ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ

w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych.

 

z dnia 1 września 2000 r.

(Dz. U. Nr 80, poz. 900)

 

Na podstawie art. 33k ust. 9 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414, Nr 106, poz. 668, Nr 117, poz. 756 i Nr 162, poz. 1118 i 1126, z 1999 r. Nr 20, poz. 170, Nr 79, poz. 885 i Nr 90, poz. 1001 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136 i Nr 19, poz. 238) zarządza się, co następuje:

Rozdział 1

Przepisy ogólne

§ 1. Rozporządzenie reguluje:

1) typy, zasady działania i organizację placówek opiekuńczo-wychowawczych, zwanych dalej "placówkami",

2) kwalifikacje osób zatrudnianych w placówkach,

3) warunki korzystania w placówkach z pracy wolontariuszy,

4) zasady oraz tryb kwalifikowania i kierowania dzieci do placówek,

5) obowiązujący w placówkach standard wychowania i opieki oraz

6) standardy usług opiekuńczo-wychowawczych świadczonych w placówkach.

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) właściwym powiecie - należy przez to rozumieć powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka lub lokalizację placówki,

2) organie prowadzącym - należy przez to rozumieć jednostkę samorządu terytorialnego lub podmiot określony w art. 12a ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej, zwanej dalej "ustawą", prowadzące placówkę,

3) opiece dziennej - należy przez to rozumieć wspieranie rodziny przez objęcie dziecka działaniami wychowawczymi, opiekuńczymi i edukacyjnymi realizowanymi w placówce,

4) opiece całodobowej - należy przez to rozumieć zaspokajanie w placówce potrzeb życiowych dziecka zgodnie z ustalonymi w rozporządzeniu standardami opieki i wychowania oraz standardami usług opiekuńczo-wychowawczych, jeżeli potrzeby te stale lub okresowo nie mogą być zaspokajane w domu rodzinnym,

5) opiece doraźnej - należy przez to rozumieć krótkotrwałą opiekę całodobową, której celem jest opracowanie diagnozy dotyczącej w szczególności poziomu rozwoju poznawczego, emocjonalnego dziecka, jego stanu zdrowia, związków z rodziną, z rówieśnikami, z uwzględnieniem wskazań wychowawczych i dydaktycznych,

6) hostelu - należy przez to rozumieć część placówki dysponującą bazą noclegową i zapewniającą opiekę wychowawczą, czynną przez całą dobę, przeznaczoną dla wychowanków placówki mieszkających z rodziną, wykorzystywaną w sytuacjach kryzysowych, kiedy dziecko ze względów rodzinnych musi czasowo zamieszkać poza swoją rodziną,

7) rodzinach zaprzyjaźnionych - należy przez to rozumieć rodziny obce, których członkowie związani są z placówką na zasadach wolontariatu, wspierające placówkę w procesie wychowania w zakresie życia rodzinnego.

Rozdział 2

Typy placówek opiekuńczo-wychowawczych

§ 3. 1. Placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na:

1) placówki wsparcia dziennego,

2) placówki interwencyjne,

3) placówki rodzinne,

4) placówki socjalizacyjne,

5) placówki resocjalizacyjne.

2. Placówki mogą specjalizować się w opiece nad dziećmi o szczególnych potrzebach.

3. Placówki tworzą dla swoich wychowanków odpowiednie formy opieki w środowisku, w szczególności hostele i rodziny zaprzyjaźnione.

4. W placówce mogą przebywać dzieci niepełnosprawne, jeżeli nie ma uzasadnionych przeciwwskazań.

5. Placówka współpracuje z rodziną dziecka.

6. Placówka przygotowuje dzieci, w miarę możliwości, do samodzielnego życia.

7. Placówka współpracuje z powiatowym centrum pomocy rodzinie.

§ 4. 1. Placówka wsparcia dziennego, która działa w najbliższym środowisku lokalnym dziecka:

1) wspiera rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji,

2) zapewnia pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami,

3) współpracuje ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.

2. Placówka interwencyjna:

1) zapewnia dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej:

a) doraźną, całodobową opiekę,

b) kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych,

c) opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny lub umieszczenia w rodzinie zastępczej, placówce rodzinnej albo placówce socjalizacyjnej,

2) przygotowuje diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka oraz ustala wskazania do dalszej pracy z dzieckiem.

3. Placówka rodzinna zapewnia dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców całodobową opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego oraz opiekę, do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia.

4. Placówka socjalizacyjna zapewnia całodobową opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej.

5. Placówka resocjalizacyjna zapewnia dzieciom niedostosowanym społecznie:

1) opiekę i wychowanie,

2) resocjalizację i rewalidację,

3) możliwość leczenia uzależnień,

4) zdobycie kwalifikacji zawodowych.

§ 5. Placówki, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 1-4, mogą łączyć różne zakresy sprawowanej opieki oraz specyfikę działań.

Rozdział 3

Zasady działania i organizacja placówek opiekuńczo-wychowawczych

§ 6. 1. Placówka, realizując zaspokajanie potrzeb dziecka, o których mowa w art. 33l ust. 1 ustawy, kieruje się w szczególności:

1) dobrem dziecka,

2) poszanowaniem praw dziecka,

3) potrzebą wyrównywania deficytów rozwojowych,

4) koniecznością wspierania rozwoju dziecka poprzez umożliwienie kształcenia, rozwój zainteresowań i indywidualizowanie oddziaływań wychowawczych,

5) potrzebą działań przygotowujących do samodzielnego życia,

6) poszanowaniem praw rodziców wynikających z przepisów prawa rodzinnego, a przede wszystkim prawa do kontaktowania się z dzieckiem,

7) potrzebą działań w celu utrzymywania więzi dziecka z rodziną i umożliwienia jego powrotu do rodziny.

2. Zasady, o których mowa w ust. 1, placówka stosuje w szczególności przy opracowaniu indywidualnej diagnozy dziecka i indywidualnego planu pracy z dzieckiem, zwanego dalej "indywidualnym planem pracy".

§ 7. 1. Szczegółowe zadania i organizację placówki, a także specyfikę i zakres sprawowanej opieki określa regulamin.

2. Regulamin opracowuje dyrektor placówki w porozumieniu z powiatowym centrum pomocy rodzinie.

3. Z regulaminem powinny być zaznajomione dzieci przebywające w placówce.

§ 8. Placówka realizuje indywidualny plan pracy z dzieckiem, prowadzi kartę pobytu dziecka oraz inną niezbędną dokumentację dotyczącą dziecka i jego rodziny. Wzór karty pobytu dziecka i sposób jej prowadzenia określa załącznik do rozporządzenia.

§ 9. 1. Placówką kieruje dyrektor powoływany przez organ prowadzący placówkę.

2. Dyrektor placówki rodzinnej jest jednocześnie wychowawcą. W razie jego nieobecności placówką rodzinną kieruje osoba wyznaczona przez organ prowadzący, w uzgodnieniu z dyrektorem.

3. Wychowawca zobowiązany jest do organizowania pracy w grupie dzieci oraz do pracy indywidualnej z dzieckiem.

4. Wychowawca kierujący procesem wychowawczym dziecka bezpośrednio odpowiada za realizację zadań wynikających z indywidualnego planu pracy oraz pozostaje w stałym kontakcie z rodziną dziecka.

5. W placówce rodzinnej wychowawca może łączyć funkcje administracyjne i obsługi.

6. Osoba zatrudniona w placówce na stanowisku pracownika socjalnego jest odpowiedzialna za pracę z rodziną dziecka, rozpoznaje jego sytuację rodzinną, utrzymuje kontakt z instytucjami wspierającymi tę rodzinę, inicjuje działania niezbędne do unormowania sytuacji rodziny i umożliwienia powrotu dziecka do rodziny.

7. Osoby zatrudnione w placówce na stanowisku psychologa lub pedagoga są odpowiedzialne za diagnozę indywidualną dziecka, prowadzenie zajęć terapeutycznych oraz za poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne dla rodziców dzieci przebywających w placówce.

8. Opiekunka dziecięca opiekuje się dzieckiem do lat trzech oraz dzieckiem niepełnosprawnym.

9. W placówce wsparcia dziennego może być zatrudniony - w miarę potrzeby - pedagog, psycholog lub pracownik socjalny.

10. Placówka utrzymuje kontakt z pracownikami socjalnymi ośrodka pomocy społecznej właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka.

§ 10. 1. Wychowawca kierujący procesem wychowawczym dziecka w placówce wypełnia kartę pobytu dziecka oraz opracowuje przy udziale dziecka indywidualny plan pracy w porozumieniu z psychologiem, pedagogiem, pracownikiem socjalnym, a także innymi specjalistami.

2. Indywidualny plan pracy opracowywany jest na podstawie informacji dotyczących życia dziecka zawartych w dokumentach, o których mowa w § 30, analizy procesu zmian rozwoju psychicznego i fizycznego w trakcie pobytu w placówce oraz oceny efektów pracy socjalnej prowadzonej z jego rodzicami.

3. Indywidualny plan pracy uwzględnia w szczególności wiek, możliwości psychofizyczne dziecka, jego sytuację rodzinną i przebieg procesu przygotowania dziecka do usamodzielnienia.

4. Indywidualny plan pracy jest modyfikowany w zależności od zmieniającej się sytuacji dziecka, nie rzadziej jednak niż co pół roku.

§ 11. 1. W placówce działa, z zastrzeżeniem § 12, stały zespół do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka.

2. Do zadań zespołu, o którym mowa w ust. 1, należy w szczególności:

1) analiza karty pobytu dziecka,

2) okresowa ocena sytuacji dziecka,

3) ocena aktualnej sytuacji rodziny dziecka,

4) analiza stosowanych metod pracy z dzieckiem i rodziną,

5) modyfikowanie indywidualnego planu pracy,

6) ocena zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce.

3. W skład zespołu, o którym mowa w ust. 1, wchodzą:

1) dyrektor lub osoba przez niego wyznaczona,

2) pedagog,

3) psycholog,

4) wychowawca bezpośrednio kierujący procesem wychowawczym dziecka,

5) pracownik socjalny.

4. W celu uzyskania wiedzy o sytuacji socjalnej i prawnej dziecka oraz jego rodziny, do udziału w posiedzeniu stałego zespołu, o którym mowa w ust. 1, zapraszane są również osoby bliskie dziecku, a także przedstawiciele: sądu rodzinnego właściwego ze względu na miejsce położenia placówki, właściwego powiatowego centrum pomocy rodzinie, ośrodka pomocy społecznej, policji, służby zdrowia, instytucji oświatowych, ośrodka adopcyjno-opiekuńczego oraz organizacji społecznych statutowo zajmujących się problematyką rodziny i dziecka.

5. Po przeprowadzeniu oceny sytuacji dziecka, o której mowa w ust. 2 pkt 2, poprzez analizę jego sytuacji rodzinnej i psychospołecznej, zespół, o którym mowa w ust. 1, formułuje na piśmie wniosek dotyczący zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce.

6. Na podstawie wniosku, o którym mowa w ust. 5, dyrektor placówki informuje sąd rodzinny o zaistnieniu podstaw do powrotu dziecka do rodziny albo - wobec niemożności powrotu dziecka do rodziny - podejmuje starania zmierzające do umieszczenia go w rodzinie przysposabiającej, rodzinie zastępczej lub w placówce rodzinnej.

7. Na wniosek wychowawcy lub dyrektora, po zasięgnięciu opinii zespołu, o którym mowa w ust. 1, oraz po zasięgnięciu opinii dziecka powiat może przenieść dziecko do innej placówki.

8. Przeniesienie dziecka umieszczonego w placówce na podstawie orzeczenia sądowego wymaga zgody właściwego sądu.

§ 12. W placówce rodzinnej okresowej oceny sytuacji dziecka dokonuje dyrektor w porozumieniu z właściwym ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym. Przepisy § 11 ust. 5-7 stosuje się odpowiednio.

§ 13. 1. Dzieci przebywające w placówkach, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 4 i 5, mogą tworzyć samorząd.

2. Zasady wyboru i działania organów samorządu określa regulamin uchwalony przez dzieci przebywające w placówce.

3. Opiekuna samorządu wybierają dzieci spośród pracowników zatrudnionych w placówce.

4. Samorząd może przedstawiać dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach dotyczących funkcjonowania placówki.

§ 14. 1. Placówka wsparcia dziennego, o której mowa w § 3 ust. 1 pkt 1, prowadzi w szczególności następujące formy pracy środowiskowej:

1) pomoc w kryzysach szkolnych, rodzinnych, rówieśniczych, osobistych,

2) zajęcia socjoterapeutyczne,

3) zajęcia korekcyjne, kompensacyjne i logopedyczne,

4) indywidualne programy korekcyjne,

5) pomoc w nauce,

6) pomoc socjalną, dożywianie,

7) organizację czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizację zabaw i zajęć sportowych,

8) stałą pracę z rodziną dziecka,

9) stałą współpracę, przede wszystkim z ośrodkiem pomocy społecznej, szkołą oraz sądem.

2. Placówka wsparcia dziennego pracuje przez cały rok, we wszystkie dni robocze, co najmniej 4 godziny dziennie.

3. Czas pracy placówki dostosowany jest do potrzeb dzieci i rodziców.

§ 15. 1. Placówka interwencyjna przyjmuje dzieci w nagłych sytuacjach kryzysowych.

2. W placówce interwencyjnej sporządza się diagnozę dziecka i rodziny dotyczącą zdrowia, rozwoju umysłowego, stanu emocjonalnego i związków rodzinnych.

3. Placówka interwencyjna zaspokaja indywidualne potrzeby edukacyjne dziecka, umożliwia mu wyrównywanie opóźnień szkolnych i kontynuowanie nauki na odpowiednim poziomie.

4. Do placówki interwencyjnej przyjmowane są dzieci od lat siedmiu niezależnie od miejsca zamieszkania. W wyjątkowych przypadkach, w szczególności gdy dziecku nie można zapewnić rodzinnej opieki zastępczej, do placówki interwencyjnej mogą być przyjmowane dzieci młodsze.

5. Placówka interwencyjna jest zobowiązana do regularnego informowania powiatowego centrum pomocy rodzinie o przebywających w niej dzieciach.

6. Pobyt dziecka w placówce interwencyjnej nie może trwać dłużej niż 3 miesiące. W przypadku gdy postępowanie sądowe w sprawie uregulowania sytuacji prawnej dziecka jest w toku, pobyt może być przedłużony, nie dłużej jednak niż o 3 miesiące.

7. Do placówki interwencyjnej może być przyjęte również dziecko skierowane na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228, z 1992 r. Nr 24, poz. 101, z 1995 r. Nr 89, poz. 443, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 1999 r. Nr 83, poz. 931 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136 i Nr 50, poz. 580).

8. Placówka interwencyjna przygotowuje diagnozę psychologiczno-pedagogiczną dziecka oraz diagnozę jego sytuacji rodzinnej na potrzeby sądu rodzinnego.

§ 16. 1. Placówka rodzinna:

1) tworzy jedną, wielodzietną rodzinę dla dzieci, które nie mogą być umieszczone w rodzinie zastępczej lub przysposabiającej,

2) wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i stopniowo usamodzielniające się,

3) umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu,

4) zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych.

2. Placówka rodzinna utrzymuje kontakt z ośrodkiem pomocy społecznej i powiatowym centrum pomocy rodzinie.

§ 17. 1. Placówka socjalizacyjna:

1) zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby,

2) prowadzi zajęcia socjalizujące, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, resocjalizujące, terapeutyczne rekompensujące brak wychowania w środowisku rodzinnym i przygotowujące do życia społecznego, a dla dzieci niepełnosprawnych - odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne,

3) zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych.

2. Placówka socjalizacyjna podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnej opiece zastępczej.

§ 18. 1. Placówka resocjalizacyjna:

1) zapewnia możliwość indywidualnego oddziaływania na dzieci niedostosowane społecznie odpowiednio do ich osobowości i potrzeb wychowawczych,

2) zapewnia kształcenie dzieci na poziomie ogólnokształcącym i zawodowym, udział w szczególności w życiu kulturalnym, sportowym, społecznym i wdrażanie do pracy,

3) przygotowuje dzieci do życia w naturalnym środowisku społecznym zgodnie z uznanymi normami oraz do samodzielności.

2. Placówka resocjalizacyjna może prowadzić działalność w formie dziennej, całodobowej turnusowej lub okresowej.

Rozdział 4

Kwalifikacje osób zatrudnianych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i warunki korzystania z pracy wolontariuszy

§ 19. 1. Dyrektorem placówki, z zastrzeżeniem ust. 2, może być osoba, która posiada:

1) wykształcenie wyższe magisterskie na kierunkach: pedagogika, psychologia lub politologia i nauki społeczne w zakresie / o specjalności resocjalizacja,

2) specjalizację z zakresu organizacji pomocy społecznej,

3) trzyletni staż pracy w placówce.

2. Dyrektorem placówki rodzinnej może być osoba, która:

1) posiada wykształcenie średnie lub wyższe,

2) odbyła odpowiednie szkolenie w ośrodku adopcyjno-opiekuńczym, o którym mowa w art. 33ł ust. 1 ustawy, i otrzymała zaświadczenie kwalifikacyjne.

§ 20. 1. Placówki, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 1, 2, 4 i 5, w zależności od potrzeb, zatrudniają specjalistów o następujących kwalifikacjach:

1) wychowawców - absolwentów studiów wyższych o preferowanych kierunkach pedagogika, psychologia, politologia i nauki społeczne w zakresie / o specjalności resocjalizacja,

2) pedagogów - absolwentów wyższych studiów magisterskich,

3) psychologów - absolwentów wyższych studiów magisterskich,

4) terapeutów - osoby posiadające udokumentowane przygotowanie do prowadzenia terapii o profilu potrzebnym w pracy placówki,

5) pracowników socjalnych z ukończoną specjalizacją zawodową w zawodzie pracownik socjalny,

6) opiekunki dziecięce - absolwentki szkół medycznych przygotowujących do pracy w zawodzie opiekunki dziecięcej,

7) lekarzy i pielęgniarki.

2. W placówce rodzinnej można zatrudnić tylko osobę wskazaną przez dyrektora placówki. Może to być osoba z nim spokrewniona lub spowinowacona.

§ 21. 1. Dyrektor, organizując pracę w placówce, umożliwia pracownikom ustawiczne dokształcanie i informuje ich o podstawowych zagadnieniach pedagogicznych związanych z funkcjonowaniem placówki.

2. W procesie wychowania i opieki uczestniczą wszyscy pracownicy placówki.

3. Pracownicy zatrudnieni w placówce powinni wykazywać należytą postawę i dawać dobry przykład dzieciom.

§ 22. 1. Działalność placówki może być uzupełniana pracą wolontariuszy, której celem w szczególności jest:

1) rozszerzenie zakresu opieki nad dzieckiem w placówce,

2) wsparcie pracy wychowawców poprzez organizowanie kół zainteresowań i rozwijanie indywidualnych zdolności dzieci,

3) zapoznanie środowiska lokalnego z problemami placówek,

4) promocja idei wolontariatu.

2. Wolontariuszem w placówce może być osoba, która:

1) jest pełnoletnia, nie karana,

2) została poinformowana o specyfice pracy wychowawczej i konieczności zachowania tajemnicy w sprawach dotyczących dzieci znajdujących się w placówce,

3) została ubezpieczona przez dyrektora od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe podczas pracy.

3. Wolontariusz wykonuje pracę pod nadzorem dyrektora lub wychowawcy wyznaczonego przez dyrektora.

4. Dyrektor placówki zawiera z wolontariuszem umowę, w której określa się:

1) zakres zadań, których podejmuje się wolontariusz, oraz czas trwania współpracy,

2) zobowiązanie wolontariusza do działania w porozumieniu z osobami, o których mowa w ust. 3, oraz

3) zobowiązanie do zachowania tajemnicy w sprawach dotyczących dzieci znajdujących się w placówce.

5. Na wniosek wolontariusza dyrektor wydaje opinię o jego pracy na rzecz placówki.

Rozdział 5

Zasady i tryb kwalifikowania oraz kierowania wychowanków do placówek opiekuńczo-wychowawczych

§ 23. 1. Do placówek wymienionych w § 3 ust. 1 pkt 2-5 dzieci kieruje powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka.

2. W uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka bez skierowania w placówce może nastąpić na wniosek dziecka, jego rodziców lub opiekuna prawnego. Przepis nie dotyczy placówki resocjalizacyjnej.

§ 24. 1. Podstawą skierowania do placówki jest:

1) orzeczenie sądu,

2) wniosek rodziców, opiekunów prawnych lub małoletniego.

2. Powiat kieruje dziecko do odpowiedniej placówki przy pomocy powiatowego centrum pomocy rodzinie.

3. Skierowanie do placówki resocjalizacyjnej następuje wyłącznie na podstawie ustawy wymienionej w § 15 ust. 7.

4. O skierowaniu dziecka do placówki powiatowe centrum pomocy rodzinie powiadamia sąd, który wydał orzeczenie.

§ 25. 1. Właściwy powiat jest zobowiązany do realizacji orzeczeń sądowych zarządzających umieszczenie dziecka w placówce.

2. Jeżeli właściwy powiat nie może skierować dziecka do placówki z powodu braku placówki określonego typu lub z powodu braku miejsca w placówce niepublicznej tego typu na jego terenie, zwraca się do innego powiatu w granicach województwa z wnioskiem o skierowanie dziecka do odpowiedniej placówki.

3. W przypadku, o którym mowa w ust. 2, powiat, który otrzymał wniosek, nie może odmówić skierowania dziecka do placówki, jeżeli:

1) placówka dysponuje wolnymi miejscami,

2) rodzaj placówki jest zgodny z wnioskiem rodziców (opiekuna prawnego) lub orzeczeniem sądu oraz opinią powiatowego centrum pomocy rodzinie,

3) do wniosku o skierowanie załączona jest dokumentacja, o której mowa w § 30.

§ 26. Placówka resocjalizacyjna przyjmuje dzieci w wieku od 13 do 18 lat; w wyjątkowych przypadkach mogą być przyjmowane dzieci młodsze.

§ 27. 1. Przyjmowanie dzieci do placówek, wymienionych w § 3 ust. 1 pkt 2, 4 i 5, sprawujących opiekę całodobową odbywa się o każdym czasie.

2. Placówki, o których mowa w ust. 1, są obowiązane przyjąć bez skierowania oraz bez uzyskania zgody przedstawicieli ustawowych lub bez orzeczenia sądu każde dziecko w wieku poniżej 13 lat i zapewnić mu opiekę do czasu wyjaśnienia sytuacji w przypadkach wymagających natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki - na polecenie sędziego, doprowadzone przez policję, szkołę lub osoby stwierdzające porzucenie dziecka, zagrożenie jego życia lub zdrowia.

3. Dyrektor placówki, do której zostało przyjęte dziecko w trybie określonym w ust. 2, obowiązany jest powiadomić niezwłocznie, nie później niż w ciągu 24 godzin, właściwy sąd rodzinny oraz powiatowe centrum pomocy rodzinie.

4. Powiatowe centrum pomocy rodzinie wspólnie z dyrektorem placówki podejmuje niezbędne działania zmierzające do uregulowania sytuacji dziecka.

§ 28. 1. W miarę posiadania wolnych miejsc, jednakże w liczbie nie większej niż 15% miejsc przeznaczonych dla dzieci objętych opieką całodobową, dyrektor placówki może przyjmować celem objęcia taką formą opieki dzieci na ich wniosek lub na wniosek ich rodziców. Przepis nie dotyczy przyjmowania dzieci do placówki, o której mowa w § 3 ust. 1 pkt 5.

2. Jeżeli rodzice małoletniego składającego wniosek, o którym mowa w ust. 1, sprawują nad nim chociażby ograniczoną władzę rodzicielską, niezbędna jest ich pisemna zgoda na objęcie dziecka opieką określoną w ust. 1.

3. O przyjęciu do placówki dziecka na jego wniosek, o którym mowa w ust. 1, dyrektor informuje powiatowe centrum pomocy rodzinie.

4. Zespół, o którym mowa w § 11, niezwłocznie dokonuje oceny sytuacji dziecka przyjętego do placówki w trybie określonym w ust. 1.

5. Powiatowe centrum pomocy rodzinie powiadamia właściwy sąd rodzinny i szkołę o umieszczeniu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

§ 29. 1. Skierowanie do placówki rodzinnej wydaje powiat w porozumieniu z dyrektorem tej placówki.

2. Przy kierowaniu dzieci do placówki rodzinnej powinno się uwzględniać odpowiednią różnicę wieku między dzieckiem a dyrektorem placówki, tak aby usamodzielnienie dzieci umieszczonych w tej placówce nastąpiło przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez dyrektora placówki.

§ 30. Do skierowania do placówki załącza się, w zależności od rodzaju i zakresu opieki, którą ma być objęte dziecko:

1) odpis aktu urodzenia, a w przypadku sierot lub półsierot - również odpis aktu zgonu zmarłego rodzica,

2) orzeczenie o stanie zdrowia lub książeczkę zdrowia,

3) dokumenty szkolne,

4) aktualny wywiad środowiskowy wraz ze szczegółowym opisem sytuacji dziecka oraz dokumentację dotychczasowych działań podjętych wobec dziecka i rodziny.

§ 31. 1. Doprowadzenie do placówki małoletniego i nieletniego, skierowanego na podstawie orzeczenia sądu, regulują odrębne przepisy.

2. Przewiezienie z placówki interwencyjnej lub z placówki resocjalizacyjnej dziecka do innych placówek należy do obowiązków tej placówki, w której dziecko przebywało.

§ 32. 1. Rodzeństwo kierowane do placówek nie powinno być rozdzielane.

2. Ciąża małoletniej nie stanowi powodu odmowy wydania skierowania i przyjęcia do placówki.

§ 33. Pobyt w placówce, o której mowa w § 3 ust. 1 pkt 2-5, ustaje w przypadku:

1) powrotu dziecka do rodziców,

2) zakwalifikowania dziecka do innej formy opieki,

3) usamodzielnienia się dziecka,

4) orzeczenia sądu o zakończeniu pobytu dziecka w placówce.

§ 34. 1. W przypadku samowolnego opuszczenia placówki przez dziecko lub niezgłoszenia się dziecka w wyznaczonym terminie po usprawiedliwionej nieobecności, dyrektor placówki:

1) przeprowadza postępowanie wyjaśniające,

2) powiadamia w ciągu 24 godzin rodziców, opiekuna prawnego dziecka, Policję, sąd rodzinny nadzorujący wykonanie orzeczenia oraz powiatowe centrum pomocy rodzinie.

2. W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności dziecka w placówce stały zespół, o którym mowa w § 11, ocenia zasadność dalszego pobytu dziecka w placówce i kieruje sprawę do powiatowego centrum pomocy rodzinie lub sądu, który wydał orzeczenie o umieszczeniu w placówce.

3. Osobę, która ukończyła 18 rok życia, w przypadku samowolnego opuszczania placówki lub rażącego naruszenia zasad współżycia w placówce, dyrektor może wykreślić z ewidencji przebywających w placówce oraz odmówić ponownego przyjęcia do placówki.

4. Przepisy ust. 1-3 nie mają zastosowania do dzieci przebywających w placówce, o której mowa w § 3 ust. 1 pkt 1.

Rozdział 6

Standard wychowania i opieki

§ 35. Placówka zobowiązana jest do:

1) tworzenia dzieciom warunków fizycznego, psychicznego i poznawczego rozwoju,

2) poszanowania podmiotowości dziecka, wysłuchiwania jego zdania i w miarę możliwości uwzględniania jego wniosków we wszelkich dotyczących go sprawach oraz informowania dziecka o podejmowanych wobec niego działaniach,

3) zapewnienia poczucia bezpieczeństwa,

4) dbałości o poszanowanie i podtrzymanie związków emocjonalnych dziecka z rodzicami, rodzeństwem i z innymi osobami zarówno spoza placówki, jak i przebywającymi lub zatrudnionymi w placówce,

5) uczenia nawiązywania więzi uczuciowych oraz związków interpersonalnych,

6) uczenia poszanowania tradycji, ciągłości kulturowej,

7) uczenia planowania i organizowania codziennych zajęć stosownie do wieku dziecka,

8) uczenia organizowania czasu wolnego, w tym uczestniczenia w zajęciach kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych,

9) kształtowania u dzieci nawyków i uczenia zachowań prozdrowotnych,

10) przygotowywania dzieci do podejmowania odpowiedzialności za własne postępowanie oraz uczenia samodzielności w życiu,

11) wyrównywania deficytów rozwojowych dzieci,

12) uzgadniania istotnych decyzji dotyczących dziecka z jego rodzicami lub opiekunami.

§ 36. Po opuszczeniu placówki jej wychowankowie mają prawo do korzystania przez okres 3 lat z porad specjalistów pracujących w placówce.

§ 37. Placówka sprawująca opiekę w formie całodobowej ciągłej realizuje swoje działania przez:

1) umożliwienie dzieciom regularnych, osobistych i bezpośrednich kontaktów z rodzicami oraz innymi osobami bliskimi, z wyjątkiem przypadków, w których sąd zakazał lub ograniczył ich prawo do osobistych kontaktów z dzieckiem,

2) współpracę w szczególności z:

a) powiatowymi centrami pomocy rodzinie i ośrodkami pomocy społecznej, właściwymi ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu rodziców dzieci,

b) ośrodkami adopcyjno-opiekuńczymi prowadzącymi poradnictwo i terapię dla rodziców dzieci,

c) szkołami, do których uczęszczają, i szkołami, do których uczęszczały dzieci przed umieszczeniem ich w placówce,

d) sądami rodzinnymi,

e) kuratorami sądowymi,

f) organizacjami zajmującymi się statutowo pomocą rodzinom, działającymi w środowisku rodziców dzieci,

g) właściwymi ze względu na miejsce zamieszkania oraz deklarowaną przynależność wyznaniową rodziców i siedzibę placówki parafiami Kościoła Katolickiego i jednostkami organizacyjnymi innych kościołów i związków wyznaniowych.

§ 38. 1. Jeżeli w placówce sprawującej opiekę całodobową ciągłą przebywa wychowanka będąca w ciąży, a placówka ta nie może zapewnić odpowiednich warunków zabezpieczających jej potrzeby wynikające z tego stanu, może ona starać się o skierowanie takiej wychowanki do domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży.

2. Stosownie do sytuacji prawnej małoletniej wychowanki w ciąży dyrektor placówki powiadamia o stanie ciąży małoletniej wychowanki jej rodziców, opiekuna prawnego lub sąd rodzinny.

§ 39. 1. Wobec bezskuteczności działań na rzecz powrotu dziecka do rodziny placówka podejmuje starania o umieszczenie go w rodzinnej opiece zastępczej lub w rodzinie przysposabiającej.

2. Placówka w celu umieszczenia dziecka w rodzinnej opiece zastępczej współpracuje w szczególności z:

1) powiatowym centrum pomocy rodzinie,

2) ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym,

3) właściwym sądem rodzinnym.

Rozdział 7

Standardy usług świadczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych

§ 40. 1. Dzieciom w placówkach przysługuje:

1) wyżywienie dostosowane do ich potrzeb rozwojowych;

2) wyposażenie w:

a) odzież, obuwie, bieliznę i inne przedmioty osobistego użytku, stosownie do wieku i indywidualnych potrzeb,

b) zabawki odpowiednie do wieku rozwojowego,

c) środki higieny osobistej;

3) zaopatrzenie w:

a) leki,

b) podręczniki i przybory szkolne;

4) miesięcznie określona, drobna kwota do własnego dysponowania przez dziecko, której wysokość, nie niższą niż 0,5%, a nie wyższą niż 5% kwoty, o której mowa w art. 33g ust. 3 ustawy, ustala dyrektor w porozumieniu z samorządem dzieci placówki.

2. Podstawowe produkty żywnościowe oraz napoje powinny być dostępne w placówce przez całą dobę.

3. Placówka zapewnia dzieciom:

1) dostęp do nauki, która w zależności od typu placówki odbywa się:

a) w szkołach poza placówką,

b) na terenie placówki,

c) w systemie nauczania indywidualnego;

2) pomoc w nauce, w szczególności przy odrabianiu zadań domowych, oraz w miarę potrzeby przez udział w zajęciach wyrównawczych;

3) w miarę możliwości uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych i rekreacyjno-sportowych;

4) opłatę za pobyt w bursie lub internacie, jeżeli dziecko uczy się poza miejscowością, w której znajduje się placówka;

5) pokrycie kosztów przejazdu do i z miejsca uzasadnionego pobytu poza placówką.

4. Placówka, organizując działalność kulturalną i rekreacyjną, uwzględnia święta i inne dni wynikające z tradycji i obyczajów.

5. W placówce zapewniającej opiekę całodobową ciągłą nie powinno jednocześnie przebywać więcej niż 30 dzieci.

6. W placówce rodzinnej przebywać może od 4 do 8 dzieci; w szczególnie uzasadnionych przypadkach liczba dzieci może ulec zmniejszeniu lub zwiększeniu.

7. Placówki, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 2-5, powinny mieścić się w budynku, który powinien mieć:

1) pokoje mieszkalne 1-5-osobowe o powierzchni zapewniającej nie mniej niż 5 m² na osobę, które powinny być właściwie oświetlone i wyposażone w:

a) łóżka lub tapczany,

b) szafki i lampki nocne,

c) szafy lub miejsca w szafie na przechowywanie rzeczy osobistych,

d) zabawki,

2) łazienki z miejscem do prania i suszenia rzeczy osobistych i toalety w ilości umożliwiającej korzystanie z nich w sposób zapewniający intymność i zgodność z zasadami higieny,

3) pomieszczenia do wypoczynku wyposażone w stoliki i krzesła, telewizor, gry, zabawki, książki (nie mniej niż jedno pomieszczenie na 10 dzieci),

4) miejsce do cichej nauki,

5) kuchnię,

6) jadalnię dla wszystkich dzieci,

7) aneksy kuchenne przeznaczone do zajęć kulinarnych i przyrządzania śniadań i kolacji (nie mniej niż jeden aneks kuchenny na 10 dzieci),

8) odpowiednio wyposażone pomieszczenia do zajęć terapeutycznych i sportowych,

9) pokój do spotkań z osobami odwiedzającymi,

10) pokój gościnny,

11) gabinet pielęgniarski,

12) pokój dla dzieci chorych,

13) pomieszczenie do prania i suszenia.

8. Warunki, o których mowa w ust. 7 pkt 6-13, nie dotyczą placówek rodzinnych.

§ 41. 1. W placówce wskaźnik zatrudnienia pracowników w przeliczeniu na pełne etaty powinien wynosić:

1) 1 etat wychowawcy na 10 dzieci,

2) 1 etat wychowawcy na 6 dzieci, jeżeli zapewnia ona opiekę całodobową oraz opiekę doraźną,

3) z wyłączeniem placówki rodzinnej, 1 etat pedagoga, psychologa i terapeuty oraz nie mniej niż 2 etaty pracowników socjalnych,

4) w placówce, w której przebywa ponad 30, ale nie więcej niż 60 dzieci, dodatkowo ponad wskaźnik określony w pkt 3, nie mniej niż 3 etaty, stosownie do potrzeb, pedagoga, psychologa, terapeuty i pracownika socjalnego,

5) 1 etat opiekunki dziecięcej na 3 dzieci w wieku do lat 3 lub niepełnosprawnych,

6) w przypadku pracowników obsługi - w wymiarze koniecznym do wykonywania czynności obsługowych związanych z funkcjonowaniem placówki, których ze względu na bezpieczeństwo lub obowiązek posiadania określonych prawem szczególnych uprawnień nie można powierzyć wychowawcom i dzieciom.

2. W placówce mogą być zatrudnieni specjaliści, o których mowa w § 20, stosownie do potrzeb przyjmowanych dzieci.

§ 42. Placówki, które nie osiągają obowiązującego standardu, są zobowiązane do przygotowania do końca 2001 r. etapowego planu działań dochodzenia do standardów, o których mowa w § 40 ust. 5-8 oraz w § 41. Realizacja planu działań dochodzenia do standardów powinna zostać zakończona do dnia 31 grudnia 2006 r.

§ 43. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Minister Pracy i Polityki Społecznej: w z. J. Staręga-Piasek

Załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 r. (poz. 900)

WZÓR KARTY POBYTU DZIECKA

Lp.

Obszary oceny

Ocena w skali 0-5 (od oceny negatywnej do pozytywnej)

Miesiące

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

1

Stosunek rodziców (rodziny) do dziecka

2

Relacje dziecka z rodzicami (rodziną)

3

Funkcjonowanie społeczne dziecka w placówce

4

Nauka szkolna dziecka

5

Funkcjonowanie społeczne dziecka poza placówką

6

Samodzielność, umiejętności samoobsługi

7

Funkcjonowanie emocjonalne

8

Stan zdrowia dziecka

9

Szczególne potrzeby dziecka

10

Znaczące dla dziecka wydarzenia

11

Komentarz

Objaśnienia dotyczące sposobu prowadzenia karty pobytu dziecka

Przy ocenie poszczególnych obszarów w skali 0-5 należy uwzględnić następujący zakres:

1) przy ocenie dotyczącej lp. 1 karty pobytu dziecka:

a) zainteresowanie dzieckiem,

b) kontakty z dzieckiem,

c) więź emocjonalną z dzieckiem,

d) odpowiedzialność za dziecko,

e) współpracę z placówką,

f) zabiegi rodziców o powrót dziecka do domu,

g) umiejętności wychowawcze rodziców,

h) okoliczności powrotu dziecka do rodziny;

2) przy ocenie dotyczącej lp. 2 karty pobytu dziecka:

a) więź emocjonalną z rodziną,

b) identyfikację z rodziną,

c) zabiegi dziecka o kontakt z rodziną,

d) adekwatność oczekiwań dziecka wobec rodziny,

e) umiejętność porozumiewania się dziecka z rodziną,

f) umiejętność rozwiązywania konfliktów z rodziną,

g) poczucie odpowiedzialności za rodzinę,

h) poszanowanie autorytetu rodziców;

3) przy ocenie dotyczącej lp. 3 karty pobytu dziecka:

a) motywację do nauki,

b) zdolności,

c) frekwencję,

d) wyniki w nauce,

e) umiejętność radzenia sobie z trudnościami szkolnymi (porażki, zaległości, uprzedzenia),

f) własną aktywność poznawczą,

g) skonkretyzowaną orientację zawodową (techniczną, humanistyczną, społeczną),

h) stosunek do nauczycieli;

4) przy ocenie dotyczącej lp. 4 i 5 karty pobytu dziecka:

a) umiejętność adaptacji w grupie,

b) umiejętność komunikacji w grupie,

c) umiejętność kontaktu z osobami przeciwnej płci,

d) umiejętność rozwiązywania konfliktów z rówieśnikami,

e) aktywność w grupie,

f) otwartość w grupie,

g) koleżeństwo, uczynność,

h) pozycję w grupie;

5) przy ocenie dotyczącej lp. 6 karty pobytu dziecka:

a) higienę osobistą,

b) estetykę, ubranie,

c) dbałość o własne rzeczy,

d) pracowitość, rzetelność,

e) sprawność organizacyjną,

f) gospodarowanie pieniędzmi,

g) organizację czasu, umiejętność planowania;

6) przy ocenie dotyczącej lp. 7 karty pobytu dziecka:

a) dojrzałość emocjonalną,

b) adekwatną samoocenę,

c) otwartość, odwagę,

d) odporność na napięcie,

e) umiejętność uczenia się na błędach,

f) uczciwość, odpowiedzialność,

g) realizm, skonkretyzowane plany życiowe,

h) umiejętność nawiązywania związków emocjonalnych;

7) przy ocenie dotyczącej lp. 8 karty pobytu dziecka:

a) zachorowania,

b) drobne wypadki,

c) leczenie stomatologiczne,

d) choroby zakaźne,

e) hospitalizację,

f) stan upojenia alkoholowego lub odurzenia narkotykowego;

8) przy ocenie dotyczącej lp. 9 karty pobytu dziecka:

a) rehabilitację narządów ruchu,

b) wyposażenie w sprzęt rehabilitacyjny,

c) terapię zajęciową,

d) podejmowanie działań odwykowych.

 

Placówki opiekuńczo - wychowawcze

Placówka opiekuńczo- wychowawcza zapewnia dzieciom i młodzieży pozbawionym częściowo i całkowicie opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanym społecznie dzienną lub całodobową, ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie, jak również wspiera działania rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki.

         

Zgodnie z art. 80 ustawy o pomocy społecznej, dziecko powinno być kierowane do całodobowej placówki opiekuńczo - wychowawczej dopiero po wyczerpaniu innych możliwości pomocy rodzinie naturalnej lub zapewnienia mu rodzinnych form pieczy zastępczej. Pobyt w placówce powinien mieć charakter  przejściowy, tj. do czasu powrotu dziecka do rodziny naturalnej lub ustanowienia rodziny zastępczej.

Placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na :

 

1. Placówki wsparcia dziennego

        

Wspierają rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji.

Zapewniają pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami. Współpracują ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.

Z uwagi na charakter wykonywanych działań  ustawa rozróżnia dwa rodzaje placówek:

 

1) opiekuńcze; których celem jest pomaganie dzieciom w pokonywaniu trudności szkolnych i organizowanie czasu wolnego, prowadzone w formie świetlic, klubów, ognisk wychowawczych i kół zainteresowań;

2) specjalistyczne; realizujące, obok funkcji opiekuńczej, programy psychokorekcyjne i psychoprofilaktyczne. Są to np. świetlice socjoterapeutyczne oraz ogniska wychowawcze.

 

Zgodnie z art. 17 pkt. 12 ustawy o pomocy społecznej, prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo - wychowawczych wsparcia dziennego  jest zadaniem własnym gminy. Powiat również może organizować i prowadzić placówki opiekuńczo - wychowawcze wsparcia dziennego o charakterze ponadgminnym,  realizując zadanie, o którym mowa w art. 19 pkt.4 ustawy.

2. Placówki interwencyjne

Zapewniają dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej:

1. doraźną, całodobową opiekę

2. kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych

3. opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny lub umieszczenia w rodzinie zastępczej, placówce rodzinnej albo placówce socjalizacyjnej

Przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka oraz ustalają wskazania do dalszej pracy z dzieckiem.

3. Placówki rodzinne

Zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców całodobowa opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego oraz opiekę, do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia.

4. Placówki socjalizacyjne

Zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej.

 

 Nadzór nad placówkami opiekuńczo - wychowawczymi

 

Nad placówkami opiekuńczo - wychowawczymi sprawowany jest nadzór w zakresie realizacji standardu opieki i wychowania -  art. 87 ustawy. Minister Polityki Społecznej określił w  rozporządzeniu z dnia 19 października  2005 r. szczegółowe zasady nadzoru nad przestrzeganiem standardu opieki i wychowania w placówkach opiekuńczo- wychowawczych oraz nadzoru nad działalnością ośrodków adopcyjno-opiekuńczych ( Dz. U. Nr  214, poz. 1812). Wojewoda sprawuje nadzór nad placówkami w trybie określonym w art. 126 - 134 ustawy.

 

 Kierowanie do placówek opiekuńczo -wychowawczych

 

Dziecko kierowane jest do placówki przez powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, posiadający miejsce w placówce - § 14 rozporządzenia Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 lutego 2005 r. w sprawie  placówek opiekuńczo-wychowawczych  ( Dz. U.  Nr 37, poz. 331). Jeżeli powiat właściwy nie może skierować dziecka do placówki z powodu braku placówki odpowiedniego typu lub z powodu braku miejsca w takiej placówce, zwraca się do innego powiatu z wnioskiem o skierowanie dziecka do odpowiedniej placówki na jego terenie.

Od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy - Karta Nauczyciela, tj. od dnia 4 października 2005 r. skierowanie do placówki opiekuńczo -wychowawczej nie wymaga  formy decyzji administracyjnej.  

Rodziny zastępcze

Rodziny zastępcze

Dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej powiat zapewnia opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej. Rodzina zastępcza może być ustanowiona również dla dziecka niedostosowanego społecznie. Zgodnie z ustawą pomocy społecznej funkcjonują następujące typy rodzin zastępczych:

• rodziny spokrewnione z dzieckiem,

• rodziny niespokrewnione z dzieckiem,

• niespokrewnione z dzieckiem zawodowe rodziny zastępcze, w tym:

• niespokrewnione z dzieckiem zawodowe wielodzietne rodziny zastępcze (dla maksimum 6 dzieci),

• niespokrewnione z dzieckiem zawodowe specjalistyczne rodziny zastępcze ( dla dzieci niedostosowanych społecznie lub z problemami zdrowotnymi wymagające szczególnej opieki i pielęgnacji)

• niespokrewnione z dzieckiem zawodowe rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego.

Rodziny zastępcze wielodzietne oraz specjalistyczne stanowią nowe formy rodzinnej opieki zastępczej wprowadzone ustawą o pomocy społecznej z dnia 12.03.2004 r.

Świadczenia dla rodzin zastępczych obliczane są w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. z dnia 27 lipca 2006 r.).

Wysokość podstawy wynosi 1 647zł. Miesięczna pomoc pieniężna na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej wynosi 40% podstawy.

Świadczenie  to jest zwiększane w zależności od wieku dziecka, stanu zdrowia, stopnia niedostosowania społecznego. Rodziny zastępcze niespokrewnione z dzieckiem otrzymują dodatkowo na każde umieszczone dziecko rodzinie 10% podstawy.

 

Wysokość pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej uzależniona jest od wieku dziecka, stanu jego zdrowia i niedostosowania społecznego i wynosi:

 

I.                    Rodziny spokrewnione z dzieckiem otrzymują:

 

• 40% podstawy dla dzieci od 7 do 18 lat: 658,80 zł 

• 60% podstawy dla dzieci do 7 lat, dla dzieci 7 - 18 lat z zasiłkiem pielęgnacyjnym, dla dzieci 7 - 18 lat umieszczonych na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich: 988, 20 zł

• 80% podstawy dla dzieci do 7 lat z zasiłkiem pielęgnacyjnym, dla dzieci 7 - 18 lat umieszczonych na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i pobierających zasiłek pielęgnacyjny: 1317,60 zł

 

II. Rodziny niespokrewnione z dzieckiem otrzymują dodatkowo 10% podstawy -

164,70 zł

 

III.               Niespokrewnione z dzieckiem zawodowe wielodzietne i specjalistyczne rodziny zastępcze obok świadczeń dla dzieci otrzymują wynagrodzenie w wysokości do 120% podstawy tj. do 1 976,40 zł

 

 

IV.              Niespokrewnione z dzieckiem zawodowe rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego obok świadczeń dla dzieci otrzymują wynagrodzenie:

 

• za sprawowaną opiekę i wychowanie w wysokości 120% podstawy: 1 976,40 zł

• za pozostawanie w gotowości w wysokości 80% podstawy: 1317,60 zł

Sieroctwo jest problemem, który od dawna stanowi przedmiot zainteresowań pedagogów i psychologów, pracowników zakładów opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, działaczy społecznych i szerokich kręgów społeczeństwa. Pojęcie sieroctwa wiąże się ze stanem pozbawienia dzieci, trwale lub przejściowo, szans wychowywania we własnej rodzinie, ze względu na brak odpowiednich warunków opiekuńczo wychowawczych. Rozróżnia się sieroctwo naturalne, spowodowane śmiercią rodziców i społeczne, gdy rodzice dzieci nie chcą, nie mogą lub nie potrafią wypełniać swoich obowiązków rodzicielskich. Decyzją sądów rodzinnych osobom tym została ograniczona, zawieszona lub odebrana władza rodzicielska. Istnieją tu także przypadki zrzeszenia się praw do dziecka, tak zwana zgoda blankietowa na adopcję. Liczba małoletnich, czyli dzieci do 18 roku życia znajdujących się pod nadzorem sądów opiekuńczych wyniosła w 1996 roku 164,8 tysięcy w tym 6,4 tysiące sierot naturalnych. Dzieci zostają powierzone opiece zastępczych środowisk o charakterze rodzinnym lub instytucjonalnym. Z pojęciem sieroctwa wiąże się także pojęcie sieroctwa duchowego, odnoszące się do sytuacji osamotnienia dziecka w rodzinie własnej, a więc do braku opieki i wsparcia ze strony rodziców biologicznych. Dzieci pozbawione możliwości wychowywania się w rodzinie, w atmosferze miłości i zrozumienia, mają prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. Przy wyborze odpowiednich rozwiązań należy uwzględnić wskazania związane z zachowaniem tożsamości dziecka i jego prawa do utrzymywania kontaktów z rodzicami, z wyjątkiem przypadków, gdy jest to sprzeczne z interesem dziecka. To nowe spojrzenie na dziecko i jego rodzinę. Dotychczasowy system opieki nad dzieckiem zabezpieczał dziecko, jednak nie zobowiązywał do podejmowania działań na rzecz uzdrowienia rodziny. Zmiany, jakie dokonały się w ostatnich latach w systemie opieki uwzględniają pomaganie dziecku, pracę z rodziną nad rozwiązywaniem problemów leżących u podstaw dysfunkcjonalności wychowawczej i terapię zaburzonych relacji. Większy nacisk kładzie się także na rozwój zastępczych środowisk rodzinnych, długo- i krótkoterminowych. Pojęcie sieroctwa społecznego wyklucza najczęściej rodziców, zamiast ich wspierać, dlatego też coraz częściej w opracowaniach mówi się o zagrożonym dzieciństwie, z podkreśleniem nadziei na szybki powrót dziecka do rodziny podejmującej współpracę w zakresie poprawy swego funkcjonowania społecznego. Liczba sierot społecznych systematycznie u nas wzrasta, o czym świadczy m.in. analiza sytuacji rodzinnej wychowanków domu dziecka. Ponad 65% wychowanków tej placówki opieki całkowitej posiada jednego bądź oboje rodziców. Problem sieroctwa społecznego wykazuje tendencje wzrostowe także w skali światowej. Rokrocznie wzrasta liczba spraw o pozbawienie, zawieszenie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej. Fakt ten z jednej strony jest przejawem patologii społecznej, z drugiej natomiast stwarza pilną potrzebę prowadzenia badań związanych z sytuacją opiekuńczo-wychowawczą dziecka przeniesionego do nowego środowiska. Opiekę nad dzieckiem osieroconym sprawują w Polsce domy małego dziecka, domy dziecka, rodzinne domy dziecka, rodziny zastępcze, pogotowia opiekuńcze i rodziny adopcyjne oraz kontraktowe. Najbardziej naturalnym przygotowaniem dziecka do samodzielnego życia w społeczeństwie jest wychowanie w rodzinie własnej. Już od chwili urodzenia dziecko nawiązuje tam kontakt emocjonalny z matką, a następnie z innymi członkami rodziny. Największa wartość wychowawcza rodziny macierzystej, decydująca o jej trwałości wynika właśnie z więzi uczuciowej, która łączy członków swoistej wspólnoty. Fakt, że rodzina jest naturalnym, koniecznym i niezastąpionym środowiskiem życia, rozwoju i wychowania dziecka, nie podlega więc żadnej wątpliwości. W związku z tym można uważać za pewne, iż pozbawienie dziecka tego środowiska powoduje w jego rozwoju i wychowaniu nieuniknione zaburzenia. Dziecko-sierota społeczny odczuwa i przeżywa swą sytuację boleśnie, jako odrzucenie emocjonalne i osamotnienie wśród dorosłych. Świadomość tego, iż jest się przez rodziców kochanym i akceptowanym stanowi podstawę bezpieczeństwa dziecka, przyczynie się do pokonywania trudności szkolnych i życiowych oraz właściwego przystosowania w środowisku rówieśników. „Brak tej świadomości potrafi odsunąć dziecko na margines życia społecznego i koleżeńskiego, odebrać zaufanie do ludzi wiarę we własne siły. Niezaspokojenie potrzeb emocjonalnych ogromnie utrudnia dziecku wejście w prawidłowe kontakty z innymi ludźmi, z rzeczywistością w ogóle. Stąd często zaburzenia osobowości, które trudno zlikwidować, w niektórych przypadkach mogą być wręcz nieodwracalne”.1 Jedną z form całkowitej, okresowej opieki dla dzieci opuszczonych, pozbawionych opieki rodzicielskiej, które z powodu przeszkód prawnych-rodzice nie zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej lub wieku-dzieci starsze nie mogą być przysposobione jest właśnie rodzina zastępcza. Rodzina zastępcza powstaje wtedy, gdy małżeństwo lub osoba nie pozostająca w związku małżeńskim bierze na wychowanie nie więcej niż trójkę dzieci, gdzie w przypadku rodzeństwa ta liczba może być wyższa, przy czym miedzy tymi osobami a dziećmi nie powstają takie same skutki prawne jak przy adopcji. W doborze rodziny zastępczej uwzględnia się następujące czynniki:
⊇ pierwszeństwo mają rodziny spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem albo wskazane przez rodziców;
⊇ rodzeństwo umieszcza się w jednej rodzinie zastępczej;
⊇ między rodzina zastępczą a dzieckiem powinna być odpowiednia różnica wieku;
⊇ umieszczenie w danej rodzinie dziecka, które ukończyło 13 rok życia, wymaga jego zgody;
kandydaci na rodziców zastępczych powinni być przygotowani do⊇ sprawowania opieki nad tymi dziećmi-odpowiednie szkolenie i przygotowanie zapewnia starosta.
Rodziny zastępcze otrzymują pomoc finansową na utrzymanie każdego dziecka, dotychczas 40 % przeciętnego, miesięcznego wynagrodzenia w kraju, natomiast w przypadku dzieci do lat 2, dzieci oczekujących w rodzinie zastępczej na adopcję, jak również dzieciom odbiegającym od normy rozwojowej kwalifikujących się do kształcenia specjalnego, pomocy profilaktyczno-wychowawczej i resocjalizacyjnej-100% przeciętnego wynagrodzenia. Nowością jest możliwość otrzymywania wynagrodzenia z tytułu świadczonych usług opiekuńczych i wychowawczych. Rodziny zastępcze zostają ustanowione na podstawie orzeczenia sądu w 99% lub umowy cywilno-prawnej powierzenia dziecka zawartej z odpowiednim starostą. Mówi o tym Dziennik Ustaw Nr 106 z 17 sierpnia 1998 roku poz. 668, art. 64. Liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych stanowi około 70% wszystkich dzieci objętych opieka całkowitą. W 1997 roku funkcjonowały 39 524 rodziny zastępcze, w których wychowywało się ponad 51 tysięcy dzieci.
Rodziny zastępcze maja długie tradycje, jednak szerzej rozwinęły się dopiero pod koniec XVI wieku. Przyczynił się do tego francuski duchowny św. Wincenty a Paulo. W celu zmniejszenia śmiertelności dzieci przebywających w sierocińcach, umieszczał je u kobiet wiejskich. Próba wypadła korzystnie. Z biegiem lat ta forma opieki nad dziećmi upowszechniła się i nabrała charakteru świeckiego.
W Polsce rodziny zastępcze jako forma opieki rozwinęły się dopiero w latach międzywojennych. „Umieszczenie sierot u rodzin obcych za umówioną opłatą nie znajdowało u nas uznania, chociaż za granicą ta forma opieki jest szeroko stosowana. Niechęć tę tłumaczyć można zapoczątkowanymi jeszcze przed wojną nieudanymi próbami oddawania sierot na wieś, gdzie były one wyzyskiwane i wychowywane w okropnych warunkach”.2
W roku 1926 zarząd miasta Łodzi z powodu braku miejsc w zakładach opiekuńczych zorganizował, pod odpowiednią kontrolą, opiekę nad sierotami w rodzinach zastępczych, traktując tę formę jako przejściową do czasu powiększenia liczby miejsc w zakładach. Z czasem opieka ta utrwaliła się w Łodzi na stałe. W 1931 roku z inicjatywy Wandy Szumanówny powstał w Warszawie specjalny komitet mający za zdanie umieszczanie dzieci w rodzinach zastępczych. Uzyskane osiągnięcia zachęciły władze do rozszerzenia owej działalności na cały kraj. Od 1934 roku Ministerstwo Opieki Społecznej zaczęło tworzyć rodziny zastępcze na szerszą skalę. Przebywające tam dzieci miały zapewnioną na koszt państwa pomoc lekarską w ośrodkach zdrowia i szpitalach. Z rodzicami zastępczymi współpracowały poradnie wychowawcze oraz lekarze szpitali dziecięcych. W 1936 roku było w Polsce ogółem 6175 rodzin zastępczych, z tego 3354 w miastach i 2821 na wsi. Znajdowało w nich opiekę 8175 wychowanków. W 1938 roku liczba rodzin zastępczych wzrosła do 8447, z czego 5088 w miastach, a 3359 na wsi; obejmowały one opieką 10 617 wychowanków. Propagowana forma opieki nad sierotami, polegająca na umieszczaniu ich za opłatą u rodzin obcych, zaczęła się w Polsce coraz bardziej przyjmować i rozpowszechniać. Wszędzie tam, gdzie została ona zastosowana, dochodzi się zgodnie do wniosku, że opieka zlecona w rodzinach zastępczych ma w Polsce widoki powodzenia, powinna być jednakże stosowana z dużą ostrożnością, przede wszystkim pod stałą i umiejętną kontrolą.
W latach II wojny światowej tysiące sierot i dzieci opuszczonych umieszczono u obcych ludzi, którzy sprawując nad nimi opiekę w sytuacji powszechnego zagrożenia spełniali swój patriotyczny obowiązek. Rodziny zastępcze rozwinęły się bardzo intensywnie w pierwszych latach po wyzwoleniu. W roku 1946 przebywało w nich około 68 tysięcy dzieci. Centralizacja działalności opiekuńczo-wychowawczej w naszym kraju w latach 1950-1955 wpłynęła ujemnie na rozwój pozazakładowych form opieki nad dzieckiem, głównie rodzin zastępczych. Liczba dzieci umieszczonych w tych rodzinach spadła w latach 1946-1960 o ponad 50%. Zjawisko to tylko częściowo można wytłumaczyć zmniejszaniem się rozmiarów sieroctwa oraz rozwojem instytucji zabezpieczenia społecznego. Główną przeszkodą w rozwoju rodzin zastępczych była nikła pomoc materialna dla dzieci korzystających z tej formy opieki. Rozwój rodzin zastępczych w wybranych latach ilustruje następujące zestawienie:

Lata 1936 1938 1946 1949 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1982
Liczba dzieci 8173 10 617 68 000 73 000 49 015 33 358 28 879 15 634 10 554 22 178 27 782

W miarę rozwoju teoretycznych podstaw opieki nad dzieckiem coraz większa liczba pedagogów, psychologów i socjologów zwracała uwagę na wartość środowiska rodzinnego oraz niedostatki wychowania zakładowego. Wychowankowie placówek opieki nad dzieckiem przebywający w dużych grupach, ograniczeni regulaminem, zakazami i nakazami nie zawsze mają możliwości zaspokojenia swoich potrzeb psychicznych. Placówki zakładowe są przy tym bardzo kosztowne, a i ilość miejsc, jakimi dysponują nie jest wystarczająca w stosunku do istniejących potrzeb. Rodzina zastępcza stwarza dużo większe możliwości zaspokajania potrzeby bezpieczeństwa, miłości, więzi rodzinnej. Ponadto, i jest to najpoważniejszy argument, rodzina zastępcza pod względem funkcjonalnym i strukturalnym nie różni się prawie od naturalnej rodziny własnej. Ponownie więc zaczęto zwracać uwagę na rozwój rodzinnych form opieki-przysposobienia, rodzin zastępczych, stworzono także nową jej formę, a mianowicie rodzinny dom dziecka. Znaczny wzrost liczby rodzin zastępczych nastąpił od momentu wydania nowych przepisów regulujących ich funkcjonowanie.
Terminem rodziny zastępcze określa się takie rodziny, które na pewien okres, najczęściej do ukończenia nauki, uzyskania pełnoletności, bądź usamodzielnienia się, biorą pod opiekę i na wychowanie dziecko pozbawione rodziców lub znajdujące się w warunkach zagrażających jego zdrowiu bądź rozwojowi moralno-społecznemu. Otrzymują one pomoc materialną od państwa dla polepszenia warunków bytowych dziecka, pozostają tez pod kontrolą i opieką powołanej do tego celu instytucji oświatowo-wychowawczej wydziału oświaty i wychowania, urzędów dzielnicowych lub wojewódzkich, bądź też Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Dziecko pozostające w rodzinie zastępczej korzysta z wielu świadczeń, korzysta bezpłatnie ze żłobka i przedszkola. Zgodnie z obowiązującymi przepisami ma takie same prawa jak dziecko w rodzinie własnej, na przykład prawo do korzystania ze świadczeń zakładowego fundusze socjalnego rodziców zastępczych.
Można wyodrębnić kilka typów rodzin zastępczych funkcjonujących w naszym kraju. Przyjmując jako kryterium rodzaj więzi prawno-emocjonalnej łączącej dzieci i opiekunów wyróżniamy:
- rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem i zobowiązane do świadczeń alimentacyjnych. Rodzicami zastępczymi są wówczas bracia, siostry bądź dziadkowie. Z sytuacją, w której dziadkowie pełnią rolę rodziców zastępczych spotykamy się w praktyce bardzo często. Rodzina taka, jak wykazały badania, stanowi dość specyficzne środowisko opiekuńczo-wychowawcze.
- rodziny spokrewnione z dzieckiem, ale ze względu na dalszy stopień pokrewieństwa nie zobowiązane do alimentacji. Niektóre z nich biorą dziecko na wychowanie tylko na pewien czas, na przykład w związku z długotrwałą chorobą rodziców naturalnych, ich pobytem w więzieniu, poważnymi konfliktami między rodzicami dziecka, przejściowym brakiem stabilizacji w rodzinie. Inne natomiast wychowują dziecko aż do momentu jego pełnoletności lub usamodzielnienia.
- rodziny obce nie pozostające w stosunku pokrewieństwa z dzieckiem przyjętym pod opiekę i na wychowanie. Do rodzin takich trafiają przeważnie wychowankowie państwowych placówek opiekuńczo-wychowawczych. Najbardziej korzystna dla dziecka jest sytuacja, w której opiekę nad nim przejmuje rodzina spokrewniona, niezależnie od stopnia pokrewieństwa. Więź uczuciowa i poczucie przynależności do rodziny ułatwiają wrastanie w nowe środowisko.
Ze względu na różnorodność sytuacji, w jakiej może znajdować się dziecko lub rodzina przyjmująca je pod opiekę i na wychowanie, można wyróżnić:
- rodziny spokrewnione z dzieckiem, które biorą dziecko pod opiekę i na wychowanie ze względu na łączące je z nim więzy pokrewieństwa;
- rodziny preadopcyjne, powstające przez przyjęcie do rodziny dziecka na okres przystosowania, poprzedzający właściwą adopcję-przysposobienie;
- rodziny, które mają zastąpić dziecku, pochodzącemu najczęściej ze środowisk zdemoralizowanych, rodzinę własną do momentu uzyskania przez nie możliwości samodzielnego utrzymywania się;
- rodziny zapewniające tylko czasową opiekę dziecku, bez zrywania kontaktów z rodziną naturalną, a nawet współpracujące z nią.
Ze względu na strukturę rodziny wpływającą w zdecydowany sposób na rodzaj kontaktów emocjonalnych między rodzicami zastępczymi a dzieckiem a także na atmosferę panującą w domu, można wyróżnić rodziny:
bezdzietne;
posiadające dorosłe dzieci;
posiadające nieletnie dzieci;
samotne matki lub samotnych ojców.
W celu zapewnienia dziecku prawidłowych warunków rozwoju fizycznego i psychicznego, kandydatom na rodziców zastępczych stawiane są określone wymagania. Rodzice zastępczy powinni:
posiadać obywatelstwo polskie i korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
posiadać stałe miejsce zamieszkania;
mieć ukończone 24 lata;
posiadać odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło dochodu;
odznaczać się dobrym stanem zdrowia, z wykluczeniem chorób psychicznych;
nie mogli być do momentu rozpoczęcia opieki nad dzieckiem pozbawieni władzy rodzicielskiej;
posiadać dobrą opinię obywatelską, dającą gwarancję należytego wykonywania obowiązków opiekuńczo-wychowawczych aż do usamodzielnienia się dziecka przyjętego na wychowanie;
posiadać zgodę współmałżonka na przyjęcie obowiązków rodziny zastępczej.
Zarządzenie z 1975 roku określiło także jakie kategorie dzieci kwalifikują się do rodzin zastępczych oraz jakie obowiązki ma spełniać rodzina wobec przyjętych pod opiekę wychowanków. Tak więc w rodzinie zastępczej mogą być umieszczone dzieci w wieku od lat 3 do 10, kwalifikujące się do placówek opieki całkowitej, a w szczególności:
sieroty naturalne;
dzieci tych rodziców, którym ograniczono lub zawieszono sprawowanie władzy rodzicielskiej, względnie jej pozbawiono;
dzieci niepełnosprawne, opóźnione w rozwoju, wymagające szczególnej opieki i troski;
dzieci znajdujące się w wyjątkowo trudnej sytuacji uniemożliwiającej zapewnienie elementarnych warunków opieki i wychowania.
Rodzina zastępcza spełnia wiele funkcji rodziny naturalnej, a przede wszystkim przejmuje te funkcje. Powinna zapewnić dziecku odpowiednie warunki materialno-bytowe. Stanowią one istotny element w prawidłowym funkcjonowaniu rodziny zastępczej. Nie wszędzie jeszcze są one zadowalające. Spotykamy niestety jeszcze mieszkania, w których brak podstawowych urządzeń, takich jak centralne ogrzewanie, gaz, toaleta, mieszkania przeznaczone w najbliższej przyszłości do rozbiórki oraz przeludnione. Są to na szczęście nieliczne przypadki, albowiem polityka naszego państwa, resortu oświaty i wychowania zmierza do stworzenia jak najlepszych warunków tym wszystkim, którzy podjęli się trudu opieki nad dzieckiem osieroconym i opuszczonym. Ważne jest, aby rodzice zastępczy zadbali o karierę szkolna dzieci, których opieki i wychowania się podjęli. Czynniki determinujące powodzenie w nauce nie różnią się w zasadzie od tych, z jakimi spotykamy się w rodzinach naturalnych. Niekorzystnie na pracę dziecka w szkole wpływają najczęściej: zła atmosfera domu rodzinnego, konflikty między rodzicami i ich niewłaściwy tryb życia oraz trudna sytuacja mieszkaniowa i materialna rodziny, w której żyje dziecko. Dodatkowym czynnikiem mogącym wywołać zaburzenia w karierze szkolnej dziecka jest brak kontroli lub kontrola niedostateczna ze strony rodziców. W większości badanych rodzin rodzice zastępczy po prostu nie są w stanie kontrolować nauki swego podopiecznego. Główną przyczyną tego zjawiska jest bądź zły stan ich zdrowia, bądź też niski poziom wykształcenia. W tym ostatnim przypadku dzieci wykorzystują brak wykształcenia swych opiekunów i nie odrabiają lekcji lub tez odrabiają częściowo. Niekiedy rodzice zastępczy nie chcą kontrolować nauki szkolnej dziecka w obawie przed ujawnieniem braku swej wiedzy. Rodzice zastep0czy o złym stanie zdrowia na ogół starają się zaspokoić potrzeby materialne podopiecznego, nie mają jednak już siły na nadzorowanie przebiegu jego kariery szkolnej, ani na kontakty ze szkołą. Jednak są tez rodziny zastępcze, w których rodzice starają się jak najbardziej pomagać dziecku w nauce i sprawują odpowiednią do tego celu kontrolę. Angażują się w działalność szkolną, są w pełni zainteresowani postępami szkolnymi dziecka, a nawet wraz z nim odrabiają zadania domowe. Istotną rolę w życiu dziecka odgrywa układ stosunków wewnątrzrodzinnych i jego pozycja w rodzinie. Na ogół dziecko staje się współpartnerem swych rodziców zastępczych, ma prawo zabierania głosu w podejmowaniu decyzji dotyczących całej rodziny. Niekiedy, szczególnie w rodzinach niepełnych dziecko w miarę dorastania przejmuje coraz więcej obowiązków nieobecnego rodzica. Istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania rodziny zastępczej ma układ stosunków między rodzeństwem, szczególnie między dzieckiem wziętym na wychowanie a dzieckiem własnym. W większości rodzin rodzice traktują jednakowo dzieci własne i przyjęte na wychowanie. Problemy wychowawcze, jakie rozwiązuje rodzina zastępcza nie różnią się w zasadzie od tych, jakie stoją przed rodziną naturalną. Aby wdrożyć dziecko do życia w społeczeństwie i prawidłowo ukształtować jego osobowość, stawia mu się określone wymagania, zgodne z możliwościami fizycznymi i psychicznymi. Dziecko pozbawione obowiązków wobec rodziny zaczyna z biegiem czasu przyswajać sobie konsumpcyjny styl życia, czuje się niepotrzebne, szuka możliwości zaspokojenia swych potrzeb ambicjonalnych poza domem. Takie sytuacje mają najczęściej miejsce tam, gdzie osoba sprawującą opiekę jest babcia. Kary i nagrody stosują rodzice zastępczy najczęściej w sytuacjach, gdy chodzi o naukę dziecka, natomiast rzadko w sprawach wychowawczych. Zwykle są to perswazje i zakazy. W wielu rodzinach stosowana jest nadal kara cielesna. Jest ona zjawiskiem niekorzystnym, gdyż może wywołać u dziecka lęk, agresję w stosunku do słabszych, a czasem wobec rodziców. Niekiedy dziecko, obawiając się kary, robi wszystko, aby jej uniknąć, posługując się nawet kłamstwem i ucieczką. Wśród nagród najczęściej stosowane są prezenty. W wielu rodzinach nagradza się dzieci pieniędzmi. Głównym celem dobrego zachowania się czy nauki bywa wówczas często nie chęć zrobienia przyjemności rodzicom czy własna satysfakcja, lecz pogoń za pieniędzmi. Zdarzają się jeszcze, na szczęście coraz rzadziej, rodziny, które operują tylko karami. Dzieci wychowywane w nich uczą się z biegiem czasu unikania kar, zaczynają się bronić kłamstwami, a między członkami rodziny powstaje atmosfera podejrzeń i nieszczerości. Dzieci z rodzin zastępczych zaspokajają swoje zainteresowania poprzez uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych, takich jak koła zainteresowań, pracownie, kluby, podobnie jak dzieci z rodzin naturalnych. Rzadziej jednak chodzą do kina i do teatru. Najczęstszą formą spędzania czasu jest oglądanie telewizji, czytanie książek, zabawy w domu lub na podwórzu. Dzieci z rodzin zastępczych najbardziej cenią książki podróżnicze, przygodowe, historyczne, a dzieci starsze także o problemach współczesnej młodzieży. Głównym źródłem książek są biblioteki szkolne i publiczne. Biblioteczki dzieci wychowujących się w rodzinach zastępczych są na ogół bardzo ubogie i zawierają pozycje mało wartościowe. Nie ma w nich czasami tak niezbędnych książek jak encyklopedie i słowniki. Rodzina zastępcza jest środowiskiem wychowawczym, zachowującym charakter rodziny własnej mimo braku więzi dziecka z rodzicami naturalnymi. W rodzinach zastępczych istnieją takie same problemy jak w rodzinach własnych. Rodziny zastępcze jednak podejmują ponadto zadania reedukacyjne i kompensacyjne. Mimo iż nie są to działania polegające na specjalnych zabiegach terapeutycznych, podejmowanie ich nadaje pracy rodzin zastępczych szczególną rangę społeczną. Francuski psychiatra, prof. M. Soule, nazwał rodzinę zastępczą trudną formą terapii, podkreślając, że jest ona znakomita, gdy osiągnie wynik pomyślny, lecz jeśli zawiedzie bywa gorsza od zakładu wychowawczego, bo rani dziecko głęboko i nieodwracalnie.

BIBLIOGRAFIA:
Stanisław Kawula, Studia z Pedagogiki Społecznej, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn 1996
Roczniki Statystyczne Szkolnictwa, Dane Ministerstwa Oświaty i Wychowania
Aleksander Tynelski: Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 1976, nr 3.
Danuta Lalak, Tadeusz Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999

---