WĄTROBA

Wątroba (hepar) jest największym gruczołem ciała ludzkiego. Przeciętna jej masa wynosi ok. 1 / 43 masy całego ciała, tj. ok. 1,5 kg. U noworodków i dzieci masa względna wątroby jest jeszcze większa. Wątroba jest narządem bardzo obficie ukrwionym, ma więc barwę czerwonobrunatną. Zaraz po wyjęciu ze zwłok traci swój kształt i ulega spłaszczeniu. Konsystencja wątroby jest miękka, sprężystość nieznaczna. Miąższ wątroby jest bardzo kruchy, toteż przy upadkach lub urazach wątroba łatwo może pękać.

Wątroba zajmuje prawie całe podżebrze prawe, znaczną cześć nadbrzusza i sięga do podżebrza lewego. Dolna granica wątroby pokrywa się z łukiem żebrowym prawym, aż do linii sutkowej prawej i w warunkach prawidłowych spod tego łuku nie wychodzi. W linii środkowej ciała dolny brzeg wątroby znajduje się w połowie od­ległości pomiędzy podstawą wyrostka mieczykowatego a pępkiem.

BUDOWA WĄTROBY

Wątroba ma kształt zbliżony do połowy jaja. Powierzchnia wypukła, zwana po­wierzchnią przeponową, jest zwrócona do przepony, bardziej płaska zaś - ku doło­wi. Na powierzchni dolnej, trzewnej, widnieją trzy bruzdy ułożone w kształcie lite­ry H. Bruzda poprzeczna, długości ok. 5 cm, nosi nazwę wrót wątroby (porta hepatis}. Przez wrota wchodzą do wątroby: tętnica wątrobowa, żyła wrotna i nerwy, wychodzą zaś przewód wątrobowy oraz naczynia chłonne. Dwie inne bruzdy - po­dłużna lewa i podłużna prawa - przebiegają w kierunku strzałkowym. Każda z tych bruzd dzieli się na dwie części - przednią i tylną. W części przedniej bruzdy lewej przebiega więzadło obłe wątroby (ligamentum teres hepatis), będące pozosta­łością żyły pępkowej. W części tylnej znajduje się więzadło żylne - pozostałość po przewodzie żylnym (ductus venosu), który w życiu płodowym łączył żyłę pępko­wą z żyłą główną dolną. Część przednia bruzdy prawej nazywa się dołem pęcherzy­ka żółciowego (fossa vesicae felleae), gdyż leży tu pęcherzyk żółciowy. Część tyl­na nosi nazwę bruzdy żyły głównej dolnej (sulcus venae cavae inferioris), która tędy przebiega.

Wymienione bruzdy wyznaczają na powierzchni trzewnej (dolnej) wątroby granice czterech płatów. Na lewo od rowka podłużnego lewego znajduje się lewy płat wątroby (lobus sinister hepatis). Pomiędzy dołem pęcherzyka żółciowego a więzadłem obłym leży płat czworoboczny (lobus ąuadratus). Płatem ogoniastym (lobus caudatus) nazywa się część położona pomiędzy bruzdą żyły głównej dolnej a więzadłem żylnym. Część powierzchni trzewnej położona na prawo od bruzdy podłuż­nej prawej należy do prawego płata wątroby (lobus dexter).

Powierzchnia przeponowa wątroby dzieli się na części: przednią, górną, tylną i prawą. Części te oddzielone są od siebie niezbyt wyraźnymi zaokrąglonymi brze­gami.

Jedynie powierzchnia przednia odgraniczona jest od trzewnej (dolnej) wyraź­nym brzegiem dolnym (margo inferior).

Wątroba otoczona jest błoną łącznotkankową, zwaną torebką wątroby. Torebka ta wnika razem z przewodem wątrobowym i naczyniami do miąższu wątroby, tworząc wewnątrz gruczołu zrąb dla tkanki gruczołowej wątrobowej. Końcowe wy­rostki tej torebki, w postaci włókien podporowych dla naczyń włosowatych, noszą nazwę włókien kratowych.

Większa część powierzchni wątroby pokryta jest otrzewną, która jest ściśle zro­śnięta z torebką wątroby. Jedynie część powierzchni przeponowej płata prawego w otoczeniu żyły głównej dolnej, zrośnięta z przeponą, oraz część powierzchni dol­nej, przylegająca do pęcherzyka żółciowego, nie mają pokrywy otrzewnowej.

Otrzewna przechodząca z wątroby na przeponę tworzy poprzecznie biegnące więzadło wieńcowe (ligamentum coronarium hepatis); wolne brzegi prawy i lewy tego więzadła ze względu na ich kształt nazywa się więzadłami trójkątnymi pra­wym i lewym (ligamentum triangulare dextrum et sinistrum).

Więzadłem sierpowatym wątroby (ligamentum falciforme hepatis) nazywa się szeroki fałd otrzewnej, który odchodzi od górnej i przedniej części powierzchni przeponowej wątroby do dolnej powierzchni przepony oraz do przedniej ściany ja­my brzusznej aż do pępka. Więzadło to leży w płaszczyźnie strzałkowej. Linia przyczepu więzadła sierpowatego wątroby wyznacza na jej powierzchni granicę oddzie­lającą płat prawy od płata lewego. Dolny brzeg więzadła sierpowatego jest wolny. Biegnie w nim pasmo włókniste, zwane więzadłem obłym wątroby (ligamentum teres hepatis}, będące pozostałością istniejącej w życiu płodowym żyły pępkowej (v. umbilicalis).

Podwójny fałd otrzewnej odchodzący od wrót wątroby ku krzywiźnie mniejszej żołądka i początkowej części dwunastnicy nosi nazwę sieci mniejszej (omentum mi­nus). W sieci tej rozróżniamy dwie części, zwane więzadłami: wątrobowo-dwunastniczym i wątrobowo-żołądkowym. W więzadle wątrobowo-dwunastniczym przebiega przewód żółciowy wspólny, tętnica wątrobowa, żyła wrotna, naczynia chłonne i nerwy zdążające do wątroby.

Na utrzymanie stosunkowo ciężkiego narządu, jakim jest wątroba, na jej poło­żenie w górnej części jamy brzusznej pod przeponą składa się kilka czynników. Naj­ważniejszą rolę w tym względzie odgrywa tłocznia brzuszna, żyła główna dolna oraz tkanka łączna, wiążąca część powierzchni wątroby z przeponą. Udział więzadeł w utrzymaniu wątroby jest mały.

CZYNNOŚCI WĄTROBY

Czynności wątroby są różnorodne. Poza udziałem w procesach trawienia, omó­wionym dokładnie w innym miejscu, wątroba bierze udział w gospodarce węglowo­danowej, w przemianie białkowej i tłuszczowej, pełni rolę ochronną oraz wykonuje wiele innych czynności, niedostatecznie jeszcze poznanych. W wątrobie odbywa się przemiana glukozy (cukru gronowego) na glikogen, czyli skrobię zwierzęcą, który jest magazynowany w komórkach wątrobowych. Cukier gronowy jest podstawo­wym materiałem energetycznym ustroju. Z chwilą gdy zapotrzebowanie na glukozę przewyższy jej dowóz z pokarmem, enzymy wątroby zmieniają zmagazynowany w niej glikogen na cukier gronowy, który zostaje wydzielony do krwi.

Do bardzo ważnych funkcji należy także regulacja stężenia poszczególnych aminokwasów we krwi. W wątrobie odbywa się przemiana aminokwasów na gluko­zę i mocznik, który zostaje wydalony przez nerki jako odpadkowy produkt przemia­ny, podczas gdy glukoza zostaje wykorzystana do syntezy glikogenu. W wątrobie powstają albuminy krwi oraz jest wytwarzana protrombina, enzym biorący udział w krzepnięciu krwi.

Poza tym wątroba reguluje gospodarkę żelaza i miedzi, które się w niej gromadzą. W wątrobie także wytwarza się heparyna, substancja zapobiegająca krzepnięciu krwi.

Rola ochronna wątroby polega na wychwytywaniu z krwi substancji trujących, które powstają w jelitach wskutek procesów gnilnych lub dostają się do krwi wraz z pokarmem. Substancje te zostają w wątrobie związane i wydalone na zewnątrz bądź z żółcią, bądź przez nerki.

Zestawiając czynności wątroby można przedstawić je w następujących punk­tach: 1) wątroba wytwarza żółć, 2) magazynuje glikogen, tłuszcze, białka i witami­ny, 3) bierze udział w tworzeniu i niszczeniu krwinek czerwonych, 4) odgrywa rolę odtruwającą, 5) wytwarza białka osocza, fibrynogen i protrombinę, 6) jest central­nym narządem przemiany węglowodanów, białek i tłuszczów.

---