutek odwrotny od zamierzonego.

Sok z rośliny z powodu zawartości furanokumaryn może spowodować wysypkę.

3b] Arcydzięgiel litwor D

Właściwości lecznicze korzenia polegają na pobudzaniu wydzielania soków żołądkowych zmniejszaniu nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym.

Główny składnik surowca - olejek arcydzięgielowy ma działanie uspokajające, a preparaty zawierające olejek są pomocniczo wykorzystywane przy bólach gośćcowych, nerwobólach i zapaleniu korzonków nerwowych.

Najczęściej stosowaną postacią leku jest odwar [1 łyżka stołowa na 0,5 szkl wody], który pije się po 1/2 szkl - przed posiłkiem jako środek żołądkowy; po posiłkach - wiatropędny; lub przed snem - przy bezsenności.

Korzeń arcydzięgiela używany jest jako przyprawa do ryb, sałatek i sosów.

Stosowany bywa również do wyrobu wódek gatunkowych - słynna litworówka góralska.

3c] Arcydzięgiel litwor

Zapach i smak arcydzięgiela litwora - rośliny osiągającej wysokość człowieka - przypomina piżmo.

Według starej legendy korzeń arcydzięgiel pokazał człowiekowi anioł.

Korzeń arcydzięgiela działa przeciwskurczowo, wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, pobudza apetyt.

Może być stosowany w chorobach wątroby i dróg żółciowych, do leczenia hemoroidów i przewlekłego zapalenia oskrzeli.

Działa pobudzająco w stanach wyczerpania psychicznego i fizycznego. W małych dawkach uspokaja i łagodzi dolegliwości układu krążenia związane z zaburzeniami nerwicowymi.

Uwaga: W przypadkach przedawkowania korzeń arcydzięgiela może spowodować zaburzenia rytmu serca. Dlatego też nie wolno przyjmować go więcej niż 1 filiżankę [1 łyżeczka na 250ml wody] pitą małymi porcjami w ciągu dnia.

Olejek - do nacierania okolicy serca - poleca się: przygotowanie olejku do masażu: z 10ml oleju i 3 kropel olejku arcydzięgiela. Olejek należy delikatnie wmasować w klatkę piersiową.

3d] Arcydzięgiel litwor

Arcydzięgiel [popularna angielika] zawiera substancje, które ułatwiają trawienie, usuwają wzdęcia,

stany zapalne, odbijania, a także zaparcia i biegunki oraz bóle wątroby.

Działają rozkurczowo, przywracają apetyt.

Napary i nalewki z tej rośliny pomagają pozbyć się bólów głowy, bezsenności, nadmiernej pobudliwości.

Koją poszarpane nerwy oraz wzmacniają ogólnie cały organizm.

Osoby w podeszłym wieku powinny korzystać z jego dobrodziejstw, gdyż pomoże pozbyć się osłabienia i wszelkich zaburzeń z tym związanych.

Odwary z arcydzięgiela poleca się w kuracjach odwykowych palaczom, alkoholikom i narkomanom.

Odtruwają organizm po przedawkowaniu tych używek, a także atropiny, belladonny, zimowita jesiennego, a nawet niwelują działanie cykuty.

Wyciągi alkoholowe [np. spirytus arcydzięgielowy] stosowane zewnętrznie łagodzą bóle reumatyczne i

tzw nerwobóle, pomagają przy zapaleniu korzonków nerwowych, stłuczeniach oraz mają właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze.

Najlepiej robić sobie kilka razy w roku kuracje arcydzięgielowe, zwłaszcza na przełomie jesieni i zimy, a potem wiosny i lata.

Wspaniale oczyszczają organizm z toksyn i filtrują nerki, regulują pracę przewodu pokarmowego, wzmacniają serce, system nerwowy i cały organizm.

Dzięki tym kuracjom będziemy się wolniej starzeć, utrzymywać w dobrym zdrowiu i świetnej kondycji do późnych lat.

Odwar po zatruciach alkoholowych, nikotyną, w kuracjach odwykowych oraz w stanach wyczerpania: 5 łyżek rozdrobnionego korzenia zalać 2 szkl wody i gotować 20min. Przecedzić.

Uzupełnić objętość do 2 szkl i popijać [można osłodzić miodem] 4 razy dziennie po 1/2 szklanki.

Odwar do użytku wewnętrznego: 1 łyżeczkę rozdrobnionego korzenia zalać 1/2 szkl wody i gotować 15min na wolnym ogniu, przecedzić. To, co zostanie na sitku, przelać wrzątkiem tak, aby uzupełnić płyn do pełnej szklanki.

Popijać odwar lekko podgrzany po 1/3 szkl na 1 godz. przed posiłkiem [wówczas pobudza trawienie] lub po posiłkach [wtedy reguluje gazy i czyści krew].

Środek ogólnie wzmacniający i uspokajający: korzeń arcydzięgiela, mięta i melisa w równych częściach - 1 łyżka ziół na 1 szkl wrzątku - parzyć w termosie.

Mieszanka arcydzięgiela w równych proporcjach z korzeniem kozłka i kwiatem arniki - przygotowana

jako napar w termosie - podnosi ciśnienie i wzmacnia napięcie naczyń krwionośnych.

3e] Arcydzięgiel litwor

Działanie: zawiera substancje aromatyczne, wonne, goryczowe. Uspokajający. Środek pobudzający tworzenie soków żołądkowych, przeciw wzdęciom.

Arcydzięgiel posiada liczne związki, m.in. olejek eteryczny, związki kumarynowe, furanokumarynowe, garbniki, kwasy organiczne, flawonoidy i sole mineralne.

Zastosowanie: zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, zmniejsza wydzielanie

moczu, potu.

Stosuje się przeciw skurczom. Używa się przy braku łaknienia na tle nerwowym, zapaleniach i skurczach jelita cienkiego, atonii jelit, wzdęciach [często z koprem, kminkiem, kolendrą, anyżkiem]

Uwaga: U kobiet w większych dawkach może spowodować obfite krwawienie miesiączkowe.

Najlepiej używać nalewki - 10g korzenia macerować 14 dni w 100ml alkoholu 70%

Nalewkę używa się w dawkach 20-30 kropli 2-4 razy dziennie.

Dawkowanie: Napar z 5-10g korzenia na 0,5 l wody; pić po 1/2 szkl przed jedzeniem. Nadaje się też do płukania gardła.

Na uspokojenie stosuje się kąpiele [napar z 200g korzenia].

3f] Arcydzięgiel litwor

Działanie: Przynosi ulgę przy nagromadzeniu się wydzieliny w drogach oddechowych, w przebiegu astmy lub zapaleniu oskrzeli. Działa przeciwskurczowo - uśmierza bóle miesiączkowe.

Jest skutecznym środkiem na wszawicę. Osłabia bóle wywołane reumatyzmem.

Pobudza krążenie krwi w kończynach - działa na ciało rozgrzewająco.

Uwaga: Nie stosować w czasie ciąży. Nie przekraczać zalecanych dawek. Wysokie dawki mogą

wpływać na ciśnienie krwi, pracę serca i oddychanie.

Stosowanie: Arcydzięgiel jest jedną z najbardziej uniwersalnych roślin. Korzeń stosowany jest w niestrawności oraz zaburzeniach żołądkowych. Jest wspaniałym lekiem wykrztuśnym.

U kobiet stosowany jest w celu zmniejszenia bóli miesiączkowych.

Zewnętrznie: Przynosi ulgę w bólu i obrzęku wywołanym przez reumatyzm.

3g] Arcydzięgiel litwor

Działanie: Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, reguluje trawienie. oczyszcza organizm ze

szkodliwych produktów przemiany materii, uspokaja.

Stosuje się w skurczach żołądka, dróg żółciowych, stanach napięcia nerwowego.

Postacie leku: napar - 1 łyżkę rozdrobnionych korzeni zalać 1 szkl wrzątku, przykryć, pozostawić na 15min. odcedzić. Pić po 1/4 szkl 2-3 razy dziennie na 1 godz. przed posiłkiem jako środek regulujący trawienie, przeciwzapalny i wzmacniający

Uwaga: Może zwiększyć wrażliwość na promienie słoneczne i powodować obrzęk lub powstanie

pęcherzy.

3h] Arcydzięgiel litwor

Jest zaliczany do najcenniejszych roślin leczniczych.

Właściwości lecznicze: Korzeń działa rozkurczowo, kojąco, moczopędnie, wykrztuśnie.

Pobudza czynności żołądka, jest świetnie działającym środkiem gorzkim. Jest środkiem na uspokojenie serca, wzmacnia ogólnie, działa napotnie.

Reguluje krwawienie miesięczne. Pomaga w zaflegmieniu płuc, wzdęciach, kurczowych wymiotach, nerwowych bólach głowy, przewlekłych nieżytach przewodu oddechowego, kaszlu, białych upławach oraz reumatyzmie, szkorbucie, histerii, padaczce, niedrożności jelit.

Leczy śluzówki ust, gruczołów wydzielniczych, żołądka, jelit. Pomaga na bezsenność, grypę, przeziębienia, przemianę materii, obrzęk gruczołów chłonnych.

Pobudza łaknienie, jest wiatropędny.

Pomaga narkomanom w kuracjach odwykowych. Wskazany po zatruciach alkoholem i nikotyną.

Stanowi odtrutkę na belladonnę, atropinę [i inne alkaloidy], zimowit jesienny i cykutę.

Zewnętrznie: Przynosi ulgę w bólu i obrzęku wywołanym przez reumatyzm.

Jest również użyteczny w leczeniu wszawicy.

Olejek arcydzięgielowy stosowany jest zewnętrznie do wcierań przeciwbólowych, przeciwzapalnych, przeciwświądowych, na dolegliwości jamy ustnej, bóle reumatyczne, stłuczenia.

Odwar: 4 łyżki rozdrobnionego korzenia gotować w 2 litrach wody pod przykryciem na bardzo wolnym ogniu. Dodawać do kąpieli dla ozdrowieńców.

Napar: 1 łyżkę korzenia gotować w szklance wrzątku 1-3min, naciągać 10min, odcedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 0,5 szkl przy osłabieniu żołądka, dolegliwościach płucnych, zimnicy.

Odwar: 1 łyżeczkę korzenia gotować 15min w 1/4 litrze wody. Popijać 2 razy dziennie w celu

uregulowania miesiączkowania [gdy jest skąpe, bolesne, nieregularne albo obfite i długotrwałe].

W kuracjach odwykowych od narkotyków, po zatruciu alkoholem i nikotyną oraz wyczerpaniu stosuje się odwar z 4 łyżek korzenia na 0,5 litra wody. Pić 4 razy dziennie po 1/2 szkl w ciągu dnia.

Przy wrzodach żołądka stosuje się odwar z korzenia w połączeniu z naparem z piołunu i szałwii;

Zażywać1 łyżkę co 2 godz.

Odwar z korzenia gotowanego pół na pół w winie i w wodzie działa wiatropędnie i wiatrochronnie.

Napar: 1/2-1 łyżki korzenia zalać 1-1,5 szkl wrzątku i zaparzać pod przykryciem 15min, odstawić na

10 min, przecedzić. Pić po 1/4-1/3 szkl 2-3 razy dziennie na 1 godz przed posiłkiem jako środek

pobudzający wydzielanie soku trawiennego albo po posiłku jako lek wiatropędny i czyszczący krew.

Jako środek orzeźwiający przy zapaściach, stanach wyczerpania nerwowego, na skutek chorób zakaźnych stosuje się odwar lub napar.

Wraz z walerianą i arniką popija się napar z arcydzięgiela jako środek wzmacniający napięcie naczyń krwionośnych przy niskim ciśnieniu.

3i] Arcydzięgiel litwor

Arcydzięgiel pobudza wydzielanie soków, przez co ułatwia i przyspiesza trawienie, reguluje fermentację i usuwa nagromadzone gazy.

Ma zdolności czyszczące, przyspieszające przemianę materii, wydzielanie moczu i potu.

Działa także jako lek uspokajający - podobnie jak waleriana.

Ma właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne.

Wraz z zielem dziurawca normalizuje czynności mózgu i tkanki nerwowej.

Stosowany bywa w stanach depresyjnych, przy urazach powypadkowych, po szokach, w lękach nocnych.

Macerat z 10g korzenia w 1 szkl wody pity w ciągu dnia leczy z zatruć nikotynowych i alkoholowych.

Uwaga: nie należy stosować arcydzięgiela w ostrych nieżytach żołądka, zapaleniu jelita, w zapalnym stanie nerek, w czasie miesiączkowania i przy wrażliwości na promienie nadfioletowe.

3j] Arcydzięgiel litwor

Ważne składniki: Olejki eteryczne, pochodny kumaryny [ostenol, angelicyna, umbeliferon], kwasy organiczne, flawonoidy, pektyny, tanina, garbniki, cukry, żywice, sitosterol.

Zastosowanie: Korzeń arcydzięgiela stosuje się dla poprawy działania układu trawiennego.

Działa pobudzająco na trawienie, wiatropędnie, przeciwskurczowo, tonizująco, także wzmacniająco, uspokajająco, wykrztuśnie, moczopędnie.

Liście, pędy i korzenie mają zastosowanie w leczeniu zaburzeń miesiączkowania [zbyt skąpe, nieregularne].

Olejek z arcydzięgiela działa bakteriobójczo, grzybobójczo, bakteriostatycznie, także uspokajająco.

Jest także stosowany w dolegliwościach reumatycznych i zapaleniu korzonków nerwowych, w chorobach dwunastnicy i wrzodach żołądka, a także w anoreksji i zespole chronicznego zmęczenia.

Działa drażniąco na skórę, jednak czasami może wywołać uczulenie.

Korzenie i nasiona służą do zaprawiania wódek i likierów.

3j] Arcydzięgiel litwor

Archangelica officinalis (arcydzięgiel lekarski, dzięgiel litwor, anżelika (syn. Angelica Archangelica)

Występowanie: roślina lecznicza, pod całkowitą ochroną Siedlisko: brzegi górskich potoków, ustalone

piargi, wilgotne skały Występowanie: środkowa i północna Europa, Grenlandia, Syberia, Himalaje, w

Polsce w Karpatach (Babia Góra, Tatry, Bieszczady) i Sudetach.

Łacińska nazwa Archangelica officinalis nawiązuje do właściwości leczniczych rośliny, które miały być ponoć objawione ludziom przez archanioła Rafaela, a wg innych do majestatycznego, okazałego wyglądu rośliny (archangelus = archanioł).

Górale nazwali ją litwor i pod tą nazwą jest najszerzej znana.

Dzięki zawartości olejków eterycznych i garbników ma właściwości lecznicze.

Korzenie rośliny służyły do produkcji wódki litworówki, a także jako zaprawa do likierów i wermutu.

Znany był już i użytkowany w starożytności, wiązało się z nim wiele zabobonów, m.in. wierzono, że powoduje zdrowienie, wzmacnianie, krzepnięcie i „siły potężne wydobywa, do małżeńskiego skutku prowadzące”.

Znawcy zalecają, aby mężczyzna nosił korzeń przy sobie, najlepiej w lewej kieszeni spodni oraz zażywał przed romantycznym spotkaniem we dwoje napoju z litworu (może to być wino, nalewka lub likier, w których przez dwa tygodnie moczył się korzeń tego ziela).

Przez zakonników zwany był „zielem Ducha Świętego” i zalecany, by zachować długowieczność.

Surowiec: Korzeń, owoc (nasiona), a także ogonki liściowe.

Cała roślina ma przyjemny, aromatyczny zapach, a surowiec gorzkawy, korzenny smak.

Surowiec zawiera dość duże ilości olejku lotnego i inne czynne substancje lecznicze, a między innymi garbniki i gorycze.

Korzeń, nasiona (owoc), stosowany jest w postaci odwaru, wyciągu lub nalewki w schorzeniach

przewodu pokarmowego.

Usuwa nadmierną fermentację, zgagę, wzdęcia i pobudza wydzielanie soków żołądkowych.

Używany jest w małych dawkach.

Odwar arcydzięgla przyjmowany 20 min. przed jedzeniem pobudza apetyt, a użyty po jedzeniu ułatwia trawienie: 1/2 łyżki stołowej korzenia arcydzięgla zalać szklanką wody i podgrzewać aż do zagotowania, gotować krótko, nie dłużej niż 3 minuty, odstawić do naciągnięcia i ostudzenia. Pić 2-3 razy dziennie po 1 łyżce stołowej lub po jedzeniu.

Napar korzeń - kłącze lub owoc wchodzi w skład mieszanki ziołowej "Nerwosol" i działa

przeciwskurczowo i uspokajająco. Przyjmować wg przepisu na opakowaniu. Łyżkę stołową zalać

wrzątkiem, odstawić na 10 min. pod przykryciem, następnie odcedzić i pić 2 x dziennie po 3-4 szklanki,

rano i przed spaniem.

Nalewka na spirytusie na różne dolegliwości wewnętrzne: rozdrobniony korzeń dzięgla zalać spirytusem na 7 dni; zażywać 2-3 razy dziennie po 30 kropli na łyżeczce od herbaty, z cukrem.

Mieszanka nalewek: arcydzięgla, waleriany, tataraku, arniki lub piołunu w równych częściach.

Zażywać 2-3 razy dziennie po 30 kropelek na cukrze (zazwyczaj są dostępne w Herbapolu).

Uwaga: U ludzi wrażliwych po zetknięciu się z tą rośliną może wystąpić alergiczne zapalenie skóry z wysypką.

3k] Litwor (Arcydzięgiel litwor)

Nazwa "litwor" głównie dziś używana, jest nazwą góralską. Arcydzięgiel litwor

(Archangelica officinalis) był kiedyś uważany za roślinę czarodziejską i leczniczą, pomocną

na 9 chorób. Podobno też jest ulubionym przysmakiem kozic.

Łacińska nazwa pochodzi od greckiego angelos = archanioł - i nawiązuje do właściwości leczniczych rośliny, które miały być ponoć objawione ludziom przez anioła lub archanioła Rafaela. Roślina objęta ochroną gatunkową.

Właściwości i zastosowanie:

Wyciąg z korzenia powoduje wydzielanie soku żołądkowego i żółci, poprawia apetyt, znosi kurczowe bóle brzucha i wzdęcia, reguluje wypróżnianie.

Ma działanie uspokajające, wzmacniające czynność serca i nerek a także bakterio i grzybobójcze

Korzeń wchodzi w skład preparatów: Nervosol, Melisal, Zioła Szwedzkie, Digesan.

Przepis na zioła regulujące działanie układu pokarmowego:

Wymieszać korzeń arcydzięgla, miętę i rumianek (można dostać w sklepach zielarskich) w proporcjach

1:1:1, odwar (z łyżki stołowej mieszanki na szklankę wody) pić po 1/3 szklanki trzy razy dziennie na 1/2 godziny przed posiłkiem.

Arcydzięgiel zawiera związek pobudzający wydzielanie interferonu zwalczającego infekcje wirusowe u

ludzi i zwierząt.

Olejek z arcydzięgla stosowany zewnętrznie ma działanie przeciwbólowe.

Arcydzięgiel stosuje się także często w kuchni - jako dodatek do tortów, keksów, legumin. Jest ozdobą, nadaje oryginalny smak, usprawnia trawienie.

Wyciąg z arcydzięgla jest jednym ze składników czeskiej wódki - Becherowki

Roślina ta nie była znana w starożytności, ale od dawna jest stosowany na Grenlandii jako jarzyna. Jego korzystne działanie wykryto w czasie panowania dżumy w 1510 roku w Mediolanie.

W 1810 roku oceniano jej działanie jako równoważne z działaniem żeń-szenia.

* Od jego nazwy powstało wiele góralskich nazw tatrzańskich takich jak: Litworowy Staw, dwie Litworowe Doliny (jedna pod Gierlachem, druga pod Czerwonymi Wierchami).

Stosowany jest korzeń zebrany jesienią lub wczesną wiosną i wysuszony w suszarniach w temperaturze

35-40 ºC. Surowiec zawiera do 1,5% olejku o zmiennym składzie.

Główne składniki to: alfa-felandren, alfa-pinen, makrolakton, pentadekanolid (nadający charakterystyczny zapach), seskwiterpeny, kumaryny i furanokumaryny (angelicyna, izoimperatoryna, ksantotoksyna, bergapten), związki flawonoidalne (pochodne flawonu), fenolokwasy (kawowy, chlorogenowy).

Furanokumaryny i olejek działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, angelina wykazuje działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy.

Furanokumaryny mogą powodować nadwrażliwość skóry na promieniowanie nadfioletowe (działanie fotouczulające).

3l] Arcydzięgiel litwor

Surowcem są: korzeń, liść i owoc

Korzeń i ziele zawierają: olejek eteryczny w ilości ok. 1%, a w nim felandren, pinen, cymol, kwasy (metylomasłowy, angelikowy i in.); ponadto kumaryny i jej pochodne (bergapten, angelicyna, umbeliferon, umbeliprenina, ostol, ostenol, ksantotoksynę, imperatorynę i in.), garbniki, flawonoidy (archangelon i in.), lakton - pentadekanolid, estry beta-sitosterolu, inne kwasy (arachidowy, palmitynowy, walerianowy, kawowy, chlorogenowy, jabłkowy), witaminy, żywice, znaczne ilości skrobi oraz pektyny.

Owoce zawierają olej tłusty, olejek lotny - ok. 1,5% i inne wyżej wymienione substancje.

Działanie: Wyciągi wodne, alkoholowe i olejowe z arcydzięgla wywierają wpływ żółciopędny, obniżający ciśnienie krwi, uspokajający, pobudzający trawienie i apetyt poprzez zwiększenie wydzielania soków trawiennych (żołądkowych, jelitowych i trzustkowych); ponadto wpływ moczopędny, napotny,

rozkurczowy na drogi moczowe, jelita, żołądek i przewody żółciowe, wiatropędny i słaby przeciwbólowy oraz silnie rozgrzewający.

Zewnętrznie zastosowane: rozgrzewające, znieczulające, poprawiające miejscowe ukrwienie.

Wskazania: zaburzenia trawienne, kolka jelitowa i bóle żołądka, wątroby, trzustki oraz pęcherzyka żółciowego; bolesne miesiączkowanie, zapalenie przydatków, upławy, brak apetytu, biegunka, zaparcia, kamica żółciowa i moczowa, stany zapalne przewodu pokarmowego i układu moczowego, skąpomocz, przeziębienie, choroby zakaźne, choroby skórne, zatrucia, zaburzenia przemiany materii, zmarznięcie, gorączka, stany zapalne układu oddechowego.

Zewnętrznie: schorzenia skórne, stany zapalne jamy ustnej i gardła, zapalenie spojówek i powiek,

łzawienie, świąd oczu, stany ropne oczu, stany zapalne uszu, przetłuszczające się włosy, tłusty łupież, przetłuszczająca się skóra, stany zakażeniowe i zapalne narządów płciowych.

Do wcierań przy nerwo-, mięśnio- i stawobólach, przy przeziębieniach, nieżytach układu oddechowego, chorobach zakaźnych i ogólnych i zmarznięciu.

Preparaty, dawkowanie i stosowanie:

Napar - 4 razy dz. po 100 ml lub 3 razy dz. po 150 ml przed lub po jedzeniu. Do lewatyw(niestrawność, parcie na kał, zapalenie odbytu i jelita grubego) - 150-200 ml doodbytniczo 1 raz dz.; płukanka; do okładów i przemywań.

Odwar - 4 razy dz. po 100 ml; do lewatyw, płukanek, okładów.

Tinctura Archangelicae - 1-2 razy dz. po 10 ml lub 4 razy dz. po 5 ml; do przemywań, pędzlowań;

po rozcieńczeniu (1 łyżka nalewki + 100-150 ml wody) do płukanek i okładów.

Mel Archangelicae - 4 razy dz. po 1 łyżeczce; dobrze popić.

Alkoholmel Archangelicae - 4 razy dz. po 5 ml przy kaszlu i przeziębieniu.

Pulvis Archangelicae - 2-3 razy dz. po pół łyżeczki herbacianej.

Oleum Archangelicae - 1 łyżka 2 razy dz. po jedzeniu oraz do lewatyw (100-150 ml doodbytniczo), wcierań, smarowań, okładów, maseczek, kąpieli olejowych na włosy; jako przyprawa do sałatek, marynat, ryb i zup oraz sosów.

Extractum Archangelicae na wódce - 2-3 razy dz. po pół łyżeczki; do pędzlowań i przemywań; po rozcieńczeniu (15 ml + 250 ml wody) do okładów i płukanek.

Vinum Archangelicae - 15-20 ml 3 razy dz. przed lub po jedzeniu.

W aptekach i w sklepach zielarskich dostępny jest preparat Melisana Benediktinen Melissengeist (Pharma-Zentrale) - płyn, zawierający ekstrakt etanolowy z arcydzięgla (750 mg), imbiru, melisy, goździkowca, cytrynowca i cynamonowca - doustnie 5 ml na cukrze w zaburzeniach trawiennych.

Miejscowo do wcierania przy nerwobólach i mięśniobólach.

3m] ARCYDZIĘGIEL LEKARSKI (Archangelica officinalis)

Surowcem leczniczym jest korzeń arcydzięgla Radix Archangelicae.

Korzeń arcydzięgla zawiera olejek eteryczny (felandren, pinen, terpeny), pochodne kumaryny, kwasy organiczne (kawowy, chlorogenowy, angelikowy), flawonoidy, garbniki, pektyny, żywice, fitosterol, cukry.

Surowiec ma działanie tonizujące, wykrztuśne, moczopędne, przeciwskurczowe, uspokajające, pobudzające trawienie, wiatropędne, wzmacniające.

Znajduje zastosowanie w zaburzeniach trawiennych, bólach epigastrycznych, wzdęciach, niestrawności,

w zastoju żółci, także w niektórych stanach nerwowych, braku łaknienia na tle nerwowym u dzieci i młodzieży, zawrotach i bólach głowy na tle zaburzeń trawiennych.

Przeciwwskazania: ciąża i miesiączka.

ARCYDZIĘGIEL LITWOR

Wskazania lecznicze na użytek wewnętrzny:

Anemia, blednica, astma nerwicowa, bronchit chroniczny, bóle w okresie miesiączkowania, zwłaszcza pierwszego dnia, białe upławy, kurcze żołądka i jelit, gruźlica, migreny nerwicowe, miesiączkowanie zaburzone, nadkwaśność soku żołądkowego, niewydolność i niedomoga wątroby, nieżyt jelit, niemoc seksualna, osłabienie ogólne, osłabienie (atonia) trawienia u osób słabych, połykanie powietrza, u nerwicowych spazmatyczne wymioty, wzdęcia, obrzęknięte stawy, szkorbut, zawroty głowy i omdlenia, zapalenie skóry, zapalenie pęcherza żółciowego i dróg żółciowych, przewodu trzustkowego, zwalczanie stresów, zaparcia stolca.

Korzeń działa rozkurczowo, kojąco, moczopędnie, wykrztuśnie, pobudza czynności żołądka, wzmacnia nerwy, naczynia krwionośne, jest środkiem na uspokojenie serca, wzmacnia ogólnie.

Wskazania lecznicze na użytek zewnętrzny:

Do wcierań przeciwbólowych, przeciwzapalnych, przeciwświądowych, na dolegliwości jamy ustnej, bóle reumatyczne, stłuczenia.

Arcydzięgiel lekarski (Archangełica officinalis Hoffm.)

Inne nazwy: dzięgiel wielki, litwor, arcydzięgiel litwor, archangelika, angelika, anżelika, andżelika,

dzięgiel szerokoliściowy, dzięgiel wielki, ciengiel, arcydzięgiel kartuzów, dzięgielnica, ziele św. Ducha, lubscza, lubszcza, gołębie pokrzywy, anielskie ziele, anielski korzeń.

Angielska: Garden Angelica. Francuska: Archangeliąue. Niemiecka: Garten-Engelwurz. Rosyjska:

Djagil aptecznyj.

Nazwa tej ważnej dla ziołolecznictwa rośliny - Archangelica - owiana jest legendą, według której sam

archanioł Gabriel w czasie epidemii dziesiątkującej ludzi zstąpił z niebios na ziemię, objawił się pewnemu zacnemu medykowi, któremu przekazał wiadomość, że wystarczy żuć korzeń dzięgla, aby się przed chorobami uchronić.

Tak głosi legenda, ale faktem jest, że archangelika wcześnie wprowadzona została do licznych obrzędów i kultów religijnych.

Znana już w czasach przedhistorycznych (o czym np. w Polsce świadczą wykopaliska biskupińskie).

Arcydzięgiel od dawna znany był ludom nordyckim i Lapończykom, którzy z jego baldachów i z mleka reniferów wytwarzali specjalny rodzaj sera, zjadali też łodygi, kłącza i korzenie tej jednej z nielicznych

roślin jadalnych występujących w ostrym klimacie.

W krajach nordyckich arcydzięgiel zyskał tak wielką popularność, że wprowadzono jego ochronę, co niewątpliwie dało początek uprawom tego cennego zioła. A z XII-wiecznych zapisków wynika jasno, że dzierżawca opuszczający gospodarstwo zgodnie z obowiązującym prawem powinien pozostawić połowę upraw arcydzięgla swojemu następcy, co było również elementem kompleksowej ochrony rośliny.

Wiemy też, że już w XII wieku uprawą litworu w ogródkach przyklasztornych środkowej Europy zajęli się zakonnicy, nazywający roślinę zielem św. Ducha, według których żucie korzenia miało stanowic gwarancję długowieczności. Arcydzięgiel lekarski wchodził w skład wielu cudownych leków i mikstur średniowiecza, m.in. uniwersalnego medykamentu - teriaku, komandorskiego balsamu

(na wszelkie owrzodzenia) i wody karmelickiej (na nerwy i poprawę trawienia).

Wiek XV i XVI w Europie, a więc okres Odrodzenia, charakteryzuje się m.in. burzliwym rozwojem

miast i większych osiedli ludzkich oraz... licznymi epidemiami, I właśnie w tym okresie historycznym

arcydzięgiel zyskuje największą popularność jako lek przeciwko różnym chorobom zakaźnym.

Również w Polsce w XVI w. Herbarz Szymona Syreńskiego wymienia arcydzięgiel pośród warzyw

powszechnie uprawianych.

Arcydzięgiel lekarski to roślina lecznicza sięgająca daleko na północ. Stwierdzenie, że rośnie dziko w

północnej Europie to za mało, gdyż występuje na całym Półwyspie Skandynawskim, na Grenlandii

i Islandii, a nietrudno spotkać ją również w północnej Azji. W Polsce, gdzie jest chroniony, w stanie

dzikim spotykamy go rzadko - przeważnie w Sudetach i Karpatach, za to znacznie częściej bywa

uprawiany w ogródkach przydomowych i na działkach.

Trzeba tu wspomnieć, że arcydzięgiel lekarski można łatwo pomylić z dzięglem leśnym (Angelica

sihesths) i rosnącym na wybrzeżach Bałtyku - dzięglem przybrzeżnym (Angelica litorałis), które nie

są uznawane za rośliny lecznicze.

Archangelica officinalis to roślina dwuletnia z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae).

Cała roślina charakteryzuje się silnym aromatem przypominającym piżmo.

Korzeń arcydzięgla lekarskiego zawiera 1-1,5% olejku etery czego, którego głównym składnikiem jest -felandren, ale znajdują się też takie terpeny, jak: pinen, cymen, kamfen i limonen. Ważnym

składnikiem litworu, z zielarskiego punktu widzenia, są też związki kumarynowe (m.in. umbeliferon, pragolaryna i ostenol) oraz kwasy organiczne (angelikowy, bursztynowy, malonowy, fumarowy,

kawowy, szczawiowy i cytrynowy).

Inne wykryte związki to flawonoidy, fitosterole, trójterpeny, gorycze, garbniki, żywice, cukry proste,

a także witamina C i B.

Arcydzięgiel zwiększa przede wszystkim wydzielanie soku żołądkowego oraz pobudza wytwarzanie

enzymów trawiennych (pepsyny i pentagastryny), przez co ułatwia i przyspiesza trawienie, normuje

fermentację i usuwa nagromadzone gazy.

Jest zalecany w nadmiernej pobudliwości, bezsenności, stanach wskazujących na wyczerpanie nerwowe, w bólach głowy i osłabieniach. Dzięki zwiększaniu wydzielania moczu i potu ma zdolności czyszczenia organizmu ze zbędnych produktów przemiany materii. Jest także sprawdzonym środkiem antybakteryjnym.

Napar z korzenia arcydzięgla. 1 płaską łyżkę rozdrobnionych korzeni zalewamy 1 szklanką wrzącej

wody i parzymy przez 20 minut pod przykryciem. Pijemy 2-3 razy dziennie na godzinę przed jedzeniem - dla pobudzenia apetytu, lub po posiłku - dla poprawy trawienia.

Herbatka arcydzięglowa działa też łagodnie uspokajająco.

Nalewka z arcydzięgla. 100 g rozdrobnionego korzenia zalewamy 100 g spirytusu i odstawiamy na 2 tygodnie. Pijemy 20-30 kropli na cukier lub wodę 2-3 razy dziennie po jedzeniu przy zaburzeniach

trawiennych, a także dla złagodzenia zatruć nikotynowych i alkoholowych.

Muszę tu jednak przestrzec, że nalewka ma niezwykłą moc, gdyż korzeń przedziwnie wzmaga właściwości spirytusu i niekiedy wystarczy jeden mały kieliszek mikstury, by tęgiemu chłopu mocno zakręciło się w głowie.

Kąpiel uspokajająca. 100-150 g rozdrobnionego korzenia gotujemy przez 2 minuty w 2 1 wody.

Przecedzamy odwar i wlewamy go do wanny. Kąpiel powinna trwać około 20 minut. Niektórzy zielarze zalecają siedmiodniową kurację uspokajającą powtarzaną po miesięcznej przerwie.

Kandyzowane pędy arcydzięgla. Wiosną ścinamy młode, nie zdrewniałe ogonki liściowe i pędy kwiatowe, kroimy na 5-centymetrowe odcinki, delikatnie zeskrobujemy wierzchnią skórkę i smażymy około 20 minut

w gęstym syropie uzyskanym przez połączenie 1 kg cukru z 3/4 szklanki wody. Odstawiamy. Następnego dnia znów krótko smażymy. Wyjmujemy z syropu, obsypujemy cukrem-pudrem i powoli suszymy. Kandyzowane pędy żujemy przy zapaleniu jamy ustnej i dziąseł.

Mogą też służyć do dekoracji tortów, kremów, a posiekane do aromatyzowania wielu ciast.

Pisząc o arcydzięglu warto wspomnieć słynny francuski likier ziołowy zwany benedyktynką, którego

twórcą był w 1510 roku zakonnik Bernard Vincelli z opactwa ojców benedyktynów w Fecamp.

Oto przepis (wg L. Ćwierczakiewiczowej) zaczerpnięty z książki I. Gumowskiej Ziółka i my.

„10 g korzenia arcydzięgla, 15 g korzenia tataraku, 30 g suszonych skórek pomarańczowych, 3 sztuki

małych, zielonych, gorzkich pomarańczek, 8 g aloesu, laskę wanilii, 2 g gałki muszkatołowej, 3 g

szafranu, 4 g imbiru i 4 goździki namoczyć w pół kwarty najlepszego spirytusu na trzy dni, nie dłużej.

Odcedzić, zrobić syrop z 5 funtów (1 funt - około 454 g) cukru, biorąc kwaterkę gorącej wody na funt,

dolać do spirytusu i zostawić na pół roku. Następnie zlać do butelek i szczelnie zakorkować". Na koniec wypada wyjaśnić, że kwarta to 1 litr, kwaterka - 0,25 litra, zaś funt - ok. 45 dag.

Wspomniałem już, że w XVI w. słynny Syreniusz zaliczył arcydzięgiel do warzyw powszechnie

uprawianych. Ten sam autor pisze o właściwościach dzięgla wielokrotnie. I tak przyznaje mu moce

magiczne: „Z przypadku jakiego nieszczęścia frasującym się i bardzo troskliwym korzeń zbierany pod wschodem Lwa niebieskiego i zaraz na szyję zawieszony frasunek odpędza i serce wesołe czyni".

W innym miejscu docenia jego właściwości lecznicze: „proch z tego korzenia piersi i płuca z grubych wilgotności wyswobadza (...) takoż sok z korzenia warzonego w winie lub miodzie jady i trucizny z

ciała wywodzi".

Inny słynny zielarz - ksiądz Sebastian Kneipp herbatkę z korzenia arcydzięgla zalecał dla likwidowania

zgagi, czyli niestrawności, przy katarach, zapaleniu płuc i oskrzeli...

---