WYKŁAD 1 | POJĘCIE I FUNKCJE FINANSÓW

1. Pojęcie finansów

2. Rodzaje decyzji finansowych

3. Klasyfikacja (podział) finansów

4. Funkcje finansów

5. Zjawiska finansowe i ich rodzaje

6. Podstawowe pojęcia finansowe

1. Pojęcie finansów

Definicja nr 1 (wąska):

Finanse - ogół zjawisk i procesów pieniężnych.

Definicja nr 2 (ekonomiczna):

Finanse - to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem (pozyskiwaniem) i podziałem (wydatkowaniem, inwestowaniem) zasobów pieniężnych.

Definicja nr 3:

Finanse - ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka lub innych podmiotów ekonomicznych.

Definicja nr 4 (przedmiotowa):

Przedmiotem nauki finansów są głównie zjawiska związane z tworzeniem pieniądza przez bank centralny oraz kreowaniem pieniądza przez banki komercyjne.

2. Rodzaje decyzji finansowych

• Decyzje operacyjne, w tym: dotyczące konsumpcji i oszczędności,

• Decyzje inwestycyjne

• Decyzje finansowe,

• Decyzje związane z zarządzaniem ryzykiem.

3. Klasyfikacja (podział) finansów

KRYTERIUM I - RODZAJ PODMIOTU EKONOMICZNEGO:

• Finanse publiczne

• Finanse prywatne

KRYTERIUM II - ZAKRES ANALIZ I BADAŃ:

• Makrofinanse

• Mikrofinanse

KRYTERIUM III - UJĘCIE PODMIOTOWE:

• Finanse rządowe i samorządowe,

• Finanse banków,

• Finanse przedsiębiorstw,

• Finanse towarzystw ubezpieczeniowych,

• Finanse towarzystw inwestycyjnych,

• Finanse gospodarstw domowych.

4.Funkcje finansów

1. alokacyjna

2. redystrybucyjna

3. stabilizacyjna

5.Podstawowe pojęcia finansowe

• Zjawisko finansowe - proces gromadzenia (akumulacji) i przepływu środków pieniężnych w podmiocie ekonomicznym oraz pomiędzy podmiotami ekonomicznymi.

Wyróżnia się:

- zjawiska statyczne, kiedy pieniądz występuje w bezruchu np. oszczędzanie, kumulowanie zysku przez przedsiębiorstwa itp.,

- zjawiska dynamiczne, kiedy pieniądz występuje w ruchu i przepływa między podmiotami.

ZASÓB FINANSOWY - stan na dzień

TRANSAKCJA FINANSOWA - pojedyncza operacja finansowa

STRUMIEŃ FINANSOWY - ogół transakcji finansowych zrealizowanych w określonym czasie (np. w ciągu roku). Składa się z: wartości, kierunku ruchu i czasu, w jakim jest dokonywany.

Strumienie finansowe zmieniają wielkość zasobów finansowych.

Cele ekonomiczne współczesnych finansów

• Utrzymanie równowagi gospodarczej - przetrwanie, rozwój, rentowność, minimalizacja ryzyka, dodatnie przepływy pieniężne

• Maksymalizacja bogactwa - wzrost wartości angażowanych kapitałów

• Płynność finansowa - zdolność pokrycia długów, wypłacalność

Rola finansisty w gospodarce

1. Zadania dyrektora finansowego:

• Zarządzanie wartością spółki i zainwestowanych w nią kapitałów

• Kształtowanie struktury źródeł finansowania

• Wybór kierunków i rodzajów inwestycji

• Realizacja strategii fuzji i przejęć

• Zarządzanie zyskiem i płynnością finansową

2. Zadania specjalisty finansowego:

• Prognozowanie potrzeb finansowych

• Organizowanie finansowania

• Obsługa kredytów i pożyczek

• Utrzymanie odpowiednich stosunków z pośrednikiem finansowymi oraz inwestorami kapitałowymi

3. Zadania specjalisty w dziedzinie kontroli finansowej:

• system rachunkowości finansowej i zarządczej

• sprawozdawczość finansowa

• polityka cenowa

• budżetowanie finansowe

• raportowanie

WYKŁADY 2-4 | PIENIĄDZ W TEORII FINANSÓW

1. Pojęcie pieniądza,

2. Rodzaje pieniądza,

3. Cechy współczesnego pieniądza,

4. Funkcje pieniądza,

5. Podaż pieniądza,

6. Popyt na pieniądz,

7. Cena pieniądza,

8. Wartość pieniądza w czasie - mierniki wartości pieniądza w czasie.

1. POJĘCIE PIENIĄDZA

• Najbardziej płynne aktywo gospodarki, tworzywo wszelkich zjawisk finansowych,

• Specyficzny rodzaj towaru, za który można kupić jakikolwiek inny towar, produkt lub usługę.

2. RODZAJE PIENIĄDZA

• Pieniądz towarowy

• Pieniądz gotówkowy

• Pieniądz bezgotówkowy - tzw. surogaty pieniężne;

• Pieniądz idealny (nierealny) - pieniądz, jaki powstałby w gospodarce po upłynnieniu majątku podmiotów ekonomicznych.

3. CECHY WSPÓŁCZESNEGO PIENIĄDZA

1. Powinien to być pieniądz papierowy - oznacza to, że współczesny pieniądz nie ma już żadnego związku ze złotem (nie ma parytetu wymiany w złocie lub innym kruszcu); cechy pieniądza ma kawałek papieru, któremu je nadano regulacjami prawnymi - nadano mu przywilej prawnego środka płatniczego.

2. Musi to być pieniądz państwowy - gwarantem pieniądza jest państwo; państwo jest jego emitentem; pieniądz ma zatem cechę instrumentu instytucjonalnego zabezpieczonego majątkiem państwa; państwo musi dbać o to, aby pieniądz był zabezpieczony w towarach i usługach.

3. Jest to pieniądz kredytowy (żyrowy) - oznacza to, że źródłem kreowania pieniądza jest kredyt bankowy; oznacza to również, że banki mają przywilej pomnażania ilości pieniądza w obiegu.

4. FUNKCJE PIENIĄDZA

• Miernik wartości

• Środek wymiany

• Prawny środek płatniczy (rozliczeń finansowych; pokrywania zobowiązań)

• Tezauryzacja -przechowywanie wartości

• Międzynarodowy środek płatniczy

5. PODAŻ PIENIĄDZA - to wartość występujących w obiegu rodzajów pieniądza będąca w dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

PODAŻ PIENIĄDZA - całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza występującego w roli środka wymiany.

PODAŻ PIENIĄDZA tworzona jest przez pieniądz gotówkowy (gotówka w obiegu) oraz pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym.

PODAŻ PIENIĄDZA MIERZY SIĘ AGREGATAMI PIENIĘŻNYMI.

AGREGATY PIENIĘŻNE:

• M 1 = baza monetarna + depozyty w bankach komercyjnych płatne na żądanie (a vista),

• M 2 = M 1 + krótkoterminowe wkłady oszczędnościowe,

• M 3 = M 2 + długoterminowe depozyty oszczędnościowe

M 3 to inaczej ilość pieniądza krajowego.

6. POPYT NA PIENIĄDZ - jest to zapotrzebowanie podmiotów ekonomicznych spoza sektora bankowego na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który można natychmiast zamienić na gotówkę.

Wielkość popytu na pieniądz jest określona przez trzy rodzaje motywów.

MOTYWY POPYTU NA PIENIĄDZ

• Motyw transakcyjny

• Motyw ostrożnościowy (przezornościowy)

• Motyw spekulacyjny

TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ

W naukach ekonomicznych i w teorii finansów wyróżnia się trzy główne (bazowe) teorie popytu na pieniądz:

1. Ilościowe (klasyczne) teorie pieniądza,

2. Teorię preferencji płynności J.M. Keynesa,

3. Monetarystyczną teorię pieniądza M. Friedmana.

Ilościowe (klasyczne) teorie pieniądza

• Teorie historycznie najstarsze,

• Teoria M. Kopernika, wiążąca wartość pieniądza z jego ilością w obiegu,

• Teorie M. Locke'a i D. Hume'a, wiążące wartość pieniądza od prędkości jego obiegu,

• Teorie neoilościowe wywodzące się z równania wymiany A. Marshalla i I. Fishera, według którego:

MV = PT

gdzie: M - masa pieniądza (ilość pieniądza w obiegu),

V - prędkość cyrkulacji pieniądza,

P - przeciętny poziom cen dóbr wchodzących w skład PNB (przeciętna wartość (cena) jednej transakcji),

T - realna wielkość PNB w cenach stałych (tzw. wolumen produkcji lub liczba transakcji).

Teoria preferencji płynności J.M. Keynesa

• Preferencja płynności to skłonność do utrzymywania majątku w formie sald pieniężnych lub papierów wartościowych, a więc w formie aktywów najbardziej płynnych.

• Popyt na pieniądz zależy od dochodu,

• Oszczędności determinowane są przez dochody, a te zależą od wielkości inwestycji,

• Stopa procentowa zależy od popytu i podaży na pieniądz. Jest zjawiskiem monetarnym,

• Popyt na pieniądz zależy od 3 motywów, z tym że 2 z nich mają znaczenie fundamentalne:

MD = MT + MA = k * Y + f(i)

gdzie: MT - popyt transakcyjny,

MA - popyt spekulacyjny,

k - wskaźnik liczby sald transakcyjnych,

Y - dochód narodowy (nominalny),

i - stopa procentowa.

Teoria preferencji płynności

MODEL J.M. KEYNESA:

Wzrost podaży pieniądza spadek stopy procentowej wzrost inwestycji wzrost dochodu narodowego wzrost popytu na pieniądz wzrost stopy procentowej spadek inwestycji spadek dochodu narodowego

Teoria monetarystyczna M. Friedmana

• Współczesna (z 1956 r.) wersja teorii ilościowej pieniądza,

• Nie wielkość dochodu oddziałuje na popyt na pieniądz, tylko wielkość majątku, bo jeśli mamy dwóch ludzi o tych samych dochodach, to wydaje więcej ten, który ma większy majątek,

• Struktura majątku powinna być taka, aby przyniosła jak największe dochody,

• Popyt na pieniądz zależy od poziomu cen, stopy dochodowości z obligacji, stopy dochodowości z akcji, wskaźnika zmiany cen, stosunku majątku gosp. dom. do pozostałego majątku.

7. CENA PIENIĄDZA

Ceną pieniądza jest stopa procentowa, czyli cena za zrzeczenie się na jakiś czas przez jedną osobę na rzecz drugiej prawa do dysponowania najbardziej płynnym aktywem (składnikiem majątkowym).

Stopę procentową kształtuje w gospodarce rynkowej podaż pieniądza i popyt na niego, a one z kolei zależą od stopy inflacji, tempa wzrostu gospodarczego, kursu walutowego, skłonności do oszczędzania, konsumpcji i inwestycji.

8. WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE

„Czas to pieniądz” - Benjamin Franklin

• Wartość przyszła pieniądza - kapitalizacja pieniądza,

• Wartość obecna pieniądza - dyskontowanie pieniądza.

• Wartość przyszła pieniądza

• Polega na obliczeniu, ile będziemy mieć z zainwestowania (ulokowania) dziś określonej kwoty pieniężnej na koniec wybranego czasu przy znanej stopie procentowej i liczbie okresów naliczania dochodów (odsetek), czyli liczbie okresów kapitalizacji.

Wartość przyszła - oprocentowanie proste

FV = PV * (1 + n * r)

gdzie:

FV - wartość przyszła pieniądza

PV - wartość obecna pieniądza (kwota dziś inwestowana)

n - liczba okresów naliczania dochodów w czasie inwestycji

r - okresowa stopa procentowa (stopa procentowa dla okresu naliczania dochodów)

Wniosek: przy oprocentowaniu prostym kapitał pomnaża się liniowo - przyrosty kapitału są stałe w czasie

Wartość przyszła - oprocentowanie składane

• Głównym atrybutem oprocentowania składanego jest kapitalizacja odsetek.

• Przy oprocentowaniu składanym przyszła wartość kapitału (pieniądza) jest wykładniczą funkcją czasu oprocentowania, czyli wraz z upływem czasu przyrosty kapitału rosną nieliniowo.

• Podstawowy wzór na wartość przyszłą:

Wartość przyszła - oprocentowanie ciągłe

e - stała wielkość, podstawa logarytmu naturalnego równa 2,71828

pozostałe oznaczenia jak w poprzednich wzorach

Przykłady na wartość przyszłą

1. Ustal wartość przyszłą kwoty 300 zł po siedmiu miesiącach przy stopie procentowej 12% rocznie, stosując oprocentowanie proste.

2. Ustal wartość przyszłą lokaty w kwocie 500 zł po 5 latach przy stopie 8% rocznie, przy różnych okresach kapitalizacji odsetek: rocznej, półrocznej, kwartalnej, miesięcznej, tygodniowej, dziennej, godzinowej i ciągłej.

3. Wpłacamy 3000 zł na rachunek bankowy. Przez pierwsze ½ roku odsetki są kapitalizowane co miesiąc, przez następne ½ roku co kwartał. Nominalna stopa procentowa wynosi 18% rocznie. Jaką kwotę zgromadzimy na rachunku po roku?

Inne zastosowania koncepcji wartości przyszłej pieniądza

Obliczenie liczby okresów potrzebnych do pomnożenia kapitału w założonym stopniu (np. jego podwojenia):

Jedynie dla czasu do podwojenia kapitału można skorzystać z „reguły 72”:

n = 72 / r (%)

Inne zastosowania (c.d.)

• Obliczenie stopy procentowej (stopy zwrotu), przy której z dziś zainwestowanej ustalonej kwoty otrzymamy w przyszłości zaplanowaną wartość pieniężną, przy wybranym systemie kapitalizacji:

Przykłady

1. Po ilu okresach kwartalnej kapitalizacji z zainwestowanych dziś 1200 zł otrzymasz 3200 zł, jeśli roczna stopa procentowa wynosi 7% rocznie?

2. Ile lat należy inwestować 1500 zł, aby podwoić tę wartość, jeśli rynkowa stopa procentowa wynosi 5% rocznie?

3. Jaka powinna być roczna stopa inflacji, aby ceny wzrosły dwukrotnie nie wcześniej niż po 10 latach?

4. Twoje dziecko ma 10 lat. Chcesz wpłacić mu dziś na rachunek bankowy 3000 zł, aby przy pełnoletniości wypłaciło sobie 5400 zł na pokrycie pierwszej rocznej raty czesnego w szkole wyższej. Rachunek jest kapitalizowany półrocznie. Jaka powinna być roczna stopa procentowa, aby opisany w przykładzie cel inwestycyjny mógł być osiągnięty?

Wartość przyszła stałych płatności

• Stała okresowa płatność (nazywana inaczej rentą lub regularnymi wpłatami) oznacza ciąg takim samych wartości pieniężnych, inwestowanych lub otrzymywanych w jednakowych odstępach czasu pokrywających się z trybem kapitalizacji pieniądza.

• Płatności stałe mogą być inwestowane (otrzymywane) z dołu lub z góry, czyli na koniec lub początek ustalonego okresu.

Wykorzystania rachunku wartości przyszłej strumienia stałych płatności

• Do obliczenia łącznej wartości zgromadzonych funduszy po ustalonej liczbie okresów inwestowania,

• Do ustalenia salda niespłaconego kredytu po upływie „n” liczby okresów pokrywania stałych płatności (płatność zawiera w tym przypadku sumę raty i odsetek),

• Do ustalenia, ile należałoby systematycznie inwestować, aby osiągnąć w przyszłości ustalony cel finansowy.

Wartość przyszła stałych płatności - procent prosty, wpłaty z dołu

A - wartość jednej płatności

n - liczba płatności

m - liczba płatności w ciągu jednego roku

i - roczna stopa procentowa

Wartość przyszła stałych płatności - procent prosty, wpłaty z góry

Wartość przyszła stałych płatności wnoszonych z dołu - procent składany

FVA - wartość przyszła stałych płatności

A - wartość jednej stałej płatności

n - liczba stałych płatności równa liczbie okresów kapitalizacji,

r - okresowa stopa procentowa

Wartość przyszła stałych płatności wnoszonych z góry - procent składany

Ustalenie salda niespłaconego kredytu

Kredyt - kwota zaciągniętego kredytu

A - ustalona dla kredytu wartość stałej z niego płatności (stała suma raty i odsetek)

t - numer okresu ustalenia salda

r - okresowa stopa oprocentowania kredytu

Przykłady

1. Inwestujesz co kwartał (na koniec okresu) 1100 zł. Lokata jest oprocentowana stopą 8% rocznie. Ile będziesz miał zgromadzonych środków po upływie 4 lat inwestowania?

2. Zaciągnięto kredyt o wartości 25.000 zł na okres 10 lat. Spłacany ma być za pomocą stałych miesięcznych płatności. Każda płatność składa się z części odsetkowej i kapitałowej. Wartość jednej płatności ustalono na 358,68 zł. Stopa oprocentowania kredytu jest równa 12% rocznie. Oblicz saldo niespłaconej kwoty kredytu na koniec roku 5.

3. Po pięciu latach chcesz mieć z systematycznego oszczędzania 120.000 zł. Ile musisz wpłacać na koniec każdego miesiąca, aby osiągnąć ten cel inwestycyjny, jeśli inwestycja zapewnia ci minimum 6% rocznie?

• Wartość obecna pieniądza

• Odpowiada na pytanie, ile należałoby dziś zainwestować środków pieniężnych, aby w ustalonej przyszłości otrzymać oczekiwaną wartość pieniężną.

• Liczenie wartości obecnej pieniądza nazywane jest jego dyskontowaniem.

• Wyróżnia się rachunek wartości bieżącej pojedynczej kwoty lub strumienia zróżnicowanych wartości pieniężnych (dyskontowanie proste, składane i ciągłe) oraz rachunek wartości obecnej strumienia stałych płatności.

Wartość obecna pieniądza - dyskontowanie proste

PV - wartość obecna

FV - oczekiwana wartość przyszła pieniądza

r - okresowa stopa procentowa (oczekiwana stopa zwrotu)

n - liczba okresów

Wartość obecna pieniądza - dyskontowanie składane
i dyskontowanie ciągłe

DYSKONTOWANIE SKŁADANE:

DYSKONTOWANIE CIĄGŁE:

Zastosowania rachunku wartości obecnej pieniądza

• Do obliczania mierników oceny efektywności inwestycji (np. wartości obecnej netto - NPV),

• Do ustalania kwoty koniecznych do poniesienia dziś nakładów inwestycyjnych, które zapewnią w przyszłości określony poziom korzyści finansowych,

• Do wyceny wartości przedsiębiorstw metodami dochodowymi,

• Do porównywania różnych ofert finansowych.

Przykłady

1. Dokonałeś wyceny własnego przedsiębiorstwa celem jego sprzedaży. Jest ono warte 10 mln zł. Jeden z potencjalnych kupców jest skłonny zapłacić 10 mln zł z góry. Drugi natomiast oferuje system płatności ratalnych: z góry 7 mln zł, po pół roku 3 mln zł i po roku jeszcze 2 mln zł. Rynkowa stopa procentowa wynosi 9% rocznie. Która z tych ofert jest dla Ciebie bardziej korzystna?

2. Jaka jest wartość przedsiębiorstwa ABC, jeśli przewiduje się, że tylko w ciągu najbliższych pięciu lat firma może wypracować dochody netto równe odpowiednio 100, 120, 140, 160, 180 tys. zł? Koszt kapitału firmy jest równy 14%.

3. Jaka jest wartość obecna kwoty 500 zł, którą otrzymamy po pięciu latach, przy stopie 10% rocznie i przy dyskontowaniu:

a) raz do roku

b) raz na kwartał

c) raz w miesiącu

d) raz na godzinę

Wartość obecna stałych płatności z dołu
(na koniec okresu)

• Płatności okresowe:

A - kwota jednej okresowej stałej płatności

r - oczekiwana stopa zwrotu (stopa dyskontowa)

n - liczba okresów płatności

• Płatności ciągłe:

Wartość obecna stałych
płatności z góry
(na początek okresu)

• Płatności okresowe:

• Płatności ciągłe:

Wartość obecna renty wieczystej

PVP = A / r

A - stały w czasie strumień wartości pieniężnej

r - okresowa stopa procentowa

Przykłady

1. Oszczędzasz na przyszłość, aby pomóc rodzicom. Chcesz, aby mogli oni wypłacać sobie po 20.000 zł na koniec każdego roku przez okres najbliższych pięciu lat i po 25.000 zł na koniec roku przez okres kolejnych 7 lat. Oferowane oprocentowanie rachunku rentierskiego wynosi 25% rocznie. Ile powinien wpłacić, aby ten plan finansowy był osiągnięty?

2. Bank udzielił rocznego kredytu, który ma być spłacony w czterech równych płatnościach (raty wraz z odsetkami) równych 3.300 zł każda, płatnych na koniec każdego kwartału. Stopa oprocentowania kredytu wynosi 28% rocznie. Jaka jest kwota zaciągniętego kredytu?

3. Zaciągasz kredyt o wartości 25.000 zł na okres 3 lat z miesięcznym trybem jego spłaty za pomocą stałych płatności wnoszonych z góry (wnoszonych z dołu). Stopa jego oprocentowania wynosi 12% rocznie. Jaka będzie wartość jednej płatności z tytułu tego kredytu?

4. Jaką kwotę musiałbyś zainwestować, aby co godzinę przez najbliższe 10 lat otrzymywać po 100 zł na drobne wydatki? Roczna stopa wynosi 5%.

5. Jaka jest wartość obecna comiesięcznych wpłat czynszu za wieczystą dzierżawę gruntu (wieczysta dzierżawa trwa 99 lat), gdy wartość okresowej opłaty czynszu została ustalona na 1.000 zł a roczna stopa procentowa wynosi 5,45%?

6. Chcesz przez najbliższe pięć lat co pół roku otrzymywać z lokaty po 1.125 zł, a później po 1.350 zł. Stopa wynosi 4% rocznie. Ile powinieneś wpłacić, aby ten cel finansowy został zrealizowany?

WYKŁADY 5 | POLITYKA FINANSOWA

1. Istota i przedmiot polityki finansowej,

2. Cele polityki finansowej,

3. Rodzaje polityki finansowej (polityka pieniężna i fiskalna),

4. Instrumenty polityki finansowej (monetarnej i fiskalnej).

1. Pojęcie polityki finansowej

• To działalność podmiotu ekonomicznego, który dąży do osiągnięcia określonych celów za pomocą narzędzi pieniężnych.

• Jest domeną państwa, gdyż podmioty ekonomiczne inne niż państwo nie mają pełnej suwerenności w odniesieniu do kwestii finansowych, takich jak: tworzenie pieniądza, ustalanie stóp procentowych, stawek podatkowych, stawek celnych itp.

• Inne podmioty niż państwo są tylko przedmiotem polityki finansowej.

Przedmiot polityki finansowej

• Poprzez zmiany w systemie finansowym dokonać zmian w realnej sferze gospodarki, a więc w sferze produkcji, eksportu, spożycia, inwestycji, zatrudnienia itp.

2. Cele polityki finansowej

Cele uniwersalne polityki finansowej

• Wzrost gospodarczy (wzrost PKB),

• Stworzenie miejsc pracy (walka z bezrobociem),

• Stabilizacja gospodarki - ograniczanie wahań cykli koniunkturalnych,

• Wspieranie konkurencyjności gospodarki,

• Zachowanie realnej wartości pieniądza (walka z inflacją),

• Bezpieczeństwo wewnętrzne systemu finansowego, czyli zachowanie płynności systemu finansowego,

• Bezpieczeństwo zewnętrzne systemu finansowego, czyli wzmacnianie pozycji walutowej kraju, utrzymywanie wiarygodności finansowej kraju na arenie międzynarodowej.

Cele specyficzne polityki finansowej

• Minimalizowanie stopnia zadłużenia wewnętrznego kraju,

• Minimalizowanie stopnia zadłużenia zagranicznego,

• Kształtowanie polityki kursu walutowego,

• 
  Wdrażanie finansowych instrumentów polityki handlowej kraju.

3. Rodzaje polityki finansowej

Polityka fiskalna polega na wykorzystaniu przez państwo dochodów i wydatków budżetowych do stymulującego lub hamującego oddziaływania na koniunkturę gospodarczą.

Główne cele polityki fiskalnej:

• zapewnienie pełnego zatrudnienia,

• zapobieganie inflacji przez odpowiednie regulowanie wielkości wydatków krajowych (prywatnych i rządowych).

4. Instrumenty polityki fiskalnej:

1. Polityka kredytowa (inwestycyjna),

2. Polityka podatkowa,

3. Planowanie gospodarcze,

4. Tworzenie silnego sektora publicznego.

(1) Polityka kredytowa

• Stymulowanie popytu przez wzrost inwestycji.

• Stworzenie warunków występowania na rynku wielu i tanich źródeł finansowania.

• Zadania obniżanie stopy procentowej, obniżanie stopy rezerw obowiązkowych, zamawianie inwestycji publicznych, gwarantowanie zaciągania kredytów przez podmioty ekonomiczne.

(2) Polityka podatkowa

• Zmniejszanie stopy podatkowej.

• Wprowadzanie właściwych systemów amortyzacji, dających wzrost zasobów pieniężnych przedsiębiorstw (np. systemy amortyzacji przyspieszonej).

(3) Planowanie gospodarcze

• Planowanie indykatywne podawanie ogólnych uwarunkowań działalności gospodarczej oraz przewidywanych parametrów makroekonomicznych.

(4) Tworzenie silnego sektora publicznego

• Państwo powinno inwestować w określone, niskorentowne dziedziny życia społeczno-gospodarczego lub wspierać (wspomagać) tych przedsiębiorców, którzy zdecydują się na inwestycje w te dziedziny.

• Państwo powinno prowadzić subsydiowanie organizacji pozarządowych, społecznie użytecznych.

WYKŁAD 6 | POLITYKA PIENIĘŻNA I JEJ INSTRUMENTY

1. Istota polityki monetarnej (pieniężnej) i jej rodzaje,

2. Bank centralny, Rada Polityki Pieniężnej i ich rola w kształtowaniu polityki monetarnej,

3. Instrumenty polityki pieniężnej.

1. Istota polityki pieniężnej

• Polityka pieniężna to działalność banku centralnego polegająca na oddziaływaniu na kreację pieniądza i regulowanie jego obiegu w gospodarce.

• Celem polityki pieniężnej jest:

- zapewnienie stabilności finansowej państwa,

- stabilizacja ogólnego poziomu cen (tzw. „walka z inflacją”)

- utrzymywanie pożądanej relacji waluty krajowej do walut obcych.

• Polityka pieniężna może mieć charakter:

a) restrykcyjny wzrost stóp procentowych

b) łagodny spadek stóp procentowych.

2. Bank centralny w systemie polityki monetarnej

Bank centralny jest głównym podmiotem rynku pieniężnego i polityki monetarnej każdego państwa. Realizuje cele pieniężne państwa, które dzielimy na:

1. cele finalne - stabilizacja pieniądza krajowego poprzez:

a) ograniczanie inflacji,

b) dążenie do ukształtowania odpowiedniego kursu walutowego,

c) zapewnienie bezpiecznych i stabilnych warunków funkcjonowania sektora bankowego,

d) tworzenie odpowiednich warunków do zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce

2) cele pośrednie - kontrola stóp procentowych, kontrola podaży pieniądza, stabilizowanie poziomu kursu walutowego.

3) cele operacyjne - kształtowanie masy pieniądza rezerwowego w banku centralnym, czyli sumy rezerw obowiązkowych banków komercyjnych, poziomu stóp procentowych, tworzenie warunków do redyskontowania weksli pod transakcje eksportowe, tworzenie odpowiednich warunków do zwiększenia skłonności do oszczędzania.

Bank centralny jest niezależną państwową instytucją finansową. Świadczą o tym następujące cechy:

• niepodleganie instrukcjom rządu,

• zakaz bezpośredniego finansowania sektora publicznego,

• suwerenność w zakresie prowadzenia polityki kursu walutowego,

• osobista niezależność członków zarządu i rady banku,

• konstytucyjna ranga statusu banku centralnego.

Rada Polityki Pieniężnej

• W Polsce została utworzona w lutym 1998 r. i jest niezależna od rządu, prezydenta i Sejmu,

• Składa się z prezesa NBP i 9 członków, będących specjalistami z dziedziny finansów, powoływanych na okres 6 lat, w równej liczbie przez prezydenta, Sejm i Senat,

• Członkiem Rady można być tylko przez jedną kadencję, w czasie kadencji nie można należeć do partii i związków zawodowych.

Zadania Rady Polityki Pieniężnej

• Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,

• Ustalanie zasad i stóp rezerwy obowiązkowej banku,

• Określanie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

• Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdań z jego działalności,

• Ustalanie zasad i zakresu operacji otwartego rynku.

Inne organy władzy banku centralnego

• Prezes - powoływany przez Sejm na wniosek prezydenta na okres 6 lat; funkcja kadencyjna (max. 2 kadencje); prezes NBP jest jednocześnie szefem RPP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz,

• Zarząd - prezes NBP i od 6 do 8 członków, w tym 2 wiceprezesów; zarząd powołuje prezydent na wniosek prezesa NBP; nie mogą oni zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej poza pracą naukowo-dydaktyczną lub twórczością autorską.

Niezależność banku centralnego

• Niezależność instytucjonalna

• Niezależność funkcjonalna

• Niezależność finansowa

3. Podział instrumentów polityki monetarnej

Instrumenty polityki monetarnej banku centralnego można podzielić na:

1. Instrumenty kontroli ogólnej, czyli takie, które oddziałują równocześnie i z jednakową mocą na cały sektor bankowy; zalicza się do nich politykę rezerw obowiązkowych, operacje otwartego rynku oraz politykę stopy dyskontowej banku centralnego,

2. Instrumenty kontroli selektywnej, odnoszące się do poszczególnych instytucji finansowych,

3. Instrumenty oddziaływania przez perswazję, czyli przekazywanie bankom nieobowiązujących sugestii co do pożądanych kierunków ich polityki.

Inny podział:

• Instrumenty ilościowej kontroli kredytu, do których zalicza się wszystkie stopy procentowe oraz system rezerw obowiązkowych i operacje otwartego rynku,

• Instrumenty jakościowej i selektywnej kontroli kredytu, do których zalicza się m.in. określanie maksymalnych terminów spłat kredytów, formy zabezpieczania kredytów, ustalanie procentowego stosunku kredytów do kapitału własnego banku, określanie minimalnych rezerw gotówki banków.

Inny podział:

• Instrumenty klasyczne (pośrednie) - operacje otwartego rynku oraz stopa dyskontowa banku centralnego,

• Instrumenty bezpośrednie - rezerwy obowiązkowe, wymagania co do płynności oraz struktury majątkowo-kapitałowej banków, licencjonowanie banków itp.

Inny podział ze względu na długość przewidywanego okresu oddziaływania:

• Instrumenty ogólnego sterowania - ukierunkowane na ukształtowanie docelowego stopnia płynności sektora bankowego oraz poziomu stóp procentowych na rynku pieniężnym (rezerwy obowiązkowe, operacje otwartego rynku, kontyngenty redyskonta),

• Instrumenty sterowania precyzyjnego - wyrównanie przejściowych wahań płynności sektora bankowego, sterowanie podażą i popytem na pieniądz (głównie operacje otwartego rynku).

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku polegają na warunkowym zakupie (operacje typu REPO) i sprzedaży przez bank centralny (operacje typu REVERSE REPO) papierów wartościowych dopuszczonych do tych operacji. To:

• bony pieniężne NBP (aktualnie 7-dniowe),

• bony skarbowe.

Stopa oprocentowania operacji otwartego rynku (tzw. stopa interwencyjna na rynku pieniężnym) wynosi aktualnie (od 28.11.07) 5,00% w skali rocznej.

Operacje typu REPO

• Transakcje warunkowego zakupu przez bank centralny papierów wartościowych.

• Polegają na zakupie bonów skarbowych przez NBP od banków komercyjnych, z obowiązkiem ich odkupienia przez te banki w uzgodnionym w umowie terminie, po uzgodnionej cenie.

• Transakcje REPO umożliwiają zwiększenie płynności systemu bankowego, ponieważ zasilają go w środki pieniężne.

Operacje REVERSE REPO

• Transakcje warunkowej sprzedaży bankom komercyjnym przez bank centralny dłużnych papierów wartościowych (bonów pieniężnych, bonów skarbowych) z obowiązkiem ich odkupienia przez NBP w uzgodnionym w umowie terminie, po uzgodnionej cenie.

• Operacje te ograniczają płynność banków komercyjnych, ponieważ bank centralny ściąga z systemu bankowego wolne środki pieniężne.

Polityka refinansowa (redyskontowa)

Polityka refinansowa (redyskontowa) polega na finansowaniu banków komercyjnych przez bank centralny poprzez udzielanie im kredytów:

• refinansowego,

• redyskontowego,

• lombardowego.

Kredyt refinansowy

• Jest udzielany bankom posiadającym zdolność kredytową oraz tym, w których został ustanowiony zarząd komisaryczny,

• Jest udzielany na podstawie umowy określającej:

- wysokość kredytu,

- oprocentowanie (aktualnie 7,50%) i prowizję,

- termin spłaty,

- prawne zabezpieczenie spłaty kredytu.

Kredyt redyskontowy

• Redyskontowanie polega na wykupie przez NBP weksli zdyskontowanych pierwotnie przez banki komercyjne lub udzieleniu kredytu dyskontowego pod zastaw weksli obcych,

• Zdyskontowane weksle muszą spełniać wszystkie wymogi prawa wekslowego,

• Decyzję o przejęciu weksli do redyskonta podejmuje dyrektor oddziału NBP lub osoba do tego upoważniona,

• Aktualna (od 28.11.07) stopa redyskonta weksli wynosi 5,25% w skali rocznej.

Kredyt lombardowy

• Jest udzielany przez NBP bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych emitowanych przez:

- Skarb Państwa,

- NBP,

- banki komercyjne o wysokich kapitałach własnych (np. PKO BP, Pekao S.A.),

• Wysokość kredytu jest niższa niż wartość nominalna papierów wartościowych będących przedmiotem zastawu i waha się w granicach 75% do 90% tej wartości,

• Kredyt jest udzielany na okres do 12 miesięcy,

• Aktualna (od 28.11.07) stopa kredytu lombardowego wynosi 6,50% w skali rocznej.

Rezerwy obowiązkowe

NBP gromadzi na oprocentowanym rachunku (0,9 stopy redyskonta weksli) rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych w celu:

• oddziaływania na wielkość podaży pieniądza odpowiednio do zmian w gospodarce,

• tworzenia rezerwy płynności banków komercyjnych,

• przejęcia części zysków banków komercyjnych.

Rezerwy odprowadzane są jako ustalony procent od depozytów a vista, depozytów terminowych złotowych i depozytów terminowych walutowych (aktualnie 3,75% ich wartości).

Lokaty oprocentowane

Dodatkowo w ramach realizacji polityki pieniężnej banki komercyjne mogą lokować środki pieniężne w banku centralnym na oprocentowanym rachunku.

Od dn. 28.11.07 stopa oprocentowania lokat pieniężnych banków komercyjnych w NBP wynosi 3,50% w skali rocznej.

WYKŁAD 7 | SYSTEM FINANSOWY

1. Definicje systemu finansowego

2. Funkcje systemu finansowego

3. Struktura systemu finansowego

4. Rodzaje systemów finansowych

5. Cechy wybranych systemów finansowych

1. Definicje systemu finansowego

Definicja nr 1:

Jest to zbiór rynków i instytucji finansowych, z których korzysta się przy okazji zawierania kontraktów (umów) finansowych oraz dokonywania wymiany aktywów finansowych i ryzyka finansowego.

Definicja nr 2: Jest to mechanizm współtworzenia i przepływu strumieni pieniężnych między niefinansowymi a finansowymi oraz między finansowymi podmiotami ekonomicznymi, w skład którego wchodzą:

• instrumenty finansowe,

• rynki finansowe,

• instytucje finansowe,

• zasady określające sposób funkcjonowania systemu finansowego.

Definicja nr 3: System finansowy jest częścią finansowego (nierealnego) systemu ekonomicznego i obejmuje:

• rynkowy system finansowy,

• publiczny system finansowy.

Zadanie systemu finansowego

Głównym zadaniem systemu finansowego jest współuczestniczenie w tworzeniu powszechnie akceptowanego środka dokonywania transakcji (czyli pieniądza) oraz umożliwienie jego przemieszczania między niefinansowymi podmiotami ekonomicznymi (gospodarstwami domowymi, przedsiębiorstwami i państwem).

2. Funkcje systemu finansowego

1. FUNKCJA PŁATNICZA - system finansowy powinien zapewniać sprawne działanie mechanizmu rozliczeń transakcji gospodarczych, zwłaszcza kupna towarów i usług.

2. FUNKCJA PŁYNNOŚCI - system finansowy umożliwia i ułatwia zamianę papierów wartościowych i innych aktywów finansowych na gotówkę (pieniądz).

3. FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI - system finansowy umożliwia lokowanie oszczędności, ograniczając różnorakie ryzyko i na atrakcyjnych warunkach (chodzi o zachęcanie do inwestowania w kapitał finansowy).

4. FUNKCJA AKUMULACJI BOGACTWA (TEZAURYZACJI) - system stwarza możliwość akumulowania siły nabywczej, która w danym czasie jest zbędna, a w przyszłości umożliwi pełniejsze zaspokojenie potrzeb.

5. FUNKCJA KREDYTOWA - polega na zapewnieniu nieprzerwanego dopływu kredytów do podmiotów ekonomicznych w celu finansowania przez nie inwestycji i konsumpcji.

6. FUNKCJA MINIMALIZOWANIA RYZYKA - system finansowy powinien zapewnić tworzenie mechanizmów i instrumentów ograniczających oraz zabezpieczających przed ryzykiem finansowym, inwestycyjnym i innymi. System finansowy określa również metody zarządzania ryzykiem.

7. FUNKCJA INFORMACYJNA - system finansowy zapewnia informacje dotyczące parametrów finansowych (np. stopa procentowa, indeks giełdowy itp.), które pomagają podmiotom ekonomicznym podejmować racjonalne decyzje.

8. FUNKCJA POLITYKI GOSPODARCZEJ - system finansowy dostarcza środki pieniężne niezbędne do realizacji podstawowych celów polityki gospodarczej (przede wszystkim do zapewnienia wzrostu gospodarczego, ograniczenia bezrobocia i inflacji).

3. Struktura systemu finansowego

• INSTRUMENTY FINANSOWE to nośniki siły nabywczej albo zobowiązania finansowe (roszczenia) przybierające postać pieniądza gotówkowego, papierów wartościowych, obcych walut. Można je podzielić na instrumenty:

1. O charakterze właścicielskim i wierzycielskim,

2. O stałym i zmiennym dochodzie,

3. Krótko -, średnio - i długoterminowe,

4. Bezpośrednie i pośrednie,

5. Rzeczywiste i pochodne.

Uogólniając, instrumenty finansowe dzielimy na:

• Instrumenty lokowania zasobów pieniężnych (np. depozyty, jednostki uczestnictwa, akcje itp.),

• Instrumenty finansowania potrzeb podmiotów ekonomicznych, które służą do finansowania planowanych wydatków, refinansowania wydatków już poniesionych i do pokrycia luki płynności (np. kredyty, pożyczki z emisji obligacji itp.),

• Instrumenty płatniczo - rozliczeniowe (np. czek, weksel),

• Instrumenty pochodne.

• RYNKI FINANSOWE to obszar wymiany kapitału w gospodarce, umożliwiający nieprzerwany przepływ środków pieniężnych między podmiotami ekonomicznymi. Wyróżnia się rynki:

1. Pierwotne i wtórne,

2. Hurtowe i detaliczne,

3. Pieniężne i kapitałowe,

4. Krajowe i międzynarodowe,

5. Kasowe i terminowe.

• INSTYTUCJE FINANSOWE, czyli takie organizacje, które zajmują się aktywnością na rynku finansowym i mają w swoich aktywach przeważający udział finansowych składników majątkowych. Ogólnie można wydzielić instytucje finansowe:

1. pasywne - inwestujące w aktywa finansowe dostępne na rynku i wykonujące usługi pośrednictwa finansowego,

2. aktywne - tworzące (emitujące) instrumenty finansowe i tworzące pieniądz.

3. ZASADY DZIAŁANIA SYSTEMU - regulują one tryb postępowania poszczególnych instytucji finansowych oraz tryb funkcjonowania instrumentów finansowych. Wyróżnia się zasady:

a) sformalizowane,

b) niesformalizowane.

4. Rodzaje systemów finansowych

5. Główne cechy bankowego systemu finansowego
(kontynentalnego, niemieckiego)

• Główną instytucją finansową jest bank centralny oraz banki komercyjne (system finansowy oparty jest na sprawności funkcjonowania systemu bankowego),

• Bank centralny realizuje głównie politykę refinansową,

• Instytucje finansowe charakteryzują się niskim stopniem specjalizacji, a banki mają charakter uniwersalny,

• Mała podatność systemu finansowego na innowacje finansowe,

• Dominuje zewnętrzne finansowanie działalności przedsiębiorstw,

• Głównym instrumentem finansowania działalności gospodarczej jest kredyt, a głównym instrumentem oszczędzania i tezauryzacji są depozyty bankowe,

• Giełdy papierów wartościowych są niewielkie, obroty na nich małe, własność w spółkach skoncentrowana jest w rękach jednego (kilku) akcjonariuszy,

• Zasady działania systemu określa i jego funkcje realizują instytucje (agencje) państwowe (np. Rada Polityki Pieniężnej, NBP, KPWiG, KDPW).

Główne cechy systemu finansowego skoncentrowanego na rynku kapitałowym (angloamerykańskiego)

• Główną instytucją finansową jest giełda papierów wartościowych oraz instytucje z nią współpracujące (np. domy maklerskie),

• Duże znaczenie finansowania wewnętrznego, a finansowanie zewnętrzne realizowane jest za pomocą anonimowych rynków kapitałowych,

• Głównym instrumentem finansowania podmiotów jest kapitał własny (w tym zysk), a głównym instrumentem oszczędzania i tezauryzacji są papiery wartościowe (np. akcje, obligacje),

• Banki komercyjne są wyspecjalizowane, rozproszone, przenoszące swoją aktywność na rynki zagraniczne, w ich działalności dominuje krótkoterminowy kredyt,

• Instytucje, rynki finansowe są podatne na innowacje finansowe,

• Obroty na giełdzie są znaczne, prawie każda firma jest spółką kapitałową o rozproszonym akcjonariacie,

• Rynki kapitałowe są zdywersyfikowane,

• Zasady funkcjonowania systemu określone są z ograniczoną ingerencją państwa; są tworzone przez rynek kapitałowy i jego instytucje.

Procesy zachodzące we współczesnych systemach finansowych

• Konwergencja systemów finansowych - wzajemne przenikanie cech dwóch głównych typów systemów finansowych (np. wzrost aktywności banków na rynkach kapitałowych, szerszy dostęp do informacji o przedsiębiorstwach ułatwia ich dostęp do anonimowych inwestorów, zmiana struktury przychodów banków, czyli zamiast odsetek, prowizje i opłaty dodatkowe itp.),

• Konsolidacje w sektorze bankowo - finansowym,

• Świadczenie przez banki zróżnicowanych usług finansowych, np. bankowości elektronicznej (e-banking, m-banking), bankowości dopasowanej do klienta indywidualnego (home banking) oraz powiązanych usług finansowo - bankowych (np. bancassurance),

• Globalizacja operacji finansowych,

• Powstawanie konglomeratów finansowych,

• Integracja rynków finansowych.

Destrukcja systemu finansowego - kryzys finansowy

Rodzaje kryzysów finansowych - podział pierwszy:

• finansowe,

• walutowe,

• bankowe.

Rodzaje kryzysów finansowych - podział drugi:

• Kryzysy finansowe na poziomie przedsiębiorstw powstające na skutek nagłej i masowej utraty płynności finansowej firm, zbyt silnego ich zadłużenia oraz nagłego wzrostu ich kosztu kapitału,

• Kryzysy spekulacyjne (na rynku kapitałowym) - powstające na skutek zastosowania przez wielu uczestników rynku tych samych strategii inwestycyjnych po to, aby spekulować jakimś wskaźnikiem giełdowym lub ceną rynkową; powstają wtedy, gdy występuje na rynku przewaga kapitału spekulacyjnego nad długoterminowym,

• Kryzysy systemu bankowego - polega na utracie płynności (wypłacalności) wielu uczestników sektora finansowego, szczególnie banków i innych instytucji z nimi związanymi; kryzys tego typu może przełożyć się w kryzys płatniczy i walutowy kraju, szczególnie gdy kapitał zacznie odpływać za granicę.

WYKŁADY 8 i 9 | RYNEK PIENIĘŻNY I JEGO INSTRUMENTY

1. Pojęcie rynku pieniężnego i jego rola,

2. Podział instrumentów rynku pieniężnego,

3. Charakterystyka instrumentów dyskontowych rynku pieniężnego (bon skarbowy, bon pieniężny NBP, weksel, bony komercyjne przedsiębiorstw),

4. Charakterystyka instrumentów niedyskontowych rynku pieniężnego (depozyty międzybankowe, certyfikaty depozytowe, depozyty bankowe, kredyty krótkoterminowe),

5. Charakterystyka instrumentów rozliczeniowych.

1. Istota rynku pieniężnego

• Rynek pieniężny jest rynkiem najbardziej płynnych aktywów finansowych, służących jednostkom gospodarczym do pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy, a więc zapewniających im utrzymanie płynności finansowej.

• Jest to rynek instrumentów finansowych o okresie ich wymagalności do jednego roku.

• Jest to rynek, na którym szczególną aktywnością wykazują się instytucje finansowe (głównie banki).

Podział rynku pieniężnego

I. Ze względu na terytorium działania:

• Rynek międzynarodowy,

• Rynek krajowy,

• Rynek regionalny.

II. Ze względu na wielkość transakcji:

• Rynek centralny (hurtowy),

• Rynek detaliczny.

III. Ze względu na rodzaj transakcji:

• Rynek międzybankowy,

• Rynek skarbowych instrumentów pieniężnych.

Rola (funkcje) rynku pieniężnego

• Przynoszenie dochodu od wolnych w danym momencie środków pieniężnych,

• 
  Zapewnienie ciągłości w regulowaniu zobowiązań,

• Umożliwienie realizacji przez państwo przyjętej polityki pieniężnej,

• Oddziaływanie na podaż pieniądza i prędkość cyrkulacji pieniądza w gospodarce.

2. Podział instrumentów rynku pieniężnego

3. Instrumenty dyskontowe
(1) Bon skarbowy

• B.s. to instrument finansowy (papier wartościowy na okaziciela) emitowany przez skarb państwa, potwierdzający fakt zaciągnięcia krótkoterminowej pożyczki.

• B.s. są emitowane na okres ich wykupu równy 8, 13, 26 i 52 tygodnie.

• Wartość nominalna jednego b.s. wynosi 10 tys. zł, 100 tys. zł lub 1 mln zł.

• Są sprzedawane w Polsce od 1991 r. na przetargach organizowanych przez Ministerstwo Finansów i NBP. Minimalna wartość b.s. na przetargu to 100 tys. zł.

• 
  Mają postać zdematerializowaną, a ich ewidencja prowadzona jest w Centralnym Rejestrze Bonów Skarbowych prowadzonym przez NBP.

• Istnieje wtórny rynek obrotu b.s. zorganizowany przez banki komercyjne.

Podstawowe wzory na bony skarbowe:

1. Wycena wartości bieżącej b.s.:

WB = WN * (1 - d * m/365)

2. Stopa zwrotu do wykupu w skali rocznej (YTM):

YTM = [(WN - WB) / WB] * 365/m * 100%

3. Bieżąca stopa zwrotu w skali roku (CY):

CY = [(WB1 - WB0) / WB0] * 365/t * 100%

(2) Bon pieniężny NBP

• Są to instrumenty dłużne emitowane przez bank centralny na okres wymagalności wynoszący 28, 91, 182 lub 273 dni.

• Wartość nominalna jednego bonu pieniężnego NBP wynosi 10 tys. zł, 100 tys. zł lub 1 mln zł.

• Służą do ograniczania nadpłynności w sektorze bankowym.

(3) Weksle

Weksel to papier wartościowy o określonej dokładnie przez prawo wekslowe (z 1936 r.) formie, charakteryzujący się tym, iż jest zobowiązaniem wystawcy (trasanta, dłużnika) do wypłacenia w określonym dniu określonej kwoty pieniężnej remitentowi (wierzycielowi).

(4) Bony komercyjne przedsiębiorstw

• Są to krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe (KDPW) emitowane przez przedsiębiorstwa w formie weksli pieniężnych (tzw. KWIT-y, czyli komercyjne weksle inwestycyjno - terminowe) lub obligacji krótkoterminowych,

• Cechy KDPW: wysoki nominał (od 100 tys. zł do 1 mln zł), stopa dyskontowa uzależniona od WIBOR lub oprocentowania b.s., wymagalność od 1 do 3 miesięcy, możliwość rolowania, nabywcy to głównie inne firmy i banki.

PROCEDURA EMISJI KDPW:

• Zawarcie wstępnego porozumienia między emitentem a agentem emisji,

• Przygotowanie przez agenta memorandum informacyjnego, które obejmuje warunki emisji i ich cel, informacje o emitencie, jego dane finansowe,

• Przygotowanie przez agenta programu emisji,

• Oferowanie papierów grupie wyselekcjonowanych inwestorów,

• Uplasowanie emisji na rynku.

CECHY KDPW:

• Niska płynność - brak zorganizowanego rynku wtórnego,

• Stopa rentowności porównywalna z b.s.,

• Umiarkowane ryzyko inwestowania.

KTO EMITUJE:

• Firmy o ustabilizowanej sytuacji finansowej i rokujące wzrost,

• Znane spółki,

• Firmy międzynarodowe.

4. Instrumenty niedyskontowe.
(1) Depozyty międzybankowe

• Depozyty międzybankowe to transakcje polegające na przyjęciu (udzieleniu) przez jeden bank od drugiego banku ściśle określonej kwoty pieniężnej na ściśle określony czas, po z góry ustalonej stopie procentowej.

Rynek depozytów międzybankowych spełnia dwie główne funkcje:

• Regulowania płynności w sektorze bankowym,

• Dokonywanie transakcji spekulacyjnych (komercyjnych) - dążenie do osiągnięcia zysku z różnicy między ceną za dokonane lokaty w innym banku (stopa WIBOR) a ceną przyjętych od innego banku depozytów (stopa WIBID).

(2) Certyfikaty depozytowe (CD)

• CD to emitowane przez banki papiery wartościowe, w których emitujący je bank stwierdza ulokowanie przez deponenta określonej kwoty w charakterze depozytu pieniężnego na określony czas i procent. Są to papiery o terminie wykupu od 14 dni do 1 roku.

• CD są zbywalne na rynku (obrót wtórny), mogą być nabywane przez prawne i fizyczne podmioty krajowe i zagraniczne oraz mogą być wykupione przez emitenta przed terminem zapadalności.

• CD pełnią podwójną rolę - są źródłem krótkoterminowego kapitału dla banku i stanowią dodatkową alternatywę inwestycyjną (lokacyjną).

• Wyróżnia się CD imienne (podlegają umorzeniu) w razie utraty) i na okaziciela (nie podlegają umorzeniu w razie utraty.

5. Instrumenty rozliczeniowe.
(1) Polecenie przelewu i polecenie pobrania

• Polecenie przelewu polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku płatnika (dłużnika) na wskazany rachunek bankowy wierzyciela.

• Polecenie pobrania polega na udzieleniu przez wierzyciela dyspozycji swojemu bankowi, aby zapisał w dobro jego rachunku zgłoszoną do rozliczenia wierzytelność, a następnie obciążył tą kwotą wskazany rachunek dłużnika.

(2) Inkaso dokumentowe

• Inkaso polega na tym, że bank prowadzący rachunek wierzyciela (najczęściej eksportera, dostawcy) na podstawie przedstawionych mu dokumentów handlowych lub finansowych pobiera (inkasuje) od innego podmiotu (płatnika, importera, odbiorcy) wymienioną w dokumentach należność pieniężną.

Obieg inkaso - realizacja płatności

1. wierzyciel (dostawca) składa w swoim banku komplet dokumentów do inkaso,

2. bank dostawcy przekazuje bankowi odbiorcy te dokumenty,

3. bank odbiorcy przekazuje mu informację o nadejściu dokumentów handlowych,

4. odbiorca wydaje swojemu bankowi dyspozycję przelania należności na konto dostawcy,

5. następuje przelew środków na rachunek dostawcy.

(3) Akredytywa

• Odbiorca (dłużnik, importer) otwierając akredytywę zleca swojemu bankowi dokonanie zapłaty za nabyte towary po uprzednim pobraniu od banku wierzyciela (dostawcy, eksportera) stosownych dokumentów potwierdzających ich sprzedaż, dostawę itp.

Obieg akredytywy - realizacja płatności

1. odbiorca otwiera w swoim banku akredytywę,

2. bank odbiorcy informuje wskazany bank dostawcy o otwartej akredytywie,

3. bank dostawcy informuje swojego klienta o uzyskaniu potwierdzenia otwartej akredytywy,

4. dostawca wysyła towar i przekazuje dokumenty do swojego banku,

5. bank dostawcy przesyła dokumenty do banku odbiorcy,

6. bank odbiorcy po otrzymaniu dokumentów, zgodnie z treścią akredytywy wypłaca na rachunek dostawcy określoną należność,

7. po dokonaniu płatności bank odbiorcy przekazuje mu otrzymane dokumenty handlowe.

WYKŁADY 10 i 11 | RYNEK KAPITAŁOWY I JEGO INSTRUMENTY

1. Pojęcie rynku kapitałowego, jego cechy i rodzaje

2. Instytucje rynku kapitałowego

3. Instrumenty rynku kapitałowego - charakterystyka obligacji i akcji

1. Pojęcie rynku kapitałowego

• Rynek transakcji kupna-sprzedaży instrumentów finansowych o okresie ich wykupu przez emitenta dłuższym niż jeden rok.

Cechy rynku kapitałowego

• Składa się z wielu segmentów,

• Występuje na nim znacznie większa liczba podmiotów niż na rynku pieniężnym,

• Jest rynkiem pozyskiwania wolnego kapitału potrzebnego do finansowania rozwoju podmiotów ekonomicznych,

• Wartość pojedynczych transakcji jest niższa niż na rynku pieniężnym,

• Przynosi w dłuższym okresie wyższe stopy zwrotu, a w krótkim okresie stopy zwrotu podlegają ciągłym wahaniom,

• Inwestycje na tym rynku obarczone są wyższym ryzykiem,

• Podstawowym instrumentem będącym przedmiotem obrotu na tym rynku są papiery wartościowe.

Rodzaje rynku kapitałowego

• Rynek pierwotny

• Rynek wtórny

• Rynek publiczny

• Rynek niepubliczny

• Rynek giełdowy (regulowany)

• Rynek pozagiełdowy (alternatywny)

• Rynek krajowy

• Rynek międzynarodowy

2. Instytucje rynku kapitałowego

• Urząd Nadzoru Finansowego

• Giełda Papierów Wartościowych

• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

• Domy maklerskie

• Firmy doradztwa inwestycyjnego

• Fundusze inwestycyjne i emerytalne

3. Instrumenty rynku kapitałowego - obligacje

• Obligacja jest papierem wartościowym potwierdzającym powstałą wierzytelność pieniężną (zaciągnięcie pożyczki).

• Jest to zobowiązanie emitenta wobec obligatoriusza, czyli nabywcy obligacji.

Rodzaje obligacji

PODZIAŁ WG EMITENTÓW:

• Obligacje skarbowe

• Obligacje korporacyjne

• Obligacje municypalne (komunalne)

PODZIAŁ WG CENY SPRZEDAŻY:

• Obligacje sprzedawane z dyskontem

• Obligacje sprzedawane po wartości nominalnej

• Obligacje sprzedawane z premią

PODZIAŁ WG ZASAD OPROCENTOWANIA:

• Obligacje zerokuponowe (dyskontowe)

• Obligacje indeksowane

• Obligacje o stałym oprocentowaniu

PODZIAŁ WG CZASU DO WYKUPU:

• Obligacje krótkoterminowe

• Obligacje średnioterminowe

• Obligacje długoterminowe

PODZIAŁ WG ZASAD WYKUPU:

• Obligacje wykupywane w terminie

• Obligacje wykupywane przed terminem (z tzw. wezwaniem do wcześniejszego wykupu - callable)

INNE RODZAJE OBLIGACJI:

• Gwarantowane

• Niegwarantowane (śmieciowe, tzw. junk bonds)

• Zamienne

Parametry finansowe opisujące inwestycje w obligacje

WYCENA WARTOŚCI BIEŻĄCEJ:

• Wartość bieżąca obligacji to suma zdyskontowanych stopą oczekiwanego zwrotu przyszłych dochodów możliwych do uzyskania z tej obligacji powiększona o wartość bieżącą kwoty otrzymywanej przy jej wykupie.

• Jeżeli oczekiwana przez inwestora stopa zwrotu z obligacji jest niższa od stopy jej nominalnego oprocentowania, to wartość bieżącą (rynkowa) obligacji jest wyższa od jej wartości nominalnej.

• Jeżeli oczekiwana przez inwestora stopa zwrotu z obligacji jest wyższa od stopy jej nominalnego oprocentowania, to wartość bieżącą (rynkowa) obligacji jest niższa od jej wartości nominalnej.

Stopa zwrotu a wartość obligacji

WYCENA WARTOŚCI BIEŻĄCEJ
OBLIGACJI

Wartość bieżąca obligacji:

It - odsetki z obligacji płatne w okresie „t”,

NVB - wartość nominalna obligacji

Parametry finansowe opisujące inwestycje w obligacje

STOPA ZWROTU DO WYKUPU:

Założenie: emitowana jest obligacja o stałym kuponie odsetkowym.

YTM - stopa zwrotu do wykupu,

VB - wartość emisyjna obligacji,

NVB - wartość nominalna obligacji,

N - liczba okresów płatności odsetek do terminu wykupu obligacji,

I - wartość jednookresowych odsetek

Instrumenty rynku kapitałowego - akcja

• Akcja to udziałowy papier wartościowy oznaczający prawo jej posiadacza do współwłasności firmy, która ją wyemitowała, czyli spółki akcyjnej.

• Posiadacz akcji (akcjonariusz) otrzymuje z tytułu dysponowania nią dwa typy uprawnień (praw). Są nimi:

a) prawa korporacyjne - prawo do uczestnictwa w spółce (akcjonariusza nie można ze spółki usunąć), prawo do uczestnictwa w WZA, bierne prawo wyborcze do organów spółki, prawo mniejszości (np. prawo zwołania NWZA),

b) prawa majątkowe - prawo do zysku, prawo poboru akcji nowych emisji, prawo do części wartości majątku w przypadku likwidacji spółki.

Rodzaje akcji

PODZIAŁ WG SPOSOBU OBJĘCIA AKCJI:

• Akcje gotówkowe - wydane za wkłady pieniężne,

• Akcje aportowe - wydane za wkłady niepieniężne (rzeczowe).

PODZIAŁ WG FORMY DOKUMENTU I FORMY OBROTU:

• Akcje imienne - ich przenoszalność jest trudna lub wręcz niemożliwa; są to najczęściej akcje założycieli spółki,

• Akcje na okaziciela - łatwe do obrotu, sprzedawane na rynku np. na giełdzie papierów wartościowych.

PODZIAŁ WG RODZAJU UPRAWNIEŃ PRZYSŁUGUJĄCYCH WŁAŚCICIELOWI:

• Akcje zwykłe - nie korzystają z żadnych dodatkowych praw; mają prawo do jednego głosu na WZA z jednej akcji,

• Akcje uprzywilejowane - przynoszą dodatkowo uprawnienia (dotyczące prawa głosu, dywidendy, udział w majątku).

Rodzaje uprzywilejowania akcji

1. Co do głosu - jedna akcja zapewnia prawo do dwóch głosów na WZA,

2. Co do dywidendy - prawo do wyższej dywidendy (1,5 raza większa od dywidendy wypłacanej z akcji zwykłej); dywidenda ponadto wypłacana jest w pierwszej kolejności,

3. Co do podziału majątku - zapewnia pierwszeństwo do uzyskania zwrotu nominalnej wartości akcji przed innymi akcjonariuszami przy likwidacji spółki,

4. Prawo poboru - przywilej pierwszeństwa do objęcia akcji z nowych emisji.

Wycena wartości bieżącej akcji

MODEL WYCENY MNOŻNIKOWEJ:

Pa = P/E * EPS

P/E - mnożnik rynkowy cena do zysku średni dla sektora wycenianej spółki lub średni dla całego rynku,

EPS - zysk netto wycenianej spółki do liczby akcji zwykłych tej spółki (zysk na jedną akcję)

MODEL DYWIDENDOWY WYCENY AKCJI:

g - stopa wzrostu zysku i dywidend,

DPS - dywidenda na jedną akcję,

re - oczekiwana stopa zwrotu.

Wyznaczanie mnożnika cena akcji do jej wartości księgowej (P/BV)

Wielkość mnożnika P/BV zależy od:

• stopy wypłaty dywidend - mnożnik P/BV rośnie wraz ze wzrostem stopy wypłaty dywidend,

• poziomu ryzyka zaangażowania kapitału własnego w daną spółkę, co jest odzwierciedlone w stopie oczekiwanego zwrotu - mnożnik P/BV spada, gdy rośnie ryzyko spółki i stopa oczekiwanego zwrotu,

• prognozowanej stopy wzrostu zysków - mnożnik P/BV rośnie, gdy rośnie stopa wzrostu zysków spółki,

• stopy zwrotu z kapitału własnego (ROE) - mnożnik P/BV rośnie wraz ze wzrostem stopy zwrotu z kapitału własnego.

Współzależność między stopą zwrotu
a mnożnikiem rynkowym P/BV.
Poprawna wartość spółki na rynku

	ROE < rE	ROE > rE
P/BV > 1	Spółka przewartościowana	Spółka poprawnie wyceniona - akcje drogie
P/BV < 1	Spółka poprawnie wyceniona - akcje tanie	Spółka niedowartościowana

FINANSE - WYKŁAD 12 | POCHODNE INSTRUMENTY FINANSOWE

1. Pojęcie pochodnych instrumentów finansowych,

2. Podział instrumentów pochodnych,

3. Istota, rodzaje i cechy opcji,

4. Kontrakty terminowe futures - ich cechy i wykorzystanie

5. Kontrakty rzeczywiste typu forward

6. Kontrakty wymienne - swap

1. POJĘCIE POCHODNYCH INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH

Pochodny instrument finansowy, nazywany inaczej derywatem, to taki, którego egzystencja na rynku oraz wartość bieżąca jest uzależniona od istnienia i wartości innych instrumentów finansowych, na które dany derywat został wystawiony.

2. Rodzaje derywatów finansowych

3. OPCJA

• Opcja to papier wartościowy nadający prawo jego posiadaczowi do zakupu lub sprzedaży innego instrumentu finansowego lub aktywa rzeczowego po z góry ustalonej cenie i w ściśle określonym czasie, nazywanym okresem rozliczenia.

• Nadanie prawa oznacza, że posiadacz opcji rozliczy ją (wykorzysta), gdy będzie mu się to opłacało. Jeśli wykorzystanie opcji nie będzie rentowne, jej posiadacz nie skorzysta z nadanego mu prawa i jej nie rozliczy. Straci wówczas jedynie tyle, ile zapłacił za samą opcję (cena opcji to tzw. premia).

RODZAJE OPCJI

ZE WZGLĘDU NA NADANE PRAWA:

• Opcje typu call - opcje kupna

• Opcje typu put - opcje sprzedaży

ZE WZGLĘDU NA MOŻLIWOŚĆ I TERMIN ROZLICZENIA:

• Opcje europejskie

• Opcje amerykańskie

INNE RODZAJE OPCJI:

• Warrant - opcja kupna akcji spółki emitenta tego typu opcji,

• Opcje walutowe

• Opcje procentowe (na papiery dłużne)

• Opcje indeksowe (np. opcje na indeks WIG20)

Wielkości związane z opcję

• Premia (P) - cena opcji

• Cena rozliczenia (wykonania opcji - X) - wartość wynikająca z opcji, po której można kupić/sprzedać inne aktywo

• Cena aktywa (S), na które wystawiono opcję

• Czas wykonania opcji (T)

ROZLICZANIE OPCJI

Rodzaj opcji	Sytuacja: In-the-money	Sytuacja: At-the-money	Sytuacja: Out-of-the-money
OPCJA CALL	Cena aktywa (S) > Cena rozliczenia opcji (X)	Cena aktywa (S) = Cena rozliczenia opcji (X)	Cena aktywa (S) < Cena rozliczenia opcji (X)
OPCJA PUT	Cena aktywa (S) < Cena rozliczenia opcji (X)	Cena aktywa (S) = Cena rozliczenia opcji (X)	Cena aktywa (S) > Cena rozliczenia opcji (X)

ROZLICZANIE OPCJI CALL

ROZLICZANIE OPCJI PUT

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA RYNKOWĄ WARTOŚĆ OPCJI CALL

Czynnik	Zachowanie	Wpływ na wartość opcji
Cena aktywa	Rośnie	Rośnie
Cena rozliczenia	Rośnie	Spada
Zmienność ceny aktywa	Wysoka	Wysoka
Czas rozliczenia opcji	Długi	Wysoka
Stopa % wolna od ryzyka	Wysoka	Niska

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA RYNKOWĄ WARTOŚĆ OPCJI PUT

Czynnik	Zachowanie	Wpływ na wartość opcji
Cena aktywa	Rośnie	Spada
Cena rozliczenia	Rośnie	Rośnie
Zmienność ceny aktywa	Wysoka	Wysoka
Czas rozliczenia opcji	Długi	Wysoka
Stopa % wolna od ryzyka	Wysoka	Niska

4. NIERZECZYWISTE KONTRAKTY TERMINOWE FUTURES

• Kontrakt terminowy futures to pochodny instrument finansowy zapewniający kupno lub sprzedaż innego aktywa finansowego po z góry określonej cenie.

• Futures tym różni się od opcji, że jego posiadacz ma rozliczany kontrakt codziennie w terminie rozliczenia, a więc może mieć nieograniczone straty, ale i nie ograniczone zyski z tytułu posiadania kontraktu terminowego.

KONTRAKTY FUTURES

Inwestor na rynku futures przyjmuje jedną z dwóch pozycji:

CECHY KONTRAKTU FUTURES

• Są notowane na giełdzie papierów wartościowych (np. na GPW w Warszawie dostępne są futures m.in. na USD, EURO, indeks WIG20),

• Są wystandaryzowanymi instrumentami finansowymi (giełda ściśle określa przedmiot kontraktu, sposób rozliczania transakcji, termin rozliczenia itp.),

• Strony transakcji terminowej futures wpłacają przed jej zawarciem depozyt zabezpieczający, który stanowi określony procent transakcji,

• Kontrakty terminowe futures są notowane codziennie i codziennie są rozliczane przez izbę rozrachunkową giełdy,

• Kontrakty są nierzeczywiste, czyli nigdy nie nastąpi dostawa aktywa kupowanego lub sprzedawanego poprzez futures.

5. RZECZYWISTY KONTRAKT TERMINOWY FORWARD

• Forward to kontrakt terminowy, polegający na kupnie-sprzedaży danego aktywa w ściśle określonym terminie, po cenie określonej w umowie dzisiaj i zaakceptowanej przez obie strony transakcji.

• Kontrakty forward wystawiane są najczęściej na waluty oraz występują na rynku towarowym (na giełdach towarowych).

CECHY KONTRAKTU FORWARD

• Występują w obrocie pozagiełdowym,

• Są instrumentami niewystandaryzowanymi; to obie strony kontraktu ustalają jego cechy, przedmiot transakcji, ilość, czas rozliczenia itp.,

• Termin dostawy określany jest jako jeden konkretny dzień i tylko tego dnia kontrakt jest rozliczany,

• Kontrakt forward jest rzeczywisty, więc dochodzi do dostawy kupionego lub sprzedanego z niego aktywa,

• Zawarcie kontraktu nie wymaga wniesienia depozytu zabezpieczającego, bo płatność nastąpi po dostawie.

WYKORZYSTANIE POCHODNYCH INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH

• Hedging zabezpieczenie się przed ryzykiem

• Spekulacje finansowo-inwestycyjne,

• 
  Arbitraż finansowy.

Wykład nr 13 i 14
Instytucje i usługi finansowe

Instytucje bankowe

• Banki komercyjne (uniwersalne)

• Banki specjalistyczne:

- hipoteczne

- inwestycyjne

- depozytowe

• Banki spółdzielcze

• Kasy oszczędnościowo-kredytowe

Instytucje pozabankowe

• Giełdy papierów wartościowych

• Instytucje ubezpieczeniowe:

- ubezpieczenia na życie

- ubezpieczenia majątkowe

• Domy maklerskie

• Fundusze emerytalne

• Fundusze inwestycyjne i powiernicze:

- otwarte

- zamknięte (np. Venture Capital i Private Equity)

• Agencje ratingowe

• Firmy doradztwa finansowego

• Firmy usług finansowych

- leasingowe

- factoringowe

7

BANK

PAŃSTWA

BANK

BANKÓW

BANK

EMISYJNY

FUNKCJE

BANKU CENTRALNEGO

ROZLICZENIOWE

NIEDYSKONTOWE

(OPROCENTOWANE)

DYSKONTOWE

INSTRUMENTY

PIENIĘŻNE

REGULACJA

PŁYNNOŚCI

FINANSOWEJ

MONETARNA

FISKALNA

MIKROEKONOMICZNA

MAKROEKONOMICZNE

FUNKCJE

BONÓW SKARBOWYCH

TRASOWANY

(TRATA)

WŁASNY

(PROSTY, SOLA)

RODZAJE WEKSLI

REFINANSOWA

GWARANCYJNA

OBIEGOWA

KREDYTOWA

PŁATNICZA

FUNKCJE WEKSLA

1W, 2W, 1M, 3M, 6M, 1Y

SPOT NEXT

(S/N)

TOMORROW NEXT

(T/N)

OVERNIGHT

(O/N)

POZOSTAŁE

JEDNODNIOWE

RODZAJE

DEPOZYTÓW

OPCJE

NIERZECZYWISTE

TYPU NDF

RZECZYWISTE

FUTURES

FORWARD

WARUNKOWE

BEZWARUNKOWE

DERYWATY

POZABANKOWYCH

USŁUG

FINANSOWYCH

BANKOWYCH

USŁUG

FINANSOWYCH

INSTYTUCJE

FINANSOWE

---