S T U D I U M P O D Y P L O M OW E

P o d s t a w y f i n a n s ó w

p u b l i c z n y c h

dr Dagmara Hajdys

Uniwersytet Łódzki

Katedra Finansów Publicznych

Łódź, luty 2009 r.

Podstawowe pojęcia z zakresu finansów publicznych

Normy prawne regulujące problematykę finansów publicznych tworzą rozbudowany system aktów prawnych różnej rangi - od Konstytucji po rozporządzenia. Rozpiętość regulacji prawnych wynika ze złożoności problemów finansowych i ich znaczenia dla funkcjonowania całego państwa i gospodarki. Istotne znaczenie ma także różnorodność form organizacyjnych instytucji zaliczanych do sektora finansów publicznych, czy występowanie niezwykle licznych rodzajów dochodów publicznych.

Na potrzeby opracowania przyjmiemy węższe ramy prawne odnoszące się do pojęcia i istoty finansów publicznych. Zawężone zostaną do przepisów Konstytucji, określającej podstawowe zasady gospodarowania środkami publicznymi oraz ustawy o finansach publicznych określającymi:

• procedury gospodarowania środkami publicznymi,

• rodzaje dochodów publicznych oraz zasady podziału dochodów publicznych pomiędzy Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego i inne podmioty sektora publicznego,

• zasady zaciągania długu publicznego,

• instytucje sprawujące kontrolę nad gospodarką środkami publicznymi i tryb sprawowania tej kontroli.

Konstytucyjne zasady finansów publicznych

1. Przepisy wprowadzające ogólne zasady

Konstytucja uchwalona 2 kwietnia 1997 roku zawiera wiele przepisów regulujących zagadnienia związane z finansami publicznymi w porównaniu z poprzednimi ustawami zasadniczymi.

Wiele przepisów ma jednak charakter ogólny i w praktyce sprowadza się do ustanowienia ustawowej drogi uregulowania wskazanych w Konstytucji zagadnień.

W sposób jednoznaczny uregulowano podstawowe dla ustroju finansów publicznych zasady, jak:

• wyłączność ustawowej drogi nakładania podatków i innych danin publicznych,

• zakaz uchwalania deficytu budżetowego państwa wyższego niż proponowany przez rząd,

• zakaz finansowania deficytu państwa przez bank centralny,

• ograniczenie nadzoru nad samorządem terytorialnym do nadzoru według kryterium zgodności z prawem,

Artykuły 216-218 Konstytucji należy uznać za ogólne wprowadzenie do problematyki finansów publicznych. W treści wskazane najważniejsze zagadnienia wymagające regulacji, nie formułując żadnych zasad, wskazując iż wymagają one ustawowych rozstrzygnięć.

Art. 216 odnosi się do zagadnień związanych z

1. gromadzenia i wydatkowania środków publicznych,

2. nabywania, zbywania, obciążania nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb państwa,

3. ustanowienie monopolu,

4. zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń,

5. limitu zadłużenia publicznego.

Art. 217 określa formę nakładania podatków i innych danin publicznych, określenie przedmiotu, podmiotu, stawek podatkowych, przyznanie ulg i umorzeń następujących w drodze ustawy,

Art. 218 określa organizację Skarbu Państwa i sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa.

2. Procedura legislacyjna budżetu państwa

Kolejne artykuły (219-225) odnoszą się do budżetu państwa. Przepisy mają charakter ogólny. Nie definiują budżetu państwa, jedynie iż ma on postać ustawy i obowiązywać przez rok budżetowy, nie wskazano kiedy ten rok ma się rozpocząć. Fakt iż rozpoczyna się on 1 stycznia nie jest normą konstytucyjną.

Tryb prac nad ustawą budżetową charakteryzuje się wieloma odstępstwami od zasad obowiązujących przy uchwalaniu innych ustaw.

Odstępstwa dotyczą:

• ograniczenia kręgu podmiotów wyposażonych w inicjatywę ustawodawczą, tylko Rada Ministrów może występować z projektem ustawy budżetowej i tylko na jej wniosek można dokonywać zmian w ustawie budżetowej w trakcie trwania roku budżetowego

• termin wyznaczony Senatowi na dokonanie poprawek jest krótszy niż w przypadku innych ustaw (20 dni zamiast 30 dla zwykłych ustaw)

• krótszy termin do podpisania ustawy budżetowej pozostawiono Prezydentowi (7 dni zamiast 21), wyłączając jednocześnie możliwość wniesienia „weta prezydenckiego”

• określenie czasu w jakim trybunał Konstytucyjny winien orzec w sprawach zgodności ustawy z Konstytucją (2 miesiące od daty złożenia wniosku).

Art. 225 ogranicza horyzont czasowy prac nad ustawą budżetową przez Parlament, który ma na to 4 miesiące od daty przedłożenia projektu przez rząd do dnia podpisania przez uchwalonej ustawy przez prezydenta. Niedotrzymanie przez Sejm czteromiesięcznego terminu upoważnia Prezydenta do rozwiązania (skrócenia kadencji) Sejmu. Decyzję o rozwiązaniu Prezydent może podjąć w ciągu 14 dni.

3. Wykonanie i rozliczenie budżetu państwa

Problematyka wykonania budżetu państwa potraktowana została przez Konstytucję bardzo lakonicznie.

Rozstrzygnięto, iż za wykonanie budżetu państwa odpowiedzialny jest Rada Ministrów (art. 146 ust.4 pkt 6)

Sejmową procedurę rozliczenia wykonania budżetu omówiono w art. 226:

1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa,

2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

4. Finanse jednostek samorządu terytorialnego

Kwestiom samorządu terytorialnego poświęcono dwa ogólne artykuły (15 i 16) we wstępnej części Konstytucji. Ustrój terytorialny zapewnia decentralizację władzy publicznej oraz ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.

Rozdział VII (art. 163-172) określa zasady gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego.

Podstawowa jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Dopuszcza się funkcjonowanie innych szczebli samorządu terytorialnego, określa zadania własne i zlecone, mają zapewniony udział w dochodach publicznych, określając dochody własne. Mają przyznane prawo władztwa podatkowego w zakresie podatków i opłat lokalnych.

Art. 169 reguluje kwestie związane z wyborem i organizacją władz samorządowych.

Kontrola nad działalnością jednostek sprawowana jest przez Prezesa Rady Ministrów i wojewodów, zaś w sprawach finansowych regionalne izby obrachunkowe.

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do zrzeszania się.

5. Bank Centralny

W art. 227 zamykającym rozdział poświęcony finansom publicznym określono zasady ustroju i organizacji banku centralnego.

Zgodnie z międzynarodowymi standardami i normami konstytucja gwarantuje bankowi centralnemu niezależność od władzy wykonawczej i stabilność działania , nakładając na NBP odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza.

6. Kontrola finansów publicznych

Najważniejsza instytucją sprawującą kontrolę nad finansami publicznymi jest Najwyższa Izba Kontroli, będąca naczelnym organem kontroli państwowej, podlegająca Sejmowi i działająca na zasadach kolegialności. Konstytucja zobowiązuje NIK do przedstawienia analizy wykonania budżetu państwa i do oceny działalności Rady Ministrów jako organu wykonującego budżet państwa, pomijając audytorską ocenę rzetelności rządowego sprawozdania z wykonania budżetu państwa.

Ustawowe zasady finansów publicznych

Ustawa o finansach publicznych zajmuje w systemie prawa finansów publicznych kluczowe miejsce. Formalnie ma taką samą rangę prawną jak inne ustawy dotyczące finansów publicznych. Jednak ze względu na zakres omawianej problematyki stanowi oś całego systemu.

Obecnie obowiązująca ustawa uchwalona została 30 czerwca 2005 i weszła w życie z dniem 1 stycznia 2006 r. Jest trzecim aktem prawnym po 1990 r. regulującym gospodarkę budżetową.

Poprzedziły ją:

• Ustawa z 5 stycznia 1991 r.- Prawo budżetowe

• Ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych.

Ustawa o finansach publicznych określa:

• zasady i sposoby zapewnienia jawności i przejrzystości finansów publicznych

• formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

• zasady planowania i dysponowania środkami publicznymi

• zasady kontroli finansowej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora publicznego

• zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne wprowadzane w razie nadmiernego zadłużenia,

• sposób finansowania deficytu i zasady operacji finansowych dokonywanych przez jednostki sektora finansów publicznych,

• zakres projektowanych i uchwalanych budżetów opartych na dochodach publicznych,

• zasady opracowywania projektów i uchwał budżetów oddzielnie dla budżetu państwa i dla budżetów jednostek samorządu terytorialnego

• zasady i tryb gospodarowania środkami pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz innych źródeł zagranicznych niepodlegającymi zwrotowi.

Do 2005 r. ustawa o finansach publicznych zawierała również przepisy odnoszące się do dyscypliny finansów publicznych. W dniu 17 grudnia 2004 Sejm uchwalił ustawę o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jednocześnie usuwając te przepisy z ustawy o finansach publicznych.

Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określa:

• zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

• organy właściwe w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

• tryb postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych

• katalog kar.

Ustawa o finansach publicznych została obudowana duża liczbą aktów wykonawczych. Najważniejsze z nich dotyczą:

• klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów publicznych,

• sprawozdawczości budżetowej,

• zasad gospodarki finansowej jednostek i zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych,

• zasad emisji skarbowych papierów wartościowych,

• szczegółowych zasad wykonywania budżetu państwa.

Pojęcie finansów publicznych

Art. 3. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

6) zarządzanie środkami publicznymi;

7) zarządzanie długiem publicznym;

8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej

Środki publiczne są to środki finansowe, którymi dysponują instytucje publiczne. Środki te stanowią podstawowe źródło finansowania wydatków niezbędnych do wykonywania zadań publicznych.

Środki publiczne mogą pochodzić z różnych źródeł. Wyróżniamy więc środki pochodzące z:

• wpływów bezzwrotnych, czyli takie które w momencie ich przekazania na rzecz instytucji publicznej stają się własnością odpowiedniego podmiotu sektora finansów publicznych,

• oraz środki z wpływów (przychodów) zwrotnych, czyli takie, których otrzymanie powoduje powstanie zobowiązania ich późniejszego zwrotu. Zaliczamy do nich przede wszystkim środki uzyskane dzięki zaciąganiu w różnej formie długu publicznego. Wpływami zwrotnymi są wpływy z zaciągniętych kredytów i pożyczek , a także wpływy uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych emitowanych przez podmioty sektora finansów publicznych. Charakterystyczną cechą wpływów zwrotnych jest to, iż w momencie ich otrzymania zwiększają możliwości wydatkowe sektora finansów publicznych, lecz jednocześnie zmniejszają możliwości wydatkowe w przyszłości, gdyż środki z innych źródeł trzeba będzie przeznaczyć na spłaty zaciągniętych zobowiązań.

Wpływy bezzwrotne

W grupie wpływów bezzwrotnych wyróżniamy:

• wpływy mające charakter dochodów publicznych, czyli wpływy które zwiększają wartość majątku publicznego (podatki, opłaty za usługi świadczone przez instytucje publiczne, środki o charakterze bezzwrotnej pomocy otrzymane od osób i instytucji krajowych i zagranicznych)

• wpływy, które dochodami nie są, gdyż nie zwiększają - w ujęciu bilansowym- wartości majątku publicznego (wpływy ze sprzedaż majątku podmiotów zaliczanych do sektora finansów publicznych) oraz zwroty (spłaty) pożyczek udzielonych wcześniej ze środków publicznych.

Wpływy niezwiększajace majątku określane są przychodami publicznymi.

Wśród dochodów publicznych wyróżniamy trzy zasadnicze grupy:

• dochody o charakterze publicznoprawnym - wszelkiego rodzaju dochody należne podmiotom sektora finansów publicznych z mocy prawa (podatki, opłaty o podobnym charakterze, kary i grzywny)

• dochody o charakterze cywilnoprawnym, do których zaliczać będziemy wpływy ze sprzedaży towarów wytworzonych przez instytucje publiczne i usług świadczonych przez te instytucje, wpływy o charakterze majątkowym uzyskiwane przez instytucje publiczne (dochody z wynajmu lokali, odsetki od lokat i środki na rachunkach bankowych, darowizny, zapisy pieniężne)

• dochody z bezzwrotnej pomocy zagranicznej, które wykazują zarówno cechy dochodów publicznoprawnych jak i cechy dochodów cywilnoprawnych (środki przekazywane Polsce z budżetu Unii Europejskiej)

Transfery wewnętrzne

Transfery wewnętrzne są to środki finansowe otrzymywane z innych instytucji publicznych.

Transferami są:

• subwencje ogólne i dotacje przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego z budżetu państwa

• dotacje przekazywane z budżetu państwa szkołom wyższym i instytucjom kultury

• dotacje przekazywane z budżetów jednostki samorządu terytorialnego samorządowym zakładom budżetowym

• dotacje z budżetu państwa dopełniające inne źródła dochodów państwowych funduszy celowych.

Transferami wewnątrz sektora finansów publicznych nie są tylko subwencje i dotacje ale także inne operacje pieniężne np. wszystkie instytucje publiczne przekazują na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych należne od pracodawców składki na ubezpieczenie społeczne, również Fundusz Pracy część środków otrzymuje w formie składek od instytucji publicznych.

Transfery między instytucjami publicznymi nie zwiększają łącznej sumy środków publicznych.

Suma środków, którymi dysponują poszczególne jednostki sektora finansów publicznych jest większa od łącznej kwoty środków publicznych. Aby na podstawie danych o dochodach poszczególnych instytucji obliczyć całkowitą kwotę środków publicznych musimy dokonać operacji nazywanej konsolidacją dochodów i wydatków. Polega ona na tym, że od dochodów (przychodów) jakimi dysponuje każda instytucja publiczna odejmuje się środki otrzymane od innych instytucji publicznych. Dopiero wówczas dokonać można sumowania wielkości, w przeciwnym razie pewne kwoty byłyby zaliczane do dochodów dwukrotnie.

Dochody publiczne i przychody jednostek sektora finansów publicznych

Dochody publiczne obejmują:

• podatki

• opłaty o charakterze zbliżonym do podatków

• składki na rzecz funduszy celowych

• dochody z mienia publicznego i inne dochody publiczne

• dochody z budżetu Unii Europejskiej

Podatki

Podatki państwowe	Podatki jednostek samorządu terytorialnego
Podatek od towarów i usług	Podatek od nieruchomości
Podatek akcyzowy	Podatek rolny
Podatek od gier	Podatek leśny
Podatek dochodowy od osób fizycznych	Podatek od środków transportowych
Podatek dochodowy od osób prawnych	Podatek dochodowy od osób fizycznych opłacany w formie karty podatkowej
	Podatek od spadków i darowizn
	Podatek od czynności cywilno prawnych

Quasi-podatki

W polskim systemie dochodów mamy do czynienia także z opłatami, które mają cech podatków. Część opłat zasila dochody budżetu państwa, a część kierowana jest do wskazanych instytucji publicznych.

Quasi-podatkami są:

• składki opłacane przez pracodawców na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Funduszu Pracy oraz wpłaty na rzecz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

• wpłaty z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, pobierane na podstawie ustawy z 1 grudnia 1995 r. o wpłatach z zysku przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa . Do dokonania tych wpłat zobligowane są jednoosobowe spółki Skarbu Państwa oraz spółki, w których akcjonariuszami są, oprócz Skarbu Państwa, wyłącznie osoby, które otrzymały akcje spółki z puli udostępnionej nieodpłatnie jej pracownikom. Wysokość wpłaty równa jest 15% zysku po opodatkowaniu. Rozliczana jest w skali rocznej, ale spółki zobowiązane są do wpłacania zaliczek, obliczanych na zasadzie identycznej jak zaliczki na podatek dochodowy od osób prawnych.

• dopłaty pobierane na podstawie ustawy o grach i zakładach wzajemnych. Pobierane są od niektórych czynności obłożonych podatkiem od gier. Dopłaty pobierane są w wysokości 25% stawek w grach liczbowych (ceny losu, innego dowodu udziału w grze), 10% stawek wideoloteriach, loteriach pieniężnych i grze telebingo. Dopłaty nie stanowią dochodu budżetu państwa. 80% dopłat zasila Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej, pozostałe 20% Fundusz Promocji Kultury.

Składki na rzecz funduszy celowych

Dochody funduszy celowych są znaczącym źródłem dochodów publicznych. Mają zróżnicowany charakter. Składki na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Funduszu Pracy oraz wpłaty na rzecz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych mają charakter zbliżony do podatków. W innych funduszach przyznanymi im dochodami są najczęściej różne opłaty administracyjne, kary (stanowiące ważną część dochodów funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej), czy dochody ze sprzedaży ( fundusze gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym)

Dochody z majątku publicznego i inne dochody publiczne

Dochody z majątku publicznego mają charakter dochodów cywilnoprawnych. Ich źródłem jest odpłatne udostępnienie majątku publicznego.

Do dochodów tych zaliczamy:

• dochody z wynajmu lub dzierżawy majątku publicznego,

• dywidendy z udziałów podmiotów sektora finansów publicznych w spółkach prawa handlowego

• odsetki od lokat i środków na rachunkach bankowych

• odsetki od udzielonych pożyczek

• spadki, zapisy, darowizny pieniężne.

Pomoc zagraniczna

Środki pochodzące z bezzwrotnej pomocy zagranicznej maja charakter „specyficznej darowizny lub dotacji” udzielanej Polsce przez podmioty zagraniczne takie jak:

• organizacje międzynarodowe (Unia Europejska)

• rządy innych państw

• zagraniczne fundacje

Otrzymanie środków w tej formie pociąga za sobą konieczność ścisłego przestrzegania reguł określonych przez podmiot udzielający wsparcia. Nieprzestrzeganie tych zasad może wiązać się z koniecznością zwrotu całości lub części otrzymanych środków.

Wydatki publiczne

Wydatki publiczne przeznaczone są na bieżące utrzymanie państwa i samorządów oraz na ich inwestycje. Rozchody publiczne związane są ze spłatą zaciągniętych zobowiązań.

Rozchodami publicznymi są:

• spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów

• wykup papierów wartościowych

• udzielone pożyczki

• płatności, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i majątku jednostek samorządu terytorialnego

• pożyczki udzielone na przejściowe finansowanie zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z Unii Europejskiej

Art. 97. Wydatki budżetu państwa są przeznaczone na:

1) utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony

prawa;

2) zadania wykonywane przez administrację rządową;

3) funkcjonowanie sądów i trybunałów;

4) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

5) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

6) środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej

7) subwencje dla partii politycznych;

8) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

9) obsługę długu publicznego;

10) finansowanie programów i projektów, na których realizację uzyskano środki,

11) realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Wymienione wydatki można pogrupować w sześć zasadniczych grup:

• dotacje i subwencje

• świadczenia pieniężne na rzecz ludności

• wydatki bieżące jednostek sektora publicznego

• obsługę długu publicznego

• wydatki majątkowe

• składki na rzecz instytucji Unii Europejskiej

Zgodnie z art. 35 i 39 ustawy o finansach publicznych wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonej w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostek samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, w sposób umożliwiający terminową realizację zadań, w wysokościach i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Dotacje i subwencje

Dotacja to wydatek bezzwrotny nie związany z żadnym konkretnym świadczeniem wzajemnym, mająca charakter jednostronnego świadczenia na rzecz osób prawnych innych jednostek organizacyjnych, których wydatki nie są objęte budżetem z którego udziela się dotacji.

Subwencja jest wydatkiem bezzwrotnym, jednostronnym i ogólnym przeznaczonym na finansowanie żadnego konkretnego zdania.

Termin „subwencje” używany jest w odniesieniu do dwóch instrumentów:

• subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego

• subwencji z budżetu państwa na działalność statutową wypłacaną partiom politycznym, które w wyborach do Sejmu otrzymały co najmniej 5% głosów oraz koalicjom wyborczym, które przekroczyły próg 8% głosów.

Ustawa o finansach publicznych wyróżnia trzy zasadnicze rodzaje dotacji:

1. dotacje celowe, czyli dotacje przyznawane na sfinansowanie (pełne) lub dofinansowanie (częściowe) kosztów wykonania ściśle określonego zadania

2. dotacje podmiotowe, czyli dotacje przyznawane na dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu. Dotacje udzielane podmiotom sektora publicznego, bardzo rzadko jednostkom spoza sektora, które formalnie są odrębnymi osobami prawnymi, mającymi status podmiotów samodzielnych finansowo, ktor4e ze względu na charakter prowadzonej działalności, nie mogą sfinansować swoimi przychodami wszystkich kosztów. Przykładem są instytucje kultury, uczelnie państwowe.

3. dotacje przedmiotowe czyli dopłaty do określonego rodzaju wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych. Zakres tych dotacji został ograniczony po 1990 r. Obecnie dotowane są ulgowe krajowe kolejowe przewozy pasażerskie, podręczniki szkolne do kształcenia zawodowego i kształcenia specjalnego, podręczniki akademickie, przesyłki ustawowo zwolnione z opłat pocztowych, wdrażanie do pracy społecznie użytecznej i przygotowywanie do zawodu w warsztatach szkolnych prowadzonych przy zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich.

4. dotacje rozwojowe, określające środki budżetowe Unii Europejskiej przekazywane samorządowi województwa w związku z pełnieniem funkcji instytucji zarządzającej regionalnym programem operacyjnym, jednostkom wykonującym zadania finansowane z udziałem środków UE, pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa

Największe znaczenie mają dotacje celowe, udzielane:

• na pierwsze wyposażenie zakładów budżetowych gospodarstw pomocniczych w środki obrotowe,

• dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej,

• dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań inspekcji i straży,

• dla jednostek samorządu terytorialnego na dofinansowanie ich zadań własnych (bieżących lub inwestycyjnych),

• na finansowanie zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą,

• dla przedsiębiorców na realizację inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej i ochrony środowiska,

• na współfinansowanie programów realizowanych z udziałem środków zagranicznych.

Świadczenia pieniężne na rzecz ludności

Świadczeniami pieniężnymi na rzecz ludności są środki publiczne wypłacane osobom fizycznym niebędące wynagrodzeniem za pracę. Mogą być wypłacane w sposób bezpośredni lub pośredni. Do wydatków tych zaliczamy:

• nagrody przyznawane przez organy administracji publicznej poza systemem wynagrodzeń,

• dopłaty do leków,

• dopłaty związane z wspieraniem budownictwa mieszkaniowego,

• dopłaty bezpośrednie dla rolników , finansowane środkami budżetowymi Unii Europejskiej,

• dodatki mieszkaniowe,

• renty strukturalne wypłacane rolnikom przekazującym następcom gospodarstwa rolne,

• świadczenia należne żołnierzom i funkcjonariuszom

Wydatki bieżące i majątkowe jednostek sektora publicznego

Wydatki bieżące stanowią bezpośredni koszt funkcjonowania sektora finansów publicznych. Wydatki, które muszą być ponoszone, aby możliwa była działalność instytucji publicznych.

Wydatki bieżące obejmują trzy podstawowe grupy:

• wydatki osobowe, czyli wynagrodzenia osób pracujących lub pełniących służbę w tych jednostkach wraz z wszystkimi obciążeniami,

• wydatki rzeczowe, poniesione na zakup towarów i usług niezbędnych do funkcjonowania jednostki,

• inne wydatki, takie jak: podatki, opłaty.

Wydatkami majątkowymi nazywa się wydatki publiczne ponoszone na :

• zakup rzeczowych lub finansowych składników majątkowych dla jednostki sektora finansów publicznych dokonującej wydatku,

• dotacje przeznaczone na wydatki inwestycyjne innych podmiotów.

Obsługa długu publicznego

Wydatki na obsługę długu publicznego obejmują:

• odsetki od zaciągniętych zobowiązań,

• wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora publicznego.

Wydatkami są tylko płatności związane z zobowiązaniami odsetkowymi.

Wydatki na obsługę długu publicznego zaliczane są do wydatków sztywnych, czyli takich, które bezwzględnie muszą być poniesione w ściśle określonej kwocie i terminie wynikającej z treści odpowiedniego dokumentu.

Wielkości wydatków związanych z obsługą długu publicznego nie da się przewidzieć ze stuprocentowa pewnością przed rozpoczęciem roku budżetowego. Wynika to z kilku przesłanek:

1. zmian kursu złotego do waluty w której zostało zaciągnięte zobowiązanie

2. zmiennej stopy procentowej w której zaciągnięto zobowiązanie

3. wielkości oprocentowania ustalanym przy każdym terminie sprzedaży papierów wartościowych sprzedawanych w formie aukcyjnej

Budżet

Najważniejszym instrumentem zarządzania finansami publicznymi jest corocznie uchwalana ustawa budżetowa. Określa ona prognozowane dochody państwa oraz ustala kierunki i rozmiary wydatków państwowych instytucji sektora finansów publicznych, a także wielkość długu jaki może być w danym roku zaciągnięty na sfinansowanie wydatków niezbędnych do wykonania zadań publicznych.

Budżet państwa w rozumieniu ustawowym jest to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów: organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej. Jest uchwalany w formie ustawy na okres roku kalendarzowego. Do budżetu wliczane są także środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi i wydatki z nich finansowane.

Pojęcie budżetu państwa rozpatrywać należy w następujących aspektach:

• fundusz scecentralizowany, który służy zaspokojeniu potrzeb ogółu społeczeństw.

• plan finansowy, w ramach którego gromadzone są środki pieniężne społeczności i realizowane jej zadania,

• roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

• organów władzy państwowej

• organów kontroli i ochrony prawa

• sądów i trybunałów

• administracji rządowej

• akt prawny uchwalony w formie ustawy przez najwyższy organ przedstawicielski, uprawniający organ wykonawczy do gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków publicznych.

Prace zmierzające do przygotowania projektu ustawy budżetowej, jej uchwalenia i wykonania określane są mianem procedury budżetowej.

Procedurę budżetową można podzielić na dwa zasadnicze etapy: procedurę rządową i procedurę sejmową i senacką.

Procedura rządowa:

1. koordynator Ministerstwo Finansów i Rada Ministrów

2. Nota budżetowa,

3. Formularz Rz

4. Uzasadnienie ustawy budżetowej

5. przyjęcie projektu ustawy budżetowej przez rząd

Procedura sejmowa:

1. pierwsze czytanie projektu ustawy budżetowej

2. prace w Komisji Finansów Publicznych

3. drugie czytanie projektu ustawy budżetowej

4. prace w Komisji Finansów Publicznych

5. trzecie czytanie projektu ustawy budżetowej

Procedura senacka:

1. wniesienie ewentualnych poprawek

2. Komisja Gospodarki Narodowej

3. przekazanie ustawy Sejmowi

Przekazanie ustawy budżetowej Prezydentowi.

Ustawa budżetowa określa wielkości dochodów i przychodów, wydatków i rozchodów w danym roku budżetowym.

Prace nad ustawą budżetową na 2009 r.

• 30 września 2008 r. przekazana Sejmowi

• 9 październik skierowano do Komisji Finansów Publicznych

• 7 listopada I czytanie projektu ustawy budżetowej, sprawozdawcą był Zbigniew Chlebowski, zgłoszono 62 wnioski, skierowano do Komisji Finansów Publicznych

• 3 grudnia II czytanie projektu ustawy budżetowej, sprawozdawcą był Zbigniew Chlebowski, wniosek Komisji :przyjąć część poprawek

• 5 grudnia III czytanie projektu ustawy budżetowej, 236 posłów było za, 190 przeciw, 2 wstrzymało się

• 8 grudnia przekazanie ustawy Marszałkowi Senatu

• 19 grudnia decyzja Senatu o wprowadzeniu 27 poprawek do uchwalonej ustawy budżetowej

• 23 grudnia posiedzenie Senatu w sprawie przyjęcia zaproponowanych poprawek i skierowanie ustawy do Komisji Finansów Publicznych

• 9 stycznia 2009 r. posiedzenie Sejmu w sprawie przyjęcia zgłoszonych przez Senat poprawek, w wyniku którego przyjęto część poprawek

• 12 stycznia przekazanie ustawy do podpisu Prezydentowi

• 15 stycznia podpisanie ustawy budżetowej przez Prezydenta

Budżet na 2009 r.

Dochody 303.034. 805.000 zł	Wydatki 321.221.112.000zł
Przychody 250.618.217.000 zł	Rozchody 232.431.910.000 zł
Deficyt budżetowy 18.186.307.000 zł

Saldo stanowi nadwyżkę budżetową lub niedobór budżetowy.

Źródła pokrycia potrzeb pożyczkowych, w tym deficytu w 2009 r. są środki pozostające na rachunkach budżetu państwa w dniu 31 grudnia 2008 r., przychody ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych, przychody z prywatyzacji, przychody z tytułu kredytów i pożyczek.

Wartość nowo wyemitowanych papierów wartościowych nie może przekroczyć kwoty 15 000 000 000 zł.

Przyrost zadłużenia na dzień 31 grudnia 2009 nie może przekroczyć kwoty 70 000 000 000 zł.

Poręczenia i gwarancje mogą być udzielane przez Skarb Państwa do wysokości 40 000 000 000 zł

Dług publiczny

Dług publiczny to łączna kwota zobowiązań podmiotów zaliczanych do sektora finansów publicznych podlegająca spłacie ze środków publicznych.

Państwowy dług publiczny (PDP) to wartość nominalna zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustalona po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora.

Wartością nominalną zobowiązania są:

• dla papierów wartościowych - wartość nominalna wyemitowanych papierów wartościowych

• dla pożyczek, kredytów i innych zobowiązań - kwota świadczenia głównego, należna do zapłaty w dniu wymagalności zobowiązania

• w przypadku zobowiązań indeksowanych lub kapitalizowanych początkowa wartość nominalna, powiększona o naliczony na koniec okresu sprawozdawczego przyrost kapitału, wynikający z indeksacji lub kapitalizacji.

Do państwowego długu publicznego nie zalicza się:

• pożyczek udzielanych jednostkom samorządu terytorialnego

• skarbowych papierów wartościowych zakupionych przez podmioty sektora finansów publicznych

• zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne oraz zaległości wobec innych funduszy celowych.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych

z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne

2) zaciągniętych kredytów i pożyczek

3) przyjętych depozytów

4) wymagalnych zobowiązań

• wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,

• uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem.

Granice zadłużenia

Ani Sejm uchwalając ustawę budżetową ani organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego nie dysponują pełną swobodą w określeniu wielkości deficytu budżetowego. Ograniczenia wynikają z analizy możliwości zadłużenia oraz prawnymi górnymi limitami zadłużenia.

Najwyższy limit wynika z regulacji konstytucyjnych, art. 216 ust. 5 mówiącego, że nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.

Treść tego przepisu ma ścisły związek z treścią traktatu z Maastricht, w którym takie właśnie ograniczenie na dług publiczny jest jednym z warunków jakie muszą spełnić kraje pragnące wstąpić do Europejskiego Systemu Monetarnego.

O wielkości zadłużenia decyduje w sposób zasadniczy wielkość deficytu budżetu państwa.

Ograniczenia odnoszą się wyłącznie do jednostek samorządu terytorialnego. Ich budżety muszą być zestawione w taki sposób, aby:

• łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym:

-spłat kredytów i pożyczek wraz z należnymi odsetkami,

- wykupu papierów wartościowych emitowanych przez jednostki wraz z należnymi odsetkami i dyskontem od papierów wartościowych

- potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego poręczeń oraz gwarancji

nie przekroczyła 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego

• Łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć60% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym

Z problemem długu publicznego ściśle wiąże się zagadnienie procedur ostrożnościowych i sanacyjnych.

Procedurami ostrożnościowymi i sanacyjnymi nazywa się w ustawie o finansach publicznych szczególne zasady funkcjonowania sektora finansów publicznych obowiązujące, gdy wielkość państwowego długu publicznego zaczyna zbliżać się do konstytucyjnej granicy 60% PKB.

Ich celem jest zapewnienie tego, aby PDP tej granicy nie przekroczył.

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne określone w art. 79-81 ustawy o finansach publicznych zaczynają obowiązywać gdy PDP powiększony o całkowitą kwotę gwarancji i poręczeń udzielonych przez podmioty sektora publicznego przekroczy 50% PKB wówczas:

1. w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok relacja deficytu budżetowego do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż w budżecie państwa obowiązującym w danym roku,

2. organy stanowiące żadnej jednostki samorządu terytorialnego nie mogą uchwalić budżetu, w którym relacja deficytu do dochodów byłaby wyższa od analogicznej relacji w budżecie państwa

Ograniczenia dotyczące deficytu budżetowego ulegają zaostrzeniu, gdy wielkość długu publicznego przekroczy 55%, wówczas:

1. w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok relacja długu publicznego do produktu krajowego brutto nie może być wyższa niż analogiczna relacja obliczona i ogłoszona przez Ministra Finansów na podstawie danych za rok poprzedzający ten, w którym Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej,

2. organy stanowiące żadnej jednostki samorządu terytorialnego nie mogą uchwalić budżetu, w którym relacja deficytu do dochodów byłaby wyższa od wskaźnika R obliczonego według wzoru

R = (0,6 - PDP/PKB) : 0,05,

gdzie PKB - oznacza wartość produktu krajowego brutto,

PDP - oznacza kwotę państwowego długu publicznego, ogłoszoną za poprzedni rok budżetowy,

W przypadku gdy ogłoszony przez Ministra Finansów poziom państwowego długu publicznego przekroczy 60%:

1. zaczyna obowiązywać zakaz udzielania przez podmioty sektora publicznego nowych poręczeń i gwarancji

2. Rada Ministrów jest zobowiązana do przedstawienia sejmowi programu sanacyjnego, określającego przedsięwzięcia zmierzające do przywrócenia właściwej relacji długu publicznego i PKB

3. projekt ustawy budżetowej na kolejny rok nie może przewidywać deficytu budżetowego

4. budżety samorządowe na kolejny rok muszą być uchwalone bez deficytu.

Wielkość państwowego długu publicznego w 2008 r. na koniec listopada wynosiło 544, 7 mld zł. w tym 408,4 mld zł zadłużenie krajowe i 136,3 zadłużenie zagraniczne. Prognozowane w ustawie budżetowej na koniec roku to 593,6 mld zł co stanowi 47,4%.

W 2007 r. wielkość zadłużenia wynosiła:

Państwowy dług publiczny - 527 441,8 mln zł w relacji do PKB 45,2 %

3/5 PKB stanowiło 700 677,4 mln zł

PKB wyniosło 1 167 795, 6 mln zł

Wielkość i struktura państwowego długu publicznego w 2007 r.

Wyszczególnienie	Stan na 31. 2.2007 r. w mln zł	Struktura w %
Państwowy dług publiczny	527 441,8	100
Dług sektora rządowego	500 213,8	94,8
Dług sektora samorządowego	24 483,1	4,6
Dług sektora ubezpieczeń społecznych	2 744,9	0,5

Przekrój państwowego długu publicznego w 2007 r.

Wyszczególnienie	Stan na 31.12.2007r. w mln zł	Struktura w %
Państwowy dług publiczny	527 441,8	100
1. Dług krajowy	403 299,2	76,5
1.1 Dług z tytułu papierów wartościowych	381 787,3	72,4
1.2 Dług z tytułu kredytów i pożyczek	16 713,6	3,2
1.3 Pozostały dług	4 798,3	0,9
2. Dług zagraniczny	124 142,6	23,5
2.1. Dług z tytułu papierów wartościowych	92 253,9	17,5
2.2. Dług z tytułu kredytów i pożyczek	31 878,8	6,0
2.3. Pozostały dług	9,9	0,0

Upoważnienie do zaciągania długu publicznego w formie emisji skarbowych papierów dłużnych oraz zaciągania kredytów i pożyczek na rynku krajowym przysługuje wyłącznie Ministrowi Finansów.

W przypadku, gdy zobowiązania zaciągane są w formie umów międzynarodowych powinna działać Rada Ministrów, czynności związane z zaciągnięciem pożyczki wykonuje Minister Finansów na podstawie odrębnego upoważnienia.

W jednostkach samorządu terytorialnego upoważnione do zaciągania długu są organy wykonawcze działające na podstawie udzielonych upoważnień przez organy stanowiące.

Sektor finansów publicznych

Sektor finansów publicznych jest to zbiór instytucji, które:

• są podległe organom władzy publicznej

• wykonują na zasadach nie komercyjnych zadania publiczne

Zgodnie z ustawą o finansach publicznych do sektora finansów publicznych zalicza się:

1. organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,

2. gminy, powiaty i samorząd województwa zwane jednostki samorządu terytorialnego, oraz związki

3. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

4. państwowe i samorządowe fundusze celowe

5. państwowe szkoły wyższe

6. jednostki badawczo-rozwojowe

7. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

8. państwowe i samorządowe instytucje kultury

9. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze

10. Narodowy Fundusz Zdrowia

11. Polska Akademia nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

12. państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem:

A/ przedsiębiorstw

B/ banków

C/ spółek prawa handlowego

Sektor finansów publicznych obejmuje organy władzy państwowej i podległe im jednostki organizacyjne oraz państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne nieobjęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub części z wyjątkiem przedsiębiorstw państwowych, państwowych banków i spółek prawa handlowego.

Sektor finansów publicznych dzieli się na:

• podsektor rządowy,

Według GUS sektor ten obejmuje budżet państwa, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, państwowe fundusze celowe, fundusze działające na zasadach zbliżonych do państwowych funduszy celowych, państwowe szkoły wyższe i od 2001 r. 9 agencji państwowych, instytucje ubezpieczenia społecznego.

• podsektor samorządowy,

Według GUS sektor samorządowy obejmuje budżety jednostek samorządu terytorialnego, zakłady budżetowe, gospodarstw pomocnicze w jednostkach budżetowych, gminne, powiatowe i wojewódzkie fundusze celowe oraz oddziały Narodowego Funduszu Zdrowia.

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych w świetle prawa finansowego.

Jednostki sektora finansów publicznych zostały wyodrębnione w przepisach prawa finansowego na potrzeby tego działu prawa (prawa finansowego). Wspólna cechą dla tych jednostek jest posiadanie tzw. statusu podmiotów biernych. Oznacza to, że prawo określa ich uprawnienia i obowiązki w zakresie finansów publicznych, nie mają one władztwa finansowego, ani jednolitego zakresu samodzielności finansowej. Jednostki te w różnym stopniu finansują swoją działalność opierając się na środkach publicznych oraz rozliczają się na z budżetem państwa lub budżetami jednostek samorządu terytorialnego na zasadzie brutto lub netto bądź z wielu tytułów po stronie przychodów lub rozchodów.

Z tego punktu widzenia prawa finansowego jednostki sektora finansów publicznych zawsze mają jedną z następujących form organizacyjno-prawnych:

• jednostki budżetowej,

• gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej,

• zakładu budżetowego,

• państwowego lub samorządowego funduszu celowego,

• państwowej jednostki organizacyjnej niezliczonej do podmiotów wymienionych w pkt. 1-4

Jednostki budżetowe

Jednostki budżetowe są najstarszą historycznie formą organizacyjną gospodarki budżetowej. Tym mianem ustawa o finansach publicznych określa jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które - co do zasady - pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Jednostki budżetowe tworzy się w takich dziedzinach, gdzie wydatki są niewspółmiernie wysokie w stosunku do realizowanych dochodów.

Ustawa o f.p. w art. 22 ust. 1-3 zastrzega, że niektóre rodzaje dochodów pobieranych przez jednostkę budżetowa mogą być traktowane jako dochody własne tych jednostek i przeznaczone na cele wskazane w ustawie lub uchwale organu stanowiącego JST.

Na tej podstawie można więc wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje jednostek budżetowych:

• jednostki budżetowe mogące zatrzymać część pobranych dochodów i traktować je jako dochody własne,

• jednostki budżetowe, które nie mogą zatrzymywać części pobranych dochodów.

Ze względu na sposób tworzenia, łączenia i likwidacji wyróżniamy:

jednostki budżetowe, których tworzenie, łączenie i likwidowanie ustawa o f.p. powierza odpowiednio:

• ministrom, kierownikom urzędów centralnych, wojewodom, organom stanowiącym JST,

• jednostki budżetowe, których tworzenie, łączenie i likwidowanie reguluje ustawa o f.p.,

• państwowe jednostki budżetowe (ujmowane w budżecie państwa),

• samorządowe jednostki budżetowe (ujmowane w budżetach JST).

Ustawa o f.p. nie wspomina, że jednostki budżetowe nie mają osobowości prawnej i w obrocie prawnym działają jako jednostki organizacyjne Skarbu Państwa lub JST.

Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności, w tym działalności podstawowej.

Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową według zasad określonych w ustawie. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków, zwany "planem finansowym jednostki budżetowej".

Jednostki budżetowe realizują różnorodne zadania. Stąd ustawa pozwala na:

• zatrzymanie przez niektóre jednostki części pobranych dochodów i wykorzystanie ich jako dochody własne,

• tworzenie w gospodarce finansowej jednostki budżetowej tzw. funduszy motywacyjnych, (Fundusze motywacyjne są środkami finansowymi gromadzonymi przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych, z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych. Fundusze motywacyjne są przeznaczone na nagrody dla pracowników, żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania dochodów budżetu państwa z tytułów,

• tworzenie w jednostkach budżetowych gospodarstw pomocniczych.

Dochody państwowych jednostek budżetowych:

• grzywny, mandaty i inne kary pieniężne ludności,

• opłaty pobierane przez różne urzędy (opłata paszportowa, opłaty pobierane przez Główny Urząd Miar, wpływy pobierane prze Ministerstwo Finansów z tytułu sprzedaży znaków akcyzy),

• opłaty sądowe oraz grzywny i kary wymierzone przez sądy powszechne.

Wydatki państwowych jednostek budżetowych obejmują:

• wynagrodzenia i uposażenia wraz z pochodnymi,

• zakup towarów i usług, koszty utrzymania jednostek oraz inne wydatki związane z ich funkcjonowaniem i realizacja zadań statutowych,

• koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczanym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem fundacji i stowarzyszeń.

W art. 22 u stawy o finansach publicznych zawarty został katalog źródeł dochodów własnych jednostki budżetowej.

Dochody własne państwowe jednostki budżetowe uzyskują z:

• opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej;

• spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej;

• odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej z działalności wykraczającej poza zakres działalności podstawowej, określonej w statucie, polegającej między innymi na świadczeniu usług, w tym szkoleniowych i informacyjnych;

• z opłat egzaminacyjnych, za wydawanie świadectw i certyfikatów, jak również za sprawdzanie kwalifikacji;

• z wpisów i wpłat z tytułu prowadzenia postępowań odwoławczych;

• ze sprzedaży zapasów mobilizacyjnych.

Gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej

Gospodarstwem pomocniczym jest wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Celem powołania gospodarstwa pomocniczego jest złagodzenie rygorów budżetowych obowiązujących jednostkę budżetową, zwłaszcza wtedy gdy wycinek działalności jednostki budżetowej może oprzeć się na zasadach samofinansowania.

Gospodarstwo pomocnicze finansuje koszty swojej działalności z uzyskanych przychodów własnych. Dopuszcza się jednak możliwość ich dofinansowania. Gospodarstwa mogą otrzymać z budżetu dotacje przedmiotowe, a nowo tworzone gospodarstwo - dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest roczny plan finansowy, który obejmuje:

• przychody, w tym dotacje z budżetu,

• koszty i inne obciążenia, rachunek zysków i strat

• stan środków obrotowych,

• stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu,

• rozliczenia z budżetem.

Plan może być zmieniony w ciągu roku, jeśli przychody i koszty gospodarstwa są wyższe od planowanych przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani nie zwiększy dotacji z budżetu.

Gospodarstwa pomocnicze są tworzone, przekształcane w jednostkę o innej formie organizacyjno-prawnej oraz likwidowane przez kierownika jednostki budżetowej.

( państwowe lub samorządowe gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych wymagają uzyskania zgody właściwego ministra, wojewody lub organu wykonawczego JST).

Dla nowo tworzonego gospodarstwa pomocniczego określa się:

• nazwę i siedzibę gospodarstwa,

• nazwę i siedzibę jednostki budżetowej,

• przedmiot działalności wyodrębnionej z zakresu działalności jednostki budżetowej,

• składniki majątkowe przedzielone gospodarstwu pomocniczemu przez jednostkę budżetową.

Przekształcenie gospodarstwa pomocniczego w inną formę organizacyjno-prawną wymaga jego uprzedniej likwidacji. Składniki majątkowe, należności i zobowiązania przejmuje macierzysta jednostka budżetowa.

Największym gospodarstwem pomocniczym jest Centrum Obsługi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Głównym źródłem przychodów są usługi wydawniczo-poligraficzne (sprzedaż i rozpowszechnianie Dziennika Ustaw, Monitora Polskiego i Monitora Polskiego B). Ponadto gospodarstwo świadczy usługi wczasowo-konferencyjne, hotelarsko-gastronomiczne, transportowe, naprawcze środków transport. W resorcie obrony narodowej w formie gospodarstw pomocniczych funkcjonują m.in. kasyna wojskowe, pralnie, wojskowe domy wypoczynkowe, piekarnie, wojskowe zakłady budowlano-remontowe. W części budżetowej Sprawiedliwość jako gospodarstwa pomocnicze funkcjonują warsztaty szkolne przy zakładach karnych dla nieletnich. Gospodarstwa pomocnicze wojewodów to kuratoria oświaty, parki krajobrazowe, wojewódzkie centra zdrowia publicznego.

Zakłady budżetowe

Zakłady budżetowe to jednostki, które wykonują wyodrębnione zadania za odpłatnością, a koszty ich działalności pokrywane są z przychodów własnych. Ustawa o f.p. dopuszcza jednak możliwość ich dotowania.

Organami tworzącymi, łączącymi, przekształcającymi i likwidującymi są ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie, organy stanowiące JST.

Dla utworzenia zakładu budżetowego konieczne jest określenie:

• nazwy i siedziby,

• przedmiotu działalności,

• części budżetu właściwej dla rozliczeń zakładu,

• źródeł przychodów własnych,

• stanu wyposażenia w środki obrotowe oraz składniki majątkowe przekazane w użytkowanie zakładowi.

Zakłady mogą otrzymać z budżetu:

• dotacje przedmiotowe,

• dotację podmiotową lub celową na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji,

• jednorazową dotację z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe dla nowo tworzonego zakładu.

Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy, który obejmuje:

• przychody, w tym dotacje z budżetu,

• koszty i inne obciążenia, rachunek zysków i strat

• stan środków obrotowych,

• stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu,

• rozliczenia z budżetem.

Plan może być zmieniony w ciągu roku, jeśli zakład realizuje przychody i koszty wyższe od planowanych pod warunkiem że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani nie zwiększy dotacji z budżetu. Jeśli wpływy nie będą zmniejszone, a dotacje zwiększone, organ tworzący zakład budżetowy może upoważnić jego kierownika do dokonania innych zmian w planie finansowym.

Zakłady budżetowe zobowiązane są do wpłacenia do budżetu nadwyżki środków obrotowych ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego.

Wpłatę do budżetu planuje się jako różnicę między planowanymi przychodami i planowanym stanem środków obrotowych na początek roku, a planowanymi wydatkami i planowanym stanem środków obrotowych na koniec roku - przy założeniu że planowany stan środków obrotowych na koniec roku nie może przekroczyć 1/6 planowanych na kolejny rok kosztów wynagrodzeń wraz z pochodnymi.

Sposób obliczenia planowanej wpłaty do budżetu

Planowana wpłata (Pw) obliczana jest według wzoru: Pw= Pp + Spp - Wp - Skp gdzie: Pp - planowane przychody, Spp - planowany stan środków obrotowych na początek roku, Wp - planowane wydatki, Skp - planowany stan środków na koniec roku.

Jeśli faktyczny stan środków obrotowych na koniec roku jest inny niż planowano, stwierdzona niedopłata powinna być pokryta w ciągu 15 dni od złożenia rocznego sprawozdania finansowego. Dotyczy to także zakładów które nie planowały wpłat do budżetu.

Jeżeli zakład wpłacił kwotę wyższą od należnej, nadpłaty są zaliczane na poczet przyszłych wpłat lub zwracane zakładowi.

Faktyczny stan środków obrotowych na koniec roku (Sk) ustala się według wzoru:

Sk = Sp + P - K - Z - I gdzie: Sp - stan środków obrotowych na początek roku, P - przychody z działalności, K - poniesione koszty, Z - zobowiązania, I - nieponiesione wydatki ze środków własnych na zatwierdzone inwestycje.

Fundusze celowe

Fundusze celowe nazywane są „parabudżetami”, ponieważ ich istota polega na tym, iż pewnym wyodrębnionym z budżetu zadaniom przypisuje się źródła finansowania, związane z tymi zadaniami. Jest to forma zapewniająca ciągłość finansowania określonego zadania stawiając je na uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych zadań finansowanych bezpośrednio z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Fundusze celowe powoływane są ustawowo. Źródła przychodów i rodzaje wydatków określają ustawy tworzące fundusze.

Większość funduszy celowych to państwowe fundusze celowe.

Funduszami jednostek samorządu terytorialnego są:

• wojewódzkie fundusze ochrony gruntów rolnych

• wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym

• wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

Fundusze celowe prowadza gospodarkę na podstawie rocznego planu finansowego, który zamieszczany jest w załączniku do ustawy budżetowej.

Dla każdego funduszu wyodrębnia się:

• stan początkowy i końcowy funduszu

• przychody własne i dotacje

• wydatki na realizację zadań, w tym wydatki na wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń.

Plany samorządowych funduszy celowych bez osobowości prawnej są objęte uchwałą budżetową jednostki samorządu terytorialnego.

Jeśli ustawa budżetowa wskazuje cel wydatków funduszu, a środki te nie będą wykorzystywane przez fundusz realizującą ten cel, wówczas jednostka jest zobowiązana do zwrotu środków na rachunek do 15 stycznia następnego roku budżetowego.

Państwowe fundusze celowe, których plany finansowe stanowią załącznik do ustawy budżetowej na 2009 r. ( Dz. U. Nr 10 z 2009 r. Załącznik Nr 5)

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

Fundusz Emerytalno-Rentowy

Fundusz Prewencji i Rehabilitacji

Fundusz Administracyjny

Funduszu Pracy

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych

Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym

Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Fundusz Promocji Twórczości

Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniów

Fundusz Wsparcia Policji

Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej

Fundusz Promocji Kultury

Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego

Fundusz Reprywatyzacji

Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców

Fundusz Skarbu Państwa

Fundusz Nauki i Technologii Polskiej

Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej

Fundusz Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców

Fundusz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy

Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych

Fundusz Rekompensacyjny

Fundusz Kredytu Technologicznego

Fundusz Wsparcia Straży Granicznej

Agencje rządowe i samorządowe

Agencjami rządowymi samorządowymi są osoby prawne zaliczane do sektora finansów publicznych utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych.

Agencjami rządowymi są:

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych

• Narodowy Fundusz Zdrowia

Pierwszą rządową agencją była Agencja Rynku Rolnego.

Agencja posiada własne organy zarządzające i nadzorujące. Zróżnicowana struktura organizacyjna agencji, niektóre posiadają rozbudowaną sieć placówek, inne składają się tylko z jednego biura.

Wspólną cechą jest bardzo ograniczony zakres kontroli nad ich działalnością i sposobem gospodarowania środkami publicznymi.

Zakres i rozmiary działalności prowadzonej przez agencje jest zróżnicowany. Działalność może dotyczyć obszarów związanych z:

• zarządzaniem mieniem Skarbu Państwa

• wykonywanie zadań z imieniu Skarbu Państwa

• wspieranie wybranych rodzajów działalności gospodarczej

Wykaz agencji, których plany finansowe zostały zamieszczone w załączniku Nr 13 do ustawy budżetowej na 2009 r.

Agencja Mienia Wojskowego

Wojskowa Agencja Mieszkaniowa

Agencja Rezerw Materiałowych

Agencja Rynku Rolnego

Agencja restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Agencja Nieruchomości Rolnych

Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Polska Agencja Żeglugi Powietrznej

Jednostki Doradztwa Rolniczego

Polskie Centrum Akredytacji

Polska Organizacja Turystyczna

Transportowy Dozór Techniczny

Urząd Dozoru Technicznego

Rzecznik Ubezpieczonych

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Polski Instytut Sztuki Filmowej

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju

1

---