SCHARAKTERYZUJ MAJĄTK TRWAŁY I OBROTOWY ORAZ ŹRÓDŁA JEGO POCHODZENIA

Warunkiem wykonywania działalności gospodarczej jest dysponowanie przez podmiot gospodarczy środkami rzeczowymi i finansowymi. Środki rzeczowe to budynki, biuro, jego wyposażenie, ale także środki pieniężne i papiery wartościowe. Część tych środków jest własnością lub współwłasnością podmiotu gospodarczego i tą część nazywamy majątkiem podmiotu gospodarczego, inna część środków może być własnością innych podmiotów gospodarczych, która na podstawie umów prawnych jest odpłatnie udostępniona podmiotom gospodarczym.

Majątek z punktu widzenia roli, jaką spełnia w procesach gospodarczych, dzieli się na: majątek trwały i majątek obrotowy, a podział ten jest konsekwencją ruchu okrężnego środków. Zaliczenie konkretnego elementu majątku do jednej z tych grup zależy od jego właściwości ekonomicznej z punktu widzenia danego przedsiębiorstwa. Środki zaliczane do grupy majątku trwałego mają długi okres użytkowania (dłuższy niż rok) oraz stosunkowo wysoką wartość, zużywają się stopniowo i zachowują swoją postać naturalną, a wartość stopniowego zużycia jest zaliczana do kosztów działalności przedsiębiorstwa w postaci amortyzacji. W procesie użytkowania aktywa te przenoszą cząstkę swojej wartości na wytworzone produkty lub usługi.

Do majątku trwałego(aktywów trwałych) zalicza się następujące grupy środków:

1. wartości niematerialne i prawne,

2. rzeczowy majątek trwały,

3. należności długoterminowe,

4. inwestycje długoterminowe.

Wartościami niematerialnymi i prawnymi określa się nabyte przez przedsiębiorstwo różne prawa majątkowe, które będą wykorzystane w działalności gospodarczej tego przedsiębiorstwa w przyszłym okresie, dłuższym od jednego roku. Wartości niematerialne
i prawne obejmują następujące pozycje: *koszty zakończonych prac rozwojowych; *wartość firmy; *inne wartości niematerialne i prawne; *zaliczki na wartości niematerialne i prawne. Zgodnie z ustawą o rachunkowości art. 3 ust. 1 pkt. 14 wartości niematerialne i prawne obejmują:

1) nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki, a w szczególności:

a) autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

b) prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych,

c) know - how.

2) nabytą wartość firmy

3) koszty zakończonych prac rozwojowych.

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się również wartość firmy, którą ustala się według ceny nabycia firmy lub jej części albo według wartości godziwej, czyli kwoty, na jaką określony składnik majątku przedsiębiorstwa mógłby „zostać wymieniony”,
a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Do wartości niematerialnych
i prawnych zalicza się również koszty zakończonych prac badawczych związanych
z rozwojem przedsiębiorstwa, w wyniku których uruchomiono produkcję nowego produktu lub zmieniono technologię dotychczasowej produkcji, jak również wartości niematerialne
i prawne (prawa majątkowe) przyjęte przez jednostkę do odpłatnego użytkowania lub również pobrania pożytków na czas oznaczony na podstawie umowy leasingu finansowego (umowa musi spełniać chociaż jeden z warunków podanych w art. 3 ust. 4 ustawy o rachunkowości).

Drugą grupę majątku trwałego stanowi rzeczowy majątek trwały, który tworzą środki trwałe w użytkowaniu oraz w budowie. Środkami trwałymi określa się składniki majątku trwałego, które stanowią kompletną całość i są użytkowane w przedsiębiorstwie przez dłuższy okres (zgodnie z przepisami ponad jeden rok). Są to w szczególności:

a) nieruchomości - w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle
i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

b) maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,

c) ulepszenia w obcych środkach trwałych,

d) inwentarz żywy.

Do środków trwałych zalicza się również środki trwałe przyjęte przez jednostkę do odpłatnego używania lub pobierania pożytków na czas oznaczony na podstawie umowy leasingu finansowego. Istotne jest również, że składniki majątku należące do grupy środków trwałych mogą być wytworzone we własnym zakresie lub nabyte.

Kolejna grupa aktywów trwałych, to należności długoterminowe, gdzie zalicza się należności, które powstały z innych tytułów aniżeli z tytułu dostaw i usług, a ich wymagalność (płatność) przekracza okres jednego roku. Do należności długoterminowych zalicza się przede wszystkim:

1) należności z tytułu sprzedaży długoterminowych aktywów finansowych,

2) należności powstałe w wyniku zawartych umów o ugodzie lub układzie,

3) należności z tytułu sprzedaży środków trwałych, jeżeli termin zapłaty jest dłuższy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego,

4) należności z tytułu umów leasingu lub wpłaconej kaucji za wynajem lokali, których rozliczenie będzie miało miejsce po 12 miesiącach od dnia bilansowego.

Do inwestycji długoterminowych jako składnika majątku trwałego zalicza się te aktywa, których nabycie miało na celu uzyskiwanie korzyści ekonomicznych (np. udziału w zyskach, odsetek, innych pożytków). Przykładem inwestycji długoterminowych są nieruchomości nabyte dla celów wynajmu, udziały lub akcje, papiery wartościowe, udzielone pożyczki.

Długoterminowe rozliczenia okresowe obejmują: *aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego; *inne rozliczenia międzyokresowe. Rozliczeń międzyokresowych dokonują jednostki w celu zapewnienia w księgach rachunkowych współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów. Zgodnie z tą zasadą do aktywów lub pasywów zalicza się przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które nie zostały jeszcze poniesione.

Na majątek trwały przedsiębiorstwa składają się środki trwałe, które przedsiębiorstwo:

1) zakupiło,

2) wytworzyło, przebudowało i zmodernizowało,

3) otrzymało bezpłatnie w formie darowizny, spadku lub w inny nieodpłatny sposób,

4) przyjęto w formie aportu (wkład niepieniężny) od udziałowca, akcjonariusza lub wspólnika,

5) użytkuje na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu.

Wartość początkową nowych środków trwałych, które przedsiębiorstwo wykorzystuje w procesach gospodarczych, zalicza się do majątku trwałego w wysokości rzeczywistej ceny nabycia lub kosztów poniesionych na ich wytworzenie, przebudowę, rozbudowę lub modernizację. Natomiast wartość początkową nabywanych używanych środków trwałych ustala się w wysokości rzeczywistej ceny zakupu powiększonej o koszt transportu, remontu oraz zainstalowania. Środki trwałe, które przedsiębiorstwo otrzymało nieodpłatnie, powiększają wartość majątku przedsiębiorstwa o kwotę stanowiącą wartość rynkową tego środka w dniu otrzymania, chyba że umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości. Wartość środków trwałych wniesionych do przedsiębiorstwa w postaci aportu zwiększa kwotę ustaloną przez dany podmiot gospodarczy samodzielnie, przy czym nie może być ona wyższa od ich wartości rynkowej.
Do środków trwałych nie zalicza się:

1) dzieł sztuki,

2) eksponatów muzealnych,

3) mebli i dywanów,

4) książek,

5) środków dydaktycznych,

6) urządzeń rozbieralnych stanowiących wyposażenie placów oraz zaplecza budów,

7) urządzeń sygnalizacyjnych.

Majątek obrotowy różni się od majątku trwałego przede wszystkim tym, że
w stosunkowo krótkim czasie następuje zmiana jego postaci naturalnej. Jakościowe przeobrażenie majątku obrotowego jest następstwem prowadzonej przez podmioty gospodarcze działalności gospodarczej, w toku której majątek ten przechodzi przez kolejne stadia , przyjmując coraz to inną postać.

Majątek Obrotowy obok majątku trwałego jest składnikiem majątku firmy. Składniki majątku obrotowego obejmują te składniki majątku firmy, które w procesie gospodarczym mogą zmieniać postać na pieniężną. O zakwalifikowaniu poszczególnych pozycji do majątku trwałego lub obrotowego decyduje zamiar, w jakim go kupowano. Majątek obrotowy jest finansowany z kapitału stałego (kapitał własny, zobowiązania długoterminowe, zysk niepodzielony). Majątek obrotowy ma płynny charakter, co oznacza, że firma może obracać gotówką w okresie krótszym od sprawozdawczego. W okresie sprawozdawczym majątek obrotowy ulega ciągłym, sezonowym i znacznym zmianom, co jest wynikiem kondycji firmy, jej pozycji na rynku oraz odzwierciedla ogólne tendencje branży.

Na majątek obrotowy składają się:

1) zapasy, w tym zapasy materiałów, towarów, produktów;

2) należności krótkoterminowe;

3) inwestycje krótkoterminowe, w tym środki pieniężne.

Do zapasów produkcyjnych zalicza się zwłaszcza surowce, materiały wchodzące skład wytwarzanych produktów pracy. Ich cechą charakterystyczną jest to, że pełnią funkcję przedmiotów pracy, na które jest skierowana praca człowieka. Człowiek posługując się środkami, narzędziami pracy dąży do ich przekształcenia w nowy produkt. Materiały pełniące funkcję przedmiotów pracy występują głównie w przedsiębiorstwach produkcyjnych, a ich dalszą cechą charakterystyczną jest, że w procesie produkcyjnym zużywają się całkowicie
i cała ich wartość przechodzi na wytwarzane produkty, przy czym z reguły w tym procesie tracą one swą postać naturalną (np. przędza zmienia się w tkaninę). Do zapasów produkcyjnych zalicza się również materiały służące zarówno do obsługi procesu produkcyjnego (zużywanie do konserwacji maszyn i urządzeń), jak i zużywane na potrzeby administracji materiały biurowe oraz wszystkie środki pracy, które ze względu na stosunkowo niską wartość lub krótki okres użytkowania nie są zaliczane do środków trwałych (majątku trwałego). Szczególnie zwraca się uwagę na wyroby gotowe, przez które rozumie się produkty, które przeszły wszystkie etapy obróbki i zostały przeznaczone do sprzedaży innym przedsiębiorstwom. Produkty, które zostały sprzedane przez przedsiębiorstwo produkcyjne przedsiębiorstwu handlowemu są określane towarami.

Kolejny element majątku obrotowego to należności krótkoterminowe wobec instytucji, przedsiębiorstw, osób fizycznych. Są to kwoty pieniężne należne od osób trzecich (instytucji, organizacji, przedsiębiorstw, etc.). należności pojawiają się, kiedy następuje różnica w czasie pomiędzy momentem sprzedaży produktu, usługi, towaru czy innego świadczenia, a momentem zapłaty gotówką za tę sprzedaż lub wykonane świadczenie.

Ważnym elementem majątku obrotowego są inwestycje krótkoterminowe, czyli udziały, akcje i inne papiery wartościowe, udzielane krótkoterminowe pożyczki. Do tej grupy należą również środki pieniężne, a wśród nich: *środki pieniężne w kasie; *środki pieniężne w banku; *weksle, czeki, tj. inne środki pieniężne.

Ostatni składnik majątku obrotowego to krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe, które traktowane są jako krótkoterminowe, kiedy koszty w nich ujęte dotyczą przyszłego okresu sprawozdawczego i zostaną rozliczone przed upływem 12 miesięcy od dnia bilansowego. Do tych krótkoterminowych rozliczeń zalicza się różne tytuły należące głownie do działalności operacyjnej (poniesione z góry koszty operacyjne), jak
i działalności finansowej. Zalicza się do nich szczególności: *opłaconą z góry prenumeratę czasopisma; *koszty opłaconego z góry czynszu z tytułu wynajmu pomieszczeń; *koszty poniesionych ubezpieczeń majątkowych i osobowych.

O zaliczeniu danego środka do grupy majątku trwałego lub obrotowego decyduje nie jego rodzaj, wartość lub okres użytkowania, ale przede wszystkim rola, jaką pełni
w działalności gospodarczej danego podmiotu.

Dla funkcjonowania przedsiębiorstwa ważne są nie tylko informacje na temat posiadanego przez nie majątku, ale także na temat źródeł pochodzenia tego majątku:

gdzie na kapitał własny składa się:

Kapitał podstawowy - to równowartość wkładu właściciela, wspólników, członków spółdzielni lub Skarbu Państwa w majątku jednostki.

Kapitał zapasowy - tworzony jest z dopłat wspólników i innych źródeł
z przeznaczeniem na pokrycie ewentualnych strat przedsiębiorstwa.

Kapitał rezerwowy - tworzony z myślą o przeznaczeniu na pewne określone przedsięwzięcie (rozwój, badania)

Wynik finansowy netto - czyli zysk, bądź strata.

Innym źródłem pochodzenia majątku przedsiębiorstwa są zobowiązania, jak i rezerwy na pokrycie zobowiązań. Zobowiązania można podzielić następująco:

Zobowiązania finansowe, to zobowiązania jednostki do *wydania zasobów finansowych, bądź *wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką na niekorzystnych warunkach. Do zobowiązań finansowych należą:

1) kredyty - są to kwoty środków oddanych przez kredytodawcę (bank) do dyspozycji kredytobiorcy. Kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z nich na warunkach określonych w umowie oraz do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami
w umówionym terminie spłaty;

2) pożyczki - polegają na przeniesieniu na własność biorącego określonej sumy pieniędzy albo rzeczy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość (sumę) pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku lub tej samej jakości;

3) zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych - chodzi tu o obligacje, bony, losy loteryjne, polisy ubezpieczeniowe;

4) inne zobowiązania finansowe (np. wystawione opcje kupna/sprzedaży).

Do zobowiązań finansowych nie zalicza się:

*zobowiązań z tytułu dostaw i usług, które głównie są zobowiązaniami wobec dostawców;

*zobowiązań z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń wobec budżetu, urzędów celnych, ZUS;

*zobowiązań z tytułu wynagrodzeń wobec pracowników za wykonaną na rzecz jednostki/przedsiębiorstwa pracę;

*innych zobowiązań z tytułu ubezpieczeń majątkowych - wobec ubezpieczycieli; wobec pracowników z innych tytułów niż wynagrodzenia.

Warto zwrócić też uwagę na podział zobowiązań na:

1) długoterminowe (są to długoterminowe pożyczki, obligacje, kredyty bankowe i inne zobowiązania o terminie spłaty powyżej 1 roku licząc od dnia bilansowego;

2) krótkoterminowe (pożyczki, obligacje, kredyty bankowe i inne zobowiązania z tytułu dostaw, podatków i wynagrodzeń o terminie spłaty do 1 roku licząc od dnia bilansowego.

LITERATURA:

1. Gierusz B., Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, Gdańsk 2008.

2. Lament M., Podstawy rachunkowości, Radom 2008.

3. Messner Z., Podstawy rachunkowości. Podręcznik - materiały dydaktyczne, Katowice 2003.

4. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości ( Dz. U. 1994 Nr 121 poz. 591).

2

---