Środowisko

W języku potocznym mianem środowiska określamy krąg osób i stosunków otaczających osobnika. Określenie to może stanowić punkt wyjścia analizy składników środowiska, nie wyjaśnia jednak mechanizmów współzależności między psychofizyczną naturą człowieka i składnikami środowiska zewnętrznego, które mają przecież podstawowe znaczenie dla utrzymania się przy życiu jednostki ludzkiej i dla jej rozwoju. Dla wyjaśnienia złożonych relacji między naturą człowieka a zewnętrznymi warunkami jego rozwoju niezbędne jest rozgraniczenie dwu pojęć: środowisko i otoczenie. Według H.Radlińskiej, środowisko jest zespołem warunków względnie stałych, podczas gdy otoczenie jest zmienne, podlegające fluktuacji.
Przy definiowaniu pojęć „środowisko” i otoczenie dla potrzeb teorii pedagogicznej należy wziąć pod uwagę dwa fakty: 1) Nie wszystkie składniki środowiska oddziałują na nas w sposób jednakowy. Wpływ ich jest zależny od wielu czynników: charakteru i rodzaju tych składników, stopnia ich znaczenia dla życia jednostek, zawodu czy struktury psychofizycznej osobnika.
2) Siła oddziaływania poszczególnych stałych składników środowiska nie zależy również od tego, czy kontakty z nim są trwałe, czy tez przelotne. Przelotna, czasem jednorazowa styczność z jakimiś osobami lub stosunkami może mieć wpływ znacznie większy, niekiedy nawet decydujący, na życie jednostki, niż trwałe kontakty społeczne.
Nie wszystkie składniki środowiska wywierają jednakowy wpływ na osobnika i wpływ ten nie jest zależny tylko od tego, czy są one stałe czy przelotne. Z wychowawczego punktu widzenia istotne jest nie to, jak długo działają bodźce środowiskowe, lecz ich rzeczywisty wpływ. Stwierdzenie to ma zasadnicze znaczenie dla definicji środowiska jako współczynnika procesów wychowawczych. Za punkt wyjścia przy definiowaniu pojęć „środowisko” i „otoczenie” należy przyjąć nie trwałość składników (elementów), ale ich realne oddziaływanie.
Otoczenie jest pojęciem szerszym, oznacza całą zewnętrzną strukturę, niezależnie od tego, czy jest ona trwała czy zmienna i czy stanowi źródło bodźców rozwojowych.
Należy zaznaczyć, iż pojęciu środowisko nadajemy różne znaczenia . Mówimy np. o środowisku zawodowym, wsi i miasta, młodzieżowym, emerytów, wstecznym i postępowym, wychowawczo wartościowym i zdemoralizowanym. W takim ujęciu środowiskiem oznaczamy określone grupy społeczne i stosunki i dokonujemy wartościowania z punktu widzenia przyjętych kryteriów. Przyjmując jednak pojęcie środowiska jako „zespołu warunków” czy „składników struktury” otaczających osobnika, możemy dokonać ogólnej typologii środowisk. Za podstawę typologii można przyjąć albo rodzaj bodźców środowiskowych oddziałujących na osobnika, albo cechy terytorialne środowiska. W literaturze naukowej spotykamy typologie środowisk oparte na obydwu wymienionych podstawach.
1) typologia oparta na rodzaju bodźców środowiskowych. Bodźce te mogą być trojakiego rodzaju: a) naturalne, b) społeczne, c) kulturowe. Odpowiednio do rodzajów bodźców wyróżniamy środowisko naturalne, społeczne i kulturowe.
Przez środowisko naturalne rozumiemy układ geofizyczny. Obejmuje ono te elementy naszego otoczenia, które są dziełem samej natury, których istnienie nie wymagało interwencji człowieka.
Mianem środowiska społecznego określamy ludzi i stosunki społeczne otaczające osobnika. Środowisko społeczne człowieka jest strukturą historycznie ukształtowaną.
Środowisko kulturowe- to oddziałujące na osobnika elementy dorobku historycznej działalności człowieka.
Trzy wyróżnione wyżej kategorie środowisk nie istnieją w izolacji. Są one ze sobą ściśle sprzężone. Środowisko naturalne stanowi niezbędny warunek życia społecznego, a więc i tworzenia dóbr kultury. Wyznacza ono kierunek aktywności człowieka nie tylko ekonomicznej. Naturalne wyposażenie terenu, zasoby i możliwości ich wykorzystania, warunkują rodzaj aktywności gospodarczej, specjalizację zawodową. Jednocześnie w sposób niewątpliwy oddziałują na formy i kierunki ogólnej aktywności społecznej i znajdują odbicie w wytworach kultury.
Działalność wychowawcza najsilniej jest sprzężona ze środowiskiem społecznym i kulturalnym.
Dobra kultury, z którymi osobnik styka się w środowisku swego życia, stosunki społeczne, w których uczestniczy, kształtują podstawowe dyspozycje psychiczne. Stanowią one wyjściowe warunki dla procesów celowego działania wychowawczego.
Procesy wychowawcze podlegają jednocześnie wpływom środowiska społecznego i kulturowego, dlatego pedagodzy ujmują w swych pracach łącznie składniki środowiska społecznego i kulturowego. Mówią wówczas o środowisku społeczno- kulturowym.
W studiach pedagogicznych spotykamy pojęcie środowiska wychowawczego. Takie pojęcie środowiska wprowadzają między innymi Józef Pieter i Kazimierz Sośnicki. Według Pietera, środowisko wychowawcze to „złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie w wychowawczym okresie swego życia”.
Na podobnych założeniach formułuje definicję środowiska wychowawczego K.Sośnicki. Definicja ta jest następująca: „Ogół sytuacji wychowawczych nazywamy środowiskiem wychowawczym”. Przez „sytuacje wychowawcze” rozumie Sośnicki ogół warunków „które działając na jednostkę powodują u niej określone przeżycia psychiczne”.
Mianem środowiska wychowawczego określa więc Sośnicki całokształt wpływów i bodźców środowiskowych, zarówno celowo organizowanych, jak i samorzutnych. W takim jednak ujęciu zatraca się sens pojęcia środowiska wychowawczego. Nie ma bowiem różnicy między pojęciem środowisko a pojęciem środowisko wychowawcze.

________________________________________________________________________________

Pojęcie środowiska wychowawczego posiada 2 znaczenia. W szerszym rozumieniu środowiskiem społecznym nazwiemy wszelkie elementy składające się na całość życia społecznego. W skład środowiska społecznego wchodzić będą zarówno urządzenia materialne jak również ludzkie i wszelkie wytwory kultury duchowej. Ściśle z pojęciem środowiska wychowawczego w szerokim znaczeniu będzie związany całościowo pojęty proces wychowawczy. Środowisko wychowawcze można rozumieć także w węższym znaczeniu. Chodzi tu o bezpośredni i ściśle zlokalizowany system oddziaływań wychowawczych jednostek i grup społecznych oraz instytucji. Do klasyków i twórców socjologii wychowania w literaturze polskiej należą : Florian Znaniecki, jego uczeń Józef Chałasiński, Jan Szczepański, S. Rychliński oraz T. Szczurkiewicz. Tworząc socjologię wychowania wychodzili oni z założenia, że człowiek jest takim, jakie jest środowisko, w którym się wychowuje. Środowisko społeczne całkowicie określa osobowość jednostki. Tradycyjne pojmowanie środowiska społecznego opierało się na następujących założeniach :
1. człowiek jest takim, jakim jest środowisko, w którym przebywa
2. wpływ tego środowiska jest jednokierunkowy
3. człowiek jest jedynie przedmiotem a nie podmiotem wychowania
Dziś wpływ rodziny na kształtowanie się jednostki jest znacznie mniejszy.

___________________________________________________________________________

Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie. W zakres pojęcia wchodzi:

• wychowanie naturalne pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje - rodzina, kontakty społeczne, obyczaje, religia

• wychowanie instytucjonalne - celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka

• samowychowanie

Oddziaływanie to ma wpływ na stosunek jednostki do otaczającego świata, kształtowanie się systemu wartości, norm, celu życia.
W pedagogice istnieją definicje, które kładą nacisk na celowe dokonywanie zmian w osobowości człowieka pod wpływem czynników zewnętrznych. Jednostka stanowi w nich przedmiot oddziaływań.

Druga grupa definicji mówi o wychowaniu indywidualnym, czyli wspomaganiu rozwoju jednostki poprzez pobudzanie do działania, ale pośrednio, wpływając nie na wychowanka lecz na warunki w których działa.

Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe, wzory zachowań - utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.

Naczelnym celem wychowania jest ukształtowanie osobowości wolnej, która kierując się własną wolą, dokonywać będzie wyborów zgodnych z moralnymi zasadami oraz funkcjonować w środowisku, którego jest ogniwem.

___________________________________________________________________________

Środowisko lokalne jako środowisko wychowawcze

Człowiek w ciągu swojego życia nieustannie podlega procesowi wychowania

i socjalizacji. Proces ten uzależniony jest od wielu czynników, między innymi

od środowiska wychowawczego czyli wielowymiarowej przestrzeni życiowej człowieka, zespołu warunków bytowania danego człowieka oraz czynników kształtujących jego osobowość. Podstawowym środowiskiem wychowawczym, socjalizującym jest rodzina,

a zaraz po niej - środowisko lokalne.

Środowisko lokalne to pojęcie wieloznaczne, różnie definiowane przez pedagogów. Jest pojęciem nienaukowym, ale określa typ ładu społecznego.

Według Pilcha środowisko lokalne to: "gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa".

Cechami konstytutywnymi środowiska lokalnego (według Pilcha) będą zatem: cywilizacyjna, religijna i narodowa tożsamość; homogeniczność zawodowa i gospodarcza; znaczny wpływ i zdolność kontroli społeczności grupowej nad jednostką; powszechne utożsamianie się jej członków; odrębność, pewien stopień odizolowania od innych środowisk.

Wroczyński definiuje środowisko lokalne jako "zespół obiektywnych współwyznaczników rozwojowych i wychowawczych, w szczególności: obiektywnie istniejące i względnie stałe elementy struktury tego środowiska, które są źródłem określonych bodźców rozwojowych". Jako elementy środowiska lokalnego wymienia on: układ geofizyczny, tradycje, stan demograficzny (rozmieszczenie ludności), zróżnicowanie zawodowe, aktywność społeczno-kulturalną, strukturę gospodarczą oraz stan uprzemysłowienia.

Tradycyjne środowiska lokalne odznaczają się dużą spójnością oraz siłą

i posiadają ogromne znaczenie w rozwoju i wychowaniu jednostek. Według Anny Kłoskowskiej środowiska te cechują się: względną izolacją od otaczającego świata; samowystarczalnością; bezpośrednimi, osobistymi kontaktami wszystkich członków danej społeczności, opartymi na zasadzie sąsiedztwa i pokrewieństwa; znaczną jednorodnością majątkową, zawodową i etniczną; identycznością tradycji, wierzeń, zwyczajów, obyczajów, norm i wiernością w ich przekazie.

W środowisku lokalnym występuje specyficzny rodzaj więzi społecznych. Termin ten według Szczepańskiego i Pilcha oznacza zaplanowany i ukształtowany system stosunków między instytucjami, które sprawują kontrolę społeczną, a jednostkami

i podgrupami w danej zbiorowości, tak aby tworzyły one spójną całość i nieustannie się rozwijały. Znaniecki definiuje więzi społeczne również jako planowe i intencjonalne współdziałanie osób w danej grupie. Krzywicki w swojej definicji odwołuje się do uczuć

i ideałów, które są wspólne członkom danej społeczności, ze względu na podobieństwo rozwijających się popędów biologicznych, czy też wspólnych celów. Wreszcie Turowski podkreśla sieć stosunków i powiązań występujących w danej społeczności oraz nastawienie jej członków i grup do pełnienia określonych funkcji, kultywowania określonych wartości, ukierunkowania na wspólny cel.

Więzi społeczne możemy podzielić na: naturalne (powstają od momentu urodzenia i zamieszkania w danej społeczności); stanowione (ustanowione przez społeczeństwo); zrzeszeniowe (nieprzymuszone zrzeszanie się ludzi).

Więzi społeczne przybierają inny charakter w środowisku wspólnotowym niż

w środowisku stowarzyszeniowym. W środowisku wspólnotowym (które jest zbiorowością pierwotną, spontaniczną) więzi są osobowe, bezpośrednie, bliskie, emocjonalne, rodzinne lub sąsiedzkie. W środowisku stowarzyszeniowym (nastawionym na realizację konkretnych zadań) są więzi rzeczowe, związane z wzajemnymi świadczeniami, z wymianą usług, łączy je wspólnota celów.

W środowisku lokalnym więzi społeczne kształtują się poprzez bezpośrednią styczność przestrzenną jej członków, postrzeganie obecności drugiego człowieka, oraz łączność psychiczną, a więc gotowość do nawiązywania kontaktów, utożsamianie się

z innymi członkami.

Kryteria definiowania społeczności lokalnej w oparciu o więź społeczną, według Pilcha to: aprobująca świadomość uczestnictwa; intencjonalne współdziałanie; poczucie wzajemnej niezbędności.

Durkheim wyróżniając dwa typy więzi społecznych mówi o solidarności mechanicznej, opartej na jednorodności członków danej społeczności i ich kulturowych wzorców, oraz o solidarności organicznej, związanej z podziałem ról i stanowisk w pracy oraz ze współdziałaniem i współzależnością członków.

W środowisku lokalnym ogromną rolę odgrywa sąsiedztwo, więzi z sąsiadami. Jest ono przykładem środowiska wspólnotowego. Bliskość zamieszkania ułatwia powstawaniu bliskich, osobowych więzi nacechowanych wzajemną pomocą. Taki stosunek pomiędzy osobami wzajemnie zależnymi, powstały w miejscu zamieszkania, nazywamy stosunkiem sąsiedzkim (Turowski, Frysztacki).

Turowski wyróżnia sąsiedztwa: znajomościow - świadczeniowe lub ceremonialne, oraz poinformowane.

Sosnowski i Walkowiak wprowadzają bardziej rozbudowany podział sąsiedztwa: bliskie (trwałe, osobiste, związane z wzajemnym odwiedzaniem się); grzecznościowo - poinformowane (sąsiedzi wymieniają podstawowe informacje dotyczące ich życia osobistego, rodzinnego i zawodowego, ale czynią to w sposób bardzo formalny, grzecznościowy, wzajemnie się pozdrawiają i kłaniają); poinformowane (oparte na samej wiedzy o życiu sąsiadów, ale bez nawiązania głębszych relacji, bez grzecznościowych ukłonów i pozdrowień); wymieniające informacje (informacje nie związane z ich prywatnym życiem); okazjonalno - świadczeniowe (świadczenie usług bez nawiązania relacji towarzyskich); utajone (brak kontaktów ale świadomość możliwości ich nawiązania w razie koniecznej potrzeby); brak sąsiedztwa.

Kryczek w swojej typologii sąsiedztwa zwraca uwagę na różne cechy środowisk sąsiedzkich: łatwość gromadzenia informacji o sąsiadach, poprzez obserwację, częste kontakty, także te mimowolne, bliskość zamieszkania, bezpośredni kontakt, wspólne korzystanie z placówek, sklepów, kościoła, spotkania towarzyskie lub pomocowe, zaangażowanie i uczestnictwo w życiu prywatnym

Kręgi środowiskowe Pietera

Schemat ten ukazuje jak ważne w procesie socjalizacji i wychowania jest środowisko lokalne przyznając oczywiście zupełne pierwszeństwo rodzinie. Istnieje pewna spirala w rozwoju człowieka. Rozpoczyna on w rodzinie i nigdy z niej nie wychodzi, już zawsze będzie niósł, jakby bagaż, to wszystko czego się tu nauczył, co doświadczył,

i w mniejszym lub większym stopniu będzie to wpływało na jego zachowanie

i odbiór świata przez całe życie. Podobnie jest z wartościami, które wyniósł ze swego lokalnego środowiska, będą one kształtowały jego nastawienie do kultury i społeczeństwa globalnego.

W środowisku lokalnym, oprócz powstających spontanicznie wspólnot, występują także organizacje i stowarzyszenia, które ukierunkowane są na osiągnięcie jakiegoś celu. Posiadają one formalne reguły, działają w sposób intencjonalny (jako środowisko intencjonalne), ale przynależność do nich jest oczywiście dobrowolna. Prawo do stowarzyszania się jest wpisane głęboko w ludzką naturę i dlatego jest prawem powszechnym, świadczącym o naszej, człowieczej wolności. W obecnych czasach notuje się stały wzrost liczby i poziomu zróżnicowania powstających stowarzyszeń.

Pełnią one funkcję wspomagania rozwoju osobowego i społecznego jednostki, usprawniają edukację, organizują aktywne sposoby spędzania wolnego czasu przez dzieci

i młodzież, zwiększają aktywność społeczną jednostek, poprawiają warunki lokalnych środowisk wychowawczych, w ramach placówek pozaszkolnych podejmują planową pracę wychowawczą.

Podział środowiska intencjonalnego (Pilch):

• Placówki opiekuńcze:instytucje opieki nad dziećmi o upośledzeniach rozwojowych, Pogotowia Opiekuńcze, instytucje opieki zdrowotnej (sanatoria), Domy Dziecka (instytucje opieki całkowitej), Rodziny Opiekuńcze, Rodziny Zastępcze, internaty, półinternaty, szkoły środowiskowe

• Placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży: świetlice i czytelnie, tereny zabaw i gier ruchowych, ośrodki pracy twórczej (Domy Kultury, kluby), kolonie, obozy, poradnie

• Placówki wychowania poszkolego (oświaty dorosłych): instytucje kształcenia systematycznego, kursy, biblioteki, ośrodki upowszechniania wiedzy - muzea, wystawy, ośrodki pracy twórczej i rekreacji, ośrodki kształcenia ustawicznego (doskonalenia zawodowego)

Organizacje i stowarzyszenia które podejmują się nauczania dzieci i młodzieży mają za zadanie: wspieranie lekcyjnych i pozalekcyjnych zajęć dydaktycznych tak w szkole jak i w placówkach pozaszkolnych i w domach; motywowanie młodych ludzi

do aktywnego uczestniczenia w tych zajęciach; wywoływanie i wzmacnianie w uczniach chęci podejmowania współpracy w procesie dydaktycznym; pogłębianie zasobu wiedzy dzieci i uczniów; ukazywanie im praktycznych sposobów zastosowania tej wiedzy w życiu codziennym.

Organizacje i stowarzyszenia organizujące aktywność kreatywną dzieci

i młodzieży prowadzą dla nich różnorodne zajęcia, mające na celu wspieranie ich rozwoju poprzez odkrywanie i zaspakajanie potrzeby samorealizacji, kształtowanie ich twórczości, wrażliwości , otwartości na świat artystyczny. Dokonuje się to w ramach zajęć poznawczo oświatowych poprzez kolekcjonowanie, oglądanie ciekawych filmów oświatowych, zachęcanie do czytania przez konkursy wiedzy, konkursy czytelnicze, itp. Zajęcia artystyczne przybierają postać zajęć plastycznych, muzycznych, inscenizacyjnych

i tanecznych. W ramach zajęć sportowo - turystycznych młodzi ludzie uczestniczą

w wycieczkach, imprezach i zawodach sportowych. Prowadzone są również zajęcia techniczno - praktyczne w ramach warsztatów modelarskich, tkackich, elektrotechnicznych, itp. Wszystkie te zajęcia są podejmowane przez dzieci i młodzież

w sposób dobrowolny. Mają szansę nauczyć się tu samorządności, współpracy w grupie oraz współzawodnictwa. Zajęcia są całkowicie skoncentrowane na uczestnikach,

na rozwoju potencjalności, które w nich tkwią.

Organizacje i stowarzyszenia organizujące aktywność rekreacyjną stanowią alternatywę dla biernego - mało skutecznego wypoczynku. Mają za zadanie tworzenie warunków do aktywnego wypoczynku, zabawy i rozrywki na terenie środowiska lokalnego. Inicjowanie i prowadzenie atrakcyjnych zajęć ruchowych - różne formy sportu rekreacyjnego, imprez sportowych, zabaw i gier ruchowych, gier terenowych. Inspirowanie różnorodnych form aktywności towarzyskiej - dyskoteki, gry i spotkania towarzyskie. Stymulowanie młodych ludzi do uczestnictwa w zajęciach wypoczynkowych prowadzonych przez placówki oświatowe i kulturalne. Wspieranie inicjatyw podejmowanych przez dzieci i młodzież w obrębie samoorganizowania wolnego czasu.

Organizacje i stowarzyszenia, które podejmują się kierowania czynnościami użytecznymi społecznie mają za zadanie inspirować młodych ludzi do podejmowania różnego rodzaju działań użytecznych dla społeczeństwa, zwłaszcza tego lokalnego, a więc: rodziny, osiedla, miasta lub wsi, gminy, szkoły czy też placówek wychowania pozaszkolnego. Młodzież i dzieci uczą się sposobów pomocy bliźnim, a przez

to kształtuje się ich wrażliwość na potrzeby innych, oraz "wyobraźnia miłosierdzia"

o której mówił Jan Paweł II. Najczęstsze dzieła w których angażują się młodzi to: pomoc

i opieka nad ludźmi chorymi, samotnymi, kalekimi, starszymi z ich środowiska zamieszkania; dbanie o ochronę przyrody, o utrzymywanie czystości na terenie swojej dzielnicy, wsi; rozbudowywanie urządzeń rekreacyjno - sportowych; podejmowanie charytatywnej działalności na rzecz placówek środowiskowych i instytucji społecznych poprzez propagowanie i reklamę działalności tych instytucji; przeprowadzanie różnych ankiet, wywiadów w ramach zbierania informacji niezbędnych tym instytucjom; pomoc przy pracach remontowych. Celem organizowania i wspierania tej aktywności utylitarnej społecznie są przede wszystkim wartościowe społecznie wyniki.

Organizacje i stowarzyszenia rozwijające aktywność o charakterze opiekuńczym zobowiązują się do podejmowania działalności opiekuńczej na rzecz dzieci, młodzieży i dorosłych. Celem tej działalności jest zaopatrywanie jednostek jak i całych grup w niezbędne środki materialne, i świadczenie im różnych usług. Dba się również

o zapewnianie osobowych więzi, relacji, zwłaszcza dla osób samotnych i potrzebujących. Działania opiekuńcze mają przebieg kilkuetapowy:

• Diagnozowanie potrzeb środowiska

• Organizowanie opieki nad dziećmi

• Udzielanie pomocy materialnej rodzinom

• Organizowanie opieki zastępczej nad dziećmi w czasie pracy rodziców

• Wspomaganie służb socjalnych świadczących pomoc rodzinom

Ogólnie stowarzyszenia i organizacje możemy podzielić na dwa rodzaje: lokalne (np. rada sołecka, parafialna; samorząd uczniowski; komitet rodzicielski; komitet osiedlowy) oraz ponadlokalne (ogólnokrajowe np., ZHP, ZHR, Caritas).

Środowisko wychowawcze, według koncepcji naturalistycznej, to zespół warunków sprzyjających naturalnemu rozwojowi człowieka; według koncepcji humanistycznej: układ społecznych interakcji miedzy świadomymi podmiotami społecznymi; a zgodnie z koncepcją pozytywistyczną jest to: źródło bodźców, które pobudzają, stymulują rozwój wychowanka. Ale środowisko wychowawcze to nie tylko to bezpośrednie otoczenie wychowanka, ale także wszystko to , co dociera do niego dzięki przekazowi pośredniemu oraz pod postacią działań skutków działań politycznych

i gospodarczych.

Współczesne środowisko wychowawcze charakteryzuje się takimi cechami jak:

• Nakładanie się wymiaru lokalnego i globalnego, czyli tzw. glokalizacja

• Wielowymiarowość środowiska wychowawczego (środowisko wychowawcze jest zarówno źródłem, formą i celem edukacji i wychowania)

• Akcentowanie wartości (wizja nowego człowieka: odpowiedzialny, świadomy swoich możliwości i ograniczeń, pragmatyczny, tolerancyjny, twórczy)

• Traktowanie sił ludzkich jako podstawowe ogniwo środowiska wychowawczego

• Uznanie polityki i prawa za istotne elementy środowiska wychowawczego

• Wspólnotowość środowiska wychowawczego (zwłaszcza wspólne wartości)

• Personalizacja środowiska wychowawczego (oddziaływania wychowawcze skierowane ku jednostce i ku temu co niewidzialne - aspekt transcendentny: kultura i religia)

• Umiejscowienie w środowisku wychowawczym przekazu pośredniego (rola mediów)

• Nadanie szczególnej rangi relacjom międzyludzkim (oddziaływanie wychowawcze

• to dialog, współdziałanie ludzi)

• Odejście od wizji formalnej (traktowania z góry)

• Integracja treści i działalności opiekuńczo wychowawczej

Pojęcie integracji, tak modne w obecnych czasach, na gruncie pedagogiki społecznej może być rozumiane jako:

• proces różnorodnych działań opiekuńczo - wychowawczych mających na celu łączenie

• ich (wszystkich kierunków i form działalności) w jednolitą całość strukturalną

• i funkcjonalną po to, aby zapewnić optymalną realizację zadań i celów opieki

• i wychowania.

• rezultat tego procesu - zwarta, scalona wewnętrznie struktura organizacyjno - treściowa działalności opiekuńczej i wychowawczej danej placówki lub zespołu tych placówek, instytucji opiekuńczo - wychowawczych na terenie środowiska lokalnego i okolicznego.

Działalność opiekuńczo - wychowawcza, jako istotny element całego systemu wychowawczego, na terenie lokalnym powinna mieć charakter zintegrowany, zespolony, scalony. Chodzi o taką planową, intencjonalną współpracę między wszystkimi instytucjami opiekuńczo - wychowawczymi na danym terenie, która przyniosłaby wzmocnione efekty pracy, korzystniejsze warunki rozwoju wszystkim grypom społecznym i jednostkom.

Proces integracji domaga się: określenia i zharmonizowania zasad współpracy wszystkich instytucji; odpowiedniego podziału zadań i przydzielenia ich poszczególnym placówkom; podejmowania nieustannej współpracy ze szkołą i z rodziną; zaktywizowania całej społeczności do działań na rzecz opieki i wychowania; traktowanie człowieka (i jego wychowania) w sposób całościowy, zintegrowany, z uwzględnieniem wszystkich sfer rozwojowych.

Środowisko lokalne odgrywające tak wielką rolę w procesie wychowania człowieka ulega nieustannym zmianom i przekształceniom. Pilch doszukuje się przyczyn tych zmian w: rozluźnianiu więzi między ludzkich (wzrost wolności, swobody, niezależności jednostki); narastającej anonimowości życia; kultywowaniu indywidualizmu; zaniku instytucji sąsiedztwa; zaniku znaczenia kontroli społecznej (brak nacisku opinii publicznej); deprecjacji społecznego znaczenia instytucji zbiorowych i autorytetów. Kawula zauważa, że członkowie społeczności lokalnych coraz częściej wykonują pracę zawodową i korzystają z usług poza miejscem zamieszkania, przynależą do różnych organizacji o charakterze ponadlokalnym, utrzymują relacje koleżeńskie z osobami nie zamieszkałymi w danej społeczności lokalnej. Wroczyński wprowadza pojęcie dezintegracji środowiskowej spowodowanej: industrializacją, urbanizacją, migracjami ludności, rozwojem środków lokomocji, rozwojem mass mediów.

Kawula i Winiarski dostrzegają również pozytywny aspekt tych przemian:

• przybliżanie i przyswajanie wartości humanistycznych, religijnych, narodowych

• i regionalnych

• zaspakajanie potrzeb mieszkańców środowiska lokalnego

• tworzenie sprzyjających warunków dzieciom, młodzieży i dorosłym do uprawiania

• i rozwijania aktywności intelektualnej, twórczej, rekreacyjnej, itd.

• wspieranie i wzmacnianie rodziny

Pomimo zmian społeczność lokalna nadal wywiera ogromny wpływ zwłaszcza na młode pokolenie. Wyraża się to w ich psychicznym poczuciu przynależności do danego świata tradycji, wartości, emocji.

Wyraźne granice terytorialne; wspólnoty i stowarzyszenia, które tu działają; świadomość przynależności do społeczności lokalnej; poczucie jedności; wspólnota działania; system kontroli społecznej; występowanie jawnych sił społecznych; bezpośrednie kontakty osobowe; więzi międzyosobowe; tożsamość religijna i etniczna; wspólne tradycje - to właśnie elementy środowiska lokalnego (za Winiarskim), które odgrywają tak ważną rolę w procesie wychowania.

_______________________________________________________

Pedagogika społeczna - geneza, podstawowe pojęcia, główni przedstawiciele

Pedagogika społeczna stanowi część teorii wychowawczej koncentrującą się wokół problematyki środków wychowawczych jako czynników oddziałujących na wychowanka oraz warunkujących rozwój i rezultaty działalności wychowawczej. Dyscyplina ta również dokonuje analiz różnych rodzajów potrzeb na poszczególnych etapach życia człowieka (jak dzieciństwo, młodość i wiek dojrzały), a jej szczególny przedmiot zainteresowań stanowią te sytuacje wychowawcze, które wymagają pomocy społecznej i działań kompensacyjnych (sytuacje takie jak osierocenie, rozbicie rodziny, itp.).

Po raz pierwszy terminu "pedagogika społeczna" w literaturze użył Adolf Diesterweg, żyjący w czasach nasilających się tendencji upowszechniania oświaty; autor ten dostrzegł złożoność struktury ówczesnego mu społeczeństwa, jej zróżnicowanie klasowe i ekonomiczne oraz biedotę chłopskich i robotniczych rodzin, dla których uczęszczanie dzieci do szkoły wymagało przezwyciężenia wielu trudności natury ekonomicznej jak i tych związanych z oporem środowiska. Diesterweg obrał więc sobie za cel przygotowanie nauczycieli do niesienia odpowiedniej pomocy dziecku, który to zakres działalności nazwał właśnie pedagogiką społeczną, przy czym działalność tę traktował na równi z przygotowaniem do nauczania przedmiotów i innych ogólno - wychowawczych zadań w szkole. Zatem utworzona przez niego pedagogika społeczna skoncentrowana była głównie wokół społeczno - kulturowych składników procesu wychowania, kształtując nowe obszary działalności wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we własnym środowisku ucznia) interesowała się przede wszystkim funkcjonowaniem różnych instytucji wychowawczych, kulturalnych i socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i rozszerzania procesów planowej działalności wychowawczej.

Dynamiczny rozwój dziedziny pedagogiki społecznej był uwarunkowany zachodzącymi przemianami społecznymi oraz kulturowymi, które to nadały jej empirycznego charakteru, który z kolei został utrwalony przez działalność kolejnego pedagoga i praktyka - Paula Bergemanna. Jego zdaniem, wychowanie jest przede wszystkim procesem społecznym, gdyż człowiek traktowany jako indywidualna jednostka ludzka stanowi jedynie abstrakcję, natomiast w doświadczeniu jest on istotą społeczną. Konsekwencją tego założenia jest kolejne, mówiące iż pedagogika indywidualna, której przedmiotem zainteresowania jest jednostka, nie może stanowić nauki o wychowaniu, gdyż pedagogika musi mieć społeczny charakter. Również i ten autor kładł duży nacisk na procesy wychowania odbywające się poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, przy czym szczególnie zainteresowany był on rodziną będącą instytucją wychowawczą, gdzie zwracał on uwagę na jej zasadniczą funkcję w zakresie rozwoju oraz wychowania dziecka. W oparciu o powyższe założenia, postulował on nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz wykazywał potrzebę organizowania pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy wychowawcze mają autonomiczny charakter; twierdził on, iż takie jednostki pogłębiają i rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym oraz politycznym życiu.

W początkach XX wieku nastąpiło ponowne odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz z próbą nowego, innego spojrzenia na jego koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą. Starano się wykorzystać jego idee dla wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej, a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla pedagogiki społecznej. Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące wszechstronny proces realizuje się nie tylko w toku planowej działalności nauczyciela (wychowawcy), lecz również poprzez działanie różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak i w środowisku lokalnym i rówieśniczym. Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i wychowawczą w środowisku oraz wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły.

Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych (według zamierzonych celów pracy wychowawczej). Jego teoria oraz liczne osiągnięcia miały znaczący wpływ na dalsze losy pedagogiki społecznej, której empiryczny charakter nadano w chwili wyprowadzenia przez jej reprezentantów uogólnień teoretycznych z wieloletniej praktyki wychowawczej. Wśród owych praktyków znalazł się między innymi Stanisław Szacki, wśród którego podstawowych tez można wyróżnić następujące:

• wychowawcza rola środowiska realizuje się poprzez działanie różnych czynników natury społecznej, fizycznej i ekonomicznej

• jeszcze przed rozpoczęciem przez dziecko jego nauki w szkole, jest ono już w pewien sposób ukształtowane przez środowisko, w którym się wychowuje (środowisko życia)

• osiąganie przez szkołę zamierzonych przez nią celów wymaga więc uwzględnienia całokształtu wpływów oddziaływujących na proces wychowania

• szkoła nie może się ograniczać do organizacji oraz realizacji na swoim terenie procesów dydaktyczno - wychowawczych, gdyż powinna ona kierować całym życiem dziecka, obejmując swymi działaniami również jego środowisko pozaszkolnym

W oparciu o powyższe tezy, Szacki wyznaczył szkole cztery podstawowe zakresy działalności:

1. dostarczanie dzieciom i młodzieży wiadomości oraz umiejętności (wykształcenie racjonalne)

2. organizacja (lub współorganizacja) życia społeczności dziecięcej

3. wspomaganie rodziny w pełnionych przez nią funkcjach wychowawczych

4. przetwarzanie środowiska poprzez dokonywanie w nim pozytywnych zmian

Według Szackiego, pedagog to pracownik społeczny posiadający szerokie horyzonty; a więc zarówno organizator własnej pracy jak i wnikliwy obserwator oraz badacz różnorodnych procesów wychowawczych.

Pierwsze i podstawowe zadanie pedagogiki społecznej stanowi wyposażenie osób zajmujących się organizacją procesu dydaktycznego lub wychowawczego w wiedzę dotyczącą skuteczności zabiegów takich jak:

• gromadzenie wiedzy dotyczącej rzeczywistości wychowawczej i rzetelny opis wyników obserwacji oraz twierdzeń (z zakresu przebiegu procesów wychowawczych) w formie opisowych i sprawozdawczych zdań

• dokonywanie uogólnień wyników obserwacji poprzez wykrywanie różnych zależności i związków pomiędzy zjawiskami wychowawczymi; formułowanie wniosków w formie ogólnych postulatów dotyczących stwierdzonych prawidłowości w zakresie przebiegu procesów wychowawczych oraz wyjaśnianie owych związków i zależności w aspekcie ich pozytywnych i negatywnych skutków wychowawczych, co umożliwia sterowanie tymi procesami

• dostarczenie niezbędnej dla przekształcania rzeczywistości wychowawczej wiedzy w formie normatywnych i wartościowych zdań oraz celów i zasad wychowania (ukazując ich związek ze społeczno - ekonomicznym rozwojem społeczeństwa) oraz zdefiniowanie sposobów realizacji tych celów wychowania jak i sprawdzanie ich skuteczności w praktyce wychowawczej

Przedmiot zainteresowań pedagogiki społecznej stanowi człowiek pozostający w pewnych warunkach społecznych, który ulega zmianom nie tylko w toku badań lecz również pod ich wpływem. Dyscyplina ta dokonuje zatem opisu faktów i doświadczeń płynących z praktyki wychowawczej oraz objaśnia je i bada w ich złożonej dynamice rozwojowej; ukazuje również znaczenie i rolę procesów rozwoju i wychowania w kształtowaniu się ludzkiej osobowości oraz konieczną znajomość tej wiedzy dla nauczycieli oraz wszystkich osób biorących udział w wychowywaniu społeczeństwa.

Wśród podstawowych pojęć pedagogiki społecznej (a także pedagogiki ogólnej) wymienia się następujące:

• SAMOKSZTAŁCENIE stanowi zdobywanie wykształcenia w toku działalności, której cele, treści, warunki oraz środki są ustalane przez sam podmiot tych czynności; proces ten zakłada dynamizowanie się celów, gdzie uczeń po osiągnięciu wyższego stopienia świadomości, często dokonuje ich przewartościowania oraz udoskonalenia; samokształcenie osiąga swój optymalny poziom w sytuacji, gdy staje się ono dla człowieka stałą potrzebą życiową oraz stanowi pewną podstawę dla kształcenia ustawicznego; proces ten najczęściej wiąże się z pracą w szkole, kształceniem korespondencyjnym lub wychowaniem równoległym, rzadko występując w czystej, samodzielnej postaci; samokształcenie wiąże się również z pojęciem samouctwa, które to dwa pojęcia są utożsamiane przez niektórych pedagogów; z kolei inni pedagodzy pojęcie samokształcenia wiążą z procesem zdobywania wykształcenia ogólnego (np. A.B. Dobrowolski) i kształtowania własnej osobowości zgodnie z określonymi ideałem (np. W. Okiński), podczas gdy samouctwo bardziej z osiąganiem wykształcenia zawodowego lub z samodzielnym zdobywaniem wiedzy

• SAMOWYCHOWANIE jest to samorzutna praca jednostki w celu ukształtowania własnego światopoglądu, postaw, cech charakteru oraz osobowości, zgodnie z założonymi wzorami; rozbudzanie (w trakcie procesu wychowania w rodzinie czy szkole) motywacji u dzieci i młodzieży do pracy nad sobą stanowi działanie zwielokrotniające wychowawczy wpływ tych instytucji

• UCZENIE SIĘ jest procesem, gdzie w toku doświadczania, poznawania oraz ćwiczenia dochodzi do powstawania nowych form zachowania i działania lub też do zmian w obrębie form już wcześniej nabytych; uczenie się (obok pracy, zabawy oraz działalności społeczno - kulturalnej) stanowi jedną z zasadniczych form działalności ludzkiej; wyróżnić można wiele teorii uczenia się, takich jak np. asocjacjonizm, teoria pawłowa, teoria postaci czy operacjonizm, z których każda koncentruje się na innej stronie tego zróżnicowanego procesu; najbardziej (dla celów pedagogicznych) była by przydatna teoria zawierająca wszystkie rodzaje uczenia się (nabywanie wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, rozwijanie zdolności oraz przekonań) wszelkie jego sposoby (uczenie się w toku prób i błędów, naśladownictwo, uczenie przez odkrywanie czy przez działanie) oraz warunki (np. wiek, motywacja, środowisko, bodźce czy zdolności) i rezultaty (przyrost wiedzy, sprawności, rozwój uzdolnień )

• NAUCZANIE stanowi planową oraz systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, której celem jest wywoływanie pożądanych i trwałych zmian w ich zachowaniu, dyspozycjach jak i w całej osobowości będących rezultatem uczenia się, opanowywania wiedzy oraz przeżywania określonych wartości; nauczanie to działalność intencjonalna, czyli ma na celu wywoływanie uczenia się jako działalności podmiotowej uczniów (niektórzy określają nauczanie jako kierowanie procesem uczenia się co stanowi niepełne ujęcie, pomijające inne ważne cechy nauczania); jedną z właściwości nauczania jest obieg informacji pomiędzy nauczycielem oraz innymi źródłami a uczniami, który umożliwia im opanowywanie wiedzy naukowej zarówno przez przyswojenie jej w gotowej postaci jak i w toku samodzielnie rozwiązywanych zadań; nabywanie przez uczniów wiedzy dotyczącej rzeczywistości pozwala im na podejmowanie decyzji regulujących stosunek do owej rzeczywistości a jednoczesne zapoznawanie się z licznymi wartościami moralnymi, estetycznymi, społecznymi oraz przeżywanie ich w procesie nauczania, kształtuje ich stosunek do tych wartości oraz buduje własny system wartości; znaczącym czynnikiem dokonywanych w uczniach zmian jest również właściwie zharmonizowana z procesem opanowywania wiedzy - ich działalność praktyczna; tak pojmowane nauczanie pozwala nie tylko na zdobywanie wiadomości, umiejętności, nawyków oraz rozwój zainteresowań i zdolności, lecz również na kształtowanie przekonań, postaw i trwałych dyspozycji do uczenia się (przez co łączy się ono z kształceniem i wychowaniem); z uwagi na jego ogromne znaczenie, nauczanie we wszystkich krajach jest otoczone szczególną opieką wyrażającą się w instytucjonalizacji procesu nauczania polegającej na tworzeniu systemu szkolnictwa i oświatowej infrastruktury, budowaniu szkół, wprowadzaniu obowiązku szkolnego oraz na tworzeniu systemu kształcenia nauczycieli

• KSZTAŁCENIE stanowi całokształt czynności oraz procesów umożliwiających poznawanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestniczenie w procesach ich przekształcania, jak również osiąganie wszechstronnego rozwoju umysłowych i fizycznych umiejętności, zdolności i zainteresowań, postaw i przekonań oraz zdobycie odpowiednich kwalifikacji zawodowych; kształcenie coraz częściej rozumiane jest jako nauczanie i uczenie się; kształcenie może być zorganizowane zarówno przez instytucję (rodzinę, szkołę), jak i pojedyncze osoby czy podejmowane przez samą jednostkę (samokształcenie); rezultat kształcenia stanowi wykształcenie; wyróżnia się kształcenie ogólne (podstawowe i średnie), umożliwiające opanowanie niezbędnych dla wszystkich obywateli danego kraju wiadomości i sprawności oraz kształcenie specjalne (zawodowe), którego celem jest zdobycie odpowiednich kwalifikacji w danej dziedzinie zawodowej; w społeczeństwie klasowym mamy do czynienia z pewnym dualizmem, polegającym na funkcjonowaniu dwóch dróg kształcenia: drogi przeznaczonej dla dzieci z rodzin klasy uprzywilejowanej, prowadzącej do zdobycia wyższego wykształcenia, oraz drogi dla dzieci z rodzin chłopskich i robotniczych, która ogranicza ich możliwości kształcenia jedynie do szkoły elementarnej i niepełnej średniej (dualizm ten funkcjonował w krajach socjalistycznych, gdzie powoli wchodzi ogólna dostępność do nauki); główne formy kształcenia stanowi kształcenie stacjonarne i korespondencyjne

• KULTURA (łac. uprawa) to całokształt wartości naukowych, społecznych, artystycznych oraz technicznych będących wynikiem działalności ludzkiej wraz z procesami tworzenia tych wartości; pojęcie kultury nie jest jednorodne - w przeszłości kojarzone było z uprawą roli lub też uprawą umysłu; przeciwstawiano kulturę jako całokształt dorobku ludzkości procesom tworzenia owego dorobku; inni z kolei za dobra kultury uważali wartości godne czci; w XIX wieku termin kultura używano zamiennie z terminem cywilizacja i dopiero w wieku XX nastąpiło rozróżnienie tych pojęć poprzez skojarzenie z terminem kultury dóbr duchowych a z cywilizacją - materialnych; współcześnie kultura jest rozumiana bardzo szeroko: jako efekt i proces tworzenia dóbr, normy, wartości oraz wzory zachowań, dzieła, wartości artystyczne, naukowe, społeczne oraz techniczno - cywilizacyjne; kontrowersyjnym tematem jest obecnie kultura elitarna i masowa - niektóre teorie filozoficzne ujmowały kulturę jako produkt grup i jednostek wyjątkowych, posiadających szczególne predyspozycje, dlatego też tylko im przypisywały zdolność przeżywania kultury, natomiast filozofia marksistowska traktowała kulturę jako wynik twórczości mas, której przyczyną rozkwitu była sytuacja, gdzie praca nie stanowiła obliczonej na zysk produkcji pewnych towarów, lecz obiektywizację twórczych możliwości człowieka w tworzonych przez niego dziełach; obecnie trwający rozwój środków masowej komunikacji prowadzi do demokratyzacji kultury poprzez stopniowe zacieranie granic między kulturą elitarną i kulturą masową

• CZAS WOLNY jest to jaki posiada do swojej dyspozycji jednostka po wykonaniu swoich obowiązkowych zadań, takich jak praca zawodowa, nauka w szkole i w domu czy niezbędne zadania domowe; czas wolny jest racjonalnie przeznaczany na takie zajęcia jak:

→ odpoczynek (regeneracja sił fizycznych oraz psychicznych)

→ sprawiającą przyjemność rozrywkę

→ dobrowolną i bezinteresowną działalność społeczną

→ rozwój zainteresowań i uzdolnień w toku zdobywania wiedzy i amatorskiej działalności artystycznej, technicznej, naukowej i sportowej

• ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU (masowej komunikacji) są to wszelkie urządzenia służące przekazywaniu określonych treści (komunikatów) przez pośredni kontakt, do których zaliczyć można radio, filmy, książki, telewizję czy prasę; urządzenia te przekazują różne treści dzięki za pomocą obrazów, słów i dźwięków; akt przekazywania komunikatu przez nadawcę nazywa się procesem komunikacji (informacji), który w sytuacji, gdy komunikat ten przekazywany jest w trakcie bezpośredniego kontaktu interpersonalnego ma charakter bezpośredni, natomiast gdy odbywa się przy wykorzystaniu środków masowego przekazu - ma on charakter pośredni, a jego nadawcami mogą być różnego rodzaju specjaliści (np. uczeni, pisarze, muzycy, plastycy, twórcy filmowi, inżynierowie itp.); specyficzną cechę środków masowego przekazu stanowi to, iż komunikaty te trafiają niemal równocześnie do dużej ilości odbiorców; środki te są ciągle udoskonalane i wykorzystywane do coraz to nowszych celów

• ŚRODOWISKO stanowi całokształt procesów ekologicznych, społecznych, ekonomicznych, kulturalno - oświatowych, instytucjonalnych i politycznych, we wzajemnych ich związkach oraz zależnościach; jest to więc przestrzeń, w obrębie której dane społeczeństwo prowadzi różne formy działalności, przez co tworzy odpowiednie warunki dla własnego życia i zaspokajania materialnych oraz duchowych potrzeb

• SOCJALIZACJA - (łac. - społeczny) stanowi ogół działań społeczeństwa (przede wszystkim rodziny, szkoły oraz środowiska społecznego), których celem jest uczynienie z jednostki istoty społecznej, a więc umożliwienie jej zdobywania odpowiednich kwalifikacji, systemów wartości i rozwoju osobowości, które umożliwia jej stanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa; inna definicja socjalizacji mówi, iż jest to ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa

• OSOBOWOŚĆ najczęściej oznacza pewien zespół stałych właściwości oraz procesów psychofizycznych, które odróżniają jednostkę od pozostałych ludzi, wpływają na jej zachowanie poprzez nadawanie jej pewnej stałości w nabywaniu oraz porządkowaniu wiadomości, doświadczeń i sprawności, emocjonalnych reakcjach wobec ludzi oraz stałości w obrębie wyboru wartości i celów; te stałe mechanizmy zachowania się stanowią właśnie rezultat rozwoju osobowości, gdzie szczególną rolę odgrywają pierwsze lata życia dziecka, kiedy to nabywane przez nie wzory zachowań wywierają niezwykle trudny do przezwyciężenia wpływ na całe życie

• RODZINA stanowi małą grupę społeczną, która składa się z rodziców, dzieci i innych krewnych, przy czym rodziców łączy tutaj więź małżeńska a ich dzieci z nimi - więź rodzicielska, będąca podstawą rodzinnego wychowania (również formalna więź definiująca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie)

• Rozwój polskiej pedagogiki społecznej

Zainteresowanie zagadnieniem środowiska wychowawczego wśród polskich naukowców pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to brak narodowego systemu oświaty oraz wychowania kompensowany był przez dynamiczny rozwój różnych form samokształcenia oraz innych inicjatyw oświatowych, których działalność zaczęła wzbudzać refleksje dotyczące zagadnień wychowania oraz poszukiwania nowych rozwiązań w tym zakresie.

Niezwykle istotnym dla rozwoju polskiej oświaty był tutaj ruch samokształcenia jak i tworzenie różnorodnych pozaszkolnych instytucji wychowawczych oraz oświatowych, których to znakomitym propagatorem był Bolesław Prus (czyli Aleksander Głowacki), inicjator letnich kolonii, czytelni dla dzieci, młodzieży i dorosłych oraz cyklu wydawnictw popularnych. Innym działaczem na tym polu był jeden z najbardziej oryginalnych pedagogów polskich - Stanisław Karpowicz, który dążył do porzucenia dotychczasowej dowolności interpretacji zjawisk i procesów wychowawczych przez stworzenie nauki o wychowaniu, a więc pedagogiki, u której podstaw znajdowały by się obiektywne założenia teoretyczne; w założeniu Karpowicza pedagogika miała być nauką wszechstronnego kształcenia człowieka zgodnie z wymogami natury i odpowiednio do potrzeb społecznych. Celem Karpowicza było oparcie systemu pedagogicznego na uogólnieniach płynących ze współczesnej nauki, gdzie podstawową przesłanką miała być teza dotycząca ścisłych zależności pomiędzy procesami życiowymi a środowiskiem jednostki.

Równie znaczący wkład w dziedzinę pedagogiki społecznej miał Ludwik Krzywicki, szczególnie zaś w oświatę i wychowanie. W swojej książce pt. "Takimi będą drogi wasze" sformułował on wzór osobowości człowieka, a w pracy pt. "Systemy wykształcenia i o wykształceniu ogólnym" zawarł stworzone przez siebie zasady ustroju oświatowego.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce nierozerwalnie wiąże się z nazwiskiem Heleny Radlińskiej, która starała się ukazać zależności występujące między pracą wychowawczą i środowiskiem; środowisko stanowiące zespół warunków i bodźców rozwojowych, determinowało skuteczność wszystkich oddziaływań wychowawczych. Radlińska głosiła potrzebę systematycznego poznawania środowiska w trakcie pracy wychowawczej. W jej rozumieniu pedagog był nie tylko organizatorem i kierownikiem procesów wychowawczych lecz także badaczem, który obok wiedzy dotyczącej wychowania musi posiadać znajomość metod badań środowiskowych, które umożliwią mu poznawanie wpływów środowiska. Dyscyplina Radlińskiej zajmować się miała między innymi wykrywaniem wszelkich czynników utrudniających rozwój oraz szukaniem sposobów dla ich przezwyciężania. Mamy tutaj do czynienia z dwoma dziedzinami zadań:

• kompensacją, czyli odnajdowaniem możliwych do uruchomienia sił oraz czynników służących przeciwważeniu braków, zadośćuczynieniu niezaspokojonym potrzebom oraz zapobieżeniu grożącym niebezpieczeństwom

• przetwarzanie środowiska to planowa organizacja środowiska, poprzez odnajdywanie w nim zdolnych do wykonania owych zmian sił społecznych

Helena Radlińska wyróżniła działy pedagogiki społecznej:

1. teoria pracy socjalnej

2. teoria pracy kulturalno - oświatowej (czyli oświaty dorosłych)

3. historia pracy społecznej oraz oświatowej

Z kolei Ludwik Chmaj dokonał klasyfikacji poszczególnych prądów i kierunków pedagogiki XX wieku, gdzie do polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej zaliczył:

• Anielę Szycównę

• Antoniego Bolesława Dobrowolskiego

• Helenę Radlińską

• Izabellę Moszczeńską

• Jana Dawida

• Józefa Chałasińskiego

• Józefa Mirskiego

• Kazimierza Korniłowicza

• Stanisława Karpowicza

W okresie II Rzeczpospolitej na wyróżnienie zasługuje Kazimierz Korniłowicz, wykładowca Studium Pracy Społeczno - Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz współorganizator Instytutu Oświaty Dorosłych i Instytutu Spraw Społecznych w Warszawie. Stworzył on koncepcję wychowania pojmowanego jako pomoc w tworzeniu, a więc pomoc w rozwijaniu twórczych i samorealizacyjnych uzdolnień młodzieży. Autor ten wymienia dwa główne kierunki upowszechnienia kultury:

• upowszechnianie dorobku kultury

• wzbogacanie owego dorobku poprzez twórczą aktywność rozwijaną na wszystkich poziomach kształcenia

Jego koncepcja edukacji kulturalnej rozumianej jako pomoc w tworzeniu miała w latach 30-tych wielu zwolenników, którzy rozwijali ją na łamach różnych czasopism oświatowych i pedagogicznych; wśród nich wymienić można:

• Antoniego Konewkę (redaktora miesięcznika "Praca Oświatowa")

• Bogdana Suchodolskiego (redaktora miesięcznika "Kultura i Wychowanie")

• Eustachego Nowickiego (twórcę nowoczesnej teorii oraz praktyki z zakresu oświaty dorosłych)

• Feliksa Popławskiego (ideologa ruchu świetlicowego)

• Jędrzeja Cierniaka (pioniera ruchu teatrów ludowych)

• Kazimierza Maja (redaktora miesięcznika "Przewodnik Pracy Społecznej")

• Władysława Radwana i Ignacego Solarza (ideologowie uniwersytetów ludowych)

• Zygmunta Kobylińskiego (twórcę programu przysposobienia rolniczego wśród młodzieży wiejskiej)

Na podstawie: Wroczyński R., Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 1985

Siły społeczne - aktualnie ujawniające się lub ukryte wartości jednostek lub grup społecznych dające pedagogom społecznym oparcie w ich pracy. Jeśli zostaną zaktywizowane, staną się czynnikami przewodnimi w przebudowie i asymilacji wartości. Są wszelkimi czynnikami oddziaływającymi na ludzi:

• jawne - gdy oddziaływają bezpośrednio wpływając na środowisko jednostek

• ukryte - utajnione, niespodziewane, których nie można przewidzieć.

Składnikiem każdej siły społecznej są komponenty wychowawcze.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Si%C5%82y_spo%C5%82eczne"

Siły społeczne - cechy,

Siły społeczne – cechy, uzdolnienia i aspiracje jednostki przejawiające się w konkretnym działaniu

Źródła sił społecznych:
- grupa rówieśnicza
- instytucje społeczne
- role społeczne pełnione przez jednostkę
- sam człowiek
- sytuacje zagrożenia

Diagnoza w pedagogice polega na opisie mocnych i słabych właściwości psychopedagogicznych mechanizmów funkcjonowania osoby, wyjaśnianiu problemów wychowawczych w funkcjonowaniu tej osobowości oraz prognozie skutków wychowania i zjawisk i możliwości modyfikowania tego co problematyczne w funkcjonowaniu.

W pedagogice wyróżniamy diagnozę psychopedagogiczną. Diagnoza psychopedagogiczna to formalne stwierdzenie stanu rzeczy i zjawisk oraz wyjaśnienie ich i przewidywanie.

Diagnoza i profilaktyka pedagogiczna
Wykład 2
Diagnoza - pojęcie nadużywane, zbieranie prostych informacji i ich porządkowanie
Diagnozowanie - pewnien proces działanie i jako wynik tego procesu (czynności)
Pojęcie to występuje w różnych dyscyplinach - nauki medyczne (stany patologiczne organizmu) Potem ozanczało ogólny stan zdrowia pacjenta. Bardzo często jest używane w psychologii (zwłaszcza w orzecznictwie psychologicznym).
Proces diagnozowania - poszukuje odpowiedzi na kilka pytań:
1. jak jest? - pytania typowo opisowe, nawiżazuje do funkcji diagnozy, funkcja desktryptywno-ewaluatywna |(opisowo-oceniająca)
2. dlaczego tak jest? - funkcja wyjaśniająca (eksplanacyjna)
3. dlaczego będzie tak a nie inaczej? - funkcja predyk.....(?), przewidywanie następstw
4. co zrobić aby uzyskać pożądany stany? - funkcja korekcyjna

Diagnoza - to rozpoznawanie na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości badanego złożonego stanu rzeczy przez przyporządkowanie go typu lub gatunku, przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe, określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju (Ziemski)
Przedmiot diagnozy - złożony stan rzczy (obserwacje, wyjaśnianie, uzasadnianie, przewidywanie, formułowanie hipotez)
Źródła pozanania diagnostycznego - łączenie, obserwacja i rozumowanie oraz myślenie intuicyjne.
Diagnoza całkowita (pełna) w znaczeniu szerszym obelmuje kilka etapów:
1. Opis stanu rzeczy - polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych, w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich, profilaktycznych lub projektujących (diagnoza negatywna) , np. test kompetencji po 6-stej klasie
2. Ocena stanu rzeczy - zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć zastosowanie w związki z zebranymi danymi. Oceny stanowią dla nas kryteria z punktu widzenia w których określamy stan za prawidłowy lub nie.
3. Konkluzja oceniająca - dokonujemy jej przez zastosowanie systemu przyjętych ocen do opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lab brak potrzeby podjęcia dalszego postępowania, aby analizowany stan rzeczy zmienić.
4. Wyjaśnianie analizowanych stanów rzeczy - szukamy przyczyn istniejącego stanu rzeczy. Wyjaśnianie genetyczne - szereg przyczyn w określonym czasie.
5. Postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym - etap ten polega na wysunięciu projektu zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego stanu rzeczy.
6. Stawianie hipotez
· diagnoza cząstkowa (2 etapy)
· Typy diagnozy :
1. diagnoza kategorialna (przyporządkowująca, typologiczna) - polega ona na przyporządkowaniu danego wycinka analizowanej rzeczywistości do typu lub gatunku. Jest to wstępny etap o zadanie każdej diagnozy.
2. Diagnoza genetyczna - polega na ustaleniu źródeł określonego zaburzenia, wykryciu jego przyczyn pierwotnych i wtórnych.
3. Diegnoza funkcjonalna - polega na określeniu znaczenia istniejącego stanu rzeczy w powiązaniu z różnymi sterami aktywności xW i grupami społecznymi.
4. Diagnoza fazowa - polega na ustaleniu etapu zmiany w badanej rzeczywistości, uchwyceniu dynamiki rozwoju analizowanego zjawiska i ustaleniu jego fazy.
5. Diagnoza prognostyczna - polega na określeniu przewidywanego kierunku zmian badanej rzeczywistości, określeniu przypuszczalnego rozwoju badanego zaburzenia oraz skutków, które mogą się ujawnić w wyniku obecnego stanu.
· diagnoza pełna - obejmuje, zawiera wszystkie wymierzone typy diagnozy
· diagnoza cząstkowa - obejmuje tylko niektóre typy diagnozy (2 lub 3).

Wykład III
Diagnoza pedagogiczna a psychologiczna.
Susłowska wymienia 3 podstawowe pytania:
1. jaki jest człowiek?
2. Jak do tego doszło, że właściwie tak, a nie inaczej się zachowuje?
3. Co należy zrobić aby ten stan zmienić?
Kempiński nie do końca zgadza się ze Susłowską.
Przedmiotem psychologii jest to nie jaki jest człowiek lecz jego zachowanie człowieka i człowieka jako podmiot tych czynności.
Diagnoza psychologiczna ma charakter systemowy.
Badanie aktywności ludzkiej trzeba uwzględnić czynniki subiektywne i obiektywne.
Diagnoza pedagogiczna - czynniki subiektywne i obiektywne.
Diagnoza psychologiczna jest rezultatem złożonych czynności poznawczych zmierzających do wyjaśnienia własności procesów i mechanizmów kierujących czynnościami człowieka realizującego zadania oraz potrzeby życia codziennego.
Diagnoza psychologiczna umożliwia rozpoznanie funkcjonowania jednostki w aktualnej sytuacji, zmierza do jej poznania, służy osobie badanej do sformułowania programu terapeutycznego.
W diagnozie psychologicznej i pedagogicznej - jest diagnoza pozytywna i negatywna.
Diagnoza negatywna - polega na rozpoznawaniu zaburzeń
Diagnoza pozytywna - polaega na wyszukaniu właściwości psychicznych i elementów środowiska mających pozytywne znaczenie dla jednostki.
Równocześnie z procesem diagnozy negatywnej trzeba stosować diagnozę pozytywną - mają występować razem.
Maria Tyszkowa - diagnoza pozytywna i negatywna powinny wspólnie występować
Diagnoza pedagogiczna
W. Okoń - diagnoza pedagogiczna dotyczy trudności wychowawczych w pracy z jednostką lub grupą.
Przedmiotem diagnozy może być jednostka i grupa.
Janina Doroszewska - ped. Specjalna - diagnoza pedagogiczna jest opisem aktualnego stanu danej jednostki. Polega na stwierdzeniu występujących objawów i zakwalifikować ich do odpowiedniej klasy zjawisk. Opis ten powinien ujawnić przyczyny i przedstawiać przypuszczalną prognozę rozwoju oraz zdążać do likwidacji niepożądanego stanu rzeczy.
Diagnoza nie powinna być aktem jednorazowym i powinna być dokonywana wielokrotnie.
Lipkowski - ped. Specjalna - Diagnoza pedagogiczna powinna posiadać wszystkie aspekty, być jednostkowa, trzeba ją koniecznie trzeba ją dołączyć do diagnozy psychologicznej.
Kupisiewicz - diagnoza pedagogiczna polega na wykrywaniu luk w wiedzy i umiejętnościach szkolnych.
Kupisiewicz odnosi diagnozę do niepowodzeń szkolnych.
Pojęcie diagnozy pedagogicznej nie jest pojęciem jednoznacznym. W praktyce przede wszystkim odnosi się do niepowodzeń szkolnych i to nie jest poprawne podejście. Bo przedmiotem jest kształcenie i wychowanie.
Różnice między diagnozą pedagogiczną a psychologiczną.
Diagnoza psychologiczna dotyczy różnych aspektów funkcjonowania osobowości przyczynia się do oceny struktur osobowości i w konsekwencji do wyjaśnienia mechanizmów kierujących zachowaniem człowieka.
Diagnoza pedagogiczna skoncentrowana jest na proces kształcenia i wychowania ale powinna obejmować również cechy osobowości wychowanka jeśli ich zdiagnozowanie przyczynia się do rozpoznania i oceny rezultatów procesu wychowania i uczenia się.

Pełna diagnoza dla celów wychowania powinna mieć charakter psychologiczno-pedagogiczny
Główne zadania diagnozy psychopedagogicznej :
1. optymalizacja warunków rozwoju wychowanka;
2. doskonalenie oddziaływań pedagogicznych;
3. terapia powstałych zakłóceń w procesach rozwoju i wychowania

Wyróżniamy w procesie diagnozy psychopedagogicznej 2 etapy:
1. Diagnoza globalna - polega na identyfikacji problemu tj. zidentyfikowaniu wychowanków, których rozwój pod jakimś względem jest nieprawidłowy
2. Diagnoza specjalistyczna - polega na rozpoznaniu właściwości problemu, jego dynamiki i tła przyczynowego


Przedmiot diagnozy psychopedagogicznej (czyli diagnoza na potrzeby szkoły, dla celów wychowawczych):
- czynności intelektualne
- czynności percepcyjne i motoryczne
- czynności werbalne (jąkani, seplenienie, szeplenienie)
- funkcjonowanie społeczno-emocjonalne (trudności w adaptacji szkolnej)
- struktura i funkcje osobowości (autoagresja)

Specyficzne właściwości diagnozy psychologicznej dla celów wychowawczych:
- teleologiczny charakter badań (mamy na widoku cel praktyczny a jest nim pomoc wychowankowi xW)
- kompleksowość i złożoność problemów (pedagog czasami musi sam konstruować narzędzia badawcze)
- wielospecjalistyczny charakter badań diagnostycznych (wielu specjalistów)
- aspekt rozwojowy rozpoznawanych zjawisk - problemy zawsze rozpatrywać w powiązaniu z wiekiem i okresem rozwojowym)
- syntetyczność i praktyczna zastosowalność rozwiązania problemów

Wykład IV
Diagnoza w metodologii badań pedagogicznych

Diagnoza służy do porównywania, prognozowania, modyfikowania, a te czynności stosowane są do doskonalenia teorii pedagogicznej i praktyki pedagogicznej.
Diagnoza wykorzystywana do budowy teorii eksplikacyjnych, eksplikacyjno-opisująco-wyjaśniających.

Diagnoza w ujęciu historycznym

Badań diagnostycznych dokonywał Korczak, to była diagnoza kliniczno-wychowawcza, jego działania służyły praktyce (mały charakter praktyczny)

Szuman też tak jak Korczak (analizował prace plastyczne dzieci, określał fazy rozwoju plastycznego dzieci)

Radlińska i Kawula (ped. Społeczni) analizowali elementy środowiska społecznego, które warunkowały działalność wychowawczą

Nowoczesność

H. Muszyński
Pedagogika ma 2 funkcje prewidystyczną, polega ona na budowie sądów o zależnościach i wyjaśnianiu ich w celu przewidywania przyszłych zdarzeń lub zjawisk.
Drugą funkcją jest funkcja techniczna, polega na wykorzystaniu wiedzy do realizacji ustalonych z góry celów.

Diagnoza pozwala wyjaśniać poszczególne zjawiska i przewidywać ich dalszy bieg, ale przy projektowaniu konkretnych działań wychowawczych, choć wiedza ta jest niezbędna ale odbywa skromną rolę.
Muszyński mówi o diagnozie w aspekcie wykorzystania wiedzy teoretycznej w praktyce pedagogicznej. Czyli diagnoza jest przydatna w praktyce.
Diagnoza indywidualnego przypadku (indywidualna) odnoszona do sytuacji związanej z problemami wychowawczymi. Przedmiotem obserwacji są różnorodne formy zachowań.

Diagnoza służy budowaniu teorii praktyki pedagogicznej, ale przede wszystkim doraźnym intencjonalnym działaniom wychowawczym, czyli podkreśla diagnozę indywidualną.

Z. Zaborowski
Badania diagnostyczne to badania opisowe, inaczej badania terenowe lub monograficzne. Badania te mają na celu opis zjawiska, grupę społeczną lub instytucję społeczną.

T. Pilch
Badania diagnostyczne to najpowszechniejsze w pedagogice i polega na tym, że znamy objawy, a poszukujemy przyczyn, źródeł okoliczności i uwarunkowań.

Łobocki
Wyróżnia 2 typy :
1. badania diagnostyczne
2. badania weryfikacyjne

ad. 1. Mają na celu ustalenie pewnych cech lub dynamiki funkcjonowania badanych faktów i zjawisk, bez wnikania w istniejące między nimi zależności, badania koncentrują się na rejestracji określonych przejawów zachowań.
W badaniach diagnostycznych posługujemy się wszystkimi technikami oprócz eksperymentu - eksperyment stosujemy w badaniach weryfikacyjnych.

W. Okoń
Badania diagnostyczne mają charakter praktyczny.
Uważa, że z badaniem diagnostycznym wkraczamy wtedy gdy pojawiają się zakłócenia w wychowaniu i nauczaniu.
Celem diagnozy jest rozpoznanie tych zakłóceń przez uchwycenie zmian, w wychowankach, które zostały przez te zakłócenia spowodowane.
Janusz Gmitecki

Uważa, że badania diagnostyczne polegają na ustaleniu czy jednostka spełnia wymagania w zakresie umiejętności wykonywania pewnych operacji na materiale rzeczowym, czynnościowym w ściśle ustalonych warunkach realizacji procesu edukacyjnego w pewnym momencie czasowym lub przedziale czasowym
Badania diagnostyczne stosujemy by ustalić istniejący stan rzeczy i dojść jego przyczyn.
Badanie diagnostyczne odnosi się do osiągnięć szkolnych, oraz do potrzeb i oczekiwań młodzieży w zakresie edukacyjnym - w wybranej instytucji.

Badania diagnostyczne pełnią funkcję wielotwórczą, czyli nie tworzą teorii.

Palka

Palka nie podziela tego co mówi Gmitecki.

Według niego badania diagnostyczne odgrywają taką rolę jak eksperyment.
Procedura diagnostyczna jest tak skomplikowana.
Główną funkcją diagnozy jest opis jakościowy i rozpoznanie stanów rzeczy odnoszących się do osób uczestników procesu pedagogicznego.

Główną funkcją jest opis, wyjaśnienie aktualnego stanu.

Punktem wyjścia wszystkich badań jest PROBLEM. - pytanie na które poszukujemy odpowiedzi w toku badań naukowych, jest to pytanie, które określa jakość i rozmiar naszej niewiedzy.

Pytania badawcze dzielimy na :
- pytania opisowe (istotnościowe) - przykład jak jest, np. jakie formy aktywności przejawiają studenci w czasie ćwiczeń
- pytania wyjaśniające (zależnościowe) - np. w jakim stopniu metody na ćwiczeniach wpływają na studentów

Pytania diagnostyczne to pyt. Ilościowe
W pytaniach o opis - jakie coś jest, jakie , jaka , jaki
W pytaniach o zależność - jaki ma wpływ, jaki ma związek


Metody diagnozowania (metody badań pedagogicznych) :
- obserwacja
- analiza dokumentów i treści
- ankieta
- wywiad
- metoda projekcyjna

Obserwacja.

Podstawowa metoda badań pedagogicznych, jest ważna bo zjawiska pedagogiczne mają charakter obserwacyjny.
Obserwacja polega na spostrzeganiu osób, zjawisk, procesów w naturalnym ich przebiegu.
Postawa badacza jest bierna - badacz ma jak najmniej zniekształcić przebieg zjawiska.

Rodzaje obserwacji:
- bezpośrednia - polega, że badacz osobiście przeprowadza obserwację
- pośrednia - obserwacji dokonuje inna osoba
/ podział ze względu na typ kontaktu między obserwatorem a osobą obserwowaną

Rodzaje obserwacji ze względu na czas:
- ciągła - obserwujemy cały czas
- próbek czasowych - obserwujemy fragmenty zajęć



Rodzaje obserwacji ze względu na treść:
- całościowa - obserwujemy zachowania ucznia we wszystkich jego aspektach
- częściowa - koncentruje się na jednym aspekcie zachowań ucznia /O. częściowa stosowana jest w pracach

Podział obserwacji ze względu na rodzaj relacji między obserwatorem a obserwowanym:
- uczestnicząca - obserwator na okres badania staje się członkiem grupy którą się interesuje
- nieuczestnicząca - obserwacja z zewnątrz, nie wchodzimy do grupy np. hospitacje

Obserwacja częściowo ukryta to coś między uczestniczącą a nieuczestniczącą, np. studenci są do tego idealni.
Obserwacja musi być wierna.
Metoda projekcyjna (Szuman) - łączone są z aktywnością plastyczną dziecka, np. funkcjonowanie dziecka w rodzinie - narysuj swoją rodzinę. Nie należy niczego sugerować. Z pracy dziecka można wywnioskować co się dzieje w rodzinie. Metoda musi być wsparta wywiadem.

__________________________________________________________________________

Diagnoza pedagogiczna - powinna być procesem przetwarzania danych, procesem rozwiązywania problemu, a nie tylko rejestrowaniem zachowań. Diagnozowanie w pedagogice ma na celu dostarczenie wiedzy służącej projektowaniu form pomocy względem osób lub grup ludzkich zamieszkujących określone terytorium. Aby terapia, kompensacja, profilaktyka była skuteczna niezbędna jest poprawnie przeprowadzona diagnoza. Diagnozę stawia się bowiem w celu ustalenia pewnego aktualnego stanu rzeczy oraz po to, aby dojść do przyczyn tego stanu rzeczy.

Wszelkie badania o charakterze diagnostycznym prowadzone w naukach społecznych powinny zawierać przynajmniej jedną z wymienionych poniżej czynności:

• opis badanego stanu rzeczy lub zjawiska o charakterze społecznym (deskrypcja)

• wyjaśnienie przyczyn i warunków istniejącego, badanego przez nas stanu rzeczy (eksplikacja)

• prognoza, przewidywanie zmian jakie mają nastąpić (predykcja)

• zalecany kierunek zmian, korekta działania (element autorsko-nowatorski)

Typy diagnoz:

• przyporządkowująca (klasyfikacyjna lub typologiczna) - polega ona na przyporządkowaniu danego wycinka analizowanej rzeczywistości do typu lub gatunku; jest to wstępny etap, zadanie każdej diagnozy

• genetyczna - polega na ustaleniu źródła określonego zaburzenia, wykryciu jego przyczyn pierwotnych i wtórnych

• celowościowa (funkcjonalna) - polega na określeniu znaczenia istniejącego stanu rzeczy w powiązaniu z różnymi sterami aktywności i grupami społecznymi

• fazy - polega na ustaleniu etapu zmiany w badanej rzeczywistości

• rozwojowa (prognostyczna) - polega na określeniu przewidywanego kierunku zmian badanej rzeczywistości

Profilaktyka społeczna - zapobieganie tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki społecznej, a więc i kompensacji społecznej. Rozwinięta i dobrze realizowana profilaktyka społeczna powinna redukować przypadki niedostosowania społecznego, wykolejeń, patologii społecznej. Powinna uprzedzać stany zagrożenia moralnego, zdrowotnego, kulturalnego, społecznego, aby uchronić jednostki i grupy danej populacji przed niepożądanymi odchyleniami od stanów normalnych.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Profilaktyka_spo%C5%82eczna"

str. 23

---