Włodzimierz Propp, Morfologia bajki
Funkcje protagonistów
L.p. |
Opis |
Nazwa |
Symbol |
Warianty funkcji |
Uwagi |
0. |
N.p. przedstawienie członków rodziny. |
Sytuacja wyjściowa |
i |
--- --- --- --- --- |
--- --- --- --- --- |
I. |
Jeden z członków rodziny odchodzi z domu. |
ODEJŚCIE |
e |
Zwykłe odejście dorosłego: e1. |
--- --- --- --- --- |
|
|
|
|
Śmierć dorosłego: e2. |
|
|
|
|
|
Oddalenie się młodszego: e3. |
|
II. |
Bohater otrzymuje zakaz. |
ZAKAZ |
б |
Zakaz: б1. |
Nie musi mieć ścisłego związku z odejściem. Może przybrać łagodniejszą formę przestrogi czy rady. Funkcja może poprzedzać odejście. |
|
|
|
|
Nakaz/ kuszenie: б2. |
|
III. |
Naruszenie zakazu. |
NARUSZENIE |
b |
Złamanie zakazu: b1. |
Naruszenie jako może występować bez uprzedniego zakazu: po prostu okazuje się, że coś było przewiną. W tym momencie pojawia się antagonista. |
|
|
|
|
Wykonanie rozkazu/ pokusy: b2. |
|
IV. |
Antagonista usiłuje zdobyć wiadomość o bohaterze. |
WYWIADYWANIE SIĘ |
в |
Antagonista wypytuje (o) ofiarę, bohatera lub cenne przedmioty: в1. |
--- --- --- --- --- |
|
|
|
|
Antagonista jest wypytywany: в2. |
|
|
|
|
|
Wywiadywanie się przez osoby trzecie: в3. |
|
V. |
Antagonista otrzymuje wiadomość o swojej ofierze. |
UDZIELENIE INFORMACJI |
w |
Antagonista otrzymuje informację (często podstępem lub pośrednio): w1. |
Funkcja binarna wobec IV. Warianty odpowiadają wariantom wywiadywania się. |
|
|
|
|
Antagonista ujawnia informację: w2. |
|
|
|
|
|
Osoby trzecie zdobywają informację: w3. |
|
VI. |
Antagonista usiłuje oszukać ofiarę, by zawładnąć nią lub zagarnąć jej mienie. |
PODSTĘP |
г |
Przeciwnik działa przez namowę: г1. |
Zanim nastąpi właściwy podstęp, antagonista najczęściej zmienia postać. |
|
|
|
|
Przeciwnik wykorzystuje bezpośrednio środki magiczne: г2. |
|
|
|
|
|
Przeciwnik posługuje się innym rodzajem oszustwa lub przemocą: г3. |
|
VII. |
Ofiara ulega podstępowi i tym samym nieświadomie pomaga wrogowi. |
WSPOMAGANIE |
g |
Bohater ulega namowom antagonisty: g1. |
Pierwsze siedem funkcji ma charakter przygotowujący czy ułatwiający. Razem są zaliczane do części przygotowawczej. |
|
|
|
|
Bohater reaguje mechanicznie na środki magiczne: g2. |
|
|
|
|
|
Bohater naraża się na działanie antagonisty bez jego udziału, np. po prostu zasypia: g3. |
|
|
|
|
|
Oszukańcza umowa i wykorzystanie kłopotliwej sytuacji przez antagonistę, co wywołuje NIESZCZĘŚCIE WSTĘPNE: x. |
|
VIII. |
Antagonista wyrządza krzywdę albo szkodę członkowi rodziny. |
SZKODZENIE |
A |
Porwanie człowieka: A1. |
Ta funkcja uruchamia akcję bajki i stanowi jej zawiązanie. Choćby była zepchnięta do środka opowieści, jest niezbędna w każdej bajce magicznej. Może występować kilka rodzajów szkodzenia naraz, np. dziewczyna zostaje magicznie zamieniona w zwierzę, a potem wypędzona (oznaczenie: A911). |
|
|
|
|
Wykradzenie lub odebranie magicznego środka: A2. |
|
|
|
|
|
Odebranie lub uśmiercenie magicznego pomocnika: AII. |
|
|
|
|
|
Wykradzenie lub zniszczenie zbiorów: A3. |
|
|
|
|
|
Kradzież światła dziennego: A4. |
|
|
|
|
|
Inne formy kradzieży: A5. |
|
|
|
|
|
Zadanie ran cielesnych: A6. |
|
|
|
|
|
Spowodowanie nagłego zniknięcia: A7. |
|
|
|
|
|
Spowodowanie, że znika wybranek narzeczonej: AVII. |
|
|
|
|
|
Domaganie się wydania ofiary lub wywabienie jej: A8. |
|
|
|
|
|
Wypędzenie kogoś: A9. |
|
|
|
|
|
Wydanie rozkazu, by kogoś wrzucono do morza: A10. |
|
|
|
|
|
Rzucenie czarów na kogoś lub coś: A11. |
|
|
|
|
|
Dokonanie podstępnej zamiany (np. osób): A12. |
|
|
|
|
|
Rozkaz uśmiercenia kogoś: A13. |
|
|
|
|
|
Dokonanie zabójstwa: A14. |
|
|
|
|
|
Wtrącenie do więzienia, zatrzymanie: A15. |
|
|
|
|
|
Grożenie poślubieniem przemocą: A16. |
|
|
|
|
|
Grożenie kazirodczym małżeństwem: AXVI. |
|
|
|
|
|
Grożenie pożarciem lub kanibalizmem: A17. |
|
|
|
|
|
Dręczenie po nocach: A18. |
|
|
|
|
|
Wypowiedzenie wojny, rujnowanie kraju: A19. |
|
|
Któremuś z członków rodziny czegoś brakuje, chciałby coś posiadać. |
BRAK CZEGOŚ |
a |
Brak człowieka (szczególnie narzeczonej albo przyjaciela): a1. |
|
|
|
|
|
Konieczność środka magicznego: a2. |
|
|
|
|
|
Brak osobliwych, ale niemagicznych przedmiotów/ zwierząt: a3. |
|
|
|
|
|
Brak magicznego jajka i tego, co w środku: a4. |
|
|
|
|
|
Niedobór pieniędzy, środków do życia: a5. |
|
|
|
|
|
Inne formy braku: a6. |
|
IX. |
Oznajmienie o szkodzie (nieszczęściu) lub braku; do bohatera ktoś zwraca się z prośbą lub rozkazem, wysyła go lub uwalnia. |
POŚREDNICTWO/ MOMENT ŁĄCZĄCY |
B |
Apel o pomoc z następującym po nim wysłaniem bohatera: B1. |
W tym momencie okazuje się, kto naprawdę będzie bohaterem - ofiara (warianty 5-7) czy poszukiwacz (warianty 1-4). Bajka magiczna wymaga opuszczenia domu przez bohatera. Jeśli nie osiąga się tego przez szkodzenie, następuje moment łączący. |
|
|
|
|
Bohater wysyła się sam (choć może to być usłuchanie czyjejś prośby): B2. |
|
|
|
|
|
Bohaterowi zezwala się na opuszczenie domu: B3. |
|
|
|
|
|
Oznajmienie o nieszczęściu: B4. |
|
|
|
|
|
Wypędzonego bohatera wywozi się z domu: B5. |
|
|
|
|
|
Bohater skazany na śmierć zostaje potajemnie uwolniony: B6. |
|
|
|
|
|
Ujawnienie nieszczęścia przez pieśń żałobną: B7. |
|
X. |
Poszukiwacz zgadza się lub decyduje się na przeciwdziałanie. |
POCZĄTEK PRZECIWDZIAŁANIA |
C |
--- --- --- --- --- |
Moment charakterystyczny dla bajek, w których bohater jest poszukiwaczem. |
XI. |
Bohater opuszcza dom. |
WYPRAWA |
↑ |
--- --- --- --- --- |
Nie mylić z funkcją I. Ucieczka to też odejście. Tu kończy się zawiązanie bajki. |
XII. |
Bohater zostaje poddany próbie, jest wypytywany, staje się ofiarą napaści itp., co przygotowuje przekazanie mu magicznego środka albo pomocnika. |
PIERWSZA FUNKCJA DONATORA. |
Д |
Donator poddaje bohatera próbie (np. zadaje pracę): Д1. |
W tym miejscu wkracza nowa postać: donator. Gdy bohater uwalnia donatora, funkcja przyjmuje oznaczenie * Д4, a uwięzienia donatora nie traktuje się jako osobnej funkcji. Należy pamiętać o możliwości łączenia wariantów, np. Д57. |
|
|
|
|
Donator wita i wypytuje bohatera (rezultat może zależeć np. od grzeczności odpowiedzi): Д2. |
|
|
|
|
|
Konający lub zmarły prosi o wyświadczenie przysługi: Д3. |
|
|
|
|
|
Uwięziony prosi o uwolnienie: Д4. |
|
|
|
|
|
Bohatera prosi się o litość: Д5. |
|
|
|
|
|
Spierający się proszą o podział zdobyczy między nich: Д6. |
|
|
|
|
|
Inna prośba: Д7. |
|
|
|
|
|
Bohater spotyka postać bezradną i ma okazję do wyświadczenia przysługi (brak prośby): д7. |
|
|
|
|
|
Wroga istota usiłuje uśmiercić bohatera: Д8. |
|
|
|
|
|
Wroga istota staje do walki z bohaterem (bójka, bijatyka): Д9. |
|
|
|
|
|
Bohaterowi pokazuje się środek magiczny i proponuje wymianę go na rzecz, którą posiada: Д10. |
|
XIII. |
Reakcja bohatera na działania przyszłego donatora. |
REAKCJA BOHATERA |
Г |
Bohater wytrzymuje próbę lub nie: Г1. |
--- --- --- --- --- |
|
|
|
|
Bohater odpowiada na powitanie lub nie: Г2. |
|
|
|
|
|
Bohater wyświadcza przysługę zmarłemu lub nie: Г3. |
|
|
|
|
|
Bohater uwalnia uwięzionego lub nie: Г4. |
|
|
|
|
|
Bohater lituje się nad proszącym lub nie: Г5. |
|
|
|
|
|
Bohater dokonuje podziału i godzi spierających się: Г6. |
|
|
|
|
|
Bohater oszukuje spierających się i zabiera całą własność przeznaczoną do podziału: ГVI. |
|
|
|
|
|
Wyświadczenie innej przysługi: Г7. |
|
|
|
|
|
Uratowanie się przed zamachem, stosując wobec wrogiej istoty jej własne środki: Г8. |
|
|
|
|
|
Bohater zwycięża wrogą istotę albo nie: Г9. |
|
|
|
|
|
Bohater zgadza się na wymianę przedmiotu, ale natychmiast stosuje jego siłę magiczną wobec dawcy: Г10. |
|
XIV. |
Bohater wchodzi w posiadanie magicznego środka. |
PRZEKAZANIE/ OTRZYMANIE MAGICZNEGO ŚRODKA. |
Z |
Środek jest przekazywany bezpośrednio: Z1. |
Jeśli zostaje przekazany dar niemagiczny, o wartości materialnej, piszemy z1, a nie Z1 i wówczas bajka może się skończyć. Jeśli reakcja bohatera była negatywna, przekazanie może nie nastąpić (Zneg) albo zmienić się w okrutną zemstę (Zcontr). W przypadku zwierząt zamiast pomocnika czasem otrzymuje się zdolność do przemiany w zwierzę, zaklęcie albo obietnicę pomocy w przyszłości (z9). |
|
|
|
|
Środek zostaje wskazany: Z2. |
|
|
|
|
|
Środek zostaje wykonany: Z3. |
|
|
|
|
|
Środek zostaje sprzedany albo kupiony: Z4. |
|
|
|
|
|
Środek przypadkowo trafia do bohatera: Z5. |
|
|
|
|
|
Środek nieoczekiwanie sam się ukazuje: Z6. |
|
|
|
|
|
Środek wyrasta z ziemi: ZVI. |
|
|
|
|
|
Środek zostaje wypity albo zjedzony: Z7. |
|
|
|
|
|
Środek zostaje porwany: Z8. |
|
|
|
|
|
Różne postacie same stają do dyspozycji bohatera: Z9. |
|
XV. |
Bohater przenosi się, jest przeniesiony lub przeprowadzony w miejsce, gdzie znajduje się przedmiot jego poszukiwań. |
PRZEMIESZCZENIE PRZESTRZENNE MIĘDZY KRÓLESTWAMI/ PRZEWODNICTWO W DRODZE |
R |
Lot w powietrzu: R1. |
Czasem ta funkcja jest przedłużeniem funkcji ↑. |
|
|
|
|
Jazda po ziemi lub płynięcie wodą: R2. |
|
|
|
|
|
Bohater jest prowadzony: R3. |
|
|
|
|
|
Bohaterowi wskazuje się drogę: R4. |
|
|
|
|
|
Korzystanie z nieruchomych środków przemieszczania się (np. schody): R5. |
|
|
|
|
|
Pójście krwawym śladem: R6. |
|
XVI. |
Bohater i jego antagonista przystępują do bezpośredniej walki. |
WALKA |
Б |
Walka w otwartym polu: Б1. |
Nie należy mylić z Г. Tu skutkiem jest osiągnięcie celu podróży, a nie magicznego środka do niego. |
|
|
|
|
Przystąpienie do zawodów: Б2. |
|
|
|
|
|
Gra w karty: Б3. |
|
|
|
|
|
Ważenie się: Б4. |
|
XVII. |
Bohater otrzymuje znamię. |
ZNAMIĘ |
K |
Znamię nanosi się na ciało: K1. |
--- --- --- --- --- |
|
|
|
|
Bohater otrzymuje pierścień lub ręcznik, po którym może być rozpoznany: K2. |
|
|
|
|
|
Inne formy naznaczenia: K3. |
|
XVIII. |
Zwycięstwo nad antagonistą. |
ZWYCIĘSTWO |
П |
Zwycięstwo w otwartej walce: П1. |
Gdy do walki staje kilku bohaterów i jedni walczą, a drudzy się kryją, oznaczamy to *П1. |
|
|
|
|
Zwycięstwo w zawodach: П2. |
|
|
|
|
|
Antagonista przegrywa w karty: П3. |
|
|
|
|
|
Wróg przegrywa ważenie się: П4. |
|
|
|
|
|
Przeciwnik zostaje zabity bez walki: П5. |
|
|
|
|
|
Wróg zostaje wypędzony: П6. |
|
XIX. |
Likwidacja początkowej szkody lub braku. |
LIKWIDACJA NIESZCZĘŚCIA LUB BRAKU |
Л |
Porwanie obiektu poszukiwań przemocą lub sprytem: Л1. |
Apogeum bajki. Czasem występuje funkcja ЛZ. |
|
|
|
|
Jedna działająca postać zmusza drugą, by zdobyła dany przedmiot: л1. |
|
|
|
|
|
Obiekt poszukiwań jest zdobywany przez kilka postaci naraz z równoczesną szybką zmianą ich działań: Л2. |
|
|
|
|
|
Obiekt jest zdobywany za pomocą przynęt: Л3. |
|
|
|
|
|
Zdobycie poszukiwanego obiektu jest bezpośrednim wynikiem poprzednich działań: Л4. |
|
|
|
|
|
Obiekt zdobywa się błyskawicznie przez zastosowanie środka magicznego: Л5. |
|
|
|
|
|
Zlikwidowanie nędzy przez magiczny środek: Л6. |
|
|
|
|
|
Obiekt zostaje pojmany: Л7. |
|
|
|
|
|
Zdjęcie zaklęć z zaczarowanego: Л8. |
|
|
|
|
|
Ożywianie zabitego: Л9. |
|
|
|
|
|
Ożywianie z pomocą wody: ЛIX. |
|
|
|
|
|
Uwolnienie uwięzionego: Л10. |
|
XX. |
Powrót bohatera. |
POWRÓT |
↓ |
--- --- --- --- --- |
Może mieć charakter ucieczki. Tu przemieszczenie nie jest odrębną funkcją. |
XXI. |
Prześladowanie bohatera. |
PRZEŚLADOWANIE/ POŚCIG |
Пр |
Prześladowca leci za bohaterem: Пр1. |
--- --- --- --- --- |
|
|
|
|
Prześladowca (?) domaga się wydania winowajcy: Пр2. |
|
|
|
|
|
Prześladowca goni bohatera, szybko zamieniając się w różne zwierzęta: Пр3. |
|
|
|
|
|
Prześladowcy zamieniają się w kuszące przedmioty na drodze bohatera: Пр4. |
|
|
|
|
|
Prześladowca usiłuje połknąć bohatera: Пр5. |
|
|
|
|
|
Prześladowca usiłuje zabić bohatera: Пр6. |
|
|
|
|
|
Prześladowca usiłuje przegryźć drzewo, na którym schronił się bohater: Пр7. |
|
XXII. |
Ocalenie bohatera od pościgu. |
OCALENIE |
Cn |
Bohater unosi się w powietrzu: Cn1. |
Tu bajka może się skończyć. W razie nowej sekwencji następuje powtórzenie, czyli: AbisCbis↑bisДbisГbisZbisRbis. |
|
|
|
|
Bohater podczas ucieczki wznosi przeszkody na drodze prześladowcy: Cn2. |
|
|
|
|
|
Bohater podczas ucieczki przemienia się w przedmioty czy budynki: Cn3. |
|
|
|
|
|
Bohater podczas ucieczki kryje się: Cn4. |
|
|
|
|
|
Ścigany ukrywa się u kowali: Cn5. |
|
|
|
|
|
Bohater ratuje się ucieczką, szybko przemieniając się w zwierzęta czy kamienie: Cn6. |
|
|
|
|
|
Bohater opiera się pokusie prześladowców: Cn7. |
|
|
|
|
|
Bohater daje się połknąć, ale w końcu i tak zabija wroga: Cn8. |
|
|
|
|
|
Bohater ratuje się przed zamachem na swe życie: Cn9. |
|
|
|
|
|
Bohater przeskakuje na inne drzewo: Cn10. |
|
XXIII. |
Nie rozpoznany przez nikogo bohater przybywa do domu lub do innego kraju. |
NIE ROZPOZNANE PRZYBYCIE. |
X |
--- --- --- --- --- |
Przybycie do domu lub do innego króla (często na służbę). Tym symbolem oznacza się też zwykłe przybycie. |
XXIV. |
Uzurpator wysnuwa nieuzasadnione roszczenia. |
NIEUZASADNIONE ROSZCZENIA |
Ф |
--- --- --- --- --- |
Ktoś inny podaje się za zdobywcę obiektu albo poskromiciela wroga. |
XXV. |
Bohater otrzymuje trudne zadanie. |
TRUDNE ZADANIE |
З |
--- --- --- --- --- |
Różnorodne zadania na spryt, męstwo, cierpliwość itp. |
XXVI. |
Wykonanie zadania. |
WYKONANIE |
P |
--- --- --- --- --- |
Wykonanie zadania przed czasem albo nawet przed jego otrzymaniem oznacza się *P. |
XXVII. |
Rozpoznanie bohatera. |
ROZPOZNANIE |
У |
--- --- --- --- --- |
Rozpoznanie najczęściej na podstawie znamienia albo zdolności do wykonania trudnego zadania. |
XXVIII. |
Zdemaskowanie uzurpatora (fałszywego bohatera) lub antagonisty (przeciwnika). |
ZDEMASKOWANIE |
O |
--- --- --- --- --- |
Uzurpator nie potrafi wykonać trudnego zadania, zdradza się dezaprobatą wobec opowiadania świadka wcześniejszych wydarzeń itd. |
XXIX. |
Bohater przybiera inną postać. |
TRANSFIGURACJA |
T |
Bohater przybiera nową postać dzięki działaniom magicznego pomocnika: T1. |
--- --- --- --- --- |
|
|
|
|
Bohater buduje cudowny pałac i staje się królewiczem, gdy w nim przebywa: T2. |
|
|
|
|
|
Bohater jest odmieniony przez nowy strój: T3. |
|
|
|
|
|
Formy zracjonalizowane i humorystyczne (np. wzięcie fałszywego dowodu bogactwa za prawdziwy): T4. |
|
XXX. |
Ukaranie wroga. |
UKARANIE |
H |
--- --- --- --- --- |
Zazwyczaj dotyczy tylko prześladowcy i uzurpatora. Wielkoduszne przebaczenie oznaczamy Hneg. |
XXXI. |
Bohater zawiera małżeństwo i zostaje carem. |
WESELE |
C** |
Bohater żeni się i otrzymuje połowę królestwa: C. |
--- --- --- --- --- |
|
|
|
|
Bohater jedynie się żeni (nie zostaje królem, bo narzeczona nie jest królewną): C*. |
|
|
|
|
|
Bohater jedynie wstępuje na tron: C*. |
|
|
|
|
|
Zaraz przed ślubem następuje kolejne szkodzenie, więc sekwencja kończy się zaręczynami: c1. |
|
|
|
|
|
Bohater odnajduje utraconą żonę i małżeństwo zostaje odnowione: c2. |
|
|
|
|
|
Zamiast ręki królewny rekompensata, np. pieniężna: c3. |
|
Inne elementy:
elementy łączące, np. powiadomienia: §
motywacje bohaterów
formy niejasne albo zapożyczone
rozstanie przy słupie przydrożnym: <
przekazanie sygnalizatora: s