Arystoteles

Arystoteles (ur. 384, zm. 322 p.n.e.) -filozof grecki. Stworzył opozycyjny do platonizmu i równie spójny system filozoficzny, który bardzo silnie działał na filozofię i naukę europejską, a jego chrześcijańska odmiana zwana tomizmem była od XIII w. i jest po dziś dzień oficjalną filozofią Kościoła Katolickiego.

Arystoteles był pierwszym filozofem w historii, który wyszedł najpierw od teorii poznania i logiki, a dopiero później przeszedł do teorii bytu.

Zerwanie z Platonem i koncepcja nie zapisanego umysłu

Arystoteles uważał, że ludzie nie posiadają ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia. Dla Arystotelesa teoria odkrywania owej ukrytej pamięci przez dyskursy dialektyczne była nieprawdziwa, a na poparcie swego stanowiska przywoływał fakt, że wprawny sofista potrafi przekonać niedoświadczonego ucznia niemal do wszystkiego.

Arystoteles stwierdził, że dużo rozsądniejsze jest przyjęcie, że ludzie rodzą się z nie zapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych. Myśli jednak żyją później własnym życiem i część ludzkich rozumowań ulega rozmaitym wypaczeniom i dziwactwom.

Przyjmując to założenie Arystoteles doszedł do wniosku, że aby uporządkować ludzkie myśli i wykazać które z nich są adekwatne do rzeczywistości, a które nie, należy stworzyć naukę o samym myśleniu jako takim. Naukę tę nazwał logiką.

I Filozofia teoretyczna

Arystoteles dokonał podziału oddzieliwszy najpierw logikę jako dyscyplinę przygotowawczą, a następnie podzieliwszy filozofię na dwa wielkie działy:

• Filozofię praktyczną : w filozofii praktycznej wyróżniał dwa główne działy etykę (dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.) i politykę (z gr. polis - państwo-miasto) którym podporządkowywał dyscypliny podrzędne (retoretyka, ekonomika, poetyka)

• Filozofię teoretyczną dzielił na fizykę matematykę i pierwszą filozofię (nauka która dalej niż matematyka posuwa abstrakcję, ma ona za przedmiot byt jako tak, rozważa same tylko powszechne własności bytu.)

II Logika

Logika zajmuje się analizą poprawnego rozumowania

Zdaniem Arystotelesa celem nauki jest wyprowadzenie (apodeixis) stanu faktycznego z jego przyczyn. Ten proces ma dwie możliwe formy: wnioskowanie o szczególnych przypadkach ze znanej ogólnej reguły (dedukcja) i wnioskowanie o ogólnej regule ze znanych poszczególnych przypadków (indukcja). Poprawności wnioskowania miała natomiast służyć logika jako metoda porządkowania myślenia według jego formy, a nie treści (logika formalna). Arystoteles stworzył zupełny system tak zwanej teorii sylogizmu, która obecnie stanowi część klasycznego rachunku predykatów. Sam Arystoteles na oznaczenie tego, co dziś zwiemy logiką używał terminu analityka, rezerwując nazwę logika dla dialektyki, czyli sztuki prowadzenia dyskusji.

Pojęcia i kategorie

Atomem logiki Arystotelesowskiej jest pojęcie, które odpowiada istniejącej w świecie rzeczywistym kategorii (rodzajowi). Pojęcie wprowadza definicja (horismos) wskazująca nadrzędny rodzaj oraz różnicę gatunkową. Np. w definicji człowieka jako "istoty rozumnej" - "istota" jest nazwą nadrzędnej kategorii, a "rozumna" określa właściwość, która wyróżnia człowieka spośród innych istot.

Sądy i wnioskowanie

Pojęcia są powiązane w zdania, czyli sądy, którym można przypisać prawdziwość lub fałsz. Sąd nie może być zarazem prawdziwy i fałszywy (zasada sprzeczności). Arystoteles przedstawił reguły wnioskowania, jako związku między różnymi sądami, a szczególnie teorię sylogizmów - związku dwóch zdań z trzecim.

Dowodzenie

Arystoteles rozgraniczył oparte na wnioskowaniu logicznym z przyjętych założeń rozumowaniu dedukcyjnym oraz na wnioskowaniu z obserwowanych danych rozumowaniu indukcyjnym. Arystoteles sformułował cztery podstawowe zasady poprawnego formułowania i dowodzenia twierdzeń.

1

Psychologia

Istota duszy

Dusza stanowi w systemie Arystotelesa formę życia organicznego. Dusza ludzka (rozum, nous) stała się najdoskonalszą z form; jedyną, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem. Dusza jest jednak tylko formą materii, nierozerwalnie z nią związana. Dusza i ciało człowieka tworzą więc swoistą całość, a nie dwa oddzielne byty.

Składniki duszy ludzkiej

Arystoteles wyrórzniał trzy części duszy, odpowiadające różnym poziomom organizacji życia:

• dusza wegetatywna wiąże się z odżywianiem i rośnięciem; stanowi formę roślin, zwierząt i ludzi;

• dusza zmysłowa czyni zdolnym do postrzegania i poruszania się; stanowi formę u zwierząt i ludzi;

• rozum występujący wyłącznie u ludzi, który z kolei dzieli się na

• rozum bierny, receptywny

• rozum czynny, który, nie będąc powiązany z ciałem (stanowiąc czystą formę), jest nieśmiertelny.

Etyka

Dobro jako wartość indywidualna a nie absolutna

Etyka Arystotelesa wynikała w dużym stopniu z jego teorii bytu, ale także była wypracowana na drodze praktycznych obserwacji. Rozumiał on dobro i cnotę jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać, to wtedy jednostka ta osiągnie trwałe szczęście i cnotę.

Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, niekoniecznie musi być dobe dla drugiego. Dobro zatem jest pojęciem subiektywnym i zależy od mnóstwa różnych czynników. Próba uszczęśliwiania wszystkich poprzez tworzenie idealnego państwa jest więc mrzonką, która w istocie może tylko wszystkich unieszczęśliwić (było to sprzeczne z poglądami Platona).

Nakazy moralne i żądze

Arystoteles nie zgadzał się też ze zrównywaniem dobra z wiedzą o ideach. Jego osobiste doświadczenia z Akademii Platońskiej przekonały go, że nawet najmądrzejsi filozofowie nie są wolni od zwykłych ludzkich namiętności, a nawet zdarza się, że podlegają im silniej. Zgodnie ze swoją teorią duszy, Arystoteles twierdził, że każdy człowiek trwa w naturalnym konflikcie żądz cielesnych i racjonalnej ocenie sytuacji dostarczanej mu przez rozumną część jego duszy. Z tego powodu cnota to stały proces przezwyciężania i kontrolowania żądz wymagający stałego wysiłku a nie coś co na trwałe można posiąść przez proste nabywanie wiedzy. Moralność to zatem podążanie za nakazami rozumu, które mogą być albo wpojone przez wychowanie albo uzyskane na skutek własnych przemyśleń, co dla samej moralności jako takiej ma drugorzędne znaczenie. Stąd człowiek mądry, ale o słabej woli bywa często mniej cnotliwy od człowieka niewykształconego ale o silnej woli.

Cnoty

Arystoteles dokonał rozróżnienia cnót na: cnoty dianoetyczne (intelektualne), które są skutkiem doświadczenia oraz cnoty etyczne (moralne), które są skutkiem przyzwyczajenia.

Z cnót intelektualnych najważniejsze są dwie: rozsądek (phronesis) i mądrość (sophia). Rozsądek dotyczy ludzkich spraw, dba o zapewnienie człowiekowi zarówno dóbr duchowych jak i cielesnych.Przedmiotem i polem działania rozsądku są rzezy zmienne i przemijające. Mądrość jest najwyższą z rodzajów wiedzy. Zajmuje się bytami wiecznymi i niezmiennymi.

Cnoty etyczne mieszczą się w tzw. "złotym środku", między dwiema wadami (nadmiarem i niedostatkiem).Np. odwaga mieści sie między zuchwalstwem i tchórzostwem. Żadna z cnót nie jest wrodzona, z natury jesteśmy tylko zdolni do ich nabywania, a rozwijamy je dzięki przyzwyczajeniu. Z cnót etycznych najwyższa jest sprawiedliwość, którą dzielił na rozdzielającą (słuszny podział dóbr) i wyrównującą (kompensację krzywd); podstawą jednak jest konstytuującą wspólnotę ludzką przyjaźń. Postawa moralna (hexis) powstaje zatem nie w wyniku samego rozumienia, ale praktyki życia i moralności otoczenia. Nie bez znaczenia jest ćwiczenie, przyzwyczajenie i uczenie się.

3

Zasady "naukowego myślenia"

1. wychodzeniu z jak najmniejszej ilości założeń pierwotnych (nazwane później brzytwą Ockhama), które znajduje się poprzez myślenie indukcyjne,

2. tworzeniu w oparciu o te założenia ścisłej teorii posługując się myśleniem dedukcyjnym,

3. ostateczną weryfikację teorii poprzez konfrontację wniosków z niej wynikających z faktami.

III Metafizyka

Forma i materia

Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei. Uważał on, że idee "nie przyczyniają się też w żaden sposób do poznawania innych rzeczy [...] ani do wyjaśniania ich istnienia, bo nie znajdują się w poszczególnych rzeczach, które w nich uczestniczą [...]". Jego zdaniem istota rzeczy (substancja, ousia) zawiera się w niej samej.

W miejsce dualizmu platońskiego powstał jednak inny: materii i formy. Forma była odpowiednikiem idei platońskiej, lecz nie jako osobny, niezależny byt, a jako coś nadające kształt i postać materii - tworzywu. Relację między formą a materią można więc sobie wyobrazić jak relację między naczyniem a wodą, albo gliną i palcami garncarza.

Formy w zasadzie nie mogą istnieć bez materii, a z drugiej strony sama materia bez form nie posiadałaby kształtu, koloru, ruchu i innych cech; byłaby czystym chaosem. Tak więc znany nam z doświadczenia świat jest nierozerwalną kombinacją materii i idei-form.

Przyczynił się do rozwoju teorii atomistycznej twierdząc, że cała materia składa się z tych samych ciągłych substancji pierwotnych.

IV Hierarchia bytów

Ludzie posiadają bardzo złożoną formę zwaną duszą, która posiada unikalną cechę bycia świadomym o samej sobie.

Z połączenia tych ontologicznych założeń powstała teoria czterech przyczyn, jakie muszą być spełnione do zaistnienia danej rzeczy:

• przyczyna materialna (causa materialis) - rzecz powstaje z materii;

• przyczyna formalna (causa formalis) - powstaje przez ukształtowanie materii przez formy;

• przyczyna sprawcza (causa efficiens) - powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio;

• przyczyna celowa (causa finalis) - powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.

Arystoteles rozważając pierwszą przyczynę (sprawczą) ruchu postulował istnienie ducha, który poruszałby światem, tak jak dusza porusza ciałem. Jako ostateczne źródło ruchu byłby

Arystoteles rozważając pierwszą przyczynę (sprawczą) ruchu postulował istnienie ducha, który poruszałby światem, tak jak dusza porusza ciałem. Jako ostateczne źródło ruchu byłby nieruchomy (nieruchomu poruszyciel). Duch ten został utożsamiony z Bogiem, ale w odróżnieniu od istot znanych z wierzeń religijnych nie jest on czynnikiem aktywnym - nie ingeruje w dzieje świata. Jego zdolność poruszania wynika raczej z tego, że rzeczy kierowane tęsknotą dążą do niego jako do czystej formy.

Koncepcja teleologiczna, że każdy rozwój dokonuje się stosownie do założonego celu była istotnym elementem arystotelesowskiej fizyki i biologii.

Wg Arystotelesa istnieje:

• świat przypadkowy- niedoskonały, zależny, wskazując na byt konieczny - doskonały absolutny

• pierwszą przyczyną jest bóg

• dusza i ciało tworzą nierozerwalną całość

• istnieją jedyne konkretne zespoły materii i formy

2

Tomasz z Akwinu

Święty Tomasz z Akwinu (urodzony prawdopodobnie w roku 1225, zmarł w 1274 roku). Filozof, teolog, uczony i przyrodnik wywodzący się z tradycji scholastycznej. Jeden z najwybitniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa.

Poglądy filozoficzne

System filozoficzny Tomasza można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznych poglądów Arystotelesa do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej. Tym sposobem zostały wprowadzone do katolicyzmu pojęcia aktu i potencji, formy i materii, zasadę przyczynowego powiązania zdarzeń, rozumienie poznania jako procesu receptywnego, oraz pojęcie dowodu. Według św. Tomasza nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg, ani dusza, ani żadne prawdy ogólne. Człowiek rodzi się bez żadnej wiedzy i zdobywa ją dopiero w czasie życia.

Za istnieniem Boga przemawia pięć argumentów, niesłusznie nazywanych dowodami.

• jeśli istnieje ruch, to istnieje pierwszy poruszyciel - Bóg

• jeśli każda rzecz ma swą przyczynę, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza - Bóg

• jeśli byty nie istnieją w sposób konieczny (pojawiają się na świecie i przemijają), musi istnieć byt konieczny - Bóg

• jeśli rzeczy wykazują różną doskonałość, to istnieje byt najdoskonalszy - Bóg

• jeśli celowe działanie jest oznaką rozumności, to ład i porządek w działaniu bytów nieożywionych, lub pozbawionych poznania, świadczą o istnieniu Boga, kierującego światem nieożywionym.

Tomiści podkreślają zasługę Tomasza w kwestii poglądów na temat Boga. Arystoteles Boga określał jako byt najwyższy, Tomasz zaś nie stawiał go w hierarchii bytów, lecz definiował jako czyste istnienie, czyli Bóg jako podstawa każdego bytu, a nie jako jeden z bytów o najwyższych przymiotach.

Jego geneza państwa: uważał, że na czele państwa jest władza świecka i duchowna, twierdził iż istnieje ustrój republiki i monarchi. Najlepsza jest monarchia, bo to ona troszczy się o lud, zaś król musi przestrzegać prawa bożego i natury. Za tyrana uznawał tego, co nielegalnie zdobył władzę, przez uzurpację, symonię (kupienie urzędu).

Teoria prawa wg niego - prawo jest rozporządzeniem rozumu. A to, które jest z nim niezgodne, nie jest prawem. Prawo musi mieć cel - dobro powszechne, a dodatkowo celem jest szczęście. Prawo ustanawiają legalnie panujący. Musi ono być promulgowane przez panującego (ogłoszone). Uważał, że istnieją dwa rodzaje prawa: pozytywne narodów i cywilne dla państw. Są to prawa pisane i umowne. Jest jeszcze trzecie prawo: pochodne. Boskie prawo pozytywne podzielił na: niedoskonałe (to w Starym Testamencie) i doskonałe (w NT)

Wiedza i wiara. Wyraźniej od dawnych scholastyków i od współczesnych augustynistów w rodzaju Bacona, Tomasz oddzielił wiedzę od wiary, dzie­dzinę rozumu od dziedziny objawienia. Są wprawdzie niektóre prawdy dostępne rozu­mowi a zarazem objawione, np. nieśmiertelność duszy; na ogół jednak wiara i wiedza stanowią dwie różne dziedziny.

Dziedzina wiedzy, w przekonaniu Tomasza, była rozległa: rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, Jego istnienie, Jego własności, Jego działanie. Istnie­ją jednak prawdy, które są dla rozumu niedostępne, jak Trójca św., grzech pierworodny, Wcielenie, stworzenie świata w czasie; są to prawdy wiary, które jedynie objawienie może ludziom udostępnić. To stanowcze rozgraniczenie, dokonane na podstawie ściślejszego pojęcia wiedzy, było nowe; było początkiem krytycznego rozsegregowania prawd ze względu na ich różną naturę, któremu filozofia następnych stuleci tak wiele poświęciła pracy. Scholastycy XII w., jak Anzelm, próbowali jeszcze dowodzić wszystkich prawd objawionych; według Tomasza dowód tajemnic wiary przekracza możliwości rozumu, można jedynie prawd takich bronić i wykazywać niesłuszność zarzutów przeciw nim skie­rowanych.

Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia. Nie może być sprzeczności między objawieniem a rozumem; podwójnej prawdy o tej samej rzeczy, jednej objawionej, a drugiej wyprowadzonej przez rozum (jak uczyli awerroiści), być nie może, boć wszelka prawda, objawiona zarówno jak naturalna, pochodzi z jednego źródła: od Boga. Prawda, jaką Bóg zsyła na drodze łaski, uzupełnia, ale nie zmienia tej, którą udostępnia na drodze przyrodzonej. 8

Teoria "złotego środka"

Arystoteles uważał, że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie żądz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż żądze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silnie zależnej od niego duszy swoje potrzeby.

W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się "złotym środkiem", który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym.

Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą "złotego środka" - nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.

Wg Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć "złoty środek", do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo- tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe!

Teoria państwa

Z etyki z kolei logicznie wynikała już teoria państwa Arystotelesa. W tej dziedzinie Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa ("człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"). Tak samo jak każda forma państwo powinno być więc dobrze dopasowane do społeczeństwa i warunków w którym żyje. Oznaczało to w praktyce, że różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw. Jedne społeczeństwa wymagają monarchii a inne dobrze funkcjonują w warunkach demokracji. Jednak pierwotniejsza od państwa rodzina (wspólnota domowa), z połączenia których powstaje gmina, a dopiero z połączenia gmin - państwo. Arystoteles opowiadał się wbrew Platonowi za poszanowaniem własności prywatnej, ale jednocześnie uważał za usprawiedliwioną instytucję niewolnictwa.

Większość form rządzenia powstaje zwykle na drodze historycznego rozwoju i te naturalne formy są zwykle najlepsze dla danego społeczeństwa. Podobnie najlepiej przystosowanymi do rządzenia ludźmi są ci, którzy w naturalny sposób znaleźli się na stanowiskach (przez wolę wyborców albo z urodzenia) a nie filozofowie-teoretycy. To czy dane państwo jest dobrze czy źle rządzone zależy często nie od formy rządów lecz od jakości przymiotów ludzi u władzy.

Zadaniem filozofa jest więc tylko edukowanie i doradzanie rządzącym oraz proponowanie im dokonywania drobnych, powolnych zmian w strukturze państwa. Dobra edukacja jest bardzo ważna dla osób rządzących, gdyż umożliwia im obiektywną ocenę sytuacji, ale oprócz edukacji formalnej rządzące osoby muszą rozwijać cnoty "złotego środka", a więc silną wolę, odwagę i rozsądek. Cnoty te są często ważniejsze dla rządzących od formalnej wiedzy, którą można na bieżąco uzyskiwać od doradców-filozofów. Sami filozofowie są zwykle niezbyt dobrze przygotowanie do sprawowania władzy, gdyż całe życie koncentrują się na nabywaniu wiedzy i dysputach, a nie na kultywowaniu cnót niezbędnych przy rządzeniu.

Myśl społecznaZdaniem Arystotelesa człowiek jest zwierzęciem politycznym (zoon politikon) - jest stworzony do życia w państwie. Życie społeczne opiera się na najbardziej trwałej strukturze, jaką jest małżeństwo (więź pomiędzy kobietą a mężczyzną). Małżeństwo tworzy rodzinę, która nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb, a zatem łączy się w kolonie rodzin (gminę wiejską), a następnie w polis (państwo), które jest wspólnotą pełną, samowystarczalną. W ten sposób Arystoteles tworzy schemat genezy państwa:

małżeństwo > rodzina > gmina wiejska > polis

Metafizyka Arystotelesa - najważniejsze dzieło Arystotelesa, a właściwie zbiór jego pism egzoterycznych (przeznaczonych na użytek wewnątrzszkolny) ułożony przez Andronikosa z Rodos. Na ich podstawie dokonuje się rekonstrukcji najważniejszych pojęć arystotelizmu.

Składa się z wielu ksiąg, m.in.:

Księga a 

filozofia jako nauka o bycie, najogólniejsza z nauk

Ksiąga gamma 

określenie filozofii, obrona zasady niesprzeczności i wyłączonego środka - filozofia jako najogólniejsza z nauk korzysta z innych, atrybutywnych w stosunku do bytu, dziedzin wiedzy używając ich zdobyczy 4

Etyka - zagadnienie wolnej woli, teodycea i predestynacja

Przyjęcie teorii o ciągłym "podtrzymywaniu" istnienia świata materialnego przez wolę Boga, połączonej z zasadą wszechwiedzy Boga, eliminuje w zasadzie możliwość istnienia wolnej woli. Brak wolnej woli powoduje, że wszelka etyka traci sens. Co więcej, skoro bez woli Boga nawet najmniejszy liść nie może spaść z drzewa, cała odpowiedzialność za dzieje świata spada niejako na Niego, jest On więc odpowiedzialny za całe dobro i zło. Koncepcja braku wolnej woli i przyjęcia, że zło pochodzi od Boga, była w ostrej sprzeczności z teologią chrześcijańską. Aby uniknąć tych konsekwencji swojego systemu, Augustyn stworzył teorię teodycei.

Teoria ta zakłada, że Bóg obdarzył wolną wolą ludzi właśnie po to, aby mogło zaistnieć dobro i etyka. Bóg mógł teoretycznie stworzyć świat bez wolnej woli i zła, ale w takim świecie dobro byłoby bez wartości, gdyż byłoby dostępne automatycznie i przy braku kontrastu ze złem jego wartość nie byłaby w ogóle doceniania. Stąd Bóg uznał, że do pełnej doskonałości jego dzieła potrzebny jest pewien margines zła. To zło nie jest jednak bezpośrednim dziełem Boga, lecz jest wytworem woli człowieka, która poszła na "manowce".

Po to, aby mając wolną wolę postępować dobrze, potrzebna jest jednak łaska Boża. Jest to ta sama łaska, która umożliwia iluminację. Podobnie jak przy iluminacji, Łaska Boża jest zawsze darem Boga. Nie można jej sobie zaskarbić w żaden sposób, czyniąc dobro. Wręcz przeciwnie, to łaska powoduje i umożliwia dobre postępowanie. Z takiego rozumowania już jasno wynikła teoria predestynacji, zakładająca, że ludzie, niezależnie od swoich uczynków, są albo wybrani przez Boga do czynienia źle, albo dobrze i nikt prócz Boga nie może tego zmienić.

Stąd ludzie dzielą się na przeznaczonych do zbawienia i potępienia, jednak część z tych, którzy są przeznaczeni do zbawienia, może odwrócić się od łaski Bożej i również dołączyć do potępionych.

Predestynacja

Predestynacja (łac. przeznaczenie) - teza w której Bóg przeznaczył jednych na zbawienie, a innych na potępienie. Zbawcza wiara i będące jej skutkiem dobre uczynki są wynikiem odwiecznego Bożego postanowienia, a nie wolnej woli człowieka.

Teoria Predestynacji - zakłada że ludzie niezależnie od swych uczynków są albo wybrani przez boga do czynienia żle albo dobrze i nikt prócz boga niemożne tego zmienić, ludzie dzielą się na przeznaczonych do zbawienia i potępienia

7

Aureliusz Augustyn z Hippony, łac. Aurelius Augustinus, w Kościele katolickim znany jako święty Augustyn (urodzony w roku 354 w Tagaście, zmarł 28 sierpnia 430 roku w Hipponie)

Był pierwszym, który zwrócił uwagę na różne właściwości sił wytwarzanych przez magnes i przez potarty bursztyn.

System filozoficzny Augustyna można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznego platonizmu do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej. Próby takiego przystosowania były już przeprowadzane przez wcześniejszych filozofów chrześcijańskich (Orygenes, Pelagian), jednak dopiero Augustyn zdołał przez stworzenie nowych pojęć iluminacji, łaski i teodycei stworzyć w miarę spójny i przekonujący system filozoficzny w tym duchu.

FilozofiaTeocentryczna teoria bytu

Teoria bytu filozofii Augustyna wychodziła z tych samych przesłanek co Platona, jednak z uwzględnieniem Boga rozumianego na sposób chrześcijański i wyciągnięciem głębszych konsekwencji z faktu przyjęcia wieczności i nieskończoności świata idei.

Podobnie jak Platon, Augustyn zakładał istnienie świata idei, który istnieje niezależnie od świata materialnego, jest wieczny, nieskończony i doskonały. Augustyn rozwinął jednak teorię hierarchii idei o ideę Boga. Dla niego podstawową i jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był właśnie Bóg. Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów. Idee te Augustyn rozumiał wciąż po platońsku - tzn. były dla niego realnie istniejącymi obiektami, z którymi można się bezpośrednio stykać.

Zgodnie z teologią chrześcijańską, Bóg jest jednak też bezpośrednim twórcą świata materialnego. Zmusiło to Augustyna do odrzucenia platońskiej teorii emanacji, zakładającej powstanie świata materialnego na skutek niedoskonałego procesu "odbijania się" doskonałych idei w materii. Ze względu na to, że to Bóg stworzył świat materialny, nie może on być zły z natury ani nazbyt niedoskonały.

Teoria emanacji została więc zastąpiona teorią "ciągłego stwarzania" świata materialnego. Wg tej teorii Bóg nie tylko stworzył świat, lecz także ciągle go "napędza". Bez woli Boga nic nie mogłoby istnieć ani chwili i zapadłoby się w nicość. Stąd istnienie świata materialnego jest ciągle odtwarzającym się cudem Bożym. Jak pisał Augustyn - "Bez woli Boga nawet jeden listek nie spada z drzewa".

Dusza w tym systemie jest też rozumiana na sposób platoński, z dokonaniem niezbędnych jednak poprawek wynikających z teologii chrześcijańskiej. Dusza jest zatem boską ideą, stworzoną na wzór samego Boga. Nie jest ona ograniczona w czasie - tj. jest nieśmiertelna, ale jest ograniczona w przestrzeni. Ma ona, podobnie jak to przyjmował Platon, możliwość bezpośredniego kontaktu ze światem idei, gdyż bezpośrednio od niego pochodzi. Wszystkie dusze po zesłaniu na ziemię zostają "odcięte" od tego kontaktu, jednak w odróżnieniu od koncepcji platońskich tylko niektóre mają szansę odnaleźć ten kontakt, przy czym nie zależy to zupełnie od nich, lecz wyłącznie od woli Boga.

Teoria poznania - iluminacja

Teoria poznania Augustyna również powstała na bazie klasycznego platonizmu. Augustyn przyjmował więc całkowitą nieistotność poznania zmysłowego i możliwość bezpośredniego poznania świata idei (i oczywiście Boga), odrzucał jednak pogląd, że można tego dokonać na drodze czysto rozumowej.

Do prawdy, podobnie jak u Platona, można dojść tylko na drodze owego bezpośredniego kontaktu ze światem idei i niepodobna ją osiągnąć na drodze nawet najbardziej wnikliwych studiów rzeczywistości materialnej, ale nie da się też tego osiągnąć na drodze samych studiów filozoficznych, jak chciał tego Platon.

Wg Augustyna, do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany przez niego iluminacją. Studia teoretyczno-filozoficzne mogą przygotowywać człowieka do tego kontaktu, a pobożne życie emocjonalnie go na niego otworzyć, jednak to Bóg w ostatecznej instancji decyduje, czy do niego dojdzie, czy nie. Aktu tego nie można sobie zapewnić dobrymi uczynkami, gdyż choćby nie wiem jak ogromne, zawsze będą one znikome w obliczu nieskończoności Boga. Akt ten jest zatem zawsze łaską daną człowiekowi - rodzajem darowizny, czy długu, który później trzeba "spłacać" przez pobożne życie. Akt ten jest całkowicie nieprzewidywalny - może on ominąć najbardziej pobożnie żyjącego człowieka, jak i "spaść" nagle na skończonego grzesznika.

6

Empiryzm - filozofia zakładająca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.

Empiryzm stoi w ostrej sprzeczności z racjonalizmem filozoficznym, który zakłada, że źródłem poznania są właśnie idee, zaś bodźce zmysłowe mają znaczenie drugorzędne.

Pierwszym filozofem, który krytykował takie poznanie był Heraklit - "Złymi świadkami są oczy i uszy ludziom, którzy noszą duszę barbarzyńców". Współczesna koncepcja empiryzmu została wysunięta przez Rogera Bacona a następnie rozwinięta i doprowadzona do paradoksalnych konsekwencji przez Johna Locka, George'a Berkeley'a oraz Davida Huma.

Empiryzm ma dwa rodzaje: metodologiczny (całe życie człowieka jest oparte na doświadczeniu pośrednim lub bezpośrednim) i genetyczny (człowiek rodzi się pusty i czysty jak tablica - tabula rasa, dopiero w miarę dorastania i dojrzewania tablica zapisuje się i wypełnia doświadczeniami człowieka).

Z nurtu "czystego" empiryzmu wykształciło się szereg innych prądów filozoficznych: kantyzm, pozytywizm, pozytywizm logiczny oraz fenomenologia..

5

CO SYMBOLIZUJE JASKINIA W FILOZOFII PLATONA:

Rzeczy są w stosunku do bytu tylko tym, czym w stosunku do nich samych są cienie lub odzwierciedlenia na wodzie, są jedynie przelotnymi zjawami. Jesteśmy w słynnej paraboli podobnych do jeńców uwięzionych w jaskini i zwróconych twarzami do jej wnętrza, którzy z tego co się dzieje na zewnątrz jaskini, mogą widzieć tylko cienie

NA CZYM POLEGAŁ I CO OZNACZA AGNOSTYCYZM KANTA?

Agnostycyzm Kant nazywał „krytyką rozumu". Ponieważ ogranicza rozum, odmawia mu zdolności poznania istoty rzeczy i poznania dlań tylko zdolności poznania zjawisk. Sadził on, iż takie ograniczenie zdolności poznawczych rozumu jest niezbędne dla rozwoju nauki, gdyż tracą w ten sposób uzasadnienie wszelkiego rodzaju logiczne „dowody" istnienia Boga, świata nadprzyrodzonego. Negowanie poznawania świata i rządzącego nim praw.

CZY JEST MOŻLIWY I W JAKI SPOSÓB DOSTĘP DO „RZECZY W SOBIE" WG. KANTA?

Kaniowska teoria niepoznawalności „rzeczy samych sobie" ma charakter idealistyczny, że „rzeczy same w sobie" okazują się w ostatecznym wyniku rzeczami niepoznawalnymi. Rzeczami oderwanymi od świata, rzeczy materialnych istniejących poza czasem i przestrzenią. Natomiast obiektywnie istniejące związki i stosunki rozpatrywane, są przez Kanta jako twory subiektywne istniejące dzięki świadomości. Do czego formy te nie dadzą się zastosować nie możemy mieć w ogóle żadnej rzeczy „rzeczy samej w sobie" są niepoznawalne. Niepoznawalność ta wg. Kanta jest niepoznawalnością natury zasadniczej.

SCHARAKTERYZUJ SYSTEM MORALNOŚCI KANTA

Prawo moralne rozumiał Kant jako bezwarunkowy nakaz, czyli jako „imperatyw kategoryczny". Prawo to postuluje, aby każda jednostka postępowała tak, by zasada jej indywidualnego postępowania mogła stać się zasadą postępowania wszystkich. Czyn będzie moralny w wypadku, jeżeli dokonany zostanie ze względu na szacunek należny prawu moralnemu. Niemoralność opiera się na religii, lecz religia na moralności.

CO OZNACZA POJĘCIE SUBSTANCJA I CO TO JEST SUBSTANCJE WG. ARYSTOTELESA?

Arystoteles żywił przekonanie, że bytem samoistnym, czyli „substancją" są jedynie konkretne rzeczy. Byt można rozważać w różny sposób, jako zespół rzeczy, ale także jako zespół jakości lub stosunków różnego rodzaju. Jednak z tych kategorii jedna tylko „rzecz" jest substancją natomiast jakości i stosunki mogą istnieć tylko w związku z rzeczami ich „przypadłości" wynikało z dokładniejszego określenia zdanie „pierwszej filozofii" ma badać byt samoistny, a wiec realne rzeczy, ma ustalać ich powszechne własności i składniki.

CO OZNACZA TEZA KANTA „WŁADZA ZACZYNA SIĘ WRAZ Z DOŚWIADCZENIEM, ALE NIE CAŁA POCHODZI Z DOŚWIADCZENIA"?

Zdaniem Kanta wiedza znajduje zawsze uraz w postaci sądów, w których pomyślany zostaje pewien stosunek, czyli związek zachodzący między dwoma pojęciami podmiotem i orzeczeniem sądu. Sądy syntetyczne, w których związek miedzy orzeczeniem a podmiotem nie może mieć rzekomo oparcia w doświadczeniu. Związek ten pomyślany zostaje jako związek poprzedzający doświadczenie i nie zależy od niego. Wszystko to, co się zdarza ma przyczynę. Sad ten nie może opierać się na doświadczeniu. Jest mowa o wszystkim, co się zdarza, z doświadczenia natomiast może być nam znana jedynie część tego, co się zdarza.

WYMIEŃ FILOZOFÓW STAROŻYTNYCH:

Tales, Heraklit, Parmenides, Anaksagoras, Demokryt, Sokrates, Platon, Arystoteles, Św. Augustyn.

WYMIEŃ FILOZOFÓW NOWOŻYTNYCH:

Kartezjusz, Spinoza, Leibnis, Locke, Berkeley, Hume, Kant, Schopenhauer, Hegel początek XIX wieku, XIX wiek po 1830 - 1860 Ćomte, 1880 - 1900 Nietzsche

CZYM JEST ABSOLUT ARYSTOTELESA?

Absolut wg Arystotelesa to był- absolutny. Działa jak magnez poruszając świat. Jest jednoskładnikowy, czysta forma, nie posiada materii. Absolut jest rozumnością, jest myślą nie związana z żadnym składnikiem materialnym. Absolut myśli. Myśli o samym sobie, gdyż jest najdoskonalszy w świecie. Jest myślą myślącą sama w sobie. Stanowi impuls dla ruchu w świecie. Absolut wg Arystotelesa jest doskonały, który sam będąc nieruchomy porusza świat, to nic innego jak to, co wszyscy nazywają Bogiem.

10

10

Na tej podstawie powstała prosta koncepcja rozgraniczenia filozofii i teologii, na jaką się dawniejsza scholastyka pomimo różnych usiłowań nie zdobyła. Teologia buduje na podstawie objawienia, filozofia wyłącznie na zasadach rozumu. Nawet gdy traktują o tych samych prawdach, każda traktuje inaczej. Filozofia, jeśli służy teologii, to jedynie w tym sensie, że przygotowuje do wiary (praeambula fidei), i że jej broni. Rozdział ten obu dyscyplin został odtąd na ogół przyjęty w scholastyce; kompetencje zostały rozdzie­lone i w 1272 r. paryski wydział filozoficzny (artystów) zabronił członkom swym zabierać głos w sprawach teologicznych

Tomizm - utworzony przez św. Tomasza z Akwinu system filozoficzny, będący kontynuacją filozofii Arystotelesa. Cechy charakterystyczne tomizmu to:

• punktem wyjścia jest pierwotne, przednaukowe poznanie bytu - poznanie potoczne. Byt istnieje niezależnie od tego czy został poznany, jego strukturę stanowią: akt istnienia, forma i materia

• podstawowe pojęcia to akt (urzeczywistnienie) i możność (potencjalność) oraz istota i przypadłość. Ruch w tomistycznym ujęciu znaczy przede wszystkim przechodzenie ze stanu możności, do urzeczywistnienia i na odwrót (przemijanie).

• prawda, dobro i piękno to powszechne atrybuty bytu. Zło jest brakiem dobra i nie ma swej substancji. Każdy byt w sposób naturalny dąży pełnego urzeczywistnienia swej natury (swej doskonałości).

• dusza ludzka jest rozumną, jednostkową formą człowieka. Połączenie duszy i ciała jest celowe, bo dusza może poznawać świat tylko poprzez zmysły ciała. Istnieją formy rozumne pozbawione ciała (aniołowie), poznające rzeczywistość bez pośrednictwa zmysłów.

• człowiek posiada władze poznawcze i pożądawcze. Władze poznawcze to zależne od ciała zmysły oraz niezależny od ciała intelekt; władze pożądawcze to zależne od ciała emocje i uczucia oraz niezależna od ciała wola. Tomizm zakłada pierwszeństwo władz poznawczych nad pożądawczymi.

• przeznaczeniem człowieka jest poznanie najwyższego dobra - oglądanie Boga dzięki "światłu chwały" (lumen gloriae)

9

JAK JEST MOŻLIWA MATEMATYKA JEŚLI WSZYSTKO Z DOŚWIADCZENIA JEST MOŻLIWE?

Matematyk nie musi robić żadnych doświadczeń. Przestrzeń ta podstawia dla całej geometrii, czas daje podstawy dla drugiej połówki matematyka (algebra). Czas to jest ciąg. Matematyka jest możliwa bo opiera się na czasie i nie potrzebuje żadnego doświadczenia.

CZY JEST MOŻLIWA METAFIZYKA?

Metafizyka jest to coś co uznaje o sobie że daje nam wiedzę o świecie. Teoretycznie nie jest możliwa każda wiedza zaczyna się z doświadczenia, a tu brak danych doświadczalnych.

NA CZYM POLEGA REWOLUCJA Kopernikowska(KARTEZIUSZ)?

JEST TO ODWRÓCENIE SPOSOBU MYŚLENIA. Rozum wyprzedza doświadczenia stawiając pytania i skłaniając przyrodę aby na nie odpowiedziała i to co na drodze teoretycznej nie jest możliwe można w pewien sposób uzasadnić. Jest to kwestia wiary.

SCHARAKTERYZUJ SYSTEM TOŻSAMOŚCI KANTA?

Jest typowym przedstawicielem oświecenia. Uważał, że nauka rozwiąże wszelkie problemy. Oświecenie to rozum, narzędzie uszczęśliwia człowieka. Myśl swojego systemu powziął dopiero w wieku starszym, chciał bardzo szybko napisać swoje myśli ale jest pewna niejasność dlatego, ze pisał szybko, mówi się że jest to filozofia krytyczna. Zasadniczo trzeba liczyć się z empirią czyli doświadczeniem

12

CZYM SĄ IDEE WEDŁUG PLATONA?

Platon stworzył pewien system idealistyczny. Zajmował się nie tylko człowiekiem. Zajmował się wszystkim. Łagodzi dychotoniczny podział bytu i niebytu. Według niego nie ma dwóch rodzajów bytu, lecz jest tylko jeden, mianowicie idee. Waśnie bytem są wieczne i niezniszczalne idee. Jedynie idee istnieją, a o rzeczach można powiedzieć tylko że - starają się. (nie skończone)

CO OZNACZA POJĘCIE ARCHE?

Arche oznacza woda według Talesa wszystko pochodzi z wody, czyli ARCHE(W) wspólna natura całego świata.

Anaksymander natomiast uważał, że ARCHE nie jest wodą, że nie jest to pierwotny składnik rzeczywistości. Nazwał ARCHE apeironem. Anaksymenes za pierwotną substancją świata ARCHE uważał powietrze.

Więc pojęcie ARCHE jest to praelement z którego rozwinęła się przyroda; element rozpoczynający serię rzeczy, zjawisk. Czyli element pierwotny, początkowy.

Pitagorejczycy natomiast, za najważniejszą rzeczywistość uważali liczby - czyli ARCHE wg nich to liczby.

CO WYSTĘPUJE W ROLI ARCHE U JOŃSKICH FILOZOFÓW PRZYRODY?

Tales - woda, Anaksymander - APEIRON (element twórcy (jest to coś nie mające granic, nie określone))

Anaksymenes - powietrze, Heraklit - ogień, Pitagorejczycy - liczby

OBJAŚND ZASADĘ „COGITO ERGO SUM"?

Cogito - myślenie

Ergo - więc (tu zawierają się wszystkie idee logiki)

Sum - sfera analiz antropologii

Myślę, więc jestem

Jeżeli jest myśl to musi też być ktoś, kto myśli.

A czym jestem? Istotą, która myśli.

Teoria Kartezjusza. Jest to jego myślące JA, nie można wątpić w możliwość tego zdania.

JAKIE TYPY DUALIZMU WYSTĘPOWAŁY W FILOZOFII GRECKIEJ U PLATONA?

dualizm tworzy świat na dwie części

świat doskonały

świat idealny dualizm epistemologiczny (episte - świat stały np.: matematyka, doksa - wiedza - prawdopodobna, przypuszczalna)

dualizm ontologiczny (onto - byt - dwoistość- 2 światy)

dualizm (antropologiczny - znajduje się na poziomie człowiek składa się z 2 elementów -duszy i cielesnego elementu.

dualizm człowieka - przekazywał wiedzę, że przedstawia mit upadku, dusza została wtrącona w ciało, jest to jakby kara wyzwala się i po jakimś czasie wraca do świata idealnego

WYMNIEŃ JOŃSKICH FILOZOFÓW PRZYRODY:

Anaksymande (tales)

Anaksymenes

W JAKI SPOSÓB KANT UZASADNIŁ ISTNIENIE BOGA I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA?

Istnienie Boga:

Postułatywizm Kanta - wprost wszystkiego nie wyjaśnimy ale trzeba postulować

W każdym z nas brakuje takiego ideału, żeby być takim ideałem musiał by żyć w nieskończoności.

Musi być- czas na przygotowanie. Jednak istnieje ten absolut, idea sprawiedliwości
może być- tylko przez absolut nam uzasadnia.

Wolność człowieka:

Moralność mówi o wolności. Wolność jest wymagana aby istniała moralność aby miała sens. To jest droga uzasadnienia że jest wolność. U Platona były 2 światy u Kanta też są dwa światy w tych światach jest miejsce na wolność które jest założeniem sprzecznym z postulatu. Absurdem jest dowodzenie, ze wolność istnieje. Wolność jest przeciwieństwem konieczności.

JAK JEST MOŻLIWE NAUKOWE PRZYRODOZNAWSTWO WG KANTA (FIZYKA)?

Przyrodoznawstwo wg Kanta jest to fizyka ona jest ale trudność polega na tym że rodzi siebie A opiera się na doświadczeniach. Fizyka przynosi nam wiedzę o świecie. Wiedza jest porządkowana przez ludzki umysł, a od strony zrozumienia świata włącza się rozum.

11

Filozofia oznacza dosłownie "umiłowanie mądrości". Określenie to i jego znaczenie pochodzi prawdopodobnie od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e., obecnie termin jest używany w różnych znaczeniach. Treść rozważań filozoficznych ulegała historycznym zmianom i jest uzależniona od przyjętej koncepcji filozofii.

Dyscypliny filozoficzne:

1. historia filozofii - poznawanie poglądów wybitnych ludzi

2. logika - sztuka poprawnego myślenia

3. metafizyka - wyjaśnia całą rzeczywistość przez podanie zasad podstawowych

4. etyka - filozofia moralności

5. teoria poznania - szukanie prawdy

6. antropologia filozoficzna - kim jest człowiek

7. filozofia społeczna

Filozofia starozytna	Tales 624 - 547 p. n. e. Anaksymander 610 - 546 … Anyksymenes 585 - 525 Heraklit 540 - 460 Demokryt 460 - 370 Sokrates 469 - 399 Platon 428 - 348 Arystoteles 384 - 322 p . n. e. Sw Augustyn 354 - 430 n. e
Filozofia średniowieczna	Sw Tomasz 1225 - 1274 Dunst 1270 - 1308 Eckhart 1260 - 1327
Filozofia nowozytna	Kartezjusz 1576 - 1650 Spinoza 1632 - 1677 Pascal 1623 - 1662 Locke 1632 - 1704 Hume 1711 - 1776 Kant 1724 - 1804 Hegel 1770 - 1831 Schopenhauer 1788 - 1860 Nietzsche 1844 - 1900

13

Kartezjusz 1576 - 1650 - Filozof w celu dotarcia podstawowych kwestii o świecie posługiwał się metodą „wiedza jest wartościowa wtedy, gdy jest osiągnięta w sposób metodyczny”

Sceptycyzm metodyczny - wątpienie nie jest celem, jest metoda, środkiem dojścia do celu, a celem jest pewność. Stosuje on wątpienie aby osiągnąć pewność.

Punkty podparcia sceptycyzmu:

1. Zakwestionowanie maksymalne, nic nie jest pewne, poddawanie w wątpliwość wszystkiego, kwestionowanie teorii oczywistych (teoria kopernikowska). Nie można kwestionować że jest myśl jak jest myśl to musi być coś co myśli, istnieje rzecz myśląca „cogito ergo sum

Cogito - myślenie Ergo - więc (tu zawierają się wszystkie idee logiki) Sum - sfera analiz antropologii

Myślę, więc jestem. Jeżeli jest myśl to musi też być ktoś, kto myśli. A czym jestem? Istotą, która myśli.

Teoria Kartezjusza. Jest to jego myślące JA, nie można wątpić w możliwość tego zdania.

2. skoro istnieje ja który myśl, to pojawia się myśl o bogu ( absolucie), idea boga jest czymś subiektywnym, oznacza myśl, myśl o bogu, obejmuje myśl o istocie doskonałej, boga nie można wymyślić - nie ma skutku bez przyczyny, nie możemy być wytworem myśli o bogu, przerasta nas nieskończenie. Sam Absolut może być przyczyną pojawiania się myśli

3. Bóg jest istotą doskonałą i prawdomówną, wszystkie istnienia można sprowadzić do wspólnego mianownika ( dł. Szer. Wys.). Świat składa się z rzeczy rozciągłych - zajmuje miejsce w przestrzeni

Dualizm kartezjański - składa się z dwóch bytów rzeczy a rzeczy myślących (umysłów, duszy) i rzeczy rozciągłych ( ożywione i nieożywione). Dualizm człowieka to dwa w jednym - umysł (doza rzecz myśląca) plus ciało (rzecz rozciągła)

PASCAL 1623 - 1662 - filozof zajmował się prawdami egzystencjalnymi, sensem życia, był irracjonalista - uważał że rozum może odkryć część prawdy o rzeczywistości, a cześć prawdy poza zakresem możliwości rozumu. Możliwości rozumu wąsko pojętego nie jesteśmy w stanie uchwycić, istnieje szerszy porządek a) porządek rozumu (naukowego-sens wąski) b) porządek serca (intuicja, inteligencja emocjonalna. Największe prawdy o świecie wychwytuje intuicja)

Paradoks - „człowiek to trzcina myśląca”. Człowiek jest najsłabszy w przyrodzie ale myślący - ma świadomość. Ginąc przerasta cały świat, zaś jego świadomość góruje nad światem

Zakład Pascala niedowidzi istnienia boga, dowodzenie jest bezsensem, można w sposób zasadny uzasadnić istnienie boga, zakładając się że jest albo że go nie ma ze względu na konsekwencje życia. Stawką w tej grze jest nasze życie. Nie wiemy czy jest bóg, żyjemy w świecie jak by bóg był, jest to jedyny racjonalny wybór.

• Ma świadomość iż jak myśli tak żyje

• Ma świadomość iż jak żyje tak myśli

KANT 1724 - 1804 uważał że nie można zrezygnować z nauki prawdy o świecie które są prawdziwe, jedyne co widzimy to widzimy zjawiska powtarzalności (dzień-noc) (zima-wiosna)

Rewolucja Kopernikańska Kanta - rozwiązywanie sprzeczności miedzy koniecznością prawd nauki i brakiem konieczności w doświadczeniu. Człowiek (umysł ludzki) wyznacza warunki światu.

Świat zależny jest od człowieka, my nakładamy na świat kolory, kształty, sam w sobie jest niedopoznania, widzimy jak on nam się przedstawia. Świat sam w sobie jest wielką niewiadomą poznajemy świat zmysłowo i myślimy o nim. Poznanie naukowe ogranicza się do powierzchni świata. Kant uzasadnił tezy metafizyczne na drodze praktycznej - moralność postępowania ludzkiego

Tezy metafizyczne wg Kanta

• Istnienie wolności Istnienie boga Nieśmiertelność ludzkiej duszy

Postulaty rozumu praktycznego

• Jeśli się ze mną zgodzicie że istnieje moralność, czyli dobro i zło, to musicie przyjąć że istnieje wolność

• Jeśli czujemy że jesteśmy w nieskończony sposób oddaleni od ideału, i zarazem jest w nas pragnienie doskonałości tzn. nieskończenie długiego czasu żeby zrealizować naturalne wrodzone pragnienia

• Można z jednej strony ustawić według powodzenia lub uczciwości. Na świecie nie ma, niebyło i nie będzie sprawiedliwości uczciwej. To musi istnieć siła która dwa szeregi zrówna-sprawiedliwość .jeśli ma być sprawiedliwość musi istnieć bóg - sąd

14

1 Jońcy filozofowie przyrody?

-Tales z Miletu,-Heraklit z Efezu, -Anaksymenes z Miletu

2.Filozofia średniowieczna filozofia nowożytna?

Średniowieczana-filozofia była uprawiana przez osoby duchowe -uznaje pewne autorytety, skupia się wokółnich, porusza się problemy związane z Bogiem, doktryną wiary, średniowiecze to porządkowanie rozumu wierze, -istniał podział na przedmioty żywe i martwe, świadomość była traktowana jako jeden z obyczajów życia, -dusze posiadała każda istota żywa.

Nowożytna: -dusze posiadała tylko istota świadoma, -filozofia j była uprawiania przez osoby świeckie, -panowała tendencja do twórczości i odkrywości, -zmiana obszaru zainteresowania (naturalizacje filozofii), rodzi się empiryzm, czyli poznanie przez doświadczenie, i racjonalizm, -istniał podział na istoty świadome i nieświadome

3.Agnostycyzm -na czym polegał?

To specyficzny kierunek negujący lub ograniczający możliwości poznania rzeczywistości, zwłaszcza zachodzących w niej związków przyczynowych, prawidłowości i praw jej rozwoju. Agnostycyzm głosili m. in. filozof niemiecki Immanuel Kant i filozof angielski David Hume.

4.Co oznacza stwierdzenie Megla „to co realne jest rozumne a to co rozumne jest realne" ?Hegel był skrajnym racjonalistą, mówił: co jest rzeczywiste jest racjonalne, zaś to co racjonalne jest rzeczywiste. Jeśli rozumne to rzeczywiste. Przez myślenie dialektyczne można dostrzec do rzeczywistości. Rozum pokrywa się ze światem czyli myślą, myśleniem o świecie, świat to myśl, duch, myśl ma charakter historyczny, statyczny, świat się rozwija. Hegel podszedł do rozumu w sposób historyczny. Ważne jest decydowanie się na człowieka na śmierć przez poświęcenie dla państwa.

5.Dlaczego pesymizm cechuje filozofie Schopenhauera ? Uważał, że życie jest pasmem cierpień, człowiek dąży do szczęścia i nigdy go nie osiąga spotykają go tylko rozczarowania. Dostrzega w świecie zło cierpienie, źródłem tego zła jest podporządkowanie się woli życia, która nigdy nie może zostać zaspokojona.

6.Typy dualizmn ( dwoistości) u platona? *dualizm kosmologiczny: W ty typie występują dwa rodzaje wizji świata; -świat cieni -złud-świat Heraklita(wew. Jaskini) -świat idei -logika, konieczność rzeczywista (rzeczywi. na ziemi) -strefa pośrednia -między tymi dwoma światami jest świat matematy.(jest jakby na środku) *dualizm antropologiczny, -duch, -ciało-to grób, więzienie, wg. Platona Dusza zaś dąży do wyzwolenia się z ciała.

7.Relacja między filozofia a teologią w Średniowiecza? Samo słowo „teologia" oznacza naukę o Bogu. W końcu XII w. relacje teologii z filozofią zaczęły się rozluźniać. Na miejsce dotychczasowych zamierzeń filozofii przychodzi filozofia która dąży do krytyki dotychczasowych poglądów. Zaczyna dominować krytycyzm. Filozofia ogranicza się do analizy pojęć, o problemach kosmologicznych, etycznych. O filozofii mówiono jako o służebnicy teologii i traktowano ją jako sposób badania ( metoda), zaś jako przedmiot badania dostarczała wiara ( objawienie).

8. Czy jest możliwy dostęp do „rzeczy w sobie" wg Kanta? Istnieje świat rzeczy w sobie. Faktem jest istnienie moralności. Postulatem jest, że ten który zgadza się na istnienie moralności musi być wolny. Człowiek sam w sobie może być byłem moralnym tzn. że jest bytem wolnym. Nie istnieje zbieżność miedzy cnotą a szczęściem. Ciąg życia moralnego i ciąg życia szczęśliwego zejdą się ze sobą. Kant głosił, że poznanie możliwe jest dlatego, źe umysł ludzki narzuca niepoznawalnym rzeczom samym w sobie formy i kategorie.

9 Jaką zmianę wg Hegla wprowadził Marks? Wg Hegla filozofia jest świadomością ludzką a Marks misje filozofii widział w postaci zbawienia świata.

10.Woda czym jest wg Schopenhauera? Każda woda rodzi się z cierpienia. Istota świata nie jest rozum, to wola życia. Wola życia jest ślepym pędem, ta wola nigdy nie może osiągnąć stanu zaspokojenia. Każdy człowiek jest jedynie przejawem woli. Wola jest bez kresu, ogarnia nas nuda, człowiek jest zaprzeczeniem Boga, omija cierpienie.

1l.Co to jest ARCHE? Arche czyli początek np. u Talesa źródłem początku była woda, Heraklit twierdził, że to ogień, natomiast Anaksymenes, że źródłem początku było powietrze.

12.co występuje jako arche u jońskkh filozofów? U talesa =arche, to woda, U Anaksymenesa =arche, to powietrze, U Heraklita =arche, to ogień.

13.Co jest substancją wg Arystotelesa? S-cja -czyli BYT najbardziej prawdziwy, to co naprawdę istnieje. Pewne pojęcia prawdy: -materia, -świat idealny, -świat =zbiór konkretnych rzeczy np. krzesło Arystoteles żywił przekonanie, że bytem samoistnym czyli „s-cją" są jedynie konkretne rzeczy

14.Co symbolizuje jaskinia w filozofii Platona? Jaskinia symbolizuje świat nierzeczywisty, świat nieprawdziwy, świat „cieni". Jedynie prawdziwy i rzeczywisty świat to świat niezmiennych idei.

15.Zasada „cogito ergo sum" co znaczy i kto ją wypowiedział? W dosłownym znaczeniu oznacza „myślę więc jestem". To prosty zwrot, który wystarczy aby dokonać przewrotu. Kartezjusz, który wypowiedział te słowa, wskazał że fundamentu wiedzy szukać należy w człowieku, w jego świadomym duchu a nie w materii, świecie zewn.. Dzięki tej zasadzie zdołał udowodnić, że on sam istnieje, że Bóg istnieje, że cały świat zewn. Istnieje.

I6.C0 było źródłem wiedzy o świecie wg Lockea i empiryzmu?. Źródłem wiedzy o świecie wg empiryzmu było poznanie poprzez doświadczenie. Teoria Lockea była opisowa, miała charakter psychologiczny. Locke interesował się psychoło. Zagadnieniem jak wiedza zbiera się w naszej świadomości. Dla niego podstawą były takie fekty jak „czuje ciepło" lub „widzę barwę". Wg Lockea doświadczenie nabywamy na dwóch drogach: doświadczając rzeczy zewn. I samego siebie. Doświadczenie posługuje się zmysłami. Starożytność na ogół łączy te dwie rzeczy -doświad. J poznanie zmysłowe. Jej genetyczny empiryzm to po prostu sensualizm.

17.System moralności wg Kanta? Faktem dla Kanta jest istnienie moralności. Ten, który zgadza się na istnienie moralności musi być wolny. Człowiek sam w sobie może być bytem moralnym, tzn. że jest bytem wolnym. Kant uważał, że sferą moralności jest postępowanie właściwe. Przez obserwacje zewn Zachowania się nie możemy rozróżnić kiedy człowiek postępuje moralnie, kiedy nie ma na względzie swojego szczęścia.

18.Na czym polegała krytyka chrześcijaństwa i demokracji Nietschego? Przez całe swoje życie walczył z chrzęści. 1 demokr. Twierdził, że wszyscy z natury rodzą się równymi i wolnymi. Nie zgadzał się z społeczeń. wychowywa. w formie duchowej, chrzęści. Nie zgadzał się również ze zbiorowym przestrzeganiem przykazań wykutych przez Mojżesza. Każdy ma swoje normy i zasady. Przestrzeganie przykazań oznacza, że jest się człowiekiem moralnym. Istniała również moralność niewolników i pana -nadczłowieka

19.Filozofowie nowożytni? Kartezjusz, Spinoza, Leibnitz, Locke, Berkeley, Hume, Kant, Schopenhauer, Hegel, Comte, Nietzsche

20.Co to są idee wg Platona? Idea jest bytem. Idee stanowią odrębny świat. Ustrój ich świata jest hierarchiczny, od niższych do coraz ogólniejszych i wyższych aż do najwyższych. Uważał że idea to forma zewn.

21. Czym różni sie wola u Schopenhanera a Nietschego? U Schopen. Każda wola rodzi się z cierpienia. Rozumuje to tak :zwierze chce jeść, ponieważ jest głodne, chce pić, ponieważjest spragnione. Natomiast człowiek najbardziej cierpi na tym świecie, ponieważ ma najwyższe potrzeby i sprowadza się do drogi ascezy. U Nietschego wola jest istotą rzeczywistości ale pesymizm zostaje. Silny charakter, dobra i silna wola jest moralnością, wola jest substancją świata jest moralnością

22JakNietsche pojmował „nadcztowieka"? Racjonalne jest stworzenie takich warunków życia w których chcielibyśmy żyć wiecznie. Może tego dokonać tylko człowiek wysokowartościowy, „nadczłowiek", a wytworzenie takiego typu i to trwałego jest zadaniem ludzkości. Jest to jednostka niezwykle energiczna i wytrzymała.

23.Filozofowie starożytni? Tales z miletu, Anaksymenes z Miletu, Heraklit, Parmenides z Elei, Sokrates, Platon, Arystoteles, Pitagoras z Samos, Zenon z Elei

24.Absolnt wg Arystotelesa? Istnienie absolutu Arystoteles wiąże bezpośrednio z istnieniem świata. Wg niego świat zmierza ku absolutowi (ku pewnemu celu). Jeśli istnieje świat to istnieje również absolut, czyli to co istnieje samo przez się, a nie dzięki jakiejś przyczynie.

25. Teza Kanta „wiedza zaczyna się wraz doświadczeniem"? Próba połączenia fizyki Newtona i empiryzmu. Empiryści -nie ma żadnych powodów aby wierzyć w to co jest wiarygodne, prawa fizyki-prawami całego świata. Kant stwierdza że nasze doświadczenia podlegają prawom. Postrzegamy że w świecie występuje przyczynowość. Żeby poznać rzeczywistość musi być doświadczenie.

26.Źródła filozofii? -zaciekawienie wywołane nie tym co ukryte, tajemnicze lecz co jest na powierzchni np. zjawisko pamięci, ruchu. -sprzeczności dostrzegane w myśleniu o świecie (paradoksy) -nie wiadomo w jasny sposób co mamy na myśli - czyli wyjaśnienia. Filozofia rodzi się z zaciekawienia (aspekt poznawczy)

27.Przedmiot filozofii? -interesuje się wszystkim, przedmiotem jest świat zjawisk(przyroda, natura) Sokrates i Tales zajmowali się otaczającym ich światem. -Bóg i dusza to też przedmioty filozofii, -postępowanie człowieka -normy moralne (dobro i zło), za ojca uchodzi Sokrates -świat rzeczywisty i świat zjawisk. Zdaniem Platona najważniejsze są sprawy ostateczne. Arystoteles twierdził że najważniejsze to to co istnieje ( czyli byt-czyli być). Jeśli filozofia buduje pogląd na świat to znaczy to że zajmuje się światem.

28.Metody filozofii? Nie ma jednej specyficznej metody. Filozofowie posługiwali się różnymi metodami w zależności od podmiotu filozofowania, ♦metodę dialektyczną stosował Platon, pisał w formie dialogu ♦metoda eksperymentalna ♦metoda intuicji, czyli przeczuwania ♦metoda sprowadzenia do niedorzeczności ♦metoda racjonalnej dyskusji( wsparta analiza logiczną, historyczną, która prowadzi do uzyskania odpowiedzi na pytania)

29.Cele filozofii?* filozofia uczy ludzi jak osiągnąć spokój duszy(rozważania nad śmiercią) ♦uczy budować system zjawisk i poglądy na pojmowanie świata ♦ogólne cechy procedury precyzowania pojęć

3O.Sryle filozofowania? ♦rzeczywistość na podstawie badań *jako oświecenie umysłu ludzkiego. -Filozofia wyodrębniła się od myślenia przednaukowego. Stara się obrazować w sposób racjonalny, rzeczywisty, wyjaśnienie rzeczywistości

31 .Pojęcia.

Poznanie pośrednie -(dianoiia) to poznanie matematyczne. Ideał poznania to zrozumienie rzeczywistości jak najprościej.

Poznanie czysto umysłowe- (noessis) czysto dialektyczna wiedza o ideale. Ideał sprawiedliwości, wolności, dobra, dobro to idea najwyższa

Intelektualne poznanie jest zarówno postępowanie które jest dyskusyjne i intuicyjne, ujmuje czyste idee

Dialektyka -jest procesem postępowania. Dialektyka jest najpierw dialektyka wstępującą, uwalnia się od zmysłów i wznosi się do idei, a następnie poprzez idee dochodzi do jednej idei.

Szkoła eleatów-to co którzy bronili Parmenidesa np. Zenon z Elei

---