PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA. CORPORATE GOVERNANCE.

Teoria władania korporacyjnego, ład korporacyjny corporate governance to system powiązań danego podmiotu z jednostkami otoczenia zewnętrznego (na rynku jak i poza rynkiem) oraz społeczna organizacja przedsiębiorstwa. Konkretny system corporate governance zależy od: rozwiązań prawno-regulacyjnych, struktur praw własności, rodzaju i zasad nadzoru właścicielskiego oraz presji społecznej. To system przez który firmy są kierowane i sterowane, określa zwyczaje, które zapewniają dostawcom kapitału dla firm pewność zwrotu poniesionych inwestycji.

Corporate governance wykracza poza analizę zasad nadzoru i zarządzania właścicielskiego ustalane przez teorię praw własności i teorię agencji. Przedmiotem zainteresowania tej teorii są zarówno akcjonariusze jak i interesariusze. Koncepcje „interesariuszy” dotyczą tych podmiotów otoczenia zewnętrznego danego przedsiębiorstwa, które wpływają lub podlegają wpływowi realizowanych przez to przedsiębiorstwo celów. Koncepcje te są szeroko wykorzystywane w zarządzaniu przedsiębiorstwami czy projektami. Nadzór korporacyjny, którego składową wewnętrzną jest nadzór właścicielski, uwzględnia cele interesariuszy i akcjonariuszy oraz oddziaływanie podmiotów otoczenia zewnętrznego np. Instytucji rynku kapitałowego czy związków zawodowych. W szerszym wymiarze instytucje systemu nadzoru korporacyjnego zapewniają spójność tzw. Instytucji pośredniczących na rynkach produktów, rynkach czynników produkcji oraz rynku pośrednictwa finansowego. Spójność rozwiązań wymaga komplementarności instytucji, zarówno w relacji instytucje formalne-instytucje nieformalne, instytucje rynkowe i pozarynkowe czy pomiędzy instytucjami na poszczególnych rynkach.

ROLA ŚCIEŻKI KOORDYNACJI MAKROEKONOMICZNEJ W MODELU AD-AS

Przy odpowiedniej modyfikacji krzywych AD (eliminacja efektów mnożnikowych) i AS (odpowiednie zdefiniowanie funkcji produkcji) można wyprowadzić ścieżkę koordynacji makroekonomicznej, którą określa czynnik instytucjonalny X. Ścieżka ta zawiera możliwe kombinacje produktu i ceny w trakcie dostosowań dynamicznych. Nachylenie tej ścieżki wyraża różne sztywności cen określane przez czynniki instytucjonalne. Pokazuje ona oddziaływanie instytucji formalnych jak i nieformalnych na związki zachodzące między zagregowanym popytem i podażą. Wprowadzenie różnych postaci funkcyjnych ścieżki koordynacji makroekonomicznej, stanowi klucz do rozróżnienia charakterystyk instytucjonalnych poszczególnych krajów.

ŚKM wyraża:

1. Oczekiwanie przedsiębiorstwa co do wpływu wzrostu podaży na produkcje, podaż i cenę

2. Uwarunkowanie decyzji cenowych - na ile ceny są wolne i regulowane. Koszty transakcyjne rosną gdy zmieniają się ceny. Koszty te zniechęcają do zmiany cen.

3. SKM - bariery wejścia i wyjścia na rynek, kwestie kosztów utopionych (sank costs)

4. Sztywność rynku, pozacenowa

5. Oddziaływanie konkurencyjne innych podmiotów

PODZIŁ INSTYTUCJI WG. S. PARETO

1. Associative - współpraca, instytucje jako mechanizm ułatwiający interakcje między różnymi i. O różnych interesach np. Sieci biznesowe, grupy pokrewieństwa

2. Behavioral - zachowanie w stosunku do kogoś, zestandaryzowane zwyczaje społeczne, czyli odzwierciedlenie norm społecznych, np. Zwyczaje, rutyny, artefakty wierzenia, teoria pt. „jak się sprawy mają”,

3. Comitive - oczekujące, stanowiące mądrości obiegowe, instytucje jako modele mentalne, oczekiwania społeczeństwa wobec jednostek, np. Wartości społeczne, kulturowe, przesądy, teoria pt. „jak się sprawy mieć powinny”,

4. Regulative - regulujące,ą intstytucje jako nakazy lub wyłączenia, pisane lub nie pisane reguły gry, państwo jako podmiot gospodarowania stosujący czasem przemoc,

5. Constitutive - konstytucyjny, składowy, wyznaczają ograniczenie społecznych relacji np. Działania zbiorowe firmy, związki język, struktury praw własności

GENEZA INSTYTUCJONALIZMU - UJĘCIE T. VEBLENA I J. COMMONSA.

Wzrost zainteresowania instytucjami można traktować jako „powrót do źródeł” tj. do klasyków teorii ekonomii (A.Smith, D.Ricardo). Termin „ekonomia instytucjonalna”, która wywodzi się od amerykańskiego instytucjonalizmu początku XX wieku. Instytucjonalizm , mimo pewnych cech wspólnych (jak np. potrzeba historycznego kontekstu analiz ekonomicznych, krytyka nadmiernie sformalizowanych modeli, dezaprobata dla podejścia „równowagowego” itd.), ujawnił różnice podejść T. Veblena i J.R. Commonsa.

T. Veblen podkreślał decydującą rolę instytucji nieformalnych (instynkty i nawyki); Szczególnie istotne są relacje między zmianami techniczno-technologicznymi a inercją systemu instytucjonalnego; instytucje mogą zarówno hamować rozwój technik produkcji jak i im sprzyjać - endogeniczna zmiana instytucjonalna. Zajmował się ewolucją (wraz z mechanizmami naturalnej selekcji) i historyczną zmiennością analiz ekonomicznych.

U J.R. Commonsa podstawowe znaczenie mają instytucje formalne, tworzone bardziej odgórnie niż wynikające z oddolnej interakcji podmiotów i jednostek. Pisał o dwóch mechanizmach: „niewidzialnej ręce rynku i widzialnej ręce sądów”. Podkreślał znaczenie społecznych ram dział. gosp.(„collective action“- działania kolektywne). Zjawiska kolektywnej aktywności dotyczą funkcjonowania firm, administracji państwowej, stowarzyszeń, związków zawodowych. Współdziałanie tych podmiotów, np. poprzez kontrakty i transakcje czy powiązania organizacyjne wymaga przejrzystych reguł prawnych. Dużo uwagi przywiązuje do problematyki transakcji i kosztów transakcyjnych, głównie w ujęciu mikroekonomicznym.

Cały dorobek amerykańskiego instytucjonalizmu nie tworzył spójnej, rozwiniętej koncepcji teoretycznej; dał jednak podstawy dla późniejszego rozwoju nowej ekonomii instytucjonalnej.

ISTOTA, ROLA I SPORY DEFINICYJNE WOKÓŁ TERMINU „INSTYTUCJE”.

Współcześnie można raczej mówić o różnych nurtach w ramach ekonomii instytucjonalnej niż o jakiejś jednej, zwartej teorii. To, co te nurty łączy to docenianie wagi instytucji w społecznym procesie gospodarowania. (D.North): „reguły gry w społeczeństwie, czy bardziej formalne, skonstruowane przez ludzi ograniczenia, które kształtują ich wzajemne interakcje. W konsekwencji określają one strukturę bodźców w procesie wymiany gospodarczej, politycznej czy społecznej. Zmiany instytucjonalne kształtują sposób ewolucji społeczeństw w czasie i stanowią klucz do zrozumienia zmian historycznych...”. Dyskusyjne jest zaliczanie organizacji do instytucji. W praktyce organizacje stanowią raczej formę funkcjonowania instytucji; niektóre z organizacji mają tendencję do ich „instytucjonalizacji”, do czego przyczynia się zbiorowe działanie dla osiągania wspólnych celów.

TEORIE W RAMACH NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ I NOWEGO INSTYTUCJONALIZMU.

Nowa ekonomia instytucjonalna nawiązuje do podstawowych kanonów instytucjonalizmu. Zajmuje się kosztami transakcyjnymi, transakcjami, kontraktami. Do istotnych cech nowej ekonomii instytucjonalnej należą: odrzucenie uproszczonej wizji homo economicus, w czym istotną rolę odgrywają pojęcia ograniczonej racjonalności i oportunizmu. Węzłowe znaczenie jako jednostka analizy posiada pojęcie transakcja i odpowiednio korzyści i koszty zawierania transakcji. Przedstawiciele tego nurtu traktują swoje analizy jako uzupełnienie raczej, a nie jako substytut ekonomii głównego nurtu.

Nowa ekonomia instytucjonalna w swym rozwoju wyodrębniła dwa ogólne kierunki badań, jeden rozwijający tradycyjny instytucjonalizm - nowy instytucjonalizm, drugi łączący podejście instytucjonalne z ekonomią neoklasyczną - neoklasyczna ekonomia instytucjonalna (neoinstytucjonalizm). W skład neoinstytucjonalizmu wchodzą takie teorie jak: teoria praw własności i inne teorie własnościowe (np. Teoria wspólnych zasobów common pool resources e. Ostrom, teoria podzielnych praw własności), teoria kontraktów, instytucjonalne teorie przedsiębiorstwa (kontraktualna teoria przedsiębiorstwa, behawioralne i menedżerskie teorie przedsiębiorstwa), teoria kosztów transakcyjnych, teoria agencji (w tym model pryncypała-agenta), teoria corporate governance (w tym koncepcja interesariuszy). Do nowego instytucjonalizmu zaliczyć można cztery grupy teorii

Teorie o charakterze historyczno-ewolucyjnym (teoria d.northa w ramach nowej ekonomii instytucjonalnej określa instytucje jako zestawy:ograniczeń zachowań w postaci zasad i regulacji, procedur służących wykrywaniu odchyleń od zasad i regulacji, moralnych i etycznych norm zachowań; ekonomia instytucjonalno-ewolucyjna np. G.m.hodgson, teorie zmian instytucjonalnych np..koncepcja przyspieszonego uprzemysłowienia r. Nurkse czy koncepcja reform społecznych g. Myrdala); teorie interesów ekonomicznych (teoria interesu publicznego, teoria pogoni za rentą, teoria demokracji downsa -różnica bieżącej użyteczności wyborcy przy wyborze między dwiema partiami: rządzącą a opozycyjną.; teoria grup interesu olsona- teza tej teorii brzmi następująco: grupy społeczne tworzą się w oparciu o określone wspólne interesy. Interesy grupowe są zwykle dobrami wspólnymi, co - zgodnie z teorią dóbr publicznych - implikuje problem tzw. Jeźdźca na gapę (free rider)., teoria biurokracji niskanena mówi że jedną z podstawowych przyczyn rozrostu biurokracji jest asymetria informacji. Urzędy państwowe zazwyczaj nie dysponują samodzielnymi źródłami finansowania i by pozyskać fundusze na realizację swych zadań muszą zwracać się o nie do polityków sprawujących pieczę nad środkami budżetowymi.); teorie podejmowania decyzji kolektywnych (teoria wyboru społecznego-ekonomia dobrobytu, teoria wyboru publicznego,nowa makroekonomia polityczna, ekonomia konstytucjonalna); teorie regulacji (pozytywno-normatywna teoria regulacji, ekonomiczna teoria regulacji, teoria przechwycenia, francuska „szkoła regulacyjna”). Nadal jednak dyskusyjna jest spójność teoretyczna w ramach tych nurtów

Zróżnicowanie ekonomii instytucjonalnej - NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA I NOWY INSTYTUCJONALIZM.

Przedmiotem badań obu kierunków nowej ekonomii instytucjonalnej jest zależność rezultatów gospodarczych od instytucjonalnych warunków zachowań i otoczenia instytucjonalnego.

W NOWYM INSTYTUCJONALIZMIE podkreśla się ewolucyjny charakter rozwoju społeczno-gospodarczego, ważne są interesy zbiorowości (grup, społeczeństwa); podkreśla się rolę grup nacisku; szczególne znaczenie przywiązuje się do rozwiązań prawno-organizacyjnych w ramach przedsiębiorstw, innych podmiotów czy państwa, zaś w ujęciu historyczno-socjologizującym nowego instytucjonalizmu do otoczenia instytucjonalnego podmiotów gospodarczych. W nowej ekonomii instytucjonalnej (głównie w nowym instytucjonalizmie) podkreśla się znaczenie stabilności działań zrutynizowanych i adaptacyjności rozwiązań instytucjonalnych sprawdzonych w przeszłości. Ważna jest przy tym kwestia komplementarności i substytucyjności rozwiązań instytucjonalnych

W NEOINSTYTUCJONALIZMIE uwypukla się potrzebę modelowania na wzór modeli neoklasycznych czy keynesowskich; ujęcie jednostek jako przedsiębiorców (dominujące ujęcie);traktowanie jednostek jako podmiotów godzących interesy indywidualne z interesami wspólnymi zbiorowości; punktem wyjścia są interesy jednostek; podmioty sytemu ekonomicznego kierują się interesem własnym bez odniesień do interesu publicznego. Zachowania zgodne z własnym interesem są zachowaniami racjonalnymi, których celem jest maksymalizacja użyteczności. W dążeniu do tej maksymalizacji należy także uwzględniać czynniki ograniczające tradycyjne rozumienie racjonalności zachowania (kwestia ta różni neoinstytucjonalizm od podejścia neoklasycznego); egzo lub endogeniczności zmiany instytucjonalne są zewnętrzne wobec systemu ekonomicznego.

Analizami wybranych aspektów instytucjonalnych zajmują się również te nurty ekonomii, które nie są zaliczane do „ekonomii instytucjonalnej” jak np. ekonomia schumpeterowska, szkoła neoaustiacka, ekonomia marksowska, ekonomia rozwoju, analiza porównawcza systemów ekonomicznych, ekonomia eksperymentalna i finanse behawioralne.

TEOREMAT COASE'A

Ujmuje wzajemne zależności pomiędzy:a) prawami własności.b) kosztami transakcyjnymi c) efektami zewnętrznymi.

Chodzi o wybór najbardziej efektywnych rozwiązań instytucjonalnych. Rozwiązanie problemów efektów zewnętrznych wymaga dookreślenia praw własności i zapewnienia swobody wymiany tymi prawami miedzy zainteresowanymi podmiotami.

Prawa własności powinny być tak określone aby łatwo można było określić podmiotowość wiązek praw własności. Gdy dobrze zdefiniowane są prawa własności a koszty transakcyjne są zerowe lub niskie bezpośrednie kontakty między podmiotami prowadzą do optymalnych rozwiązań, które zostaną uzyskane niezależnie od wyjściowego rozkładu praw własności. Rynek koryguje wadliwość alokacji praw własności co jest wynikiem asymetrii informacji stron rynkowych transakcji. Gdy koszty transakcyjne są wysokie możliwość osiągnięcia efektywnego porozumienia rynkowego zależy od pierwotnego przypisania praw własności, co jest zadaniem państwa. Państwo może obniżać koszty transakcyjne np. Poprzez standardowe umowy i kontrakty. Dobrowolne negocjacje między podmiotami ( sprawca negatywnych efektów zewnętrznych a podmiot poszkodowany) są warunkiem podstawowym rozwiązywania problemów efektów zewnętrznych. Negocjacje te mogą dać lepsze efekty niż regulacje rządowe i związane z tym zjawiska „ goverment failures”.

Im niższe są koszty transakcyjne prawdopodobieństwo takiego rozwiązania jest większe, a państwo w tym wypadku zapewnia przestrzeganie zawartych kontraktów i umów, a w przypadku ich naruszenia tworzy warunki dla skutecznego dochodzenia praw jednostek.

Słabości rozwiązania Coase'a:

a) problem gapowicza

b) jeśli występują wysokie koszty transakcyjne to większa skłonność do występowania w praktyce innych rozwiązań: np. podatki, subsydia

c) niepewność, zawyżanie opłat

d) im bardziej gospodarka rynkowa, tym większe zastosowanie teorii coase'a

e) błędy prywatyzacji popełnione przez państwo

INSTYTUCJE FORMALNE A INSTYTUCJE NIEFORMALNE. TEORIA ZMIAN INSTYTUCJONALNYCH D. NORTHA.

Analiza systemu instytucjonalnego w skali ogólnogospodarczej jak i w skali danego rynku zawiera analizę trzech wzajemnie się warunkujących elementów:

- zbioru instytucji - organizacji (np. Urzędy pracy, agencje zatrudnienia na rynku pracy, giełdy towarowe czy organizacje pośrednictwa handlowego na rynku towarowym, instytucje pośrednictwa finansowego czy organy nadzoru na rynku finansowym, partie polityczne i wyborcy na rynku politycznym),

- instytucji formalnych (prawo regulujące produkcję i sprzedaż produktów, prawo pracy, prawo energetyczne, prawo wyborcze, prawo finansowe, rozwiązania podatkowe, formy zawieranych umów czy kontraktów itd.),

- instytucji nieformalnych (różne przejawy kapitału społecznego: zaufanie, tworzenie sieci kontaktów, normy zachowań, wzorce kulturowe, zdolności w rozwiązywaniu wspólnych problemów, sposoby postępowań itp.).

W teorii D.Northa zmiany instytucji nieformalnych dokonują się wolniej niż formalnych, co osłabia skuteczność bieżących zmian instytucjonalnych. Zakres stosowania norm i reguł zależy od zgodności charakteru reguł z dominującym w społeczeństwie systemem wartości. Jednocześnie normy zewnętrzne, aby dobrze spełniały funkcje regulacyjne powinny być subiektywnie zinternalizowane przez jednostki i grupy. Jedynie wtedy przepisy prawa mogą przeistoczyć się w bodźce i motywacje działania poszczególnych podmiotów. Zmiana jednych przepisów prawnych wymaga odpowiednich dostosowań innych, co wymaga czasu i ponoszenia określonych kosztów (głównie kosztów przestrzegania norm formalnych i karania za ich pomijanie). Monitorowanie i karanie to domena instytucji państwowych jak i samorządowych. Warunkiem efektywnego funkcjonowania rynków jest spójność systemu norm formalnych, kierunkowej zgodności z nimi norm nieformalnych i skuteczne oraz szybkie egzekwowanie prawa przez instytucje państwowe. W niektórych przypadkach instytucje nieformalne mogą uniemożliwiać skuteczne oddziaływanie instytucji formalnych. Istotna jest także zgodność norm społecznych z normami prawnymi. Degradacja norm społecznych np. W postaci wzrostu przestępstw kradzieży prowadzi do wzrostu kosztów ochrony praw własności i ogranicza wartość przedmiotu własności. Reguły nieformalne podlegające procesom stopniowej instytucjonalizacji przekształcają się z kolei w instytucje formalne. Syntetycznym wyrazem instytucji nieformalnych jest kapitał społeczny (ujęcia putnama czy colemana) w kształtowaniu kapitału społecznego (wzrostu zaufania) można mówić o dwóch efektach: efekcie putnama wyraża się we wzroście zaufania w miarę zwiększania się udziału jednostek i grup w związkach formalnych i nieformalnych oraz różnego rodzaju sieciach współdziałania. Prowadzi to do przełamywania asymetrii informacji i tworzeniu wzorców powtarzalnych zachowań, co ułatwia zawieranie kontraktów i obniża koszty transakcyjne. I efekcie olsona. Efekt olsona to dominacja partykularnych interesów w tworzonych związkach i organizacjach, kapitał społeczny umacniając więzi wewnętrzne przyczynia się do wzrostu sprzeczności między różnymi grupami interesu.

POZIOMY ANALIZ W EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ.

- analizę otoczenia społecznego - instytucji nieformalnych (tradycje, zwyczaje, normy, kultura, religia itd.), rola kapitału społecznego;

- analizę otoczenia instytucjonalnego (reguły konstytucyjno-prawne, prawa własności, polityka i biurokracja, grupy interesu);

- analizę zarządzania w ramach istniejących stosunków własnościowych (struktury zarządzania, kontrakty i umowy);

- analizę mechanizmów alokacji zasobów (mechanizmy rynkowe i polityczne)

teorie o charakterze historyczno-ewolucyjnym i socjologicznym. Dominuje tu podejście całościowe. Podstawową kwestią staje się analiza procesu ewolucji społecznej w określonym kontekście kulturowym. Instytucje charakteryzuje zmienność w ramach pewnych stałych powiązań, określanych niekiedy jako „macierz instytucjonalna”. Zmiany struktur gospodarczych dokonują się stopniowo i mają charakter ciągły. Zanik jednych i tworzenie się nowych instytucji jest wynikiem doboru naturalnego, co podkreśla zwłaszcza ekonomia instytucjonalno-ewolucyjna. Przesłanką zmian instytucjonalnych jest proces poszukiwań rozwiązań lepszych od dotychczasowych. Poszukiwania te dokonują się przy wykorzystaniu nabytych doświadczeń, poziomu kapitału społecznego oraz dominującego systemu wartości. Zmiany instytucjonalne wiążą się z rozpowszechnianiem innowacji w gospodarce. Nie da się także wyjaśnić zachowań całego układu społeczno-gospodarczego jedynie poprzez zachowania jednostek; grupy jednostek ujawniają cechy niebędące prostą sumą cech jednostek. Przedmiotem analiz teorii jest „gospodarujące społeczeństwo rynkowe”.

Drugi poziom to głównie ekonomia praw własności i teorie regulacji. Tu jest też miejsce na usytuowanie państwa w gospodarce, wzajemne relacje państwo-rynek czy relacje sektor publiczny-sektor prywatny. Decydujące znaczenie ma rola norm konstytucyjnych.

Na trzecim poziomie mamy do czynienia zwłaszcza z teorią kosztów transakcyjnych i teoriami kontraktów. Tu tez jest miejsce dla teorii nadzoru korporacyjnego.

Czwarty poziom dotyczący wyborów alokacyjnych najsilniej uwidacznia się w teorii agencji. Tu tez jest pole dla takich kierunków ekonomii jak np. teoria wyboru publicznego czy ekonomia dobrobytu. Im niższy poziom rozważań, tym większa potrzeba modelowania (w tradycji ekonomii głównego nurtu) analizowanych procesów i zjawisk.

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA. CORPORATE GOVERNANCE.

Corporate governance to system powiązań danego podmiotu z jednostkami otoczenia zewnętrznego (na rynku jak i poza rynkiem) oraz społeczna organizacja przedsiębiorstwa. Konkretny system corporate governance zależy od: rozwiązań prawno-regulacyjnych, struktur praw własności, rodzaju i zasad nadzoru właścicielskiego oraz presji społecznej. Teoria władania korporacyjnego przedmiotem zainteresowania tej teorii są zarówno akcjonariusze jak i interesariusze. Koncepcje „interesariuszy” dotyczą tych podmiotów otoczenia zew danego przedsiębiorstwa, które wpływają lub podlegają wpływowi realizowanych przez to przedsiębiorstwo celów. Nadzór korporacyjny, którego składową wewnętrzną jest nadzór właścicielski, uwzględnia cele interesariuszy i akcjonariuszy oraz oddziaływanie podmiotów otoczenia zew. W szerszym wymiarze instytucje systemu nadzoru korporacyjnego zapewniają spójność tzw. instytucji pośredniczących na rynkach produktów, rynkach czynników produkcji oraz rynku pośrednictwa finansowego.

TEORIA PRZECHWYCENIA (CAPTURE THEORY)

analizuje się problem „przechwytywania” przez różne grupy interesów urzędów regulacyjnych. Grupy interesu starają się wpływać na politykę urzędów oraz dążą do odpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej. Przechwycenie urzędu zapobiega realizacji własnych interesów biurokratów. W takim ujęciu polityka regulacyjna realizowana jest nie tyle w interesie publicznym, co w interesie podmiotów danego sektora. Podmioty te są szczególnie zainteresowane barierami wejścia tworzonymi przez urzędy regulacyjne oraz odpowiednio wyższymi cenami regulowanych dóbr czy usług. Ma miejsce stała presja na decyzje legislacyjne. Ciągle otwartym zagadnieniem pozostaje rola państwa w gospodarce.

SYSTEM INSTYTUCJONALNY RYNKU PRACY

Na podmioty systemu instytucjonalno-organizacyjnego rynku pracy w Polsce składają się: publiczne służby zatrudnienia (głównie wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy), agencje zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe, instytucje partnerstwa lokalnego oraz instytucje dialogu społecznego. Trzeba też wspomnieć o sądownictwie pracy, gdzie sądy pracy rozstrzygają spory między pracodawcami i pracobiorcami. Wsparcia finansowego instytucjom rynku pracy udziela Fundusz Pracy. Instytucje te są tym skuteczniejsze na rynku pracy, im ściślej ze sobą współdziałają i nawzajem się uzupełniają. Mają one głównie wpływ na jakość i szybkość przepływu informacji na rynku pracy, który to przepływ poprzedza dostosowywania popytowo-podażowe. Przepływom informacji i dostosowywaniom rynkowym powinny towarzyszyć możliwie niskie koszty transakcyjne.

Podstawową instytucją-organizacją rynku pracy są urzędy pracy. Identyfikacja różnych grup bezrobotnych umożliwia koncentrację pracy urzędów i innych instytucji rynku pracy na kontaktach z rzeczywiście bezrobotnymi i pragnącymi podjąć pracę.

Dla większej skuteczności w poszukiwaniach pracy przydatne mogą być komercyjne agencje zatrudnienia takie jak np. agencje pośrednictwa pracy, agencje doradztwa personalnego, agencje poradnictwa zawodowego i agencje pracy tymczasowej. Istotne zadania mają tu: Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe czy instytucje partnerstwa lokalnego.

Ważne miejsce w systemie instytucjonalnym rynku pracy zajmują instytucje dialogu społecznego. Do najważniejszych instytucji zaliczyć należy: rady zatrudnienia (na szczeblu centralnym, wojewódzkim i powiatowym), związki zawodowe, związki pracodawców, organizacje zrzeszające bezrobotnych, organizacje pozarządowe współpracujące z publicznymi służbami zatrudnienia. Specyficzna instytucją dialogu społecznego stanowi Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych oraz wojewódzkie komisje dialogu społecznego. Stanowi to instytucjonalną formę współpracy państwa z innymi podmiotami, głównie partnerami społecznymi.

AKTYWNA I PASYWNA POLITYKA RYNKU PRACY

Aktywna polityka rynku pracy to polityka ukierunkowana na aktywizację bezrobotnych i zwiększenie motywacji w poszukiwaniu pracy oraz stałym podnoszeniu kwalifikacji. O ile pasywna polityka dotyczy poprawy sytuacji bezrobotnych, o tyle aktywna polityka na pierwszy plan wysuwa kwestię wzrostu zatrudnienia. Aktywne instrumenty głównie ukierunkowane są na zachęcenie bezrobotnych do podejmowania pracy i powrotu do zasobu pracujących. Oznacza to podejmowanie działań na rzecz zwiększenia stopnia aktywności zawodowej. Wpływ aktywnej polityki na zatrudnienie i bezrobocie ma charakter bezpośredni i pośredni, co teoretycznie można przedstawić w modelu Layarda-Nickella.

Efektywność aktywnej polityki rynku pracy zależy od spójności z polityką pasywną, właściwy dobór narzędzi do celów i skojarzenie polityki z fazą cyklu koniunkturalnego.

Pasywna polityka (w formie różnych świadczeń i zasiłków) to polityka o charakterze socjalnym zabezpieczającym podstawowe potrzeby bezrobotnych. Pasywne instrumenty polityki rynku pracy służą raczej utrwalaniu istniejącej sytuacji i mają na celu ochronę sytuacji bezrobotnych. Polityka pasywna powinna być traktowana jako przejściowa forma wsparcia bezrobotnych. Większość wydatków o charakterze pasywnym to wydatki na wypłatę zasiłków dla osób bezrobotnych będących raczej następstwem niż przyczyną utrzymywania się relatywnie wysokiego bezrobocia.

PRAWO PRACY I JEGO RESTRYKCYJNOŚĆ - WSKAŹNIKI EPL

ma na celu regulowanie stosunków pracy, wskazanie na zakres i charakter uprawnień oraz obowiązków pracodawców i pracobiorców. Ono też określa warunki pracy i płacy, co dotyczy zarówno pracy na czas określony jak i na czas nieokreślony. Prawo pracy wpływa na kształtowanie się wielkości zatrudnienia i bezrobocia poprzez wpływ na koszty pracy oraz na sposoby wzajemnych dostosowań podażowo-popytowych na rynku pracy. Prawo to znajduje wyraz w zapisach konstytucyjnych, kodeksach pracy i innych przepisach prawnych. Elastyczność prawa pracy to dostosowywanie przepisów prawnych do potrzeb podmiotów występujących na rynku pracy. Elastyczne prawo pracy pozwala na prostsze i tańsze sposoby zawierania kontraktów pracy, ich przestrzegania i rozwiązywania. Ułatwia także znalezienie pracy przez osoby o relatywnie gorszej pozycji na rynku pracy i obciążone innymi obowiązkami

Ochrona zatrudnienia (EPL) wskaźnik Employment Protection Legislation, EPL. Wskaźnik ten uwzględnia zarówno pracowników zatrudnionych na stałe, jak i na czas określony. Wskaźnik EPL zawiera różne elementy składowe, bardziej lub mniej wymierne w trzech podstawowych grupach: pracy stałej, pracy okresowej i zwolnień grupowych. W zakresie pracy na czas nieokreślony bierze się pod uwagę takie elementy jak: długość okresu wypowiedzenia, uzasadnienie przyczyn wypowiedzeń, konsultacje z organizacjami związkowymi, zawiadamianie urzędów pracy o planowanych zwolnieniach, definicja zwolnienia nieuzasadnionego, okres próbny, przywrócenie do pracy czy obowiązek odpraw.

Przyjmuje on wartości graniczne od 0 do 6, przy czym kraje o bardzo elastycznych regulacjach dotyczących zatrudnienia osiągają wskaźnik w przedziale 0-1. Zbyt duży wskaźnik EPL (powyżej 4) oznacza nadmierną ochronę pracowników, mogących mieć trudności ze znalezieniem nowej pracy w wyniku np. restrukturyzacji zatrudnienia. Im wyższy wskaźnik tym większa restrykcyjność prawa pracy.

Zmniejszanie się tych wskaźników oznacza postępującą deregulację rynku pracy.Siła oddziaływania wskaźników EPL na koszty pracy i produktywność pracy jest zróżnicowana w zależności od struktury gospodarczej i udziału w niej różnej wielkości przedsiębiorstw, rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej czy sytuacji ekonomiczno-finansowej firm. Im bardziej dominują w tej strukturze przedsiębiorstwa duże, należące do gałęzi gospodarki o niskim stopniu przetworzenia produkcji, tym większa ochrona miejsc pracy i tym wyższe koszty ich zmniejszania w postaci odpraw. Regulacje prawne dotyczące ochrony zatrudnienia dotyczą zarówno pracodawców jak i pracobiorców. Regulacje te stwarzają pracownikom odpowiednie warunki pracy (bezpieczeństwo, czas, normy) jak i zabezpieczenia na wypadek konieczności restrukturyzacji zatrudnienia. Obowiązek informowania pracowników o planowanych redukcjach zatrudnienia pozwala pracownikom na poszukiwanie nowej pracy w trakcie zatrudnienia. Informacje te powinny być dostarczone z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym. Dla pracodawców regulacje te wprowadzają, np.. obowiązek okresowych zmian stanowisk pracy dla odpowiednio kwalifikowanych pracowników czy konieczność współpracy ze związkami zawodowymi lub urzędami pracy w celu względnej stabilizacji zatrudnienia i związania pracowników z danym przedsiębiorstwem.

Zbyt duża ochrona zatrudnienia powoduje wzrost kosztów ponoszonych przez pracodawców na wynagrodzenia pracownicze oraz wydłużanie się okresów przeprowadzania zwolnień. Pracodawcy starają się przenosić te koszty na pracowników poprzez odpowiednie dostosowania płacowe. Im skuteczniejsze dostosowania, tym mniejsza groźba wzrostu bezrobocia. To przerzucanie kosztów zależne jest od sytuacji na rynku pracy i elastyczności podaży pracy względem płac. Przy braku możliwości odpowiednich dostosowań płacowych spada popyt na pracę. Polityka ochrony zatrudnienia może nadmiernie usztywniać warunki pracy i płacy oraz prowadzić do nieefektywnych zmian struktury zatrudnienia.

Wzrost restrykcyjności prawa pracy generalnie ogranicza przepływy między zasobami pracujących, nieaktywnych zawodowo i bezrobotnych. Restrykcyjne przepisy prawne ochrony zatrudnienia powodują w krótkim okresie zmniejszenie dopływu do bezrobocia, gdyż w pewnym zakresie chronią zatrudnionych przed zwolnieniem z pracy. Przepisy te wpływają też na zachowania pracodawców usztywniając ich postępowanie i zmniejszają przepływ bezrobocia do zasobu pracy.

PŁACA MINIMALNA JAKO KOTWICA FISKALNA.

Instytucja płacy minimalnej ma na celu zwiększenie atrakcyjności prac niskopłatnych oraz spełnia również funkcje redystrybucyjne. Usztywnia ona jednak zarówno popyt jak i podaż pracy; choć oddziaływanie np. na podaż pracy jest większe wraz ze wzrostem klina podatkowego.

Podstawową kwestią pozostaje wysokość płacy minimalnej; przy niskich płacach negatywne jej skutki nie są duże i dotyczą głównie nowo zatrudnianych pracowników. Konsekwencje zmian wysokości tej płacy zależą od elastyczności popytu na pracę i zakresu występowania gospodarki nieformalnej.

Płaca minimalna pełni też rolę tzw. kotwicy fiskalnej w warunkach dużego udziału gospodarki nieformalnej. Częste są wtedy sytuacje jednoczesnego występowania transakcji formalnych i rzeczywistych. Ma to miejsce w sytuacji podpisywania formalnych umów o pracę na warunkach płacy minimalnej i wypłacania wyższego faktycznego wynagrodzenia. Obniża to koszty pracy pracodawcy, lecz jednocześnie pozbawia pracowników składek emerytalnych. Pracownicy aprobują jednak tego rodzaju propozycje obawiając się bezrobocia. Obniżenie płacy minimalnej mogłoby zaś skutkować obniżeniem wynagrodzeń w umowach o pracę. Zmniejszeniu mogłyby ulec wpływy z podatku dochodowego oraz składki na ZUS. Pogorszeniu uległaby sytuacja budżetowa. Rozmiary zatrudnienia nie uległyby z tego powodu zmianom. Spory rządu i związków zawodowych na tle wysokości i ewentualnego różnicowania płacy minimalnej mają często charakter pozorny, nastawiony na użytek opinii publicznej i cele polityczne. Związki zawodowe są silne w tych obszarach gospodarki, gdzie pracownicy zarabiają więcej niż płace minimalne

RYNEK PRACY A SYSTEM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO.

Konstrukcja systemu zabezpieczenia społecznego w ogóle i na wypadek utraty pracy stanowi jeden z ważniejszych czynników instytucjonalnych oddziaływujących na rynek pracy. W praktyce dostęp do świadczeń stał się łatwiejszy niż dostęp do pracy. Rozbudowany system świadczeń socjalnych, realizowanych w warunkach asymetrii informacji, prowadzi do zjawisk negatywnej selekcji (przyrostu osób uzależnionych od świadczeń) oraz zjawisk pokusy nadużycia (nie opłaca się wychodzić z grona świadczeniobiorców). Podjęcie pracy i otrzymywanie dochodów z tytułu płac pozbawia, bowiem udziału w różnych programach pomocy społecznej. Większe transfery socjalne to mniejsze możliwości opłacania pracy. Nie sprzyja to, zatem aktywnemu poszukiwaniu pracy. Z kolei pewność otrzymania transferu nie motywuje do wzrostu intensywności w poszukiwaniu pracy, zwłaszcza pracy nisko opłacanej. Powoduje to również korzystanie ze świadczeń osób, które nie były zagrożone utratą pracy. Jednocześnie koszty transferów socjalnych są trudne do ograniczenia z uwagi na ich charakter długookresowych zobowiązań.

Różnego rodzaju transfery socjalne oddziaływują na stronę podażową rynku pracy, szczególnie na decyzje osób w wieku przedemerytalnym. Do najważniejszych transferów tego rodzaju zaliczyć należy: renty inwalidzkie czy renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne, zasiłki i świadczenia przedemerytalne oraz wcześniejsze emerytury. Transfery te oddziaływały na różne grupy pracownicze z różną siłą w poszczególnych okresach transformacji, choć trudno jest uchwycić związek danego świadczenia z decyzjami gospodarstw domowych, co do podaży pracy. Względnej stabilności napływu osób do systemu zabezpieczenia towarzyszyło zjawisko substytucji jednych świadczeń przez drugie. Odbywa się to w ramach dwóch systemów organizacyjno-prawnych: Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

Podstawowym elementem zabezpieczenia społecznego są świadczenia emerytalne, wiążące się głównie z okresem pracy, płaconymi składkami, wysokością wynagrodzeń (przy istnieniu różnych ograniczeń). Ma tu też miejsce proces przechodzenia na emerytury przed osiągnięciem wieku emerytalnego. W Polsce miało miejsce masowe przechodzenie na wcześniejsze emerytury, co sztucznie ograniczało rozmiary bezrobocia, lecz równocześnie spowodowało duży wzrost świadczeń społecznych. Tego typu rozwiązania miały też zwalniać miejsca dla wyżu demograficznego wchodzącego na rynek pracy. Inna jednak była struktura likwidowanych i nowotworzonych miejsc pracy. Przewaga miejsc likwidowanych w stosunku do nowych miejsc pracy oznaczała stałe pogarszanie relacji osób zatrudnionych do osób pobierających świadczenia. Podobny skutek ma instytucja czasowych zasiłków przedemerytalnych, dla osób o odpowiednim stażu pracy i wieku a jednocześnie zagrożonych bezrobociem. Świadczenia przedemerytalne przysługują również bezrobotnym, co odróżnia je od wcześniejszych emerytur. Sprzyjają one wycofywaniu bezrobotnych z rynku pracy.

Na zmniejszenie podaży pracy wpływa także duży udział rent z tytułu niezdolności do pracy oraz rent rodzinnych. Duża część tych rent została przyznana na czas nieokreślony, co ogranicza pole możliwych działań racjonalizujących np. okresową weryfikację rent. Uporządkowania wymaga także system orzecznictwa o niezdolności do pracy (np. wyznaczanie lekarzy przez ZUS). W Polsce renty traktowano niekiedy jak wcześniejsze emerytury, co oznacza preferencje dla socjalnej a nie ubezpieczeniowej funkcji rent. Brak koordynacji poczynań poszczególnych instytucji działających w wyżej wymienionych obszarach nie sprzyja aktywizacji zawodowej bezrobotnych.

Systemy zabezpieczeń na wypadek utraty pracy przewidują zarówno pomoc społeczną dla bezrobotnych jak i wypłacanie zasiłków. W większości krajów unijnych istnieje ubezpieczenie od bezrobocia, gdzie składki płacą pracownicy i pracodawcy lub w określonych proporcjach oba podmioty. W Polsce brak takich rozwiązań. Zasiłki dla bezrobotnych wypłacane są ze środków pochodzących z obowiązkowych składek na Fundusz Pracy, które uiszczają pracodawcy. Braki finansowe uzupełniane są wydatkami budżetowymi.

Wpływ zasiłków na zatrudnienie i bezrobocie można omawiać poprzez cztery grupy problemów: poziom zasiłków, okres ich pobierania, sposób finansowania i dostępność do świadczeń. Prawo do uzyskiwania zasiłków w większości krajów UE zależy od okresu ubezpieczeń przed utratą pracy. Wysokość zasiłków, zróżnicowana między krajami, generalnie zależy od wysokości płaconych składek lub uzyskiwanych wynagrodzeń i pozostaje w określonej relacji do przeciętnego wynagrodzenia. Istotna jest także gotowość bezrobotnych do podjęcia oferowanej pracy. W Polsce wielkość zasiłków zależy od okresu świadczonej pracy (wraz z okresami dodatkowymi typu korzystanie z pomocy społecznej, urlopy bezpłatne) przy pominięciu wysokości wynagrodzeń. Aktualnie zasiłki podlegają waloryzacji i pewnemu zróżnicowaniu. Okresy płacenia zasiłków zależą od terytorialnie zróżnicowanych stóp bezrobocia. W niektórych krajach o systemie składkowym brak jest ograniczeń w pobieraniu zasiłków. Zasiłki płacone w dłuższym czasie sprzyjają bezrobociu długookresowemu.

Wysokie i łatwo dostępne zasiłki nie sprzyjają wzrostowi dopasowań na rynku pracy. Hojne systemy zasiłków dla bezrobotnych wpływają na bezrobocie poprzez dwa mechanizmy. Po pierwsze zmniejszają obawy przed bezrobociem i bezpośrednio zwiększają nacisk na płace ze strony pracowników (np. poprzez związki zawodowe). Po drugie osłabiają motywacje w poszukiwaniach pracy oraz zwiększają wymagania, co do wyboru oferowanych miejsc pracy. Podnoszą poziom płacy progowej. Trzeba tu jednak zauważyć, iż prawo do otrzymywania zasiłku wymaga uprzednio świadczonej pracy, co skłania do poszukiwań pracy i zatrudniania.

Hojne systemy zasiłków dla bezrobotnych, tak jak np. w krajach skandynawskich, wymagają równoczesnego rozwijania aktywnej polityki rynku pracy. Oferowanie zasiłków powinno iść w parze z formami aktywizacji zawodowej bezrobotnych. Do analiz porównawczych wykorzystać można, tzw. współczynnik czy stopę zastąpienia świadczeń, rozumiany(ą) jako relacja wysokości zasiłku dla bezrobotnych do wynagrodzenia za pracę w okresie poprzedzającym bezrobocie. Im wyższa stopa zastąpienia i im dłuższe okresy pobierania zasiłków tym większe prawdopodobieństwo wyższej stopy bezrobocia. W niektórych krajach (np. w krajach skandynawskich) wysoka wartość wskaźnika zastąpienia idzie w parze z krótkim okresem przyznawania zasiłków.

INSTYTUCJE RYNKU PRACY A KRZYWA BEVERIDGE'A.

W danym segmencie rynku pracy syntetyczną miarą efektywności istniejących instytucji może być przesunięcie krzywej Beveridge'a bliżej początku układu współrzędnych, co oznacza zwiększenie skali efektywnych kojarzeń zatrudnienia. Oznacza to lepsze dopasowanie wolnych miejsc pracy do zbioru bezrobotnych. Decydująca jest tu rola instytucji takich jak: organizacje funkcjonujące na rynku pracy np. agencje pośrednictwa pracy, prawo pracy - w tym nowe formy zatrudniania pracowników, rola związków zawodowych, system negocjacji płacowych, polityka państwa wobec rynku pracy, system edukacji permanentnej czy instytucje nieformalne jak np. postawy bezrobotnych, motywacje pracodawców, istniejące zwyczaje, stosunek pracujących do bezrobotnych itp.

BEZROBOCIE DOBROWOLNE A PRZYMUSOWE. BEZROBOCIE INSTYTUCJONALNE.

Bezrobocie przymusowe występuje wtedy kiedy pracownik jest chętny podjąć prace za obowiązującą na rynku stawkę płacy, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia.

Bezrobocie przymusowe pojawia się wtedy, gdy popyt na pracę jest mniejszy niż podaż pracy. Bezrobocie dobrowolne dotyczy sytuacji, w której osoba bezrobotna nie akceptuje oferowanej jej pracy, płacy albo warunków i okoliczności zatrudnienia. Decyzja bezrobotnego zależy od porównania kosztów i korzyści związanych z zatrudnieniem i bezrobociem.

Efektywny system instytucjonalny wymaga spójnego układu instytucji zwiększających stopień adaptacji systemu ekonomicznego jako całości. Efektywność zmian instytucjonalnych na rynku pracy wyraża się głównie poprzez lepsze relacje między pracodawcami a pracobiorcami. Niesprawne instytucje mogą powodować wzrost bezrobocia o komponent bezrobocia instytucjonalnego. Rolą instytucji rynku pracy jest ograniczanie zjawisk towarzyszących asymetrii informacji a jednocześnie niepowodujących wzrostu kosztów transakcyjnych. Instytucje te mają też wpływ na elastyczność rynku pracy, wyrażającą się w umiejętnym dostosowywaniu się do szoków podażowych czy popytowych. Ta umiejętność dostosowywania się zwiększa z kolei sprawność funkcjonowania rynku pracy

System instytucjonalny i jego wyznaczniki.

KOMPLEMENTARNY CHARAKTER INSTYTUCJI oznacza wzajemne uzależnienie danej instytucji od innych o charakterze sprzężeń zwrotnych. Tworzy się swoistego rodzaju matryca instytucjonalna o różnego rodzaju więziach i współzależnościach oraz przepływach dóbr, pieniądza i informacji. Matryca ta to zbiór bazowych instytucji ukształtowanych w procesie historycznym. Powstawanie nowych instytucji nie zmienia istoty matrycy, wzbogacając jej spójność. Nowe instytucje po przekroczeniu „masy krytycznej” tworzą trwałe elementy macierzy instytucjonalnej. Instytucje bazowe regulują funkcjonowanie i rozwój całego systemu ekonomicznego i społeczno-politycznego (Stankiewicz W., 2005, s.40-41). Współzależności instytucjonalne dotyczą także proporcji między zakresem transakcji zawieranych na rynkach, w ramach przedsiębiorstw i w ramach koordynacyjnej funkcji państwa. Istotne są także współzależności między rynkami. Z badań wynika np., iż zmniejszeniu bezrobocia sprzyja wyższy stopień konkurencji produktów na rynku dóbr (Layard R., Nickell S., Jackman R.,1991). Instytucje rynku kapitałowego umożliwiają z kolei nadzór właścicielski nad menedżerami przy niskich kosztach transakcyjnych (kosztach monitorowania) i zobiektywizowanych kryteriach oceny ich pracy. Ułatwia to także lepsze funkcjonowanie menedżerskiego rynku pracy.

Różnice kulturowe, odmienne uwarunkowania geograficzno-klimatyczne jak i uzyskane doświadczenia historyczne powodują, iż nadal mamy do czynienia z różnymi systemami gospodarki rynkowej o odmiennych rozwiązaniach instytucjonalnych jak np.: system społecznej gospodarki rynkowej (np. system gospodarki niemieckiej), system liberalnej gospodarki wolnorynkowej (np. system gospodarki USA), system azjatycki (np. system gospodarki Japonii) czy system skandynawski. Do bardziej szczególowych cech różnicujących poszczególne systemy instytucjonalne gospodarki rynkowej zaliczyć można: typ organizacji, dominujące struktury zarządcze, instytucje poszczególnych rynków, formy zawieranych kontraktów, stanowienie i ochrona praw własności, podstawowe normy współżycia społecznego czy charakter państwa (Aoki M., 2001, s.379). Analiza tych cech pozwala wydzielić pewne typy systemów instytucjonalnych krajów o zbliżonym poziomie rozwoju - systemy krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej i systemy krajów rozwijającej się gospodarki rynkowej. Specyficzne rozwiązania cechują kraje latynoamerykańskie czy gospodarkę chińską. Kraje transformacji rynkowej czy kraje o gospodarce rynkowej na niższym poziomie rozwoju jak np. Polska posiadają własne rozwiązania instytucjonalne; nawiązujące do modeli krajów o wyżej rozwiniętej gospodarce rynkowej.

1. Endogeniczny i egzogeniczny charakter instytucji.

W teorii ekonomii następuje zwrot w kierunku coraz silniejszego uwzględniania czynników i uwarunkowań instytucjonalnych dla wzrostu i rozwoju gospodarczego (Matthews R.C., 1986, s.903-918). Trzeba także zauważyć, iż sam rozwój wymaga pewnych instytucji. Lepsze instytucje służą rozwojowi, choć jednocześnie wyższy poziom rozwoju sprzyja lepszym instytucjom. M. Olson uważa, iż podstawowe różnice w poziomie rozwoju między krajami da się wyjaśnić poprzez różnice w charakterze i jakości instytucji oraz w typie prowadzonej polityki gospodarczej (Olson M.,1996). Rozwojowi gospodarczemu służy również dochodzenie do optymalnych relacji między zakresem instytucji rynkowych i państwowych. Instytucje w coraz większym stopniu stają się endogenicznym czynnikiem procesów rozwojowych. Ich powstawanie i rozwój zależą od potrzeb podmiotów gospodarczych i ich współdziałania; nie są zaś wyrazem reakcji dostosowawczej na instytucje narzucane przez państwo odgórnie i nie zawsze odpowiadające potrzebom społecznym. Zmianom instytucjonalnym sprzyja zarówno innowacyjna działalność przedsiębiorców jak i gromadzenie doświadczeń uzyskiwanych z realizowanych kontraktów. Z doświadczeń wynika konieczność ewentualnych zmian, które są możliwe w ramach istniejących rozwiązań prawnych. Zmiany prawa wymagają już ingerencji zewnętrznej w postaci regulacji państwa. Tego rodzaju zmiana instytucjonalna ma charakter egzogeniczny. To wzajemne przeplatanie czynników instytucjonalnych o charakterze endo i egzogenicznym stanowi podstawę instytucjonalnych uwarunkowań rozwoju. Ma to szczególne duże znaczenie w sytuacji szoków gospodarczych i ich asymetrycznego charakteru. Większy konstruktywizm instytucjonalny charakteryzuje też kraje transformacji, gdzie wiele instytucji formalnych (głównie regulacji prawnych i instytucji-organizacji) zostało wdrożonych przez decyzje władz centralnych. Sama transformacja gospodarcza w jej początkach jest bardziej zamysłem konstruktywistycznym niż procesem oddolnych przemian, choć z czasem ulega to zmianie. Konstruktywizm początkowych lat transformacji to powstawanie wielu nowych instytucji, co oznacza tworzenie sektora transakcyjnego w gospodarce i nieunikniony z tego tytułu wzrost kosztów transakcyjnych. Gromadzone w tym okresie doświadczenia oraz potrzeby podmiotów gospodarczych funkcjonujących na poszczególnych rynkach wskazują na dalszą ewolucję instytucji, gdzie dokonywane wybory w coraz większym stopniu mają charakter oddolny i opierają się o kryteria ekonomicznej efektywności - w tym na oszczędzaniu sumy kosztów produkcji i kosztów transakcyjnych. Ewolucja instytucji ma pewne naturalne granice poprawy jakości w miarę przybliżania się do „wzorcowych rozwiązań modelowych”. Rozwiązania te nie mają jednak charakteru uniwersalnego; zawsze powinny być odnoszone do konkretnych warunków czasu i miejsca.

D. Rodrik formułuje cztery tezy dotyczące związków instytucji i rozwoju: a) z instytucji wynikają bodźce zachowań (głównie bodźce rynkowe), które są kluczowe dla rozwoju, b) bodźce powinny być osadzone na silnych instytucjach społecznych, c) gospodarka rynkowa może być oparta o różne systemy instytucjonalne, adekwatne dla danych warunków miejsca i czasu, d) sukces ekonomiczny zależy od umiejętnego dopasowania zmian (reform) do istniejącego potencjału instytucjonalnego (Rodrik D., cyt. za Wojtyna A. 2002, s.4). Powyższe tezy należy powiązać z czterema poziomami funkcjonowania systemu instytucjonalnego: poziomu mechanizmów alokacji zasobów, poziomu organizacji i zarządzania, poziomu otoczenia instytucjonalnego oraz poziomu otoczenia społecznego (Williamson O.E., 2000, s.595-613). Poziomy te wiążą się z horyzontem czasowym analiz. Zmiany w otoczeniu społecznym (zmiany instytucji nieformalnych) zachodzą powoli i w długim okresie - 2-3 pokoleń. Zmiany w prawach własności i formach nadzoru korporacyjnego (podstawowe elementy otoczenia instytucjonalnego) także wymagają czasu, choć krótszego niż zmiany w otoczeniu społecznym. Jeszcze krótszy jest horyzont czasowy zmian poziomu organizacji i zarządzania, co głównie dotyczy formy i sposobu zawierania kontraktów w gospodarce. Na bieżąco zaś następują zmiany w instytucjach rynkowych jako niezbędnych elementów mechanizmu alokacji zasobów.

FUNKCJA PRODUKCJI KREMERA - JAKOŚĆ INSTYTUCJI.

Jego teoria najsłabszego ogniwa jest, w pewnym sensie próbą wewnętrznego zróżnicowania kapitału ludzkiego. Model Kremera oparty został na niestandardowej funkcji produkcji- „o-ring”. Zasadniczym założeniem przyjętym w rozważaniach jest brak możliwości zastąpienia jakości ilością. W rzeczywistym świecie niektóre procesy produkcyjne nie pozwalają na swobodną wymianę jakości w ilość i odwrotnie. Model Kremera zakłada, że proces produkcyjny składa się z zadań, z których każde musi być wykonane przez jednego pracownika posiadającego pewne umiejętności. Ściślej definiując tę wielkość, będzie prawdopodobieństwem wykonania zadania bezbłędnie. To założenie wiąże się z jeszcze jednym faktem, mianowicie cały złożony cykl produkcyjny doprowadzi do powstania pełnowartościowego produktu tylko wówczas, gdy żaden z wykonawców nie zawiedzie. Model Kremera wyjaśnia, między innymi przyczyny występowania ogromnych różnic w dochodach per capita na świecie, przyczyny występowania barier przepływu kapitału z krajów biednych do bogatych oraz jest zgodny z wieloma faktami stylizowanymi, związanymi z rozwojem gospodarczym i rynkiem pracy.

W nowoczesnych sektorach gospodarki, w których kluczowym warunkiem sukcesu jest niezawodność i jakość i które zatem charakteryzuje wysoka komplementarność czynników produkcji oraz rozwiązań instytucjonalnych, spełnienie warunku jednoczesnej, wysokiej jakości wszystkich tych czynników i instytucji jest tym mniej prawdopodobne im wyższy poziom niedorozwoju. Teoria pierścienia uszczelniającego Kremera sygnalizuje przy tym, że stan niedorozwoju ma wszelkie cechy stanu reprodukującego się. Uzyskanie przewagi ekonomicznej przez niektóre kraje uruchamia bowiem mechanizmy dodatniego sprzężenia zwrotnego, które segregują zasoby pracy w układzie międzynarodowym w sposób utrwalający lub nawet pogłębiający tę przewagę.

2. Polityka instytucjonalna państwa.

Państwo jako organizacja-instytucja łączy w sobie cechy instytucji ekonomicznej i politycznej. Jakość instytucji państwowych warunkuje pobudzenie procesów rozwoju. To w jego kompetencji znajduje się dookreślanie praw własności jak też prowadzenie polityki gospodarczej i instytucjonalnej. Dla właściwego powiązania bieżącej polityki gospodarczej z długookresową polityką instytucjonalną duże znaczenie ma wiarygodność ekip rządzących i ich siła polityczna, wyrażająca się np. skalą społecznego poparcia. Znajduje to wyraz w jakości rządzenia (governance).

Polityka instytucjonalna wyraża się głównie w tworzeniu instytucji niezbędnych dla utrzymania długookresowej równowagi instytucjonalnej w zmiennych warunkach gospodarowania. Podstawowe znaczenie ma tu system prawny z wiodącą rola norm konstytucyjnych. Trwałość rozwiązań konstytucyjnych chroni jednostki i podmioty przed nadmierną ingerencją państwa. Jednocześnie sięganie po stałe reguły np. zapisy prawne o dopuszczalnych udziałach długu publicznego i deficytu budżetowego w PKB czy określenie zasad polityki monetarnej (np. reguła Taylora) ogranicza możliwości prowadzenia polityki dynamicznej niespójności tj. podejmowanie decyzji niezgodnych z wcześniej ustalonymi zasadami. Dynamiczna niespójność uniemożliwia skuteczność polityki dyskrecjonalnej. Sprawne instytucje umożliwiają szybszą absorpcję szoków i powrót gospodarki na ścieżkę wzrostu zrównoważonego. Polityce instytucjonalnej sprzyja rosnąca rola stałych reguł gospodarowania w polityce monetarnej i fiskalnej kosztem polityki dyskrecjonalnej.

Dynamiczną niespójność może ograniczać delegowanie części zadań polityki gospodarczej państwa na rzecz niezależnych instytucji np. Rady Polityki Fiskalnej (na wzór RPP). Podstawową trudnością dla tego typu rozwiązań instytucjonalnych jest możliwość utraty przez rząd kontroli politycznej nad finansami publicznymi i przekazanie istotnych uprawnień władczych instytucjom nie mających „legitymacji wyborczej”.

Polityka instytucjonalna to jednoczesne tworzenie warunków dla „zdrowej” konkurencji podmiotów na rynkach jak i tworzenie instytucji sprzyjających kooperacji bez praktyk monopolistycznych jak np. odpowiednie urzędy regulacyjne i systemy nadzoru (w tym nadzoru finansowego). Jednym z podstawowych zadań państwa pozostaje także poprawianie funkcji koordynacyjnej rynków, wzmacnianie możliwości samoregulacyjnych rynków. Przy naturalnej sprzeczności interesów ekonomicznych państwo występuje także w roli arbitra i rozjemcy jak i organizatora płaszczyzn i form społecznych negocjacji. Znajduje to np. wyraz w funkcjonowaniu w Polsce Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, stanowiącej instytucję-organizację dialogu społecznego pomocną w podejmowaniu decyzji publicznych o skutkach dla procesów rozwojowych np. dotyczących rynku pracy.

3. Problem mierzenia jakości instytucji.

Dyskusyjną kwestią jest stała poprawa jakości instytucji; są bowiem naturalne granice „wysokiej jakości instytucji”. Pojawiają się tu kwestie mierzenia tej jakości (Knack S., Keefer P.,1995, s.207-227). W praktyce częstym rozwiązaniem jest operowanie systemem wskaźników o charakterze eksperckim wraz z szeroką analizą ich ograniczeń i zastosowań. Miary instytucji można podzielić na opisujące cechy instytucji i opisujące ich funkcjonowanie. Pierwsza grupa miar o charakterze obiektywnym dotyczy identyfikacji występowania określonych instytucji, druga zaś wyraża jakość instytucji i ma w dużym stopniu charakter subiektywny - porównawczych ocen eksperckich. Dla badań relacji zachodzących między rozwojem a instytucjami większą przydatność wydają się mieć wskaźniki jakości instytucji. Do podstawowych wskaźników jakości instytucji zaliczyć można: wskaźnik ryzyka BERI (Business Environmental Risk Intelligence), wskaźnik ryzyka ICRG (International Country Risk Guide), indeks wolności ekonomicznej Heritage Foundation, wskaźniki ryzyka Euromoney, indeks praw politycznych i swobód obywatelskich Gastila, indeks wolności Fraser Institute i inne (Kosior A., 2006, s.61-65). Wskaźnik ryzyka BERI obejmuje takie elementy jak: stabilizacja polityczna, stosunek do inwestorów zagranicznych, potencjalna możliwość nacjonalizacji, wskaźniki inflacji, stan równowagi bilansu płatniczego, bariery biurokratyczne, wymienialność waluty, realizację zawartych kontraktów, poziom usług eksperckich, jakość władz lokalnych, możliwości uzyskiwania kredytów, poziom rozwoju infrastruktury, dostępność sieci komunikacyjnych, poziom rozwoju instytucji finansowych, relacje kwalifikacji i kosztu czynnika pracy, gęstość sieci handlowej, poziom dostępu do środków komunikacji społecznej i inne. Z kolei wskaźnik ICRG mierzy ryzyko ekonomiczne jak i polityczne, uwzględniając 22 czynniki ryzyka o określonych wagach. Szczególną wagę przywiązuje się do ryzyka politycznego, a zwłaszcza do takich jego cech jak: stabilność władz rządowych, stopień konfliktów społecznych na różnym tle, otwartość struktur społecznych i możliwości awansów, poziom korupcji, równouprawnienie inwestorów krajowych i zagranicznych, przestrzeganie prawa, wywiązywanie się władz różnych szczebli z wcześniejszych zobowiązań, ryzyko wywłaszczeń, porządek publiczny, stopień demokratyzacji, poziom i jakośc biurokracji itd. Stosowane indeksy, tak BERI jak i ICRG, mają głównie na celu ocenę stopnia bezpieczeństwa realizacji zawieranych kontraktów jak i stopień ochrony prywatnych praw własności. Wskaźnik ryzyka inwestycyjnego ICRG (od 0 - małe ryzyko do 100 - duże ryzyko) wykorzystywany w badaniach empirycznych wykazuje istotną korelację z tempem wzrostu PKB per capita w większości krajów (Matkowski Z., Próchniak M., 2006).

Jednym z istotnych wskaźników jakości instytucji jest poziom korupcji w danym społeczeństwie (mierzony np. indeksem percepcji korupcji czy poprzez badania ankietowe właścicieli i menedżerów firm). Poziom tej korupcji jest funkcją wielu instytucji - głównie obowiązującego prawa i jego przestrzegania oraz zakresu i charakteru regulacji państwowej. Jednocześnie sama wpływa na jakość instytucji. Korupcję można zaliczyć do instytucji nieformalnych. Jej nasilenie wynika z niedorozwoju instytucjonalnego np. przy transformacji z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Korupcja stanowi wtedy jedną z dróg „bogacenia się na skróty”; stanowi wyraz złej jakości instytucji formalnych i instytucji-organizacji. Korupcja w wyniku powszechnej percepcji społecznej (jako składowa obowiązujących norm postępowania) podlega mechanizmom jej zwielokrotnienia; świadomość powszechności zachowań korupcyjnych sprzyja włączaniu się kolejnych jednostek i grup.

Miarą wyższej jakości instytucji (regulacji państwa) może też być skuteczne ograniczenie presji grup interesu hamujących procesy niezbędnych reform i wykorzystujących swoje pozycje dla praktyk rent seeking. Wykorzystywanie to może odbywać się zarówno poprzez oficjalne struktury, gdzie ujawnia się siła ekonomiczna grup interesu; jak i poprzez różnego rodzaju praktyki korumpowania urzędników państwowych. Pogoń za rentą (w rozumieniu renty politycznej) może być realizowana drogą lobbingu bądź korupcji. Jej osiąganie polega na uzyskiwaniu korzyści poza normalną działalnością gospodarczą jak np. wykorzystywanie luk prawnych czy omijanie prawa, brak realizacji umów, korumpowanie decydentów, niedostateczna ochrona praw własności itd. Może także wynikać z chęci wywalczenia korzystnych decyzji regulacyjnych państwa jak np.: kontyngenty czy cła, ulgi podatkowe, preferencyjne stopy procentowe czy też zamówienia publiczne (Wilkin J.,2005, s.25). Uzyskiwanie tego typu korzyści wymaga jednak ponoszenia określonych nakładów. Zasoby przeznaczone na praktyki rent-seeking zmniejszają zasoby wykorzystywane w celach produkcyjnych, co obniża ogólną efektywność ich wykorzystania. Pojęcie aktywnego poszukiwania renty należy odnieść do sytuacji utraty zasobów w celu osiągnięcia renty monopolowej.

Wskaźniki jakości instytucji są często konstruowane przez firmy zajmujące się głównie oceną ryzyka inwestycyjnego. W praktyce może tu dominować punkt widzenia inwestorów zagranicznych zainteresowanych możliwie korzystnymi warunkami gospodarowania dla siebie. Niektóre z instytucji (mierzonych według prezentowanych wskaźników) mogą przynieść skutki odwrotne od zamierzonych jak np. regulacje w obszarze systemu finansowego. Nie każdy też poziom wskaźnika odpowiada warunkom danego kraju np. odnośnie gospodarki Chin. W konstruowanych wskaźnikach traktuje się także instytucje bardziej jako ograniczenia niż udogodnienia w procesach gospodarowania. Z badań empirycznych wynika, iż wśród czynników dodatnio wpływających na rozwój wymienić należy: inwestycje w kapitał, rozwój sektora finansowego, relatywnie mniejsze rozmiary sektora publicznego, brak nierówności, stabilność polityczną i duży zakres wolności gospodarczej (Próchniak M., 2006).+ indeks wolności gospodarczej

4. Co to jest INDEKS SWOBODY GOSPODARCZEJ I JAKI MA WPŁYW NA ROZWÓJ GOSPODARCZY.

Wskaźnik wolności gospodarczej to roczny raport publikowany przez the Wall Street Journal I Heritage Foundation, zawierający opis i ocenę ograniczeń, restrykcyjnych przepisów, zakresu stosowania przymusu przez aparat władzy w sferze gospodarki w różnych państwach świata.

Każdemu państwu przyznawana jest punktacja według 50 niezależnych zmiennych podzielonych na 10 kategorii wpływających na wolność gospodarczą: polityka handlowa, obciążenia podatkowe, interwencje rządu w gospodarce, polityka monetarna, przepływ kapitału i inwestycje zagraniczne, bankowość i finanse, płace i ceny, prawa własności, regulacje prawne, aktywność czarnego rynku

Wyższy wynik punktowy danego kraju oznacza większy zakres interwencji państwa w gospodarkę i mniejszą wolność gospodarczą. W ten sposób powstaje ranking państw, ułożony od najmniejszej ilości punktów do największej, czyli od państw o największej wolności gospodarczej do państw o "ucisku w gospodarce". Zależnie od wyniku punktowego, państwa są dzielone na 4 kategorie: wolny, w zasadzie wolny, w zasadzie bez wolności i bez wolności.

Ranking 2008

Polska w roku 2008 zajęła miejsce 83. Oraz została zakwalifikowana do kategorii w zasadzie bez wolności.

Postępy: Ogółem, 86 państw na świecie jest bardziej wolnych gospodarczo, niż były rok wcześniej, 57 jest mniej wolnych. 10 państw, które osiągnęły największy postęp, to: Madagaskar, Ukraina, Polska, Bułgaria, Islandia, Indonezja, Węgry, Malezja, Mongolia I Uzbekistan.

Wśród najbardziej wolnych gospodarczo krajów znalazły się: (pierwsze 10 miejsc) Hong Kong Singapur Irlandia Australia Stany Zjednoczone Nowa Zelandia Kanada Chile Szwajcaria Wielka Brytania

Wśród najmniej wolnych gosp państw są: Wenezuela, Bangladesz, Białoruś, Iran, Turkmenistan, Birma, Libia, Zimbabwe, Kuba, Korea Półn.

Wśród 5 badanych regionów : europa jest najbardziej wolna ekonomicznie, potem obie ameryki, azja i pacyfik, bliski wschód/ afryka północna.

Wolność ekonomiczne jest silnie związana z dobrym funkcjonowaniem gospodarki.

5. Równowaga instytucjonalna

a) oznacza wzajemne dopasowanie mechanizmów selekcyjnych i procesów tworzenia nowych instytucji, ma tu znaczenie zjawisko path dependence tj. uzależnienie obecnych instytucji od rozwiązań wcześniejszych

b) istotą równowagi instytucjonalnej jest zachowanie właściwych proporcji między systemowym konstruktywizmem a oddolnymi zmianami o charakterze spontanicznym, między ładem instytucji formalnych i nieformalnych, między sfera publiczna i prywatną w gospodarce i określeniem relacji państwo -rynek., między sektorem publicznym i prywatnym, między sfera polityki i sfera gospodarki, między interesem publicznym a interesami cząstkowymi, między wymogami skutecznego i prawnego zarządzania a systemem konsultacji społecznych

c) wyraża się takim zbiorze instytucji i ich powiązaniom, które pozwalają realizować podstawowe funkcje systemu instytucjonalnego, zapewniając jego względna trwałość

d) równowagę instytucjonalną charakteryzują określone relacje i proces stałego dopasowywania instytucji formalnych i nieformalnych

e) to metody rozwiązywania sprzeczności grup interesów w warunkach asymetrii informacji, sytuacji monopolistycznych czy charakteru strategii postępowania podmiotów wyrażających dane interesy, związane jest z tym zjawisko rent-seeking tj. osiąganie korzyści ekonomicznych na rynku politycznym

f) elementem równ instyt jest równowaga różnych grup interesu

g) r.i. to odpowiedz na pytanie ile rynku i ile państwa w gospodarce

h) ważnym elementem r.i. jest społeczna akceptacja nierówności dochodowo majątkowych. zróżnicowanie to jest nie tylko efektem działania mechanizmów rynkowych, lecz również instrumentem polityki gospodarczej państwa

i) warunkiem utrzymania r.i. jest funkcjonowanie systemu negocjacji społecznych, czyli wspólnym uzgadnianiu decyzji

j) r. i. ma różne wymiary i poziomy, na poziomie mikroekonomicznym dotyczy równowagi między interesami wszystkich związanych z działalnością danego przedsiębiorstwa podmiotów - akcjonariuszy i interesariuszy, służą temu systemy corporate governance

k) r. i. może służyć zwiększaniu efektywności systemu instytucjonalnego, który zależy od jakości poszczególnych instytucji, ale także od wzajemnego współdziałania i oddziaływania, czyli głównych przejawów r.i.

EFEKTYWNOŚĆ ADAPTACYJNA SYSTEMU INSTYTUCJONALNEGO.

Efektywność adaptacyjna oznacza zdolność systemową instytucji do dostosowywania się do zmieniającego się otoczenia i rozwiązywania problemów, realizacji zadań.

Polega ona na a) szybkim reagowaniu na wszelkie zakłócenia i zmiany, b) komparatywnych ocenach instytucjonalnych, c)ekonomizowaniu kontraktów itp.

Efektywność adaptacyjna systemu instytucjonalnego to nic innego jak sprawność wykonywania sprawowanych funkcji w sferze politycznej, społecznej, ekonomicznej etc.

Podstawowym wyznacznikiem efektywności adaptacyjnej jest wdrażanie instytucji zmniejszających koszty transakcyjne przy spełnieniu szeregu warunków ograniczających jak np. Potrzeba niezbędnych informacji.

Miarą efektywności stosowanych rozwiązań instytucjonalnych jest zdolność do adaptacji nowych zjawisk np. Postępu technicznego czy rozpowszechniania wiedzy.

Zwiększenie efektywności adaptacyjnej systemu instytucjonalnego zależy od: a) dobrze dookreślone prawa własności wraz z ich ochroną, b)skuteczny nadzór korporacyjny i właścicielski, c) internalizacja efektów zewnętrznych d) ograniczanie przejawów zawodności państwa e) wdrażanie zasad selekcji nieefektywnych organizacji f) wdrażanie systemów motywacyjnych dla innowacji instytucjonalnych

KAPITAŁ SPOŁECZNY I JEGO ZNACZENIE.

Kapitał społeczny to zespół norm, zasad, zwyczajów, tradycji, powiązań (sieci), relacji społecznych, cech kulturowych i idei, które określają sposób organizacji i funkcjonowania danych podmiotów jak i całego systemu społeczno-gospodarczego. Zdolność ludzi do współpracy i współdziałania umiejętność samoorganizowania to podstawowe cechy tego kapitału. Pozwala to zwiększyć sprawność organizacyjną społeczeństwa i lepiej koordynować działania. Kapitał społeczny jest substytucyjny względem wielu instytucji formalnych. Im większa skłonność do przestrzegania prawa tym mniejsza potrzeba uregulowań prawnych wielu obszarów aktywności ludzkiej. To zaś zmniejsza publiczne koszty transakcyjne. Przy silnych więziach społecznych nie ma potrzeby rozbudowywania kontraktów i sądowych rozstrzygnięć.Podstawą kapitału społecznego jest akceptacja norm społecznej współpracy i zaufania. Wiele podmiotów i jednostek przestrzega przyjęte normy moralne czy zasady etyczne, gdy przestrzeganie to jest powszechne i stanowi dobrowolnie akceptowane ograniczenia. Przestrzeganie etycznych zasad postępowania obniża koszty transakcyjne. Obowiązujące normy moralne nie pozwalają na praktyki szukania nielegalnych sposobów uzyskiwania korzyści czy praktyk typu rent-seeking.. Im silniejsze więzi społeczne tym mniejsza też skłonność obywateli do uchylania się od płacenia podatków. Zaufanie społeczne jest bezpośrednią konsekwencją kapitału społecznego. Zaufanie to jest niezbędnym składnikiem skutecznej koordynacji i kooperacji gospodarczej. Zjawiska defektu koordynacji mogą być łagodzone przez aktywność organizacji obywatelskich (np.poprzez formę presji na władze lokalne) Wzajemne zaufanie rośnie w miarę większego posiadanego poziomu kapitału społecznego - już istniejącego zaufania. Substytutem braku zaufania staje się duża ilość przepisów prawnych, co zwiększa koszty transakcyjne. Zaufanie to rośnie w miarę postępów w tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego, decydującego o życiu publicznym i będącego jednym z wymiarów sposobu rządzenia (governance). Kapitał społeczny wiąże się także z kształtowaniem zwyczajów (habits). Zwyczaje stanowią podstawę instytucji nieformalnych.

RÓŻNE UJĘCIA EFEKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ.

Pod pojęciem efektywności ekonomicznej często rozumie się koncepcję efektywności alokacyjnej Pareto wywodzącej się z ekonomii dobrobytu; daleko jednak odbiegającej od cech rzeczywistości gospodarczej. Pod tym terminem kryje się sytuacja, w której polepszenie czyjegoś położenia, nie może być osiągane kosztem pogorszenia sytuacji innych podmiotów. Podejście Pareto ma charakter indywidualistyczny. Nie ma tu miejsca na ingerencję państwa, w tym zwłaszcza na redystrybucyjną rolę państwa. „Optymalność paretowska” ma przy tym wymiar krótkookresowy, gdyż w dłuższym horyzoncie czasu pogłębiające się nierówności społeczne mogą negatywnie rzutować na efektywność alokacji zasobów i wpływać na obniżenie tempa wzrostu gospodarczego. Optimum Pareto jet też koncepcją statycznej efektywności odpowiadającej modelowi wolnej konkurencji bez dynamiki innowacyjnej. Innowacyjność wymaga sytuacji braku tego optimum np. istnienia zysków monopolowych jako bodźca postępu technicznego. W praktyce gospodarczej postęp ten (jako przejaw efektywności dynamicznej) wymaga zatem sytuacji monopolistycznych, gdzie zyski właścicieli są uzyskiwane kosztem innych podmiotów.

Innym sposobem wyrażania efektywności ekonomicznej (bliższym nurtom ekonomii instytucjonalnej) jest koncepcja efektywności Hicksa-Kaldora. Efektywność ta oznacza poprawę ogólnej sytuacji wszystkich podmiotów, wzrost wartości społecznej w wyniku wprowadzanych zmian. Inaczej można to określić maksymalizacją ogólnego bogactwa. Wzrostowi tego bogactwa może towarzyszyć zróżnicowana sytuacja poszczególnych podmiotów. Mogą tu być podmioty odczuwające poprawę własnego położenia jak i podmioty, którym sytuacja się pogorszyła. Podmioty z poprawą sytuacji dokonują wypłat kompensacyjnych na rzecz podmiotów tracących. Wielkość korzyści jednych podmiotów powinna przewyższać wielkość strat innych. System instytucjonalny sprzyja osiąganiu tej efektywności, gdy nowe instytucje pozwalają na poprawę sytuacji ogółu podmiotów gospodarczych oraz na odpowiedni mechanizm redystrybucji.

Efektywność społeczna (optimum społeczne) jest na ogół utożsamiana z realizacją określonej funkcji dobrobytu społecznego - chodzi o decyzje praktyczne, które są w przybliżeniu zgodne z „duchem” konkretnej funkcji dobrobytu o charakterze czysto teoretycznym. Zakłada się tu zróżnicowanie wartości wypłat dla różnych jednostek i podmiotów połączonych sieciami współzależności.

Efektywność systemu instytucjonalnego wymaga równowagi instytucjonalnej, w tym równowagi między interesem publicznym a interesami cząstkowymi czy równowagi między siłami politycznymi różnych grup interesu. Tworzy to warunki stabilności politycznej. Inne są przejawy tej stabilności w demokratycznym systemie politycznym i systemie autorytarnym. Stabilność polityczna stanowi podstawę efektywności politycznej, którą można mierzyć zdolnością elit do efektywnej zmiany instytucji ekonomicznych. Elity jak i inne podmioty na scenie politycznej kierują się różnego rodzaju interesami, dążąc do maksymalizacji własnej użyteczności.

Efektywności adaptacyjnej w jej trzech wymiarach służą procesy kooperacji i koordynacji między podmiotami gospodarczymi, co ma szczególne znaczenie w sytuacji funkcjonowania firm w obszarach rosnących korzyści skali produkcji i wynikającego z tego zagadnienia równowagi wielopunktowej. Odpowiednie instytucje mogą zwiększać skłonność podmiotów do kooperacyjnych zachowań.

TRAGEDIA WSPÓLNEGO ZASOBU HARDINA.

„tragedii wspólnego” G. Hardina, strat wynikających z nadmiernej eksploatacji i nieefektywności wykorzystania wspólnej własności. Tragedia wspólnego pastwiska - koncepcja mikroekonomiczna omawiająca pułapkę społeczną, w której indywidualny zysk jednego z uczestników społeczności prowadzi do strat dla społeczności jako całości.

Koncepcja prowadzi do wniosku, że nieograniczony dostęp do ograniczonych dóbr publicznych - np. pastwiska - prowadzi do ich wyeksploatowania.

Tragedia wspólnego pastwiska pokazuje wartość współpracy przy korzystaniu z dóbr publicznych (wspólnych) o ograniczonej pojemności. Zbyt duża liczba użytkowników dobra wspólnego może doprowadzić do zniszczenia tego dobra. Z kolei pojedyncza osoba korzystająca z dobra publicznego bardziej, niż się jej należy (efekt gapowicza), zawsze na tym zyskuje. W ujęciu teorii gier wypłata dla dodatkowego użytkownika dobra publicznego będzie zawsze wyższa niż indywidualne obniżenie wypłat wszystkich innych użytkowników, ale po pewnym czasie jednostkowe wypłaty obniżą się tak, że użytkowanie dobra stanie się nieopłacalne.

Niektóre dobra publiczne, np. zasoby kulturalne w postaci cyfrowej, nie podlegają wyczerpaniu, dlatego według zwolenników ruchu wolnej kultury koncepcji tej nie można odnosić do własności intelektualnej czy dóbr kultury.

Hardin opisał tragedię na przykładzie wiejskich wspólnot, które wypasały mleczne krowy na wspólnych pastwiskach (ang. The commons). Krów pasło się akurat tyle (np. 100), aby trawa na pastwisku mogła odrastać. Ale jeden z rolników stwierdził, że doda do takiego stada jeszcze jedną swoją krowę, co pozwoliło mu na większe przychody z mleka. Krów od tego czasu było 101, a rolnik był zadowolony, bo wypasał kolejną krowę. Efekt dla całego pastwiska, które zaczęło mieć więcej krów niż mogło wyżywić, nie był jeszcze widoczny. Gdy dowiedzieli się o tym inni mieszkańcy wioski, wyprowadzili na wspólne pastwisko kolejne krowy: 102. i następne. Po jakimś czasie trawa na pastwisku przestała odrastać, a pastwisko ostatecznie zostało wyjałowione. Mieszkańcy stracili pastwisko, a ich krowy przestały dawać mleko. Nieprzestrzeganie umowy korzystania z pastwiska przez kilka osób doprowadziło do jego zniszczenia.

Jako współczesny przykład dóbr dotkniętych przez tę pułapkę społeczną podawane są:

• drogi, które mają przyspieszać i ułatwiać komunikację - zbyt duża liczba samochodów powoduje korki, utrudnia i spowalnia komunikację;

• łowiska, które wyczerpują się przy intensywnej eksploatacji;

• parki i tereny rekreacyjne, które tracą swoją funkcję, gdy korzysta z nich zbyt wiele osób

Rozwiązaniem tragedii wspólnego pastwiska może być regulacja administracyjna dostępu do dóbr publicznych. Sam Hardin twierdził, że jego teoria opisuje raczej "nieuregulowane wspólnoty"

6. PRAWA WŁASNOŚCI - uprawnienia własnościowe w ramach własności prywatnej.

Prawa własności wymagają ich określenia, zastosowania w praktyce i ochrony. Prawa własności charakteryzuje: wyłączność, transwerowalność i konstytucyjna ochrona. Są to upoważnienia własnościowe, dotyczą relacji między ludźmi. ( ja mam prawo własności do samochodu to tylko ja i nikt inny)

12 uprawnień ( 5 podstawowych i 7 dodatkowych)

1) prawo władania- fizyczna kontrola nad rzeczą, prawo posiadania

2) prawo używania - osobiste wykorzystywanie przedmiotu

3) prawo zarządzania - decyzja o tym kogo i jak wykluczyć z dostępu do danej własności

4) prawo pozbywania się udziałów własnościowych: sprzedaż, dzierżawa, leasing

5) prawo przyswajania korzyści, czerpanie dochodów (np. Dzierżawa, konsumpcja)

6) prawo do wartości kapitałowej rzeczy

7) prawo do bezpieczeństwa - gwarantuje konstytucja, ze własności nie można bezkarnie

wywłaszczyć z wyjątkiem pełnego odszkodowania

8) prawo do przekazywania przedmiotów własności w spadku

9) prawo do bezterminowego posiadania

10) zakaz szkodliwego oddziaływania na inne podmioty

11) prawo do traktowania przedmioty własności jako zabezpieczenia wierzytelności sądowej

12) oczekiwanie zwrotu danych komuś pełnomocnictw z tytułu własności

7. UPRAWNIENIA I PODMIOTY WŁASNOŚCI W RAMACH COMMON POOL RESOURCES.

Uprawnienia publiczne:

1. Wejście, np. wstęp do Parku Narodowego( PN)

2. Pozyskiwanie, np. można łowić ryby w PN

3. Zarządzanie, prawo wewnętrznego regulowania sposobów używania zasobów

4. Wykluczenie, prawo kto może wejść a kto nie

5. Alienacja- prawo zarządzania i wykluczenia

Podmioty w własności publicznej

1. Uczestnicy- tylko prawo wejścia

2. Użytkownicy- prawo wejścia i pozyskiwania

3. Petenci- prawo wejścia, pozyskiwania i zarządzania

4. Właściciele- prawo wejścia, pozyskiwania, zarządzania, wykluczenia

5. Posiadacze- prawo wejścia, pozyskiwania, zarządzania, wykluczenia, alienacji

PRYWATYZACJA - DYLEMATY

Prywatyzacja jest to proces przekazywania majątku państwowego podmiotom prywatnym, przekształcania gospodarki państwowej w gospodarkę prywatną, ograniczania roli państwa w gospodarce. Proces prowadzący do zmiany kontroli nad gospodarką i zmiany własności społecznej w prywatną. Obecnie stosowane na bardzo szeroka skalę w Europe środkowo-wschodniej.

Podstawowym dylematem procesu przekształceń własnościowych jest ustalenie priorytetowych celów, na realizację których przeznaczane są środki, pozyskane w wyniku sprzedaży majątku Skarbu Państwa. Od początku transformacji dylemat ten da się sprowadzić do alternatywy: -potrzeby budżetu (łagodzenie deficytu budżetowego lub pokrycie niektórych wydatków budżetowych) a -potrzeby rozwoju i modernizacji gospodarki.

Wady prywatyzacji:

• Szybka prywatyzacja powoduje nierówne szanse dla rodzimego przemysłu: przedsiębiorstwa sa wykupowane przez zagraniczne bogate koncerny, zagrożenie dla kraju w przypadku sektorów energetycznych i wydobywczych,

• Niezaspokojenie niektórych potrzeb społeczeństwa,

• Instrument bogacenia się w którym zapomina się o zatrudnionych.

• Brak odpowiedniej metodyki.

• Zanik rodzimych marek.

• Prywatyzacjarestrukturyzacja bezrobocie

Argumenty na rzecz prywatyzacji- ludzie staranniej gospodarują własnym majątkiem, niż majątkiem należącym do innych ludzi. Z tego też powodu, własność prywatna zapewnia najlepszą możliwą do uzyskania alokację kapitału. Firmy prywatne działając na własny rachunek, tj. Rachunek swych właścicieli, gospodarują efektywniej niż przedsiębiorstwa państwowe, bądź komunalne. Prywatni właściciele są zainteresowani wynikami tego gospodarowania i sprawują nad tym znacznie ściślejszy nadzór.

Zarządzanie państwowe powoduje, że często firmom trudniej szybko dostosować się do zmian na rynkach. Wiele firm zamiast inwestować w nowoczesne technologie, utrzymuje przestarzały przemysł ciężki.

- zdaniem zwolenników prywatyzacji państwowy monopolista nie musi odpowiadać przed konsumentem, który nie może wybierać różnych usługodawców. Podział i prywatyzacja firmy może wprowadzić konkurencję.

- państwowe zakłady stają się polem do walki o wpływy polityczne. Zdaniem zwolenników prywatyzacji efektem są ogromne straty generowane przez państwowe firmy, za które musi płacić całe społeczeństwo. Wypracowany przez firmy państwowe zysk bywa pobierany przez państwo na bieżące potrzeby budżetowe (dywidenda) nie zaś na inwestycje firmy w nowe technologie i zwiększanie zatrudnienia. W firmach państwowych dodatkowo najwyższe stanowiska bywają często obsadzane osobami z partii rządzącej, którym brak kompetencji i doświadczenia w zarządzaniu firmą.

Argumenty przeciwko prywatyzacji

- w wielu krajach średnio lub słabo rozwiniętych szybka prywatyzacja stwarza nierówne szanse dla rodzimego przemysłu. Bogate koncerny z krajów wysoko uprzemysłowionych wygrywają przetargi prywatyzacyjne ze względu na lepszą ofertę, jaką mogą złożyć. W niektórych sektorach przemysłowych jest to zagrożeniem dla bezpieczeństwa kraju, np. W przypadku surowców lub energii.

- wiele przedsiębiorstw zajmujących się mnożeniem kapitału (inwestorzy finansowi) wykorzystuje prywatyzację jako instrument do wzbogacania się. Starają się tanio zakupić i drożej sprzedać. Często zaniedbują przy tym interesy zatrudnionych, czasami nawet zakładając w swojej strategii działania masowe zwolnienia.

- prywatyzacja może prowadzić do zaniku rodzimych marek, które zostają zmienione na nazwy nowych zagranicznych właścicieli.

- prywatyzacja najczęściej prowadzi do zwolnień lub ograniczeń dla zatrudnionych w ramach tzw. Restrukturyzacji, mimo iż argumentuje się często inaczej

- międzynarodowy fundusz walutowy stawia przeważnie wprowadzenie procesów prywatyzacyjnych jako warunek uzyskania kredytów dla państw tzw. Wschodzących rynków. Często powoduje to "falę" prywatyzacyjną - okres w którym znaczna część gospodarki tych krajów zostaje zdominowana przez światowe koncerny. Zdaniem krytyków, owe koncerny czują się zobowiązane przede wszystkim swoim akcjonariuszom, toteż w wielu. Zdaniem przeciwników niekontrolowanej prywatyzacji, prowadzi ona do wzbogacenia najbogatszych kosztem słabszych i stwarza poważne zagrożenie nowoczesnego wyzysku.

WARIANTY PRYWATYZACJI

Wariant kapitałowo-rynkowy polega na sprzedaży przedsiębiorstw państwowych osobom lub firmom dysponującym niezbędnym kapitałem. Prywatyzacja kapitałowo-rynkowa oznacza dopływ prywatnego kapitału. Prowadzi on do korzystnych zmian w technice wytwarzania, sposobach zarządzania, stanie zatrudnienia. Towarzyszą temu zmiany jakości i struktury produkcji. W wyniku tych zmian poprawia się kondycja ekonomiczno-finansowa tak prywatyzowanych firm i umocnienie ich pozycji konkurencyjnej na rynku krajowym i rynkach zagranicznych. Ten sposób prywatyzacji doprowadził jednak do poważnego pogłębienia dysproporcji majątkowych i dochodowych w społeczeństwie

Wariant państwowo-administracyjny był realizowany w pierwszym etapie w postaci komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych. Polegało to na ich wyzwoleniu spod bezpośredniej zależności od organów założycielskich i podporządkowaniu ogólnym zasadom kodeksu handlowego. Stworzono jednoosobowe spółki skarbu państwa. Zamiast samorządów pracowniczych zostały powołane rady nadzorcze - przedstawiciele pracowników stanowią 1/3 rady, pozostali członkowie reprezentują interes państwa. Przedsiębiorstwo skomercjalizowane kieruje się zasadami gospodarki rynkowej. Komercjalizacja powinna być traktowana jako droga stopniowego przygotowywania warunków do drugiego etapu tzn. Prywatyzacji kapitałowej.

Gdy przedsiębiorstwo osiągnie dobrą pozycję finansową - może sprzedać swoje akcje - przekształca się w spółkę akcyjną. Pakiet kontrolny zatrzymuje państwo. Do wariantu pań. - adm. Należy zaliczyć spółki pracownicze (powstają w drodze leasingu czyli dzierżawienia majątku państwowego).

Wariant społeczno-uwłaszczeniowy może przybierać różne formy z maksymalnym uwzględnieniem interesu społecznego. Może on być dokonywany np. W formie powszechnego rozdawania bonów stanowiących tytuł prawny do wszystkich lub większości przedsiębiorstw państwowych bądź też w formie prywatyzacji posiadanych mieszkań spółdzielczych i komunalnych w całym kraju. Rozdzielone świadectwa udziałowe w postaci bonów mają stosunkowo niewielką wartość . Oznacza to rozproszenie tytułów własności - żaden z udziałowców nie miałby istotnego wpływu na przedsiębiorstwo.

Obszary prywatyzacji:

1. Monopol naturalny -np. Usługi ciepłownicze

2. Dobra publiczne- np. Policja, wojsko, latarnie morski

3. Dziedziny uznawane za strategicznie wazne _ banki, edukacja

KOSZTY TRANSAKCYJNE - ISTOTA I PODZIAŁ.

Koszty transakcyjne Kosztywynikające ze współdziałania wielu podmiotów gospodarczych. Pojęcie wprowadzone przez Ronalda Coase, a rozwinięte przez Olivera Williamsona w teorii kosztów transakcyjnych.

Teoria kosztów transakcyjnych zwraca uwagę na instytucjonalne uwarunkowania efektywności mechanizmu rynkowego. Przedmiotem jej analiz są koszty transakcyjne, różnie klasyfikowane i opisywane. Koszty transakcyjne można podzielić na:

- exante i expost

- rynkowe, menedżerskie jak i publiczne (polityczno-prawne)

Poziom kosztów transakcyjnych zależy od sześciu podstawowych czynników: ilości uczestników zawieranych transakcji, struktury rynkowej (konkurencja, monopol), charakterystyki występujących w transakcjach zasobów i aktywów, rodzaju zawieranych kontraktów, zakresu niepewności postępowania partnerów transakcji oraz typu i formy własności.

Koszty transakcyjne:

1.koszty poszukiwania alternatyw (lepszych partnerów w dostawie i odbiorze produktów).

2.koszty mierzenia (orzecznictwo o jakości produktów).

3.koszty realizacji rozliczeń między firmami - np. Opłaty bankowe.

4.koszty zawieranych kontraktów.

5.koszty stanowienia i ochrony praw własności.

6.koszty zachowań oportunistycznych.

Wyróżniamy koszty : rynkowe, przedsiębiorstwa, publiczne, podmiotów gospodarczych

Koszty transakcyjne dotyczące zbierania, przetwarzania i wykorzystywania niezbędnej informacji są warunkiem dobrego gospodarowania. Jednocześnie w praktyce występują ograniczenia informacyjne i zjawiska asymetrii informacji, które mają charakter obiektywny i subiektywny. Im mniejsze ograniczenia informacyjne tym niższe koszty transakcyjne. Może temu sprzyjać państwo poprzez nakładanie na spółki obowiązku publikowania sprawozdań finansowych, określenie standardów rachunkowości oraz zapewnienia dostępu do informacji inwestorów zewnętrznych. Koszty transakcyjne przyczyniają się do określania proporcji zakresu oddziaływania państwa, rynku i przedsiębiorstw jako mechanizmów alokacji zasobów. Koszty transakcyjne rosną, gdy jest większy zasięg korupcji i biurokracji, a te zjawiska są przejawem „zawodności państwa”.

Wysokość kosztów transakcyjnych wpływa także na konkurencyjność przedsiębiorstw. Mają na to np. Wpływ: bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, sprawność egzekucji długów, zakres praw wierzycieli, funkcjonowanie sytemu ksiąg wieczystych itd. Dążenie do oszczędzania kosztów transakcyjnych wyraża się także w lepiej zdefiniowanych prawach własności. Na poziom kosztów transakcyjnych wpływ ma też charakter rynku. Na niektórych rynkach (np. Rynki ubezpieczeń czy rynki świadczeń zdrowotnych) mamy do czynienia z udziałem w procesach wymiany rynkowej tzw. „trzeciej strony”(płatnika), pośredniczącej w relacjach sprzedawca-nabywca. Ceny ustalane są nie tylko w wyniku relacji popytowo-podażowych, lecz także procesów arbitrażowych z decydującą rolą płatnika. Różnorodność struktur kontraktowych i zarządzania (nie tylko klasycznych) oznacza różnorodność metod wyznaczania, kontrolowania i regulowania cen. Zmniejszenie kosztów transakcyjnych możliwe jest poprzez wybór sprawnego sytemu nadzoru i egzekucji zawieranych transakcji. Koszty te obniża także dobra legislacja.

RODZAJE KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH EX ANTE I EX POST

Koszty transakcyjne ex-ante, występujące lub przewidywane podczas przygotowania umowy: ustalania cen oraz wzajemnych zobowiązań i uprawnień, informowania o obecności partnerów na rynku oraz o ofertach, miejsca wymiany, zawarcia transakcji, powtórnych negocjacji przed ponownym zawarciem kontraktu na kolejny okres koszty motywacji, wynikające przede wszystkim z niekompletności i asymetrii informacji (zróżnicowania dostępu do informacji pomiędzy stronami kontraktu): poszukiwanie rozpoznawanie i ocena dostępnych ofert

Koszty transakcyjne ex-post, występujące podczas realizacji warunków umowy: koszty motywacji, związane zwłaszcza z niedoskonałością kontraktów skutkującą zazwyczaj utratą określonych korzyści i potrzebą dodatkowych negocjacji, a spowodowaną: brakiem uwzględnienia niektórych sytuacji i ich zmian w przyszłości, utrudnieniami w pomiarze wyników transakcji, utrudnieniami we wprowadzaniu zmian zasad współpracy, brakiem możliwości wycofania się jednej ze stron przed upływem terminu związania kontraktem

Koszty monitorowania realizacji i egzekucji postanowień kontraktów dotyczące zazwyczaj rozbieżności pomiędzy ulegającymi zmianom potrzebami stron, a treścią kontraktów: rozstrzyganie sporów, rekompensowanie wyrządzonych szkód

8. Instytucje a modele wzrostu gospodarczego

Dla zrozumienia różnic w tempie wzrostu gospodarczego między krajami, wyjaśnienia problemów konwergencji (zbieżność absolutna i warunkowa) czy dywergencji nie wystarcza sięganie po tradycyjne modele wzrostu gospodarczego i odwoływanie się do bezpośrednich determinant wzrostu (praca, kapitał, postęp techniczny). Coraz większego znaczenia nabierają czynniki geograficzne i instytucjonalne (np. wolne rynki, prawa własności czy przestrzeganie rządów prawa). Instytucje mają wpływ tak na akumulację kapitału rzeczowego i ludzkiego jak i produktywność czynników produkcji. Dotyczy to takich instytucji jak: instytucje rynkowe, instytucje państwa, system demokracji politycznej, prawa własności, koszty transakcyjne, kapitał społeczny czy zjawiska korupcji i inne. Pomiędzy wzrostem a instytucjami występują sprzężenia zwrotne. Z badań empirycznych wynika, iż kraje bogatsze dysponują lepszymi instytucjami, co uniemożliwia krajom biednym odrabianie dystansu w istniejącej luce technologicznej (Barro R.J., 2000). Lepszym instytucjom sprzyjają korzyści skali, stąd kraje rozwinięte w rozwoju są w sytuacji korzystniejszej niż kraje mniej rozwinięte. W krajach bogatszych łatwiej też o zapewnienie niezbędnej komplementarności systemu instytucjonalnego. Jednocześnie wprowadzanie gospodarki na ścieżki szybszego wzrostu wymaga wcześniejszego wdrożenia odpowiednich instytucji. Krytyka modelu Solowa doprowadziła do rozwoju endogenicznych modeli wzrostu z bezpośrednim modelowaniem postępu technicznego, podkreślaniem roli kapitału ludzkiego i produkcji wiedzy. W modelach tych zanegowano założenie malejącej produkcyjności krańcowej kapitału. Analizuje się w nich też takie zjawiska jak: pozytywne efekty zewnętrzne, uczenie się przez działanie, innowacje techniczne itp. W badaniach wzrostu zaczyna się też sięgać do koncepcji kapitału społecznego czy powiązań między zakresem demokracji politycznej i wolności ekonomicznej a wzrostem. Koszty transakcyjne uwzględniane są w tzw. pieniężnych modelach wzrostu. Endogeniczne modele wzrostu w połączeniu z historią gospodarczą pozwolą na głębsze analizy wpływu instytucji i polityki na rozwój gospodarczy (Meier G.,2001,s.24). Czynione są próby wprowadzenia czynników instytucjonalnych do formalnych modeli wzrostu; problemem pozostaje pomiar czynników instytucjonalnych.

9. Polityka dyskrecjonalna a reguły.

Zakres ich stosowania zależy od zgodności charakteru reguł z dominującym w społeczeństwie systemem wartości. Zarówno niezależność banku centralnego (instytucja formalna) jak i oportunistyczne zachowania podmiotów (instytucja nieformalna) sprzyjają odchodzeniu od polityki dyskrecjonalnej w sferze fiskalnej, monetarnej czy dochodowej. Stosowanie reguł ogranicza oportunizm zachowań podmiotów, ogranicza praktyki typu rent seeking, zmniejsza uznaniowość w decyzjach, ogranicza krótkookresowe wpływy polityków i zapewnia większą przejrzystość prowadzonej polityki. Polityka dyskrecjonalna skraca horyzont czasowy podejmowanych decyzji i niejako z natury preferuje walkę z bezrobociem kosztem większej inflacji. Z kolei sztywne stosowanie reguł prowadzi do braku niezbędnej elastyczności w polityce, co może mieć negatywne konsekwencje.

MONOPOL - STRATY I KORZYŚCI SPOŁECZNE. USTAWODAWSTWO ANTYMONOPOLOWE.

Straty: wyższe ceny; mniejsza produkcja; utrata nadwyżki konsumenta

Korzyści powstają w wyniku badań naukowych, które mogą nam dostarczyć: a) nowe produkty, a te powodują że krzywa popytu przesuwa się w prawo; b) innowacja procesu produkcyjnego - maleją koszty produkcji tego samego produktu, efektywniejsze są procesy produkcji, wszystkie koszty przesuwają się w dół

W skrajnej sytuacji straty mogą być większe niż koszty, ponieważ może okazać się że badania naukowe nie przyniosły żadnych korzyści, a nakłady finansowe zostały „utopione”

Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:

- występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

- występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. Ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);

Monopol może mieć charakter:

- państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. Monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

- wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

- naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. Koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.

Przyczyny monopolizacji

1. Korzyści skali produkcji - w miarę wzrostu produkcji koszty jednostkowe maleja, koszt krańcowy jest poniżej kosztu jednostkowego

2. Ekonomia zależności - nie trzeba być efektywnym , trzeba być silnym i mieć duże udziały na rynku, trzeba przywiązać klienta do firmy, przykład microsoft

3. Kontrola nad zasobami czynników produkcji

4. Patenty i licencje

Wybór poziomu produkcji przez monopolistę:
p - cena, q  - poziom sprzedaży, 1 - popyt, 2 - przychód krańcowy, 3 - koszt krańcowy, 4 - cena ustalona przez monopolistę, 5 - cena w warunkach konkurencji doskonałej, 6 - ilość dobra sprzedawana przez monopolistę, 7 - ilość dobra sprzedawana w warunkach konkurencji doskonałej, b i c łącznie - zbędna strata społeczna

Monopolista chciałby sprzedać jak najwięcej jednostek swojego produktu za jak największą cenę. Mimo że nie jest on ograniczony konkurencją ze strony innych przedsiębiorstw, ograniczony jest jednak popytem ze strony nabywców. Jeżeli monopolista podniesie swoją cenę zbyt wysoko, wówczas nabywcy po prostu przestaną kupować jego produkt i sprzedaż monopolisty zmaleje.

Wybór poziomu produkcji przez monopolistę. Grafika ta ilustruje kilka własności tego wyboru. Przychód krańcowy jest zawsze mniejszy niż popyt, co wynika z tego, że popyt jest funkcją malejącą. Wynika z tego, po drugie, że wybierając ilość tak, aby koszt krańcowy zrównał się z przychodem krańcowym cena monopolisty jest wyższa niż jego koszt krańcowy. Oznacza to, po trzecie, że wybór monopolisty prowadzi do zbędnej straty społecznej. Istnieją bowiem jednostki produktu, których wartość mierzona popytem jest wyższa niż koszt ich produkcji mierzony kosztem krańcowym, a które nie są produkowane i sprzedawane. Po czwarte, ponieważ cena przekracza koszt krańcowy, monopolista ma dodatni zysk. Wreszcie, ponieważ podaż w warunkach konkurencji doskonałej wyznaczona jest przez koszt krańcowy, dla konkurencji doskonałej równowaga rynkowa wyznaczona jest przez przecięcie się krzywych popytu i kosztu krańcowego. Zatem, po piąte, w warunkach monopolu cena jest zawsze wyższa niż w warunkach konkurencji doskonałej, a ilość dobra sprzedawana przez monopolistę jest zawsze mniejsza niż miałoby to miejsce w warunkach konkurencji doskonałej.

Ustawodawstwo antymonopolowe (antytrustowe) to regulacje odnoszące się do firm prywatnych lub przedsiębiorstw podlegających kontroli lub ograniczeniu ich siły rynkowej.

Ustawodawstwo antymonopolowe zostało wprowadzone między innymi, aby:

1. Chronić wolność gospodarczą - ma to przede wszystkim na celu umożliwienie małym firmom swobodnego wchodzenia na rynek, przetrwania i prosperowania w przyszłości.

2. Kontrolować siłę przedsiębiorstw, zarówno gospodarczą, jak i polityczną, która może być wykorzystywana do wywierania wpływów na politykę, jak i ograniczania demokracji gospodarczej.

3. Zwiększyć efektywność alokacyjną. Większa efektywność alokacyjna oznacza z reguły większą efektywność produkcyjną. Ograniczoną efektywność alokacyjną powodować mogą między innymi: zmowy cenowe, ustalanie limitów produkcji, bądź też inne porozumienia, których celem jest zwalczanie konkurencji. Także fuzje i przejęcia prowadzić mogą do monopolu. Wykorzystywanie warunków monopolu, poprzez nadużywanie dominującej pozycji jest kolejną przyczyną nieefektywności alokacyjnej. Poprzez tworzenie barier wejścia na rynek czy ustalanie niskich cen liderzy umacniają swoją pozycje na rynku. Niejednokrotnie zwiększają oni także własne możliwości produkcyjne.

Celem ustawodawstwa antymonopolowego jest poprawa efektywności funkcjonowania rynku przez eliminowanie porozumień monopolistycznych, dyskryminujących podmioty pozostające poza porozumieniem, zakaz nadużywania pozycji dominującej, gdy skutki takiego zachowania zniekształcają, ograniczają lub hamują rozwój konkurencji, wreszcie niedopuszczenie do połączeń firm, w wyniku których nowy podmiot posiadałby taką władzę rynkową, że mógłby ograniczyć produkcję i podnieść ceny.
Ustawodawstwo antymonopolowe rozwinęło się, zwłaszcza po ii wojnie światowej, w usa i krajach europy zachodniej.
Polska
1. Ustawa kartelowa.

W 1933r. Wydano tzw. Ustawę kartelową, która nakazywała przedsiębiorcom zgłaszanie do specjalnego rejestru kartelowego wszystkich umów dotyczących:
· regulowania ilości i jakości produkcji i zbytu oraz jej kontyngentowania i rejonowania;
· ustalania cen i warunków sprzedaży;
· zamykania lub wykupu przedsiębiorstw należących do monopoli oraz outsiderów działających poza nimi;
· ograniczenia i zakazu inwestycji, płacenia postojowego;
· przystępowania nowych uczestników do określonego monopolu;
· zawierania umów rozwiązujących porozumienia monopolistyczne.
W 1935 roku przepisy ustawy kartelowej znowelizowano, rozszerzając zakres uprawnień władzy wykonawczej.
2. Uokik.

Na mocy ustawy z 24 lutego 1990 roku o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym rozpoczął swoją działalność urząd antymonopolowy ( obecnie nazywany urzędem ochrony konkurencji i konsumentów). Generalną linią działania urzędu jest promowanie konkurencji przez wpływanie na zmianę struktury organizacyjnej gospodarki, w tym - tworzenie warunków dla powstania nowych firm oraz przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym, stosowanym wobec konsumentów i przedsiębiorstw. Promowanie konkurencji ma na celu poprawę efektywności gospodarowania w skali makro- i mikroekonomicznej.
Regulacyjne funkcje urzędu to przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym, polegającym przede wszystkim na:
· ustalaniu bezpośrednio lub pośrednio cen oraz zasad ich kształtowania między konkurentami w stosunkach z osobami trzecimi;
· podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych;
· ustaleniu lub ograniczeniu wielkości produkcji, sprzedaży lub skupu towarów;
· ograniczeniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku podmiotów gospodarczych nie objętych porozumieniem;
· ustaleniu przez konkurentów, lub ich związki, warunków umów zawieranych z osobami trzecimi.

Ustawa shermana
ustawa shermana została przyjęta w 1890 r. Zawiera ona dwa postanowienia. 1) zakaz jakiejkolwiek formy współdziałania, która ogranicza konkurencję, 2) zakazuje monopolizacji lub jakichkolwiek działań w celu uzyskania pozycji monopolu.
Ustawa claytona
ustawa claytona zabraniała:1) umów wiązanych; 2)wyłączności handlowej; 3) połączeń poziomych;4) połączonej dyrekcji.

OTOCZENIE INSTYTUCJONALNE, CZYLI INTERESARIUSZE

1. Otoczenie regulacyjne : akcjonariusze, potencjalni inwestorzy, związki zawodowe, organy państwa, władza lokalna, międzynarodowe organizacje, sądy, prawa

2. Otoczenie zasilające: dostawcy i kooperanci, podwykonawcy, partnerzy biznesowi, banki, firmy ubezpieczeniowe, instytucje pośrednictwa finansoweg

3. Otoczenie zasilane: klienci i zleceniodawcy, pośrednicy handlowi, organizatorzy targów i wystaw, spedytorzy

4. Otoczenie konkurencyjne; producenci tego samego produktu, substytutów

5. Otoczenie kooperacyjno - koordynacyjne: sieci biznesowe, organizacje pozarządowe, instytucje ppp partnerstwo publiczno - prywatne, venture capital, media i opinia publiczna

TEORIA PRAW WŁASNOŚCI A PRAKTYKA GOSPODAROWANIA.

Na ekonomiczną teorię praw własności składa się: teoria przetargów, teoria dóbr publicznych, teoria efektów zewnętrznych.

Jedną z form przekazywania własności jest teoria kontraktów: trzeba znać wartość graniczną partnerów targowania; nadwyżka gry kooperacyjnej; ustalenie zasad nadwyżki z kooperacji.

Twierdzenia Coase'a: a) Gdy koszty są zerowe prywatne przetargi są defektywne dla efektywnego wykorzystania zasobów niezależnie od alokacji praw własności;

b) Gdy koszty transakcyjne są wysokie to przestrzeń do targowania prowadzi do wyższej możliwości korzystania z własności; c) Należy kształtować prawo tak aby usuwać przeszkody dla prywatnych porozumień

Ograniczenia tw. Coase's: a) występowanie dóbr publicznych- problem gapowicza; b) w sytuacji bardzo wysokich kosztów transakcyjnych lepsze są podatki; c) niepewność opłat- mogą być zawyżane; d) występowanie zjawiska uspołecznienia efektów zewnętrznych- monopol; e) nadanie praw własności przez państwo może być błędne

RÓŻNICE PRAW WŁASNOŚCI - WŁASNOŚĆ PRYWATNA A WŁASNOŚĆ PAŃSTWOWA

1.nie można sprzedawać udziałów własności państwowej ( grupowej)

2.w ramach własności państwowej staje się podmiot, jest się uwłaszczonym, nie trzeba ponosić własnych nakładów finansowych

3.własność publiczna ma charakter przymusowy

4.nie ma kapitalizacji przyszłych efektów bieżących inwestycji, prawa własności nie są na tym rynku wymieniane

5.nie ma wierzyciela nadwyżki, korzyści w ramach własności rozkładają się równomiernie na wszystkie podmioty

6.więź między położeniem materialnym właściciela a jego działaniem jest słabsza

7.w przedsiębiorstwie państwowym jest słabszy nadzór właścicielski ( dyrektorzy mają większą swobodę decydowania )

8. trudniej powiązać wynagrodzenie managerów z wynikami finansowymi, brak obiektywnych mierników oceny tych managerów

9.niekompetencje w firmach prywatnych szybciej wychodzą na jaw

10.we własności publicznej mamy wiele podmiotów aspirujących do tych własności: a) pracownicy b) menadżerowie c)społeczeństwo jako całość

11) odpowiednikiem akcjonariuszy w ( w sekcji prywatnej) jest podatnik w sekcji publicznej)

12) problem konkurencji ( nie ma konkurencji w ramach własności państwowej) jest

rywalizacja współzawodnictwo

13) rozdział własności od zarządzania silniejszy w ramach sektora prywatnego

14) problem kontroli ( kontrola społeczna silniejsza w ramach własności prywatnej

15) o charakterze uprawnień własnościowych decydują koszty transakcyjne( większe w

sektorze publicznym

16) w firmach państwowych większe znaczenie mają elementy polityki dyskrecjonalnej,

a mniejsze w oparciu o reguły

17) problem free riders ( gapowicze - chcą uczestniczyć w korzyściach nie ponosząc

kosztów) więksi w ramach własności państwowej

18) swoboda nawiązywania kontaktów ( w ramach własności prywatnej większa swoboda )

19) problem korupcji ( na styku własności państwowej i prywatnej) to największy problem

10. Rynek - korzyści i koszty (market failures). Nadwyżka konsumenta i producenta.

Rynek to zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami. To całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (producenci) zaś część popyt (konsumenci). Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu - sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.

Wyróżniamy m.in.: rynek towarów; rynek dóbr konsumpcyjnych/ przemysłowych; rynek usług; rynek finansowy rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)

Korzyści wynikające z funkcjonowania wolnego rynku:

• Wymiana dóbr dokonuje się w wyniku dobrowolnie zawieranych transakcji pomiędzy kupującymi a sprzedającymi przy dobrowolnie ustalonej przez nich cenie

• Kupujący i sprzedający nie podlegają żadnym ograniczeniom ani przymusowi ze strony podmiotów zewnętrznych (np. Władzy publicznej)

• Warunki transakcji - w szczególności cena - zależą od obopólnej zgody kupującego i sprzedającego

• Prowadzi do najefektywniejszej ekonomicznie alokacji zasobów, jeżeli w wyniku działania mechanizmu wolnorynkowego dochodzi do ustalenia struktury rynkowej zbliżonej do doskonałej konkurencji

• Rozumiany jako mechanizm alokacji zasobów może być regulatorem procesów ekonomicznych w skali całej gospodarki

Suma indywidualnych i dobrowolnych decyzji transakcyjnych podmiotów wolnego rynku przejawia się na rynku w postaci popytu i podaży. W procesie interakcji spontanicznych decyzji kupujących i sprzedających, zwanym mechanizmem rynkowym dochodzi do ustalenia się równowagi rynkowej, czyli zrównania popytu z podażą oraz ustalenia ceny równowagi. Koniecznym warunkiem zaistnienia wolnego rynku są precyzyjnie określone prawa własności przede wszystkim w odniesieniu do środków produkcji oraz wytworzonych dóbr.

Market failures czyli nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku jest pojęciem teorii ekonomicznej w ramach której podział dóbr i usług przez wolny rynek nie jest efektywny. Polega na tym że prowadzenie interesów własnych prowadzi do niezadowalających wyników dla społeczeństwa. Jednym z zadań państwa jest ograniczenie zjawiska market failures. Jednak niektóre rodzaje polityki rządowej interwencji, takich jak podatki, subsydia, płace oraz ceny kontroli i regulacji, w tym próby w celu skorygowania nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku, mogą również prowadzić do nieefektywnej alokacji zasobów.

Nadwyżka konsumenta - różnica pomiędzy kwotą, jaką nabywca jest skłonny zapłacić za określoną ilość dobra, a kwotą jaką musi rzeczywiście zapłacić; jest miarą korzyści czerpanej z konsumpcji danej ilości dobra; stanowi jedną z kluczowych kategorii analizy w ekonomii dobrobytu. Zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej wraz ze zwiększaniem się wielkości konsumpcji danego dobra, kolejne jego jednostki powodują coraz mniejszy przyrost użyteczności dla konsumenta. Z tego powodu jest on skłonny płacić coraz mniej za kolejne jednostki dobra i będzie kupował dopóty, dopóki jego skłonność do zapłaty zrówna się z rynkową ceną towaru. Różnica jego skłonności do zapłaty i ceny rynkowej stanowi nadwyżkę konsumenta.

Nadwyżka producenta - różnica między przychodem uzyskanym ze sprzedaży określonej ilości dobra X po obowiązującej cenie rynkowej P a przychodem koniecznym do skłonienia producenta do dostarczenia tej ilości dobra X. Jest to suma zmian dobrobytu poszczególnych producentów.

Nadwyżka producenta to pole ograniczone osią p, linią ceny oraz krzywą podaży (BCE)

Nadwyżka konsumenta to pole ograniczone osią P, linią ceny oraz krzywą podaży (ABE)

FIRMY A FUNKCJONOWANIE W OBSZARZE ROSNĄCYCH KORZYŚCI SKALI PRODUKCJI - ROLA INSTYTUCJI.

Dla wielu nowych dziedzin gospodarowania w miarę wzrostu skali produkcji rośnie efektywność produkcji, co wyraża się w spadku kosztów krańcowych i jednostkowych produkcji. Dotyczy to dziedzin, gdzie występuje duży udział kosztów stałych z tytułu np. Dużych wydatków, gdzie szeroko wykorzystuje się efekty „uczenia się przez praktykę” oraz gdzie ma miejsce wzrost użyteczności dla jednych podmiotów z tytułu wzrostu ilości innych użytkowników danego dobra. W obszarach tych tempo malenia kosztów jednostkowych i krańcowych może być zróżnicowane, zwłaszcza w relacji do tempa spadku utargu krańcowego. Zgodnie z analizą marginalną przedsiębiorstwa mamy dwa warunki na maksymalizację zysku firmy: warunek pierwszy (konieczny) zrównania kosztów krańcowych z utargiem krańcowym (MR=MC) oraz warunek drugi (dostateczny), gdy utarg krańcowy MR maleje szybciej niż koszt krańcowy MC (dMR/dX<dMC/dX). Przy rosnących korzyściach skali punktów spełniających te dwa warunki może być więcej niż jeden; mamy do czynienia ze stanami wielopunktowej równowagi. Przedsiębiorstwa mogą uzyskiwać te same zyski całkowite przy różnych poziomach produkcji, cen i kosztów. Nie jest to obojętne z punktu widzenia całej gospodarki, społeczeństwa. Preferencje społeczne dotyczą wyboru punktów równowagi firmy tj. Maksymalizacji zysku przy wyższej produkcji i mniejszych cenach, bo to wiąże się z większymi wpływami podatkowymi, większym zatrudnieniem, większymi efektami zewnętrznymi . Dla takiego rozwiązania potrzebne są odpowiednio skonstruowane instytucje np. Rozwiązania systemu podatkowego. System inst. Powinien być nakierowany tak na firmy, aby te wybierały takie punkty równowagi, które są zgodne z interesem publicznym

Korzyści skali produkcji dzielimy na statyczne (krótkookresowe korzyści) i dynamiczne (średniookresowe i długookresowe). Mamy do czynienia z korzyściami wewnętrznymi (korzyści wewnętrzne zazwyczaj dotyczą korzyści jednego przedsiębiorstwa -techniczne handlowe, finansowe), oraz zewnętrznymi (ten rodzaj korzyści odnosi się do korzyści jakie przedsiębiorstwa zyskują w ramach jednej gałęzi gospodarki-praca, kooperacja, rozwój usług.). Mówimy o korzyściach stałych, rosnących, malejących.

ANALIZA PORÓWNAWCZA SYSTEMÓW INSTYTUCJONALNYCH.

MODELE:

Neoklasyczny- typ organizacyjny: ujęcie przedsiębiorstwa jako czarnej skrzynki-traktowanie przedsiębiorstwa z funkcją produkcji, struktury zarządcze: model robinsona (nie występuje problem podziału zarządzania i pracownicze; funkcje zarządzania przyjależą 1podmiotowi; instytucje finansowe: aukcje; koncepcja licytatora(bezosobowa postać, która rządzi ruchem cen)[smith-niewidzialna ręka rynku]; instytucje rynku pracy : samooczyszczanie się rynku; instytucje rynków produktów: aukcje, giełdy; prawa własności ( ekonomiczne) : własność prywatna; egzogeniczność praw własności; normy społeczne: "homo economicus"-maksymalizacja nadwyżki zysków-racjonalnie funkcjonujący; rola państwa : państwo jako "stróż nocny" (armia, policja, sąd)

Zmodyfikowany neoklasyczny: typ organizacyjny: hierarchia funkcjonalna a w jej ramach integracja pionowa struktury zarządcze: rozróżnienie roli właściciela i managera (rządzi właściciel) instytucje finansowe: aktywne rynki kapitałowe instytucje rynku pracy: koncepcja freedmana bezrobocia naturalnego; samooczyszczanie się rynku instytucje rynków produktów: giełdy, również towarowe prawa własności (ekonomiczne): rezydualne prawa własności(residial claiment-wierzyciel narwyżki->po opłaceniu wszystkich ryzyk otrzymuje rentę) normy społeczne: utylitaryzm(działanie z maksymalnymi korzyściami przy ograniczeniu racjonalności) rola państwa: ograniczona rola państwa, ale podkreślenie jej w zakresie dóbr publicznych

Tradycyjny amerykański : typ organizacyjny: hierarchia funkcjonalna (relacja "góra-dół") struktury zarządcze: podział na właściciela i managerów (większa rola managerów) instytucje finansowe: uzupełniane o corporate government (duża rola firmy inwestycyjnej) instytucje rynku pracy: biurokracja pracodawców; siła robocza jako dodatek(czynnik produkcji na równi z kapitałem) instytucje rynków produktów: regulowana konkurencja oigopolistyczna prawa własności (ekonomiczne): [koncepcja commonsa] prawa własności są wynikiem praktyk sądowych normy społeczne: "od pucybuta do milionera"-duży poziom indywidualnego kapitału społecznego rola państwa: demokracja przedstawicielska z silną rolą prezydenta

Niemiecki: typ rrganizacyjny, hierarchia uczestnicząca, są władze, struktury, (różni się od amerykańskiej-"góra" ciągle konsultuje się z "dołem") struktyry zarządcze, współzarządzanie w formie "mitbesztimu"- silny udział pracowników instytucje finansowe, model reński, przeważa rola banków(decydująca), które mają udziały w firmach, instytucje rynku pracy, regulacje korporatystyczne (decyzje konsultowane ze związkami zawodowymi)akcjonariat pracowniczy instytucje rynku produktów grupy kapitałowe, regulowane poprzez praktyke funkcjonowania podmiotów gospodarczych , prawa własnosci (ekonomiczne) regulowane poprzez praktyke funkcjonowania podmiotów gospodarczych, normy społeczne: obywatelstwo przemysłowe-pracownik jako podmiot rola państwa: korporatyzm społeczny

Japoński : typ organizacyjny: system keyredsu, horyzontalne: a) wzajemne udziały akcji, b) wspólny bank, c) ciałem nadrzędnym jest rada prezydentów d) wspólne korporacje handlowe, e0 wspólna strategia korporacyjna i wertykalne- mniej konglomeratów; rodzaj konglomeratu firmy z różnych obaszrów gospodarki struktury zarządcze: gyoseishido-wybiórcze zarządzanie relacyjne (kontrakty zawierane mogą być relacyjne)-nieformalne zalecenia różnych jednostek nadrzędnych firm do tych firm instytucje finansowe: system banków w ramach kejredsu instytucje rynku pracy: silna kontrola personelu w ramach firm instytucje rynków produktów: grupy kapitałowa prawa własności (ekonomiczne): powtarzane renegocjacje ex-pos(po zawarciu kontraktów normy społeczne: silna gradacja statusu społecznego rola państwa: biuro-pluralizm; państwo pełni aktywną rolę regulacji i interwencji (często nieformalną)

REGULACJA A DEREGULACJA RYNKÓW. TEORIE REGULACJI. Model Peltzmana.

Regulacja to oddziaływanie na sferę mikro ze strony państwa.

Stigler - r. To prawo przymuszania do określonych zachowań podmiotów gospodarczych.

Khan- r. Odziaływuje na sferę użyteczności publicznej, sektory infrastrukturalne (techniczne, społeczne) poddawane są regulacji

Spulber- r. Jako oddziaływanie agend rządowych na podaż i popyt

Viskuzi - r, jako ograniczenie swobody działalności gospodarczej, powinno być minimalizowane i sprowadzane do tych rejonów gospodarki gdzie rynek sam nie może sobie poradzić.

Stiglicz- r. Jako oddziaływanie na podmioty gospodarcze w celu ochrony : pracownika, konsumenta, środ przyr, zapobiegania praktykom monopolistycznym i innym praktykom ograniczającym konkurencję.

3 teorie regulacji:

1) pozytywno normatywna teoria regulacji - jej funkcją celu jest ochrona interesu publicznego, a jest definiowan przez różne funkcje dobrobytu społecznego. Zwraca uwage na market failures. Ogranicza ułomnośc rynku, przeciwdziała praktykom monopolistycznym.

2) teoria przechwycenia - grupy interesu starają się wpływać na politykę urzędów oraz dążą do odpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej. W tym przypadku polityka regulacyjne realizowana jest nie tyle w interesie publicznym, co w interesie podmiotów danego sektora

3) ekonomiczna teoria regulacji _ np. Model Peltzmana

Model Peltzmana ten opiera się o założenie maksymalizacji użyteczności wszystkich podmiotów; producenci pragną maksymalnych zysków, konsumenci niskich cen, politycy i urzędnicy poparcia społecznego (np. Głosów wyborczych). Poparcie społeczne wymaga godzenia wielkości zysków z cenami dla konsumentów. W modelu zakłada się równe uwzględnianie przez urzędy regulacyjne interesów producentów i konsumentów. Przyjmuje się także założenie wolnej gry sił rynkowych. Pomija się tu kwestie relacji władzy i podporządkowania. Problemu nierówności stron nie można także ograniczać do asymetrii informacji. Na rynku usług regulacyjnych istnieje przewaga podmiotów po stronie podażowej, które mogą narzucać różne rozwiązania regulacyjne.

Formy regulacji monopolu naturalnego: a) przejęcie monopolu naturalnego przez państwo b) regulacja ceny, za pomocą określonej stopy zysku c) udział w przetargach, kontrolowanie usług d) ustawodawstwo antymonopolowe ( klayton , sherman) e) leseferyzm - nie ingerowanie

Jeśli firma jest bardziej efektywna niż inni konkurenci, musi wybierać między dwoma wykluczającymi się strategiami. Pierwsza strategia dotyczy maksymalizacji zysku dla akcjonariuszy, przez utrzymywanie dotychczasowych cen i rozmiaru firmy. Natomiast według drugiej strategii, maksymalizacja zysku polega na obniżce cen, a przez to na zwiększaniu udziału firmy w rynku. Przy takich założeniach, zwiększająca się efektywność firm prowadzi do zwiększenia koncentracji. Wielkość udziału rynkowego oddaje zatem w przybliżeniu stopień efektywności działania, z tego powodu jest pozytywnie skorelowana z rentownością. Rynki skoncentrowane to takie rynki, na których działają wysoce efektywne firmy . Aczkolwiek, wyższe zyski przedsiębiorstw o wysokich udziałach w rynku wynikają nie z ich siły (wielkości), lecz z wyższej efektywności, która kreuje ich siłę.

11. REGULACJA A ZAWODNOŚĆ RYNKU.

Podstawową kwestią jest znalezienie rozwiązania pomiędzy wizją „państwa zbyt dużego” a „państwa słabego, z niedostatecznymi uprawnieniami”. Wiąże się z tym problem dużego bądź małego budżetu spełniającego funkcje regulacyjne i mającego wymiar realny. Duży budżet to większa rola państwa, mniejszy budżet oznacza mniej państwa w gospodarce. Zadaniem państwa pozostaje współkształtowanie efektywnego systemu instytucjonalnego w całej gospodarce i na poszczególnych rynkach. Chodzi o dopasowanie reform prorynkowych do istniejącego potencjału instytucjonalnego i jednocześnie tworzenie nowych instytucji. Odbywa się to jednak w warunkach sprzeczności interesów ekonomicznych różnych podmiotów. W sytuacji miękkiego państwa G. Myrdala (np. niedostatki ustawodawstwa, korupcja, nieprzestrzeganie prawa, dominacja interesów partykularnych, nadmierny korporacjonizm itd.) nawet najlepsze programy i rozwiązania prowadzą do instytucjonalnej niespójności. Silne państwo (co nie znaczy duże) to państwo skutecznie realizujące założone cele oraz egzekwujące istniejące prawo.

TRANSFERY PRAW WŁASNOŚCI A PROBLEM EFEKTYWNOŚCI I PODZIAŁU.

Transferowalność to obok wyłączności i konstytucyjnej ochrony cecha praw własności. Transfery praw własności maja miejsce zarówno na rynku kapitałowym jak i w ramach prowadzonej przez organy państwa prywatyzacji.

Transferowalność to przepływ praw do lepszych zastosowań. Brak praw własności do zasobu powoduje jego marnotrawstwo, niewłaściwe przypisanie praw własności wpływa na ułomność rynku i osiąganie rezultatów gorszych od potencjalnie możliwych. Istotne jest tu rozróżnianie czasowego przenoszenia praw własności i przenoszenia tych praw na zawsze. W obu przypadkach mamy do czynienia odmiennym sposobem gospodarowania przedmiotem własności i sporządzania jego charakterystyki. Konstytucyjna gwarancja własności chroni własność prywatną przed rządami „większości” i rządzących elit politycznych. Ingerencja państwa jest możliwa w wyjątkowych sytuacjach i za pełnym odszkodowaniem. Zasada ta pozwala oddzielić bogactwo ekonomiczne od siły politycznej.

EFEKTY ZEWNĘTRZNE I METODY ICH INTERNALIZACJI. SPÓR PIGOU - COASE.

Prawa własności odgrywają szczególnie dużą rolę w rozwiązywaniu problemów efektów zewnętrznych z jednoczesnym uwzględnieniem faktu występowania kosztów transakcyjnych. W teorii ekonomii znane są dwa instytucjonalne sposoby rozwiązania tej kwestii, które można określić jako rozwiązania typu podatek Pigou czy też teoremat Coase'a. Pierwsze z rozwiązań wymaga interwencji państwa, gdzie rozpatruje się korzyści i koszty takich metod internalizacji efektów zewnętrznych jak: podatki, subsydia, limity, kary sądowe. W ujęciu Pigou nakładanie podatków w celu „urealnienia” cen pozwala na przypisanie niekorzyści zewnętrznych podmiotowi, które je spowodował. Ma to tym większe znaczenie, im wyższy jest poziom kosztów transakcyjnych. Według R. Coase'a indywidualne przetargi między stronami konfliktu lepiej rozwiążą problem efektów zewnętrznych niż interwencja państwa. Wynika to z mniejszej asymetrii informacji. Zgodnie z twierdzeniami Coase'a w sytuacji zerowych kosztów transakcyjnych porozumienie zawierane między stronami dobrowolnie zawieranego kontraktu odnośnie wyboru rozwiązania efektywnego (np. maksymalizacja ich dochodów netto z uwzględnieniem efektów zewnętrznych) ma miejsce niezależnie od rozkładu praw własności. Przy zdefiniowaniu uprawnień własnościowych nie jest potrzebna interwencja państwa. W sytuacji jednak występowania kosztów transakcyjnych możliwość zawarcia optymalnego porozumienia zależy od pierwotnego rozkładu tych uprawnień. Zadaniem państwa pozostaje promowanie rozwiązań instytucjonalnych sprzyjających osiąganiu efektywnych porozumień. Dotyczy to np. rozwijania rynku obrotu zezwoleniami na emisję zanieczyszczeń (ujemne efekty zewnętrzne) czy organizowaniu transferów praw własności - w tym prywatyzacji.

GRANICE I BARIERY PRYWATYZACJI.

Kryterium Pareto stanowi jedynie modelowy punkt odniesienia ogólnej oceny efektywności procesów prywatyzacji. Wyznacza obszary, gdzie decyzje prywatyzacyjne służą poprawie sytuacji danego podmiotu bez jednoczesnego pogarszania sytuacji innych podmiotów. Obszar czy powierzchnia Pareto zawiera nieskończenie dużą ilość punktów, które to punkty wyznaczają różne położenia podmiotów i grup społecznych. Prywatyzacja służy osiąganiu jednego z wielu możliwych punktów optimum, w zależności od położenia wyjściowego podmiotów uczestniczących w prywatyzacji, jak i przyjętego wariantu oraz form prywatyzacji. Osiągnięcie, w sensie modelowym, jednego z wielu punktów optimum Pareto oznacza różny udział poszczególnych podmiotów w osiąganych efektach. Zróżnicowania te mogą stanowić czynnik granic prywatyzacji.

Granice prywatyzacji mogą też wynikać z potrzeby zachowania pewnych gwarantowanych świadczeń społecznych, bez których trudno o zachowanie społecznej równowagi. Dotyczy to w szczególności dostępu do nauki i kształcenia oraz usług służby zdrowia. Niektóre świadczenia społeczne nie mogą być w dużej części sprywatyzowane, gdyż noszą charakter dóbr publicznych. Nie należy prywatyzować również instytucji wchodzących w skład przemysłu zbrojeniowego. Barierami w prywatyzacji są m.in. brak regulacji prawnej, ograniczenia kapitałowe.

12. Koszty transakcyjne a koszty produkcji. Problem granic organizacji.

Problem zmian instytucjonalnych i kosztów transakcyjnych można przedstawić w ujęciu modelowym poprzez nawiązanie do koncepcji funkcji produkcji w przedsiębiorstwie. Traktując przedsiębiorstwo jako instytucję - organizację można wyznaczyć optymalne jego rozmiary kierując się kryterium wielkości kosztów transakcyjnych w nawiązaniu do kosztów produkcji. Efektywne organizacje to organizacje o mniejszych kosztach ogólnych gospodarowania, łącznych kosztach produkcji i kosztach transakcyjnych.

Koszty transakcyjne a optimum specjalizacji

Rosnąca specjalizacja produkcji sprzyja obniżeniu kosztów produkcji. Jednocześnie jednak rosną koszty transakcyjne. Przy większej specjalizacji występuje wyższa specyfika nakładów, która zwiększa ryzyko kosztów utopionych. Przeciwdziałanie temu ryzyku zwiększa koszty transakcyjne.

Koszty ogólne osiągają minimum w punkcie A, gdzie łącznie koszty transakcyjne i koszty produkcji są najmniejsze. Punkt ten wyznacza optymalne rozmiary specjalizacji produkcji (punkt B) przy założeniu stałości instytucji. Kryterium lepszej instytucji to kryterium niższych kosztów transakcyjnych, co oznacza na rysunku nr 4 przesunięcie funkcji tych kosztów w dół, w prawo. Powoduje to obniżenie kosztów produkcji, przesunięcie funkcji kosztów ogólnych w dół i wzrost optimum specjalizacji (punkty A1 i B1 przesunięte są w prawo). Podobnie problem ten można odnieść do określania rozmiarów przedsiębiorstwa w obszarze rosnących korzyści skali produkcji. Im większe przedsiębiorstwo, tym niższe koszty produkcji - przy założeniu istnienia technik produkcji o rosnących korzyściach skali produkcji. Wzrost rozmiarów przedsiębiorstwa powoduje jednak wzrost kosztów transakcyjnych (kosztów menedżerskich). Wzajemne porównywanie kosztów produkcji i kosztów transakcyjnych pozwala określić właściwe rozmiary podmiotu gospodarczego.

ASYMETRIA INFORMACYJNA I JEJ PRZEJAWY.

Asymetria informacji(niepełna informacja) - oznacza sytuację, w której jedna ze stron transakcji posiada więcej informacji od drugiej strony. Zwykle odnosi się to do sytuacji w której sprzedawca jest w uprzywilejowanej sytuacji informacyjnej w stosunku do kupującego, jednak możliwa jest również sytuacja odwrotna. Występowanie asymetrii informacji prowadzi do zaburzeń w rachunku ekonomicznym podmiotów transakcji, w skali makro prowadzi do nieefektywnej (w sensie Pareta) alokacji zasobów. W tym znaczeniu asymetria informacji jest jedną z przyczyn zawodności rynku, czyli sytuacji w której mechanizm rynkowy nie zapewnia optymalnej alokacji. Stronę, która posiada wszystkie dostępne informacje, jest lepiej poinformowana określa się jako pełnomocnika (agenta). Z kolei, strona poinformowana gorzej, nie posiadająca pełni informacji to mocodawca (principal). Strona poinformowana gorzej musi polegać na stronie poinformowanej lepiej. W tej sytuacji dochodzić może do problemów nazywanych problemami pełnomocnictwa (problemami agencji).

5 przejawów:

1. Mechanizm negatywnej selekcji - gdy przybywa „złych” klientów/podmiotów

2. Moral hazard (pokusa nadużycia) - zmiany sposobu postępowania w związku z zabezpieczeniem jakie daje posiadanie większej ilości informacji

3. Gapowicz (free riders) - podmiot, który chce partycypować w korzyściach ale nie ponosi kosztów

4. Efekt sygnalizowania - koszty transakcyjne(wynikające z współdziałania wielu podmiotów gospodarczych); (np. przyjmując kogoś do pracy nie wiemy czego oczekiwać)

5. Renta informacyjna - pryncypał i agenci(różne koszty produkcji); dobry ma niskie koszty produkcji, może jednak „udawać” złego; różnica kosztów produkcji agenta „dobrego” i „złego”

Problemy agencji badane są również w ujęciu analityczno-modelowym. Podstawą analiz są kontrakty zawierane między pryncypałami a agentami. Z kontraktów wynikają kwestie pełnomocnictwa i podziału ryzyka między stronami kontraktu. Jednocześnie przyjmuje się założenie rozbieżności interesów pryncypałów i agentów oraz różnego ich stosunku do ryzyka. Analizy zawieranych kontraktów w ujęciu modelowym mogą być prowadzone przy założeniu pełnej informacji (warunki „first-best”) i asymetrii informacji (warunki „second-best”). Przedmiotem kontraktu może być np. określona wielkość dostaw zamówionej produkcji. Pryncypał pragnie realizacji kontraktu przy możliwie niskich transferach środków dla agentów, których na ogół jest więcej niż jeden. Agenci z kolei dążą do uzyskania możliwie dużych transferów dla realizacji danego zadania przewidzianego kontraktem. Kontrakty zawierane są w czasie, kiedy następuje z jednej strony ujawnianie kosztów produkcji u agentów i następnie oferowanie kontraktu przez pryncypała. Agenci odrzucają lub przyjmują ofertę pryncypała. Warunkiem przyjęcia oferty są korzyści agentów, większe niż z tytułu samodzielnych działań agenta na rynku lub przyjęcia ofert innych kontraktów W modelu „pryncypał-agent” określa się to terminem „partycypacyjnego przymuszania agenta”. Pryncypał oferuje kontrakt w sytuacji uzyskania przez niego większych korzyści niż samorealizacja zadań kontraktowych. W warunkach pełnej informacji istnieje możliwość rozróżnienia przez pryncypała agenta lepszego i gorszego. Lepszy agent cechuje się niższymi kosztami produkcji. Pryncypał uzyskuje większe korzyści z kontraktu zawartego z lepszym, niż gorszym agentem. Warunkiem zawarcia i realizacji kontraktu jest jednocześnie warunek wyższych transferów niż kosztów u agentów.

CELE PRYWATYZACJI:

1) określenie praw własności i dalsze ich transfery służą wzrostowi efektywności;

2) prywatyzacja powinna także zmniejszać koszty transakcyjne i sprzyjać dodatnim efektom zewnętrznym;

3) projekty prywatyzacyjne są związane z precyzowaniem interesu publicznego w powiązaniu z interesami grupowymi i jednostkowymi;

4) z prywatyzacją wiąże się problem optimum społecznego i zachowania państwa;

5) granice prywatyzacji (np. Dobra publiczne, monopole naturalne, strategiczne obszary gospodarowania, ważne względy społeczne) zmieniają się wraz z postępem technicznym i społecznymi preferencjami;

6) optymalne tempo prywatyzacji to tempo równoważące rynek prywatyzacyjny i przynoszące maksymalne korzyści społeczne;

7) w praktyce należy wykorzystywać teoretyczne warianty prywatyzacji (wariant kapitałowo-rynkowy, wariant państwowo-administracyjny, wariant społeczno-uwłaszczeniowy) w dostosowaniu do celów prywatyzacji i realiów gospodarczych;

8) w prywatyzacji potrzebne jest uwzględnienie uwarunkowań mikro, mezo i makroekonomicznych. W polskiej praktyce prywatyzacji przenikają się trzy płaszczyzny prywatyzacji: tworzenie rynku, wzrost efektywności funkcjonowania podmiotów gospodarczych i wspieranie celów budżetowych

Wymień OBSZARY KONSENSUSU we współczesnej makroekonomii - rola instytucji.

Do konsensusów doszło 5 szkół, wyłaniając 6 obszarów zgodnych poglądów.

- w długim okresie decydujące znaczenie mają czynniki ze strony podaży s ( np. Praca, kapitał);

-w długim okresie krzywa Philipsa przyjmuje kształt pionowy, a naturalna stopa bezrobocia występuje tylko w krótkim okresie;

- popyt d ma znaczenie w krótkim okresie;

- zarówno w polityce monetarnej jaki i w fiskalnej występują dwa rodzaje polityk:

A) dyskrecjonalna (tzw. Uznaniowa, umożliwia rządowi wywieranie wpływu na sytuację gospodarczą państwa za pomocą aktywnej polityki fiskalnej, budżetowej lub monetarnej)

B) taka w której, wzrasta rola reguł ( tzw: w oparciu o reguły)

- rola pieniądza w gospodarce: podaż s pieniądza ma znaczenie w krótkim okresie,w długim okresie wzrost podaży pieniądza prowadzi do wzrostu inflacji.

- polityka stabilnej gospodarki bardziej oparta o teorie gier niż teorie sterowania;

InSTYTUCJE A POLITYKA MONETARNA - krótki i długi okres.

I=R+π^e (nominalna stopa procentowa; R-realna stopa procentowa;

π-oczekiwana inflacja)

M -nominalny zasób pieniądza

P - przeciętny poziom cen

- realny zasób pieniądza

md - funkcja popytu

Ms - funkcja podaży

E₁ - wzrost popytu na pieniądz powoduje wzrost stóp procentowych

E₂ - stopy procentowe nie zmieniają się (e₂=e)

E₁ - wzrost cen ((każda decyzja ma skutki w krótkim i długim okresie)

Y* - potencjalne PKB

Na popyt na pieniądz oddziaływuje stopa procentowa i PKB oraz koszty transakcyjne w bankowości (są to: koszty transferu pieniądza, opłaty za karty)gdy popyt na pieniądz rośnie, następuje wzrost stóp procentowych. W długim okresie wzrostu PKB krzywa popytu przesuwa się w prawo, ceny spadaja gospodarka wchodzi w deflacje. Aby tego nie było to bank centralny zwiększa podaż pieniądza. Krzywa podaży pieniądza przesuwa się w prawo. Zwiększenie podaży pieniądza w długim okresie jest uzasadnione od wzrostu PKB, może nastąpić inflacja , która wynika z nadmiaru pieniądza.

2 rodzaje popytu na pieniądz:

1)spekulacyjny - związany ze zmianą stóp procentowych

2) transakcyjny - związany z PKB; im większy PKB tym większy popyt na pieniądz

Krzywa popytu przesuwa się w prawo, ceny spadają (gospodarka wchodzi w deflację), należy przesunąć podaż pieniądza w prawo (PKB rośnie). Podaż nie może rosnąć szybciej niż PKB

INSTYTUCJONALNE UWARUNKOWANIA KRYZYSU FINANSOWEGO

- brak zunifikowanego globalnego nadzoru nad rynkiem finansowym,

- wysoki poziom zaangażowania kapitału banków w „złe kredyty” hipoteczne,

- produkty rynku bankowego o dużym poziomie ryzyka - brak efektywnej kontroli ryzyka kredytowego w instytucjach finansowych,

- wysoki poziom zadłużenia społeczeństwa - elastyczne procedury bakowe udzielania kredytów

- globalne przepływy kapitałowe i współzależność grup kapitałowych

- spekulacje finansowe

- brak ujednolicenia globalnych warunków finansowych (raje podatkowe)

- zaangażowanie budżetów krajowych w ratowanie upadających instytucji finansowych (pod zastaw aktywów skarbu państwa), zwiększenie deficytu budżetowego

- zły nadzór nad bankami

- przeregulowania w pewnych sektorach, a w innych brak regulacji

- polityka monetarna banków centralnych, podwyższanie i obniżanie stóp%

- problem zarządzania ryzykiem

- zbyt duże lewarowanie - stosunek środków własnych do aktywów, zbyt małe fundusze własne w stosunku do akcji kraedytowych

1

---