Agata Minta

Program zajęć korekcyjno-kompensacyjnych

dla klas I-III szkoły podstawowej

Krotoszyn 2007

Spis treści

Wstęp………………………………………………………………………………………	3
Wizja, misja i cele………………………………………………………………………….	3
Metody i środki pracy………………………………………………………………………	4
Formy realizacji i kryteria sukcesu…………………………………………………………	5
Zasady terapii………………………………………………………………………………	5
Zasady przestrzegane na zajęciach…………………………………………………………	6
Uczestnicy zajęć……………………………………………………………………………	7
Postępowanie z dzieckiem leworęcznym……………………………………......................	7
Organizacja i planowanie zajęć…………………………………………………………….	9
Współpraca z rodzicami……………………………………………………………………	10
Ćwiczenia rozwijające ogólne sprawności manualne i ruchowe…………………………..	11
Ćwiczenia funkcji wzrokowej na materiale konkretnym i abstrakcyjnym………………...	14
Ćwiczenia funkcji słuchowej……………………………………………………………….	18
Doskonalenie funkcji wzrokowej, słuchowej i kinestetyczni - ruchowej podczas pisania..	21
Ćwiczenia usprawniające funkcje językowe……………………………………………….	24
Programy relaksacji………………………………………………………………………..	25
Programy komputerowe wspomagające terapię……………………………………………	27
Praca nad specyficznymi trudnościami matematycznymi………………………………….	35
Przewidywane osiągnięci i ewaluacja……………………………………………………...	35
Załączniki: arkusze obserwacji, konspekty, karta pracy, bajki relaksacyjne………………	38
Bibliografia…………………………………………………………………………………	55

Wstęp

Dzieci biorące udział w zajęciach korekcyjno - kompensacyjnych mają kłopoty w nauce szkolnej. Kłopoty te są dwojakiego rodzaju: wynikające z deficytów rozwojowych oraz z braku pomocy ze strony rodziny w pokonywaniu trudności szkolnych. Brak pomocy może być spowodowany: brakiem czasu opiekunów, chęci lub umiejętności pomocy dziecku. W przypadku wystąpienia jakiegokolwiek problemu dziecko często jest pozostawione samo sobie. Gdy pojawiają się trudności i nie otrzymuje ono pomocy, wraz z upływem czasu i niemożliwością pokonania nawarstwiających się problemów ma coraz większe braki i nie osiąga sukcesów. Co za tym idzie pozo­staje bierne i nie podejmuje prób przezwyciężenia kłopotów. Dlatego też zajęcia korekcyjno - kompensacyjne mają pomóc dziecku przezwyciężyć elementarne trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania. Spowodowane są one przede wszystkim bra­kami w rozwoju funkcji percepcyjno - motorycznych.

Celem zajęć korekcyjno - kompensacyjnych w klasach I - III jest pomoc dzieciom z trudnościami i nie­powodzeniami w nauce szkolnej. Dlatego też należy oddziaływać za pomocą środków dydaktycznych, pedagogicznych i wychowawczych w celu eliminowania niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji. Oprócz tradycyjnych środków dydaktycznych na szczególną uwagę zasługuje komputer. Gry multimedialne ze swojej natury wymuszają nauczanie polisensoryczne. Już sama konieczność użycia myszki rozwija koordynację wzrokowo - ruchową.

Wizja

W wyniku realizowania programu dziecko powinno umieć poradzić sobie podczas wykonywania zajęć szkolnych zgodnych z programem klas I - III (samodzielnie lub z niewielką pomocą nauczyciela bądź rodzica).

Misja

Główną ideą programu jest wczesna diagnoza trudności, niepowodzeń szkolnych i umiejętności, usu­nięcie deficytów, wdrożenie do systematycznej pracy, pomoc w wyrównywaniu braków w wiedzy szkol­nej oraz kształtowanie właściwego stosunku do nauki i pracy.

Cele

1. Umożliwienie dzieciom opanowania podstawowych umiejętności czytania 
   i pisania oraz kontynuowania  dalszej nauki w szkole.

2. Wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach będących przyczyną trudności szkolnych.

3. Przezwyciężanie skutków niepowodzeń szkolnych tj. trudności w czytaniu, pisaniu i liczeniu oraz przywrócenie prawidłowych postaw uczniów wobec dalszej nauki.

Praca wyrównawcza  z uczniem mającym trudności w nauce, oparta na założonych celach wytycza trzy kierunki, a zarazem trzy rodzaje oddziaływań terapeutycznych:

• Stymulowanie i usprawnianie zaburzonych procesów psychomotorycznych istotnych w opanowaniu umiejętności czytania i pisania tj. konieczność wszechstronnego ćwiczenia analizatora wzrokowego, słuchowego
  i kinestetyczno-ruchowego,

• Ćwiczenia sprawności czytania,  pisania i liczenia, które muszą sprzyjać usprawnianiu zaburzonych funkcji oraz służyć przezwyciężaniu konkretnych trudności w nauce, a tym samym prowadzić do opanowania umiejętności czytania, pisania i liczenia,

• Oddziaływania psychoterapeutyczne ogólnie uspokajające a równocześnie aktywizujące dziecko do nauki.

Metody

Dyskusja dydaktyczna

Praca indywidualna i grupowa: jednolita lub zróżnicowana

Gry i zabawy dydaktyczne

Środki pracy

Karty pracy (tematyczne o różnym stopniu trudności).

Gry planszowe, karty dydaktyczne, puzzle, domina: obrazkowo - literowe

i wyrazowo - sylabowe, loteryjki: obrazkowo - wyrazowo - sylabowe

i obrazkowo - wyrazowe.

Karty ortograficzne, mapy wyrazowe, krzyżówki i rebusy.

Wzory szlaczków.

Układanki literowe, sylabowe i wyrazowe.

Układanki geometryczne, patyczki, liczydła.

Obrazki do ćwiczeń w mówieniu, wyszukiwaniu różnic, określaniu kolejności zdarzeń.

Programy multimedialne wspomagające pracę na zajęciach korekcyjno - kompensacyjnych.

Formy realizacji

1. Ćwiczenia rozwijające ogólne sprawności ruchowe i manualne.

2. Ćwiczenia funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej na podstawie materiału konkretnego (obrazkowego) i abstrakcyjnego ( geometrycznego i literowego bez czytania).

3. Ćwiczenia funkcji słuchowej.

4. Doskonalenie funkcji wzrokowej, słuchowej i kinestetyczno - ruchowej oraz ich koordynację w czasie czytania i pisania.

Kryteria sukcesu

Punktem wyjścia dla osiągnięcia założonych zamierzeń jest prawidłowe rozpoznanie problemów dziec­ka. Bardzo ważne są między innymi: systematyczny udział w zajęciach, stosowanie różnorodnych me­tod pracy z dziećmi oraz prowadzenie zajęć w sposób atrakcyjny. Nieodzowne w tym momencie jest zauważanie nawet najdrobniejszych zmian w postępach dziecka, docenianie jego najdrobniejszych sukcesów oraz pozytywna ocena pracy na wszystkich płaszczyznach.

Zasady terapii.

Zasady to najogólniejsze normy prawidłowego postępowania pedagogicznego, wskazujące na podstawowe warunki osiągania zamierzonych celów i efektów. Trudności można pokonać jedynie wówczas, gdy bardzo dużo się ćwiczy.
Z tego przekonania wyprowadzona została tu pierwsza podstawowa zasada terapeutycznego postępowania. Pozostałe wydają się uszczegółowieniem warunków ułatwiających jej realizację. W terapii dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu można zatem wyróżnić następujące zasady:

Zasada dużej częstotliwości ćwiczeń. Nie sposób jej rozumieć inaczej, niż jako konieczność codziennego ćwiczenia. Niestety, na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole przeznacza się średnio od 2 do 3 godzin tygodniowo. Natomiast na prywatną terapię stać niewielu. Koniecznością bywa włączanie rodziców do działań terapeutycznych.

Zasada indywidualizacji. Najogólniej mówiąc, dostosowuje się metody i środki do jednostkowych potrzeb i możliwości.

Zasada przystępności ćwiczeń. Oznacza, że dziecko powinno rozumieć, co i jak ma wykonać oraz powinno móc to wykonać. Innymi słowy, polecenia terapeuty winny być wyraźnie i w stosunkowo prosty sposób tłumaczone. Możliwość wykonania zadania przez dziecko odgrywa tu znaczącą rolę. Daje mu ona od początku pracy poczucie sukcesu. Stopniowo przekonuje, że i ta dziedzina, w której do tej pory miało niepowodzenia, jest w zasięgu jego możliwości. Ponadto zadanie, które staje się wykonalne, zaczyna nabierać pozytywnej wartości emocjonalnej, przestaje dostarczać nieprzyjemnych odczuć. Eliminuje więc poczucie lęku. To wszystko będzie miało wpływ na kształtującą się od początku motywację do podejmowania tych czynności.

Zasada utrzymywania zainteresowania. Ćwiczenia powinny wzbudzać zainteresowanie dziecka. Można to osiągnąć za pośrednictwem ciekawej dla ucznia formy, bądź jej zmianę w odpowiednim momencie, a także przez zawarte w ćwiczeniach interesujące go treści. Poziom zainteresowania wpływa na uaktywnianie uwagi. Im jest on wyższy, tym większa jest koncentracja uwagi, co zwiększa szansę na trwałe osiągnięcie celów terapeutycznych.

Zasada naprzemienności wysiłku i relaksu. Głosi ona, iż należy odpowiednio dozować ćwiczenia pod względem charakteru i stopnia trudności wykonywanych czynności. Oznacza to, że zadania wymagające od dziecka dużego wysiłku nie powinny trwać bardzo długo i powinny być przeplatane zabawami odprężającymi. Realizacja tej zasady zwiększa efektywność podejmowanego wysiłku.

Zasada psychoterapeutycznego oddziaływania. Jest to oddziaływanie takimi środkami psychologicznymi jak mimika, gest, słowo czy nawet milczenie w celu stworzenia odpowiedniej atmosfery zajęć, atmosfery akceptacji, życzliwości, serdeczności, i wyrozumiałości. Mają one zapewnić dziecku zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, kontaktu emocjonalnego, ukształtowanie motywacji do pracy czy podniesienie samooceny. Zasada ta może być zrealizowana dzięki cechom, zdolnościom i umiejętnościom interpersonalnym terapeuty. Chodziłoby tu na przykład o zdolności empatyczne, czyli wczuwania się w przeżycia dziecka, pozwalające zrozumieć jego zachowanie, o umiejętność okazywania ciepła, ale także jasnego i szczerego artykułowania np. swego niezadowolenia.

Zasady przestrzegane na zajęciach.

Zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego:

dzieci z fragmentarycznymi zaburzeniami rozwoju wymagają dodatkowej pomocy w postaci indywidualnego oddziaływania pedagogicznego, a tym samym dostosowania środków i metod dydaktycznych i wychowawczych do indywidualnych możliwości konkretnego dziecka.

Zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dziecka:

należy tu uwzględnić objętość opracowanego materiału, jego przystępność, przechodzenie od ćwiczeń prostych do bardziej złożonych i wymagających opanowania większego zakresu materiału bez rygoru czasowego.

Zasada korekcji zaburzeń:

ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności

Zasada kompensacji zaburzeń:

łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych  w celu stworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych.

Zasada systematyczności:

dotyczy częstotliwości ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych , jak również dozowania ich w czasie oraz systematycznej pracy zarówno w szkole, jak i w domu.

Zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego:

działania wychowawcze o charakterze psychoterapeutycznym winny towarzyszyć zabiegom dydaktycznym przez cały czas trwania zajęć, a ich jakość i skuteczność będzie zależała od wzajemnej akceptacji ucznia i nauczyciela, od osobowości nauczyciela i od stworzenia atmosfery poczucia bezpieczeństwa  i życzliwej pomocy.

Uczestnicy zajęć.

Program terapii pedagogicznej obejmuje dzieci:

1. Ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu tzw. dysleksja rozwojowa.

2. Dzieci o inteligencji niższej od przeciętnej.

3. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo.

4. Dzieci mające trudności w nauce wynikające z zaniedbania środowiskowego.

Według H. Spionek zarówno dzieci z dysleksją rozwojową mające fragmentaryczne zaburzenia funkcji, jak i dzieci o globalnym opóźnieniu rozwojowym winne być objęte tym samym programem zajęć terapeutyczno-reedukacyjnym dla „dyslektyków”.

Dzieci objęte programem terapii pedagogicznej wykazują:

1. zaburzenia funkcji  wzrokowych,

2. zaburzenia funkcji słuchowych,

3. opóźnienia i zakłócenia rozwoju ruchowego, w tym  zakłócenia procesu lateralizacji,

4. zaburzenia procesów emocjonalno- motywacyjnych,

5. zaburzenia manualno-graficzne,

6. specyficzne zaburzenia zdolności matematycznych.

Znajomość zasad postępowania z dzieckiem leworęcznym, jako postawa do pokonania trudności w pisaniu.

Psycholog J. B. Sattler wskazuje, że leworęczne dzieci wymagają, zwłaszcza na początku ich szkolnej drogi, szczególnej uwagi ze strony nauczycieli. „Nawet jeszcze wcześniej, kiedy uczęszczają do „zerówek”, należy przy pierwszych próbach pisania poświęcić leworęcznym dużo uwagi. Psycholodzy zalecają przy tym, aby w celu zagwarantowania niezakłóconego przebiegu procesu uczenia pisania i czytania, brać pod uwagę następujące aspekty” [za: Mayer, 1995 s. 57].

Leworęczni potrzebują swobody ruchu.

W ławkach szkolnych leworęczni powinni siedzieć zawsze po lewej stronie. Przy ławkach dłuższych niż dwuosobowe leworęczni powinni siedzieć także po lewej stronie. Powinni także mieć miejsce w klasie umożliwiające im patrzenie na tablicę z odwróceniem korpusu w prawą stronę.

Przy pisaniu należy zwrócić uwagę na właściwą postawę dziecka. Trzeba zwracać także uwagę na to, że dziecko leworęczne siedzi niby prosto, a jednak jest trochę pochylone w lewo. Oznacza to, że zeszyt czy kartka papieru powinny być lekko przesunięte w lewo. Ręka i ramię muszą być luźne i nie skrępowane. Dla leworęcznych korzystne jest, kiedy światło w ich miejscu pracy pada z przodu lub z prawej strony.

Dzieciom leworęcznym może pomóc zaznaczenie na ławce miejsca ułożenia zeszytu. Do niepiszącego końca pióra można przywiązać cienka gumkę, której drugi koniec przyczepia się klipsem do ubrania na lewym ramieniu dziecka.

Dziecko zapamięta dzięki temu i przyzwyczai się, że koniec „ pisaka musi być skierowany w kierunku lewego ramienia”

W związku z postawą przy pisaniu należy zwrócić szczególną uwagę na następujące sprawy.

• Strona zeszytu na której będzie się pisało, powinna leżeć na lewo od osi, środkowej tworzonej przez nos i kręgosłup. Ani ciało ani głowa nie odchylają się podczas pisania. Lewa ręka opiera się na powierzchni bocznej małego palca, wierzch ręki i przedramię tworzą kąt ostry.

• Prawy górny róg zeszytu jest w porównaniu z lewym górnym przesunięty do dołu. Kąt nachylenia korpusu dziecka może się zmieniać przy leworęcznym pisaniu ciągłym z powodu silnego nachylenia korpusu dziecka pismo będzie lewoskośne.

• Wszystkie palce ręki pozostają zasadniczo poniżej linii pisania. Przy pisaniu przerywanym czubek pióra skierowany jest na prawo. [za: Mayer, 1995].

Do najczęściej spotykanych błędów u dzieci leworęcznych podczas pisania zalicza się:

• podnoszenie lewego ramienia,

• wysuwanie do przodu lewego łokcia (co powoduje skrzywienie kręgosłupa),

• przechylanie głowy na prawo,

• ułożenie ręki w kształt „haka” nad pisanym tekstem,

• pisanie z góry na dół (dziecko zamazuje przy tym już napisany tekst, nie widzi zapisanych słów).

W związku z tym ważne jest wykształcenie u dziecka leworęcznego prawidłowej postawy. Umiejętne postępowanie pozwala uchronić dziecko przed niepowodzeniami, uodparnia je na różnego rodzaju urazy, pomaga znieść czekające je trudności, umożliwia prawidłowy rozwój osobowości. Aby to wszystko osiągnąć, trzeba mieć świadomość podstawowych zasad postępowania i pracy z dzieckiem leworęcznym [za: Bogdanowicz, 1989] wylicza 11 takich zasad.

1. Właściwa postawa wobec leworęczności.

2. Wczesna diagnoza leworęcznego dziecka.

3. Trafna decyzja co do dalszego postępowania z dzieckiem leworęcznym.

4. Prawidłowa postawa ciała dziecka leworęcznego podczas pisania.

5. Właściwe położenie zeszytu.

6. Prawidłowy sposób trzymania pióra.

7. Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia.

8. Organizacja ruchów pisania.

9. Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego.

10. Koordynacja ruchów obu rąk.

11. Współdziałanie oka i ręki.

Wyróżniamy następujące cele związane z zajęciami korekcyjno - kompensacyjnymi:

• Pobudzanie rozwoju ruchowego dziecka, szczególnie zaś usprawnianie motoryki rąk, ponieważ wiele dzieci leworęcznych jest mało sprawnych manualnie, a czynność pisania wymaga dobrej sprawności ruchowej,

• Zachęcanie dzieci do rysowania i zajęć grafomotorycznych. Dzieci te będąc mało sprawne motorycznie, widząc słabe efekty swoich działań lub zmuszane siłą do rysowania prawą ręką, tracą wszelkie zainteresowanie tymi działaniami. Zaprzestają rysowania, a nawet zdarza się, że mają do tego typu zajęć utrwaloną awersję,

• Rozwijanie percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej poprzez zajęcia grafomotoryczne,

• Kształcenie orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni,

• Ustalenie dominacji jednej z rąk. W przypadku dzieci oburęcznych chodzi tu o wybór jednej z rąk i jej usprawnianie jako ręki dominującej.

Organizacja zajęć korekcyjno - kompensacyjnych.

Kwalifikacja dzieci do zespołów zajęciowych, to początkowy etap organizacyjnych działań. Na podstawie diagnozy prognostycznej terapeuta grupuje dzieci o podobnym typie zaburzeń i poziomie opanowania umiejętności czytania i pisania do jednego zespołu. Liczba uczestników zespołu nie może przekraczać 5 osób, najbardziej jednak wskazane są zajęcia indywidualne.

Planowanie i programowanie zajęć.

Przystępując do planowania swoich działań, terapeuta musi uświadomić sobie cele owych zajęć. Podstawowym i ogólnym celem zajęć korekcyjno-kompensacyjnych jest opanowanie przez dziecko umiejętności czytania i pisania. Z celu ogólnego wynikają cele szczegółowe. W tym przypadku są to: naprawa tych funkcji leżących u podstaw czytania i pisania, które są zaburzone, czy niedostatecznie wyćwiczone oraz samych umiejętności, wyrównanie braków poprzez zastępowanie negatywnych doznań wynikających z ujawnianych trudności, doznaniami pozytywnymi. Tak przygotowany terapeuta przystępuje do planowania zakresów indywidualnych oddziaływań. Każdy plan powinien zawierać następujące wskazania:

• jakie funkcje należy korygować,

• jakie przyjąć metody usprawniania czytania i pisania,

• jakie zakresy wymagają oddziaływań psychoterapeutycznych,

• jakie przyjąć formy relaksacji.

W oparciu o przygotowany plan terapeuta tworzy program określonej jednostki metodycznej. W zasadzie można programować tylko jedne, konkretne zajęcia. Nie sposób bowiem precyzyjnie określić programu w perspektywie całego semestru czy też roku, ponieważ niemożliwe jest dokładne przewidzenie tempa realizacji zadań stawianych dziecku. Długoterminową perspektywę zapewnia opracowany plan.

Struktura programu zawsze jest taka sama, a zawiera następujące składniki, wynikające z założeń zamieszczonych w planie:

• rodzaj ćwiczeń określony w postaci sformułowanych tematów,

• opis środków ( pomocy) potrzebnych do realizacji zadań,

• szczegółowy opis stawianych zadań ( konkretne ćwiczenia).

Program będzie więc zestawem zapowiadanych we wstępie tematów, uporządkowanych według określonej kolejności ćwiczeń, w których opisane zostaną środki oraz zadania. Liczba jednorazowo programowanych ćwiczeń najczęściej oscyluje w granicach 6-7. Nie jest ona jednak regułą. Bywa tak, że realizuje się 4, a innym razem 10 ćwiczeń. Wszystko to uzależnione jest zarówno od rodzaju ćwiczenia, jak i od możliwości realizacyjnych dziecka. Dobór ćwiczeń musi wynikać z przyjętych w planie zakresów oddziaływań.

A zatem w każdej jednostce metodycznej powinny znaleźć się:

• ćwiczenia usprawniające funkcje (na materiale bezliterowym),

• ćwiczenia, których celem jest usprawnianie umiejętności czytania i pisania - te z kolei określa się mianem ćwiczeń na materiale literowym,

• ćwiczenia o charakterze relaksacyjnym.

W tworzeniu układu ćwiczeń z reguły uwzględnia się zasadę, iż rozpoczynamy ćwiczenia na materiale bezliterowym. Mimo że ich celem jest usprawnianie określonej funkcji, to ich zabawowy charakter stanowi pewien rodzaj i odprężenia, co daje dobrą podstawę zachęty do dalszej pracy.

Współpraca z rodzicami dziecka.

1. Nawiązanie kontaktu z rodzicami celem omówienia wyników diagnozy
   i przedstawienia programu naprawczego.

2. Zapoznanie rodziców z zestawem ćwiczeń do wykonania z dzieckiem
   w domu.

3. Udzielanie rodzicom wskazówek do pracy z dzieckiem.

4. Mobilizowanie rodziców do systematycznej pracy w domu.Ćwiczenia rozwijające ogólne sprawności manualne i ruchowe.

1. Ćwiczenia sprawności manualnej

Poprawienie sprawności manualnej jest możliwe tylko poprzez wykonywanie różnorodnych zajęć ręcz­nych, a zwłaszcza rysunków. Często jednak dzieci z zaburzeniami manualnymi rysują mało i niechętnie, są zniechęcone do rysowania. Najlepiej wówczas zacząć pracę od innych rodzajów zajęć manualnych, np.: lepienie z plasteliny, modeliny, różnego rodzaju mas plastycznych, gliny, itp. Można również zastosować inną technikę plastyczną, nie stosowaną dotąd przez dziecko, np: malowanie grubym pędzlem, zamalowywanie dużych konturów tworząc duże barwne kompozycje. Ważne jest, by te prace były dość łatwe do wykonania dla dziecka i dawały możliwość uzyskania ciekawych efektów plastycznych.

Celem ćwiczeń jest usprawnienie motoryki rąk oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej, poczynając od dużych ruchów ramienia i przedramienia, kończąc na drobnych, precyzyjnych ruchach nadgarstka, dło­ni i palców.

W zależności od stopnia obniżenia sprawności manualnej można stosować kolejno ćwiczenia roz­machowe, manualne i graficzne, bądź też któryś etap pominąć.

Ćwiczenia sprawności manualnej spełniają także inne cele, usprawniają:

- analizę i syntezę wzrokową,

- koordynację wzrokowo - ruchową,

- orientację kierunkową i przestrzenną.

Rodzaje ćwiczeń sprawności manualnej

Ćwiczenia rozmachowe:

• zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn dużym pędzlem ruchami  pionowymi,   poziomymi z zachowaniem kierunku od lewej do prawej, z góry na dół,

• zamalowywanie dużych konturów rysunków,

• pogrubianie konturów dużych rysunków, figur geometrycznych, liter, itp.,

• malowanie dużych form kolistych z zachowaniem kierunku pisania owali liter   płynnym, ciągłym ruchem,

• malowanie dużych form falistych i szlaczków,

Ćwiczenia usprawniające małe ruchy ręki:

• układanie konstrukcji przestrzennych z gotowych elementów (klocki, krążki, patyczki, itp.),

• układanki płaskie ( obrazkowe, geometryczne, literowe) - na, wg i bez  wzoru,

• modelowanie ( plastelina, modelina, masa solna, papierowa, itp.) zaczynając od prostych form, jak kulki, wałeczki do coraz bardziej złożonych wymagających    łączenia różnych elementów,

• nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków przez otworki w tekturkach,

• zwijanie sznurka według wzoru, np.: spirali, kwadratu, itp.,

• wycinanie, wydzieranie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności: cięcie po linii    prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych i konturowych rysunków,

• wycinanki - naklejanki z papieru, materiału, włóczki, itp.,

• szycie ściegiem fastrygowanym - przewlekanie igły z nitką przez    otworki w tekturce,

• proste zabawy składania papieru (origamii),

• stemplowanie - tworzenie różnorodnych wzorów wg własnego    pomysłu,

Ćwiczenia graficzne ( usprawniające drobne ruchy ręki ułożonej w pozycji jak przy pisaniu):

• pogrubianie konturów, czyli wodzenie po wzorze figur geometrycznych, prostych    szlaczków, konturów obrazków,

• rysowanie wzorów po śladzie kropkowym lub kreskowym,

• rysowanie za pomocą szablonów figur geometrycznych i nieskomplikowanych    przedmiotów: szablony zewnętrzne i wewnętrzne,

• kopiowanie rysunków poprzez kalkę techniczną, rysowanie na matowym szkle    i na folii,

• zamalowywanie kredkami małych przestrzeni (konturów geometrycznych, konturów stempelków, obrazków,

• kreskowanie - wypełnianie konturów kolorem za pomocą równoległych kresek    poziomych i pionowych,

• rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze, w zmniejszającym się stopniowo    wymiarze aż do liniatury zeszytu, według stopnia trudności:  wodzenie po wzorze,    kończenie rozpoczętego wzoru i odwzorowywanie,

• odtwarzanie układów linearnych z elementów powtarzających    się cyklicznie, różniących się kształtem lub kolorem w liniaturze,

• rysunki dowolne kredkami świecowymi, pastelami lub ołówkowymi,

2. Ćwiczenia sprawności ruchowej

W przypadku opóźnienia rozwoju ruchowego terapię należy rozpocząć od ćwiczeń ogólnej sprawności ruchowej. Podczas wykonywania różnych czynności u dzieci z zaburzoną sprawnością ruchową wy­stępuje bardzo duże napięcie mięśniowe często usztywniające rękę, a przez to uniemożliwiające do­stateczne kierowanie ruchami. Napięcie jest tym większe im bardziej złożone i precyzyjne ruchy musi wykonać dziecko.

Dlatego też w pierwszym okresie ćwiczeń musimy prowadzić zajęcia zmniejszające to napięcie i roz­luźniające mięśnie. Ćwiczenia te wymagają czasu i przestrzeni. Zaspakajają też u młodszych dzieci na­turalną potrzebę ruchu, mogą również pełnić rolę ćwiczeń odpoczynkowych, dających odprężenie po innych ćwiczeniach angażujących w większym stopniu funkcje intelektualne.

Rodzaje ćwiczeń sprawności ruchowej

Ćwiczenia równowagi, np.:

• chodzenie po narysowanej linii, ławeczce, krawężniku,

• zmiana kierunku ruchu na określony sygnał ( dźwiękowy, wzrokowy),

• zagadki ruchowe (ćwiczenia wyobraźni) - pantomima, rzeźbiarz,

• usprawnianie koordynacji własnych ruchów,

• slalomy, tory przeszkód,

• chwyty i rzuty oburącz i jedną ręką,

• bieg do celu z wykonywaniem określonych czynności,

• zabawy ruchowo - zręcznościowe ( toczenie, rzucanie i chwytanie  różnych   przedmiotów: woreczków, piłek, kółek, itp. ),

• zabawy zręcznościowe w sali ( latające czapeczki, bilard, kręgle, pchełki, bierki, itp.)

• zabawy wdrażające do gospodarowania własnymi ruchami i usprawniające   koordynację ruchów (ćwiczenia rozmachowe obu ramion, ruchy płynne, rytmiczne   ruchy zmienne, naśladowanie ptaków, samolotów, „orły na śniegu”, itp.),

Ćwiczenia funkcji wzrokowej na podstawie materiału konkretnego (obrazowego) i abstrakcyjnego (geometrycznego i literowego bez czytania)

Ćwiczenia usprawniające funkcję analizatora wzrokowego powinny uwzględniać wszystkie jej aspekty:

• spostrzegawczość,

• analizę i syntezę,

• kierunkowość i pamięć wzrokową.

Ćwiczenia percepcji wzrokowej

Najistotniejszymi elementami związanymi z percepcją wzrokową mającymi wpływ na opanowanie czy­tania i pisania są:

• umiejętność szybkiego rozpoznawania obrazów wzrokowych (ćwiczenia, w których    dziecko musi rozpoznawać obrazki i wzory geometryczne pokazywane    mu stopniowo i coraz krócej),

• umiejętność różnicowania bardzo podobnych obrazów wzrokowych (dobieranki,    w których dziec­ko wybiera jednakowe obrazki spośród kilku    podobnych, oraz    ćwiczenia polegające na wyszu­kiwaniu różnic między podobnymi rysunkami),

• umiejętność ujmowania zależności między całością obrazu i jego elementami    składowymi (różnego rodzaju układanki, w których dziecko tworzy całość    z mniejszych elementów, odtwa­rzanie geometrycznych wzorów rysunkowych    i budowanie  z nich rysunku),

• orientację kierunkową (ćwiczenia, w których dziecko układa pojedyncze elementy    w szeregi i rzędy, zajęcia, w których musi rozpoznawać szczegółowe układy figur    o jednakowych kształtach, ale inaczej ukierunkowane),

• umiejętność uszeregowania elementów w przestrzeni (dziecko układa szeregi    obrazków wg kolejności, w której były pokazywane),

Wyrobienie tych umiejętności i nawyków jest bardzo ważne w przygotowaniu dziecka do pisania, ze względu na kierunek kreślenia liter w naszym piśmie oraz ze względu na przenoszenie kolejności gło­sek w wyrazie na kolejność liter w pisaniu ze słuchu. W ćwiczeniach należy stosować materiał geome­tryczny, jako materiał abstrakcyjny przed materiałem literowym.

Należy pamiętać o stopniowaniu trudności, tzn. przechodzić od ćwiczeń łatwych do coraz trudniejszych. O stopniowaniu trudności decyduje:

• sposób eksponowania materiału,

• czas ekspozycji,

• odległość i wielkość obrazu,

• ilość elementów w obrazie,

• liczba obrazów,

• zadania złożone.

Rodzaje ćwiczeń percepcji wzrokowej

• dobieranie par jednakowych obrazków i figur geometrycznych (dobierani, loteryjki, domino obrazkowe),

• odtwarzanie z pamięci układów elementów (obrazków, przedmiotów, figur   geometrycznych),

• rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów (np.: zabawa „co się tu zmieniło?”),

• układanie obrazków wg instrukcji słownej ( po lewej, po prawej, na górze, na dole,    za przed, itp.), wskazywanie obrazków o określonym położeniu, samodzielne    określanie ich położenia,

• układanie obrazków w kolejności, w jakiej były pokazywane ( różne obrazki, długie    i krótkie eks­pozycje),

• układanie obrazków z części ( układanki płaskie i klockowe),

• dobieranie części obrazka do całości ( uzupełnianie obrazkowe),

• układanie figur geometrycznych z części,

• dobieranie części figury geometrycznej do całości,

• układanie obrazków i kompozycji z figur geometrycznych według wzoru i z pamięci (układanki z elementów geometrycznych),

• rysowanie kompozycji za pomocą szablonów (rysunkowych i geometrycznych),

• uzupełnianie niedokończonych rysunków i figur geometrycznych (dorysowywanie brakujących elementów lub części),

• rysowanie kompozycji geometrycznych wg wzoru,

• budowanie według wzoru kompozycji z klocków,

• dobieranie zbiorów liczbowych w tym samym układzie ( domina kwiatowe, klasyczne, kostki do gier),

• dobieranie zbiorów liczbowych w innym układzie (loteryjki, domina obrazkowe)

• wyszukiwanie różnic między obrazkami,

• wyszukiwanie podobieństw między obrazkami,

• wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter - bez czytania, tylko na podstawie identyfikacji wzrokowej ( domina literowe, rozsypani literowe, klocki i teksty).

Ćwiczenia orientacji w schemacie własnego ciała.

Schemat ciała tworzony jest w wyniku różnych wrażeń. Chodzi o wrażenia dopływające z powierzchni ciała (np. dotykowe), wrażenia mięśniowe, które wskazują stan napięcia i rozluźnienia mięśni oraz wrażenia wzrokowe poszczególnych części ciała. Ćwiczenia usprawniające orientację w schemacie własnego ciała polegać będą na dostarczaniu tych wszystkich wrażeń. Oto proponowane ćwiczenia:

• prezentacja stron ciała - terapeuta stoi przed dziećmi odwrócony tyłem, okazuje i nazywa części ciała usytuowane po jego różnych stronach (np.: lewe ucho, lewa ręka, lewa noga, prawe ucho, itd.) - dzieci obserwują i razem z terapeutą wskazują je na sobie;

• terapeuta wymienia strony i części ciała - dzieci najpierw je dotykają, później nimi poruszają (gdy są błędne wskazania, terapeuta dotyka i lekko głaszcze tę część ciała dziecka);

• dzieci napinają i rozluźniają wskazane części ciała (np.: zaciskają i otwierają naprzemiennie prawą i lewą pięść, przyciskają i rozluźniają prawą i lewą nogę, itd.);

• ćwiczenia symetrycznych części ciała (dzieci podnoszą i opuszczają równocześnie obydwa ramiona, obie ręce, ruchy obrotowe obu dłoni, klaskanie palcami obu nóg, itd.) - wskazują głową i nazywają strony ciała;

Przedstawiono tu przykłady ćwiczeń określających kierunki lewo - prawo. Powinny też być ćwiczone kierunki góra - dół oraz przód - tył.

Ćwiczenia orientacji w schemacie ciała osoby stojącej naprzeciw

Aby poprawnie określić strony ciała osoby stojącej naprzeciw, dzieci muszą zrozumieć relację odwracalności, zmiany stron. Należy im to wyjaśnić. Mogą w tym pomóc następujące ćwiczenia z partnerem stojącym naprzeciw:

• dziecko obserwuje wskazywane i nazywane przez partnera części ciała;

• dziecko wykonuje ruchy różnymi częściami ciała, a partner mówi po jakiej stronie są one usytuowane;

• jedno dziecko wymienia części i strony ciała, a drugie pokazuje je na swym partnerze;

• terapeuta wymienia części i strony ciała, a partnerzy równocześnie je wskazują każdy na sobie oraz konfrontują ze wskazaniami partnera;

dzieci wykonują polecenia terapeuty (np.: prawe ręce się witają, lewe kolana się dotykają, prawe biodra się stykają, itp.).

Ćwiczenia orientacji w przestrzeni

Znajomość kierunków w przestrzeni jest rzutowaniem na zewnątrz stronności (lateralizacji), którą jednostka rozwinęła w sobie. Określając relacje przestrzenne, dziecko powinno sobie uświadomić, iż ono jest punktem centralnym, w stosunku do którego lokalizuje się przestrzeń. Wszystko co nas otacza określane jest według położenia naszego ciała. Jego zmiana wywołuje zmianę percepcji relacji przestrzennych. Ta świadomość jest potrzebna, by wyeliminować sugestie towarzyszy zabaw określających kierunki z innego punktu widzenia. Obserwacja ich bowiem często myli dziecko, wprowadzając zamęt w jego orientacji. Celem ćwiczeń orientacji w przestrzeni jest uświadomienie centralnej pozycji w określaniu kierunków oraz opanowanie i stosowanie pojęć przestrzennych typu: prawo-lewo, obok, nad-na-pod, przed-między-za, początek-środek-koniec, blisko-daleko.

Ćwiczenia funkcji słuchowej.

Ten rodzaj ćwiczeń ma na celu usprawnianie percepcji słuchowej:

• koncentracji na bodźcach słuchowych,

• umiejętności różnicowania dźwięków i ich lokalizacji w czasie i przestrzeni,

• analizy i syntezy słuchowej,

• prawidłowej artykulacji,

• pamięci słuchowej,

• koordynacji słuchowo - wzrokowej i słuchowo - ruchowej.

W wyniku prowadzonych ćwiczeń dziecko powinno opanować umiejętność rozdzielania zdania na po­szczególne wyrazy, a wyrazów na sylaby i głoski, oraz tworzenia całych wyrazów z poszczególnych sylab.

W początkowym okresie ćwiczenia słuchowe mogą bazować na różnych odgłosach otaczającego nas świata i dźwiękach muzyki ( ćwiczenia wrażliwości słuchowej i ćwiczenia rytmiczne). Najważniejsze są ćwiczenia korekcyjne opierające się na dźwiękach mowy ludzkiej ( ćwiczenia słuchu fonematycznego i fonetycznego, analizy i syntezy słuchowej). Mają one podstawowe znaczenie w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia percepcji słuchowej rozpoczyna się od ćwiczeń w analizie i syn­tezie głoskowej, przechodząc do analizy sylabowej wyrazów.

Rodzaje ćwiczeń funkcji słuchowej

Ćwiczenia wrażliwości słuchowej (koncentracja na bodźcu słuchowym, różnicowanie dźwięków, pamięć słuchowa)

• wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków dochodzących z najbliższego otoczenia    i ich lokalizacja (szmery, szelesty, stuknięcia, odgłosy kroków, pojazdów, itp.),

• różnicowanie i rozpoznawanie głosów przyrody ( zwierząt, ptaków, szum deszczu,    morza, itp.),

• rozpoznawanie odgłosów wydawanych przez upadające lub uderzające o siebie    przedmioty (klocki, gumki, łyżeczki, kamyki, piłki, itp.), oraz przesypywanych    substancji ( kasza, groch, piasek, makaron, itp.),

• rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty perkusyjne    oraz lokali­zacja tych dźwięków ( skąd dźwięk dochodzi),

• różnicowane wysokości natężenia i barwy dźwięków ( różne instrumenty),

Ćwiczenia rytmiczne (koncentracja na bodźcu słuchowym, analiza słuchowa, orientacja czasowo -  przestrzenna, koordynacja słuchowo - wzrokowo - ruchowa),

-  odtwarzanie struktur rytmicznych ( terapeuta wystukuje określony układ rytmiczny,    dziecko powi­nno powtórzyć to samo, można klaskać lub grać na instrumencie),

-  odtwarzanie przestrzenne układów rytmicznych - terapeuta wystukuje rytm, dziecko    układa klocki lub inne przedmioty z zachowaniem właściwych odstępów. Może też    rysować elementy geometryczne w liniaturze, itp.,

-  odtwarzanie rytmiczne układów przestrzennych - terapeuta prezentuje układ    przestrzenny na planszy lub za pomocą klocków, dziecko wystukuje, klaszcze    lub wygrywa na instrumencie,

-  rozpoznawanie układów przestrzennych lub rytmicznych - zgadywanie, który    spośród kilku ukła­dów na planszy został wystukany, lub, który spośród wystukanych    odpowiada układowi na plan­szy ( lub z klocków),

-  zabawy ruchowe ze śpiewem, klaskaniem lub wygrywaniem rytmu na instrumentach,

Ćwiczenia słuchu fonematycznego (analizy i syntezy słuchowej)

Ćwiczenia te najlepiej jest prowadzić na materiale konkretno - werbalnym,

(obrazek lub przedmiot + nazwa = wyraz). Przedmiot lub obrazek ułatwi dziecku dokonanie  operacji umysłowych na materiale werbalnym. Stosowanie obrazków umożliwia także wprowadzenie gier i zabaw.

• podział wyrazów na sylaby; według stopnia trudności:

wyrazy dwusylabowe z sylab otwartych,

wyrazy trzysylabowe z sylab otwartych,

wyrazy czterosylabowe z sylab otwartych,

wyrazy z druga sylaba zamkniętą,

wyrazy z trzecią sylabą zamkniętą,

wyrazy z pierwszą sylabą zamkniętą,

• liczenie sylab w wyrazach z dotykaniem obrazkiem do cyfr na kartonikach    odpowiadających kolejności sylaby w wyrazie,

• porównywanie liczby sylab w wyrazach (segregowanie obrazków na podstawie    liczby sylab),

• tworzenie wyrazów rozpoczynających się od podanej sylaby,

• kończenie i zaczynanie wyrazów dwusylabowych,

• sztafeta sylabowa (tworzenie wyrazów rozpoczynających się sylabą końcową    poprzedniego wy­razu),

• rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalenie miejsca położenia (pierwsza,   ostatnia, druga, itp.),

• synteza sylab podanych ze słuchu,

• rozpoznawanie określonej głoski w nagłosie wyrazów (nazw obrazków),

• np.: „Pokaż mi obrazek, w którego nazwie słyszysz na początku a”.

W nagłosie zaczynamy od wyodrębniania samogłosek, później wprowadzamy czysto wymawiając spółgłoski,

• rozpoznawanie obrazków na podstawie pierwszych głosek ich nazw, np: „Kto ma obrazek, którego nazwa zaczyna się na: a,o,e…?”.

• wyodrębnianie pierwszej głoski w wyrazach ( nazwach obrazków),

np: „Jaką głoskę słyszysz na początku wyrazu kot?”,

• dobieranie par obrazków (wyrazów) według pierwszej głoski,

• tworzenie wyrazów rozpoczynających się od danej głoski,

• rozpoznawanie danej głoski w wygłosie wyrazów ( nazw obrazków),

• np: Podaj mi obrazek, którego nazwa kończy się na: s,m,t…”

W wygłosie najpierw opracowujemy spółgłoski, potem samogłoski.

• rozpoznawanie obrazków na podstawie ostatnich głosek ich nazw,

• wyodrębnianie ostatnich głosek w nazwach obrazków

• (w dalszych ćwiczeniach - wyrazy bez obrazków),

• rozpoznawanie wyrazów rozpoczynających i kończących się tą samą głoską, dobieranie od­powiednich par obrazków (wyrazów), segregowanie obrazków ze względu na pozycje danej głoski w wyrazie ( w nagłosie lub wygłosie),

• tworzenie wyrazów zaczynających się od ostatniej głoski podanego wyrazu,

np: lis - sowa,

• rozpoznawanie samogłosek w śródgłosie,

• rozpoznawanie podanej głoski w dowolnym miejscu wyrazu bez określenia jej położenia,

• przekształcanie wyrazów przez zmianę głoski na początku, w środku lub na końcu wyrazu,

• przekształcanie wyrazów przez zmianę sylaby na początku, w środku lub na końcu    wyrazu,

• wykrywanie różnic i podobieństw w wyrazach ( pierwsza i ostatnia głoska, liczba    głosek , liczba sylab),

• synteza głosek podanych ze słuchu,

• synteza słuchowa wyrazów z ostatnich głosek wydzielonych z nazw obrazków, np.: lis + oko + mak = sok ,

• synteza słuchowa wyrazów z pierwszych głosek wydzielonych z nazw obrazków, np.: kosz + oko + tornister = kot

Doskonalenie funkcji wzrokowej, słuchowej

     i kinestetyczno - ruchowej oraz ich koordynację w czasie  czytania i pisania.

Ćwiczenia te polegają na dalszym usprawnianiu funkcji wzrokowej, słuchowej i kinestetyczno - rucho­wej, szczególnie w zakresie rozwijania zdolności dokonywania analizy i syntezy oraz kształcenia pamięci i koordynacji wzrokowo - słuchowo - ruchowej w różnych czynnościach z przechodzeniem stopniowo do ćwiczeń czytania i pisania w celu opanowania tych czynności. Podczas ćwiczeń należy stopniowo przechodzić od czytania i pisania sylab do czytania i pisania wyrazów, zdań i tekstów.

Pierwsze ćwiczenia w czytaniu wyrazów można zacząć od syntezy sylab jednakowych, np: ma - ma, ta - ta, itp., jeśli sprawia to dziecku trudności, można zastosować technikę „prześlizgiwania się” z sylaby na sylabę, przedłużając brzmienie samogłoski kończącej pierwszą sylabę. Ćwiczeniom w czytaniu po­winny towarzyszyć ćwiczenia w pisaniu ( każdemu czytaniu towarzyszy pisanie). Czytane sylaby, wyra­zy i zdania powinny być przepisane, napisane z pamięci lub ze słuchu. Ćwiczenia w pisaniu dotyczą za­równo poprawności pisania, jak i doskonalenia strony graficznej pisma, opanowania prawidłowych schematów liter i ich połączeń.

Czytanie, rozpoznawanie wzrokowo - słuchowe i zapisywanie sylab

• utrwalanie różnicowania liter bez kojarzenia znaku graficznego z dźwiękiem    (dobieranie par jed­nakowych liter, segregowanie liter, wyszukiwanie danej litery    w tekście, itp.),

• utrwalenie znajomości liter w skojarzeniu z dźwiękiem ( dobieranki, domino    obrazkowo - lite­rowe, zestawienia par obrazków i liter, „kupowanie” obrazków    za litery, itp.),

• dobieranie par liter małych i wielkich, drukowanych i pisanych,

• pisanie liter odpowiadających pierwszej głosce nazwy obrazka (dotyczy liter    opanowanych i utrwalonych wzrokowo),

• wprowadzenie i utrwalenie pojęcia samogłoski i spółgłoski (dobieranki i odkrywanki    literowe, wy­szukiwanie samogłosek na planszy z alfabetem lub w tekście),

• tworzenie sylaby dwuliterowej otwartej (rozsypanki literowe, suwaki i zegary    literowe):

• stała spółgłoska + zmienne samogłoski ( m+a, m+o, m+e, itp.)

• stała samogłoska + zmienne spółgłoski ( m+a, b+a, d+a, itp.),

Czytanie utworzonych wyrazów wspólnie z nauczycielem, rozpoznawanie wypowiadanych przez na­uczyciela wyrazów, samodzielne układanie i odczytywanie nowych wyrazów, zapisywanie wyrazów:

• samodzielne układanie sylab wypowiadanych przez nauczyciela, czytanie sylab,    przepisywanie lub pisanie z pamięci,

• czytanie i rozpoznawanie całych sylab dwuliterowych otwartych, wysłuchiwanie    samogłosek na końcu sylaby i spółgłosek na początku sylaby (rozsypanki i loteryjki    sylabowe), pisanie sylab z pamięci i ze słuchu,

• czytanie sylab w krótkich ekspozycjach,

• utrwalanie czytania i rozpoznawania sylab (dobieranie par jednakowych

• sylab - rozsypanki, domina i loteryjki sylabowe; dobieranie obrazków do sylab    i sylab do obrazków na podstawie analizy sylabowej nazw, rebusy); pisanie sylab    z pamięci i ze słuchu,

• tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylab otwartych (rozsypanki sylabowe,    suwaki i zegary sylabowe),

• usprawnianie czytania sylab i całych wyrazów dwusylabowych (łamigłówki    sylabowe, łańcuchy sylabowe, domina sylabowo - wyrazowe, loteryjki

    obrazkowo - wyrazowo - sylabowe i obrazkowo - wyrazowe, itp.), czytanie    wyrazów w krótkich ekspozycjach, pisanie wyrazów z pamięci i ze słuchu,

• tworzenie sylab zamkniętych trzyliterowych przez łączenie sylaby otwartej    ze spółgłoską (rozsypanki sylabowe i literowe, np.: ma+k, la+s, itp.),

• czytanie całych wyrazów trzyliterowych i rozpoznawanie wyrazów wypowiadanych    przez nauczyciela (loteryjki wyrazowe i obrazkowo - wyrazowe, dobieranki    obrazkowo - wyrazowe, czytanie wyrazów w krótkich ekspozycjach), pisanie    wyrazów,

• analiza dźwiękowa wyrazów trzygłoskowych: wysłuchiwanie samogłoski w środku    wyrazów oraz spółgłosek na początku i na końcu, pisanie wyrazów,

• przekształcanie wyrazów złożonych z trzech liter przez zmianę środkowej    samogłoski, pierwszej i ostatniej spółgłoski, np.: las - los, koc - noc, sok - sos, itp.    (rozsypanka literowa, suwaki sylabowo - literowe),

• przekształcanie wyrazów trzyliterowych jednosylabowych w dwusylabowe przez    dodanie samogłoski ( zamiana na liczbę mnogą): kot - ko-ty, las - la-sy, itp.   (rozsypanka wyrazowa i literowa),

• tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylab mieszanych: sylaba otwarta + zamknięta sylaba zamknięta + otwarta

• tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylab zamkniętych ( ser - dak, war - kot, itp.),    czytanie i rozpoznawanie,

• tworzenie sylab trzyliterowych ze zbiegiem spółgłosek przez łączenie spółgłoski    z sylabą otwartą, np.: g + ra, d + la, k + to, itp.,

• wyrazy jednosylabowe ze zbiegiem spółgłosek na początku i na końcu:

• łączenie spółgłoski z sylabą zamkniętą, np.: k + rok, s + mak, itp.,

• łączenie sylaby zamkniętej ze spółgłoską, np.: kor + t, mop + s, itp.,

• dostawianie spółgłosek na początku i na końcu sylaby zamkniętej, np: p + lus + k,    itp.,

Równocześnie należy prowadzić ćwiczenia w czytaniu i rozpoznawaniu tych wyrazów (loteryjki, do­mina, dobieranki obrazkowo - wyrazowe, krzyżówki i rebusy), oraz ćwiczenia w pisaniu,

• dowolne zestawianie sylab różnego typu - tworzenie wyrazów, czytanie, rozpoznawanie, czytanie w krótkich ekspozycjach i pisanie wyrazów wielosylabowych; układanie zdań i krótkich tekstów, czytanie i pisanie zdań i tekstów.

• samodzielne czytanie wyrazów wskazanych przez nauczyciela,

• dobieranie takich samych wyrazów na podstawie obrazu graficznego    z równoczesnym wy­powiadaniem,

• rozpoznawanie obrazów graficznych wyrazów wymawianych przez nauczyciela,

• dobieranie wyrazów do obrazków (loteryjki, domina, zagadki),

• utrwalanie czytania wyrazów w krótkich ekspozycjach, loteryjkach, zdaniach    i tekstach,

• układanie zdań i łączenie ich w krótkie teksty w formie podpisów do obrazków,    historyjek obraz­kowych, itp.

Ćwiczenia usprawniające funkcje językowe.

Mówiąc o usprawnianiu funkcji językowych, mamy na myśli programy dwóch systemów językowych: języka mówionego i pisanego. Znajomość języka mówionego, to znajomość jego fonologicznych, morfologicznych, syntaktycznych i semantycznych reguł. Natomiast znajomość systemu języka pisanego, to sprawne operowanie ortografią czyli zasadami poprawnej pisowni. Programy usprawniania funkcji językowych będą zatem oparte na ćwiczeniach w obrębie wyróżnionych systemów.

Kształtowanie świadomości fonologicznej

Interesującym przykładem metodycznego opracowania tego problemu jest program zaproponowany przez A. Maurer ⁽Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, Kraków 1997, Impuls). Obejmuje on trzy zeszyty ćwiczeniowe, które tworzą całość składającą się z pięciu części. Są to:

1. Zabawy z rymami:

2. Głoski rozpoczynające i kończące słowa:

3. Analiza i synteza sylabowa:

4. Analiza i synteza fonemowa:

5. Głoska a litera (układanie liter w wyrazy i ich czytanie).

Usprawnianie pozostałych kompetencji lingwistycznych (morfologicznych, syntaktycznych, semantycznych)

Rozwój tych funkcji językowych opiera się na doświadczeniach w odbiorze i nadawaniu mowy. Warunkiem realizacji jest stwarzanie okazji do swobodnej oraz kierowanej komunikacji językowej. Największe postępy dają działania, które bezpośrednio wpływają na rozwój owych funkcji:

• słuchanie opowiadań, wyjaśnianie nieznanych terminów;

• tworzenie antonimów, homonimów, synonimów

• układanie zdań z podanych słów;

• układanie zdań pojedynczych, złożonych, oznajmujących, pytających, rozkazujących na dany temat, np.: o określonym przedmiocie, obrazku;

• inscenizowanie rozmowy na dany temat, np. rozmowa z kolegą przez telefon;

• rozumienie znaczeń wyrazów, np. dziecka pokazuje przedmioty, których nazwy wymawiamy;

• rozumienie znaczenia zdań, np. przez wykonanie poleceń - proszę wstać, zapalić światło i otworzyć drzwi, itp.;

• rozpoznawanie zdań nielogicznych, np. przez podniesienie ręki - drzewa rosną w lesie, obraz wisi na podłodze, itp.

Realizowanie tych ćwiczeń wymaga stworzenia odpowiedniego klimatu zajęć. Dzieci będą chętniej się włączały, jeśli nie będą wywoływane do odpowiedzi, kiedy nie będzie im się przerywać, kiedy będą zaciekawione zajęciami. W odróżnieniu od wszystkich wcześniej wyodrębnionych ćwiczeń, te nie muszą mieć swego określonego, uprzednio zaplanowanego miejsca. Wprowadzane powinny być zawsze wtedy, kiedy nadarza się ku temu okazja, kiedy można je powiązać z działaniami dziecka.

Reguły poprawnej pisowni - ortografia

Wprowadzając lub utrwalając zasady poprawnej pisowni należy uwzględnić reguły sprawiające uczniom wykazującym trudności w czytaniu i pisaniu największe problemy. Ważną sprawą w nauczaniu ortografii jest kontrola prac pisemnych, terminowe ich oddawanie uczniom, omawianie i egzekwowanie od uczniów wiedzy ortograficznej. Istotną sprawą w nauce poprawnego pisania jest fakt przyzwyczajania uczniów do ostrożności podczas pisania, czujności ortograficznej. Należy stworzyć sytuacje zapobiegające popełnieniu błędu, ponieważ błędy mają tendencję do szybkiego utrwalania, a walka z nimi jest trudna.

Programy relaksacji.

Umiejętność rozładowania napięć ułatwia rozwiązywanie problemów, a dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu mają ich wiele. Wiążą się one nie tylko z samym opanowywaniem tych umiejętności, ale za ich przyczyną wynikają także z relacji rówieśniczych, rodzinnych czy pełnienia roli ucznia. Dlatego istotnym elementem pracy terapeutycznej jest uczenie tych dzieci obniżania napięcia. Celowi temu służą różne techniki relaksacyjne. Najczęściej wspomina się tu o relaksacji według Wintreberta i relaksacji według Jacobsona. („Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń”, Warszawa 2005, WSiP. „Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole”, Warszawa 1996, WSiP.) Specyfiką pierwszej jest wykonywanie ruchów biernych. Różnymi częściami ciała nie porusza sam relaksujący się, lecz czyni to inna osoba. Natomiast podstawą drugiego programu jest uczenie się odczuwania stanu napięcia i rozprężenia różnych mięśni poprzez ich naprzemienne napinanie i rozluźnianie. Realizacja zarówno pierwszej, jak i drugiej techniki wymaga spełnienia określonych warunków. Zajęcia te powinno się prowadzić w pomieszczeniach odpowiednio wyizolowanych, aby wyeliminować rozpraszające bodźce, a samo pomieszczenie powinno być na tyle duże, by dzieci mogły się swobodnie położyć. Jeżeli nie jest to możliwe, należy dobrać ćwiczenia dla pozycji siedzącej.

Bajki terapeutyczne.

Bajka terapeutyczna jest utworem adresowanym do dzieci, głównie w wieku od 4 do 9 lat, w którym świat jest widziany z dziecięcej perspektywy; występują tam czarodziejskie postacie, ale inaczej niż w baśni - magia rzadko pomaga rozwiązywać trudne sytuacje.

Można wyodrębnić następujące rodzaje bajek terapeutycznych: relaksacyjną
(której głównym celem jest uspokojenie dziecka, zwłaszcza na podstawie wizualizacji ), psychoedukacyjną oraz psychoterapeutyczną.

Niektóre łącząc elementy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów bajek, wyodrębniają także bajkę relaksacyjno - terapeutyczną.

Celem bajek psychoedukacyjnych i psychoterapeutycznych jest redukcja lęku powstałego w wyniku negatywnego doświadczenia (tzw. lęk odtwórczy), czy też na skutek niewłaściwej stymulacji wyobraźni (tzw. lęk wytwórczy) oraz niezaspokojonych potrzeb. Treść bajki będzie zatem koncentrowała się wokół lękowego problemu, który jest przez dziecko uświadamiany, jak to się dzieje w przypadku lęków odtwórczych czy wytwórczych oraz tych nieuświadamianych, które pojawiają się, gdy potrzeby dziecka nie są zaspakajane. Niezaspokojona potrzeba bezpieczeństwa generuje często lęk, np. przed ciemnością, pożarciem przez dzikie zwierzęta, związana jest z przezywaniem zagrożenia bezpieczeństwa fizycznego przy odczuwanym jednocześnie osamotnieniu. W bajce, która ma zredukować ten lęk, należy skoncentrować się na stworzeniu atmosfery ciepła, bezpieczeństwa, którą zapewnią postacie tam występujące, oraz poczucia, że jeden z bohaterów będzie zawsze blisko, zawsze gotowy do pomocy. Świadomość, że ktoś jest stale obecny, zwiększa poczucie bezpieczeństwa, podobnie jak posiadanie amuletów chroniących przed zagrożeniem. I dlatego silny bohater bajkowy może spełniać tę samą rolę. Już w starożytnej Grecji wierzono w opiekuńcze bóstwa, które miały zapewniać bezpieczeństwo, podobnie jak w każdej kulturze funkcjonowały różne amulety spełniające te sama funkcję. Niezaspokojenie potrzeby miłości rodzi lęk przed porzuceniem, odrzuceniem. W bajce redukującej ten lęk należy zwrócić szczególną uwagę na przedstawienie argumentów, że bohater jest wart miłości i że na pewno ją zdobędzie, upewnienie lub zastępcze danie miłości jest sposobem na jego redukcję. Przy niezaspokojonej potrzebie akceptacji rodzi się poczucie bycia gorszym, mniejszej wartości, także odrzucenie, brak miłości powoduje powstawanie lękowego obrazu samego siebie. W bajce, która ma za zadanie zredukować ten lęk, dziecko musi znaleźć nie tyle bohatera bez skazy, ale takiego, który pokonuje rozmaite przeszkody, osiąga sukces, zwycięża wszystkich, budzi podziw, akceptację i szacunek.

Bajka relaksacyjna.

Bajka relaksacyjna posługuje się wizualizacją w celu wywołania odprężenia
i uspokojenia. Akcja takiej bajki toczy się w miejscu dobrze znanym, a opisywanym jako spokojne, przyjazne i bezpieczne; takie jest też w percepcji dziecka. Bajka taka ma wyraźny schemat; bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsca, gdzie odpoczywa. Ponieważ dzieci uwielbiają fabułę, można wprowadzić jakieś postacie, ale przebieg spotkania nie może być dynamiczny. E. Małkiewicz pisze, że bajka ta powinna być krótka, trwać 3 - 7 minut, że powinny w niej występować specyficzne wydarzenia, które związane są z piciem wody ze źródła, kąpielą pod wodospadem, lataniem. Wydarzeniom tym przypisuje się „silne działanie oczyszczające, uwalniające od napięć i innych negatywnych emocji ”.

Wizualizację A. Lazarus nazywa obrazowaniem wewnętrznym. Wizualizacja
w pracy z dziećmi rozwija wyobraźnię i powoduje wywołanie określonych stanów emocjonalnych. Sugestie osoby prowadzącej powinny zawierać trzy struktury: słuchową, wzrokową i czuciową. Struktura słuchowa służy do wywołania efektu w rodzaju: słyszysz szum drzew; wzrokowa: widzisz fale z wolna przybijające do brzegu; a czuciowa: wchodzisz na szczyt góry.

Relaksacja to „systematyczne i celowe odprężanie mięśni mające charakter postępujący, tak że osiąga się coraz głębszy poziom. Zmniejszając napięcie mięśniowe, aktywizujemy parasystematyczną część układu nerwowego i powodujemy, że naczynia się rozszerzają, a całe ciało harmonijnie pracuje. Budujemy w ten sposób przeciwwagę dla pobudzenia. Im relaks głębszy, tym łatwiej o uspokojenie, odprężenie i lepsze samopoczucie. Zmartwienia, lęki, usuwają się na dalszy plan, wewnętrznie spokojni szybciej uporamy się z trudnościami.

Przed opowiadaniem bajki osoba prowadząca wprowadza dzieci w stan rozluźnienia, mówiąc: teraz posłuchamy bajeczki, usiądź wygodnie, jeszcze wygodniej, posłuchaj swego oddechu, możesz przymknąć oczy, wszystkie dźwięki oddalają się. Osoba opowiadająca bajkę relaksacyjną sama musi być odprężona, nie może odczuwać napięcia. Musi wyrównać swój oddech i rytmicznie, cichym głosem podawać tekst. Należy to uprzednio wiele razy przećwiczyć, by pamiętać o zsynchronizowaniu oddechu, utrzymaniu rytmu i stosowaniu przerw. Przerwy powinny być tak długie, jak wypowiadana myśl.

Dobrze, jeśli wypowiadanym słowom towarzyszy uspokajająca muzyka. Muzykoterapia dodatkowo wzmocni efekt relaksacji.

Zachętą do stosowania tych bajek mogą być słowa A. Lazarusa: „Korzystając umiejętnie z zasobów własnej wyobraźni, osiąga się wiarę w siebie, rozwija energię i wytrwałość, kieruje uwagę ku wielu twórczym przedsięwzięciom. Teksty relaksacyjne i propozycje podkładów muzycznych można znaleźć w książce I. Boreckiej „Biblioterapia w szkole”.

Przykładem bajek relaksacyjnych adresowanych do dzieci przedszkolnych i będących w wieku młodszoszkolnym mogą być także dwie bajaczki zamieszczone w załączniku.

   

Programy komputerowe do wykorzystania w pracy na zajęciach korekcyjno - kompensacyjnych.

Do pomniejszania i zwalczania ujemnych odchyleń i ich konsekwencji, utrudniających dziecku rozwój oraz do wzmożonego rozwijania prawidłowo działających funkcji percepcyjno-motorycznych terapeuci wykorzystują wiele różnych metod pracy. Komputer jest nowym, coraz bardziej docenianym narzędziem wspierającym terapię. W pracy terapeutycznej niezbędne jest angażowanie wszystkich zmysłów ucznia. Umożliwiają to programy multimedialne. Pozwalają w sposób atrakcyjny dla dziecka uczyć się. Dziecko przy okazji pracy z komputerem bawi się. Zabawa sprzyja łatwiejszemu przyswajaniu nowych treści. Dyslektycy to uczniowie spotykający w szkole wiele niepowodzeń. Terapeuta musi odbudować w nich wiarę we własne możliwości, dodać im odwagi, organizować sukces. Wykonując zadania w grach komputerowych nie jest już gorsze od kolegów, rywalizuje jedynie z samym sobą. Często słyszy pochwały, zdobywa nagrody. Wygrywając podnosi własną samoocenę, a ta motywuje go do lepszej pracy i osiągania lepszych wyników. Poza tym wykorzystując komputer na terapii, przy okazji uczymy jego obsługi. Nieczytelne wypracowania dysgrafików napisane przy pomocy komputera będzie mogło być odczytane przez nauczyciela. Błędy w pisowni dysortografików będą automatycznie wyszukiwane przez narzędzie edytorów tekstów.

Na polskim rynku można już spotkać dość dużo zabaw komputerowych rozwijających percepcje wzrokową i słuchową, orientacje przestrzenną oraz umiejętności ortograficzne. Ich liczba stale rośnie. Chcąc właściwie wykorzystać je na zajęciach terapii niezbędne jest ich przeanalizowanie, opisanie i uporządkowanie.

Edukacyjne strony internetowe przygotowane i stworzone z myślą o najmłodszej grupie uczniów stanowią niezwykłą pomoc w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych. Na stronach WWW przygotowane są również informacje, wskazówki i porady dla nauczycieli i rodziców dzieci dyslektycznych. Ćwiczenia i zadania z sieci Internet mogą być stosowane w pracy korekcyjno-kompensacyjnej kontynuowanej w domu wspólnie z rodzicami, dzięki czemu znacznie łatwiej jest utrzymać systematyczność pracy dziecka dla uzyskania lepszych efektów terapii. Edukacyjna zabawa w sieci z udziałem rodziców może również okazać się pomocna w rozpoznaniu pojawiających się nieprawidłowości. Internetowe strony dla dzieci charakteryzujące się bogatą, pomysłową i ciekawą grafiką, czasami wzbogacone efektami dźwiękowymi przyciągają zainteresowanie dzieci. Proponowane zadania i ćwiczenia edukacyjne do rozwiązania przedstawione są zazwyczaj w formie atrakcyjnych zabaw i gier w prostej i łatwej obsłudze.

Strony internetowe przygotowane z myślą o dzieciach z dysleksją oraz ich rodzicach. (aktualne 2007)

http://dysleksja.univ.gda.pl/	Strona główna Polskiego Towarzystwa Dysleksji.
http://reedukacja.w.interia.pl/	Duży wybór informacji, mniejszy nacisk na teorię, większy - na praktykę, ćwiczenia, gry do wykorzystania samemu w domu.
http://republika.pl/terapiapedagogiczna/	Różności - o terapii, recenzje dostępnych na rynku programów, linki
http://www.dysleksja.pl/	Strona Ośrodka Terapii i Diagnozy Dysleksji USUS w Gdańsku.
http://www.bpp.com.pl/ort/	Strona Gabinetu terapii pedagogicznej i logopedycznej ORT (podwarszawskie Marki).

Wykaz programów komputerowych pomocnych w terapii dysleksji.

Program	Ekran	Wydawca	Krótki opis
BBC Pingu		Wydawnictwo „Prószyński i spółka” Cena promocyjna 29,90	Wiele ciekawych zabaw rozwijających niezbędne w nauce czytania i pisania funkcje. Stopniowanie trudności. Ładna grafika. Wiele zabawnych sytuacji. Pochwały za wykonaną pracę. Dwie wersje językowe polska i angielska.
BBC Noddy		Wydawnictwo „Prószyński i spółka” Cena promocyjna 29,90	Bardzo dużo gier i ćwiczeń. Stopniowana jest trudność zadań. Możliwość stworzenia własnego filmu animowanego. Ciekawe zabawy, przygotowujące do nauki w szkole. Bajkowe ilustracje.
Czerwony Kapturek		Program został zrealizowany przez Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej www.coig.com.pl	Program mocno przereklamowany, zamiast 25 gier są trzy tylko w różnych wersjach rysunkowych (typu połącz linie, układanki, różnice). Obiecana przepiękność ilustracji jest dyskusyjna.
Gry Magdalenki		Gra do ściągnięcia na stronach http://www.republika.pl/adlugosz/gm/	Gry edukacyjne dla dzieci w młodszym wieku szkolnym: Matematyczna Odkrywanka, Ortograficzna Odkrywanka i Puzzle. Jaskrawe kolory i uśmiechnięta buzia Magdalenki powodują, że dzieci chętnie wracają do tej zabawy mimo prostej fabuły.
Kajko i Kokosz w krainie Borostworów		Wydawca Na płycie dołączonej do „Mama, Tata, Komputer i ja”nr4/5. Numery archiwalne można kupić za 14 zł www.selles.pl	Oprócz komiksowej historii wiele gier kształcących percepcje wzrokową- ciekawe labirynty i układanki.
CD-Romek		Płyty CD dołączane do miesięcznika „Familijny CD Romek”: Królewna Śnieżka i siedmiu wspaniałych Kopciuszek Piotruś Pan Królowa Śniegu Jaś i Małgosia Złota kaczka Dziewczynka z zapałkami Wydawca Longsoft Multimedia sp.z.o.o. Cena19,90	Wszystkie CD-Romki opierają się na tej samej konstrukcji. Na kanwie bajki w nowoczesnej interpretacji, o dość powierzchownej fabule, wiele gier i zabaw tj.: kolorowanki, puzzle, animki (memory), nauka angielskiego. Czasami można spotkać w kolejnym numerze jakąś nową grę ok. labirynt (Królowa Śniegu) czy układankę.
Multimedialny świat Jana Brzechwa. Multimedialny świat Juliana Tuwima		Wersja demonstracyjna dostępna w „Twoim Niezbędniku Komputer świata” nr 2/00 z września 2000 Wersja pełna -Young Digital Poland www.ydp.com.pl cena ok.69 zł	Do każdego czytanego przez W.Malajkata lub J. Trzepiecińską wiersza dołączone są zabawy typu kolorowanki wg wzoru, puzzle, różnice, muzykowanie. Istnieje możliwość nagrania własnej interpretacji wiersza. Niektóre wiersze możemy posłuchać w wersji śpiewanej oraz zobaczyć w wersji tańczonej.
Rozsypanki literowe, ćwiczenia słuchu fonematycznego		www.republika.pl/sowa_aim/index.html	Program nie jest jeszcze do końca dopracowany. Warto jednak zobaczyć, bo jest to nieliczne opracowanie, jakie znalazłam w Internecie na ten temat.
Śpiąca Królewna		Wydawca Albion Sp.z o.o. Wrocław Płyta dołączona do 13 numeru „Mama, tata, komputer i ja” Numery archiwalne można kupić za 14 zł www.sellea.pl	Interaktywna książeczka, klikając na niektóre elementy ilustracji można je ożywić albo usłyszeć ich nazwę. Do każdej strony dołączono kolorowanki (do dyspozycji jednak tylko 6 kolorów, zbyt drobne elementy, ilustracje troczę zbyt niekonwencjonalne) puzzle-przesuwankę, rozsypankę literową .
Dyslektyk		Informacje na temat gry na stronach www.bpp.com.pl	Ćwiczenia i gry dla starszych uczniów, kształcące percepcję słuchową, wzrokową i umiejętności ortograficzne.
Klik uczy czytać		Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999	Pierwszy multimedialny elementarz do nauki czytania i pisania
Klik uczy liczyć w zielonej szkole		Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999	Gry, zabawy i łamigłówki utrwalające podstawowe umiejętności matematyczne w klasa młodszych.
Klik uczy ortografii		Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999	Bardzo ciekawe zabawy ortograficzne pogrupowane wg zasad ortograficznych.
2+2		Program bezpłatny do pobrania z Internetu.	Program do nauki matematyki w klasa młodszych. Autor Marek Andrusiak.

Praca nad specyficznymi  trudnościami matematycznymi
- wyrównywanie braków.

W pracy nad przezwyciężeniem trudności w nauce matematyki należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:

1. skłanianie dzieci do uważnego słuchania instrukcji,

2. trening w skupieniu uwagi przy wykonywaniu czynności,

3. wzmacnianie rozwoju operacyjnego różnicowania i zadania wymuszające posługiwanie się rozumowaniem operacyjnym w zakresie: tworzenia całości z części, klasyfikowania, różnicowania i porządkowania przedmiotów,

4. badanie liczebności zbiorów, kształtowanie pojęć i umiejętności matematycznych: zbiory, posługiwanie się liczbami, układanie i rozwiązywanie zadań tekstowych, ćwiczenia rachunkowe,

5. wykorzystywanie wszelkich ćwiczeń mających na celu rozwój pamięci i myślenia logicznego,

6. stosowanie szeregu pomocy dydaktycznych, odwoływanie się do pracy- działania na konkretach ( klocki, liczmany, patyczki, liczydła, labirynty, układanki itp.),

7. stosowanie zabaw i gier matematycznych z wykorzystaniem pieniędzy, odważników, jednostek miary i pojemności, zegara) do doskonalenia umiejętności praktycznych takich pojęć jak: przeliczanie, odmierzanie, porównywanie, ważenie,

8. wdrażanie do prezentowania swoich rozwiązań za pomocą grafów, rysunków schematycznych, drzewek, tabelek funkcyjnych,

9. dokonywania dokładnej analizy zadań tekstowych ( co wiemy w zadaniu, czego szukamy, jak rozwiążemy),różne sposoby rozwiązania zadania- wybór sposobu  rozwiązania zrozumiałego dla dziecka,

10. systematyczne utrwalanie stosowanych praw matematycznych,

11. utrwalanie podstawowych działań matematycznych.

Przewidywane osiągnięcia ucznia.

Właściwe oddziaływania psychoterapeutyczne i psychodydaktyczne pozwolą na

korygowanie i kompensowanie istniejących zaburzeń poprzez:

• ćwiczenia usprawniające i integrujące procesy percepcyjno-motoryczne, koncentrację uwagi, pamięć, myślenie, mowę;

• ćwiczenia zwiększające ogólną sprawność ruchową uczniów w zakresie dużej i małej motoryki, koordynacji ruchowej

• ukształtowanie gotowości do uczenia się i samokontroli;

• podnoszenie samooceny dziecka;

• rozwijanie umiejętności koncentracji uwagi;

• dbanie o poprawę spostrzeżeń wzrokowych i słuchowych;

• odnoszenie sukcesu na miarę możliwości dziecka, bez rywalizacji
  z rówieśnikami;

• rozwój społeczny, intelektualny i psychiczny ucznia;

• rozwijanie sprawności językowej i komunikacyjnej;

• doskonalenie umiejętności czytania ze zrozumieniem;

• rozwijanie czujności ortograficznej;

• przezwyciężanie trudności z matematyki.

Ewaluacja

Chcąc dowiedzieć się czy program ma pozytywny wpływ na wyniki  ucznia, czy  w toku zajęć uczniowie zdobywają nowe umiejętności konieczna jest ewaluacja. W tym celu po upływie roku pracy posłużyłam się arkuszem podsumowującym pracę z dzieckiem, który jest wskazówką do dalszej pracy, a jednocześnie  uzupełnieniem mojego warsztatu pracy. W rubrykach: "tak" - "bez zmian" - "nie" wstawiam we właściwym miejscu "+".

Osiągnięcia Ucznia……………………………………….	Tak	Nie	Bez zmian
Chętniej czyta
Mniej denerwuje się podczas głośnego czytania
Czyta szybciej
Wykazuje lepszą technikę czytania
Czyta ze zrozumieniem
Podejmuje próby redagowania samodzielnych wypowiedzi
Nadąża za tempem pisania w szkole
Chętniej pisze
Pisze staranniej
Robi mniej błędów w pisaniu ze słuchu
Wykazuje lepszą technikę liczenia
Opanował tabliczkę mnożenia
Podejmuje próby rozwiązywania różnorodnych zadań tekstowych
Ma lepszą pamięć
Bardziej skupia się podczas lekcji
Jest bardziej aktywny na lekcjach
Wykazuje próby samokształcenia

W oparciu o uzyskane wyniki ewaluacji należy wszystkim uczestnikom zajęć zredagować ocenę opisową, która zarówno im jak i nauczycielowi wyznaczy dalsze kierunki pracy.

Wstępny arkusz obserwacji dziecka  z trudnościami w nauce w młodszym wieku szkolnym.

 

 

I DANE OSOBOWE

1. Imię i nazwisko...................................................................................................

2. Klasa ....................... 

3. Data urodzenia..................................................

4. Miejsce zamieszkania..........................................................................................

 

II  DANE DOTYCZĄCE RODZINY:

/ wypełniając arkusz należy szczególnie wziąć pod uwagę dane w nawiasach /

1. status materialny  (dobry, wystarczający, zły.)

2. struktura rodziny (pełna, niepełna.)

3. atmosfera wychowawcza w rodzinie ..........................................................   

III. FUNKCJONOWANIE DZIECKA W SZKOLE:

 1. Wygląd zewnętrzny ( dziecko apatyczne, niedożywione, budowa ciała, nadwaga, higiena osobista, inne )...........................................................................

.................................................................................................................................

 

2. Usposobienie dziecka ( pogodne, otwarte, zamknięte w sobie, smutne),

inne .........................................................................................................................

 

3. Stosunek dziecka do grupy rówieśniczej ( koleżeński, komunikatywny, łatwo /trudno/ nawiązuje kontakty), inne .........................................................................

 

4. Formy zachowania pozytywnego ( aktywność, zdyscyplinowanie, umiejętność współpracy, podporządkowanie się regulaminowi ),

inne.........................................................................................................................

 

 

5. Zachowania budzące niepokój ( agresywność, nieśmiałość, bierność, nadpobudliwość, płaczliwość ),inne .......................................................................

.................................................................................................................................

 

6. Reakcja dziecka na uwagi nauczyciela i kolegów ( przygnębienie, wybuchowość, płaczliwość, agresja ), inne ...........................................................

.................................................................................................................................

 

7. Sprawność fizyczna dziecka ( ociężałość, zwinność, szybkość, zręczność), inne .........................................................................................................................

 

IV. OSIĄGNIĘCIA SZKOLNE

 

1. Mowa :

-         dziecko nieprawidłowo wymawia głoski: ..................................................

-         wypowiadanie się ( chętnie, niechętnie, wyrazami, zdaniami prostymi, zdaniami rozwiniętymi, popełnia błędy gramatyczne, mowa gwarowa, słownictwo ubogie, bogate, /nie/dostrzega związki przyczynowo - skutkowe), inne ....................................................................................................................

2. Sprawność manualna :

-         lateralizacja ................................................................................................

-         siła nacisku ręki .........................................................................................

-         sposób trzymania narzędzia pisarskiego ...................................................

-         estetyka prac ..............................................................................................

 

3. Rysunek dziecka :

-         rozmieszczenie na kartce .............................................................................

-         zachowanie proporcji w narysowanych postaciach......................................

-         bogactwo szczegółów ..................................................................................

-         kolorystyka prac ...........................................................................................

 

4. Czytanie :

-         sposób czytania ............................................................................................

-         tempo czytania .............................................................................................

-         popełniane błędy w czytaniu ( mylenie, przestawianie, opuszczanie liter, sylab, wyrazów .............................................................................................

-         rozumienie czytanego tekstu ........................................................................

 

5. Pisanie :

-         estetyka pisma ...........................................................................................

-         kształt liter .................................................................................................

-         łączenie liter ..............................................................................................

-         utrzymywanie się w liniaturze ..................................................................

-         błędy w pisaniu ( mylenie liter o podobnym kształcie, opuszczanie, przestawianie liter, sylab, wyrazów, popełnianie błędów ortograficznych)

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

 V. Umiejętności matematyczne :

-         znajomość i stosowanie cyfr i znaków matematycznych..............................

-         liczenie ( w jakim zakresie) ..........................................................................

-         umiejętność porównywania, klasyfikowania, wnioskowania ......................

.......................................................................................................................

-         umiejętność rozwiązywania zadań ...............................................................

-         myślenie matematyczne dziecka ( faza przedoperacyjna, przejściowa, myślenie operacyjne )...................................................................................

 

VI. INNE UWAGI O DZIECKU

.................................................................................................................................

.................................................................................................................................

 

                                                                           Podpis nauczyciela

Arkusz systematycznej obserwacji ucznia w trzyletnim cyklu zajęć korekcyjno - kompensacyjnych.

Edukacja polonistyczna -mówienie i słuchanie	Rok szkolny		Rok szkolny		Rok szkolny
		semestr I	semestr II	semestr I	semestr II	semestr I	semestr II
Słuchanie wypowiedzi innych (umiejętność skupienia uwagi)
Wypowiadanie się (wyrazami, zdaniami prostymi, zdaniami rozwiniętymi, zdaniami złożonymi, swobodnie, płynnie)
Zasób słownictwa (bogaty, poszerzany)
Formy gramatyczne (stosowane poprawnie, względnie poprawnie)
Zadawanie pytań (poprawność, umiejętność konstruowania pytań)
Wkład pracy (duży, średni, stopień aktywności)

Edukacja polonistyczna -pisanie	Rok szkolny		Rok szkolny		Rok szkolny
		semestr I	semestr II	semestr I	semestr II	semestr I	semestr II
Liniatura (mieszczenie się liter w liniach, trzymanie się linii)
Kształt liter i cyfr (prawidłowy, poprawny, estetyczny)
Łączenie liter (poprawne, prawidłowe)
Przepisywanie tekstów (teksty pisane i drukowane, poprawność odwzorowywanie)
Tekst z pamięci (poprawność pisania)
Tekst ze słuchu (poprawność pisania, znajomość zasad ortograficznych)
Własne wypowiedzi (zapisywanie samodzielne, poprawne pod względem ortograficznym i stylistycznym)
Wkład pracy

Edukacja polonistyczna -czytanie	Rok szkolny		Rok szkolny		Rok szkolny
		semestr I	semestr II	semestr I	semestr II	semestr I	semestr II
Litery i cyfry (rozpoznawanie, głoskowanie, sylabizowanie)
Czytanie na głos sylabami, wyrazami, zdaniami (płynnie, biegle, wyraziście, w prawidłowym tempie)
Czytanie ciche (rozumienie tekstu, wypowiadanie się na jego temat)
Znaki interpunkcyjne (dostrzeganie, stosowanie)
Wkład pracy

Edukacja matematyczna	Rok szkolny		Rok szkolny		Rok szkolny
		semestr I	semestr II	semestr I	semestr II	semestr I	semestr II
W zakresie 10 - dodawanie i odejmowanie (biegłe, sprawne, ukształtowane pojęcie liczby, działanie na konkretach)
W zakresie 20 - dodawanie i odejmowanie (sprawne, działanie na konkretach)
W zakresie 100 - rachunek pamięciowy, dodawanie, odejmowanie (biegłe, radzenie sobie)
W zakresie 100 - mnożenie i dzielenie (umiejętność, liczenie biegłe, radzenie sobie)
Zadania tekstowe (rozwiązywanie samodzielne, z pomocą, proste, złożone)
Pojęcia matematyczne (znajomość, rozumienie, stosowanie)
Figury geometryczne (znajomość, umiejętność obliczania obwodu trójkąta i prostokąta)
Wiadomości praktyczne (odczytywanie temperatury, godzin i minut na zegarze, znajomość nazw dni tygodnia i miesięcy)

Przykłady bajek relaksacyjnych

Bajka relaksacyjna nr 1

Mały kotek samotnie wracał ze szkoły. Ciągnął łapkę za łapką wolno, jakby ospale. Był smutny, nic go nie cieszyło, czuł się bardzo nieswojo. Niechętnie prychał na inne przechodzące obok zwierzęta. Nagle nadleciał malutki motylek
i nad samym nosem kotka zrobił okrążenia, jedno, drugie, trzecie. Chyba mi się przygląda - pomyślał kotek i łapką próbował odgonić motylka. Ale ten wcale nie odlatywał, tylko krążył, krążył i jak samolot kreślił znaki w powietrzu. Kotek patrzył i patrzył, jak zaczarowany, w piękny lot motyla. A ten wzbił się wyżej, jakby chciał dolecieć do słońca, i nagle znikł mu z oczu za wysokim ogrodzeniem. Zaciekawiony kotek zbliżył się do płotu, wdrapał się po deskach i znalazł się w ogrodzie. Rozejrzał się dookoła. Było tam tak pięknie, rosły wysokie owocowe drzewa sięgające koronami do nieba, a małe krzaczki, jakby przy nich przycupnięte, trzymały się ich jak maminej spódnicy. Rosły też kolorowe kwiaty, które jak dywan pokrywały cały ogród. Kotek poczuł zapach ziemi, kwiatów, krzewów i drzew. Pociągnął mocno noskiem i zapach jak fala, jakby ramionami, objął go. Kotek położył się na trawie i oddychał miarowo, równo i spokojnie. Przetarł oczy, podłożył łapki pod głowę, wyciągnął całe ciałko, było mu bardzo wygodnie. Leżał teraz i odpoczywał. Poczuł senność. Słonko wysyłało swe promyki na ziemię, by pogłaskały każdy kwiatek, każdy listek i każdą roślinkę. Kotek poczuł przyjemny dotyk ciepłych promieni. Zamknął oczy. A promyczki jeden po drugim głaskały go, przyjemnie ogrzewając. Po chwili pojawił się delikatny wiaterek, który kołysał listki i gałęzie, jakby do snu. Pochylił się nad kotkiem i też go kołysał, trzymając w swoich ramionach. Kotek poczuł, jak wiaterek przesuwając się teraz po nim od głowy do łap, do pazurków samych, z wolna uwalnia go od smutków, i jeszcze raz, i jeszcze delikatnie przesuwając się od głowy w dół ciałka, zabiera z sobą całe niezadowolenie. Kotek poczuł się tak dobrze, poczuł się spokojny, jakby obmyty ze wszystkich swoich dużych i małych zmartwień. Otworzył wolno oczka i popatrzył na chmurki, które płynęły po niebie, nie spiesząc się, leniwie, nie przeganiając się, zgodnie. Płynęły i płynęły, a wiatr wolno je popychał. Kotkowi było tak dobrze. Nagle jedna mała kropelka spadła mu na nos. Co to ? - zdziwił się. Rozejrzał się dookoła i zobaczył, jak kwiatki wyciągają swoje małe główki do kropli deszczu, zupełnie jak on pyszczek do miseczki z mlekiem. Usiadł na trawie. Przeciągnął się. Kropelki deszczu wolno, lecz miarowo spadały na spragnione roślinki. Wraz z tym delikatnym deszczem wróciła mu siła. Wstał, otrząsnął futerko, uśmiechnął się do siebie zadowolony. Pora iść do domu - pomyślał. Ale dziwną przeżyłem przygodę w tym ogrodzie, gdzie przyprowadził mnie motylek. Wrócę tu jeszcze - obiecał sobie - tu jest tak pięknie i spokojnie. Wyprężył się do skoku i jednym zamachem przeskoczył płot. Radośnie machając ogonem, wracał do domu.

Bajka relaksacyjna nr 2

Mama prowadziła małego wróbelka do szkoły. Szedł tam dzisiaj pierwszy raz. Czego ja się będę uczył ? - zastanawiał się. Wszystkiego, co przyda ci się w życiu - odpowiedziała tajemniczo mama, ale on tylko pokręcił łebkiem, bo w dalszym ciągu nic nie rozumiał. O, już jesteśmy - powiedziała mama., gdy stanęli pod wielkim dębem, naokoło którego było już wiele mam ze swoimi pociechami. Panował gwar nie do opisania. Nagle pojawiła się wielka pani Wróbel, nauczycielka w okularach na dziobie, i powiedziała donośnym głosem: Witam wszystkich nowych uczniów na pierwszej lekcji nauki fruwania ! Zwracając się do mam, dodała: Dzisiaj wasze pociechy już samodzielnie przylecą do domu, nie potrzebujecie po nie przychodzić. A teraz proszę mnie zostawić z dziećmi, bo chcę rozpocząć lekcję. Rozległo się ciche klap, klap, klap. To dźwięk, jaki wydają dzioby, gdy dotykają się przy pożegnaniu. Po chwili mamy wróbelków odleciały. Nauczycielka podchodziła do każdego z uczniów i pomagała mu się dostać na gałązkę dębu. Kiedy ostatni już był na drzewie, pani powiedziała: - Proszę położyć się na brzuszku wygodnie, o tak, jak najwygodniej. Rozkładamy szeroko skrzydełka, oddychamy wolno, spokojnie. Przywieramy całym ciałem do drzewa. Czujemy zapach kory, miły powiew wiatru, odpoczywamy. Oddychamy miarowo i spokojnie. Wyobraźcie sobie, małe wróbelki, że powiew mógłby was unieść w powietrze tak, jak unosi liście. Czujecie się wspaniale. Proszę lekko poruszać skrzydełkami, raz, dwa, wolniutko, a teraz troszkę szybciej, raz, dwa. - Skrzydełka małego wróbelka jak skrzydełka latawca lekko poruszały się. - Odpychamy się nóżkami od gałązki i płyniemy w powietrzu, płyniemy razem. - Nasz wróbelek poczuł, że skrzydełka same go unoszą. Obok niego, z boku i z tyłu, i nad nim fruwały inne wróbelki. Poruszał lekko skrzydełkami i wzbijał się w górę, w błękit nieba. Czuł się tak lekko i swobodnie, było mu tak przyjemnie ! Popatrzył w dół, wznosił się nad zielonymi koronami drzew. Dookoła rozciągał się piękny park. Nie spiesząc się, w ślad za nauczycielką leciał w górę, do słońca. Ciepłe słoneczko wychyliło się zza chmurki i ciekawie spoglądało na wróbelki. Posłało promyczek, który ciepłym dotykiem przyjemnie go pogłaskał. Wróbelek wznosił się w górę, wyżej i wyżej. Czuł się lekko i swobodnie. Teraz przelatywał nad łączką, zatoczył koło, jedno, drugie i wolniutko sfruwał w dół. Był nad małym strumyczkiem, przy brzegu którego wygrzewał się na słoneczku zajączek. Sfrunął jeszcze niżej, nad samą taflą wody, zobaczył kolorowe rybki, jak wolno płynęły z nurtem, usłyszał, jak kumkają żabki: kum, kum, rozmawiając między sobą. Poczuł zapach łąki, kwiatów. Wciągał głęboko ten zapach w siebie. Sfrunął nad brzegiem strumyka, usiadł na małym kamyczku, nachylił się i napił wody. Była zimna i orzeźwiająca. Posłuchał szemrzącego strumyka. Odpoczywał. Wiatr lekko muskał mu piórka. Postanowił zamoczyć łapki, wszedł do wody, popryskał się nią troszeczkę, jak to wróbelki mają w zwyczaju. Otrząsnął się i tysiące kropelek spadło na spragnione wody roślinki. Zrobił to raz i drugi, pokropił wszystkie kwiatki dookoła. Poczuł się rześko, czuł, że wstępuje w niego razem z tą zimna woda energia. Nagle usłyszał głos nauczycielki: - Pora wracać ! - Znowu rozpostarł skrzydła i z niezwykłą siłą wzniósł się wysoko, wysoko. Wzbijał się szybko, wznosił się jak samolot i krążył w powietrzu pełen sił i radości, że potrafi fruwać. Tak skończyła się pierwsza lekcja nauki fruwania
w szkole dla wróbelków. Jeśli będziecie chcieli wrócić, to możemy to zrobić jutro i zobaczyć, czego jeszcze uczą się ptaszki w swojej szkole.

W efekcie stosowania bajek relaksacyjnych, gdzie położony jest nacisk na wizualizację, można osiągnąć trwałe pozytywne rezultaty, jeśli zajęcia te są prowadzone systematycznie. Przeznaczone są głównie dla dzieci w wieku od 3 do 9 lat. Starsze mogą uczyć się i relaksacji, i wizualizacji jak samodzielnych sposobów obniżania niepokoju. Koniecznym warunkiem relaksowania dzieci w ten sposób jest akceptacja przez niego tej formy zajęć. Dzieci bardzo pobudzone mogą na początku protestować i dlatego dla nich można, indywidualnie dostosowując technikę, włączać nowe elementy fabuły, które jednak nie mogą dramatyzować sytuacji. Można wspomagać się muzyką lub zajęciami rytmicznymi, przygotowując dzieci do tego rodzaju bajek. Malowanie obrazów słowami daje uspokojenie, a później i umiejętność posługiwania się takimi obrazami w celu samouspokojenia, znalezienia wewnętrznej harmonii.

Bajka relaksacyjna nr 3

Mały niedźwiadek szedł wolno przez las. Czuł ogarniające go zmęczenie, nóżki zrobiły się jakieś ciężkie i nie chciały odrywać się od ziemi. Rozglądał się dookoła, szukając miejsca do odpoczynku. Drzewa rosły tutaj rzadziej, słońce coraz swobodniej przeciskało się przez konary drzew, oświetlając wszystko dookoła. Chyba niedaleko jest jakaś polanka, tam sobie odpocznę - pomyślał miś. I rzeczywiście, po chwili jego oczom ukazała się mała łączka otoczona ze wszystkich stron drzewami. Stanął na jej skraju i znieruchomiał z zachwytu: niskie krzewy, trawa, kwiaty jak kolorowy dywan rozkładały się u jego stóp. Na środku łączki zajączki, króliczki, ba, nawet myszki wygrzewały się w promieniach słońca. Spojrzał na niebo. Było bezchmurne, słońce jakby wiedziało, że zwierzęta oczekują na jego promienie, bo świeciło bardzo mocno. Miś wystawił pyszczek do słońca i poczuł, jak przyjemne ciepło obejmuje najpierw jego głowę, a potem całe ciało. Usłyszał lekki szum wiatru i brzęczenie owadów, które unosiły się nad kwiatami. Głęboko odetchnął. W nos wkręcał się delikatny zapach trawy i kwiatów. Tutaj jest wspaniałe miejsce do odpoczynku - pomyślał, po czym położył się wygodnie na trawie, jak na kocyku, łapki podłożył sobie pod głowę. Zamknął oczy. Odpoczywał. Oddychał miarowo i spokojnie. Zrobił głęboki wdech, wciągnął powietrze przez nos, a po chwili wypuścił je. Powtórzył to jeszcze raz. Czuł, jak z każdym wydechem pozbywa się zmęczenia. Był teraz przyjemnie rozluźniony, poczuł się ciężki i bezwładny. Jego głowa, brzuszek i nóżki były jak z ołowiu. Wtulił się w trawkę jak w kołderkę. Było mu bardzo wygodnie. Oddychał równo i miarowo, jego klatka piersiowa spokojnie w rytm wdechu i wydechu unosiła się i opadała, tak jak fale morskie, kiedy wolno i leniwie przybijają do brzegu. Poczuł się teraz tak dobrze! Delikatny wiaterek przesuwał się po całym jego ciele, rozpoczynając od czubka głowy aż po koniuszki łapek, zabierając z niego zmęczenie i napięcie. Robił to raz i drugi, powtarzał wiele razy. Promienie słońca przyjemnie ogrzewały. Miś odpoczywał. Po chwili zasnął, a razem z nim zajączki, króliczki i nawet małe myszki. Zrobiło się tak cicho, że nie słychać było nawet brzęczenia pszczół. Słońce wolno szło po niebie. Nagle, nie wiadomo skąd, pojawiły się małe chmurki, rozpoczęły zabawę w chowanego, biegały po całym niebie, zagradzały drogę promyczkom, które płynęły na ziemię. Wiatr zaczął silniej dmuchać, łączka budziła się ze snu. Zabrzęczały pszczółki, które znowu zabrały się do zbierania miodu z kwiatów, ptaszki rozpoczęły swe trele, a motyle rozpościerając skrzydełka, unosiły się nad roślinkami. Wtem jeden z nich, taki najmniejszy motylek usiadł na nosku niedźwiadka i w rezultacie niechcący go przebudził. Miś leniwie otworzył oczy. Przetarł je łapkami. Ziewnął raz i drugi, przeciągnął się. Wiaterek tymczasem nagle zawirował, zatańczył i chłodnym powietrzem orzeźwił go. Najpierw dotknął jego łap. Wniknęła w nie ożywcza siła, miś poczuł, jakby zanurzył je w chłodnym strumyku. Ten przyjemny, orzeźwiający dotyk przenikał coraz wyżej i wyżej, jak prysznic ogarnął ciało, dając energię, przepełniając siłą. Miś łapkami, główką, nóżkami. Wstał, otrzepał futerko, poczuł się odprężony i wypoczęty. Wiaterek wzmagał się, coraz silniej, tańcząc po łące i zachęcając wszystkich do zabawy. W jego rytm pochylały się trawy, kwiatki, a nawet krzewy ruszały swymi gałązkami jak ramionami.

Cudownie wypocząłem - pomyślał miś. - Jutro na pewno tutaj powrócę, ale teraz już pora wracać do domu. Czeka tam przecież na mnie mama i przepyszny podwieczorek. W tym momencie pogłaskał się po brzuszku i ruszył energicznie, podskakując w rytm podmuchów, w kierunku swego domu.

Scenariusze zajęć korekcyjno-kompensacyjnych

TEMAT: Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu z dwuznakiem „sz” „cz”.
Doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej poprzez wypełnianie konturów, wyszukiwanie i pisanie wyrazów. Usprawnianie funkcji słuchowej poprzez prawidłowe wymawianie i różnicowanie głosek.

1. Malowanie kreskami konturowych rysunków.

Cele:
- rozbudzenie zainteresowań zajęciami, wyrobienie płynności i precyzji ruchów ręki,
- koordynacja wzrokowo-słuchowa,
- uspokojenie i wyrównanie umiejętności stopniowego przesuwania ręki od lewej strony do prawej.

Dzieci kolorują powierzchnię figur geometrycznych: koło, trójkąt, prostokąt, kwadrat gęstymi kreskami kreślonymi w dowolnym kierunku.
Później wprowadzamy kreskowanie polegające na rysowaniu linii równoległych. 

2. Rozpoznawanie w tekście dwuznaków „sz” „cz”. 

Cele:
- wdrażanie do samodzielności i wytrwałości,
- usprawnianie spostrzegania wzrokowego i koordynacji wzrokowo-ruchowej. 

Dzieci czytają tekst i zaznaczają w wyrazach literki cz na czerwono, sz na niebiesko. 
Czesiek ma szarą czapkę i czerwone rękawiczki.
W zimie często jeździ na saneczkach. Lubi szybką jazdę.

3. Tworzenie wyrazów z dwuznakiem „cz” „sz”. 

Cele:
- wzbogacanie słownictwa dziecka,
- wdrażanie do samodzielności, myślenia, kształtnego pisania. 

Uczniowie podają wyrazy , zapisują w tabeli. Za każde prawidłowe podanie wyrazu dziecko dostaje punkt w postaci papierowej piłeczki. 

4. Ćwiczenie prawidłowej wymowy „sz” „cz” w postaci izolowanej i w wyrazie. 

Cele:
-usprawnianie funkcji słuchowej, koncentracji i podzielności uwagi,
-usprawnianie narządów artykulacyjnych. 

Dzieci wymawiają wyrazy z poprzedniego ćwiczenia, zwracając uwagę na wyrazistą artykulację. 

5. Ćwiczenie relaksacyjne. 

Cele:
- relaksacja, usprawnienie koordynacji słuchowo - ruchowej.  

Dzieci naśladują:
szum drzew, spadający deszcz, szelest liści, szum wiatru, jazdę pociągu. 

6. Ćwiczenie z uzupełnianiem tekstu.

Cele:
- usprawnianie pisania,
-rozwijanie logicznego myślenia, uwagi, spostrzegawczości. 

Uczniowie dostają tekst i uzupełniają dwuznakami „cz” „sz”.

...ara my...ka siedzi w norce.

...ymon ...yta bajkę o królewi...u i księżni...ce.

...esław u...ył ...erwoną koszulę.

W ko..yku są ...ereśnie.

U...niowie w parku zbierają ...y...ki.

...pak to ładny ptak. 

7. Rozpoznawanie i nazywanie przedmiotów na podstawie dotyku. 

Cele:
-tworzenie skojarzeń dotykowo-percepcyjnych,
-rozwijanie wyobraźni, myślenia pojęciowego i ekspresji słownej. 

Dzieci z zamkniętymi oczami wyciągają z woreczka różne przedmioty, starają się dotykiem rozpoznać ich kształt i nazwać je. 

Proponowane przedmioty: klucz, pieczątka, szyszka, szarfa, czosnek, nożyczki,
szczotka. 

8. Układanie obrazka pociętego w całość.

 Cele:
-usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej,
-wdrażanie do samodzielności i wytrwałości.

Dzieci otrzymują pocięty obrazek przedstawiający czapkę lub szalik.
Najpierw układają go w całość, naklejają i kolorują. 

9.Podsumowanie zajęć, pożegnanie dzieci.

Temat: Rola litery „i” w oznaczaniu zmiękczeń spółgłosek. Zastosowanie zmiękczeń w nauce czytania i pisania.

Cele:

• tworzenie sylab i wyrazów z uwzględnieniem głosek miękkich jako ćwiczenie percepcji wzrokowo - słuchowej,

• usprawnianie funkcji percepcyjno -motorycznych dzieci z zaburzeniami,

• czerpanie radości ze wspólnej zabawy.

Środki dydaktyczne: ruchomy alfabet, kartki, szablon koła, kolorowe kwadraty, kredki pastele, płyta CD, kleje , taśma klejąca, pasek z samogłoskami, suwaki sylabowe, tekst bajeczki o literce „i”, obrazki , wyrazy z lukami.

Przebieg zajęć:

1. Dzieci biorą do rąk kartki białego papieru i gniotą je w rytm słyszanej muzyki. Następnie z wykorzystaniem papierowych kul wykonują następujące ćwiczenia ruchowe :

• papierową kulą wokół własnych kolan kreślą ósemki, przekazując kule z ręki do ręki,

• trzymają kule w rękach i naprzemiennie dotykają własnych kolan, ręka prawa lewego kolana, ręka lewa prawego, wykonują to bardzo powoli,

• jedna kula leży na dłoni prawej ręki, druga kulka leży na lewym bucie, dzieci bardzo powoli wyciągają prawą rękę i lewą nogę w bok, tak aby kule nie spadły, później następuje zmiana stron,

2. Dzieci rozprostowują jedną z pogniecionych kartek i przyklejają ją taśmą do stolika, następnie w rytm muzyki zamalowują całą kartkę kolorową pastelą. Kartki odklejają i odkładają na bok.

3. Dzieci otrzymują kartoniki z literami ruchomego alfabetu i wyszukują wśród nich literę pokazywaną przez reedukatora. Nazywają ją i określają, czy jest to samogłoska, czy spółgłoska.

4. Reedukator daje dzieciom karteczki i szablon koła i prosi o obrysowanie go na jednej kartce czerwoną kredką, a na drugiej niebieską kredką. Powstają w ten sposób 2 pętle. Następnie reedukator prosi o wklejenie kartoników ze spółgłoskami do pętli czerwonej , a z samogłoskami do pętli czerwonej. Po przyklejeniu dzieci sprawdzają według paska przygotowanego przez reedukatora poprawność przyklejonych samogłosek.

5. Dzieci wykonują laleczkę z kwadratów techniką origami płaskie według podanego wzoru. Sukienkę wykonują z pogniecionej i pomalowanej wcześniej kartki. Naklejają na swoją laleczkę literę wskazaną przez reedukatora.

6. Nauczyciel opowiada bajeczkę o literce „ i „ jednocześnie manipulując wykonanymi przez dzieci laleczkami.

7. Po zrozumieniu bajeczki dzieci bawią się dalej w samogłoski i spółgłoski dobierając odpowiednio lalki. Stwierdzają, że „ i” zmienia brzmienie innym głoskom. Układają literki w sylaby i w wyrazy w różnych kombinacjach. Za każdym razem czytają, co ułożyły w zabawie.

8. Dzieci otrzymują suwaki i między paski spółgłosek i samogłosek wsuwają pasek z literą „i”. Odczytują utworzone sylaby.

9. Na przyklejonych wcześniej kartkach dzieci przyklejają dwie wybrane literki - 1 spółgłoskę i 1 samogłoskę ( litery mogą wykonać z kolorowych małych kwadracików). Reedukator pokazuje, gdzie mają umieścić litery. Następnie dzieci rysują kolorową pastelą „ leniwą ósemkę” , otaczając przyklejone literki. Rysując wypowiadają głośno powstałą sylabę. Samogłoską „i” jest przecięcie się linii. Do powstałej sylaby dobierają z pamięci drugą i tworzą wyraz np. bia - ły, pię- ta, sia -no . Powstałe wyrazy dzielą na głoski i zapisują do zeszytu.

10. Reedukator podsumowuje wstępnie zasadę ortograficzną: „Spółgłoskę zmiękczamy przez „ i”, gdy po niej występuje samogłoska”.

11. Dzieci otrzymują obrazki podpisane wyrazami z lukami, wklejają je do zeszytu i uzupełniają brakującą spółgłoską miękką. Odczytują uzupełnione wyrazy.

12. Reedukator dziękuje dzieciom za pracę i w nagrodę daje im obrazki do pokolorowania w domu.

Bajeczka o literce „i”

Pewnego razu powstała awantura w alfabecie. Pokłóciły się literki oto, która jest ładna, która zgrabna, która smukła, która gruba, która cienka, która niska, a która wysoka. Literka a i z zorganizowały konkurs . Wygrały w nim literki f, w, k. Literkę f nazwano smukłą, k ładną, w zgrabną. Ostatnie miejsce zajęła literka i. Nazwano ją malutką. Rozgniewała się literka i. Od tej pory wciskała swój głos w sprawy liter w całym alfabecie. Głośna wołała „jestem malutka” , a swoim donośnym długim głosem: iiiiiiiii tłumiła głosy liter. Gdy stanęła koło literki s, rozległ się głos „ si”. Gdy stanęła za literką z rozległ się głos „ zi”. Biegała od literki do literki. Spodobała się literkom ta zabawa, bo literka i pomagała tworzyć nowe wyrazy do bajek i baśni. Zwołano naradę, na której literkę i nazwano jednogłośnie pracowitą. Z tej wielkiej radości literki zorganizowały zabawę.

Przykład karty pracy.

Bibliografia

Bogdanowicz M. „Trudności w pisaniu u dzieci” Gdańsk UG 1984

Frostig M. ,Horne D.„Wzory i obrazki” Warszawa Polskie Towarzystwo Psychologiczne 1987

Gąsowska T., Pietrzak - Stępkowska Z. „Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu” Warszawa WSiP 1978

Grabałowska K., Jastrząb J., Mickiewicz J., Wojak M. „Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu” Toruń Dom Organizatora 1994

Kopczyńska - Kaiser M. „Praca nauczyciela z dziećmi wymagającymi pomocy w nauce czytania i pisania na terenie klasy” w: H. Wasyluk - Kuś (red.) „Praca z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu” Warszawa WSiP 1978

Kujawa E., Kurzyna M. „Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych” Warszawa WSiP 1994

Olechowska M. „Problemy pracy korekcyjno - wychowawczej z dziećmi” Katowice UŚ 1980

Petersem W. „Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się” w: N.G. Harling, R.L. Schiefelbusch (red.) „Metody pedagogiki specjalnej” Warszawa PWN 1977

Sawa B. „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze” Warszawa WSiP 1987

Spionek H. „Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne” Warszawa PWN 1973

Styczek L. „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego” Warszawa WSiP 1982

Szurmiak M. „Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu” Warszawa WSiP 1987

Zakrzewska B. „Trudności w czytaniu i pisaniu” Warszawa WSiP 1996

Zakrzewska B. „Jeszcze potrenujemy. Ćwiczenia w zakresie wzrokowo - słuchowym” Warszawa WSiP 1998

2

---