POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE

Nieproces - drugi tryb zasadniczy postępowania. Jest ono uregulowane w kpc w księdze II części I. To nie jest cała materia normatywna. Jest kilka innych ustaw:

1. kodeks wyborczy

2. ustawa o pobieraniu tkanek i organów

3. o przeciwdziałaniu alkoholizmowi

Historia - sądownictwo dobrowolne, niesporne. Głównie wiązało się z rozwojem notariatu, dokumentacją pewnych czynności prawnych. To postępowanie ulegało w zakresie przedmiotowym - rozszerzeniu. W tym postępowaniu dochodziły do głosu elementy odróżniające je od klasycznego procesu. Dyspozycyjność - nie oficjalność - w nieprocesie oficjalność mocno siedzi. Przed wojną miał być kodeks postępowania niespornego. Po II WŚ obowiązywał kc z 1933 r. Wprowadzono dekret o postępowaniu nieprocesowym. W 1964 r. - nowa koncepcja - trzeba włączyć do kodeksu je. Liszewski chciał to połączyć w jedno postępowanie.

Dwie części:

1. przepisy ogólne

2. przepisy szczególne

W sprawach nieuregulowanych stosujemy odpowiednio na mocy art. 13 § 2 odpowiednio przepisy o procesie. Istnieje rozdział pomiędzy oba postępowania. W zasadzie do procesu (art. 13 § 1). Najpierw do nieproces - jak nie wskazana to wtedy proces.

Co kieruje ustawodawcą ? Względy:

1. historyczne np.; zniesienie współwłasności, rozgraniczenie nieruchomości.

2. brak 2 stron - np.: krs, stwierdzenie nabycia

3. jest bardziej odpowiednie dla załatwiania określonych spraw - sprawy opiekuńcze

Warianty stosowania przepisów kpc:

1. pewne przepisy określają sprawę jako rozpoznawaną w nieprocesie - np.: ustawa o aktach stanu cywilnego. Stosujemy ogólne o nieprocesie i odpowiednio o procesie.

2. nieproces + kilka przepisów szczególnych regulujących to postępowanie. Uznanie ojcostwa - 581.

Art. 581. ⁽⁶⁵³⁾ § 1. Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym niewłaściwym według przepisów ogólnych. W takim wypadku o uznaniu zawiadamia się właściwy sąd opiekuńczy.

§ 2. Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmówił przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, uznanie ojcostwa może nastąpić wyłącznie przed sądem opiekuńczym, właściwym ze względu na siedzibę urzędu stanu cywilnego, którego kierownik odmówił przyjęcia tych oświadczeń.

§ 3. Sąd opiekuńczy odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo poweźmie wątpliwość co do pochodzenia dziecka.

Najpierw 581, potem 506 - 525. Jeżeli mamy nadal jakiś problem - odpowiednio proces na mocy art. 13 § 2.

3. szereg różnych spraw przekazanych do nieproces na mocy systematyki kpc. Np.: stwierdzenie zasiedzenia. Przepisy te są poprzedzone przepisami ogólnymi przepisami np.: ogólnymi dot. prawa rzeczowego - art. 606. Wtedy najpierw szczególne, potem szczególne dla danej kategorii spraw w nieprocesie, potem ogólne o nieprocesie, potem proces odpowiednio.

PODMIOTY

Organy procesowe:

• przewodniczący

• sąd - najważniejsze sądy w znaczeniu funkcjonalnym to sąd rodzinny, sąd spadku i sąd wieczysto-księgowy.

• sędzia

• referendarz sądowy - działa głównie w:

• postępowaniu rejestrowym - może dokonywać wpisu, nie może prowadzić rozprawy.

• Sprawy spadkowe - nie może prowadzić rozprawy, nie może prowadzić zabezpieczenia spadku oraz przesłuchania świadków testamentu ustnego.

• Referendarze działają w sądach rejonowych i okręgowych.

• w sprawach spadkowych:

• notariusz - może stwierdzić nabycie spadku przez spadkobiercę.

• Komornik - może zabezpieczyć spadek i spisać inwentarz.

Właściwość sądu

Właściwość rzeczowa

• Sąd rejonowy - co do zasady.

• Sąd okręgowy:

• Sprawy o ubezwłasnowolnienie.

• O separację na zgodny wniosek stron i o zniesienie separacji.

• Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i samorządach załogi przedsiębiorstwa państwowego.

• O wydanie wypisu aktu notarialnego osobie innej niż wymieniona w akcie.

• Prowadzenie niektórych rejestrów np. związków zawodowych, izb rzemieślniczych, czasopism.

• Protesty przeciwko wyborom radnych i wynikom referendum gminnego.

Właściwość miejscowa

• Określona w przepisie szczególnym - np. miejsce zamieszkania, miejsce położenia rzeczy, miejsce znajdowania się majątku lub konkretny wskazany sąd np. SO w Warszawie, SO w Gdańsku.

• W braku istnienia przepisu szczególnego:

• Jeśli postępowanie wszczynane na wniosek - sąd miejsca zamieszkania lub pobytu wnioskodawcy.

• Jeśli postępowanie wszczynane z urzędu - sąd miejsca zdarzenia uzasadniającego wszczęcie postępowania.

• W przypadku braku innych podstaw - sąd właściwy dla miasta stołecznego Warszawy.

Wyjątek - sąd opiekuńczy w wypadkach nagłych wydaje zarządzenia nawet jeśli nie jest właściwy miejscowo i informuje o tym sąd właściwy.

Właściwość delegacyjna

• Sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności - sąd nad nim przełożony wyznaczy inny sąd.

• W sprawach o uznanie za zmarłego jeśli zginie większa ilość osób - SN na wniosek MS może wyznaczyć jeden sąd do wszystkich osób.

Skład sądu

1. 1 sędzia zawodowy - co do zasady.

2. 1 sędzia zawodowy + 2 ławników:

1. Pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej.

2. Przysposobienie.

3. 3 sędziów zawodowych:

1. Ubezwłasnowolnienie.

2. W pewnych wypadkach w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa wyborczego.

Uczestnicy postępowania

W procesie występuje jednolite pojęcie uczestników postępowania - nie ma stron, są tylko uczestnicy.

Uczestnikiem postępowania można się stać poprzez:

• Wskutek własnej czynności - złożenie wniosku lub wzięcie udziału w toczącym się postępowaniu.

• Poprzez wezwanie sądu - sąd wzywa zainteresowanego i z tą chwilą staje się uczestnikiem - jeśli jego miejsce pobytu jest nieznane sąd z urzędu ustanowi kuratora.

• Z mocy samego prawa - w pewnych przypadkach osoby stają się uczestnikami z mocy samego prawa np. w sprawie o ubezwłasnowolnienie z mocy samego prawa uczestnikiem staje się osoba której wniosek dotyczy, jej współmałżonek oraz jej przedstawiciel ustawowy.

Udział w toczącym się postępowaniu może wziąć:

• Zainteresowany - ten czyich praw dotyczy wynik postępowania, może wziąć udział do końca II instancji, na postanowienie o odmowie dopuszczenia służy zażalenie zarówno niedopuszczonemu jak i wszystkim innym.

• Prokurator.

• Inny podmiot działający jak prokurator - np. organizacja społeczna zajmująca się pomocą osób niepełnosprawnych.

Wszczęcie postępowania

Wniosek lub z urzędu - zasada oficjalności się pojawia.

• Na wniosek - co do zasady. Legitymację do wniesienia wniosku posiada(postępowanie jest wszczęte z chwilą wniesienia wniosku):

• Podmiot wskazany w ustawie - np. w sprawie o ubezwłasnowolnienie małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy.

• Zainteresowany w przypadku kiedy ustawa tak stanowi - np. wniosek o uznanie za zmarłego.

• Prokurator lub inny podmiot działający jak prokurator.

• Z urzędu - kiedy ustawa tak stanowi(postępowanie jest wszczęte z chwilą pierwszej czynności sądu):

• Uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarłego lub stwierdzenia zgonu.

• Sprawy z zakresu prawa opiekuńczego.

• W przedmiocie zabezpieczenia spadku.

Wniosek powinien czynić zadość wymaganiom pozwu - zamiast pozwanych wpisuje się zainteresowanych w sprawie.

Cofnięcie pozwu jest dopuszczalne co do zasady - niedopuszczalność:

• Po rozpoczęciu posiedzenia gdy którykolwiek z uczestników się sprzeciwi.

• W sprawach w których możliwe jest wszczęcie z urzędu.

Przebieg postępowania

Rozpoznanie spraw odbywa się:

• na posiedzeniach jawnych - co do zasady.

• W formie rozprawy - rozprawa odbywa się:

• Gdy ustawa tak stanowi - np. ubezwłasnowolnienie.

• Gdy sąd tak uzna.

Wyjątek - W przypadkach gdy wymagana jest rozprawa sąd może oddalić wniosek na posiedzeniu niejawnym w przypadku oczywistego braku legitymacji do zgłoszenia wniosku.

Niestawiennictwo uczestników nie tamuje rozpoznania sprawy - nie ma orzeczeń zaocznych.

Orzeczenia

Orzeczenia zapadają w formie:

• Postanowienia - co do zasady. Postanowienia dzielimy na:

• Co do istoty sprawy - orzeczenia merytoryczne, przysługuje apelacja.

• Proceduralne - przysługuje zażalenie.

• Innej, jeśli ustawa tak stanowi - np. wpis do księgi wieczystej.

Uzasadnianie i doręczenia - według zasad ogólnych tj. zaskarżalne uzasadnia się z urzędu i doręcza, ale nie doręcza się jeśli był przy ogłoszeniu i zrzekł się doręczenia.

Skuteczność i wykonalność - Postanowienia nie korzystają z powagi, bo istnieje możliwość ich uchylenia lub zmiany (523).

• Postanowienie merytoryczne - nie może być zmienione lub uchylone, chyba że ustawa stanowi inaczej. Np.: o uznanie za zmarłego - potem uchylenie. Jeśli osoba ta zjawi się w sądzie i wykaże swoją tożsamość - sąd niezwłocznie uchyli postanowienie.

Środki zaskarżenia

1. zwyczajne

1. apelacja od postanowień sądu I instancji co do istoty sprawy

2. zażalenie od postanowień proceduralnych (394) - kończące postępowanie i inne wskazane

2. szczególne

1. skarga na orzeczenie referendarza sądowego

1. tam, gdzie działa referendarz

2. w terminie tygodniowym od dnia czynności lub zawiadomienia

2. skarga na czynności komornika

3. zażalenie w postępowaniu w sprawach nieletnich, kierowane do sędziego oraz sądu

3. nadzwyczajne

1. skarga kasacyjna - przysługuje od wydanego przez sąd II instancji postanowienia co do istoty sprawy oraz postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie w następujących sprawach:

1. w sprawach z zakresu prawa osobowego

2. w sprawach z zakresu prawa rzeczowego i spadkowego

3. z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli tylko w sprawach o:

1. przysposobienie

2. podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności między małżonkami, chyba że wpz jest niższa niż 150 tys. zł.

4. w postępowaniu rejestrowym w przedmiocie wpisu lub wykreślenia z rejestru

5. nie przysługuje:

1. przepadku rzeczy

2. zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem.

3. Zabezpieczenie spadku, spis inwentarza, zarząd nieobjętego spadku, wyjawienie przedmiotów spadku, zwolnienie wykonawcy testamentu.

4. Zniesienie współwłasności i działu spadku poniżej 150 tyś zł.

5. Likwidacji niepodjętych depozytów.

2. skarga o wznowienie postępowania od prawomocnych postanowień kończących postępowanie w sprawie, jednakże z pewnymi ograniczeniami. Skarga nie przysługuje w tych sprawach, w których możliwa jest zmiana lub uchylenie prawomocnego postanowienia.

3. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

4. skarga na przewlekłość.

Uwagi szczególne o nieprocesie

Odpowiednio przepisy o procesie. istnieje szereg różnych postępowań dla poszczególnych rodzajów spraw.

1. sprawy z zakresu prawa osobowego np.: ubezwłasnowolnienie

2. sprawy z zakresu prawa rodzinnego opiekuńczego i kurateli:

1. o zezwolenie na zawarcie małżeństwa kobiecie do lat 18 itd.

2. podział majątku po ustaniu wspólności

3. separacja na zgodny wniosek

4. itp.

5. inne sprawy opiekuńcze i wychowawcze

3. sprawy z zakresu prawa rzeczowego

1. zasiedzenie

2. przepadek

3. zarząd

4. ustanowienie służebności

5. wieczysto księgowe

4. spadki

1. szybko z kpc

5. z zakresu przepisów o pp i o samorządzie załogi pp

1. spory między Radą, a innymi organami

6. sprawy depozytowe

1. złożenie

2. zwrot

3. likwidacja niepodjętego depozytu

7. rejestrowe

1. wpis w KRS

8. inne poza kpc

Sądownictwo polubowne

Sąd niepaństwowy, powołany mocą stron do rozstrzygnięcia sporów, między tymi stronami, które ma moc z punktu widzenia wykonalności równą wyrokowi sądu państwowego. Rozstrzyga on sprawy cywilne, lecz nie jest to wymiar sprawiedliwości.

Kiedyś był sąd polubowny, teraz arbitrażowy. Zapis na są polubowny to staropolszczyzna. Ważne są konwencje międzynarodowe. Może być to sąd ad hoc lub stały. Sąd ad hoc - utworzony przez strony na mocy zapisu, natomiast stały - sąd działający samodzielnie, powołany przez organizacje, związki, korporacje, jeśli w zapisie strony powołają ten sąd, jako właściwy do rozwiązania sprawy. Stały - przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Jest wzorzec według jakiejś tam organizacji.

Jeśli na terytorium RP jest miejsce postępowania, a w wypadkach wskazanych, gdy miejsce jest poza RP lub nie jest oznaczone. jak strony nie wskażą to wskazuje je sąd polubowny.

Można poddać wszelkie sprawy majątkowe, niemajątkowe z wyjątkiem alimentów. Wymaga umowy stron poddanie - to tzw. zapis na sąd polubowny. Regulaminy dookreślają. Zapis ten na piśmie - pismo też w innych przypadkach m.in. elektroniczne. Powołanie się na dokument spełnia wymogi formy, jeśli umowa na piśmie, a powołanie jest tego rodzaju, że powołanie jest częścią umowy.

POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE

1. UCZESTNIK POSTĘPOWANIA NIEPROCESOWEGO (art. 510).

Zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem. Na odmowę dopuszczenia do

Jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie. Przez wezwanie do wzięcia udziału w sprawie wezwany staje się uczestnikiem. W razie potrzeby wyznaczenie kuratora do zastępowania zainteresowanego, którego miejsce pobytu jest nieznane, jego wyznaczenie następuje z urzędu.

2. WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA NIEPROCESOWEGO.

Wszczęcie postępowania nieprocesowego:

• na wniosek - składany przez każdego zainteresowanego w sprawie lub w innych wypadkach przez osoby określone w KPC

• z urzędu - nie musi na podstawie postanowienia sądu, wystarczy dokonanie jednej czynności. Wyróżniamy trzy sytuacje:

- gdy sąd poweźmie wiadomość o zdarzeniu uzasadniającym wszczęcie postępowania

- w skutek doniesienia

- ze względu na notoryczność zdarzenia

Wniosek o wszczęcie postępowania powinien czynić zadość przepisom o pozwie, z tą zmianą, że zamiast pozwanego należy wymienić zainteresowanych w sprawie.

Prokurator ma możliwość wszczęcia każdego postępowania (nie może tylko postępowania o przysposobienie). Wszczynając nie musi wskazywać osoby na rzecz której wszczyna postępowanie. Obligatoryjnie w postępowanie o ubezwłasnowolnienie oraz o wydanie dziecka. W innych może, ale nie musi.

3. WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM.

Właściwość delegacyjna (art. 508 § 2 i 3)

W wypadku gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub części.

Wyznaczenie następuje z urzędu albo na przedstawienie sądu właściwego, albo też na wniosek właściwego organu lub osoby zainteresowanej, po wysłuchaniu w razie potrzeby innych osób zainteresowanych.

Właściwość ustawowa:

RZECZOWA: w I instancji sąd rejonowy (wyjątek: sąd okręgowy o ubezwłasnowolnienie).

MIEJSCOWA: Wszczęte na wniosek - sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy, a jeśli nie ma, to miejsca pobytu.

Wszczęte z urzędu - sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące podstawą wszczęcia postępowania. Gdy się nie da - Sąd Miasta Stołecznego Warszawy.

4. SKŁAD SĄDU W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM.

ZASADA: w I instancji jeden sędzia zawodowy

WYJĄTKI:

- skład ławniczy => 1 sędzia + 2 ławników ( o przysposobienie, o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej)

- skład 3 sędziów zawodowych ( ze względu na zawity lub precedensowy charakter - na postanowienie Prezesa Sądu)

5. POSIEDZENIE SĄDOWE W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM.

Art.514 Rozprawa odbywa się w wypadkach wskazanych w ustawie. W innych wypadkach wyznaczenie rozprawy zależy od uznania sądu. Mimo niewyznaczenia rozprawy sąd przed rozstrzygnięciem sprawy może wysłuchać uczestników na posiedzeniu sądowym lub żądać od nich oświadczeń na piśmie.

Jednakże nawet w wypadkach, gdy ustawa wymaga przeprowadzenia rozprawy, sąd może, bez wytrzymania zainteresowanych do udziału w sprawie, oddalić wniosek na posiedzeniu niejawnym, jeżeli z treści wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy.

RODZAJE:

- jawne (uczestnicy + publiczność)

- przy drzwiach zamkniętych (rodzaj postępowań jawnych, jawność została ograniczona w całości lub części)

- niejawne (wezwani uczestnicy postępowania)

6. RODZAJE ORZECZEŃ W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM.

Orzeczenia zapadają w formie postanowień. Rozróżniamy postanowienia:
Merytoryczne - rozpoznają sprawę co do istoty (odpowiedź wyroków w procesie)

Formalne - takie same jak procesowe:

• Kończące postępowanie w sprawie ( o odrzucenie wniosku, umorzenie postępowania nieprocesowego). Są zaskarżalne - zażaleniem.

• Niekończące postępowania w sprawie (oddalenie wniosku dowodowego, uzupełnienie wniosku dowodowego). Są niezaskarżalne ( za wyjątkiem tych postanowień z art. 394§1)

7. CZYNNOŚCI W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM.

CZYNNOŚCI PROCESOWE to wszelkie czynności dokonywane przez podmioty postępowania, które wywołują określone skutki procesowe. Są ich trzy grupy:

Czynności sądu - dana czynność musi być dokonana przez organ sądowy w rozumieniu prawa procesowego:

- musi być dokonane w formie przewidzianej przez prawo procesowe

- w stosunku do podmiotu podlegającego jurysdykcji sądów polskich

Czynności uczestników postępowania:

- tylko przez podmiot mający zdolność procesową

- musi być dokonane w formie przewidzianej przez prawo procesowe

- w odpowiednim terminie (cecha prekluzyjności)

Są fakultatywne lub obligatoryjne, np.: obligatoryjnie uczestnik postępowania spadkowego musi w sądzie złożyć testament (inaczej grzywna) lub osoba ubezwłasnowolniona musi brać udział w postępowaniu.

Czynności prokuratora lub organizacji pozarządowych:

- obligatoryjnie

- muszą być dokonane w terminie przewidzianym

- muszą być dokonane w odpowiedniej formie

8. ŚRODKI ZASKARŻENIA W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM.

9. WZRUSZANIE PRAWOMOCNYCH ORZECZEŃ W POST. NIEPROCESOWYM

ZASKARŻALNOŚĆ

Środki odwoławcze Inne środki

- zwyczajne (apelacja, zażalenie) skarga na orzeczenie referendarza

- nadzwyczajne (skarga kasacyjna, sądowego

skarga o wznowienie postępowania,

skarga o stworzenie niezgodności z

prawem prawomocnego orzeczenia)

Środki zwyczajne są od orzeczeń nieprawomocnych. Środki nadzwyczajne są od orzeczeń prawomocnych. Środki zwyczajne: deklaratywność - środki odwoławcze rozpoznaje sąd wyższej instancji; Suspensywność - wstrzymanie uprawnienia się orzeczenia

Od innych orzeczeń przysługują środki:

APELACJA => od nieprawomocnych postanowień merytorycznych co do istoty sprawy wydanych przez sąd II instancji (zarzuty apelacji, termin, orzeczenie - tak jak w procesie)

ZAŻALENIE => na podstawie decyzji formalnej wydanej przez sąd I instancji i z art. 394§1

SKARGA KASACYJNA => art. 519¹

SKARGA NA ORZECZENIE REF. SĄDOWEGO => art. 518¹

PODSTAWA WZNOWIENIA POST. => art. 524

10. REFERENDARZ SĄDOWY W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM.

Czynności w sprawach o wpis w księdze wieczystej może wykonywać referendarz sądowy. Czynności w postępowaniu rejestrowym może wykonywać referendarz sądowy, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy.

Czynności w sprawach z zakresu prawa spadkowego może wykonywać referendarz sądowy, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy, zabezpieczenia spadku oraz przesłuchania świadków testamentu.

Skarga na orzeczenie referendarza - art. 518¹

11. POSTĘPOWANIE Z ZAKRESU PRAWA OSOBOWEGO (NOTATKI)

12. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA RODZINNEGO, OPIEKUŃCZEGO I KURATELI (NOTATKI).

13. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA RZECZOWEGO (NOTATKI).

14. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA SPADKOWEGO (NOTATKI).

15. ZŁOŻENIE PRZEDMIOTU ŚWIADCZENIA DO DEPOZYTU SĄDOWEGO.

- złożenie do depozytu spisanego majątku ruchomego, jako środek zabezpieczenia (art. 636),

- złożenie do depozytu ceny uzyskanej ze sprzedaży stanowiących zabezpieczenie rzeczy ulegających szybkiemu zepsuciu (art. 751 § 2 KPC),

- jeżeli zajęte pieniądze nie wystarczają na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, w celu podziału (art. 852 § 1),

- kiedy zgłoszono zarzut, że do zajętych pieniędzy osobie trzeciej przysługuje prawo stanowiące przeszkodę do wydania ich wierzycielowi (art. 852 § 2),

- w razie wydania nakazu zapłaty złożenie kwoty zasądzonej wraz z wymagalnymi odsetkami w celu zabezpieczenia (art. 492 § 1),

- w przypadku, kiedy rzecz oddana pod dozór osobie nieuprawnionej do korzystania z niej przynosi dochód - czysty dochód po potrąceniu wydatków (art. 862 § 1),

- w razie świadczeń periodycznych wymagalnych w przyszłości - suma świadczeń periodycznych za sześć miesięcy (art. 883 § 2),

- jeżeli na wniosek wierzyciela komornik odbierze dłużnikowi dokumenty stanowiące dowód wierzytelności (art. 888 § 1),

- na wezwanie komornika skierowane do dłużnika wierzytelności, aby należne świadczenie złożył do depozytu sądowego (art. 896 § 1 pkt 2),

- w przypadku nadwyżki dochodów po pokryciu wydatków (art. 941),

- cenę nabycia przez licytanta (art. 967),

- jeżeli zachodzi przyczyna uzasadniająca wstrzymanie wypłaty sum objętych planem podziału (art. 1024 § 1 pkt 4),

- jeżeli komornik nie może sporządzić planu podziału na podstawie samego oświadczenia zakładu pracy (art. 1029 § 1),

- w przypadku należności przypadających wierzycielowi niemającemu jeszcze tytułu wykonawczego (art. 1032 § 1),

- jeżeli hipoteka kaucyjna nie jest wyczerpana i może służyć jeszcze zabezpieczeniu wierzyciela (art. 1038),

- w przypadku sumy wydzielonej na zaspokojenie wierzytelności, której uiszczenie zależne jest od warunku zawieszającego albo od wyniku sporu (art. 1040 § 1),

- jeżeli suma wydzielona na zaspokojenie wierzytelności zależnych od warunku rozwiązującego, a obowiązek zabezpieczenia zwrotu ciąży na wierzycielu z mocy istniejącego między nim a dłużnikiem stosunku prawnego (art. 1040 § 2),

- jeżeli rzeczy odebranej nie można niezwłocznie wydać wierzycielowi (art. 1042).

16. SPRAWY Z ZAKRESU PRZEPISÓW O PRZEDSIĘBIORSTWACH PAŃSTWOWYCH I SAMORZĄDZIE ZAŁOGI PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWEGO.

Art. 691¹.  § 1. Przepisy niniejszego działu stosuje się w sprawach o rozstrzygnięcie sporu między:

1) radą pracowniczą przedsiębiorstwa a dyrektorem przedsiębiorstwa, 

2) organami przedsiębiorstwa a organem założycielskim przedsiębiorstwa, 

3) organami przedsiębiorstwa a organem sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem. 

§ 2.  Sprawy wymienione w § 1 rozpoznają sądy okręgowe.

Art. 691². Właściwy jest sąd miejsca siedziby przedsiębiorstwa (zrzeszenia) , z którego działalnością wiąże się przedmiot sporu.

Art. 691³. W sprawach, o których mowa w art. 691¹, zdolność sądową mają ponadto dyrektor przedsiębiorstwa i dyrektor zrzeszenia przedsiębiorstw , działający w tym charakterze, oraz rada pracownicza przedsiębiorstwa i rada zrzeszenia przedsiębiorstw .

Art. 691⁴. W imieniu rady pracowniczej przedsiębiorstwa może występować każdy wyznaczony przez radę jej członek.

Art. 691⁵. § 1. Pełnomocnikiem rady pracowniczej może być również każdy pracownik przedsiębiorstwa, któremu przysługuje bierne prawo wyborcze do organów samorządu załogi przedsiębiorstwa, lub radca prawny nie zatrudniony w tym przedsiębiorstwie.

§ 2. Pełnomocnikiem dyrektora przedsiębiorstwa może być również radca prawny lub inny pracownik przedsiębiorstwa.

§ 3. Pełnomocnikiem dyrektora przedsiębiorstwa i rady pracowniczej w sprawach między nimi a organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem może być również radca prawny przedsiębiorstwa, chyba że między dyrektorem a radą zachodzi sprzeczność interesów.

Art. 691⁶. Przepisy art. 691⁴ i 691⁵ stosuje się odpowiednio do rady zrzeszenia przedsiębiorstw , a przepis art. 691⁵ - także do dyrektora zrzeszenia .

Art. 691⁷. Orzeczenie rozstrzygające spór może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy.

Art. 691⁸. Koszty postępowania obciążające zarówno radę pracowniczą, jak i dyrektora przedsiębiorstwa ponosi przedsiębiorstwo, a obciążające radę zrzeszenia przedsiębiorstw lub dyrektora tego zrzeszenia ponosi zrzeszenie .

Art. 691⁹. Przepisów niniejszego działu nie stosuje się w sprawach o odszkodowanie

17. POSTĘPOWANIE REJESTROWE.

Art. 694¹. § 1. Przepisy zawarte w dziale niniejszym stosuje się do postępowania w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym (sprawach rejestrowych).

§ 2. Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do innych postępowań rejestrowych prowadzonych przez sądy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

Art. 694². W sprawach rejestrowych wyłącznie właściwy jest sąd rejonowy (sąd gospodarczy) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę podmiotu, którego wpis dotyczy (sąd rejestrowy).

Art. 694³. § 1. Wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego składa podmiot podlegający wpisowi do tego rejestru, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

§ 2. Podmiot podlegający wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego jest uczestnikiem postępowania, chociażby nie był wnioskodawcą. Przepisu art. 510 § 2 nie stosuje się.

§ 3.  Wniosek złożony do sądu rejestrowego drogą elektroniczną powinien być opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

§ 4.  W przypadku złożenia wniosku w sposób opisany w § 3 wszelkie doręczenia orzeczeń i pism sądowych dokonywane będą na adres elektroniczny, z którego wniosek został wysłany.

§ 5.  Orzeczenia i pisma sądowe wysłane w sposób, o którym mowa w § 4, uznaje się za doręczone z datą wskazaną w elektronicznym potwierdzeniu odbioru korespondencji. W przypadku braku takiego potwierdzenia doręczenie uznaje się za skuteczne z upływem 14 dni od daty umieszczenia korespondencji pod adresem określonym w § 4.

Art. 694⁴. § 1.  Dokumenty, na których podstawie dokonuje się wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, składa się w oryginałach albo poświadczonych urzędowo odpisach lub wyciągach.

§ 1¹. Ilekroć konieczne jest badanie tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 783 § 4, do wniosku o dokonanie wpisu należy dołączyć dokument uzyskany z systemu teleinformatycznego umożliwiający sądowi weryfikację istnienia i treści tytułu wykonawczego. Przed rozpoznaniem tego wniosku istnienie i treść tytułu wykonawczego podlegają zweryfikowaniu przez sędziego lub referendarza sądowego w systemie teleinformatycznym.

§ 2.  Dokumenty, o których mowa w § 1, składane drogą elektroniczną, powinny być opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

§ 3.  Wypisy aktów notarialnych, wyciągi, odpisy i poświadczenia dokumentów mogą być przesłane do sądu drogą elektroniczną, jeżeli notariusz opatrzył je bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Art. 694⁵. § 1. Wpis do Krajowego Rejestru Sądowego następuje na podstawie postanowienia.

§ 2. Postanowienia co do istoty sprawy są skuteczne i wykonalne z chwilą ich wydania, z wyjątkiem postanowień dotyczących wykreślenia podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego.

§ 3. Postanowieniom dotyczącym stosowania środków przymusu sąd rejestrowy może nadać rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli wymaga tego interes wierzyciela lub innych osób.

Art. 694⁶. § 1. Postanowienie co do istoty sprawy wydane zgodnie z wnioskiem nie wymaga uzasadnienia.

§ 2. Sąd rejestrowy z urzędu sporządza uzasadnienie postanowienia co do istoty sprawy, które zostało wydane z urzędu.

Art. 694⁷. W razie uwzględnienia środka odwoławczego od orzeczenia wydanego w postępowaniu rejestrowym, dotyczącego wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, sąd drugiej instancji uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi rejestrowemu. Rozpoznając ponownie sprawę, sąd rejestrowy uwzględnia wskazania sądu drugiej instancji oraz aktualny stan rejestru.

Art. 694⁸. § 1. Koszty postępowania rejestrowego ponosi podmiot podlegający obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

§ 2. Koszty postępowania wszczętego przez osobę, która nie jest upoważniona do działania w imieniu podmiotu podlegającego obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, ponosi wnioskodawca, chyba że wniosek jego został uwzględniony w całości lub w istotnej części.

§ 3. Wpisy z urzędu dokonywane przez sąd na podstawie art. 12 ust. 2, art. 20 ust. 3, art. 41 pkt 4 i 5, art. 44 ust. 1 pkt 5, art. 46 ust. 2, art. 55 i art. 60 ust. 1 oraz wpisy dokonywane przez sąd na podstawie art. 41 pkt 1 i 2 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym są wolne od opłat sądowych.

18. ODTWARZANIE UTRACONYCH DOKUMENTÓW.

Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt

Art. 716 Odtworzeniu ulegają akta zaginione lub zniszczone w całości lub części. W sprawie prawomocnie zakończonej odtworzeniu podlega orzeczenie kończące postępowanie w sprawie oraz ta część akt, która jest niezbędna do ustalenia jego treści i do wznowienia postępowania.

  Art. 717 § 1. Sąd wszczyna postępowanie z urzędu lub na wniosek.

§ 2. Sąd wszczyna postępowanie tylko na wniosek, jeżeli zaginięcie lub zniszczenie akt nastąpiło wskutek siły wyższej. Również w tym wypadku sąd może jednak wszcząć postępowanie z urzędu, jeżeli sprawa, której akta zaginęły lub uległy zniszczeniu, była lub mogła być wszczęta z urzędu.

Art. 718 § 1. Do zgłoszenia wniosku o odtworzenie akt uprawniona jest strona, uczestnik postępowania lub interwenient.

§ 2. Wniosek o odtworzenie akt sprawy będącej w toku zgłosić można w ciągu lat trzech od zaginięcia lub zniszczenia akt, a wniosek o odtworzenie akt sprawy prawomocnie zakończonej - w ciągu lat dziesięciu od tej chwili.

§ 3. Ograniczenia powyższe nie dotyczą wniosku o odtworzenie akt sprawy o prawa stanu.

Art. 719 § 1. Do odtworzenia akt sprawy będącej w toku właściwy jest sąd, w którym sprawa ostatnio się toczyła.

§ 2. Jeżeli właściwy byłby sąd drugiej instancji lub Sąd Najwyższy, sąd ten przekaże sprawę sądowi pierwszej instancji, chyba że chodzi o odtworzenie tylko akt sądu drugiej instancji lub akt Sądu Najwyższego.

§ 3. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt w sprawie prawomocnie zakończonej przeprowadza sąd, w którym sprawa toczyła się w pierwszej instancji.

Art. 720 Do odtworzenia akt sprawy zakończonej w państwowym biurze notarialnym właściwy jest sąd rejonowy, w którego okręgu znajdowało się to biuro.

Art. 721 We wniosku o odtworzenie akt należy określić dokładnie sprawę, dołączyć wszelkie urzędowo poświadczone odpisy znajdujące się w posiadaniu zgłaszającego wniosek oraz wskazać znane mu miejsca, w których dokumenty lub ich odpisy się znajdują.  

Art. 722 § 1. Przewodniczący wzywa osoby, organy administracji publicznej lub instytucje wskazane we wniosku oraz znane sądowi urzędowo do złożenia w określonym terminie poświadczonych urzędowo odpisów dokumentów będących w ich posiadaniu albo do oświadczenia, że ich nie posiadają.

§ 2. Jeżeli osoba wezwana nie posiada dokumentu lub odpisu, a przed wezwaniem była w jego posiadaniu, powinna wyjaśnić, gdzie dokument lub odpis się znajduje.

Art. 723 § 1. Sąd może skazać na grzywnę każdego, kto nie uczyni zadość wezwaniu dokonanemu w myśl artykułu poprzedzającego.

§ 2. Jeżeli wezwana była osoba prawna lub inna organizacja, ukaraniu podlega jej kierownik lub pracownik, którego obowiązkiem było uczynić zadość wezwaniu.

Art. 724 Jeżeli poświadczone urzędowo odpisy zostaną złożone, przewodniczący zarządza dołączenie ich do akt. Odpis zarządzenia doręcza się stronom.

Art. 725 Jeżeli odtworzenia akt nie można przeprowadzić w trybie przewidzianym w artykułach poprzedzających, przewodniczący wzywa strony do złożenia dokładnych oświadczeń co do treści zaginionych lub zniszczonych pism oraz dowodów na zawarte w nich twierdzenia, nie wyłączając prywatnych odpisów oraz innych pism i notatek, które mogą być pomocne przy odtworzeniu akt.

Art. 726 Niezależnie od oświadczeń i wniosków stron sąd przeprowadza z urzędu dochodzenia, nie pomijając żadnej okoliczności, która może mieć znaczenie dla ustalenia treści zaginionych lub zniszczonych akt. Sąd bierze zwłaszcza pod uwagę wpisy do repertoriów i innych ksiąg biurowych. Sąd może też przesłuchać w charakterze świadków sędziów, prokuratorów, protokolantów, pełnomocników stron i inne osoby, które uczestniczyły w postępowaniu lub które mogą wypowiedzieć się co do treści akt, jak również może zarządzić przesłuchanie stron.

 

Art. 727 Po przeprowadzeniu postępowania w myśl dwóch artykułów poprzedzających sąd orzeka postanowieniem, w jaki sposób i w jakim zakresie zaginione akta mają być odtworzone lub że odtworzenie akt jest niemożliwe. Na postanowienie przysługuje zażalenie.  

Art. 728 Jeżeli akta nie mogą być odtworzone lub odtworzone zostały w części niewystarczającej do podjęcia dalszego postępowania, sprawa może być wszczęta ponownie. We wszystkich innych wypadkach sąd podejmuje postępowanie w takim stanie, w jakim okaże się to możliwe przy uwzględnieniu akt pozostałych i odtworzonych. Na postanowienie co do podjęcia dalszego postępowania przysługuje zażalenie.  

Art. 729 Bieg przedawnienia przerwany przez pierwotne wszczęcie sprawy rozpoczyna się na nowo od daty uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego niemożliwość odtworzenia akt lub odmawiającego podjęcia dalszego postępowania.

19. ODTWARZANIE ŚWIADECTWI DYPLOMÓW UKOŃCZENIA NAUKI.

Gdzie złożyć wniosek?

Wniosek o odtworzenie dyplomu składa się do sądu rejonowego miejsca zamieszkania wnioskodawcy.

Wniosek powinien spełniać wszelkie wymogi przewidziane dla pism procesowych, a przede wszystkim we wniosku musi być podana dokładna treść zaginionego lub zniszczonego dokumentu, o ile to możliwe w dosłownym jego brzmieniu.

Do wniosku należy załączyć dowody na jego poparcie, a także zaświadczenie instytucji lub osoby, która dany dokument wystawiła, która stwierdza, że odmawia wystawienia nowego dokumentu lub duplikatu i podać powód.

Sąd wydaje postanowienie w postępowaniu nieprocesowym. Po jego uprawomocnieniu sąd wydaje na wniosek wnioskodawcy wypis tego postanowienia, które odtwarza zaginiony dokument.

Wypis zastępuje utracony dokument i posiada taką moc jak ten dokument.

20. POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE POZAKODEKSOWE.

Przepisy pozakodeksowe: (przykłady)

 

1.                  Postępowanie w sprawie o umarzanie utraconych dokumentów i o odtworzenie świadectw i dyplomów zniszczonych, np. umarzanie weksli, czeków;

2.                  Sprawy z zakresu prawa o notariacie;

3.                  Sprawy zakresu prawa o aktach stanu cywilnego;

4.                  Rozgraniczanie nieruchomości;

5.                  Postępowanie w sprawach nieletnich;

6.                  Postępowanie w sprawach z zakresu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego;

7.                  Postępowanie w sprawach przymusowego leczenia alkoholików;

8.                  Postępowanie w sprawach z zakresu prawa spółdzielczego;

9.                  Postępowanie w sprawach z zakresu prawa wyborczego;

10.              Postępowanie w sprawach z zakresu prawa morskiego.

Postępowanie nieprocesowe

Pojęcie i rodzaje postępowania nieprocesowego

Postępowanie nieprocesowe to rodzaj rozpoznawczego postępowania cywilnego. Postępowanie nieprocesowe jest to prawnie zorganizowana działalność sądów i innych organów z udziałem zainteresowanych podmiotów (uczestników postępowania), a agłównym samodzielnym przedmiotem tego postępowania są sprawy cywilne.

Gdyby szukać różnicy między sprawami rozpoznawanymi w postępowaniu procesowym i postępowaniu nieprocesowym, to wskazać należy, że większość spraw z postępowania nieprocesowego charakteryzuje się brakiem sporu o prawo. W tych sprawach nie ma sprzeczności interesu stron stosunku prawnego w kwestii istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego.

W tych sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym, w których jednak występuje spór o prawo, nie układa się on na zasadzie przeciwstawności, nie można wyodrębnić dwóch przeciwstawnych stron stosunku cywilnoprawnego. Ten spór o prawo w sprawach objętych postępowaniem nieprocesowym wynika ze stosunków prawnych dwustronnych niezindywidualizowanych.

Rodzaje postępowania nieprocesowego

Postępowanie nieprocesowe jest o wiele bardziej wewnętrznie zróżnicowane niż proces cywilny. Klauzulą spinającą różne rodzaje postępowania nieprocesowego są przepisy ogólne o postępowaniu nieprocesowym - art. 506 do 525 kpc. W ramach tej dyferencjacji wyróżnia się takie rodzaje postępowania nieprocesowego, które regulowane ą przez kpc i takie, które regulowane są przez przepisy pozakodeksowe - szczególne.

W ramach kpc:

1. Sprawy z zakresu prawa osobowego, np. uznanie za zmarłego, ubezwłasnowolnienie;

2. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli, np. o przysposobienie, o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego, różne sprawy małżeńskie, o odebranie dziecka, o orzeczenie separacji;

3. Sprawy z zakresu prawa rzeczowego, np. ustanowienie drogi koniecznej, zniesienie współwłasności, stwierdzenie zasiedzenia;

4. Sprawy z zakresu postępowania wieczystoksięgowego;

5. Sprawy z zakresu prawa spadkowego, np. o zabezpieczenie spadku, spis inwentarza spadkowego, przyjęcie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku'

6. Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, np. sprawy, w których potrzebne jest rozstrzygnięcie sporu dyrektora przedsiębiorstwa państwowego z organami założycielskimi lub sprawującymi nadzór;

7. Sprawy o złożenie świadczenia do depozytu sądowego;

8. Postępowanie rejestrowe.

W 2000 roku poszerzono przedmiotowe ramy postępowania nieprocesowego o nowe kategorie spraw cywilnych, to jest o przepadek rzeczy będących towarami, które na podstawie przepisów prawa celnego podlegają przepadkowi.

Przepisy pozakodeksowe: (przykłady)

1. Postępowanie w sprawie o umarzanie utraconych dokumentów i o odtworzenie świadectw i dyplomów zniszczonych, np. umarzanie weksli, czeków;

2. Sprawy z zakresu prawa o notariacie;

3. Sprawy zakresu prawa o aktach stanu cywilnego;

4. Rozgraniczanie nieruchomości;

5. Postępowanie w sprawach nieletnich;

6. Postępowanie w sprawach z zakresu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego;

7. Postępowanie w sprawach przymusowego leczenia alkoholików;

8. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa spółdzielczego;

9. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa wyborczego;

10. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa morskiego.

Tryb nieprocesowy nosił dawniej nazwę niespornego - 1945 r. Taką też nazwą operowały przepisy dekretów ustaw wydawanych po II wojnie światowej. Proces cywilny na gruncie przepisów kpc z 1932 roku nosił nazwę postępowania spornego. Nazwa postępowanie niesporne spotkała się z bardzo dużą krytyką ponieważ czasem i w tych sprawach istnieje spór o prawo. W rezultacie tej krytyki zaproponowano określenie tego postępowania mianem postępowanie nieprocesowe.

Od strony logiczno-językowej również nazwa postępowanie nieprocesowe nie jest w pełni właściwa, bo można by nią określić każde sądowe postępowanie, które nie jest procesem, m.in. postępowanie zabezpieczające czy egzekucyjne. Ta nazwa często prowadzi do trudnych do zaakceptowania sytuacji, w których mówimy o pewnych czynnościach procesowych w postępowaniu nieprocesowym, jak np. pełnomocnictwie, jak to wynika z art. 13 § 2 kpc. W Niemczech stosuje się czasami nazwę sądownictwo dobrowolne lub postępowanie sumaryczne, skrócone. We Włoszech pojęcie jurysdykcja dobrowolna (voluntaria iurisdictione), a w Austrii postępowanie niesporne i pozasporne. W ustawodawstwie państw obcych nie znaleziono odpowiedniej nazwy dla tego postępowania. Nazwy, których przykłady wyżej wskazano, utrzymują się na zasadzie tradycji. U nas zachowano nazwę postępowanie nieprocesowe jako dostatecznie jasną.

Sposób regulacji postępowania nieprocesowego - 3 systemy

1. System charakteryzujący się tym, że obowiązuje specjalna ustawa ramowa o postępowaniu nieprocesowym, tak np. prawo niemieckie, austriackie (patent o postępowaniu nieprocesowym z 1854 roku);

2. System, w którym podstawowe przepisy o postępowaniu nieprocesowym zawarte są w kodeksie postępowania cywilnego, np. prawo francuskie, hiszpańskie, meksykańskie, polskie czy greckie - ten system dominuje;

3. System, w którym przepisy podstawowe o postępowaniu nieprocesowym rozproszone są po wielu aktach prawnych z zakresu prawa materialnego i procesowego, np. prawo węgierskie czy tureckie.

W Polsce do 1964 roku był odrębny kodeks postępowania niespornego, na jego część ogólną złożyły się dekrety. W okresie prac nad obecnym kodeksem postępowania cywilnego włączenie tych przepisów do kpc stanowiło przedmiot kontrowersji. Ich usytuowanie zależało od przyjętej przez ustawodawcę systematyki kpc. Wyróżniono więc w ramach tytułu 1 - przepisy ogólne art. 1 do 13. Następnie podzielono przepisy na 3 części:

Część I - dotycząca postępowania rozpoznawczego, która dzieli się na księgi:

Księga 1 - obejmuje proces;

Księga 2 - postępowanie nieprocesowe;

Księga 3 - dotyczy sądownictwa polubownego;

Księga 4 - postępowanie o odtworzenie akt zniszczonych, zagubionych - postępowanie pomocnicze.

Proces cywilny i postępowanie nieprocesowe uregulowano jako postępowanie rozpoznawcze w księdze 1 i 2. Postępowanie nieprocesowe obejmuje dwa tytuły:

1. Zawiera ogólne przepisy o postępowaniu nieprocesowym;

2. O postępowaniu w poszczególnych kategoriach spraw objętych zakresem tego postępowania.

Zasadniczym trybem jest proces cywilny, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 13 kpc). Na podstawie kpc ustawodawca przekazał szereg spraw do postępowania nieprocesowego. Nowela art. 13 kpc dodała zdanie drugie - w wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy w postępowaniu odrębnym. Przekazanie spraw do postępowania nieprocesowego musi nastąpić na podstawie ustawy. W sposób samowystarczalny ustawodawca uregulował tylko proces. Postępowanie nieprocesowe uregulowano tylko w zakresie odrębności, więc przepisy o procesie na podstawie art. 13 § 2 kpc stosujemy odpowiednio do nieprocesu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ustawodawca uczynił tak, by uniknąć powtarzania przepisów ustawy. Odpowiednie stosowanie tych przepisów wymaga uwzględnienia specyfiki spraw rozpoznawanych w nieprocesie. Oznacza to, że w tym wypadku ustawa nakłada na sąd ciężar poszukiwania reguły odpowiedniego zachowania się.

Z tego punktu widzenia rozróżnia się 3 grupy przepisów o postępowaniu cywilnym:

1. Takie, które ze względu na specyfikę postępowania nieprocesowego nie znajdują zastosowania w postępowaniu nieprocesowym. Chodzi tu o takie przepisy, które regulują typowe dla procesu kwestie, jak interwencja, współuczestnictwo w sporze, wyrok zaoczny, przepisy o powództwie;

2. Takie przepisy postępowania cywilnego, których zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym wymaga pewnej modyfikacji, np. przepisy o kumulacji przedmiotowej roszczeń, o zawieszeniu postępowania, umorzeniu postępowania, doręczeniach;

3. Te przepisy, które niemal w całości trzeba stosować bez modyfikacji w postępowaniu nieprocesowym, np. o terminach czy pełnomocnictwie procesowym.

W postępowaniu nieprocesowym rozpoznawane są sprawy z zakresu przedsiębiorstw państwowych i samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, postępowanie to uregulowane jest w kpc od art. 691 z jedynką do art. 691 z dziewiątką. W takim postępowaniu najpierw stosujemy lex specialis, a jeśli jakaś kwestia nie będzie tu uregulowana, stosujemy lex generalis (art. 506 - 526 kpc), a więc przepisy ogólne o postępowaniu nieprocesowym, a następnie przepisy o procesie jako lex subsidiariae. Poza tym systemem odesłań znajdują się przepisy art. 1 - 13 kpc, gdyż są to przepisy wspólne stosowane wprost do całego postępowania cywilnego, a więc i do postępowania nieprocesowego. Nie wchodzi w grę ich stosowanie odpowiednie, lecz bezpośrednie.

Niekiedy system ten komplikuje się w postępowaniu z zakresu spraw postępowania spadkowego, w którym rozpoznawane są sprawy o dział spadku. Postępowanie to uregulowane jest w art. 680 - 689 kpc i te przepisy są szczególne, jednakże zawierają też w dziale IV przepisy ogólne, które dotyczą całego postępowania spadkowego (art. 627 - 628 kpc), ale na podstawie art. 688 kpc do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności, a zwłaszcza art. 618 § 2 i 3 kpc.

Postępowanie to jest bardzo zróżnicowane. Czy nie powinniśmy więc mówić o poszczególnych rodzajach postępowania nieprocesowego, a nie operować pojęciem postępowania nieprocesowego w ogólności? Rzeczywiście przedmiot postępowania jest zróżnicowany, ale mimo to jest on zintegrowany przez przepisy ogólne o postępowaniu nieprocesowym, przez odpowiednie stosowanie przepisów o procesie, przez przepisy dotyczące wszystkich rodzajów postępowań uregulowanych w kpc.

Próby teoretycznego rozgraniczenia postępowania cywilnego od postępowania nieprocesowego

Zakres przedmiotowy postępowania nieprocesowego został przez ustawodawcę określony bardzo szeroko i zróżnicowanie, przekazał on do niego sprawy o różnym ciężarze gatunkowym i o różnym charakterze prawnym. Jakie kryteria powinien przyjąć ustawodawca kierując sprawy do nieprocesu i procesu? Czy utrzymać łączną regulację obu trybów w kpc, jakimi metodami przenosić do trybu nieprocesowego sprawy? Nic tak dobrze nie służy praktyce jak dobra teoria. Próby znalezienia kryteriów repartycji spraw do trybu procesowego i nieprocesowego były już od dawna podejmowane. Wypracowano dwie grupy teorii:

1. Teorie pozytywne;

2. Teorie negatywne.

Teorie pozytywne

Zwolennicy pozytywnych teorii nie rezygnują z prób znalezienia kryterium przydziału spraw do poszczególnych trybów, przeciwnicy tego poglądu twierdzą, że nie można znaleźć takiego kryterium. W teoriach pozytywnych znaleźć można następujące kryteria odróżenienia obu trybów:

1. w celu;

2. w przedmiocie;

3. w innych elementach postępowania.

Nie ma zgodności w rozumieniu celu postępowania, bywa, że jedni to co uważają za cel inni traktują za przedmiot i odwrotnie.

Teorie celowościowe

Teoria z 1830 roku - Oesterley - w procesie cywilnym chodzi o usuwanie (odwracanie) skutków zaistniałych naruszeń prawa, a w postępowaniu nieprocesowym i zapobieganie takim naruszeniom prawa.

Teoria Austriaka Mangiera - w procesie sąd cywilny działa represyjnie - usuwa skutki zasitniałego bezprawia, a w postępowaniu nieprocesowym działalność sądu ma charakter prewencyjny.

Teoria Gerwika - celem procesu jest działalność polegająca na usuwaniu skutków, a nieprocesu - przeciwdziałanie naruszeniom. Sędziego porównuje się z chirurgiem, który operuje, coś usuwa a w nieprocesie przeciwdziała jak internista czy psychiatra.

Ta teoria załamuje się na gruncie prawa obowiązującego, gdyż i w procesie są przypadki, gdy sąd działa prewencyjnie, np. uwzględnienie powództwa o ustalenie (art. 189 kpc). Sąd uwzględniając takie powództwo nie usuwa skutków naruszenia prawa, bo do niego jeszcze nie doszło, więc sąd działa prewencyjnie.

Niewątpliwie ta teoria zawodzi w konfrontacji z prawem obowiązującym.

Teoria Adolfa Wacha - w procesie cywilnym chodzi o uznawanie i stwierdzanie stosunku prawnego lub prawa istniejącego, więc orzeczenia w formie wyroków mają charakter deklaratoryjny, a w postępowaniu nieprocesowym chodzi o powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego, więc o kształtowanie stosunku lub prawa, więc orzeczenia mają tam charakter konstytutywny. Teoria ta również zawodzi, gdyż są wypadki w procesie, gdy sąd wydaje wyrok konstytutywny, np. uwzględnia powództwo o ukształtowanie prawa - o zaprzeczenie ojcostwa lubo jego ustalenie.

W procesie cywilnym wyroki deklaratoryjne sąd wydaje w wyniku uwzględnienia powództwa o ustalenie świadczenia.

W postępowaniu nieprocesowym do większości należą orzeczenia konstytutywne, np. o ubezwłasnowolnienie, przysposobienie, ale są i orzeczenia deklaratoryjne, jak np. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.

Kolejne próby znalezienia różnic postępowania procesowego i nieprocesowego wiążą się z przedmiotem postępowania.

Teoria przedmiotowa Lendtha

Przedmiotem procesu cywilnego są takie sprawy cywilne, w których istnieje spór o prawo, a w nieprocesie brak sporu o prawo.

W procesie cywilnym w obowiązujących przepisach są i takie sprawy, w których nie ma sporu o prawo, jak np. proces fikcyjny. Nie ma sporu o prawo między małżonkami, którzy rozwodzą się po 20 latach trwania separacji, którzy wcześniej ułożyli sobie życie i oboje chcą rozwodu na tych samych zasadach.

W nieprocesie w większości nie ma sporu o prawo, ale są też ewidentne sprawy, w których jest spór o prawo, jak np. postępowanie o zniesienie współwłasności, o dział spadku, o pozbawienie, zawieszenie czy ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie drogi koniecznej. Nawet w sprawach, gdzie nie ma sporu o prawo, gdy dojdzie do wniesienia zaskarżenia, pojawia się spór o prawo, gdyby go nie było nie doszłoby do wniesienia środka odwoławczego - przepisy o przedsiębiorstwach państwowych i załodze. Czasem sąd rozstrzyga kwestie incydentalne, np. art. 618 kpc w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozpoznaje spór o prawo zniesienia współwłasności, o prawo własności, spory między współwłaścicielami o posiadanie rzeczy.

Trzecia grupa teorii upatruje różnic w zasadach obu postępowań, ich pojęciach, instytucjach, cechach formalno-jurydycznych. W zakresie zasad różnicy między nimi upatruje się między innymi w tym, że proces jest oparty na zasadzie dyspozycyjności, a nieproces - oficjalności. W procesie obowiązuje zasada kontradyktoryjności, ciężar poszukiwania, gromadzenia i przedstawiania dowodów spoczywa na stronie, a w nieprocesie dominuje śledczość, inkwizycyjność, tak więc to sąd ma szukać dowodów.

Na mocy art. 506 sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe na wniosek, a w wypadkach wskazanych w ustawie z urzędu, więc tak naprawdę jest tu zasada dyspozycyjności, a wyjątkowo zasada oficjalności. W przypadku postępowania nieprocesowego w wielu sytuacjach obowiązuje też zasada kontraydktoryjności, choć przyznać trzeba, że są duże elementy aktywności sądu, gdy sąd musi poszukiwać dowodów.

Są również próby instytucjonalnego poszukiwania różnic - w stronach, uczestnikach, orzeczeniach, jednakże różnice te są w gruncie rzeczy między postępowaniami i nie dostarczają kryterium rozróżnienia.

Mimo, że każda z tych teorii charakteryzuje się formalną klarownością, zdyscyplinowaniem kompozycyjnym, to każda zawodzi w konfrontacji z głęboko i nieustannie ewoluującym postępowaniem nieprocesowym. Dało to początek teoriom negatywnym, które uznają, że precyzyjne rozgraniczenie tych postępowań możliwe jest tylko na gruncie obowiązującego prawa.

Decyzja ustawodawcy o zakwalifikowaniu spraw nie może być całkiem woluntarystyczna. Kierując się taką potrzebą dostarczenia odpowiedniego kryterium repartycyjnego należy:

1. uznać, że postępowanie nieprocesowe jest rodzajem postępowania cywilnego sądowego, bo głównym i samodzielnym przedmiotem tego postępowania jest sprawa cywilna;

2. jeśli już uznamy je za cywilne, to ustawodawca powinien do nieprocesu przekazać te sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, w których chodzi o rozstrzygnięcie konfliktów prawnych ze stosunków prawnych dwustronnie niezindywidualizowanych, czyli takich, w których nie da się wyodrębnić dwóch przeciwstawnych sobie stron. Chodzi o przekazywanie konfliktów nie układających się na zasadzie przeciwstawności. W takich sporach - są to spory ze stosunków globalnych, a nie bilateralnych (nie da się wyodrębnić dwu przeciwstawnych sobie stron stosunku prawnego).

Te sprawy, w których można wyodrębnić takie dwie strony trzeba przekazywać do trybu procesu ze względu na obowiązującą w nim zasadę dwustronności, która jest jego cechą konstytutywną. Do postępowania nieprocesowego trzeba przekazywać takie sprawy, w których nie idzie o rozstrzygnięcie konfliktu prawnego, ale o sprawy niekonfliktowe w sferze podstawowych praw i wolności obywateli, chodzi tu o sprawy, gdzie brak konfliktu o prawo, lecz trzeba je rozpoznać sądownie, choćby sprawy o ubezwłasnowolnienie, opiekuńcze, o uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu, o ochronie zdrowia psychicznego.

Ta koncepcja podziału za pomocą sporu o prawo została najbardziej urzeczywistniona w prawie francuskim. Rozwój tego postępowania jest skutkiem przekazywania przez ustawodawcę coraz większej liczby spraw do tego trybu.

Geneza i rozwój postępowania nieprocesowego

Korzeni tego postępowania poszukuje się w prawie rzymskim, tam powstał podział na jurysdykcję procesową (iurisdictio contentiosa) i nieprocesową (iurisdictio voluntaria). Termin iurisictio pochodzi od iuris dicere z ustawy XII Tablic i oznacza orzekanie o prawie. Jurysdykcja stanowiła część najwyższej władzy państwa zwanej imperium, co oznaczało wymiar sprawiedliwości.

Sprawowanie jurysdykcji procesowej polegało na kierowaniu postępowaniem in iure w celu wyznaczenia lub przysądzenia przedmiotu sporu w wypadkach uznania przez pozwanego żądania powoda - confessio in iure.

Sprawowanie jurysdykcji nieprocesowej polegało na współdziałaniu magistratury w dokonywaniu za zgodną wolą stron czynności prawnych charakteryzujących się brakiem sporu o prawo, jak adopcji, emancypacji, wyzwolenia spod władzy rodzicielskiej. Taką jurysdykcję sprawowali konsulowie, potem pretor od 367 roku. Konsulowie odtąd rzadko wykonywali jurysdykcję, ale jeśli już to w zakresie właśnie nieprocesu.

In iure cessio wykształciło się z praktyki umożliwiającej uznanie powództwa w sprawie cywilnej czyniąc dopuszczalnym prowadzenie fikcyjnego procesu cywilnego w celu dokonania z góry zamierzonej i zgodnej z wolą stron czynności. Taki sposób przez wykorzystanie fikcyjnego procesu był stosowany do przekazywania rzeczy ruchomych i nieruchomości. Cechą tych spraw był chwilowy przynajmniej brak sporu o prawo. W momencie ich załatwiania nie było sporu o prawo, w postępowaniu chodziło o odpowiednie udokumentowanie czynności prawnej w celu zapewnienia bezpieczeństwa prawnego. Taki akt uzyskany przed magistraturą był skuteczny wobec stron i na zewnątrz. Tak samo było w procesie klasycznym do wyzwolenia niewolnika wystarczyło złożenie oświadczenia woli przed magistraturą.

Przy adopcji był wymóg oświadczenia do protokołu za zgodą adoptującego i adoptowanego.

Działalność dokumentacyjna - zasadą było sporządzanie aktów prawnych z udziałem osób biegłych w prawie, dzięki temu wykształcili się prywatni pisarze sporządzający akty prawne, nazywali się oni tabeliones. Nie mieli oni statusu urzędników, a ich dokumenty były prywatne, ale z chwilą ich wciągnięcia do protokołu sądowego uzyskiwały one wiarygodność publiczną i w tym upatruje się zalążków notariatu.

Znany w Rzymie podział na jurysdykcję procesową i nieprocesową nie stanowił podstawy do systematyzacji postępowania na proces i nieproces. Nie wykształciło się tam w ogóle postępowanie nieprocesowe, gdyż podejmowane w tym kierunku czynności nie zdecydowały się na bardziej kompleksową działalność. Dlatego nie można mówić o postępowaniu nieprocesowym w obecnym tego słowa znaczeniu.

Ważne, że sprawowanie jurysdykcji nieprocesowej należało do sądu, a sprawy charakteryzowały się brakiem sporu o prawo w momencie ich załatwienia przed magistaturą. Dzięki temu wykształciły się szczególne sposoby rozstrzygania spraw cywilnych. Wykształcono specyficzne formy załatwiania tych sprawl początkowo wykorzystywano tu in iure cessio, w drodze której zmierzano do przenoszenia i umarzania praw o charakterze niespornym. W postępowaniu in iure cessio trzeba upatrywać pierwowzoru postępowania nieprocesowego.

W dalszym rozwoju prawa rzymskiego odchodzi się od in iure cessio i tworzy się nowe formy własne dla tej jurysdykcji. Wtedy zainicjowano zjawisko emancypacji postępowania nieprocesowego z procesu cywilnego - wytworzone przez prawo rzymskie formy sprawowania jurysdykcji nieprocesowej są niejednolite i zróżnicowane. Znamienne jest rozszerzanie i różnicowanie kategorii spraw charakteryzujących się brakiem sporu o prawo, zwiększa się aktywność z urzędu magistratury, w niektórych sprawach nie chodzi już o ułatwienie dowodu w ewentualnym sporze o prawo, ale stanowi wymóg istnienia określonego stosunku, co jest bardzo widoczne w sprawach opiekuńczych.

Podział rzymski na jurysdykcję procesową i nieprocesową nie stanowi dziś podstawy do podziału postępowania cywilnego.

Na nasz użytek ważne jest to, że sprawowanie jurysdykcji nieprocesowej należało do magistratury, była to więc jurysdykcja - sprawowanie wymiaru sprawiedliwości.

Pojęcie jurysdykcji procesowej i nieprocesowej zachowano w państwach germańskich, które doprowadziły do upadku cesarstwa rzymskiego, bo tam wyznawano zasadę personalności prawa, więc ludność rzymska miała swoje prawo, a ludność germańska swoje.

Germańskiemu prawu znany był też fikcyjny proces między nabywcą - powód, a zbywcą - pozwanym.

W państwie frankońskim sądy wystawiały świadectwa sądowe dotyczące poświadczenia innych faktów w procesie sądowym (Merowingowie).

W prawie kanonicznym nie uregulowano jurysdykcji nieprocesowej. Przyjmowano, że to pojęcie dotyczy spraw tradycyjnie określanym mianem objętych zakresem jurysdykcji nieprocesowej.

W XIII wieku spraw nieprocesowych było dużo, doszły sprawy rejestrowe, dokumentowanie czynności i biskupi państw zachodnich powołali urząd wikariuszy, którzy zajmowali się tymi kwestiami.

Iurisdictio gratiosa - łaskawa, obejmowano nią nie tylko sprawy tradycyjnie określone nieprocesowymi, ale i sprawy duchowe, jak udzielenie dyspensy do spowiedzi. Potem te zagadnienia w prawie feudalnym regulowano w ramach zagadnień materialnoprawnych. U schyłku feudalizmu pełniej uregulowano nieproces, np. pruska ordynacja sądowa z 1793 roku i druga część z 1794 roku. W niej wyodrębniono przepisy ogólne o postępowaniu nieprocesowym i postępowanie w poszczególnych kategoriach spraw. Podjęto również próbę definicji postępowania nieprocesowego jako czynności związanych z postępowaniem neprocesowym - do czynności postępowania nieprocesowego zaliczono te czynności, które nie są sprawami procesowymi, ale według istniejących przepisów powinny być dokonane przed sądami i takie, o których sądowym dokonaniu zadecydowały same strony w celu ich uwiarygodnienia.

W pruskiej ustawie o kosztach sądowych usystematyzowano sprawy objęte zakresem postępowania nieprocesowego. Tu znany podział jurysdykcji na procesową i nieprocesową nie stanowił podstawy do przeprowadzenia systematyki postępowania.

W państwach kapitalistycznych doszło do polaryzacji ocen tego postępowania. Dominowała początkowo idea prawa podmiotowego na skutek indywidualistycznych i egalitarystycznych koncepcji rozwoju społeczno-gospodarczego - tak przeciwstawiano się monarchii absolutnej, odcisnęło to skutek na postępowaniu cywilnym i we francuskim postępowaniu pominięto w 1806 roku postępowanie nieprocesowe.

Sprawowanie władzy opiekuńczej powierzono radom rodzinnym uznając, że ingerencja państwa w sprawy rodzinne jest nie do zaakceptowania.

Włoski kpc z 1865 roku użył raz terminu związanego z materią postępowania nieprocesowego - iurisdictio voluntaria. Szczegółowo w hiszpańskim kodeksie uregulowano postępowanie nieprocesowe w 1881 roku. Tu wyodrębniono przepisy ogólne i postępowania szczególne. Pomijał postępowanie nieprocesowe niemiecki kpc z 1877 roku wzorowany na kodeksie francuskim. Uregulował szczegółowo ustawodawca austriacki w patencie cesarskim z 1854 roku. Rosyjska ustawa - kpc z 1864 roku wzorowana była na francuskim kpc. Dlatego pomija postępowanie nieprocesowe, ale już w 1866 roku regulacja nieprocesu w ramach postępowania zachowawczego. Schyłek XIX wieku - pierwsza próba uregulowania nieprocesu w Niemczech.

W Polsce obowiązywały przepisy zaborcze - zabór pruski kpc z 1877 roku i ustawa o postępowaniu nieprocesowym z 1898 roku. Austriacki patent cesarski i dotąd w Austrii i Niemczech te akty stanowią podstawowe źródło postępowania cywilnego. Rosyjski - przepisy postępowania zachowawczego w ustawie z 1866 roku.

XX wiek - początek - intensywny rozwój postępowania nieprocesowego. Jego zakresem obejmuje się coraz to nowe kategorie praw cywilnych, w których nie ma sporu o prawo ale i te, w których jest. W warunkach państw okazało się, że proces cywilny z wąsko ustalonymi granicami działań dla sądu okazał się niewystarczający dla ochrony interesu publicznego, więc przekazywano sprawy do trybu nieprocesowego.

Do patologii, przerostu roli i funkcji tego postępowania doszło w okresie faszyzacji - 1936 r. Przedstawiciel Hitlera wystąpił z wnioskiem likwidacji procesu cywilnego, nauka zaprotestowała.

W Polsce w 1928 roku powołano podkomisje do skodyfikowania postępowania nieprocesowego zwanego niespornym. W 1938 roku opublikowano projekt I Księgi kpn zawierający część ogólną, a trwała praca nad opracowaniem projektu o postępowaniu szczególnym, np. w 1939 roku projektu o postępowaniu spadkowym. Wybuch II wojny światowej uniemożliwił kontynuacje prac.

Podstawowe założenia szły po linii rozwiązań prawa austriackiego i niemieckiego. Tak szeroko przygotowane materiały posłużyły po II wojnie światowej do wprowadzenia w 1945 roku przepisów Kpn i szeregu ustaw, dekretów, które regulowały przebieg postępowania w poszczególnych kategoriach spraw nieprocesowych. W 1953 roku zniesiono ostrą przeciwstawność między procesem a nieprocesem. Dotąd prowadzenie postępowania w trybie niewłaściwym skutkowało nieważnością postępowania, odtąd już nie. W toku prac kodyfikacyjnych uznano, że są podstawy do scalenia w jednym kodeksie przepisów o postępowaniu nieprocesowym i procesowym. Dlatego w ramach postępowania rozpoznawczego wyodrębniono proces cywilny jako modelowy i postępowanie nieprocesowe jako wyjątek.

Po II wojnie światowej w Niemczech hipertrofia postępowania nieprocesowego, aż pojawiły się zastrzeżenia co do tego trybu, bo nadal najsilniejsze gwarancje ochrony są jednak w procesie. Zakresem nieprocesu objęto szereg spraw o charakterze publicznoprawnym, gdzie jest spór o prawo, ale i prywatnoprawnych ze sporem o prawo, tak samo w Austrii, Szwajcarii. Niektórzy mówią o fetyszyzacji tego postępowania. Wiąże się to z szeroką podmiotowością, ale należy dostrzec obiektywne walory tego postępowania i przekazywać te sprawy, w których jest spór o prawo, ale nie układa się na zasadzie dwustronności oraz gdzie nie da się wyodrębnić dwóch przeciwstawnych stron postępowania.

Istota i charakter prawny działalności sądu w postępowaniu nieprocesowym

W nauce europejskiej wyróżnić możemy dwa kierunki:

1. Działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym kwalifikuje się jako wykonywanie wymiaru sprawiedliwości lub uznaje się jako pewnego rodzaju jurysdykcyjnej działalności sądu,

2. Traktuje się ją w kategoriach administracji państwowej lub pewnego rodzaju aktywności administracyjnej.

W nauce zachodniej sformułowano pogląd, że działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym powinna być w części kwalifikowana jako działalność wymiaru sprawiedliwości, a w części jako działalność administracji państwowej.

Jeśli uznać, że działalność sądu jest wykonywaniem administracji państwowej, a więc stanowi działalność w ramach administracji państwowej to stworzylibyśmy podstawę do administratywizacji postępowania nieprocesowego. W 1950 roku zrobiono tak we wschodnich Niemczech przekazując większość spraw do właściwości administracyjnych organów państwowych.

Również polski ustawodawca w 1951 roku rozważał takie posunięcie, ale na szczęście nie doszło do tego uszczuplenia sfery wymiaru sprawiedliwości.

Dla właściwego rozstrzygnięcia tej kwestii bardzo duże znaczenie ma definicja wymiaru sprawiedliwości, która jest różnie rozumiana:

1. Teoria podmiotowa łączy to pojęcie z każdą działalnością sądu,

2. Teoria przedmiotowa łączy to pojęcie tylko z działalnością polegającą na rozstrzyganiu sporu o prawo,

3. Teoria mieszana łączy elementy podmiotowe i przedmiotowe.

Zjawisko wymiaru sprawiedliwości ma charakter złożony ze sfery podmiotowej, przedmiotowej i funkcjonalnej. Trzeba szukać elementów, które pozwolą na określenie pojęcia w trzech płaszczyznach.

Wymiar sprawiedliwości to każda imperatywna działalność sądów, polegająca na wymierzaniu kar lub rozstrzyganiu konfliktów prawnych lub spraw niekonfliktowych w sferze realizowania norm prawnych obowiązujących na terenie RP.

• Element podmiotowy to stanowcza, imperatywna działalność sądu,

• Element przedmiotowy to imperatywne rozstrzyganie konfliktów i spraw niekonfliktowych, wymierzanie kar. Organami rozstrzygającymi w postępowaniu nieprocesowym w całym jego rozwoju były i są sądy,

• Element funkcjonalny to taka działalność sądu, która ma na celu zapewnienie realizacji norm obowiązujących w RP.

Jeśli uwzględnimy te elementy to wyróżnimy 3 funkcje sądu w postępowaniu nieprocesowym:

1. Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Działalność ta polega na rozstrzyganiu konfliktów prawnych i rozstrzyganiu spraw niekonfliktowych w zakresie podstawowych praw i obowiązków obywatelskich (np. postępowanie o ubezwłasnowolnienie).

2. Wykonywanie innego rodzaju niż wymiar sprawiedliwości sądowej działalności jurysdykcyjnej, to znaczy innego rodzaju działalność jurysdykcyjna obejmująca takie funkcje, w których sąd orzeka o skutkach prawnych stanu uznanego za udowodniony, ale nie mamy do czynienia z odpowiednim ukierunkowaniem udzielanej ochrony prawnej jak w postępowaniu rejestrowym - stąd tę ochronę określa się jako udzielaną in abstracto a samą funkcję określa innym rodzajem niż wymiar sprawiedliwości - działalności jurysdykcyjnej, ale dochodzi tu do normatywnej oceny faktów.

3. Wykonywanie czynności pomocniczych wymiaru sprawiedliwości. Są to czynności leżące w obszarze granicznym między wymiarem sprawiedliwości a administracją państwową, ale z uwagi na sądowy charakter tego postępowania czynności te bardziej leżą na przedpolu wymiaru sprawiedliwości niż administracji państwowej i dlatego określa się je mianem czynności pomocniczych - podejmując niektóre z nich sąd nie wydaje orzeczeń, np. przesłuchując świadków testamentu ustnego, przyjmując oświadczenie o przyjęciu spadku, w niektórych sąd wydaje orzeczenie ale nie bada prawdziwości twierdzeń wnioskodawcy o faktach, np. o przyjęciu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Tak więc te wszystkie czynności są w obszarze granicznym wymiaru sprawiedliwości i administracji państwowej, ale ze względu na ich historię i rozwój uważa się je za czynności pomocnicze. Stanowisko to u nas przeważa, ale we Włoszech, Francji dominuje ujęcie w kategorii aktów administracyjnych, choć w nowszej literaturze z mocą ujawniło się nowe spojrzenie na to drugie stanowisko.

Skoro zasadnicza funkcja sądu polega na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, to do tego postępowania odnosi się zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości, z konstytucji wynika zakaz przeprowadzania przez ustawodawcę administratywizacji postępowania nieprocesowego.

Wyłączenie z drogi sądowej spraw objętych zakresem postępowania nieprocesowego może mieć charakter wyjątkowy i dotyczyć tylko niektórych spraw przekazanych do trybu administracyjnego, ale musi to nastąpić w drodze ustawy, musi być zapewniona kontrola sądowa tych rozstrzygnięć pozasądowych, rozstrzyganie sporu o właściwość między tymi organami musi należeć do sądu.

Ten model sądowego stosowania prawa zweryfikował się historycznie, sądy dają najlepsze gwarancje decyzji bezstronnych i niezawisłych.

Właściwość sądu w postępowaniu nieprocesowym

Właściwość sądu to zakres kompetencji sądu do rozpoznania i rozstrzygania sprawy i podejmowania czynności w postępowaniu nieprocesowym. Wynika on z dwóch źródeł: ustawy i delegacji sądu. Nie wchodzi w grę w postępowaniu nieprocesowym właściwość umowna uczestników, która ma swoje źródło w umowie (właściwość prorogacyjna uczestników). W ramach właściwości ustawowej istnieje właściwość rzeczowa i miejscowa.

Właściwość rzeczowa odpowiada na pytanie, który spośród sądów różnego rodzaju jest powołany do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy w I instancji. Tu orzekają sądy rejonowe. Jest zasada jednolitego sądu I instancji, od tej zasady są wyjątki na rzecz sądu okręgowego jako sądu I instancji:

1. o ubezwłasnowolnienie i jego uchylenie,

2. o orzeczeniu separacji na zgodny wniosek małżonków, o zniesienie separacji,

3. w sprawach z zakresu ustaw o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego.

Naruszenie właściwości w tym zakresie skutkuje podobnie jak w procesie, stosuje się art. 379 pkt 6 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc - zachodzi nieważność tylko gdy sąd rejonowy rozpoznał sprawę zamiast sądu okręgowego w sprawie niezależnie od wartości przedmiotu sporu należącej do sądu okręgowego.

Właściwość miejscowa (który z sądów równorzędnych) uregulowana jest przepisami szczególnymi, np. w sprawie o uznanie za zmarłego właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania zaginionego - art. 516 § 1 kpc, o ubezwłasnowolnienie - art. 544 § 2 - sąd miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, gdy brak miejsca zamieszkania decyduje miejsce jej pobytu, w sprawach z zakresu prawa rzeczowego na podstawie art. 606 właściwym jest sąd miejsca położenia rzeczy.

W każdym rodzaju postępowania szukamy przepisów szczególnych określających właściwość miejscową sądu, jeśli brak ich to właściwość sądu ustalamy na podstawie art. 508 kpc - wówczas wyłącznie właściwym jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy, w braku miejsca zamieszkania właściwy jest sąd jego miejsca pobytu. Zasady te stosujemy do postępowań wszczynanych na wniosek. Inne zasady rządzą ustalaniem właściwości miejscowej sądu w przypadku wszczynania spraw z urzędu, ponieważ obowiązuje tu zasada oficjalności i właściwym jest sąd miejsca, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące podstawą wszczęcia tego postępowania, a w braku takich podstaw właściwy jest sąd dla miasta stołecznego Warszawy.

Czynności w sprawach o wpis w księdze wieczystej może wykonywać referendarz sądowy. Czynności w postępowaniu rejestrowym może wykonywać referendarz sądowy, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy. Referendarz sądowy to urzędnik sądowy (drugi po urzędzie sędziego) w takim zakresie jak sędziowie, ale tylko w sprawach z zakresu ksiąg wieczystych, na podstawie art. 2 § 1a - referendarz sądowy posiada kompetencje sądu. Jest to instytucja prawa niemieckiego i austriackiego. Wiąże się to z poszukiwaniem organu, który odciążyłby sąd, dlatego powierza mu się pewne kompetencje sądu, ale on - referendarz nie wydaje orzeczeń merytorycznych. Instytucja ta uregulowana jest w ustawie o ustroju sądów powszechnych.

Wyłączenie sędziego

Art. 48 i następne przewidują dwa rodzaje wyłączeń sędziego: iudex inhabilis oraz iudex suspectus. Te przepisy stosuje się odpowiednio do wyłączenia referendarza i do innych organów sądowych i uczestników postępowania.

Pojęcie i rodzaje uczestników postępowania nieprocesowego

W tym rodzaju postępowania nie występują strony a uczestnicy postępowania. Uczestnik postępowania ma istotne znaczenie z punktu widzenia podmiotowego tego postępowania, z tym, że każdy podmiot musi zajmować wyznaczoną przez prawo pozycję, naruszenie tego powoduje naruszenie praworządności. Zdefiniowanie uczestnika postępowania odbywa się poprzez określenie „zainteresowanego w sprawie”. Ustawodawca uznał, że każdy zainteresowany w sprawie, o ile przyłączy się do postępowania w sprawie, uzyska status uczestnika postępowania.

Określenie uczestnika postępowania - dwa kryteria:

1. Materialnoprawne - przy określaniu zainteresowanego w sprawie - każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania w sprawie (czyli każdy, kto ma interes prawny). Musi istnieć obiektywna potrzeba uzyskania przez dany podmiot ochrony jego interesu w świetle obowiązujących przepisów prawnych. Interes może być materialny i niematerialny, choć kpc nie mówi wyraźnie jaki ma to być konkretnie interes. SN stara się go określić (np. art. 573 § 2 kpc) - wyłączenie i ograniczenie udziału dziecka w postępowaniu ze względu na okoliczności wychowawcze.

2. Kryterium procesowe - jeżeli taki zainteresowany (art. 510 § 1) przystąpi do postępowania to uzyska status uczestnika.

Pozostali uczestnicy postępowania mogą sprzeciwić się przyłączeniu takiego zainteresowanego. Sąd musi zbadać interes prawny zainteresowanego. Jeśli uzna, że dana osoba go nie ma, odmawia jej wzięcia udziału w sprawie (służy na to zażalenie zgodnie z art. 510 § 1 zdanie drugie). Sąd ma obowiązek z urzędu poszukiwać wszystkich zainteresowanych, którzy nie są jeszcze uczestnikami.

Gdy sąd wezwie taką osobę, uzyskuje ona status uczestnika z chwilą wezwania, a nie z chwilą przystąpienia do postępowania. Jeśli miejsce pobytu takiego zainteresowanego nie jest znane, sąd może wyznaczyć kuratora z urzędu. Jeżeli osoba z własnej winy została pominięta i sąd o niej nie wiedział, nie może ona żądać nadzwyczajnego wznowienia postępowania, jeśli postanowienie sądu się uprawomocniło.

Art. 524 § 2 kpc - nadzwyczajne wznowienie gdy sąd wiedział i nie wezwał, a zainteresowany nie ponosi winy co do braku wezwania. W związku z powyższym art. 510 kpc daje dużą elastyczność co do ilości uczestników postępowania. Przypadku tego uczestnictwa osoba musi wykazać swój interes prawny - uczestnik na zasadach ogólnych.

Uczestnicy z mocy samego prawa to w sprawach o ubezwłasnowolnienie - wnioskodawca oraz osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona, jej przedstawiciel ustawowy oraz małżonek osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Osoby będące uczestnikami z mocy samego prawa są uczestnikami postępowania i nie muszą wykazywać istnienia interesu prawnego w wyniku postępowania (czyli niezależnie od tego czy przystąpiłyby czy nie do toczącego się postępowania). Osoba, która ma być ubezwłasnowolniona jest podmiotem postępowania a nie przedmiotem.

Czy prokurator jest uczestnikiem postępowania z mocy prawa? Art. 546 § 2 kpc stanowi, że postępowanie toczy się z udziałem prokuratora. Nauka i doktryna daje odpowiedź twierdzącą. A co w wypadku, gdy prokurator nie reaguje na wezwania i ignoruje zawiadomienia? Sąd może przeprowadzić postępowanie bez jego udziału, gdyż zgodnie z art. 513 kpc niestawiennictwo uczestników postępowania nie tamuje rozpoznania sprawy. Przepis ten ma zastosowanie do innych podmiotów, do których stosuje się przepisy o prokuratorze. Sąd nie może odmówić osobom wymienionym w art. 546 kpc prawa do udziału w tym postępowaniu ze względu na brak interesu prawnego (tu w ogóle interesu prawnego się nie bada, gdyż ustawodawca przyznał go określonym podmiotom).

Uczestnicy postępowania:

1. Na zasadach ogólnych na mocy art. 510 kpc. Decydują tu dwie przesłanki - materialne (interes prawny) oraz procesowe (przystąpienie do postępowania). Sąd z urzędu wzywa do udziału każdego zainteresowanego i z tą chwilą uzyskuje on status uczestnika.

2. Z mocy samego prawa z art. 546 kpc. Uzyskują oni status uczestnika z mocy samego prawa. Kwestia interesu prawnego nie jest tu badana.

Zdolność sądowa w postępowaniu nieprocesowym

Zdolność sądowa to kwalifikacja podmiotu do bycia stroną w procesie cywilnym w ogólności - tak w procesie, natomiast w postępowaniu nieprocesowym oznacza kwalifikację podmiotu do bycia uczestnikiem postępowania nieprocesowego w ogólności.

Legitymacja procesowa to z kolei prawo podmiotowe do wystąpienia w charakterze uczestnika w konkretnym postępowaniu nieprocesowym. Czasem ustawodawca przyznaje zdolność sądową wyraźnie, np. przepisy o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, tutaj zdolność sądową mają z mocy prawa dyrektor przedsiębiorstwa, dyrektor zrzeszenia przedsiębiorstw, rada pracownicza przedsiębiorstwa państwowego i rada zrzeszenia przedsiębiorstw (art. 691 z trójką kpc).

W postępowaniu nieprocesowym mamy w mniejszym zakresie do czynienia z innymi osobami, które nie są ani osobami fizycznymi, ani prawnymi, a które dopuszcza się do występowania w obrocie prawnym.

Zdolność procesowa

Zdolność do podejmowania czynności procesowych przez uczestnika postępowania nieprocesowego. Mają je osoby fizyczne, prawne i podmioty nie mające osobowości prawnej nie będące ani osobami fizycznymi ani prawnymi. O zakresie zdolności procesowej decyduje zakres zdolności do czynności prawnych. Osoba fizyczna - są tu dwa wyjątki gdy o zakresie zdolności procesowej nie decyduje zakres posiadanej zdolności do czynności prawnych:

1. Dyspozycja art. 560 kpc - osoba, która została ubezwłasnowolniona może zaskarżyć postanowienie o jej ubezwłasnowolnieniu, nawet jeśli został ustanowiony doradca tymczasowy (ustanowienie doradcy tymczasowego oznacza ograniczenie zdolności do czynności prawnych).

2. Art. 573 kpc - osoba, która pozostaje pod władzą rodzicielską, opieką lub kuratelą ma w postępowaniu nieprocesowym zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym tej osoby, chyba że pozbawiona jest w ogóle zdolności do czynności prawnych.

Zdolność postulacyjna uczestnika to zdolność do osobistego podejmowania czynności procesowych z dwoma ograniczeniami:

• z przyczyn faktycznych - głuchy, niemy, nie zna języka polskiego,

• z przyczyn prawnych - przymus adwokacko - radcowski - kasację powinien sporządzić adwokat lub radca prawny.

Pozbawienie strony możności osobistego podejmowania czynności skutkuje nieważnością tego postępowania.

Pełnomocnictwo procesowe

Rodzaje pełnomocnictwa wynikają z ustawy lub oświadczenia woli osoby reprezentowanej. Wyróżniamy pełnomocnictwo ogólne i szczególne oraz do niektórych czynności, ale w postępowaniu nieprocesowym jest pewna odrębność - na podstawie art. 87 kpc pełnomocnikiem może być współuczestnik, może być ono udzielone każdemu innemu uczestnikowi postępowania. Do wypowiedzenia pełnomocnictwa stosuje się odpowiednio przepisy o procesie.

Udział prokuratora

Może być realizowany na dwa sposoby:

1. Prokurator może żądać wszczęcia postępowania nieprocesowego,

2. Może przystąpić do toczącego się postępowania.

Stosuje się tu wprost art. 7 kpc dotyczący przesłanek i form udziału prokuratora. Gdy prokurator uzna, że istnieje potrzeba ochrony praworządności, praw obywateli, interesu społecznego, może skorzystać ze swych uprawnień - ocena należy do niego, choć sąd może go zawiadomić o potrzebie jego udziału. Czy w postępowaniu nieprocesowym ze względu na art. 7 prokurator może zgłosić wniosek o wszczęcie tego postępowania w każdej sprawie nieprocesowej? Ze zdania drugiego tego przepisu wynika, że w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie, tak więc wyłączona jest możliwość żądania rozwodu lub separacji przez prokuratora. Czy wobec tego (nazwa powództwo tylko w procesie a art. 7 zdanie 2 nie mieści się w odesłaniu art. 13 § 2) może on żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie? Z przepisów wynika, że może również w postępowaniu żądać wszczęcia postępowania, ale jest to pogląd niesłuszny, gdyż na pewno nie może on wnieść wniosku o separację, gdyż ta orzekana jest na zgodny wniosek małżonków, podobnie jeśli chodzi np. o przysposobienie. Tam gdzie oświadczenia woli uczestników mają charakter konstytutywny - tam sami uczestnicy decydują o dopuszczalności orzekania - tam też prokurator nie może żądać wszczęcia postępowania nieprocesowego.

Gdy wniosek o wszczęcie postępowania zgłasza prokurator, trzeba stosować art. 55 i następne o prokuratorze w uwzględnieniu odrębnych przepisów o postępowaniu nieprocesowym. Na podstawie art. 511 § 2 kpc do wniosku prokuratora o wszczęcie postępowania nie stosuje się art. 55 i 56 kpc. Jednakże czy takie wyłączenie jest zasadne skoro na podstawie art. 56 prokurator nie może samodzielnie dysponować przedmiotem przedmiotem sporu - jest to na pewno pewne niedopatrzenie. Skoro prokurator nie jest uczestnikiem postępowania w znaczeniu materialnym, a tylko w znaczeniu formalnym to w tym postępowaniu nie może dysponować samodzielnie przedmiotem sporu i wbrew art. 511 § 2 w związku z art. 56 i art. 13 taki wniosek należy zaakceptować.

W postępowaniu nieprocesowym przewidziano obligatoryjny udział prokuratora w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie - art. 546 kpc. Jest to przepis kierowany do prokuratora, a jeśli ten nie bierze udziału mimo prawidłowego zawiadomienia, to zgodnie z art. 513 jego niestawiennictwo nie tamuje rozpoznania sprawy. Prokuratorowi sąd musi wysyłać odpisy wniosków o odebranie dziecka, ale prokurator nie jest zobligowany do przystąpienia do postępowania.

Rzecznik praw obywatelskich może składać wnioski o wszczęcie postępowania, może też przystąpić do toczącego się postępowania nieprocesowego w celu ochrony praw obywateli i z mocy wyraźnego przepisu ustawy stosujemy tu przepisy o prokuratorze. RPO zyskał też prawo do wniesienia kasacji, choć uczestnikiem jest w znaczeniu formalnym.

Organizacje społeczne

Odpowiednio należy stosować art. 8 i 61 i następne kpc dla nieprocesu, ale ze względu na charakter spraw ten udział jest znikomy, bo sprawy o alimenty rozpoznawane są w procesie, z zakresu prawa pracy również chociaż w odrębnym trybie. W sprawach związanych z przymusowym leczeniem alkoholików przewidziany jest udział komisji do spraw przeciwdziałania alkoholizmowi.

Pojęcie i rodzaje czynności procesowych w postępowaniu nieprocesowym

Czynność procesowa to każda czynność podmiotu tego postępowania, która w świetle obowiązujących przepisów prawnych może wywrzeć skutki procesowe. Czynności te w nieprocesie dzielimy na 4 kategorie:

1. Czynności procesowe sądu - nieodwołalne, zaskarżalne,

2. Czynności procesowe uczestników postępowania - odwołalne, niezaskarżalne,

3. Czynności prokuratora, organizacji społecznych i innych podmiotów nie działających w celu ochrony swego interesu,

4. Udział organów administracji państwowej, np. urzędu skarbowego.

Te czynności procesowe sądu w odróżnieniu od czynności uczestników postępowania są czynnościami, które nie podlegają odwołaniu i są zaskarżalne, natomiast czynności uczestników charakteryzuje odwołalność i niezaskarżalność, jest więc odwrotnie.

Pisma procesowe

Pisma obejmują również wnioski i oświadczenia stron składane przed rozprawą. Zasadą jest posiedzenie jawne, a rozprawa odbywa się tylko gdy ustawa tak stanowi. Pisma obejmują wnioski i oświadczenia uczestników postępowania składane poza posiedzeniem sądowym, do nich stosujemy przepisy o formie pism - art. 126 i następne kpc. Istnieje tu uprawnienie przewodniczącego do zwrotu pisma gdy nie usunięto braków w ciągu 7 dni.

Posiedzenia dzielimy na jawne i niejawne, zasadą są te pierwsze. Ich zakresem pojęciowym trzeba objąć rozprawy i inne rodzaje posiedzeń jawnych. Zasadą jest posiedzenie jawne, które nie jest rozprawą. Jeśli wchodzi w grę posiedzenie jawne realizuje się zasada jawności wewnętrznej i zewnętrznej. Tak jest respektowana zasada jawności, która została przeniesiona do postępowania nieprocesowego na mocy art. 9 kpc, który stosujemy wprost do nieprocesu. Reguluje on też jawność wewnętrzną (przeglądanie akt czy robienie odpisów). Ograniczenie jawności zewnętrznej na podstawie art. 153 i 154 kpc - można wyłączyć jawność, również art. 575 - sąd opiekuńczy z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, o ile przeciw publicznemu rozpoznaniu sprawy przemawia dobro małoletniego.

Rozprawa wymagana jest w sprawach o pozbawienie, ograniczenie czy zawieszenie władzy rodzicielskiej, odebranie dziecka, o ubezwłasnowolnienie, o stwierdzenie nabycia spadku. Ponadto zgodnie z art. 514 kpc w innych sprawach wyznaczenie rozprawy należy do kompetencji sądu. Ograniczenie jawności wewnętrznej w postępowaniu nieprocesowym - do przeglądania akt - skutkuje nieważnością postępowania, co stanowić może podstawę zarzutu apelacyjnego czy wniesienia kasacji. Naruszenie przepisów o jawności zewnętrznej nie skutkuje nieważnością postępowania i może być traktowane w kategorii innych uchybień procesowych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy.

Terminy

1. Terminy przewidziane dla uczestników. Terminy ustawowe dla zaskarżania orzeczeń są to terminy prekluzyjne, po ich upływie podjęcie czynności skutkuje bezskutecznością.

2. Terminy przewidziane dla sądu. Terminy te można z ważnej przyczyny skracać i przedłużać, a terminów ustawowych można żądać przywrócenia.

Specyfiką nieprocesu są terminy określone przez ustawę w formie okresów, które muszą upłynąć między czynnościami - ogłoszenie o uznaniu za zmarłego - 531 kpc.

Zawieszenie i umorzenie postępowania

Zawiesza się postępowanie na zgodny wniosek uczestników (178 kpc), nie ma zawieszenia postępowania z powodu bezczynności uczestników postępowania, ponieważ ich niestawiennictwo nie tamuje rozpoznania sprawy. Przepisy o umorzeniu postępowania stosuje się odpowiednio.

Wszczęcie postępowania

Zasadą jest, że sąd wszczyna postępowanie na wniosek, jak to ujęto w art. 506, a tylko w przypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie z urzędu i jest to wyjątek. Przy wszczęciu na wniosek realizuje się zasada dyspozycyjności z wyłączeniami na rzecz zasady oficjalności.

W ramach czystego postępowania wnioskowego żądanie wniosku i jego podstawa zakreśla granice poszukiwanej ochrony prawnej. Uprawnienie do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania jest legitymacją procesową mimo, że brak tu takiego pojęcia. Czasem ustawodawca operuje pojęciem interesu prawnego określając legitymację podmiotów - każdy kto ma interes prawny może żądać stwierdzenia zasiedzenia. Czasem dochodzi do zawężenia legitymacji, jak w art. 545 - określa się podmioty uprawnione do żądania wszczęcia postępowania o ubezwłasnowolnienie.

Drugim rodzajem postępowania po wnioskowym jest postępowanie wszczynane co prawda na wniosek, ale po jego zgłoszeniu toczące się już dalej z urzędu. Przykładem takiego postępowania jest postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku - każdy kto ma w tym interes prawny może zgłosić wniosek o stwierdzenie nabycia spadku - art. 670 kpc - sąd z urzędu musi badać, kto jest spadkobiercą, ten przepis obliguje więc sąd do podejmowania aktywności z urzędu. Art. 677 § 1 - sąd stwierdza nabycie spadku, choćby spadkobiercami były inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy postępowania.

Trzecią kategorię stanowią te, które sąd może wszcząć z urzędu na mocy art. 570 kpc. Są to postępowania opiekuńcze, postępowanie o uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarłego i stwierdzenie zgonu, również w przepisach rejestrowych. Z wszczęciem postępowania nieprocesowego jest kontrowersja, czy sąd musi wydać postanowienie o wszczęciu? Występują rozbieżności. Problem stwarza ustalenie daty wszczęcia - datą tą jest pierwsze dokonanie pierwszej czynności procesowej.

Wniosek o wszczęcie to szczególnego rodzaju pismo procesowe, do którego stosujemy przepisy o pismach procesowych - art. 126, zwłaszcza do pierwszego pisma stosujemy wymogi przewidziane dla pozwu w art. 187 - we wniosku trzeba określić żądanie i okoliczności faktyczne. Odrębność w zakresie sporządzania wniosku jest w art. 511 - wniosek o wszczęcie postępowania winien czynić zadość przepisom o pozwie, ale zamiast pozwanego trzeba wymienić zainteresowanego w sprawie. W postępowaniu nieprocesowym niedopuszczalne jest zgłoszenie wniosku o nadanie klauzuli natychmiastowej wykonalności ani wniosku o rozpoznanie sprawy pod nieobecność wnioskodawcy.

Skutki prawne wniesienia wniosku

1. Materialnoprawne - przerwanie biegu przedawnienia, terminu zasiedzenia.

2. Procesowe - utrwalenie się jurysdykcji sądów polskich, właściwości sądu, badanie przez przewodniczącego z punktu widzenia wymogów formalnych tego pisma, istnienia lub nieistnienia przesłanek procesowych, usuwanie braków formalnych wniosku, na podst. Art. 130 w związku z art. 13 § 2 gdy jest brak bezwzględnej przesłanki procesowej, o odrzucenie wniosku orzeka sąd na podstawie art. 199 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc.

Sąd może oddalić wniosek na posiedzeniu niejawnym, gdy z treści wynika oczywisty brak legitymacji procesowej wnioskodawcy (art. 514 kpc).

Skutki doręczenia uczestnikom wniosku:

1. Procesowe - stan sprawy w toku, nie mogą toczyć się 2 postępowania między uczestnikami - ważna jest tu identyczność żądania i podstawy a nie identyczność uczestników jak w procesie, gdyż mogą pojawić się nowi uczestnicy. Gdy jest tylko wnioskodawca i nikomu nie doręczono wniosku pojawia się problem jak stosować art. 192 w związku z art. 13 § 2 kpc? Przyjąć trzeba, że stan sprawy w toku powstaje z chwilą podjęcia przez sąd pierwszej czynności merytorycznej w sprawie. Zbycie przedmiotu sporu nie ma wpływu na dalszy tok postępowania nieprocesowego.

2. Materialne.

Orzekanie

Orzeczenia zapadają tylko w formie postanowień. W zakresie tego pojęcia nie wchodzą zarządzenia sądu ani przewodniczącego. Postanowienia dzielą się na:

1. Merytoryczne - stanowiące odpowiednik wyroków w procesie cywilnym. Np. orzeczenie o stwierdzeniu zasiedzenia, o zniesieniu współwłasności. Sąd ustosunkowuje się w nich do przedmiotu postępowania nieprocesowego. Są zaskarżalne apelacją.

2. Inne postanowienia - gdy nie ma potrzeby wydania orzeczenia merytorycznego - art. 354 w związku z art. 13 § 2 kpc ma tu odpowiednie zastosowanie.

Postanowienia kończące postępowanie są zaskarżalne zażaleniem w związku z art. 394 kpc. Natomiast na postanowienia nie kończące postępowania przysługuje zażalenie:

1. w wypadkach wskazanych w ustawie w przepisach o nieprocesie,

2. za zasadzie art. 394 kpc, który stosuje się odpowiednio i grupuje on sytuacje dopuszczające zażalenie, np. postanowienie o ukaraniu świadka grzywną, o zawieszeniu postępowania.

W postępowaniu nieprocesowym dominują orzeczenia konstytutywne, które tworzą, zmieniają lub powodują ustanie stosunku prawnego lub prawa - np. postanowienie o przysposobieniu, o odebraniu dziecka, o zawieszeniu władzy rodzicielskiej, natomiast deklaratoryjne są rzadkością - np. stwierdzenie nabycia spadku.

Cofnięcie wniosku

Zasadą jest, że jeżeli wszczęcie postępowania nastąpić może z urzędu to niedopuszczalne jest cofnięcie wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego. Określono to w art. 512 kpc. Uczestnicy tracą uprawnienie o charakterze dyspozycyjnym do rozporządzania przedmiotem postępowania. Postępowanie wszczynane na wniosek - po rozpoczęciu posiedzenia, po złożeniu przez któregokolwiek z uczestników oświadczenia o cofnięciu, cofnięcie wniosku będzie skuteczne tylko jeśli pozostali uczestnicy się temu nie sprzeciwili. Cofnięcie podlega też kontroli sądu z punktu widzenia art. 203 § 4 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc. Sąd sprawdza bowiem, czy cofnięcie nie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego lub nie ma na celu obejście prawa. W art. 512 kpc ustawodawca zmodyfikował ogólne zasady dotyczące cofnięcia wniosku. Ma tu zastosowanie art. 332 § 2 kpc - jeśli dojdzie do cofnięcia wniosku po wydaniu postanowienia merytorycznego, ale przed zaskarżeniem i uprawomocnieniem się to dopuszczalne jest uchylenie przez sąd I instancji postanowienia jeśli sąd uzna to za stosowne - art. 204 § 4 kpc.

Rozprawa

W procesie cywilnym rozstrzygnięcie sprawy następuje po przeprowadzeniu rozprawy. W nieprocesie odwrócono tą zasadę i rozprawa jest tu wyjątkiem. Rozpoznanie sprawy następuje po przeprowadzeniu posiedzenia jawnego, które nie musi być rozprawą. Ta ostatnia odbywa się tylko w wypadkach przewidzianych przez ustawę, np. w sprawach z zakresu prawa rzeczowego - z art. 608 kpc wynika, że sąd rozpoznaje sprawę na rozprawie. Także sprawa o wyjawienie przedmiotów spadkowych, stwierdzenie nabycia spadku, pozbawienie, ograniczenie czy zawieszenie władzy rodzicielskiej, zakazanie styczności z dzieckiem, o odebranie dziecka. W tych wypadkach, gdy nie ma obowiązku wyznaczania rozprawy, jej wyznaczenie zależy od uznania sądu. Zgodnie z art. 514 kpc sąd może wyznaczyć bowiem rozprawę zwłaszcza wtedy, gdy powstaje spór o prawo między uczestnikami postępowania.

Specyfiką tego postępowania jest wysłuchanie uczestnika postępowania - czasem przepisy szczególne wprowadzają taki obowiązek, np. w sprawie o uznanie za zmarłego przed wydaniem postanowienia sąd wysłuchuje bliskich osoby zaginionej, gdy sąd ma ustanowić doradcę tymczasowego najpierw musi wysłuchać osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Sąd może na mocy art. 514 kpc, mimo braku rozprawy, wysłuchać uczestników na posiedzeniu sądowym lub zażądać od nich oświadczeń na piśmie. Wysłuchanie w tym przypadku jest czymś innym niż przesłuchanie w sensie dowodowym, gdyż wysłuchanie nie jest dowodem. Wysłuchanie traktuje się jako dowód subsydiarny, jeśli po przeprowadzeniu postępowania dowodowego lub braku innych dowodów nie wyjaśniono wszystkich okoliczności istotnych dla wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy. Stosuje się tu odpowiednio przepisy o zeznaniach świadków, dowodach z dokumentów, biegłych, jednakże art. 515 kpc przewiduje odrębność w zakresie przesłuchania świadków i biegłych polegającą na:

1. sąd może przesłuchać ich bez przyrzeczenia, nawet pod nieobecność uczestników,

2. sąd może przesłuchać ich w formie pisemnej, czyli zażądać wyjaśnień na piśmie.

POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE prof. K. Lubiński

Wykład 1 22.02.2007 r.

Podręcznik-W.Siedlecki, Z. Świeboda „Postępowanie nieprocesowe”, Wawa 2001, LexisNexis

1. Pojęcie postępowania nieprocesowego

2. Sposób regulacji postępowania nieprocesowego

3. Terminologia postępowania nieprocesowego

Ad.1

Postępowanie nieprocesowe jest rodzajem sądowego postępowania cywilnego. Postępowanie cywilne, w oparciu o kryterium organów, przed którymi jest prowadzone, to postępowanie prowadzone przed sądami powszechnymi i SN oraz postępowanie pozasądowe. Postępowanie nieprocesowe to sądowe postępowanie cywilne.

Postępowanie nieprocesowe jest postępowaniem rozpoznawczym w sprawach cywilnych, jest drugim trybem sądowego postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych. W świetle art. 13 § 1 KPC sprawy cywilne rozpoznawane sa przez sądy trybie procesu cywilnego, z wyjątkiem spraw przekazanych do postępowania nieprocesowego. Postępowanie nieprocesowe odpowiada tym wszelkim wymogom, jakie stawia się pojęciu postępowania cywilnego, którym winno odpowiadać postępowanie cywilne. Postępowanie cywilne, to prawnie zorganizowana działalność sądu oraz innych właściwych organów z udziałem zainteresowanych podmiotów. Głównym i samodzielnym przedmiotem tego postępowania są sprawy cywilne w znaczeniu materialnym (takie, które wynikają ze stosunków prawnych charakteryzujących się równorzędnością stron stosunku prawnego i najczęściej ekwiwalentnością świadczeń).

Organy, struktura, naczelne zasady postępowania cywilnego oraz cel i funkcje tego postępowania zostały ukształtowane w sposób uwzględniający te szczególne właściwości spraw wynikających ze stosunków cywilnych. Celem postępowania nieprocesowego jest również realizacja norm prawa materialnego. Służy ono urzeczywistnianiu norm prawa materialnego.

W sprawach cywilnych, toczonych w trybie nieprocesu, w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji w większości wypadków występuje brak sporu o prawo, nie ma sprzeczności interesów stron stosunku materialnoprawnego ( w postępowaniu cywilnym mamy doczynienia ze sporem o prawo).

Identycznie kształtuje się funkcja ochronna postępowania nieprocesowego (odesłanie do wykładu kursowego).

Ad. 2

Istnieją trzy systemy regulacji prawnej postępowania nieprocesowego na świecie:

- podstawowe przepisy z zakresu postępowania nieprocesowego zawarte są w ustawach ramowych, istnieją odrębne od ustaw w postaci KPC ustawy. Przykładem może być prawo niemieckie-1898 rok Ustawa i postępowaniu nieprocesowym Ramengesetz oraz prawo austriackie-z dniem 1 maja 2005 roku weszła w życie ustawa o postępowaniu nieprocesowym, która zastąpiła przepisy patentu cesarskiego, obowiązującego również na ziemiach polskich byłego zaboru austriackiego, z roku 1854;

- drugi system, realizowany w dosyć szerokim zakresie, polega na tym, że podstawowe przepisy z zakresu postępowania nieprocesowego zawarte są w Kodeksie postępowania cywilnego. Taki system przyjęto np. w prawie włoskim, francuskim, polskim, brazylijskim, meksykańskim. Przez dziesiątki lat taki system regulacji przyjmowany był w prawie hiszpańskim, natomiast w ostatnich latach Hiszpanie uchwalili nowy KPC i wyłączyli z niego problematykę postępowania nieprocesowego;

- trzeci system, to ten, w ramach którego podstawowe przepisy o postępowaniu nieprocesowym rozproszone są po wielu aktach prawnych. Np. prawo węgierskie, prawo tureckie.

Polski system system charakteryzuje się od 1 stycznia 1965 roku tym, że podstawowe przepisy z zakresu postępowania nieprocesowego znajdują się w KPC, czyli ustawie z 17 listopada 1964 roku. Do chwili wejścia w życie KPC przepisy o postępowaniu nieprocesowym, nazywane wówczas postępowaniem niespornym, zawarte były w Kodeksie postępowania niespornego ( KPN). Na KPN złożyły się przepisy Dekretu z 18 lipca 1945 roku zawierające część ogólną KPN oraz przepisy szeregu dekretów oraz ustaw regulujących postępowanie niesporne, składających się na tzw. część szczegółowa KPN. Wiele przepisów z końca lat 40 po wejściu w życie tych dekretów, które regulowały przebieg postępowania w poszczególnych kategoriach spraw, z lat 50 obowiązuje do chwili obecnej.

Zasadą jest, wynika to z art. 13 § 1 KPC, że sąd rozpoznaje sprawy cywilne w procesie cywilnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Proces cywilny jest trybem modelowym, zasadniczym. W postępowaniu nieprocesowym sąd rozpoznaje dwie zasadnicze kategorie spraw cywilnych, po pierwsze: te sprawy cywilne, które zostały przekazane do tego trybu postępowania na mocy przepisu KPC; po drugie: sprawy przekazane do tego trybu na mocy innych przepisów, znajdujących się poza KPC.

W dużej mierze w sposób samowystarczający usatwodawca uregulował tylko proces cywilny, natomiast jeśli chodzi o postępowanie nieprocesowe oraz inne rodzaje postępowań uregulowane w KPC, uregulował je tylko i wyłącznie w zakresie odrębności postępowania. Ustawodawca posiłkuje się norma odsyłająca zawarta w art. 13 § 2 KPC- przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań uregulowanych w kodeksie, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Jest to najobszerniejsza ustawa obowiązująca w Polsce w postaci kodeksu. Liczy 1217 przepisów plus te, które pojawiły się w wyniku jego intensywnej nowelizacji w postaci indeksów. Gdyby nie było norm odsyłających, mielibyśmy doczynienia z mega-kodyfikacją.

Stosowanie przepisów o procesie nie może mieć charakteru mechanicznego, musi uwzględniać specyfikę postępowania nieprocesowego. Z tego punktu widzenia wyróżnić należy trzy grupy przepisów w KPC o procesie ( które trzeba będzie odpowiednio stosować w postępowaniu nieprocesowym):

1. przepisy, które w ramach potrzeby odpowiedniego stosowania w ogóle nie będą mogły być zastosowane w postępowaniu nieprocesowym, np. przepisy o wspóluczestnictwie w sporze, bo to jest instytucja typowa dla procesu cywilnego. Niedopuszczalne jest stosowanie przepisów o interwencji głównej-jest ona powództwem cywilnym. Nie wchodzi w grę również stosowanie przepisów o interwencji ubocznej, gdzie chodzi o udział w procesie cywilnym osoby trzeciej, która ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść tej strony, na rzecz której ta osoba trzecia występuje w charakterze pełnomocnika procesowego, zwanego interwenientem ubocznym. Nie stosujemy pzepisów o powództwie, bo powództwo to jest taka instytucja typowa tylko dla procesu cywilnego; o wyroku zaocznym- art. 513 KPC.

2. przepisy, które mogą być stosowane w postępowaniu nieprocesowym, ale po uprzedniej modyfikacji obowiązującej normy prawnej, np. przepisy o zawieszeniu i umorzeniu postępowania; przepisy KPC i kumulacji przedmiotowej żądań w procesie cywilnym ( kumulacja przedmiotowa żądań w procesie cywilnym polega na tym, że powód może jednym pozwem dochodzić kilku żądań od tego samego pozwanego). Czy przepis art. 191 KPC można tu zastosować? Można, w zwiżzku z art. 13 § 2 KPC. Ale jak rozumieć pojęcie trybu postępowania? Ponieważ kumulacja żądań na mocy art. 191 KPC jest dopuszczalne przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli te roszczenia nadają się do tego samego trybu postępowania oraz musi być zachowana właściwość sądu. Jeśli dosłownie rozumieć ten przepis w postępowaniu nieprocesowym, to moglibyśmy sobie kumulować we wniosku o wszczęcie tego postępowania żądania z zakresu prawa osobowego, prawa rzeczowego, spadkowego, bo wszystkie te sprawy są rozpoznawane w jednym trybie-nieprocesowym. Sytucja byłaby paradoksalna, więc trzeba dokonać modyfikacji art. 191 KPC co do tego rozumienia pojęcie trybu i powiedzieć, że w związku z art. 13 § 2 KPC będzie można kumulować żądania w ramach postępowania przewidzianego dla danej kategorii spraw rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym.

3. przepisy stosowane wprost w postępowaniu nieprocesowym, bez modyfikacji, np. przepisy KPC o terminach do wniesienia apelacji, zażalenia, o przywróceniu terminu, skutkach jego uchybienia.

Jeżeli będziemy stosować art. 191, to dodatkowo trzeba przywołać art. 13 § 2 KPC.

Ale poza tym systemem mieszczą się przepisy ogólne KPC zawarte w tytule wstępnym tego kodeksu, czyli art. 1-13 § 1 KPC. Te przepisy ogólne odnoszą się do całego postępowania cywilnego, wszystkich rodzajów postępowań uregulowanych w kodeksie. Znajdują się poza normą odsyłającą z art. 13 § 2 KPC. Działanie tej normy rozpoczyna sie od art. 15 i nast., bo stąd zaczyna się regulacja prawna procesu cywilnego. Jeżeli powołuje się na przepis ogólny zawarty w tytule wstępu KPC, np. art. 9 KPC, to powołujemy się tylko na art. 9 KPC, bez „w związku” z art. 13 § 2 KPC, bo ten odnosi się do procesu, a proces jest regulowany dopiero od art. 15.

WYKŁAD 2 01.03.2007

Z punktu widzenia systemu, który został przyjęty na gruncie polskiego prawa ustawodawca podstawowe przepisy dotyczące postępowania nieprocesowego zawarł w kpc. Oprócz tych przepisów szczególnych obejmujących wszelkie postępowania w poszczególnych kategoriach spraw ustawodawca operuje taką generalną klauzulą odsyłająca zawartą w art. 13 2. W świetle tego przepisu... To oznacza, że te przepisy o procesie cywilnym są przepisami modelowymi, ustawodawca podjął próbę wyczerpującego uregulowania tego zasadniczego trybu sądowego postępowania procesowego, natomiast to postępowanie nieprocesowe ustawodawca uregulował na zasadzie odrębności. Przepis art. 13 2 dotyczy też postępowania zabezpieczającego, egzekucyjnego, międzynarodowego postępowania cywilnego. Przepisy o procesie stosuje się do innych rodzajów postępowań uregulowanych w kodeksie chyba że ustawa stanowi inaczej.

Wyodrębniliśmy 3 grupy przepisów:

• takie, które należy stosować wprost, bez modyfikacji- np. o terminach do wniesienia środków odwoławczych czy innych środków zaskarżenia, przepisy o pełnomocnictwie procesowym,

• takie, które trzeba stosować po uprzedniej modyfikacji, np. u zawieszeniu czy umorzeniu postępowania, o kumulacji przedmiotowej żądań w postępowaniu nieprocesowym

• takie, które w ogóle nie znajdą zastosowania, np. o interwencji głównej, ubocznej, wyroku zaocznym, powództwie wzajemnym

Jak wygląda praktycznie to stosowanie przepisów w postępowaniu nieprocesowym? Np. jeśli chodzi o postępowanie o ubezwłasnowolnienie jako przepisy szczególne będziemy stosować przepisy art. 544 i następne kpc (lex specialis). Jeżeli jakaś kwestia nie jest uregulowana przepisami szczególnymi o ubezwłasnowolnieniu (art. 544) to szukamy rozwiązania w przepisach ogólnych kpc o postępowaniu nieprocesowym.

Przepisy Kpc zawierają też przepisy ogólne o postępowaniu nieprocesowym- art. 506- 525 kpc (lex generalis)- są to przepisy stanowiące pewną klamrę spinającą wszystkie te szczególnego rodzaju postępowania w poszczególnych kategoriach spraw nieprocesowych- regulują kwestię wszczęcia postępowania, formy wniosku, rodzaju orzeczeń, formy orzeczeń.

Jeżeli nie znajdziemy rozwiązania normatywnego w tych przepisach ogólnych kpc o postępowaniu nieprocesowym to szukamy odpowiedzi w ramach lex subsidiari, a tymi przepisami o charakterze pomocniczym są przepisy o procesie cywilnym. Będziemy je stosować na podstawie art. 13 2- to musi być stosowanie odpowiednie uwzględniające specyfikę, w tym wypadku postępowania o ubezwłasnowolnienie, jego zmianę lub uchylenie i specyfikę w ogóle postępowania nieprocesowego.

Poza tym systemem odesłań znalazły się przepisy zawarte w art. 1- 13 czyli w tytule wstępnym kodeksu, dotyczące całego kodeksu i postępowań uregulowanych w tym kodeksie. Te przepisy znajdują się poza normą odsyłającą art. 13 2. Te przepisy stosujemy wprost, bez jakichkolwiek modyfikacji.

Czyli w tym przykładzie, którym się posłużyłem mamy do czynienia z odesłaniem do przepisów ogólnych o postępowaniu nieprocesowym, w razie niemożności ich zastosowania- odesłanie do przepisów subsydiarnych o procesie cywilnym. Czyli jest to dwustopniowe odesłanie, ale może być więcej tych odesłań.

W postępowaniu w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia jeżeli i nie znajdziemy dla rozwiązania danej kwestii odpowiedzi w przepisach szczególnych dotyczących zasiedzenia czyli art. 609- 610 to - pierwsze odesłanie następuje do przepisów ogólnych o postępowania w sprawach z zakresu prawa rzeczowego czyli art. 606-608 kpc, a nie od razu do przepisów ogólnych o postępowaniu nieprocesowym (np. sprawa właściwości sądu w zakresie spraw z prawa rzeczowego jest uregulowana w art. 606).

• Drugie odesłanie nastąpi do przepisów ogólnych o postępowaniu nieprocesowym.

• Trzecie odesłanie nastąpi do przepisów subsydiarnych o procesie cywilnym.

Poza systemem odesłań znajdą się przepisy art. 1-13. Gdyby nie było tych odesłań to ta kodyfikacja byłaby megakodyfikacją.

Postępowanie o dział spadku- w tych sprawach jako przepisy szczególne stosować będziemy przepisy art. 680- 689 kpc (lex specialis):

• pierwsze odesłanie następuje na mocy art 688 kpc do przepisów dotyczących zniesienia współwłasności w zakresie nieuregulowanym przepisami o dział spadku, a zwłaszcza art. 618 2 i 3 kpc

• w sprawach z zakresu prawa spadkowego ustawodawca wyodrębnił też przepisy ogólne zawarte w tytule wstępnym kpc dotyczącym spraw z zakresu prawa spadkowego zawartych w art. 627-28 kpc- i do tych przepisów również następuje odesłanie.

• Odesłanie trzeciego stopnia nastąpi do przepisów ogólnych kpc o postępowaniu nieprocesowym

• 4 odesłanie nastąpi do przepisów subsydiarnych o procesie cywilnym

A poza systemem odesłań znajdą się przepisy ogólne dotyczące całego kpc art.1-13 kpc

Ustawodawca stosuje te odesłania po to by uniknąć ,,gadulstwa ustawy'', mieć do czynienia z bardziej syntetyczną regulacją, żeby ta regulacja nie była zbyt kazuistyczna.

Terminologia:

Modelowy tryb sądowego postępowania rozpoznawczego nazywamy procesem cywilnym. Natomiast ten drugi sądowego postępowania rozpoznawczego nazywa się postępowaniem nieprocesowym. A więc pierwsza księga kpc została nazwana procesem, a druga postępowaniem nieprocesowym.

Ale problem interesującego nas postępowania budził kontrowersje już w okresie międzywojennym kiedy prowadzono prace nad jego kodyfikacją. Wówczas uznano, że najwłaściwszą nazwą dla tego postępowania jest postępowanie niesporne i projekty przygotowane w tym zakresie, części ogólnej i szczegółowej bazowały na tej nazwie- mieliśmy do czynienia z projektem KPN- kodeksu postępowania niespornego część ogólna i szereg regulacji szczegółowych składających się na 2 część tego kodeksu Natomiast proces cywilny określano mianem postępowania spornego

Nazwa postępowanie niesporne została uznana za najwłaściwszą ponieważ chodziło o podkreślenie w tej nazwie innego sposobu postępowania sądu niż w postępowaniu spornym. Ale podniesiono słabe strony tej nazwy- uznano, że jest ona nieadekwatna do tych wszystkich postępowań, w których sąd rozstrzyga spory o prawa. W 1945 r. kiedy ustawodawca dekretem z 18.07.1945 r. uchwalił kodeks postępowania niespornego część ogólna ustawodawca nie znalazł lepszej nazwy niż postępowanie niesporne. Przyjął więc tą nazwę, ale z pewnymi zastrzeżeniami- najpoważniejszy był zarzut, że takim postępowaniem niespornym byłoby każde postępowanie uregulowane przepisami postępowania cywilnego, którego nie byłoby spornym

Pewną próbę wyciągnięcia wniosków z tej nieadekwatności nazwy postępowanie niesporne podjął ustawodawca w 1964 r. i ten modelowy tryb sądowego postępowania rozpoznawczego określił mianem procesu cywilnego (księga pierwsza kpc tak jest zatytułowana). Księgę drugą tego postępowania nazwał postępowanie nieprocesowe z uzasadnieniem, że nazwa postępowanie niesporne była obarczona pewną sprzecznością logiczną, gdyż są sprawy gdzie mamy do czynienia z silnym sporem o prawa, a sąd musi je rozstrzygnąć w postępowaniu nieporcesowym, np. sprawy o dział spadku w braku zgodnego wniosku spadkobierców, czy sprawy o zniesienie współwłasności w braku zgodnego wniosku współwłaścicieli. W związku z tym ustawodawca zaproponował nazwę postępowanie nieprocesowe z uzasadnieniem, ze chodzi o podkreślenie innego sposobu prowadzenia postępowania niż w procesie cywilnym.

Nazwa postępowanie nieprocesowe też nie jest do końca adekwatna bo można nią określić każde postępowanie, które nie jest procesem cywilnym. Z tego punktu widzenia postępowaniem nieprocesowym jest też postępowanie zabezpieczające, egzekucyjne i każde postępowanie w kpc, które nie jest procesem cywilnym. Kolejna nieadekwatność tej nazwy stanowi fakt, że mówimy o czynnościach, pismach, pełnomocnictwie, legitymacji procesowej w postępowaniu nieprocesowym. Ale mimo, że ta nazwa nie jest do końca adekwatna to po 40 latach dostatecznie jasno typizuje nam ten drugi typ sądowego postępowania rozpoznawczego. Każda nazwa ma charakter w pewien sposób konwencyjny. I po 40 latach skoro nie ma lepszej nazwy to należy przyjąć tę nazwę postępowanie nieprocesowe z całym dobrodziejstwem inwentarza. Także w innych systemach prawnych nie ma całkowicie odpowiedniej semantycznie nazwy, ani hiszpańska nazwa, ani włoska (sądownictwo dobrowolne), ani niemiecka (freiwillige Gerichtsbarkeit) ani ostatnia nazwa austriacka Außerstreiche Verfahren (pozasporne postępowanie) nie jest do końca adekwatna.

W dalszym ciągu obowiązują dziesiątki ustaw, dekretów wydanych przed wejściem w życie kpc, czyli przed 1.01.1965 r.. W aktach tych ustawodawca operuje nazwą postępowanie niesporne. Przepis art. X przepisów wprowadzających kpc ustawodawca uniknął mozolnych nowelizacji. W świetle art. X. § 1.,, Jeżeli obowiązujące przepisy powołują się na uchylone przepisy dotyczące przedmiotów unormowanych w Kodeksie postępowania cywilnego lub niespornego albo odsyłają ogólnie do przepisów tych postępowań, stosuje się odpowiednio w tym zakresie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W szczególności w wypadkach, w których obowiązujące przepisy przewidują rozpoznanie sprawy w postępowaniu niespornym, stosuje się przepisy Kodeksu o postępowaniu nieprocesowym'' . Gdyby zabrakło normy art. X należałoby przeprowadzić szeroką nowelizację tych wszystkich ustaw, dekretów regulujących postępowanie nieprocesowe w poszczególnych kategoriach spraw przekazanych do tego postępowania.

Przedmiot postępowania nieprocesowego.

Są to sprawy o różnym charakterze prawnym, różnym ciężarze gatunkowym. Ten przedmiot jest niejednorodny, heterogeniczny. Niektórzy mówią, że całe to postępowanie ma charakter w dużym stopniu zróżnicowany, hybrydalny, ze względu na duże zróżnicowanie spraw przekazanych do tego postępowania.

Aby pewna kategoria spraw mogła być rozpoznawana w trybie nieprocesowym to musi być przekazana na podstawie przepisów prawa (art.13). Ustawodawca przekazał 2 grupy spraw do tego postępowania:

1. sprawy przekazane na mocy przepisów kpc

2. sprawy przekazane na mocy innych przepisów niż przepisy kpc

1. ustawodawca przekazując sprawy do postępowania nieprocesowego kieruje się charakterem stosunków prawnych , z którego te sprawy wynikają:

a) sprawy z zakresu prawa osobowego:

• sprawy o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu

• sprawy o ubezwłasnowolnienie oraz uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia (są to sprawy z zakresu podstawowych praw i wolności obywateli)- ze względu na to, ze ubezwłasnowolnienie dotyka coraz większej liczby osób niezwykle ważne jest w ramach praworządnego państwa takie ukształtowanie tego postępowania, że będą tam respektowane gwarancje procesowe ochrony praw tych osób. Do 1958 r. komisje społeczno- lekarskie orzekały o ubezwłasnowolnieniu

WYKŁAD 3 8.03.2007

Było mówione o przedmiocie postępowania nieprocesowego. Ustawodawca stanowi, ze spray cywilne są rozpoznawane w procesie cywilnym chyba ze ustawa stanowi inaczej. Do postępowania nieprocesowego, który stanowi drugi tryb postępowania rozpoznawczego ustawodawca przekazał 2 grupy spraw:

1. sprawy przekazane do tego postępowania na mocy przepisów kpc

2. sprawy przekazane na mocy innych przepisów prawa

1.

Ta grupę tworzą sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli. Tu możemy wyróżnić:

1. sprawy małżeńskie

w tej grupie spraw znajdują się:

- o udzielenia zezwolenia kobiecie, która ukończyła 16 a nie ukończyła 18 roku życia na zawarcie związku małżeńskiego

- zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego osobie chorej psychicznie lub z niedorozwojem umysłowym

-zezwolenia na zawarcie małżeństwa powinowatym w linii prostej

- o orzeczenie separacji na zgodny wniosek małżonków

- zniesienie separacji

- o podział majątku wspólnego pomiędzy małżonkami po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej

Ale należy pamiętać ze takie spray jak unieważnienie małżeństwa, ustaleni istnienie lub nieistnienia małżeństwa, rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, orzeczenie separacji wobec braku zgodnego wniosku małżonków charakteryzują się istnieniem sporu i są rozpoznawane w trybie odrębnego postępowania w sprawach małżeńskich.

2. inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze

- ze stosunków prawnych miedzy rodzicami a dziećmi

* przyznanie, powierzenie, ograniczenie, zawieszenie, przywrócenie władzy rodzicielskiej

*o przysposobienie- orzeczenie w trybie nieprocesowym, ale rozwiązanie w trybie procesu cywilno w ramach odrębnego postępowania miedzy rodzicami a dziećmi

- o odebranie dziecka pozostającego pod opieka lub podlegającego władzy rodzicielskiej

- o ustanowieniu opieki

3. sprawy z zakresu kurateli

- ustanowienie kuratora

2.sprawy z zakresu prawa rzeczowego

1. stwierdzenie zasiedzenia

2. przepadek rzeczy będących towarami, które na podstawie przepisów prawa celnego podlegają przepadkowi ( dawniej rozpoznawane w trybie administracyjnym)

3. zarząd związany ze współwłasnością i użytkowaniem

4. zniesienia współwłasności

5. o ustanowienie drogi koniecznej

6. o postępowaniu wieczysto-ksiegowym

3.sprawy z zakresu prawa spadkowego

- zabezpieczenie spadku i spis inwentarza

- przyjęcie lub odrzucenie spadku

- wyjawienie przedmiotów spadkowych

- ogłoszenie testamentu

- przesłuchanie świadków testamentu ustnego

- sprawy dotyczące wykonawcy testamentu

- zarządu spadku nieobjętego

- o stwierdzenie nabycia spadku

- dział spadku

4.sprawy z przepisów ustaw o przedsiębiorstwach państwowych oraz samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego

- spory wewnętrzne pomiędzy dyrektorem a rada pracownicza

- spory, które powstały pomiędzy organami przedsiębiorstwa( dyrektorem, rada przedsiębiorstwa a organem założycielskim lub sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem)

5.sprawy z zakresu prawa zobowiązań

- związane ze złożeniem przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego

6.sprawy rejestrowe

- postępowanie rejestrowe

Ustawodawca przekazał jeszcze inne grupy spraw:

1. o odwołanie na odmowę rejestracji zakładowych i ponad zakładowych układów zbiorowych pracy ( art. 241(1) k.p.)

2. o stwierdzenie reprezentatywności ponadzakladowej organizacji związkowej ( 241z 17 k.p)

3. o umorzenie zaginionego weksla ( art. 96 prawa wekslowego z 28. 04.1936)

4. o umorzenie zaginionego czeku ( art. 78 pr. Czekowego z 28.04.1936 )

5. o odtworzenie dyplomów naukowych i świadectw ukończenia szkół, praktyki zawodowej oraz nauki zawodu ( art. 5 dekretu z 7.07.1945 o odtworzeniu dyplomów i świadectw ukończenia nauki)

6. o odtworzenie utraconych dokumentów ( art. 3 dekretu z 1946 o umarzaniu? utraconych dokumentów)

7. o umorzenie listów hipotecznych wydanych przed 1.01.1939 ( dekret z 10.12.1946 o rejestracji i umarzaniu listów hipotecznych, listów i długów gruntowych,….. wydanych przed dniem 1.09.1939)

8. zmiana nazwiska małoletniego dziecka w razie braku porozumienia miedzy rodzicami( art. 5 ust 3 ustawy 15.11.1956 o zmianie imion i nazwisk)

9. o poddanie osoby leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego ( art. 26 ust 2 ustawy z 26.10.1982 o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi)

10. o unieważnienie, sprostowanie, ustalenie treści oraz sporządzanie aktów stanu cywilnego (art. 32, 52, 86 ust 3 ustawy z dnia 29.09.1986 prawa o aktach stanu cywilnego)

11. o zwolnieniu cudzoziemca z obowiązku złożenia zaświadczenia o możliwości zawarcia związku małżeńskiego wg prawa ojczystego( art. 56 ustawy z dnia 29.09.1986 prawo o aktach stanu cywilnego)

12. rozgraniczenie nieruchomości w wypadku przekazania sprawy sadowi na zadanie strony niezadowolonej z ustalenia przebiegu granicy przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta oraz w wypadku przekazaniu sprawy po umorzeniu postępowania administracyjnego na skutek nie dojścia do zawarcia ugody granicznej lub braku podstaw do wydania decyzji o rozgraniczeniu ( Ustawy z dnia 17. 05. 1989 prawo geodezyjne i kartograficzne)

13. sprawy zwiane z wyborem prezydenta RP i wyborami do sejmu, senatu, rad gmin, rad powiatów, sejmiku województw, parlamentu europejskiego a także zwianych z udzieleniem w referendum a dotyczące nieprawidłowości w rejestrach i spisach wyborców zgłaszanych oraz rejestracji kandydatów na prezydenta, posłów, senatorów, protestu przeciwko ważności wyboru oraz referendum a także wniosków kwestionujących prawidłowość kampanii wyborczych.

Po pokazaniu jak niejednolite są sprawy spróbujemy sobie odpowiedzieć na pytanie czym jest działalność sądów w postępowaniu nieprocesowym. Czy jest to wykonywanie administracji państwowej lub pewnego rodzaju aktywności administracyjnej? Czy działalność sąd w postępowaniu nieprocesowym sytuować w kategorii wykonywania wymiaru sprawiedliwości a częściowo w ramach administracji państwowej. Czy szukać innego rozwiązania?

Zagadnienie bardzo praktyczne bo gdybyśmy uznali, że jest to działalność administracyjna to wiele spraw należało by przekazać organom administracji publicznej. Przeprowadzić administratywizacje postępowania nieprocesowego. Ale o tym czy jest to konstytucyjne to w przyszłym tygodniu.

WYKŁAD 4 15.03.07 r.

Powiedzieliśmy sobie, że mamy do czynienia z niejednorodnym przedmiotem postępowania nieprocesowego, że postępowanie nieprocesowe ma z tego punktu widzenia taki heterogeniczny charakter, a więc jest niejednorodne, że wchodzą tu sprawy o różnym charakterze, o różnym ciężarze gatunkowym. Wiemy również, że zróżnicowany jest sposób regulacji prawa nieprocesowego, no i w związku z tym w ostatnim numerze ,, Palestry” ukazała się recenzja, niestety mojego autorstwa, pracy poświęconej postępowaniu działowemu czyli postępowaniu o dział spadku. To jest praca Andrzeja Stępniaka ,, Postępowanie o dział spadku”- bardzo obszerna praca, Warszawa 2006, wydawnictwo Becka- to dla tych, którzy lubią czytać monografie, która liczy zwłaszcza stron 458 i nie mogę powiedzieć, że czyta się to jak powieść. Postępowanie o dział spadku to skomplikowana regulacja prawna. Ale skoro o tym mówię to autor na tle tych regulacji, tych złożonych regulacji dotyczących postępowania działowego ( mówiąc postępowania działowego mam na uwadze postępowanie nieprocesowe o dział spadku) wyraził taki pogląd, że nie została właściwie ujęta przez ustawodawcę złożoność postępowania nieprocesowego w sprawach o dział spadku. Ustawodawca bowiem poświęca regulacji tego postępowania zaledwie kilka szczególnych przepisów- art 680-689 kpc- przy czym zabiegu tego nie usprawiedliwia regulacja zawarta w art. 688 kpc- przypominam, że ten przepis art. 688 kpc zawarty w tej regulacji sądowego postępowania o dział spadku odsyła w zakresie nieuregulowanym przepisami szczególnymi o postępowaniu działowym do przepisów dotyczących postępowania o zniesienie współwłasności- pokazywałem państwu jak zróżnicowany jest ten system odesłań w ramach postępowania działowego. Zdaniem autora tej monografii regulacja dotycząca postępowania o dział spadku w przepisach kpc jest zbyt szczupła, a tej szczupłości regulacji nie usprawiedliwia to odesłanie do odpowiedniego stosowania, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, do przepisów o zniesieniu współwłasności. Autor nawet twierdzi, że takie odesłanie byłoby uzasadnione wtedy gdy w skład majątku spadkowego wchodziłyby tylko rzeczy- natomiast tak nie jest, skoro w skład majątku spadkowego mogą wchodzić także prawa. W rezultacie autor monografii opowiada się za poglądem wybitnego polskiego cywilisty profesora Gwiazdomorskiego (???), że zamiast ujęcia przepisów regulujących całość postępowania o dział spadku przyjęto rozwiązanie nieprecyzyjne i niewolne od luk- zachodzą bowiem wątpliwości, który z przepisów o zniesieniu współwłasności należy stosować wprost, a który po uprzedniej modyfikacji obowiązującej normy prawa.

Konkluzja obu tych autorów jest taka, że w sposób wyczerpujący, beż tych odesłań do odpowiedniego stosowania należy uregulować postępowanie o dział spadku. Można sobie wyobrazić,ze ta kodyfikacja przy takim sposobie rozumowania stałaby się w krótkim czasie megakodyfikacją. Co zatem napisałem w tej recenzji? Otóż argumentacja tych autorów nie powinna moim zdaniem prowadzić do wniosku o potrzebie całościowego uregulowania odmienności postępowania w sprawach o dział spadku na mocy przepisów szczególnych- ale do dodatkowego uregulowania w tym postępowaniu na mocy takich przepisów tylko tych odmienności tego postępowania, których nie da się uwzględnić w drodze odpowiedniego stosowania przepisów kpc dotyczących zniesienia współwłasności. To właśnie dlatego, że w skład majątku spadkowego wchodzą nie tylko rzeczy, ale i prawa, przepisy kpc dotyczące zniesienia współwłasność stosuje się odpowiednio do postępowania o dział spadku i chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej. Przepis art. 688 kpc spełnia zatem funkcję praktyki generalnej, harmonizującej oba postępowania działowe. Tak więc rolą sądu, w świetle tego przepisu, jest usuwanie wątpliwości który przepis o zniesieniu współwłasności należy stosować wprost, a który po uprzedniej modyfikacji obowiązującej normy prawnej w postępowaniu o dział spadku. Ponadto zauważam, że regulacja art. 688 kpc jest zharmonizowana z regulacja art. 1035 kc oraz art. 1070 kc, wg których jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom to do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych i o podziale gospodarstw rolnych.

W nowoczesnej kodyfikacja postępowania cywilnego ustawodawca nie może, abstrahując od procesu, zrezygnować z wielostopniowego systemu regulacji prawnej postępowania w poszczególnych kategoriach spraw objętych zakresem postępowania nieprocesowego. Nie przypadkiem więc ustawodawca ze względów techniczno- legislacyjnych reguluje w kpc w sposób całościowy i samowystarczający wyłącznie proces, a inne postępowania tylko w zakresie ich odrębności. Wynika to jednoznacznie z normy art. 13§2 kpc w świetle którego przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań uregulowanych w kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Oznacza to również w tym wypadku przerzucenie przez ustawodawcę ciężaru ustalenia potrzebnej reguły zachowania się na sąd jako organ stosujący prawo poprzez konieczność dokonania niezbędnej oceny normy prawnej prowadzącej do niezbędnej modyfikacji dyspozycji niektórych odpowiednio stosowanych w postępowaniu przepisów o procesie. W sumie postulując zmiany w wielostopniowym systemie regulacji prawnej nawet w postępowaniu nieprocesowym w sprawach o dział spadku pamiętać należy o niniejszej kwestii , że już obecnie kpc jest najobszerniejszą ustawą obowiązującą w Polsce a intensywne poszerzanie zakresu regulacji tego kodeksu oraz rezygnacja przez ustawodawcę chociażby z niektórych elementów odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących jednego, modelowego postępowania do innych postępowań uregulowanych w kodeksie skutkowałoby przekształceniem tego kodeksu w megakodyfikację postępowania cywilnego. Konsekwentnie reprezentuję tutaj pogląd, że w nowoczesnej kodyfikacji postępowania cywilnego nie da się uniknąć stosowania tych norm odsyłających. Pokazałem wcześniej na wykładzie ten wielostopniowy niejednokrotnie w postępowaniu o dział spadku system odesłań, ponieważ w przeciwny wypadku w ramach próby wyczerpującego uregulowania każdego z tych postępowań przez ustawodawcę te przepisy kodeksu nie liczyłyby 1217 artykułów, ale liczyłyby pewno znacznie więcej i pewno nie byłoby przesadą zawarte w tej recenzji stwierdzenie, że ta kodyfikacją stałaby się swego rodzaju megakodyfikacją postępowania cywilnego.

Sąd musi szukać tej odpowiedniej normy prawnej- pokazaliśmy sobie w jaki sposób należy to robić- tego się nie da uniknąć. Te klauzule odsyłające stosowane są nie tylko w polskiej kodyfikacji postępowania cywilnego, ale też w innych współczesnych kodyfikacjach tego postępowania.

Natomiast jest taka kwestia, którą powinniśmy rozstrzygnąć świadomi owej złożoności i kształtu legislacyjnego i sposobu regulacji postępowania nieprocesowego oraz przedmiotu tego postępowania- czy można mówić o takim jednym ogólnym trybie sądowego postępowania rozpoznawczego w postaci postępowania nieprocesowego, podobnie jak mówimy o takim trybie w wypadku procesu cywilnego? Czy jednak w odniesieniu do postępowania nieprocesowego z uwagi na złożoność tego postępowania, zróżnicowanie kształtu legislacyjnego, a zwłaszcza przedmiotu tego postępowania należy mówić o szeregu odrębnych postępowaniach nieprocesowych prowadzonych w poszczególnych i różnych od siebie kategoriach spraw objętych zakresem tego postępowania? A więc czy mówić o trybie takiego postępowania nieprocesowego czy o wielu odrębnych postępowaniach nieprocesowych, które prowadzone są w poszczególnych kategoriach spraw objętych zakresem tego postępowania.

Ten drugi pogląd również jest reprezentowany w literaturze przez takich autorów jak nieżyjący już prof. Domczyński (???), ale również profesora Faszoka (???). Natomiast ja twierdzę, że mimo tego zróżnicowania, o którym mówiłem, można i należy mówić o ogólnym trybie sądowego postępowania nieprocesowego. Oczywiście jest poza sporem, że przedmiot postępowania nieprocesowego jest o wiele bardziej zróżnicowany z punktu widzenia charakteru prawnego spraw objętych zakresem tego postępowania aniżeli przedmiot procesu cywilnego, że w postępowaniu nieprocesowym mamy do czynienia z pogłębieniem tej więzi pomiędzy kształtem legislacyjnym postępowania a substratem materialno- prawnym, z którego wynikają sprawy objęte zakresem tego postępowania. Ale z drugiej strony nie sposób nie zauważyć, że owym łącznikiem, ową klamrą spinającą te wszystkie odrębne postępowania nieprocesowe, są przepisy ogólne kpc o postępowaniu nieprocesowym. A więc mamy przepisy ogólne wyodrębnione w kpc o postępowaniu nieprocesowym w postaci art. 506 i następnych kpc. Po drugie to wiemy też, że oprócz posiłkowego stosowania i to odpowiedniego stosowania przepisów o procesie w postępowaniu nieprocesowym gdy przepisy szczególne nie stanowią inaczej, drugą taką klamrą, takim łącznikiem spajającym te wszystkie tryby sądowego postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych są przepisy ogólne zawarte w tytule wstępnym kpc , dotyczące całego kpc- czyli przepisy art. 1-13 kpc. A więc moim zdaniem nie ma przeszkód żeby tak zróżnicowane postępowanie nieprocesowe określić, z tych powodów o których mówię, mianem w ogóle postępowania czy trybu sądowego postępowania nieprocesowego, że to jest postępowanie na tyle prawnie zorganizowane, że w ramach istniejących zależności pomiędzy poszczególnymi przepisami istnieją podstawy do stwierdzania,ze mamy do czynienia w tym wypadku z postępowaniem na tyle kompleksowo uregulowanym, że można, podobnie jak w wypadku procesu, mówić o trybie postępowania nieprocesowego, czy postępowania toczącego się w sprawach objętych zakresem postępowania nieprocesowego. Zresztą proces cywilny też nie jest jednolitym postępowaniem- jak sobie przypominacie jest wewnętrznie zróżnicowany- mamy postępowanie zwykłe dla większości spraw i cały szereg postępowań odrębnych. Natomiast nie ma podstaw do sformułowania poglądu, że proces cywilny nie jest takim ogólnym, zasadniczym trybem sądowego postępowania rozpoznawczego.

Istota i charakter prawny działalności sądu w postępowaniu nieprocesowym:

On także wyłania się na tle tego niejednolitego przedmiotu postępowania O co idzie przy takim postawieniu problemu? Chodzi o rozstrzygnięcie kwestii jak należy określić działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym z punktu widzenia podstawowej funkcji państwa. Czyli czy mamy w tym wypadku do czynienia z taką działalności sądu, która można traktować w kategorii wymiaru sprawiedliwości czy w gruncie rzeczy mamy do czynienia z taką działalnością sądu która z istoty swej stanowi wykonywanie administracji państwowej. A więc czy to co robią sądy w trybie postępowania nieprocesowego stanowi wykonywanie wymiary sprawiedliwości w rozumieniu art. 185 konstytucji czy w gruncie rzeczy jest wykonywaniem administracji państwowej. Ta kwestia w nauce europejskiej zdaniem takiego czołowego prawnika jaki jest Peterman (???) należy do najtrudniejszych, rozstrzygnięcie tej kwestii należy do najtrudniejszych w europejskiej nauce postępowania nieprocesowego- rozstrzygnięcie tej kwestii wymaga bowiem uprzedniego, jasnego, sprecyzowanego stanowiska w kwestii samego rozumienia pojęcia wymiary sprawiedliwości oraz analizy funkcji sądu w postępowaniu nieprocesowym lub też sformułowania poglądu w kwestii rozumienia pojęcia administracji państwowej czy szerzej administracji publicznej i z tego punktu widzenia analizowania funkcji sądu w postępowaniu nieprocesowym.

Otóż wydawałoby się, że zagadnienie ma charakter czystko teoretyczny, że właściwie nie ma żadnego takiego aspektu praktycznego postawionego przeze mnie problemu- otóż nic bardziej błędnego. Jeżeli uznalibyśmy, że ta działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym stanowi wykonywanie administracji państwowej to należałoby przeprowadzić administratywizację postępowania nieprocesowego, a więc przekazać te sprawy, wyłączając z drogi sądowej, do właściwości odpowiednich organów administracji państwowej. Tak uczynił w swoim czasie, w roku 1950 ustawodawca wschodnio niemiecki- przeprowadził w oparciu o te poglądy o administracyjnym charakterze działalności sądu w postępowaniu nieprocesowym, tzw. Administratywizację postępowania nieprocesowego przekazując większości spraw objętych zakresem tego postępowania do właściwości odpowiednich organów administracji państwowej. Oczywiście to przekazanie oznaczało drastyczne obniżenie gwarancji ochrony praw i wolności obywateli.

Zagadnienie istoty i charakteru prawnego działalności sądu w postępowaniu nieprocesowym jest we współczesnej nauce europejskiej przedmiotem kontrowersji- przy czym te kontrowersje można sprowadzić w nauce europejskiej do 2 takich zasadniczych poglądów, czy kierunków:

• w ramach pierwszego z nich tę działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym kwalifikuje się w kategorii wymiaru sprawiedliwości lub innego pewnego rodzaju jurysdykcyjnej działalności sądu

• w ramach drugiego kierunku tę działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym kwalifikuje się w kategorii administracji państwowej lub pewnego rodzaju aktywności administracyjnej

• w nauce zachodnioeuropejskiej sformułowano też pogląd, że ta działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym stanowi w części wykonywanie wymiaru sprawiedliwości, a w części z kolei stanowi wykonywanie administracji państwowej

No i wreszcie podjęto też próby wypracowania innych poglądów, które by oddawały istotę i charakter działalności sądu w postępowaniu nieprocesowym.

W nauce polskiej i niemieckiej przeważa stanowisko, w świetle którego ta działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym winna być zasadniczo kwalifikowana w kategorii wykonywania wymiaru sprawiedliwości. Również w nauce włoskiej i francuskiej w ostatnich latach z całą mocą ujawniły się poglądy w świetle których te orzeczenia sądu wydawane w postępowaniu nieprocesowym winny być kwalifikowane w kategorii aktów wymiaru sprawiedliwości, aktów jurysdykcyjnych. Jest to tym bardziej warte odnotowania, że tradycyjnie zarówno we Francji jak i we Włoszech przez dziesięciolecia te rzeczenia nieprocesowe uważana były za akty administracyjne, a nie za jurysdykcyjne. Moim zdaniem z uwagi na genezę historyczną tego postępowania nieprocesowego- korzenie tego postępowania nieprocesowego sięgają iurisdictio voluntaria w prawi rzymskim, i także rozwój tego postępowania w Europie- należy podjąć próbę wykazania, że ta zasadnicza działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym stanowi wykonywanie wymiaru sprawiedliwości, a co za tym idzie nie ma podstaw w świetle przepisów naszej konstytucji do przeprowadzenia całościowej administratywizacji postępowania nieprocesowego. Ale w tym momencie kluczową kwestią pozostaje właściwe zdefiniowanie pojęcia wymiaru sprawiedliwości- które jest pojęciem normatywnym- tym pojęciem operuje ustawodawca w przepisach ustawy zasadniczej.

Są zróżnicowane poglądy w kwestii rozumienia pojęcia wymiaru sprawiedliwości. Ja uważam, że przez wymiar sprawiedliwości należy rozumieć taką imperatywną działalność sądu polegającą na wymierzaniu kar bądź rozstrzyganiu konfliktów prawnych lub spraw niekonfliktowych w sferze podstawowych praw i wolności obywateli w celu zapewnienia przestrzegania i realizowania obowiązujących norm prawnych Rzeczpospolitej Polskiej. Taka jest definicja bardzo trudnego pojęcia wymiary sprawiedliwości. Z tej definicji wynika, że ja pojęcie wymiaru sprawiedliwości łączę tylko i wyłącznie z działalnością sądu- jest błędem logicznym operowanie pojęciem pozasądowych organów wymiaru sprawiedliwości- nie ma pozasądowych organów wymiaru sprawiedliwości.

Istotnego argumentu jurydycznego na rzecz poprawności poglądu, że pojecie wymiaru sprawiedliwości należy łączyć tylko i wyłącznie z działalnością sądów dostarcza nam przepis art. 185 konstytucji, w świetle którego wymiar sprawiedliwości sprawują SN, sądy powszechne i sądy szczególne (sądy administracyjne i sądy wojskowe). Przy czym sądy powszechne sprawują ten wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw przekazanych do właściwości innych sądów. Ale skoro mówi się tu o właściwości innych sądów, to nie ma wątpliwości, że sprawowanie wymiaru sprawiedliwości per se należy tylko i wyłącznie do sądów. Ale nie każda działalność sądu może być uznana za sprawowanie czy wykonywanie wymiaru sprawiedliwości- np. sąd przesłuchuje świadków testamentu ustnego- nie wydaje żadnego orzeczenia- sporządza jest tylko protokół; nie wydaje też orzeczeń w sytuacji przyjęcia lub odrzucenia spadku- czy to jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości? Czy sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości jest również działalność rejestrowa sądu w ramach prowadzonych przez sądy rejestrów? Czy sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości jest przyjęcie przez sąd świadczenia do depozytu sądowego, gdzie sąd co prawda wydaje odpowiednie orzeczenie, ale w ogóle nie bada prawdziwości twierdzeń wnioskodawcy. A więc zachodzi potrzeba uzupełnienia tej definicji wymiaru sprawiedliwości o pewne kryterium przedmiotowe- nie wystarcza operować tylko i wyłącznie elementem podmiotowym, a więc sądu jako organu powołanego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. I w tej mojej definicji jest próba skonkretyzowania tej działalności sądu od strony podmiotowej- bo mówię, że to działalnością określaną mianem wymiaru sprawiedliwości jest tylko taka działalność sądu polegająca na imperatywnym czyli stanowczym i wiążącym wymierzaniu kat bądź rozstrzyganiu konfliktów prawnych czyli sporów o prawa lub spraw niekonfliktowych w sferze podstawowych praw i wolności obywateli, ale dodaję do tych elementów podmiotowo-przedmiotowych, które skonkretyzowałem, element funkcjonalny- po co jest sprawowany ten wymiar sprawiedliwości?- w celu zapewnienia przestrzegania i realizowania obowiązujących norm prawnych. Lokalizuję to interesujące mnie zjawisko prawne w postaci wymiaru sprawiedliwości, w Polsce dodaję w związku z tym w tej definicji ,,Rzeczpospolitej Polskiej”. Określam to pojęcie wymiaru sprawiedliwości w kategorii takiej jedności tej sfery podmiotowej, przedmiotowej oraz funkcjonalnej badanego zjawiska.

Teraz, jak już zdefiniowałem to pojęcie wymiaru sprawiedliwości, musimy przeanalizować czy i na ile te funkcje sądu w różnych kategoriach spraw objętych zakresem postępowania nieprocesowego da się zakwalifikować w kategorii wymiaru sprawiedliwości , czy będziemy musieli szukać dodatkowo innych rozwiązań. Wszystko to ma praktyczne znaczenie z punktu widzenia zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości wyrażonej w art. 185 i następnych konstytucji

WYKŁAD 5 5.04.2007

Czym jest działalność sądu w postępowaniu nieprocesowym? (Czy jest wykonywaniem wymiaru sprawiedliwości? Czy jest pewnego rodzaju innego rodzaju aktywnością sądową? Czy działalnością administracyjną?)

- Przyjęliśmy, że zasadnicza funkcja polega na wykonywaniu wymiaru sprawiedliwości, ponieważ sądy w sposób imperatywny (stanowczy i wiążący) rozstrzygają konflikty prawne pomiędzy uczestnikami postępowania i spray niekonfliktowe w sferze wolności i praw obywateli.

- Po drugie wyróżniliśmy innego rodzaju funkcję - sądy wprawdzie o skutkach stany faktycznego uznanego za udowodniony - działalności rejestrowej - ta ochrona prawna nie spełnia wymogu indywidualnego ukierunkowania i jest udzielana in abstracto, wszystkim.

- Czynności pomocnicze wymiaru sprawiedliwości - mają na celu zabezpieczenie prawa podmiotowego i zapewnienie sprawnego przebiegu tego postępowania nieprocesowego - sąd nie orzeka o prawdzie, nie wydaje niejednokrotnie żadnego orzeczenia - np. przesłuchanie świadków testamentu ustnego (nie wydaje orzeczenia), przyjęcie świadczenia do depozytu sądowego (wydaje orzeczenie, ale nie bada prawdziwości oświadczenia wnioskodawcy. - te czynności leżą pomiędzy wymiarem sprawiedliwości a administracją państwową, ale ponieważ są w ścisłym związku z wykonywanie m wymiaru sprawiedliwości to sąone raczej na przedpolu wymiaru sprawiedliwości. Za takim stanowiskiem przemawia wykładnia historyczno prawna - chociażby sięgnąć do rzymskiej iurisdictio voluntario - a więc dobrowolnej, a dziś byśmy powiedzieli nieprocesowej (w odróżnieniu od iurisdictio contrapiosa(?) - a więc spornej - procesowej).

Skutki z punktu widzenia zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości (175 konst., 45 konst i 6 konwencji o ochronie praw i podstawowych wolności). Zagadnienie to ma też zasadnicze praktyczne aspekty.

W 1950 ustawodawca wschodnio niemiecki przekazał zasadniczą większość spraw objętych zakresem postępowania nieprocesowego do właściwości organów administracji państwowej i nowo powołanego notariatu państwowego uznając, że to jest działalność wykonywania administracji państwowej. To oznaczało pogorszenie gwarancji praw i wolności obywateli. Nieliczne sprawy (np. o ubezwłasnowolnienie) przekazane zostały do postępowanie procesowego.

Także w Polsce na łamach projektu z 1955 rozważano koncepcję administratywizacji postępowania nieprocesowego, a w nielicznej pozostałej grupie spraw, które zachowano w ramach drogi sądowej nie ma sensu zachowywania trybu nieprocesowego i trzeba je przekazać do postępowania procesowego. Komisja kodyfikacyjna powołana w 1956r (na fali wydarzeń popaździernikowych) uznała, że należy odrzucić koncepcje administratywizacji postępowania nieprocesowego, zwłaszcza w nawiązaniu do doświadczeń w NRD.

↓

Podjęto pracę przygotowania projektu w oparciu o przepisy KPC z 1932r. Mamy więc pewną ciągłość polskiej myśli w tym zakresie. Pewne jednak postanowienia KPC z 1964 były związane z ideologicznie z PRL.

Konsekwencje obowiązywania zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości w post nieprocesowym. Nie dopuszczalne z punktu widzenia konstytucyjnego, byłoby przeprowadzenie tzw. administratywizacji postępowania nieprocesowego, czyli przekazania wszystkich lub większości spraw objętych zakresem postępowania nieprocesowego do właściwości organów administracji publicznej. To byłoby niedopuszczalne z punktu widzenia zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości rozumianej w kategorii ogólnej normy kompetencyjnej sądu. (Oczywiście w wyniku zmian w konstytucji wszystko jest możliwe). → To nie jest bezwzględny zakaz wyłączania z trybu nieprocesowego poszczególnych spraw cywilnych i przekazywania ich do właściwości organów administracji publicznej, ale nie może to dotyczyć wszystkich, czy też większości:

- musi to nastąpić w drodze ustawy, nie może

- po drugie do sądu powinna należeć ostateczna kontrola pozasądowych rozstrzygnięć

- z zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości wynika zobowiązanie ustawodawcy do poszerzania sfery kompetencyjnej w sprawach cywilnych, żeby to sądy miały d3ecydujący głos w rozstrzyganiu spraw konfliktowych i niekonfliktowych w sferze podstawowych praw i wolności obywateli.

W wyniku rozwoju historycznego to model sądowy daje najlepsze instytucjonalne decyzji bezstronnych i obiektywnych (bo ma wyspecjalizowaną kadrę, realizuje zasadę niezawisłości sędziowskiej, realizuje szereg podstawowych gwarancji ochrony podstawowych praw i wolności obywatelskich związanych z bogatym systemem zaskarżania orzeczeń w postępowaniu cywilnym) → Model sądowy daje najlepsze instytucjonalne gwarancje wydawania decyzji obiektywnych, trafnych i akceptowanych społecznie.

Jeszcze jedna kwestia ogólna i przejdziemy do zagadnień dogmatycznych, ale na poziomie uniwersyteckim te zagadnienie teoretyczne są najważniejsze, tej teorii później będzie relatywnie niedużo. Będzie dominować, bez względu na rodzaj aplikacji, dogmatyka prawa, a zajęcia jak się państwo sami przekonacie… będą różne. Dalej się w ocenach i komentarzach nie posunę, ale porozmawiajcie ze swoimi starszymi kolegami… Natomiast generalnie, nic tak dobrze nie służy praktyce jak dobra teoria. Ponieważ prawo się zmienia, ustawodawca urywa niektóre przepisy, wprowadza nowe. Jeśli będziecie mieli taką ogólniejszą wiedzę, która wynika z posłania teorii i będziecie umieli się poruszać po tym, będziecie umieli się posługiwać pojęciami, zasadami - rozwiążecie państwo najtrudniejszy problem… (wywód był dłuższy)

Próby teoretycznego rozgraniczenia procesu oraz postępowania nieprocesowego.

Wiemy, że mamy dwa tryby postępowania (proces i postępowanie nieprocesowe). Na gunie art. 13 §1 KPC zasadą jest rozpoznanie w trybie procesu, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Ustawodawca przekazuje na podstawie KPC szeroką grupę spraw do postępowania nieprocesowego i jeszcze szerszą na podstawie ustaw szczególnych. To są sprawy o różnym ciężarze gatunkowym. → Jakimi kryteriami powinien się kierować ustawodawca (kryteria repartycji)? Poglądy doktryny światowej są nader zróżnicowane.

Teorie możemy podzielić na 2 zasadnicze grupy.

1. teorie pozytywne - przedstawiciele nie rezygnują ze znalezienia kryterium lub kryteriów podziału spraw do trybu procesu otrze postępowania nieprocesowego - uważają, że możliwe jest ustalenie takiego kryterium repartycyjnego.

2. teorie negatywne - zwolennicy tych teorii uważają, że rozgraniczenie prawa procesowego i nie procesowego nie jest możliwe w oparciu o kryteria formułowane przez zwolenników teorii pozytywnych - rezygnują z prób wypracowania kryteriów repartycyjnych - takie rozgraniczenie jest możliwe tylko każdorazowo na gruncie prawa obowiązującego.

Teorie pozytywne:

1. teorie celowościowe - ich zwolennicy upatrują różnic pomiędzy postępowanie m procesowym i nie procesowym w celu tych postępowań

2. teorie przedmiotowe - uważają, że różnic należy szukać w przedmiocie obu postępowań

3. inne - zwolennicy upatrują w innych elementach każdego z tych postępowań

Relatywizm tych teorii jest taki, że to co niektórzy traktują w kategorii celu to inni uważają za przedmiot i odwrotnie.

Teorie celowościowe

1. Esterlay i Menger (?) stworzyli teorię w świetle , której celem:
   - procesu cywilnego jest usuwanie powstałych naruszeń prawa - sąd działa represyjni czyli usuwa skutki zaistniałego bezprawia.
   - postępowania nieprocesowego jest zapobieganie ewentualnym naruszeniom prawa - sąd działa prewencyjnie.
   Prof. Görlik (?) (szwajcar) operuje przykładem: Działalność sądów w procesie cywilnym przypomina działanie chirurga, natomiast w postępowaniu nieprocesowym ta działalność sędziego przypomina działalność internisty czy psychiatry.
   
   Konfrontacja z obowiązującym prawem
   Ta teoria zawodzi w wypadku gdy sąd uwzględnia powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, ponieważ to powództwo (art. 189 KPC) można wytoczyć gdy mamy interes prawny w ustaleniu istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa - to powództwo ma charakter prewencyjny. Nie doszło jeszcze do naruszenia praw, nie powstało (w związku z tym) żadne roszczenie materialne, którego można by dochodzić w drodze powództwa o świadczenie. Oczywiści ta teoria oddaje istotę procesu cywilnego, gdy sąd uwzględnia powództwo o świadczenie (roszczenie materialne).
   W postępowaniu nieprocesowym przeważają wypadki, gdy sąd działa prewencyjnie. Dobrym przykładem jest działalność sądu opiekuńczego (ustanowienie opieki, kurateli, ubezwłasnowolnienie). To jest obszerna grupa spraw. Są jednak sprawy np. o rozgraniczenie nieruchomości, gdzie ta działalność sądu polega na usuwaniu skutków zaistniałych naruszeń prawna.
   → Ta koncepcja oddaje bardzo istotną część procesu i postępowania nieprocesowego, ale jednak zawodzi w konfrontacji z głęboko ewoluującym prawem pozytywnym. Przyjęcie tej koncepcji oznaczałoby wyeliminowanie z procesu cywilnego powództwa o ustalenie istnienia lub nie istnienia stosunku prawnego lub prawa.
   

2. Adolf Wach (twórca wielkich koncepcji) w 1885 skrytykował koncepcję Esterleya i Mengera - jego zdaniem celem:
   - procesu cywilnego jest stwierdzanie lub uznania istniejącego stosunku prawnego lub prawa
   - postępowaniu nieprocesowego kształtowanie stosunku prawego lub prawa.
   
   Innymi słowy w procesie cywilnym chodzi o wydanie orzeczenia deklaratoryjnego - na moc, którego potwierdzenia istnienia stosunku prawnego lub prawa. Natomiast w postępowaniu nieprocesowym chodzi o wydawanie orzeczeń konstytutywnych - czyli takich, w wyniku których dochodzi do powstania, ustania lub zmiany stosunku prawnego lub prawa.
   
   Konfrontacja z obowiązującym prawem:
   W procesie cywilnym - zawodzi w sytuacjach, gdy dochodzi do uwzględnienia powództwa o uwzględnienie stosunku prawnego lub prawa (sąd w procesie wydaje orzeczenie konstytutywne np. o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, o ustaleniu ojcostwa). Orzeczenia deklaratoryjne są wydawane w procesie cywilnym przy powództwach o świadczenie, przy powództwach o ustalenie stosunku prawnego lub prawa.
   W postępowaniu nieprocesowym - Oczywiście są wydawane orzeczenia konstytutywne (np. o ustanowienie opieki), są jednak wydawane orzeczenia deklaratoryjne (postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku, postanowienie o nabyciu praw do spadku).
   Teoria miała wielu zwolenników w Polsce, ale wnioski są pesymistyczne.

Wykład 6 12.04.2007

Teoretyczne próby rozgraniczenie procesu cywilnego od postępowania nieprocesowego.

Tytułem zreasumowania tego co najważniejsze:

Po pierwsze w świetle art. 13 § 1 kpc zasadą jest rozpoznawanie spraw w trybie procesu cywilnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. (fragmentu nie da się zrozumieć) postępowania nieprocesowego, że

1. ustawodawca przekazał cały szereg kategorii spraw na mocy przepisów kpc do rozpoznania przez sądy w postępowaniu nieprocesowym.

2. Przekazał do tego postępowania kategorię spraw na podstawie innych przepisów prawa

Teraz stawiamy sprawę do przedteoretycznego rozgraniczania procesu cywilnego od postępowania nieprocesowego, stawiamy pytanie jakimi kryteriami powinien posługiwać się ustawodawca kierując poszczególne sprawy do trybów procesu cywilnego czy trybów postępowania nieprocesowego.

Wyobraźcie sobie państwo, że za dziesięć, piętnaście lat, mam nadzieję, że wcześniej niż później, trzeba rekodyfikacji postępowania cywilnego czyli przygotowania nowego projektu kpc. Trzeba będzie zweryfikować sposób regulacji prawnej, a więc przyjąć jakieś jasne kryteria departacyjne podziałów każdego z tych trybów sądowego postępowania rozpoznawczego. Spróbowałem państwu przedstawić w niezbędnym zakresie jak złożony, trudny jest to problem.

W teorii, w której na przestrzeni wielu wieków i dziesięcioleci w nauce europejskiej zostały wypracowane, podzieliliśmy sobie na dwie takie grupy:

1. Teorie pozytywne, ponieważ zwolennicy tych teorii uważają, że wypracowanie takich kryteriów teoretycznych rozgraniczających cel procesu cywilnego od postępowania nieprocesowego jest potrzebne i niezbędne.

2. Teorie negatywne - ich przedstawiciele są zdania, że rozgraniczenie procesu cywilnego od postępowania nieprocesowego możliwe jest praktycznie na gruncie prawa obowiązującego, w związku z czym nie ma potrzeby podejmowania takiego wysiłku teoretycznego celu znalezienia takich kryteriów departycji, czyli podziału spraw do każdego z trybów sądowego postępowania rozpoznawczego.

Z tych teorii pozytywnych wyodrębniliśmy sobie teorie celowościowe, teorie przedmiotowe oraz inne teorie.

Teorie celowościowe stworzone przez wybitnych procesualistów (???? Jakich????) że:

1. celem procesu cywilnego jest usuwanie skutków zaistniałych naruszeń prawa, sąd działa zatem w sposób represyjny.

2. celem postępowania nieprocesowego jest zapobieganie ewentualnym naruszeniom prawa, sąd działa w sposób prewencyjny.

Pokazaliśmy, konfrontując te teorie z polskim prawem, że niestety nie jest ona adekwatna ani w procesie ani również w postępowaniu nieprocesowym. Ponieważ w procesie cywilnym wytaczając powództwo o ustalenie stosunku prawnego sąd działa prewencyjnie. Natomiast w postępowaniu nieprocesowym są takie kategorie spraw gdzie sąd usuwa skutki zaistniałych naruszeń prawa czyli działa represyjnie, np. rozpoznając sprawy o rozgraniczenie nieruchomości.

Drugą teorią, która powstała na bazie krytyki tej pierwszej, to jest teoria taka, że w procesie cywilnym chodzi o uznanie lub stwierdzane praw bądź stosunków prawnych. A więc celem procesu cywilnego jest uznawanie bądź stwierdzanie praw lub stosunków prawnych czyli ustalanie stosunków prawnych.

Natomiast celem postępowania nieprocesowego jest kształtowanie stosunków prawnych bądź praw.

Teoria ta obecnie ma wielu zwolenników, w okresie międzywojennym była szeroko recypowana przez polskich procesualistów, natomiast okazuje się, że ta teoria zawodzi w konfrontacji z tym nieustannie robiącym przeprawy (???) także polskim, prawem procesowym.

Ponieważ w procesie cywilnym mamy do czynienia w liczną grupą orzeczeń wydawanych w sprawach cywilnych , które maja charakter konstytutywny - w sprawach w których chodzi o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa.

Ponieważ mamy 3 rodzaje powództw w procesie cywilnym - nie tylko powództwo o oświadczeniu (???), gdzie sąd uwzględniając powództwo wydaje wyrok deklaratoryjny. Nie tylko powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, gdzie sąd uwzględniając to powództwo wydaje orzeczenie deklaratoryjne. Mamy trzeci rodzaj powództwa, powództwo o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa gdzie sąd uwzględniając to powództwo wydaje wyrok konstytutywny.

Nie jest tak, że ta teoria do końca, w sposób adekwatny, w naszym prawie procesowym rozwiązuje ten problem departycji spraw procesu na drogę procesu i postępowanie nieprocesowe.

Mamy takie kategorie spraw w których sąd wydaje orzeczenia deklaratoryjne np. stwierdzenie nabycia spadku, postanowienie sądu o nabyciu zasiedzenia.

Każda z tych wielkich teorii zawodzi w konfrontacji z tym nieustannie zmieniającym się prawem pozytywnym.

Kolejna teoria (czyja?): celem postępowanie nieprocesowego jest udzielanie tzw pieczy prawnej. Ta teoria jest adekwatna do tych spraw nieprocesowych, które rozpoznawane są przez sąd opiekuńczy, natomiast zawodzi w pozostałych sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym.

Kolejna grupa teorii - teorie przedmiotowe:

Teoria ????, która mówi, że przedmiotem procesu cywilnego są sprawy w których istnieje spór o prawo. W okresie dwudziestolecia międzywojennego proces cywilny nazywał się postępowaniem spornym, natomiast nieprocesowe - niespornym. I ta koncepcja okazuje się zawodna z obowiązującym prawem, ponieważ w postępowaniu nieprocesowym sąd zajmuje się sprawami nie tylko charakteryzującymi się brakiem sporu o prawo, ale również sprawami w których występuje spór o sprawo np. o zniesienie współwłasności w braku zgodnego wniosku współwłaścicieli - ten spór jest jeszcze silniejszy aniżeli w postępowaniu cywilnym. Również o podział spadku w braku zgodnego wniosku spadkobierców oraz sprawy o rozgraniczenie nieruchomości.

Dochodzi do rozstrzygania przez sądy w gruncie rzeczy sporu o prawo.

Wreszcie sądy w postępowaniu nieprocesowym rozstrzygają spory o prawo w sprawach z ustaw o przedsiębiorstwie państwowym oraz samorządzie załogi przedsiębiorstwa - między radą pracowniczą przedsiębiorstwa a dyrektorem przedsiębiorstwa, organami przedsiębiorstwa a organem założycielskim przedsiębiorstwa, organami przedsiębiorstwa a organem sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem.

Więc i ta teoria przedmiotowa, która nawiązuje do korzeni historycznych procesu cywilnego i postępowania nieprocesowego, gdzie był podział jurysdykcji na:

1. jurysdykcję procesową (iurisdictio contempiosa??)

2. jurysdykcję nieprocesową (iurisdictio voluntaria??)

Więc ta koncepcja okazuje się również koncepcją zawodną jeśli spróbujemy ja skonfrontować w obowiązującym prawem.

Inne teorie w ramach których stara się eksponować różnice między procesem cywilnym a postępowaniem nieprocesowym z uwzględnieniem pewnych odrębności w realizacji naczelnych zasad postępowania, zwłaszcza zasady kontradyktoryjności i dyspozycyjności. Próbuje się upatrywać tych różnic o pewnych odmiennościach, odrębnościach, cechach formalno-jurydycznych ....postępowania w procesie, ...w postępowaniu nieprocesowym, o odmiennym statusie niektórych podmiotów tego postępowania, uczestników postępowania czy wreszcie próbuje się analizować różnice związane z funkcjami sądu, które sądy te wykonują w procesie i w postępowaniu nieprocesowym.

Teorie te dotyczą tylko części spraw rozpoznawanych w ramach postępowania nieprocesowego bądź procesu cywilnego, a nie są adekwatne w stosunku do całości każdego z tych trybów sądowego postępowania rozpoznawczego.

Mimo, że te teorie na pierwszy rzut oka wydają się mało klarowne - są jasne w ustalaniu stosunków prawnych, ale zawodzą w konfrontacji w prawem pozytywnym.

No i to dało asumpt do teorii negatywnych. Wcześniejsze próby zawiodły teoretycznie w rozgraniczeniu procesu cywilnego od postępowania nieprocesowego. Uznano, że takie efektywne rozgraniczenie możliwe jest tylko na gruncie przepisów prawa obowiązującego. Ustawodawca musi, na potrzeby właściwej polityki legislacyjnej w tym zakresie, wypracować odpowiednie kryteria podziału spraw do każdego z trybów sądowego postępowania rozpoznawczego: procesu cywilnego i postępowania nieprocesowego.

Kierując się taką potrzebą możemy powiedzieć, że ... taki cywilny charakter tego postępowania nieprocesowego, że należy do takiego postępowania przekazać po pierwsze kolejności takie sprawy gdzie nie ma sporu o prawo, a zachodzi potrzeba uzyskania przez uczestników tego postępowania określonej treści orzeczenia. A więc to nie ulega wątpliwości - sprawy opiekuńcze czy sprawy o ubezwłasnowolnienie mają charakter niesporny i winne być rozpatrywane w postępowaniu nieprocesowym. Przy czym do oceny czy sprawa ma charakter sporny czy niesporny należy dokonywać uwzględnień tego co jest w tej sprawy typowe, a co wyjątkowe i sporadyczne.

Po drugie również do trybu postępowania nieprocesowego z uwagi zwłaszcza na jego drastyczną strukturę uczestników postępowania - każdy kto ma w tym interes prawny może być uczestnikiem tego postępowania. Odmienności w zakresie tej struktury w procesie cywilnym opartym na zasadzie dwustronności należy przekazywać takie sprawy sporne - istnieje spór o prawo, ale ten spór o prawo wynika z takich stosunków prawnych dwustronnie (??) niezindywidualizowanych.

Warunki kilku (???) czy kilkunastu spraw, powiedzmy w prawie o dział spadku - nie da się wyodrębnić dwóch przeciwstawnych sobie uczestników tego postępowania będących spadkobiercami. Może ten spór różnie przebiegać, kształtować między A, B, C z jednej strony, ze strony drugiej między D, E, F, G, a po trzecie jeszcze pomiędzy jeszcze innymi uczestnikami. To są stosunki prawne niezindywidualizowane. Tak samo w przypadku współwłaścicieli, którzy w braku zgodnego wniosku żądają zniesienia współwłasności przez sąd.

Czyli jest taka grupa spraw, w których mamy do czynienia ze sporem o prawo i ten spór o prawo .... nie na zasadzie przeciwstawności interesu stron stosunku materialono-prawnego w kwestii istnienia czy nieistnienia tego stosunku prawnego bądź wynikających z niego praw lub obowiązków, ale charakteryzuje się sprzecznością interesu stron tego stosunku prawnego w kwestii istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego bądź wynikających z niego praw lub obowiązków.

Po trzecie nie da się wykluczyć spraw w których spór o prawo układa się na zasadzie dwustronności tak jak w przypadku tego dyrektora przedsiębiorstwa państwowego a samorządami załogi pracowniczych przedsiębiorstw, ale które zostały ze względu na strukturę procesu cywilnego, która ma to do siebie że spór prawny wzmacnia w ramach kontradyktoryjności, służy to pogłębieniu w procesie tego konfliktu prawnego, w odróżnieniu od postępowania nieprocesowego, którego elastyczna struktura tonuje spór o prawo, gdzie sąd może... działać w centrum, ta struktura postępowania nieprocesowego sprzyja łagodzeniu tej konfrontacji pomiędzy uczestnikami postępowania.

Te 3 kryteria .......???? to będzie kierował się względami celowościowymi i kierując sprawy do postępowania nieprocesowego czy do trybu procesu cywilnego.

W ten sposób rozgrupowaliśmy ... odpowiedzi na potrzeby ustawodawcy zwłaszcza w wypadku, gdy doszło do rewizji takiej koncepcji przyjętej na gruncie naszego kpc czyli uregulowania ... zwłaszcza w kodeksie postępowania cywilnego obu rodzajów postępowania. Co niektórzy uważają, że powinniśmy wrócić do odrębnego kodeksu postępowania nieprocesowego, tak jak w 1945 doszło w uwzględnieniu .... z okresu międzywojennego uchwalenia kodeksu postępowania niespornego części ogólnej i szczegółowej, na który składał się cały szereg dekretów i ustaw regulujących przebieg tego postępowania w poszczególnych kategoriach spraw. Ten problem zawsze w jakimś stopniu się pojawi może w szerszej skali. Nie zmienia to postaci rzeczy, że na potrzeby praktyki należy zachować tę regułę z art. 13 par 1, że sąd rozpoznaje sprawy w procesie chyba, że ustawa stanowi inaczej. W przeciwnym wypadku mielibyśmy do czynienia z ...., poważne wątpliwości co do zakwalifikowania spraw .....??? procesu postępowania nieprocesowego.

WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA

Pojęcie właściwości sądu oznacza zakres kompetencji do rozpoznawania spraw cywilnych lub podejmowania czynności procesowych w postępowaniu cywilnym. Tak samo rozumie się w postępowaniu nieprocesowym.

Właściwość sądu może wynikać z ustawy (właściwość ustawowa), z ustalenia przez sąd wyższej instancji (właściwość delegacyjna) oraz z umowy (właściwość umowna).

W postępowaniu nieprocesowym NIE WCHODZI w grę właściwość umowna!!!

Niedopuszczalne jest bowiem zawieranie przez uczestników postępowania umowy o właściwość. W procesie cywilnym na warunkach przewidzianych przez prawo strony uprawnione są do zawierania takiej umowy o właściwość sądu zwanej prorogatio fori, przedmiotem tej właściwości może być tylko właściwość ogólna i miejscowa, nie może być właściwość wyłączna.

W postępowaniu nieprocesowym pojęcie właściwości rzeczowej odpowiada rozpoznaniu sprawy cywilnej w pierwszej instancji (SR czy SO).

W postępowaniu nieprocesowym jeszcze szerzej niż w procesie realizowana jest zasada jednolitego sądu pierwszej instancji czyli sądu rejonowego tzn. że sprawy w postępowaniu nieprocesowym rozpoznają sądy rejonowe. Ta zasada została wyraźnie określona przez ustawodawcę w art. 507 kpc.

Art. 507. Sprawy należące do postępowania nieprocesowego rozpoznają sądy rejonowe, z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

Można ten przepis zakwestionować jako, że racjonalny ustawodawca nie powinien powtarzać treści, które wynikają z innych obowiązujących przepisów (art. 16 kpc)

Art. 16. Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

Przy integracji tych 2 postępowań w ramach kpc i normie odsyłającej z art. 13 par 2 kpc można by napisać: art. 16 kpc z związku z art. 13 par 2 kpc.

Wyjątki od właściwości rzeczowej SR

Sąd Okręgowy jest właściwy jako sąd I instancji:

1. sprawy o ubezwłasnowolnienie oraz o uchylenie i zmianę ubezwłasnowolnienia - art. 544 kpc - dotyczą podstawowych wolności; ten sposób kontrola instancyjna należy do Sądu Apelacyjnego.

Art. 544. § 1.  Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych.

§ 2. W sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jej pobytu.

2. rozpoznawanie spraw z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych oraz samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego - art. 691¹ § 2kpc

Art. 691¹. § 1. Przepisy niniejszego działu stosuje się w sprawach o rozstrzygnięcie sporu między:

  1)  radą pracowniczą przedsiębiorstwa a dyrektorem przedsiębiorstwa,

  2)  organami przedsiębiorstwa a organem założycielskim przedsiębiorstwa,

  3)  organami przedsiębiorstwa a organem sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem.

§ 2. Sprawy wymienione w § 1 rozpoznają sądy okręgowe.

Jak nie ma przepisu szczególnego stosujemy art. 507 kpc.

Skutki procesowe naruszenia przepisów o właściwości rzeczowej w postępowaniu nieprocesowym:

1. Gdy SR orzekał zamiast SO np. o ubezwłasnowolnieniu

2. Gdy SO orzeka zamiast SR np. o stwierdzenie nabyciu spadku

(jakieś bla bla bla, ale chyba nic ważnego)

Ad. 1. Zachodzi nieważność postępowania art. 379 pkt 6 kpc

Art. 379. Nieważność postępowania zachodzi:

6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Ta okoliczność musi być wzięta pod uwagę przez sąd drugiej instancji bez względu na to czy ta kwestia jest przedmiotem zarzutu apelacyjnego, ponieważ wg art. 379 kpc sąd uwzględnia to z urzędu.

Ad. 2. nie ma nieważności postępowania - nie jest wymieniona w przepisach jako przyczyna nieważności; naruszenie to może być przedmiotem zarzutu apelacyjnego w kategorii innych uchybień procesowych, które mogą mieć wpływ na wynik sprawy.

(znowu bla bla bla)

WYKŁAD 7 19.04.2007

Właściwość miejscowa sądu w postępowaniu nieprocesowym.

Który z tego samego rodzaju sądu pierwszej instancji w postępowaniu nieprocesowym jest właściwy ze względu na obszar swego działania zwany okręgiem sądowym.

W procesie cywilnym mamy 3 rodzaje właściwości:

1. ogólnej

2. przemiennej

3. wyłącznej

W procesie cywilnym ta regulacja właściwości ogólnej oparta jest na zasadzie zwanej actor sequitur forum rei. Dlaczego jest to możliwe w procesie cywilnym ? Przecież proces cywilny wymaga dwóch stron: powoda i pozwanego. Postępowanie nieprocesowe nie jest oparte na zasadzie dwustronności. Nie ma podstaw do wyodrębniania w postępowaniu nieprocesowym właściwości ogólnej, przemiennej i wyłącznej. Wszystkie te wypadki właściwości miejscowej a więc regulowane przepisy KPC o postępowaniu nieprocesowym są wypadkami właściwości miejscowej wyłącznej.

W jaki sposób ustawodawca uregulował właściwość miejscową sądów w postępowaniu nieprocesowym?

Wyszedł z założenia, że z uwagi na zróżnicowanie tych sprawy rozpoznawanych przez sądy w postępowaniu nieprocesowym trzeba w drodze przepisu szczególnego regulować właściwość sądu w trybie postępowania nieprocesowego. Dopiero w pozostałym zakresie wchodzi w grę zastosowanie przepisu ogólnego KPC o postępowaniu nieprocesowym w postaci art. 506 KPC.

1. W sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest ten sąd okręgowy w którego okręgu ma miejsce zamieszkania osoba która ma być ubezwłasnowolniona a w braku miejsca zamieszkania decyduje miejsce pobytu tej osoby. Właściwość miejscowa regulowana jest art. 544 § 2 KPC.

2. W sprawach o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej sądem właściwym miejscowo jest sąd miejsca położenia majątku a w tych wszystkich wypadkach w których ta małżeńska wspólność majątkowa ustała z powodu śmierci jednego z małżonków będzie sąd spadku. 566 KPC Sądem spadku na mocy 628 KPC będzie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić to będzie to sąd w którego okręgu znajduje się majątek lub jego część a jeśli to kryterium nie wchodzi w grę wówczas sądem spadku będzie sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawa.

3. W sprawach z zakresu z prawa rzeczowego na podstawie 606 KPC właściwy będzie sąd miejsca położenia rzeczy (łącznik rei sitae)

Jeśli brakuje przepisu szczególnego o właściwości miejscowej to wtedy ustalamy właściwość miejscową na podstawie art. 508 KPC czyli w przepisach ogólnych dotyczących wszystkich postępowań. Ma on charakter subsydiarny w braku przepisów szczególnych.

Kryteria ustalania właściwości miejscowej sądu w postępowaniu nieprocesowym:

1. czy można wszcząć na wniosek

2. czy podlega wszczęciu z urzędu

ad 1) gdy podlega wszczęciu na wniosek

W braku przepisu szczególnego właściwy będzie sąd w okręgu którego wnioskodawca ma miejsce zamieszkania a w braku miejsca zamieszkania właściwy będzie sąd w okręgu którego wnioskodawca ma miejsca pobytu.

Jeżeli nie jest oparte na zasadzie dwustronności oparte jest na innym kryterium ustalania właściwości.

Miejsce zamieszkania i pobytu ustalamy na podstawie przepisów prawa cywilnego ( corpus animus itd.)

Ad 2 ) gdy może wszcząć z urzędu

Wówczas właściwym będzie sąd w okręgu którego nastąpiło zdarzenie stanowiące podstawę do wszczęcia postępowania nieprocesowego.

Kolejnym kryterium będzie właściwość sądu dla miasta stołecznego Warszawa.

Jest odosobnione poglądy że w pewnych wypadkach wchodzi właściwość przemienna i przyjmujemy że niezbędna jest umowa uczestników postępowania o właściwość sądu ( w procesie cywilnym może być tylko właściwość miejscowa i ogólna, nie może być funkcjonalna, rzeczowa ani miejscowa wyłączna)

Skutki naruszenia przepisów KPC o właściwości miejscowej:

• nie wchodzi nieważność postępowania - mamy tylko jeden wyjątek na tle naruszenia przepisów o właściwości rzeczowej w sytuacji objętej dyspozycją art. 379 pkt 6. Gdy dojdzie do naruszenia przepisów o właściwości miejscowej trzeba traktować w kategorii innego uchybienia procesowego które mogło mieć wpływ na wynik sprawy. To uchybienie może stanowić zarzut apelacyjny.

Właściwość delegacyjna

W procesie cywilnym te wypadki właściwości delegacyjnej gdzie np. sąd przełożony wskazuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy wynikają z konieczności w art. 44, 45 KPC kiedy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy cywilnej albo nie uda się po uwzględnieniu okoliczności sprawy i KPC ustalić sądu właściwego do rozpoznania sprawy to sąd przełożony wskaże taki sąd, w którym należy wytoczyć powództwo cywilne.

W postępowaniu nieprocesowym wchodzą te wypadki nie tylko ze względów konieczności ale także ze względów celowości. Podstawę w tym zakresie stanowi art. 508 § 2 KPC sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub w części.

Nie ulega wątpliwości gdzie w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku większość świadków będzie mieszkała w innym okręgu sąd przełożony nad sądem spadku może w trybie 508 § 2 kierując się względami celowościowymi przekazać sprawę.

Wyłączenie sędziego

Tu nie ma odrębności. Przepisy KPC stosujemy poprzez proste zastąpienie pojęcia strony pojęciem uczestnika postępowania nieprocesowego.

Pojęcie i rodzaje uczestników postępowania nieprocesowego.

W postęp. Nieprocesowym mamy do czynienia z pojęciem uczestnika, nie wchodzi w grę pojęcie strony. Bardzo elastyczna jest struktura post. Nieprocesowego. Z punktu widzenia uczestnika postępowania nieprocesowego musimy wyróżnić ich dwa rodzaje:

1. uczestników postępowania niepr. na zasadach ogólnych - takich określonych w art. 510 KPC.

2. Uczestników postępowania niepr. z mocy samego prawa

Ad 1)

Ustawodawca zawarł definicje uczestnika na zasadach ogólnych w 510 KPC operując dwoma kryteriami wyodrębnienia uczestnika postępowania nieprocesowego:

1. operuje kryterium materialnym - w tej części art. 510 § 1 w którym mówi o zainteresowanym w sprawie. Zainteresowanym w sprawie jest każdy czyich praw dotyka wynik postępowania. Czyli każdy kto ma interes prawny w toczącym się postępowaniu. Pojęcie interesu prawnego jest pojęciem materialnym, rozumieć w taki sam sposób jak przy interwencji ubocznej jako obiektywnie istniejącą potrzebę uzyskania poprzez zainteresowanego w sprawie no ochrony swojego interesu prawnego w świetle przepisów prawnych. Nie może to być tylko subiektywnie odczuwana potrzeba. Intencje prawne lege non distinguente

Może być interes prawny; majątkowy lub niemajątkowy, bezpośredni lub pośredni. Każdy rodzaj interesu prawnego uzasadnia to zainteresowanie wynikiem postępowania.

Aby zyskać status uczestnika trzeba najpierw zyskać status zainteresowanego w sprawie. Taki zainteresowany w sprawie może wziąć udział w postępowaniu do momentu zakończenia postępowania w drugiej instancji. Nowelizacja w 2004r. Wtedy mieliśmy do czynienia ze strukturą trójinstancyjną. Chodziło oto aby zainteresowane strony nie zgłaszały swojego zainteresowania w sprawie przed Sądem Najwyższym. Kasacja była środkiem odwoławczym.

2. kryterium procesowym - jeśli przystąpi do toczącego się postępowania to uzyskuje status uczestnika postępowania. Oczywiście sąd bada interes prawny. Jeśli nie wykaże interesu prawnego to sąd odmawia no przyznania takiej osobie statusu uczestnika. Na takie postanowienie przysługuje zażalenie.

Sąd z urzędu musi poszukiwać zainteresowanych w sprawie. Jeżeli okaże się że taki zainteresowany w sprawie ( ma interes prawny w toczącym się postępowaniu) to sąd wzywa takiego zainteresowanego do wzięcia udziału. W wyniku takiego wezwania sądu skierowanego do zainteresowanego ten zainteresowany w sprawie uzyskuje status uczestnika postępowania.

Sąd z urzędu poszukuje zainteresowanych w sprawie dlatego, że z pktu widzenia art. 524 § 2 KPC bowiem Zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, może żądać wznowienia postępowania, jeżeli postanowienie to narusza jego prawa tego zainteresowanej osoby.

Dlatego aby uniknąć wznowień postępowania ustawodawca zharmonizował przepis art. 524 § 2 z art. 510 § 2 gdzie sąd aktywnie ma obowiązek poszukiwania zainteresowanych w sprawie.

Nie wchodzi dopuszczalność wznowienia jeśli zainteresowany w sprawie został pominięty z własnej winy. Gdy wiedział a nie przystąpił w trybie 510 §1 KPC.

Uczestnik na zasadach ogólnych musi wykazać swój interes prawny.

Nie ma takiego obowiązku wykazywania interesu prawnego w sprawie druga grupa uczestników postępowania nieprocesowego - uczestników z mocy samego prawa.

O ich interesie prawnym zadecydował ustawodawca.

Uczestnicy postępowania ex lege w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie. Na podstawie 546 KPC status uczestników postępowania o ubezwłasnowolnienie:

1. wnioskodawca

2. osoba która ma być ubezwłasnowolniona

3. jej przedstawiciel ustawowy (opiekun, kurator)

4. małżonek osoby która ma być ubezwłasnowolniona

Żaden z wymienionych podmiotów nie zobowiązany do wykazywania interesu prawnego.

Udział prokuratora w postępowaniu jest obligatoryjny. Czy prokurator jest uczestnikiem postępowania z mocy samego prawa ?

Czy tylko w znaczeniu materialnym czy tylko w znaczeniu formalnym - o tym w przyszłym tygodniu.

Wyklad 8 26 .04.2007 r.

Dwa rodzaje uczestnikow postepowania nieprocesowego :

1. uczestnicy na zasadach ogolnych—art. 510 kpc, ustawodawca operuje tutaj dwoma kryteriami wyodrebnienia takiego uczestnika, po pierwsze—kryterium interesu prawnego. Poniewaz najpierw trzeba spelnic wymog zainteresowanego w sprawie—jest to drugie kryterium procesowe(jest nim kazdy, ktorego dotyka wynik postepowania; kazdy, kto ma interes prawny w toczacym sie postepowaniu); jezeli przystapi do postepowania, staje sie uczestnikiem tego postepowania. Uzyskanie—z punktu widzenia procesowego—statusu uczestnika mozliwe jest z wlasnej inicjatywy, czyli wtedy, kiedy zainteresowany w sprawie przystepuje do toczacego sie postepowania lub w wyniku inicjatywy sadu—wezwania takiego zainteresowanego w sprawie do wziecia udzialu w postepowaniu nieprocesowym.

2. uczestnicy z mocy samego prawa—nikt nie ma prawa kwestionowac ich interesu prawnego w toczacym sie postepowaniu nieprocesowym; oni maja status uczestnikow postepowania bez wzgledu na to, czy biora, czy tez nie udzial w toczacym sie postepowaniu. O interesie prawnym tych podmiotow przesadza sam ustawodawca, art. 546 kpc.

Od tak rozumianych uczestnikow postepowania nieprocesowego nalezy odroznic wnioskodawcow. Postepowanie nieprocesowe wszczynane jest na wniosek, ale w wypadkach wskaznych w ustawie wszczynane jest przez sad z urzedu. Ale zasada z art. 506 kpc jest wszczecie postepowania nieprocesowego na wniosek. Zeby miec to uprawnienie do wszczecia postepowania nieprocesowego, nalezy miec legitymacje procesowa. O tej legitymacji podmiotow uprawnionych do wszczecia postepowania nieprocesowego decyduja przepisy prawa materialnego, np. na mocy art. 210 kc kazdy ze wspolwlascicieli moze zadac zniesienia wspolwlasnosci, art. 1025 § 1 kc kazdy, kto ma w stwierdzeniu nabycia spadku interes moze zadac stwierdzenia nabycia spadku, chodzi o interes prawny. Ale ustawodawca ta legitymacje reguluje rowniez w drodze przepisow kpc o postepowaniu nieprocesowym—art. 545 kpc, gdzie ustawodawca wyraznie okresla kto moze zlozyc wniosek o ubezwlasnowolnienie—jego uchylenie lub zmiane (jezeli chodzi o legitymacje procesowa, to nie jest wyczerpujacy, bo na podstawie art. 7 kpc z takim wnioskiem moze wystapic prokurator, RPO).

Rowniez w postepowaniu nieprocesowym nalezy przyjac, ze ta legitymacja procesowa jest uprawnieniem materialnoprawnym, a wiec jej brak bedzie skutkowal oddaleniem powodztwa.

Zdolnosc sadowa—jest swego rodzaju pewna kwalifikacja prawna do bycia strona w procesie cywilnym w ogolnosci. W postepowaniu nieprocesowym chodzi o kwalifikacje prawna do bycia uczestnikiem postepowania nieprocesowego w ogolnosci. Wiec tutaj nie ma wiekszych roznic miedzy pojeciem zdolnosci sadowej w procesie cywilnym, a postepowaniem nieprocesowym, oprocz zawezenia podmiotowego, bo przeciez postepowanie nieprocesowe nie jest oparte na zasadzie dwustronnosci, nie jest to zadna cecha konstytutywna, nie mozemy mowic o stronach nieprocesowych. W postepowaniu nieprocesowym ta zdolnosc sadowa jest bezwzgledna dodatnia przeslanka procesowa, podlegajaca konwertacji, a wiec mozna usuwac jej braki stosujac odpowiednio przepisy o procesie. Dalszy brak tej zdolnosci sadowej w postepowaniu nieprocesowym skutkuje niewaznoscia postepowania. Jest taki przepis, ktory stanowi pewna odrebnosc tego postepowania w stosunku do procesu cywilnego—z mocy przepisu szczegolnego taka zdolnosc sadowa zostala przyznana dyrektorowi przedsiebiorstwa panstwowego oraz radzie pracowniczej tego przedsiebiorstwa. Poczatkowo spory miedzy dyrektorem przedsiebiorstwa a rada pracownicza byly rozstrzygane w procesie, ktory swa struktura tonizowal te stosunki miedzy tymi podmiotami ( a postepowanie nieprocesowe sprzyja tonowaniu tych sporow o prawo). Powstal problem, czy w tych sporach wewnetrznych te podmioty maja odrebna zdolnosc sadowa od przedsiebiorstwa, no w sporach zewnetrznych tak ale w wewnetrznych one nie dzialaja jako osoby fizyczne. Ustawodawca przecial te watpliwosci w drodze jednoznacznego przepisu—art. 691³ kpc, gdzie przyznal tym podmiotom zdolnosc sadowa.

Zdolnosc procesowa, to zdolnosc do podejmowania czynnosci procesowych w postepowaniu cywilnym nieprocesowym, zachodzi tu pewna niekonsekwencja, zeby mowic o zdolnosci PROCESOWEJ w postepowaniu NIEPROCESOWYM, ale dopuszczalnosc stosowania tej terminologii wynika z art. 13 § 1. Nie ma lepszej propozycji terminologicznej, zeby po 40 latach znowu wracac do nazwy „postepowanie niesporne”.O zakresie zdolnosci procesowej osob fizycznych decyduje zakres posiadanej przez nie zdolnosci do czynnosci prawnych. W postepowaniu nieprocesowym od tej zasady istnieja dwa wyjatki:

1. wynika z art. 560 kpc—do zaskarzania postanowien o ubezwlasnowolnienie uprawniony jest rowniez sam ubezwlasnowolniony, nawet wowczas, gdy ustanowiony zostal doradca tymczasowy. Dlaczego jest wyjatkiem ten przepis? Bo z mocy art. 549 kpc ustanowienie doradcy tymczasowego skutkuje ograniczeniem jej zdolnosci do czynnosci prawnej. Toczy sie postepowanie , sprawa jest w toku, jezeli sad w toku sprawy dojdzie do wniosku, ze w celu ochrony tej osoby nalezy dla niej ustanowic doradce tymczasowego, to osoba taka ma ograniczona zdolnosc do czynnosci prawnych na rowni z osoba ubezwlasnowolniona czesciowo. Gdyby nie bylo tego wyjatku, to taka osoba nie moglaby wniesc apelacji od postanowienia sadu okregowego w swojej sprawie.

2. art. 573 kpc, to drugi wyjatek, ta osoba pozostajaca pod wladza rodzicielska, opieka albo kuratela ma pewna zdolnosc procesowa do podejmowania czynnosci procesowych w postepowaniu dotyczacym jej osoby, chyba ze w ogole jest pozbawiona zdolnosci do czynnosci prawnych. W tym postepowaniu przed sadem opiekunczym ta osoba ma pelna zdolnosc procesowa w sprawach dotyczacych tej osoby.

Jest to dodatnia, bezwzgledna przeslanka procesowa (jej brak powoduje bezwzgledna niewaznosc postepowania, oceniana z urzedu).

Odpowiednio stosuje sie przepis art. 87¹ kpc w zwiazku z art. 13 § 2.

Zdolnosc postulacyjna—zdolnosc do osobistego podejmowania czynnosci procesowych, podlega ograniczeniom ze wzgledow faktycznych i prawnych, ze wzgledu na instytucje przymusu adwokacko-radcowskiego.

Udzial prokuratora gruncie prawa polskiego, do czasu wejscia w zycie obowiazujacych przepisow kpc, byl bardzo szeroko zakreslony, ze wzgledu na to, ze w postepowaniu nieprocesowym, wtedy jeszcze niespornym, jest szereg spraw, w ktorych silnie zaangazowany jest interes publiczny. Z prawnoporownawczego punktu widzenia, jesli chodzi o udzial prokuratora w postepowaniu nieprocesowym mozna wyroznic trzy systemu regulacji prawnej tego udzialu:

1. oparty na zasadzie klauzuli generalnej nieograniczonej

2. oparty na zasadzie klauzuli generalnej ograniczonej

3. oparty na zasadzie taksatywnej enumeracji.

Jesli chodzi o panstwa zachodnioeuropejsie, to z realizacja takiego udzialu prokuratora w oparciu o dwa pierwsze systemy, mamy doczynienia na gruncie prawa francuskiego i wloskiego. Z zasada taksatywnej enumeracji mamy doczynienia w prawie niemieckim, austriackim.

W prawie polskim mamy kombinacje dwoch pierwszych zasad. Prokurator moze wziac udzial w postepowaniu nieprocesowym praktycznie w kazdym postepowaniu w celu ochrony praworzadnosci, praw obywateli, interesu spolecznego. Norma art. 7 kpc zawarta w przepisach ogolnych kodeksu stosowana jest wprost w postepowaniu procesowym, bo odpowiednio stosujemy tu tylko przepisy o procesie, a przepisy o procesie, to art. 15 i nast. Oznacza to, ze prokurator moze zadac wszczecia postepowania procesowego w kazdej sprawie cywilnej i wlaczyc sie do kazdego postepowania.

Problem wiaze sie z ostatnim zdaniem art. 7 kpc, poniewaz prokurator nie moze wytoczyc powodztwa cywilnego w sprawach niemajatkowych z zakresu prawa rodzinnego, jezeli ustawa nie przyznaje mu takiego uprawnienia. Ograniczenie to dotyczy prokuratora na odcinku wszczynania procesu cywilnego. Chodzi tu o dwa rodzaje powodztw—rozwod oraz separacje. Powstal problem w postepowaniu nieprocesowym—ograniczenie to z art. 7 zdanie 2 dotyczy tylko procesu cywilnego, nie mozna odpowiednio stosowac art. 7 kpc w nieprocesie z braku podstawy prawnej. Czyli prokurator moze rowniez zlozyc wniosek o orzeczenie przez sad przysposobienia, kiedy nawet nie ma zgody przysposabiajacego i przysposobionego. Sprawa jest bardzo kontrowersyjna. Nie na podstawie art. 7 kpc, bo jurydycznie z niego nie da sie tego wywiesc, ale ze wzgledu na specyfike tego rodzaju spraw prokurator nie ma legitymacji do zgloszenia wniosku o wszczecie tego postepowania. Ocena przeslanek uzasadniajacych udzial prokuratora w postepowaniu nieprocesowym nalezy tylko i wylacznie do prokuratora, taka jest zasada, no chyba ze ustawodawca pozbawia go takiego prawa. Dobrym tego przykladem jest art. 546 § 2 kpc. Ustawodawca pozbawia go tutaj prawa samodzielnej oceny przeslanek uzasadniajacych udzial prokuratora w postepowaniu nieprocesowym, o ktorych mowa w art. 7 kpc. Prokurator moze brac udzial w tym postepowaniu, ale powstal problem na tle tego artykulu—jezeli prokurator jest powiadamiany o terminach kolejnych, ale to lekcewazy, czy sad powinien odraczac po raz kolejny posiedzenia, czy kontynuowac postepowanie w sprawie, mimo ze prokurator de facto nie bierze w niej udzialu, a jest do tego zobowiazany? Przyjac nalezy, ze w tym wypadku zastosujemy art. 513 kpc. Zwlaszcza, ze postepowanie o ubezwlasnowolnienie toczy sie nie w interesie prokuratora, ale osoby, ktora ma byc ubezwlasnowolniona.

Przepis art. 546 § 2 o obligatoryjnym udziale prokuratora w postepowaniu nieprocesowym ma rowniez zastosowanie do postepowania o uchylenie lub zmiane ubezwlasnowolnienia. Regulacja tego zawarta jest w art. 559 kpc w pozostalym zakresie, nieuregulowanym tym przepisem, nalezy stosowac przepisy kodeksu o ubezwlasnowolnieniu. WYKŁAD 9 10.05.2007

Wszczęcie postępowania nieprocesowego:

1. na wiosek - taka jest ogólna zasada formułowana w artykule 506 KPC - sąd wszczyna to postępowanie nieprocesowe na wniosek, a w wypadkach wskazanych w ustawie sąd może wszcząć postępowanie z urzędu. - Jeżeli zasadą jest, że sąd wszczyna postępowanie na wniosek to możemy stwierdzić, że na tym odcinku obowiązuje zasada dyspozycyjności

2. wszczynane na wniosek, ale z chwilą zgłoszenia wniosku toczą się z urzędu („nieco hybrydalne”)- wniosek jest niezbędnym impulsem. Przykładem takiego postępowania jest postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Sąd nie może wszcząć tego postępowania z urzędu, warunkiem niezbędnym do wszczęcia tego postępowania jest złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, ale na mocy art. 670 KPC sąd z urzędu bada, kto jest spadkobiercą (bez względu na to, kogo wskazał wnioskodawca 670 §1 KPC). Z urzędu sąd powinien ustalić czy spadkodawca pozostawił testament i powinien wezwać osobę, u której taki testament może się znajdować. Sąd spadku na mocy 670 §KPC bada czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz bada kwestię, które z osób przewidzianych do dziedziczenia spełniają warunki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. „Niewątpliwie… Mam nadzieję, że się państwo ze mną zgodzą”, że nie jest to czyste postępowanie wnioskowe, gdzie żądanie zawarte we wniosku o wszczęcie postępowania, wraz z podstawą faktyczną tego żądania określałoby zakres orzekania sądu I instancji. Sąd z urzędu musi rozwijać pewną aktywność.

3. z urzędu - to są takie sprawy gdzie ustawodawca, z uwagi na silne zaangażowanie interesu publicznego, przyznaje sądowi uprawnienie do wszczęcia postępowania z urzędu. → Zawsze musi wynikać z mocy szczególnego przepisu. Tam gdzie sąd wszczyna postępowanie z urzędu mówimy o zasadzie oficjalności.
   Np.:
   - Sąd opiekuńczy na mocy art. 570 KPC może wszcząć postępowanie z urzędu - sprawy opiekuńcze to nie są takie sprawy, które można określić tylko jako sprawy cywilne, musimy je określić jako szczególnego rodzaju sprawy cywilne w rozumieniu art. 1 KPC, gdzie silnie zaangażowany jest ten interes publiczny (ustanowienie opieki, kurateli)
   - 543 KPC - postępowanie o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu. Sąd na podstawie tego przepisu może uchylić postanowienie o uznaniu za zmarłego lub stwierdzeniu zgonu, jeśli taka osoba, którą sąd uznał, na mocy takiego orzeczenia za zmarłą lub stwierdził zgon, stawiła się osobiści, wykazując swoją tożsamość.
   - Wszczęcie postępowania nieprocesowego możliwe jest, gdy odpadną przyczyny ubezwłasnowolnienia - 559 §1 sąd zobowiązany jest uchylić to ubezwłasnowolnienie, uchylenie może nastąpić z urzędu. Jeżeli nie ma wniosku o uchylenie ubezwłasnowolnienia pochodzącego od podmiotu legitymowanego (art. 545, art.7) to sąd musi wszcząć postępowanie z urzędu - gdyby nie uchylono ubezwłasnowolnienia w takim przypadku byłaby to forma dyskryminacji takiej osoby.
   
   Czy jeżeli sąd wszczyna takie postępowanie z urzędu to sąd powinien wydawać stosownej treści postanowienie?
   - Prof. Siedlecki (jeden z najwybitniejszych procesualistów) prezentował konsekwentnie ogląd, że sąd powinien wydać takie postanowienie o wszczęciu takiego postępowania z urzędu, po to żeby dokładnie sprecyzować, „o co chodzi w tym postępowaniu”, co jest nie bez znaczenia z punktu widzenia zakresu orzekania sądu.
   - Przyjął się jednak w literaturze (i w judykaturze też) pogląd odmienny od poglądu prof. Siedleckiego, że sądy nie mają obowiązku wydawania odpowiedniej treści postanowień, a datą wszczęcia postępowania jest data podjęcia przez sąd pierwszej czynności procesowej.

Wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego

Jest szczególnego rodzaju pismem procesowym (tak jak pozew). Jest odpowiednikiem funkcjonalnym pozwu. Co za tym idzie musi spełniać wymogi szczególne dla tego typu pisma. Wymogi zostały sformułowane w art. 511 KPC - wniosek powinien czynić zadość wymaganiom dla pozwu, z tą różnicą, że zamiast pozwanego należy wymienić zainteresowanych w sprawie. Jakie przepisy będziemy odpowiednio stosować - art. 187 KPC (dokładnie określone żądanie, podstawa faktyczna tego żądania, a więc te fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy...

Wykład się skończył, bo Pan prof. musiał iść na posiedzenie komisji.

WYKŁAD 10 17.05.2007

Wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego

Jest szczególnego rodzaju pismem procesowym (tak jak pozew). Pamiętajcie państwo żę definicję pisma procesowego znajdujemy w art. 125 KPC - są to wnioski i oświadczenia stron składane poza rozprawą, ten przepis ma zastosowanie w post nie procesowym na podstawie art. 13 §2 KPC. Jest odpowiednikiem funkcjonalnym pozwu. Co za tym idzie musi spełniać wymogi szczególne dla tego typu pisma. Wymogi formalne zostały sformułowane w art. 511 KPC - wniosek powinien czynić zadość wymaganiom dla pozwu, z tą różnicą, że zamiast pozwanego należy wymienić zainteresowanych w sprawie.

Stosujemy odpowiednio przepis art. 187 §1KPC:

→ Musi być dokładnie określone żądanie (określa ono zakres orzekania sądu I instancji)

→ Trzeba podać fakty uzasadniające to żądanie (321 w zw. z 13 §2 - sąd nie może orzekać o tym co nie było objęte żądaniem, ani orzekać ponad żądanie, ale będzie również związany podstawą faktyczną zawartą w tym wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego) - chodzi o fakty istotne, które wejdą do podstawy prawnej orzeczenia.

→ rzadziej będzie wchodzić oznaczenie wartości przedmiotu sporu (bo dotyczy spraw o prawa majątkowe), ale to nie oznacza, art. 187 §1 pkt 1 w tej części nie znajdzie zastosowania. Rzadziej bo w postępowaniu nieprocesowym w większości przypadków nie ma sporu o prawa.

→ Bezprzedmiotowe są w postępowaniu nieprocesowym wnioski o (187 §2):

- nadanie orzeczeniu rygoru natychmiastowej wykonalności;

- wniosek o rozpoznanie sprawy w nieobecności wnioskodawcy (w procesie cywilnym, jeżeli jest wniesiony poszew to taki wniosek ma istotne znaczenie, natomiast w postępowaniu nieprocesowym taki wniosek jest bezprzedmiotowy ze względu na treść art. 513 KPC - niestawiennictwo uczestników postępowania nie tamuje rozpoznania sprawy, nie dopuszczalne jest stosowanie przepisów o wyroku zaocznym).

W zakresie nieuregulowanym przepisami dotyczącymi pozwu stosujemy przepisy art. 126 KPC. → trzeba podpisaćten wniosek itd. To już pod konec wykładów powinno być dla państwa oczywiste.

Jeżeli taki wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego nie może otrzymać prawidłowego biegu z powodu niezachowania warunków formalnych (tych dotyczących pisma procesowego (187, 126 KPC )i tych szczególnych z art. 511 KPC) → przewodniczący powinien w trybie art. 130 KPC - wezwać wnioskodawcę do uzupełnienia lub poprawienia takiego wniosku; po upływie tego terminu wydać zarządzenie o zwrocie wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego . Tak jak w przypadku pozwu, taki zwrócony wniosek i w tym wypadku nie będzie wywoływał skutków pranych, jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem do sądu. → odpowiednio przepisy o skutkach prawnych wniesienia pozwu (do wniesienia wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego) i doręczenia pozwu (do doręczenia wniosku).

→ Na mocy art. 511 §2 do wniosków o wszczęcie postępowania nie mają zastosowania art. 55 i 56 KPC - o udziale prokuratora w procesie cywilnym. Ale łączenie zwłaszcza art. 55 to jest błąd legislacyjny, bo na podstawie 511 §2 KPC wyłączono cały art. 55, a więc również §2 - że prokurator nie może samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu. Można by, więc w drodze rozumowania z przeciwieństwa sformułować pogląd, że prokurator może rozporządzać przedmiotem sporu. To jest całkowicie błędny pogląd, ponieważ prokurator nie jest stroną stosunku cywilno-prawnego i nie może takich aktów również w post nieprocesowym dokonywać takich aktów dyspozycji materialnej (nie może zawrzeć ugody, nie jest dysponentem dochodzonego roszczenia i działa w celu ochrony cudzego interesu prawnego) - przy nowelizacji powinno być to zmodyfikowane.

Co do skutków doręczenia wniosku to są pewne odrębności. Wniosku nie doręcza się pozwanemu tylko zainteresowanym w sprawie, wtedy uzyskują oni status uczestników postępowania nieprocesowego.

→ Stan sprawy w toku - czy stosujemy art. 192¹ KPC (od chwili doręczenia pozwu pozwanemu niedopuszczalne jest wszczęcie jest nowego postępowania między tymi samymi stronami). W procesie łatwo jest zidentyfikować granice podmiotowe (identyczność stron procesowych), a w nowowszczętym postępowaniu nieprocesowym możemy nie mieć do czynienia z identycznością uczestników postępowania. Sąd musi z urzędu szukać zainteresowanych w sprawie (czyli tych, których dotyczy wynik postępowania) i wezwać ich do wzięcia udziału w sprawie - z tego powodu przyjmuje się, że skoro na tym polega specyfika postępowania nieprocesowego, a stosujemy przepis 192¹ KPC odpowiednio, to w gruncie rzeczy o stanie sprawy w toku decydować będzie treść żądania i faktu uzasadniające żądanie.

Cofnięcie wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego - przepis art. 203 KPC może mieć zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej - odmiennie stanowi 512 KPC (zasada) - we wszystkich sprawach gdzie dopuszczalne jest wszczęcie postępowania z urzędu cofnięcie wniosku o wszczęcie postępowania jest bezskuteczne. Chodzi tu o takie wypadki gdzie został złożony wniosek o wszczęcie postępowania przed sądem opiekuńczym, a na podstawie art. 570 KPC sąd jest władny wszcząć to postępowanie z urzędu. Jeśli w takiej sytuacji wnioskodawca cofnął wniosek, to jest to bezskuteczne.

W postępowaniach wszczynanych na wniosek na mocy art. 512¹ KPC - po rozpoczęciu posiedzenia, albo złożeniu przez któregokolwiek z uczestników oświadczenia na piśmie cofnięcie wniosku jest dopuszczalne tylko i wyłącznie wówczas gdy inni uczestnicy postępowania nie sprzeciwili się temu w terminie wyznaczonym (sąd wyznacza stosowny termin sądowy). (czyli do rozpoczęcia posiedzenia albo złożenia oświadczenia na piśmie przez któregokolwiek uczestnika postępowania jest dopuszczalne bez zgody innych uczestników postępowania).

Jeżeli doszło do skutecznego cofnięcia wniosku to sąd wyda postanowienie o umorzeniu postępowania → 355 w zw. 13 §2 → zamyka ono drogę do wydania orzeczenia merytorycznego i na mocy art. 394 §1 KPC w zw.13 §2 jest zaskarżalne w drodze zażalenia.

Stosujemy odpowiednio przepisy o zawieszeniu postępowania i o umorzeniu postępowania.

Przy zawieszeniu postępowania są pewne odrębności → nie wchodzi w grę zawieszenie z tytułu bezczynności wnioskodawcy, bo że niestawiennictwo nie tamuje rozpoznania sprawy w postępowaniu nieprocesowym.

Śmierć uczestnika - Nie ma wątpliwości, że na mocy art. 184 §1 sąd z urzędu musi zawiesić postępowanie w razie śmierci stron (obligatoryjnie) → natomiast w postępowaniu nieprocesowym przepis ten stosujemy odpowiednio (dopuszczalna jest modyfikacja konsekwencji prawnych). W postępowaniu nieprocesowym przyjmuje się, że w okolicznościach każdej konkretnej sprawy sąd ma ustalić, czy może być prowadzone to postępowanie; przyjmuje się również, że jeśli między uczestnikami tego postępowania istnieje spór o prawo to obowiązkiem sądu jest zawiesić postępowanie.

Szczególna instytucja postępowania nieprocesowego - sąd w szczególnym trybie może wysłuchać uczestników postępowania na posiedzeniu sądowym lub zażądać od nich oświadczeń na piśmie → w trybie art. 514 KPC. Zasadą jest, że rozprawa jest przeprowadzana tylko wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi (555 KPC - sąd może wydaćpostanowienie o ubezwłasnowolnieniu tylko po przeprowadzeniu rozprawy; 599 - sąd możę wydać postanowienie o ograniczeniu, pozbawieniu, przywróceniu władzy rodzicielskiej tylko po przeprowadzeniu rozprawy,; w sprawach z zakresu prawa rzeczowego rozpoznanie spraw na mocy art. 608 KPC następuje tylko po przeprowadzeniu rozprawy), w pozostałych przypadkach przeprowadzenie rozprawy zależy od uznania sądu. Ta specyficzna instytucja wysłuchania uczestnika postępowania → mimo nie przeprowadzenia rozprawy, sąd przed rozstrzygnięciem sprawy może wysłuchać uczestników postępowania w trybie art. 514 §1, a więc na posiedzeniu sądu (może też zażądać złożenia oświadczeń na piśmie). To wyjaśnienie nie jest dowodem, to jest szczególny rodzaj wysłuchania uczestnika postępowania, a co za tym idzie nie uprzedza się takiego uczestnika o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych wyjaśnień, bo nie mają tu zastosowania przepisy KPC o dowodzie z przesłuchania stron (bo te stosuje się do przesłuchania uczestników). Wysłuchanie ma dostarczyć sądowi niezbędnych informacji o okolicznościach sprawy, a zarazem gwarantuje realizację zasady równości uczestników postępowania (ta zasada wywodzi się z konstytucyjnej zasady równości wobec prawa).

Orzekanie

Orzeczenia zapadają tylko w formie postanowień. W zakres pojęciowy orzeczenia nie wchodzą zarządzenia sądu czy przewodniczącego.

Te postanowienia należy podzielić na:

• merytoryczne - co do istoty sprawy, stanowią odpowiednik funkcjonalny wyroku w procesu cywilny. Nieprawomocne postanowienia merytoryczne sądu I instancji są zaskarżalne w drodze apelacji. Postanowienia merytoryczne nie mają solennej formy, nie są wydawane w imieniu RP.

• Inne:

• kończące postępowanie w sprawie - zamykają drogę do wydania orzeczenia merytorycznego np. o odrzuceniu wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego, o umorzeniu postępowania → 394 §1 KPC w zw. 13 §2 →zażalenie

• inne

Na egzamin to, co było na wykładach a reszta będzie omówiona na wykładzie „kursowym” .

---