3266


Politechnika Wrocławska

Wydział Informatyki i Zarządzania

Roman Pietroń

UBEZPIECZENIA

(Wybrane zagadnienia i materiały wykładu dla studentów ZIM/ZSF)

Wrocław 2009

SPIS TREŚCI

I.

HISTORIA UBEZPIECZEŃ .......................

3

II.

FUNKCJE I PODSTAWY UBEZPIECZEŃ .............

9

III.

PRODUKTY UBEZPIECZENIOWE ...................

46

IV.

POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE ...............

56

V.

NADZÓR UBEZPIECZENIOWY .....................

62

VI.

GOSPODARKA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ ...

66

VII.

PRZEDSIĘBIORSTWO UBEZPIECZENIOWE ...........

73

VIII.

MARKETING UBEZPIECZENIOWY ..................

79

Bibliografia ...............................

88

I. HISTORIA UBEZPIECZEŃ

Biorąc pod uwagę ideę ubezpieczeń, jako wspólnego ponoszenia ryzyka i jego ujemnych ekonomicznych konsekwencji, można początki tej instytucji poszukiwać i odnajdywać już w cywilizacjach starożytnych.

Pierwotna forma przeciwdziałania następstwom negatywnych zdarzeń losowych to działania represyjne (tłumiące), później działania prewencyjne. Następnie podjęto działania kompensacji szkód losowych w ramach współczesnego ubezpieczenia jako:

- urządzenia gospodarczego (aspekt ekonomiczny),

- struktury instytucjonalnej (aspekt organizacyjno-finansowy),

- stosunku prawnego (aspekt prawny).

1. Periodyzacja ubezpieczeń

Czasy starożytne i średniowiecze do połowy XIV w.

Zrzeszanie się zainteresowanych podmiotów w celu wspólnego ponoszenia ryzyka i wzajemnej pomocy; Oparcie działalności ubezpieczeniowej na zasadach wzajemności i solidarności; Brak wyodrębnienia ubezpieczeń z działań typu podstawowego (statutowego).

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- umowy uczestników karawan kupieckich w krajach Bliskiego Wschodu,

- fenickie i greckie zrzeszenia w transporcie morskim (awaria wspólna),

- instytucja pożyczki morskiej (foenus nauticum),

- instytucja pożyczki bodmeria (rodzaj pożyczki morskiej pod zastaw statku),

- instytucja pożyczki w transporcie lądowym (foenus quasi nauticum),

- ubezpieczenia w starożytnym Rzymie wspólnoty zawodu, religii (np. collegia opificium, artificum, tenuiorum, funeratica),

- ubezpieczenia w rzymskich kolegiach wojskowych,

- średniowieczne ubezpieczenia w gildiach kupieckich, cechach rzemieślniczych,

- średniowieczne kasy i bractwa czeladnicze,

- średniowieczna instytucja kupna dożywotniej renty (annuity),

Okres od połowy XIV w. do XVII w.

Występowanie osób fizycznych w roli ubezpieczycieli; pojawienie się pośredników ubezpieczeniowych (maklerów - brokerów); Dynamiczny rozwój morskich ubezpieczeń transportowych; Początki form ubezpieczeń majątkowych, lądowych (ogniowych); Podstawy rozwoju ubezpieczeń życiowych.

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- umowy, polisy prywatne ubezpieczenia morskiego (polizza) w XIV w. (Półwysep Apeniński: Genua, Pizza, Florencja),

- ubezpieczenia morskie w XV - XVI w. w Hiszpanii, Holandii, Francji, Niemczech, Anglii: powstanie korporacji Lloyd's,

- instytucja tontyn - państwowych ubezpieczeń życiowych we Francji w XVII w.,

- instytucje kas pogrzebowych,

- przełom XVII/XVIII w.: podstawy matematyczne badań nad śmiertelnością (teoria ubezpieczeń życiowych J. de Witta, tablice śmiertelności K.Neumanna, E.Halleya),

- początki ubezpieczeń majątkowych (kasy ogniowe, powodziowe),

- powstanie instytucji socjet - zakładów ubezpieczeń ogniowych w Niemczech.

Okres od XVIII w. do połowy XIX w.

Wykształcenie się typu zawodowego i komercyjnego ubezpieczyciela; Rozszerzenie zasięgu terytorialnego i rzeczowego organizacji ubezpieczeniowych (spółki akcyjne, publiczne zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracyjne); Powstanie i rozbudowa nowych działów, grup i rodzajów ubezpieczeń osobowych i majątkowych; Powstanie systemu ubezpieczenia społecznego - era polityki socjalnej państwa; Powstanie rynku ubezpieczeniowego i konkurencji; Nierównomierny rozwój światowy (dominacja Europy i USA).

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków,

- ubezpieczenia maszyn, szkód wodociągowych,

- ubezpieczenia rolne,

- ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej,

- ubezpieczenia kredytu.

Okres od połowy XIX w.

Koncentracja ubezpieczeń; Interwencjonizm państwa; Rozwój reasekuracji; Rozwój polityki inwestycyjnej (lokacyjnej); Ubezpieczenia socjalistyczne; Nowe rodzaje ubezpieczeń.

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- porozumienia kartelowe i porozumienia typu pool,

- koncern ubezpieczeniowy jako forma centralizacji i koncentracji kapitału,

- struktury holdingowe w ubezpieczeniach (spółki macierzyste, np. Allianz, Hamburg-Mannheimer, Victoria, Colonia, Gerling, Gothaer, SBR Gruppe),

- fuzje zakładów ubezpieczeń,

- zintegrowana strefa ubezpieczeniowa Unii Europejskiej,

- państwowy nadzór ubezpieczeń (system nadzoru publikacyjnego, system koncesyjno- normatywny, system nadzoru materialnego),

- rozwój reasekuracji czynnej (niewidzialny eksport), reasekuracji biernej (niewidzialny import),

- powstawanie narodowych reasekuratorów (dla ochrony własnych interesów),

- fuzje i wykup zakładów reasekuracyjnych,

- powstawanie zawodowych reasekuratorów

(np. Niemcy: Mnchener Rckversicherungeselschaft, Szwajcaria: Swiss Re, USA: Employers Re),

- ingerencja państwa w politykę lokacyjną zakładów ubezpieczeń.

2. Ubezpieczenia w Polsce

Początki ubezpieczeń w Polsce

Ubezpieczenia gospodarcze majątkowe; Zorganizowana pomoc sąsiedzka i wspólnot religijnych; Walka z żywiołami sił przyrody; Ubezpieczenia ryzyk wypadkowych.

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- związki ogniowe i "groblowe" w XV i XVI w. (np. na Żuławach w 1623 r., w Wielkopolsce), kasy ogniowe (np. w Poznaniu od 1757),

- organizowanie pomocy wzajemnej dla ryzyk wypadkowych: kasy brackie, spółki brackie (Górny Śląsk w XV w.), ubezpieczenia morskie (wilkierz gdański z 1761 r.),

- niezrealizowany projekt założenia ogólnokrajowego zakładu ubezpieczeń (XVIII w. - panowanie króla Stanisława Augusta),

- socjety ogniowe (okres zaborów),

- organizacja pierwszych zakładów ubezpieczeniowych w zaborze pruskim,

- "Towarzystwo Ogniowe dla Miast w Prusach Południowych" (1803 r.),

- "Towarzystwo Ogniowe Wiejskie Prowincji Prus Południowych" (1804 r.).

Ubezpieczenia w okresie zaborów

Różnice w rozwoju ubezpieczeń w poszczególnych zaborach; Ubezpieczenia jako instrumenty narodowe polityk zaborców; Zwalczanie polskich inicjatyw ubezpieczeniowych; Dominacja rozwojowa ubezpieczeń w zaborze pruskim; Powstawanie ubezpieczeń spółdzielczych; Doskonalenie technik ubezpieczeń majątkowych i życiowych.

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- prywatny "Vesta Bank Wzajemnych Zabezpieczeń na Życie" (Poznań, 1873 r.)

- "Krajowa Kasa Ubezpieczeń Strażaków od Wypadków" (Poznań, 1895 r.),

- samorządowy "Poznański Prowincjonalny Zakład Ubezpieczeń na Życie" (1911 r.),

- "Zakład Ubezpieczeń Odpowiedzialności Cywilnej Poznańskiej Rolniczej Spółdzielni Zawodowej" (1914 r.),

- "Ogólne Towarzystwo Ogniowe Królestwa Polskiego" (1817-1842),

- "Dyrekcja Ubezpieczeń" (1843-1866 - F.Skarbek, W.Łuszczewski, J.Słomiński),

- "Wzajemne Gubernialne Ubezpieczenia Budowli od Ognia" (1867-1900 r.),

- "Ubezpieczenia Wzajemne Budowli od Ognia w Królestwie Polskim" (1900-1920 r.),

- "Warszawskie Towarzystwo Ubezpieczeń SA (1870 r.),

- prywatne "Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń" ("Florianka", Kraków 1860 r.),

- pierwsza "Ochotnicza Straż Pożarna" (Kraków 1864 r.),

- "Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń Dnister" (Lwów 1892 r.),

- "Towarzystwo Ludowe Wzajemnych Ubezpieczeń Wisła" (1909 r.).

Ubezpieczenia w okresie międzywojennym

Przejęcie wszystkich publiczno-prawnych zakładów ubezpieczeń; Duża dynamika wzrostu krajowych prywatnych zakładów; Nowe rodzaje ubezpieczeń; Kryzys gospodarczy 1930-34; Nowe ustawowe regulacje prawne (1934 r.); Wzrost roli publicznych zakładów ubezpieczeń.

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- "Krajowe Ubezpieczenie Ogniowe" (Poznań, 1920 r.),

- "Krajowe Ubezpieczenia na Życie" (Poznań, 1920 r.),

- "Towarzystwo Reasekuracyjne Warta S.A. (Poznań, 1920 r.),

- "Pomorskie Stowarzyszenie Ubezpieczeń od Ognia" (Toruń, 1921 r.),

- ustawa z dn. 21.06.1921 o przymusie ubezpieczenia budowli od ognia oraz "Polskiej Dyrekcji Ubezpieczeń Wzajemnych",

- "Polska Dyrekcja Ubezpieczeń Wzajemnych" (Warszawa, 1921 r.),

- "Krajowa Kasa Ubezpieczeń Koni" (Poznań, 1921 r.),

- prowadzenie ubezpieczeń osobowych przez PKO (1928 r.),

- "Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych" (1928 r.),

- ustanowienie jednolitych zasad państwowego nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową - rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 26.01.1928 r.: "Państwowy Urząd Kontroli Ubezpieczeń",

- przeniesienie Warty do Warszawy (1931 r.)

- "Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych (Poznań, 1932 r.),

- "Zakład Ubezpieczeń na Życie" (Poznań, 1932 r.),

- likwidacja "Florianki" (Kraków, 1933 r.),

- powstają koncerny: "Warszawskie Towarzystwo Ubezpieczeń",

"Poznański Koncern Towarzystw Ubezpieczeń" (1933 r.),

- ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz ochronie przed pożarami i innymi klęskami (1934 r.),

- stan w dn. 01.01.1939 r.: 67 zakładów ubezpieczeń (w tym 11akcyjnych, 8 wzajemnych dużych, 36 wzajemnych małych, 6 zagranicznych, 6 publicznych), struktura własnościowa: zakłady publiczne (PZUW, ZUW, ZUŻ, PKO, Kasa Strażacka w Poznaniu, ZUW Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej), zakłady prywatne polskie (np. PKTU, Warta), zakłady z wpływami zagranicznymi (np. 2 angielskie, 2 włoskie, 2 niemieckie, towarzystwa akcyjne),

- wybuch II wojny światowej: przerwanie działalności, przejęcie przez okupantów (działają PZUW, Warta).

Ubezpieczenia w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL)

Trzy etapy rozwoju: 1945-1951, 1952-1984, 1984-1990; Odbudowa działalności ubezpieczeniowej w nowych ramach; Nowe regulacje prawne; Państwowy monopol ubezpieczeniowy; Przymus ubezpieczenia; Wprowadzenie ubezpieczeń umowno-obligatoryjnych; Ścisłe powiązanie systemu finansowego ubezpieczeń z systemem finansowym państwa; Bezpośredni nadzór państwa nad działalnością zakładów ubezpieczeń; Ubezpieczenia grupowe; Demonopolizacja ubezpieczeń.

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- ustawa z dn. 28.03.1952 r. o ubezpieczeniach państwowych,

- przekształcenie PZUW w "Państwowy Zakład Ubezpieczeń (PZU)" (1952 r.),

- prawo wyłączności ubezpieczeń dla PZU i reasekuracji dla Warty (1952 r.),

- ustawa z dn. 02.12.1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych,

- wprowadzenie kontroli społecznej nad PZU - Rady Ubezpieczeniowej (1958 r.),

- nadanie uprawnień dla PZU do prowadzenia reasekuracji zagranicznej (1958 r.),

- rozszerzenie działalności Warty na ubezpieczenia: morskie, handel zagraniczny, obrót dewizowy (1958 r.),

- zmniejszenie liczby ubezpieczeń obowiązkowych z 7 do 5 (1958 r.),

- dopuszczenie udziału pośredników ubezpieczeniowych w zakresie ubezpieczeń dobrowolnych,

- kodyfikacje regulujące umowę ubezpieczenia: kodeks morski (1961 r.), kodeks cywilny (1964 r.),

- ustawa z dn. 20.09.1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych,

- wprowadzenie pojęcia ubezpieczeń ustawowych (1984 r.),

- "Spółdzielczy Zakład Ubezpieczeń Westa"(Łódź, 1988 r.),

- "Zakład Spółdzielczy STUR Polisa" (Warszawa, 1988 r.),

- nowelizacja ustawy ubezpieczeniowej z 1984 r. (17.05.1989),

- zniesienie ograniczeń struktury własności zakładów ubezpieczeń (spółki akcyjne bez udziału Skarbu Państwa, joint ventures),

- możliwość prowadzenia tzw. aktywnej polityki lokacyjnej (1989 r.).

Ubezpieczenia w Rzeczypospolitej Polskiej (III RP)

Nowe regulacje prawne; Radykalne reformy; Zmiany systemowe; Prywatyzacja i demonopolizacja ubezpieczeń; Gospodarka rynkowa; Perspektywy integracji z EU; Oczekiwanie na 1999 r.; Eurointegracja ubezpieczeń; 01.01.1999 r. - zmiany systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych w Polsce.

Formy ubezpieczeń, fakty, przykłady:

- ustawa z dn. 28.07.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej,

- nowelizacje ustawy z 1990 r. ("nowe prawo ubezpieczeniowe"- 1995 r., dopuszczenie firm zagranicznych - 1998 r.),

- reforma ubezpieczeń społecznych ("trzy filary") - 01.01.1999 r.,

- reforma ubezpieczeń zdrowotnych - 01.01.1999 r.

3. Etymologia, archetypy i podstawy naukowe ubezpieczeń

Etymologia słowa „ubezpieczenie”

securitas (łac.) - bezpieczeństwo

securus, secura, securum (łac.) - bezpieczny

assecuramentum (łac.) - ubezpieczenie

sine cura vivere (łac.) - żyć bez troski i obawy

Ubezpieczenie ≈ Asekuracja

Archetypy historyczne ubezpieczeń

Ubezpieczenia wzajemne

Majątkowe

Ubezpieczenie karawan kupieckich (Kodeks Hammurabiego),

Awaria wspólna w żegludze (Koinonia, Lex Rhodia de iactu).

Osobowe

Ubezpieczenie na życie: kasy pogrzebowe, rzemieślnicze i artystyczne (Collegia funeraticia, c.fabricia, c.tenuiorum, c.artificum).

Ubezpieczenia komercyjne

pecunia traiecticia, foenus nauticum, f. Quasi-nauticum

Hazard

Gra w kości, zakłady na życie dostojników, stypulacje

Podstawy teorii ubezpieczeń

  1. TEORIA RYZYKA (TEORIA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO)

Niepewność

- prawdopodobieństwo a priori (nie nadaje się do ubezpieczenia),

- szacunkowo jako estymator (warunkowo ubezpieczalna),

- prawdopodobieństwo statystyczne (jako ryzyko czyste jest ryzykiem ubezpieczeniowym);

Ryzyko

Zdarzenie losowe

Wypadek ubezpieczeniowy

  1. TEORIA INTERESU (TEORIA INTERESU UBEZPIECZENIOWEGO)

Ciekawostki historyczne ubezpieczeń

Zwiedzając Kraków koniecznie odwiedź Muzeum Ubezpieczeń.

Adres:

Muzeum Ubezpieczeń, Kraków, ul. J.Dunajewskiego 3, 31-133 Kraków, tel. (012) 228216, godz. otwarcia: wtorek-piątek 9.00-11.00.

II. FUNKCJE I PODSTAWY UBEZPIECZEŃ

FUNKCJA OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ:

- funkcja kompensacyjna

(finansowa ochrona ubezpieczającego: wypłata świadczenia lub odszkodowania)

- funkcja gotowości do pokrycia szkody

(utrzymywanie przez zakład ubezpieczeń w czasie trwania stosunku ubezpieczenia stałej gotowości do pokrycia szkody powstałej w przedmiocie ubezpieczenia)

FUNKCJA PREWENCYJNA:

- funkcja prewencji materialnej

(finansowanie przez zakład ubezpieczeń przedsięwzięć prewencyjnych)

- funkcja prewencji niematerialnej

(działalność zmierzająca do zmniejszenia szkód losowych poprzez instrumenty systemu bonus-malus, instytucji udziału własnego, ograniczenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, regresu oraz instrumenty legislacyjne)

FUNKCJA FINANSOWA:

- akumulacyjna i redystrybucyjna

(kumulowanie i proporcjonalne rozdzielanie środków finansowych pomiędzy własnych adresatów)

- fiskalna

(dostarczanie państwu i innym podmiotom publicznym dochodów w postaci płaconych podatków)

- lokacyjna

(inwestowanie chwilowo wolnych środków finansowych zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe, np. akcje, obligacje, lokaty bankowe, w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów)

- interwencyjna (stymulacyjna)

(stworzenie bodźców zmierzających do polepszenia ryzyka, zmniejszenia zagrożenia ubezpieczonego, skłonienie ubezpieczonego do większej dbałości o przedmiot oraz stymulowanie rozwoju nowych dziedzin gospodarki poprzez postęp naukowo-techniczny)

- kontrolna

(kontrola postępowania ubezpieczającego z przedmiotem ubezpieczenia oraz weryfikacja wartości przedmiotu ubezpieczenia)

FUNKCJA WYCHOWAWCZA:

- przewidywania przyszłych zdarzeń

(przezorność, umiejętności przewidywania skutków działań)

- oszczędności

(kształtowania umiejętności oszczędzania - odkładania konsumpcji)

- wspólnoty niebezpieczeństwa

(zasada: "jeden za wszystkich wszyscy za jednego")

FUNKCJE PODSTAWOWE UBEZPIECZEŃ:

1. OCHRONA UBEZPIECZENIOWA

2. PREWENCJA

3. AKUMULACJA KAPITAŁOWA

Poprzez funkcje podstawowe (obiektywnie istniejące w ubezpieczeniach) realizowane są funkcje pomocnicze (pozostałe - formułowane w teorii ubezpieczeń).

UBEZPIECZENIA JAKO ELEMENT SYSTEMU FINANSOWEGO PAŃSTWA

0x01 graphic

Związki ubezpieczeń z systemem finansowym państwa

(zob. [Łańcucki J. 1996, s.31])

ZASADY UBEZPIECZEŃ

Zasady ubezpieczeń to określone wymagania, jakie są stawiane usługom ubezpieczeniowym. Część z tych wymagań ma charakter bezwzględnie obowiązujących (bezwzględnie przestrzegane i realizowane), część ma charakter względnych i postulatywnych.

ZASADY PODSTAWOWE:

- REALNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

Ubezpieczający może - nie popełniając błędu ekonomicznego i prawnego - liczyć na to, że skutki zdarzeń losowych będą kompensowane (np. poprzez wyrównanie straty) przez ubezpieczyciela i zgodnie z obowiązującymi go warunkami. Realność ochrony ubezpieczeniowej zapewniona jest poprzez gwarancje prawne i ekonomiczne.

- PEŁNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

Ubezpieczenie powinno w pełni pokrywać szkody powstałe w wyniku zdarzeń losowych. Miarami realizacji zasady pełności w ubezpieczeniach majątkowych są: stosunek odszkodowania do wartości szkody, wysokość odszkodowania. W praktyce występują trzy przypadki: niedoubezpieczenia, pełnego ubezpieczenia, nadubezpieczenia.

- POWSZECHNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

Ideą jest ekstensywny rozwój ubezpieczeń (maksymalizacja upowszechnienia usług ubezpieczeniowych). Powszechność to możliwość: uzasadnionego korzystania z ubezpieczenia przez każdy podmiot (osobę), uzasadnionego ubezpieczenia każdego przedmiotu ubezpieczenia i ubezpieczenia w zakresie realnie zagrażających ryzyk.

- MINIMALIZACJA CZASU KOMPENSACJI SKUTKÓW

ZALETY UBEZPIECZEŃ

- Duża (względnie) szybkość kompensacji skutków zdarzeń

- Pewność (względna) kompensacji skutków zdarzeń

- Bezkonfliktowy (względnie) charakter procedur kompensacji skutków zdarzeń

- Powszechna dostępność ubezpieczenia (rynek ubezpieczeń, obowiązkowość prawna)

- Taniość (względna) ubezpieczenia

WADY UBEZPIECZEŃ

- Nieubezpieczalność niektórych (wielu) ryzyk

- Ryzyko niewypłacalności zakładu ubezpieczeń

- Brak pełności kompensacji skutków zdarzeń

- Przewlekłość procedur kompensacji skutków zdarzeń

KORZYŚCI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE UBEZPIECZEŃ

- Stabilizacja sytuacji materialnej osób i ich rodzin

- Ułatwienie planowania działalności gospodarczej (pewność działania)

- Ułatwienie operacji kredytowych (zabezpieczenie spłaty)

- Przeciwdziałanie monopolizacji w gospodarce (rozwój małych i średnich firm)

- Zmniejszenie kosztów pozyskiwania kapitału (wzrost podaży kapitału na rynku)

- Integracja usług finansowych ("finansowe supermarkety", "bankassurance", "allfinanz", "assurfinance")

ASPEKTY I DEFINICJE UBEZPIECZENIA

- ASPEKT ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

(Ubezpieczenie jest to metoda mieszana zarządzania ryzykiem polegająca na kombinacji metod: zatrzymania ryzyka, transferu ryzyka, dyspersji ryzyka, kontroli i prewencji ryzyka)

- ASPEKT EKONOMICZNY

(Ubezpieczenie jest to urządzenie gospodarcze, zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe, w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia losowe zagrażają)

- ASPEKT ORGANIZACYJNO-FINANSOWY

(Ubezpieczenie jest to forma organizacji scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego, ze źródeł zdecentralizowanych - wpłat uczestników)

- ASPEKT PRAWNY

(Ubezpieczenie jest to wiążący ubezpieczyciela z ubezpieczającym stosunek prawny, na podstawie którego ubezpieczyciel zobowiązuje się, w razie wystąpienia określonego zdarzenia losowego, do wypłacenia odszkodowania lub świadczenia pieniężnego, ubezpieczający zaś obowiązany jest do uiszczenia ubezpieczycielowi określonej kwoty pieniężnej tytułem składki ubezpieczeniowej)

DEFINICJA UBEZPIECZENIA

Ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, którego wyłącznym zadaniem jest łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym te zdarzenia zagrażają. (zob. np. [Vademecum..., 1996, s.45])

ZDARZENIE LOSOWE A WYPADEK UBEZPIECZENIOWY

CECHY ZDARZENIA LOSOWEGO:

1. Występuje ze statystyczną prawidłowością

(tzn. podlega prawu wielkich liczb, jest opisywalne matematycznie)

2. Jest nadzwyczajne

(tzn. zagraża wielu podmiotom, a zachodzi jedynie w stosunku do niektórych, zakłócając sytuację normalną)

3. Jest losowe

(tzn. zagraża różnym podmiotom, ale nie jest możliwe wskazanie podmiotu, który zostanie nim dotknięty)

4. Ma charakter masowy

(tzn. zagraża wielu podmiotom i realizuje się w skali masowej z możliwością oceny odchylenia lub błędu)

5. Wystąpiło wbrew woli ubezpieczającego

(lub nie jest zależne od woli osoby nim dotkniętej)

WYPADEK LOSOWY

Jest to zdarzenie losowe, którego skutki oceniane są negatywnie (uszczerbek w mieniu, utrata zdrowia lub życia).

WYPADEK UBEZPIECZENIOWY

Jest to zdarzenie losowe objęte działalnością ubezpieczeniową, z wystąpieniem którego zakład ubezpieczeń jest zobowiązany spełnić w nawiązanym stosunku ubezpieczeniowym określone odszkodowanie lub świadczenie.

FORMY UBEZPIECZEŃ

- ASEKURACJA (≈UBEZPIECZENIE):

UBEZPIECZAJĄCY UBEZPIECZYCIEL

- KOASEKURACJA:

UBEZPIECZYCIEL

UBEZPIECZAJĄCY UBEZPIECZYCIEL

UBEZPIECZYCIEL

- REASEKURACJA:

UBEZPIECZYCIEL REASEKURATOR

(Cedent, Reasekurowany) (Cesjonariusz)

- RETROCESJA:

REASEKURATOR REASEKURATOR

(Retrocedent) (Retrocesjonariusz)

CECHY INSTYTUCJI UBEZPIECZENIOWEJ

(SPECYFIKA SYSTEMU FINANSOWEGO)

Porównanie: przedsiębiorstwo - zakład ubezpieczeń - bank

1. Celowy charakter funduszu ubezpieczeniowego.

2. Specyficzne metody tworzenia i rozdziału funduszu ubezpieczeniowego, oparte na ocenie ryzyka.

3. Działalność ubezpieczeniowa prowadzona jest przez zakłady ubezpieczeń (specjalizacja).

4. Jednorodność rodzaju prowadzonej działalności ubezpieczeniowej.

5. Szczegółowa normatyzacja prawa systemu finansowego i gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń.

ZASADY OKREŚLANIA PODMIOTÓW DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ I REASEKURACYJNEJ

- Zasada ściśle określonej formy organizacyjno-prawnej

- Zasada koncesjonowania działalności ubezpieczeniowej i/lub reasekuracyjnej

- Zasada ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności ubezpieczeniowej

- Zasada branżowości

KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ

1. Ubezpieczenia społeczne (Sfera socjalna państwa i społeczeństwa)

2. Ubezpieczenia gospodarcze (Sfera gospodarcza państwa i społeczeństwa)

Kryteria klasyfikacji:

- przedmiot ubezpieczenia,

- rodzaj zdarzeń objętych ochroną ubezpieczeniową,

- występowanie/brak swobody nawiązywania prawnego stosunku ubezpieczenia,

- podział ustawowy.

Kryterium przedmiotu ubezpieczenia:

- ubezpieczenia osobowe

(przedmiotem ubezpieczenia są dobra osobiste, np.: życie, zdrowie, zdolność do pracy),

- ubezpieczenia majątkowe

(przedmiotem ubezpieczenia są różne dobra i wartości majątkowe: mienie, odpowiedzialność cywilna).

Kryterium rodzaju zdarzenia losowego:

- ubezpieczenia ogniowe,

- ubezpieczenia gradowe,

- ubezpieczenia od kradzieży,

- ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków,

- ubezpieczenia od uszkodzeń,

- ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej,

- itp.

Kryterium występowania/braku swobody:

- ubezpieczenia obowiązkowe

(przepisy prawne nakładają obowiązek, przymus zawarcia umowy ubezpieczenia),

- ubezpieczenia dobrowolne

(występuje swoboda umów ubezpieczenia).

Kryterium ustawowe:

- dział I

(obejmuje tylko ubezpieczenia na życie wg 5 grup ubezpieczenia: na życie, posagowe, na życie związane z funduszem kapitałowym, rentowe, wypadkowe i chorobowe),

- dział II

(obejmuje pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz majątkowe wg 18 grup ubezpieczenia: w tym różne rodzaje ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych oraz wszystkie majątkowe).

Kryteria inne (w tym historyczne):

- ubezpieczenia morskie (regulowane przepisami kodeksu morskiego),

- ubezpieczenia lądowe (regulowane przepisami kodeksu cywilnego; zawierają także ubezpieczenia lotnicze, satelitarne, żeglugi śródlądowej);

- ubezpieczenia podmiotów gospodarczych,

- ubezpieczenia ludności;

- ubezpieczenia w obrocie krajowym,

- ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym;

- ubezpieczenia publiczne,

- ubezpieczenia prywatne;

- ubezpieczenia komercyjne (spółki akcyjne),

- ubezpieczenia wzajemne (ubezpieczenia wzajemne non-profit);

- ubezpieczenia bezpośrednie (asekuracja i koasekuracja),

- ubezpieczenia pośrednie (reasekuracja i retrocesja).

ORGANIZACJA UBEZPIECZEŃ W POLSCE

1. Ubezpieczeniowa spółka akcyjna2. Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych

(w tym: małe towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych)

Podstawa prawna:

- Ustawa o działalności ubezpieczeniowej

- Kodeks handlowy

Ubezpieczeniowa spółka akcyjna a spółka akcyjna prowadząca inną działalność

- Wyższe wymagania dotyczące minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego;

- W podziale zysku uczestniczą nie tylko akcjonariusze lecz również klienci (ubezpieczeni);

- Spółka ubezpieczeniowa może emitować wyłącznie akcje imienne (z wyjątkiem wprowadzanych do publicznego obrotu za zgodą Komisji Papierów Wartościowych);

- Nadzór nad działalnością ubezpieczeniową sprawuje Komisja Nadzoru (KNUiFE) oraz Minister Finansów.

ZASADY ORGANIZACJI RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO W POLSCE

1. Zasada prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej tylko w dwóch prywatnych formach organizacyjno-prawnych: SA lub TUW

2. Zasada koncesjonowania działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej

3. Zasada rozdziału branż (dział I lub dział II)

4. Zasada ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności ubezpieczeniowej

5. Zasada ochrony krajowego rynku ubezpieczeniowego (protekcjonizmu) w zakresie cen

6. Zasada otwarcia polskiego rynku ubezpieczeniowego dla kapitału zagranicznego i warunkowego otwarcia dla zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych (swoboda świadczenia usług dla UE i zasada wzajemności)

7. Zasada materialnego (finansowego) nadzoru państwa nad działalnością ubezpieczeniową

8. Zasada ochrony ubezpieczonych i poszkodowanych (konsumentów usługi ubezpieczeniowej).

POLSKI RYNEK UBEZPIECZENIOWY I REASEKURACYJNY

Ogół transakcji kupna-sprzedaży danego dobra lub czynnika produkcji, zawieranych na pewnym terytorium w określonym czasie.

Segment rynku ogólnego, który obejmuje całokształt usług ubezpieczeniowych, zaliczany do tzw. rynku usług finansowych.

Obejmuje wszystkie osoby i podmioty uczestniczące w dystrybucji usług ubezpieczeniowych oraz podmioty, organy i instytucje zrzeszające uczestników rynku, kontrolujące i nadzorujące jego działalność i funkcjonowanie.

RYNEK UBEZPIECZENIOWY W UJĘCIU SEGMENTOWYM

Grupy podmiotów uczestniczące w całym procesie dystrybucji usług ubezpieczeniowych (od ubezpieczających do zakładów ubezpieczeń i reasekuracji).

Różnice pomiędzy TUW a ubezpieczeniową SA

- TUW nie jest spółką handlową (nie jest wpisywane do rejestru handlowego lecz do rejestru TUW);

- Do TUW stosują się niektóre przepisy kodeksu handlowego o spółkach akcyjnych;

- Działalność TUW określona jest przez prawo ubezpieczeniowe;

- Celem TUW nie jest osiąganie zysku (działalność musi być rentowna) ale wzajemne zapewnienie członkom (lub osobom trzecim) odszkodowań lub świadczeń;

- Kapitał zakładowy stanowi tylko rodzaj funduszu gwarancyjnego;

- Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego jest niższa niż w ubezpieczeniowej SA;

- Ubezpieczony jest jednocześnie członkiem towarzystwa, a każdy członek towarzystwa jest równocześnie ubezpieczonym (ubezpieczeniowe SA jest związkiem kapitałów, TUW jest związkiem osób i innych podmiotów);

- Członkowie są ze sobą powiązani przynależnością do TUW oraz zobowiązaniem do przyczyniania się do tworzenia funduszu potrzebnego towarzystwu na pokrycie wydatków z tytułu odszkodowań, świadczeń oraz kosztów własnych;

- Nadwyżki powstające w działalności ubezpieczeniowej, z reguły wracają do ubezpieczonych bądź w postaci zwrotów lub obniżenia składek, bądź w postaci przyrostu świadczeń.

"Małe TUW"

TUW posiadające ograniczony zakres działania ze względu na małą liczbę członków, niewielką liczbę lub niskie sumy zawieranych ubezpieczeń bądź też niewielki terytorialny zasięg działalności, może być uznane przez Ministra Finansów za "małe towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych" (małe TUW).

0x01 graphic

Rys. Podmioty rynku ubezpieczeniowego w Polsce

(na podstawie: [Sangowski 1996, s. 119]).

Uwaga: 1) zamiast Państwowego Urzędu Nadzoru i Ubezpieczeń od 2002 r. do 2006 jest Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, a od 2006 do chwili obecnej jest Komisja Nadzoru Finansowego (z pionem dotyczącym ubezpieczeń)

2) zamiast Polskiego Biura Ubezpieczeń Komunikacyjnych jest od 2004 r. Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

ZASADY USTALANIA SKŁADEK UBEZPIECZENIOWYCH

Trzy „złote” reguły ubezpieczeniowe

MASOWOŚĆ TRANSAKCJI, DŁUGOTERMINOWOŚĆ TRANSAKCJI,

"ODWROTNY CYKL PRODUKCYJNY"

Podstawa gospodarki finansowej ubezpieczeń:

odpowiednia kalkulacja składki

Oznacza konieczność zagwarantowania równowagi pomiędzy funduszem ubezpieczeniowym a wypłatami świadczeń i odszkodowań. Reguła ta nie przesądza jednak o charakterze repartycji obciążeń na poszczególnych członków wspólnoty ryzyka.

Oznacza konieczność zachowania odpowiedniej relacji pomiędzy składką a oczekiwanym świadczeniem ubezpieczeniowym. W praktyce oznacza to, że wysokość składki jest funkcją wysokości sumy ubezpieczenia. Im wyższa jest suma ubezpieczenia, tym wyższy powinien być poziom wnoszonej składki.

Reguła ta zwana jest także „zasadą składki sprawiedliwej”. Oznacza konieczność zapewnienia odpowiedniej relacji pomiędzy obciążeniem finansowym poszczególnych członków wspólnoty ryzyka a rozmiarami ryzyka wniesionego do wspólnoty ubezpieczeniowej. Oznacza to konieczność stosowania zasady indywidualizacji obciążeń w postaci składki. Pełna indywidualizacja składki następuje przy metodzie stawki zróżnicowanej, co zakłada przeprowadzenia ścisłej klasyfikacji ubezpieczonych ryzyk.

STAN PRAWNY UBEZPIECZEŃ W POLSCE

- Brak kodeksu ubezpieczeń

- Rozproszone źródła prawa ubezpieczeniowego

(ustawy ubezpieczeniowe, kodeksy, ustawy „okołoubezpieczeniowe”, rozporządzenia resortowe)

PODSTAWOWE ŹRÓDŁA:

Ustawy: o rachunkowości (1994 r.), Prawo Atomowe (2001 r.), o biegłych rewidentach (2001 r.), o doradztwie podatkowym (1996 r.), o kulturze fizycznej (2001 r.), o grach losowych (1998 r.), o księgach wieczystych (1982 r.), o usługach turystycznych (2001 r.), o bezpieczeństwie imprez masowych (2001 r.), o komornikach sądowych (1997 r.), o adwokaturze (1982 r.), o radcach prawnych (1982 r.), Prawo o notariacie (1991 r.), o gospodarce nieruchomościami (2000 r.), o ochronie danych osobowych (1997 r.), Prawo prywatne międzynarodowe (1965 r.), o Krajowym Rejestrze Sadowym (2001 r.).

(np.: wiedeńska z 1963 r. - o odpowiedzialności za szkodę jądrową, brukselska z 1969 r. i 1971 r. - o odpowiedzialności za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami, haska z 1971 r. - o prawie właściwym dla wypadków drogowych, lugańska z 1988 r. - o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych)

KONCEPCJE ZMIAN PRAWA UBEZPIECZENIOWEGO W POLSCE

- Zmiany cząstkowe (kolejne nowelizacje Ustawy z 1990 r.)

- Wprowadzenie pakietu ustaw (22.05.2003 r.)

(Ustawy: o działalności ubezpieczeniowej, o nadzorze ubezpieczeniowym, o ubezpieczeniach obowiązkowych, o pośrednictwie ubezpieczeniowym, o umowie ubezpieczenia)

- Wprowadzenie Kodeksu Ubezpieczeń (projekt)

WYBRANE ZAGADNIENIA Z PRAWA CYWILNEGO I GOSPODARCZEGO

Zdolność prawna

Jest to zdolność do tego, aby być podmiotem praw lub obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Pełną zdolność prawną uzyskuje dziecko gdy urodzi się żywe. Zdolność prawna człowieka ustaje z chwilą jego śmierci.

Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych polega na możliwości składania i przyjmowania takich oświadczeń woli, które wywołują skutek prawny. Nie zawsze ten kto ma zdolność prawną posiada jednocześnie zdolność do czynności prawnych.

W odniesieniu do osób fizycznych polski system prawny wyróżnia trzy stany:

- brak zdolności do czynności prawnych (osoba, które nie ukończyła 13 roku życia, osoba ubezwłasnowolniona całkowicie),

- ograniczoną zdolność do czynności prawnych (osoba pomiędzy 13 a 18 rokiem życia, osoba ubezwłasnowolniona częściowo),

- pełną zdolność do czynności prawnych (osoba powyżej 18 roku życia, kobieta, która wcześniej zawarła związek małżeński).

Pojęcie umowy

Umowy gospodarcze to umowy zobowiązaniowe.

Treść umowy zobowiązaniowej stanowi zobowiązanie się jednej lub obu stron do świadczenia.

Rodzaje umów

A. Relacja obowiązku świadczenia:

1. Umowy jednostronnie zobowiązujące

2. Umowy dwustronnie zobowiązujące (np. umowy wzajemne).

B. Zakres umowy:

1. Umowy konsensualne (zgodne oświadczenie woli obu stron)

2. Umowy realne (zgodne oświadczenie woli obu stron, wydanie rzeczy).

C. Poziom szczegółowości regulacji prawnych:

1. Umowy nazwane

2. Umowy nienazwane

3. Umowy mieszane.

Czynność prawna

Czynność prawna stanowi działanie podmiotu prawa mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych w sferze prawa cywilnego. Nieodzownym elementem każdej czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli.

Zasada swobody umów

Strony zawierające umowę mogą swój stosunek prawny ułożyć według uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Czynniki kształtujące treść stosunku umownego

Na treść stosunku umownego składają się wzajemne prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, które powstają pomiędzy stronami w wyniku zawarcia umowy. Wzajemne prawa i obowiązki są kształtowane przez:

- oświadczenia woli stron,

- przepisy prawne,

- ogólne warunki umów, wzory, regulaminy wydane w trybie kodeksu cywilnego,

- inne ogólne warunki umów, inne wzory, inne regulaminy,

- zasady współżycia społecznego,

- zwyczaje.

Wada oświadczenia woli

Jest to nieprawidłowość, która zaszła w toku procesu oświadczenia woli i dotycząca powzięcia aktu woli lub jego przejawu na zewnątrz. Kodeks cywilny wyróżnia następujące wady oświadczenia woli:

- stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (anormalny stan psychiczny) - skutek: nieważność oświadczenia woli,

- pozorność (niezgodność aktu woli z jej przejawem na zewnątrz) - skutek: nieważność aktu woli,

- błąd (niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka) - skutek: podstawa do uchylenia się od skutków prawnych,

- podstęp (świadome wprowadzenie w błąd lub umocnienie błędnego mniemania) - skutek: podstawa do uchylenia się od skutków prawnych,

- groźba (zapowiedź użycia środków sprowadzających niekorzystne następstwa) - skutek: uprawnienie do uchylenia się od skutków.

Formy i tryb zawierania umów

1. Złożenie oferty i jej przyjęcie

2. Tryb rokowaniowy

3. Tryb przetargowy

Pojęcie zobowiązania

Zobowiązanie to stosunek prawny, w którym jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnika) spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić.

Pojęcie szkody

Szkoda to każdy uszczerbek, który poszkodowany doznał wbrew swojej woli. Uszczerbek ten może mieć charakter niemajątkowy (krzywda), majątkowy (strata, utracone korzyści).

KWALIFIKACJA PRAWNA UMOWY UBEZPIECZENIA

Wszystkie ubezpieczenia w Polsce są umowne.

Umowa ubezpieczenia regulowana jest przepisami art. 805-834 k.c.

1. Umowa nazwana

Do określenia istoty oraz podstawowych praw i obowiązków stron zawierających umowę ubezpieczenia wydano szczegółowe przepisy prawne (infrastruktura prawna).

2. Umowa zobowiązaniowa

Umowa ubezpieczenia ustala zobowiązanie o charakterze majątkowym dla stron występujących w umowie i regulowana jest przepisami kodeksu cywilnego w zakresie zobowiązań (księga III k.c.).

3. Umowa dwustronnie zobowiązująca

Efektem zawarcia umowy ubezpieczenia są powstające prawa i obowiązki względem zakładu ubezpieczeń i ubezpieczającego.

4. Umowa wzajemna

W zamian za uiszczoną przez ubezpieczającego składkę ubezpieczeniową zakład ubezpieczeń ponosi ryzyko wypłaty odszkodowania lub świadczenia ubezpieczeniowego.

5. Umowa przyczynowa (kauzalna)

Podstawą umowy ubezpieczenia jest wypadek ubezpieczeniowy a efekt ekonomiczny stosunku prawnego ubezpieczenia zależy od jego wystąpienia lub niewystąpienia. Jakkolwiek ubezpieczenie służy eliminacji losowości, to jednak oparte jest na podstawach wolnych od losowości (prawa wielkich liczb).

6. Umowa o świadczenie usług

Umowa ubezpieczenia dotyczy sprzedaży usługi ubezpieczeniowej.

7. Umowa odpłatna

Umowa ubezpieczenia jest ze swej istoty umową odpłatną - zakład ubezpieczeń jest stroną świadczącą jedynie w zamian za zapłatę składki ubezpieczeniowej.

8. Umowa konsumencka

Usługobiorcą jest podmiot fizyczny lub prawny jako strona.

9. Umowa kwalifikowana

Jedną ze stron umowy zobowiązaniowej jest zawsze zakład ubezpieczeń.

10. Umowa adhezyjna

Umowa ubezpieczenia dochodzi do skutku przez złożenie oferty (wniosku ubezpieczeniowego) i przyjęcie jej przez zakład ubezpieczeń ("przystąpienie" ubezpieczającego).

11. Umowa o charakterze masowym.

Żaden konkretny stosunek prawny ubezpieczenia nie mógłby istnieć bez wielkiej liczby takich stosunków prawnych.

Historia dostosowania polskiego prawa ubezpieczeniowego do prawa europejskiego

Stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi (obecnie Unią Europejską)

Układ Europejski z dn. 16.12.1991 r. (01.02.1994 r.).

Art. 1 ust. 2 Układu:

"Celem jest, między innymi stworzenie właściwych ram dla stopniowej integracji Polski ze wspólnotą, zaś Polska powinna uczynić to wszystko, co jest niezbędne, aby ów cel osiągnąć."

Art. 68 Układu:

"Strony uznają, że istotnym warunkiem wstępnym integracji gospodarczej Polski ze Wspólnotą jest zbliżenie istniejącego i przyszłego ustawodawstwa Polski do ustawodawstwa istniejącego we Wspólnocie. Polska podejmie wszelkie starania w celu zapewnienia zgodności jej przyszłego ustwawodawstwa z ustawodawstwem Wspólnoty."

Art. 83 Ust. 1 Układu:

"Strony będą współpracować w celu przyjęcia wspólnego zbioru przepisów i norm dotyczących, między innymi, rachunkowości oraz nadzoru i systemów regulacyjnych w dziedzinie bankowości, ubezpieczeń i finansów."

Prawo wspólnotowe

1. Pierwotne prawo Wspólnoty (traktaty, protokoły, konwencje):

- Traktat Paryski z 18.04.1951 r. - Europejska Wspólnota Węgla i Stali

- Traktat Rzymski z 25.03.1957 r. - Europejska Wspólnota Gospodarcza

- Euratom z dn. 25.03.1957 r. - Europejska Wspólnota Energii Atomowej

- Liczne Protokoły (na równi z traktatami)

- Umowy zawierane przez Państwa Członkowskie w celu zmiany

- Konwencje o prawie właściwym dla zobowiązań umownych.

2. Wtórne prawo Wspólnoty (rozporządzenia, decyzje, dyrektywy, rekomendacje i opinie)

- Prawo tworzone przez organy Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego

- Akty wtórnego prawa Wspólnoty wydawane są przez Radę Wspólnoty lub Komisję Współpracy

Założenia ogólne i zasady prawa ubezpieczeniowego w prawie Wspólnot

1. Towarzystwo Ubezpieczeniowe jakiegokolwiek państwa członkowskiego powinno mieć swobodę ulokowania swej firmy w państwie członkowskim.

2. Uzyskując pozwolenie (licencję) do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w kraju siedziby Towarzystwo Ubezpieczeniowe powinno mieć możność prowadzenia takiej działalności na podstawie tego samego upoważnienia w innym kraju członkowskim, bez potrzeby ubiegania się o pozwolenie (licencję) w tym kraju.

3. Zasady nadzorcze nad działalnością ubezpieczeniową we wszystkich krajach członkowskich powinny być jednakowe, jakkolwiek sam nadzór powinien być sprawowany oddzielnie w każdym państwie członkowskim przez upoważnione w danym kraju władze.

4. Powinny zostać ujednolicone w całej Wspólnocie zasady i podstawowe elementy regulacji prawnych odnośnie do umowy ubezpieczenia, aby w ten sposób wyeliminować w przyszłości wybór prawa jako element walki konkurencyjnej.

5. Powinien istnieć niczym nieograniczony przepływ środków finansowych pomiędzy stronami zaangażowanymi w transakcje ubezpieczeniowe.

Polskie prawo ubezpieczeniowe a prawo Wspólnot

1. Ustawowa, warunkowa zgoda (po 01.01.1999 r.) na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej przez zagraniczne Zakłady Ubezpieczeń w Polsce (Ustawa z dn. 10.12.1998 r.); Zgoda bezwarunkowa (pakiet ustaw z 22.05.2003 r., traktat akcesyjny 01.04.2004 r.);

2. Zawarcie umowy ubezpieczenia przez osobę krajową lub zagraniczną, prowadzącą działalność w Polsce, jedynie z ubezpieczycielem, który działa na podstawie zezwolenia wydanego zgodnie z ustawą (ubezpieczenia transgraniczne). Możliwe są przypadki wyłączeń określane przez Ministra Finansów.

3. Zagadnienia kolizyjnoprawne w zakresie "zagranicznych warunków ubezpieczeń" przez liberalizację reżimu prawnego międzynarodowych stosunków ubezpieczeniowych.

4. Umowa ubezpieczenia w polskim prawie posiada odrębną normę kolizyjną (właściwość prawa wyznacza siedziba Zakładu Ubezpieczeń).

WYBRANE DYREKTYWY UE DOTYCZĄCE UBEZPIECZEŃ - Prawo nadzoru

INNE OBSZARY DYREKTYW UE DOTYCZĄCYCH UBEZPIECZEŃ

RYZYKO

PODSTAWOWE POJĘCIE UBEZPIECZENIOWE

GENEZA BADAŃ NAD RYZYKIEM

- Brak jednoznacznych definicji

- Chaos terminologiczny

- Korelaty ryzyka: "niebezpieczeństwo", "zagrożenie", "hazard", "niepewność", "możliwość", "prawdopodobieństwo"- Adaptacja nieprzydatnych narzędzi analitycznych

- Brak skutecznych narzędzi techniczno-ubezpieczeniowych

- Aspekty obiektywne i subiektywne

- Dynamika ryzyka

- Pomiar ryzyka

- Aspekty behawioralne

DEFINIOWANE RYZYKA - ETAPY

Koncepcja ekonomicznej teorii ryzyka oparta na założeniach determinizmu filozoficznego (negacja przypadkowości). Ryzyko to stan świata zewnętrznego.

Koncepcja niepewności mierzalnej oraz niemierzalnej. Ryzyko to niepewność mierzalna.

KORELATY RYZYKA

- Ryzyko jako niebezpieczeństwo

- Ryzyko jako niepewność

- Ryzyko jako prawdopodobieństwo straty

- Ryzyko jako możliwość wystąpienia straty

- Ryzyko jako dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych

- Ryzyko jako prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany

- Ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia

FAKTORY RYZYKA (Hazard)

Warunki i okoliczności tworzące ryzyko

- HAZARD FIZYCZNY

Zespół warunków zewnętrznych (pozapodmiotowych) lub cech fizycznych, które mają bezpośredni wpływ na szansę realizacji danego ryzyka, w szczególności wpływają na wzrost obiektywnego prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego (np. dla ryzyka pożaru budynku: typ, konstrukcja i lokalizacja).

- HAZARD MORALNY

Warunki i atrybuty podmiotowe danej osoby (ubezpieczonego) wyrażające się w negatywnych tendencjach jej charakteru lub osobowości (np. nieuczciwość, skłonności do defraudacji, wyłudzania).

- HAZARD MOTYWACYJNY

Subiektywna reakcja ubezpieczonego wywołana świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej, polegająca na obniżeniu staranności, niedbalstwie lub obojętności wobec określonych zagrożeń i ryzyk.

- HAZARD PRAWNY

Przesłanki i warunki prawne, od których uzależnione jest powstanie i zakres odpowiedzialności cywilnej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową, niezależnie czy chodzi o ubezpieczenie długu czy wierzytelności.

ASPEKTY RYZYKA

- RYZYKO SUBIEKTYWNE

Indywidualna ocena szansy wystąpienia określonego rezultatu (straty). Psychologiczna niepewność wywołana mentalnym nastawieniem jednostki stwierdzającej obecność ryzyka obiektywnego.

- RYZYKO OBIEKTYWNE Względne odchylenie (wariant) straty rzeczywistej w stosunku do wielkości prawdopodobnej (oczekiwanej). Umożliwia pomiar zagrożeń masowych, przeciętnych w danej grupie.

KLASYFIKACJE RYZYKA

- RYZYKO FINANSOWE I NIEFINANSOWE

Podstawą klasyfikacji jest możliwość ujęcia i określenia finansowego poniesionej straty. Niektóre ryzyka nie mieszczą się w tym schemacie (np. nieszczęśliwy wypadek to ryzyko finansowe jak i niefinansowe).

- RYZYKO STATYCZNE I DYNAMICZNE

Podstawą klasyfikacji jest stopień zależności ryzyka od zmian ekonomicznych, technicznych i technologicznych. Niektóre ryzyka nie mieszczą się w tym schemacie (np. statyczne i dynamiczne ryzyko śmiertelności w danej populacji).

- RYZYKO FUNDAMENTALNE I PARTYKULARNE

Podstawą klasyfikacji jest geneza (źródło ryzyka), masowość oddziaływania i skutki (rozmiar następstw) realizacji ryzyka. Źródła ryzyka fundamentalnego tkwią "ponad jednostką" (np. powodzie, niepokoje społeczne), natomiast ryzyka partykularnego w "aktywności jednostki" (np. rabunek, uderzenie pioruna).

- RYZYKO CZYSTE I SPEKULATYWNE

Podstawą klasyfikacji (A.H.Mowbray, R.H.Blanchard, 1961) jest występowanie zysku (korzyści) po realizacji ryzyka. Zrealizowane ryzyko czyste generuje tylko stratę, natomiast niezrealizowane ryzyko czyste nie przynosi straty (również korzyści majątkowych). Realizacja ryzyka spekulatywnego przynosi stratę albo brak straty albo korzyść (zysk).

- RYZYKO PROBABILISTYCZNE I ESTYMATYCZNE

Ryzyka probalistyczne (aprioryczne lub statystyczne) mogą być określone z dużą dokładnością metodami obliczeniowymi. Ryzyka estymatyczne określane są z dużym błędem i niepewnością (zbliżone do ryzyk nieubezpieczalnych).

- RYZYKO PRZYRODNICZE I SPOŁECZNEPodstawą klasyfikacji jest źródło niebezpieczeństwa (kreowane przez przyrodę, przez człowieka jako jednostkę lub przez społeczeństwo jako zbiorowość). Ryzyka przyrodnicze to ryzyka elementarne. Niektóre ryzyka nie mieszczą się w tym schemacie (np. ryzyko związane z działaniem energii jądrowej).

- RYZYKO OSOBOWE I MAJĄTKOWE

Podstawą klasyfikacji jest charakter przedmiotu ubezpieczenia, narażonego na określone ryzyka. Ryzyka osobowe to takie, które powodują uszczerbek w dobrach osobistych (życie, zdrowie, zdolność do pracy), natomiast ryzyka majątkowe zagrażają dobrom majątkowym.

- RYZYKA RODZAJOWE

Klasyfikacja ta posiada niewielki walor teoretyczny (np. ogniowe, kradzieżowe, atomowe, cywilizacyjne, ekologiczne, kosmiczne, techniczne).

POMIAR RYZYKA

Poszczególne ryzyka charakteryzują się różnym stopniem prawdopodobieństwa: 0 - brak ryzyka, 1 - pewność realizacji ryzyka

  1. TRUDNOŚĆ KWANTYFIKACJI RYZYKA

  2. SUBIEKTYWIZM OCENY RYZYKA

  3. WIEDZA EKSPERTÓW

LINEARNY PRZEBIEG RYZYKA

Zagroże-nie

Źródło ryzyka

Niebezpie-

czeństwo

Skonkrety- zowana przyczyna ryzyka

Realizacja

niebezpie-

czeństwa

Materializa- cja ryzyka (zdarzenie losowe)

Strata

Ekonomi-czny efekt ryzyka

Reakcja mentalna

Świadomo-ść ryzyka (niepew- ność)

Reakcja emocjo- nalna

Obawa przed ryzykiem

Reakcja behawio- ralna

Podjęcie decyzji w odniesieniu do ryzyka

Używanie gazu

Możliwość wybuchu

Wybuch

Szkoda spowodo- wana wybuchem

Istnienie (bądź nie) świadomo- ści zagrożenia wybuchem

Obawa (lęk) w czasie używania gazu

Zawarcie ubezpie-czenia od ryzyka wybuchu gazu

Ryzyko obiektywne

Ryzyko subiektywne

Ryzyko abstrakcyjne

Ryzyko zmaterializowa- ne (jako zdarzenie losowe)

Ryzyko jako zjawisko psychologiczne

Społeczna reakcja na ryzyko

Miernik: prawdopodobieństwo

a priori

Miernik: prawdopodobieństwo statystyczne

Miernik: stopień niepewności subiektywnej

Miernik: skala pos-taw zacho-wawczych

Źródło: Sangowski T. (red.), Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext Warszawa 1998, s. 30.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Proces świadomego diagnozowania i sterowania ryzykiem

STRUKTURA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

  1. ROZPOZNANIE (IDENTYFIKACJA) RYZYKA

  2. OCENA RYZYKA (JAKOŚCIOWA, ILOŚCIOWA)

  3. SELEKCJA RYZYK

  4. WYBÓR METODY ZARZĄDZANIA (KONTROLI)

  5. WDROŻENIE WYBRANEJ METODY ZARZĄDZANIA

  6. OCENA EFEKTYWNOŚCI ZASTOSOWANEJ METODY

METODY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

UNIKANIE RYZYKA

ZATRZYMANIE RYZYKA (AKTYWNE, PASYWNE)

KONTROLA RYZYKA (ZAPOBIEGANIE, REDUKCJA)

TRANSFER RYZYKA

REPARTYCJA STRAT (PULWERYZACJA)

DYSPERSJA RYZYKA

Ubezpieczenie to kombinacja metod zarządzania ryzykiem

(zatrzymanie, transfer, dyspersja, kontrola)

DEKLARACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO - SYSTEMY

Obowiązek deklaracji spontanicznych: ubezpieczający - nawet bez uprzednich zapytań ze strony ubezpieczyciela - powinien informować o wszelkich okolicznościach, które są lub powinny być mu znane.

System „odpowiedzi na pytania”: obowiązek deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał ubezpieczyciel (w formularzu wniosku-oferty albo w innych pismach).

Ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawdą na pytania ubezpieczyciela, ale ponadto jest obowiązany zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel nie pytał.

Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności (art. 815 i 834 k.c), może odstąpić od umowy (art. 305 k.m.), może zwiększyć składkę (art. 305 k.m.).

NOTYFIKACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO I INNE OBOWIĄZKI UBEZPIECZAJĄCEGO

Obowiązek istnieje tylko wtedy, jeżeli został zastrzeżony w umowie (art. 815 k.c.). Obowiązek ten nie odnosi się do ubezpieczeń na życie (art. 815 k.c.).

Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, chyba że zatajone okoliczności nie miały wpływu na zwiększenie prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku (art. 815 k.c.).

Po wystąpieniu wypadku ubezpieczający ma obowiązek: ratowania, deminuacji szkody, zabezpieczenia mienia przed dalszą szkodą (dotyczy tylko majątkowych), zabezpieczenia praw regresowych ubezpieczyciela.

Jeśli ubezpieczający dopuścił się rażącego niedbalstwa w wykonaniu obowiązków, odszkodowanie się nie należy, chyba że zapłata całości bądź części odszkodowania odpowiada zasadom współżycia społecznego albo interesom gospodarki narodowej (art. 826 k.c.).

SKUTKI NARUSZENIA OBOWIĄZKÓW UBEZPIECZAJĄCEGO

Sankcje:

Warunki zastosowania sankcji:

TRANSFER RYZYKA - FRONTING W REASEKURACJI

TRANSFER RYZYKA - ART & CAPTIVE

Funkcje i zalety:

TRANSFER RYZYKA - ALLFINANZ

FUNKCJE REASEKURACJI

Reasekuratorzy ponoszą ciężar finansowy znacznej części wypłacanych świadczeń (odszkodowań). Niekiedy wypłacają bezpośrednio.

Gwarantuje zakładom ubezpieczeń zdolność finansową wykonania ich zobowiązań z tytułu umów ubezpieczenia, niezależnie od ich ilości i wielkości szkód.

Chroni zakłady ubezpieczeń przed nadmiernym wzrostem szkodowości w danym okresie, będącym skutkiem sporadycznych katastrof albo wystąpienia okresu skupienia szkód.

Operacje reasekuracyjne powodują koncentrację znacznych środków finansowych w skali krajowej i międzynarodowej.

Reasekuracja przeciwdziała gwałtownym zachwianiom koniunktury na rynkach ubezpieczeniowych (amortyzacja skutków załamań kryzysowych).

Reasekuracja jest źródłem wpływów finansowych nie tylko dla reasekuratorów ale także dla reasekurowanych (prowizje, udziały w zyskach).

Dzięki reasekuracji nawet zakład ubezpieczeń o niewielkich kapitałach własnych może ubezpieczyć, teoretycznie, każde ryzyko.

Reasekuracja międzynarodowa tworzy jeden wielki, globalnie powiązany rynek kapitałowy.

POJĘCIE, ISTOTA REASEKURACJI

NIEJEDNORODNOŚĆ RYZYK W REASEKURACJI

KOASEKURACJA A REASEKURACJA

FORMY REASEKURACJI

UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA - PODOBIEŃSTWA

UBEZPIECZENIE A REASEKURACJA - RÓŻNICE

RODZAJE UMÓW REASEKURACJI

UMOWA FAKULTATYWNA W REASEKURACJI

UMOWA FAKULTATYWNO-OBLIGATORYJNA W REASEKURACJI

UMOWA OBLIGATORYJNA W REASEKURACJI

FORMY TECHNICZNE RASEKURACJI

Najstarsza historycznie forma oparta na zasadzie „reasekurator dzieli los cedenta”. Udział reasekuratora w każdym ryzyku określony jest w pewnym stosunku (proporcji) do udziału własnego cedenta. W takiej samej proporcji określony jest udział (partycypacja) reasekuratora w składkach oraz w refundowanych szkodach.

Rozwinęła się szerzej w drugiej połowie XX w. wypierając proporcjonalną. Technika rozliczeń nie opiera się na zasadzie „reasekurator dzieli los cedenta”. Stosuje się w odniesieniu do ryzyk nietypowych i trudnych do kwantyfikacji (w szczególności do ryzyk z tytułu ubezpieczeń OC). System rozliczeń nie jest pracochłonny i jest atrakcyjny dla cedenta (może bowiem prowadzić antyselekcję ryzyk, zwłaszcza tzw. katastroficznych).

ODMIANY RASEKURACJI PROPORCJONALNEJ

ODMIANY RASEKURACJI NIEPROPORCJONALNEJ

ŚWIATOWE CENTRA REASEKURACJI

Munich Re, Cologne Re, Hannover Re & Eisen u. Stahl, Gerling Globale Re Group, Frankona Re

Employers Re, General Re, Lincoln National Group, American Re, National Indemnity

Mercantile & General Re

Swiss Re, Winterthur Swiss

Skandia International

MODEL DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ

Zakład ubezpieczeń jako instytucja finansowa

0x01 graphic

Rys. Model finansowy ubezpieczyciela.

Środki własne ubezpieczyciela:

- kapitał akcyjny,

- kapitał zapasowy lub rezerwowy,

- fundusze i rezerwy nie przeznaczone na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań,

- nie rozliczony wynik finansowy z roku poprzedniego oraz wynik za bieżący rok obrotowy w części pozostającej u ubezpieczyciela.

Przychody ubezpieczyciela:

- składki z tytułu ubezpieczeń i reasekuracji czynnej, skorygowane o należne dodatki i dopłaty,

- wpływy z lokat kapitałowych, w tym:

- kwoty należne z tytułu operacji finansowych,

- przychody z nieruchomości,

- odsetki bankowe od środków na rachunkach bieżących,

- przychody z tytułu sprzedaży materiałów,

- przychody z likwidacji środków trwałych i inwestycji,

- wpływy z regresów od sprawców szkód.

Koszty ubezpieczyciela:

- koszty akwizycji,

- koszty administracyjne,

- inne koszty techniczne.

Proces ryzyka:

0x01 graphic

(Źródło: Ronka-Chmielowiec W., Analiza i metody zmniejszania ryzyka w polskim systemie ubezpieczeń majątkowych, AE Wrocław 1998, s.62).

R0=U - początkowa rezerwa,

R - środki w posiadaniu ubezpieczyciela po rozliczeniu n-tego roszczenia,

S - roczna składka,

Ti - przedział czasowy pomiędzy momentem wystąpienia szkody i-tej a szkody ją poprzedzającej,

Xi - indywidualne odszkodowanie lub świadczenie,

K - liczba szkód spowodowanych przez dane ryzyko w danym okresie (portfel ryzyka),

Y=S-Z - różnica pomiędzy składkami zebranymi a wypłaconymi

odszkodowaniami lub świadczeniami

R = U + ST1 - X1+ ST2 - X2 + ... + STn - Xn

Z = X1 + X2 + ... + XK

SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA

Łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za cały okres obrachunkowy (rok kalendarzowy).

Suma składek brutto pomniejszona o koszty obsługi ubezpieczeń (administracyjne), o koszty tworzenia rezerw, koszty akwizycji i inne koszty działalności zakładu ubezpieczeń.

Składka zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela (po uwzględnieniu kosztów reasekuracji).

SKŁADKA - STAWKA - TARYFA

Świadczenie pieniężne, które ubezpieczający jest obowiązany zapłacić ubezpieczycielowi za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu okresu ubezpieczenia.

Liczba jednostek pieniężnych przypadających na każde 1000 (w ‰) lub 100 (w %) jednostek pieniężnych sumy ubezpieczeń (w ujęciu rocznym).

Uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim typowym rodzajom ryzyka (przedmiotom i niebezpieczeństwom), występującym w danym rodzaju ubezpieczenia.

Wysokość rabatów (bonus), dodatków (malus), tablice frakcyjne dla składek ubezpieczeń krótkoterminowych).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ UBEZPIECZYCIELA -SYSTEMY I OGRANICZENIA

SYSTEMY ODPOWIEDZIALNOŚCI W UBEZPIECZENIACH MAJĄTKOWYCH

  1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROPORCJONALNA

  2. UBEZPIECZENIA "NA PIERWSZE RYZYKO"

  3. TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZANIE WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA

  4. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W UBEZPIECZENIACH WIELOKROTNYCH

  5. INSTYTUCJA KULANCJI

ODPOWIEDZIALNOŚĆ W UBEZPIECZENIACH ŻYCIOWYCH

  1. ZASADA DOBREJ WIARY

  2. NIEODSZKODOWAWCZY CHARAKTER ŚWIADCZENIA UBEZPIECZENIOWEGO

  3. KUMULACJA ŚWIADCZEŃ

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROPORCJONALNA

Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości pozostającej w takim stosunku do wielkości szkody, w jakim suma ubezpieczeniowa pozostaje do wartości przedmiotu ubezpieczenia (wartości ubezpieczeniowej).

Formuła:

0x01 graphic
0x01 graphic

gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),

S - wysokość doznanej szkody (szkoda),

U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie),

W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia)

0x01 graphic

Przykłady:

1. Szkoda częściowa: W=5000 zł; U=3000 zł; S=4000 zł; O=?

0x01 graphic
zł

2. Szkoda całkowita: W=5000 zł; U=3000 zł; S=5000 zł; O=?

0x01 graphic
zł

(Suma ubezpieczenia stanowi 60% wartości przedmiotu ubezpieczenia, zatem odszkodowanie stanowić będzie 60% wartości szkody)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA (ZA) PIERWSZE RYZYKO

Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości poniesionej szkody do wysokości sumy ubezpieczenia (odszkodowanie pokrywa w całości szkodę do wysokości sumy ubezpieczenia). Jeżeli szkoda jest wyższa od sumy ubezpieczenia, to jej część wykraczająca poza ramy określone sumą ubezpieczenia nie zostaje pokryta. Ubezpieczenie to jest stosowane najczęściej w przypadkach, gdy szkoda powstaje z natury swej jako częściowa lub przy zmiennych stanach ilościowych i wartościowych mienia.

Formuła:

0x01 graphic

gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),

S - wysokość doznanej szkody (szkoda),

U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie).

"Pierwsze ryzyko"

Jest to szkoda do wysokości sumy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń uznaje za ubezpieczoną w pełnej wartości dowolną część mienia do granicy sumy ubezpieczenia, która to część jest wystawiona w pierwszej kolejności na działanie wypadku ubezpieczeniowego.

"Drugie ryzyko"

Jest to część szkody, która stanowi nadwyżkę powyżej sumy ubezpieczenia i nie podlega pokryciu przez zakład ubezpie-czeń (pozostaje całkowicie na ryzyku ubezpieczającego).

Przykłady:

1. Szkoda częściowa: U=3000 zł; S=2000 zł; O=2000 zł.

2. Szkoda całkowita: U=3000 zł; S=5000 zł; O=3000 zł.

TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA

ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ

  1. FRANSZYZA (INTEGRALNA, REDUKCYJNA)

  2. UDZIAŁ WŁASNY

Franszyza

Jest to określona część lub całość szkody, która obciąża ubezpieczającego, mimo że suma ubezpieczenia może być nawet równa wartości przedmiotu ubezpieczenia. Franszyza występuje w formie: warunkowej (integralnej) lub bezwarunkowej (redukcyjnej).

Franszyza warunkowa (integralna)

Zakład ubezpieczeń zwolniony jest z obowiązku wypłaty odszkodowania za szkodę, która nie przekroczyła ustalonego minimum (kwoty) określonej części (lub procentu) sumy ubezpieczenia bądź też wartości ubezpieczeniowej. Jeżeli szkoda przekroczy tę wysokość, to zakład ubezpieczeń odpowiada za szkodę w pełnej wysokości. Franszyzę warunkową ustanawia się głównie dlatego, by uwolnić zakład ubezpieczeń od prowadzenia postępowań likwidacyjnych w znacznej liczbie spraw dotyczących drobnych szkód, których koszty likwidacji mogłyby być większe od wielkości szkody i są mało dokuczliwe dla ubezpieczonych.

Przykład:

W = 10000 zł; FI = 3%;

1. S 300 zł; O = 0 zł.2. S = 301 zł; O = 301 zł.

Franszyza bezwarunkowa (redukcyjna)

Zakład ubezpieczeń obniża kwotę wypłaconego odszkodowania ubezpieczeniowego o określoną sumę lub ustalony procent wartości przedmiotu ubezpieczenia. Następuje to w każdym przypadku szkody, przy każdej wysokości szkody, tj. niezależnie od tego czy szkoda franszyzę przewyższa, czy też nie. Przesłanką wprowadzenia franszyzy redukcyjnej jest założenie objęcia ubezpieczeniem tylko tych szkód, które są spowodowane zdarzeniami losowymi. Franszyza redukcyjna wyłącza spod ochrony ubezpieczeniowej ubytki naturalne (rzeczywiste lub pozorne) w ubezpieczonym mieniu, które nie można uznać za szkody. Franszyzę redukcyjną stosuje się najczęściej w ubezpieczeniach towarowych. Zadaniem jej jest wtedy wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkody polegające na powstawaniu różnego rodzaju ubytków naturalnych (np. wysychanie, parowanie w ubezpieczonym mieniu), lub różnic wagowych (np. w ładunkach masowych).

Przykład:

W = 10000 zł; FR = 3%;

1. S 300 zł; O = 0 zł.

2. S = 301 zł; O = 1 zł.

Udział własny

Ubezpieczający ponosi określony udział w odszkodowaniu, którego faktyczna wysokość (wyrażono kwotowo lub procentowo) zostaje ustalona dopiero po wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego. Udział własny w szkodzie (ryzyko własne ubezpieczającego) oznacza, że odszkodowanie ubezpieczeniowe wypłacane ubezpieczającemu ulega zmniejszeniu o ustalony procent udziału własnego. Udział własny może oznaczać ograniczenie wysokości ubezpieczenia (niedoubezpieczenie) narzucone ubezpieczają-cemu przez zakład ubezpieczeń. Podstawą wprowadzenia udziału własnego są założenia prewencyjne. Udział własny może być stosowany w obu systemach odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń: proporcjonalnej lub na pierwsze ryzyko.

Udział własny w odpowiedzialności proporcjonalnej

Formuła:

0x01 graphic
0x01 graphic

gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),

Sp - wysokość doznanej szkody pomniejszonej o udział własny,

U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie),

W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia)

0x01 graphic

Przykład (szkoda częściowa):W=5000 zł; U=3000 zł; S=4000 zł; UW=20%; O=?

0x01 graphic
zł

Udział własny w systemie "na pierwsze ryzyko"

Odszkodowanie ubezpieczeniowe nie pokrywa całej szkody (w granicach sumy ubezpieczenia), lecz jest zmniejszone o określoną część.

Przykłady:1. Szkoda częściowa: U=3000 zł; UW=20%; S=2000 zł; O=1600 zł.

2. Szkoda całkowita: U=3000 zł; UW=20%; S=5000 zł; O=2400 zł.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W USTALANIU ODPOWIEDZIALNOŚCI UBEZPIECZYCIELI W UBEZPIECZENIACH WIELOKROTNYCH

SYSTEM FRANCUSKI (NIEMIECKI)

Udział ubezpieczyciela w wypłacie odszkodowania określa się w stosunku zachodzącym między odszkodowaniem, które musiałby zapłacić, gdyby był jedynym ubezpieczycielem, a sumą odszkodowań, które obciążałyby każdego z ubezpieczycieli, gdyby był jedynym ubezpieczycielem (proporcja odszkodowań).

Przykład:

S = 50000 zł;

Ubezpieczyciel A: UA = 50000 zł; OA = ?

Ubezpieczyciel B: UB = 30000 zł; OB = ?

0x01 graphic
zł.;

0x01 graphic
zł.

III. PRODUKTY UBEZPIECZENIOWE

UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE

(Ustawa o ubezpieczeniach: Ubezpieczenia działu I - na życie)

Umowa ubezpieczenia na życie

Przez umowę ubezpieczenia na życie rozumie się umowę, na podstawie której zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do spełnienia świadczenia umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej, natomiast ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki.

Wypadek ubezpieczeniowy w umowie ubezpieczenia za życie

Wypadkiem ubezpieczeniowym wskazanym przez ustawodawcę jest "wypadek w życiu ubezpieczonego". Wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć ubezpieczonego lub dożycie przez niego określonego w umowie wieku.

Przedmiot ubezpieczenia na życie

Celem ubezpieczenia na życie jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego poprzez zagwarantowanie ubezpieczonym świadczeń w postaci sum ubezpieczenia ustalonych na wypadek śmierci, dożycia określonego wieku, inwalidztwa wskutek nieszczęśliwych wypadków, utraty zdolności zarobkowania, i inn.

Pojęcia podstawowe

Ubezpieczony - osoba, której życie, zdrowie, zdolność do pracy są przedmiotem ubezpieczenia.

Uposażony (beneficjent) - osoba imiennie wskazana w umowie ubezpieczenia uprawniona do otrzymania określonej sumy pieniężnej na wypadek śmierci ubezpieczonego.

Wartość polisy - określona kwota stanowiąca sumę zainwestowanych składek z dopisanymi zyskami wypracowanymi przez zakład ubezpieczeń.

Wartość odstąpienia - kwota pieniędzy (stanowiąca najczęściej część opłacanej przez ubezpieczającego składki) podlegająca zwrotowi, określona w umowie ubezpieczenia, wypłacana ubezpieczającemu w przypadku rozwiązania umowy przed terminem zakończenia umowy ubezpieczenia.

Indeksacja - podnoszenie sumy ubezpieczenia i składki w celu jej urealnienia wobec występującej inflacji.

Okres ubezpieczenia - okres, na który jest zawarta umowa: na czas nieokreślony (z reguły wyrażany w pełnych latach od 1 do 25), na czas do końca życia osoby ubezpieczonej.

Składka - suma pieniężna, którą ubezpieczony lub ubezpieczający jest zobowiązany zapłacić ubezpieczycielowi za udzieloną przez niego ochronę ubezpieczeniową. Składka może być stała lub zmienna, płacona jednorazowo, regularnie lub okresowo. Wysokość składki zależy od rodzaju ubezpieczenia, wysokości sumy ubezpieczenia oraz w ubezpieczeniach nażycie: od wieku i płci ubezpieczonego, stanu zdrowia, charakteru pracy, trybu życia, trybu opłacania składki, wysokości prowizji agenta, narzutów na koszty zakładu ubezpieczeń.Rezerwa matematyczna - nadpłata składki w pierwszym okresie służąca na pokrycie przyszłych zobowiązań, która jest własnością ubezpieczonego.Świadczenie - suma, którą ubezpieczyciel jest zobowiązany wypłacić z tytułu ubezpieczenia w przypadku wystąpienia określonego wypadku ubezpieczeniowego.

Suma ubezpieczenia - górna granica pieniężnego świadczenia lub odpowiedzialności ubezpieczyciela ustalona w umowie ubezpieczenia.

Polisa ubezpieczeniowa - dokument umowy ubezpieczenia, na podstawie którego ubezpieczyciel zobowiązuje się wypłacić ubezpieczającemu określone odszkodowanie lub świadczenie. Polisa zawiera określenie ubezpieczyciela i ubezpieczającego, przedmiot i sumę ubezpieczenia, czas trwania i okres ubezpieczenia oraz wysokość składki oraz inne dodatkowe warunki.

Wartość ubezpieczenia - zdyskontowana wartość świadczeń ubezpieczeniowych płatnych w przyszłości obliczona na początek okresu ubezpieczenia.

Wypadek ubezpieczeniowy - wypadek losowy objęty ochroną ubezpieczeniową polegającą na tym, że zakład ubezpieczeń na mocy umowy musi wypłacić odszkodowanie lub świadczenie. Wypadek ubezpieczeniowy posiada cechy: losowości, statystycznej prawidłowości, nadzwyczajności, niepewności nastąpienia, niemożliwości przewidzenia, niezależności zajścia od woli jednostki ubezpieczającej.

Underwriting - całość czynności wykonywanych w celu oszacowania, zaakceptowania na odpowiednich warunkach lub odrzucenia ryzyka ubezpieczeniowego. W ubezpieczeniach na życie underwriting jest badaniem oraz selekcją ryzyka istotnego zagrożenia zdrowia i życia osoby ubezpieczonej.

Typy i rodzaje ubezpieczeń na życie

1. Podział ze względu na czas trwania umowy ubezpieczenia

- ubezpieczenia terminowe

- ubezpieczenia bezterminowe

2. Podział ze względu na zdarzenia

- ubezpieczenia na śmierć ("na życie", "na dwa życia")

- ubezpieczenia na dożycie

- ubezpieczenia mieszane: na śmierć i dożycie

3. Podział ze względu na charakter umowy

- ubezpieczenia ochronne

- ubezpieczenia oszczędnościowe

4. Podział ze względu na liczbę ubezpieczonych

- ubezpieczenia jednostkowe - ubezpieczenia zbiorowe i grupowe

5. Podział ustawowy

- ubezpieczenia na życie

- ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci

- ubezpieczenia na życie związane z funduszem inwestycyjnym

- ubezpieczenia rentowe

- ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe

Charakterystyka popularnych produktów ubezpieczenia na życie

Amplico Life S.A.

1. Indywidualne ubezpieczenie mieszane na życie i dożycie

2. Grupowe ubezpieczenie terminowe, na życie z funduszem emerytalnym

Commercial Union Polska S.A.

1. Ubezpieczenie uniwersalne plus

2. Ubezpieczenie grupowe na życie z funduszem inwestycyjnym

Nationale-Nederlanden Polska S.A.

1. Kapitałowe ubezpieczenie na życie

2. Ubezpieczenie na całe życie

3. Ubezpieczenie stypendialne

PZU na Życie S.A.

1. Ubezpieczenie jednostkowe na życie - typ "J I"

2. Ubezpieczenie "Pogodna jesień"

3. Ubezpieczenie grupowe pracownicze - typ "P"

4. Ubezpieczenie na wypadek śmierci i dożycie - typ "J II" Firma z funduszem emerytalnym

Czynniki ryzyka ubezpieczeniowego

1. Czynniki medyczne:

- wiek

- płeć

- wzrost i waga

- spożycie alkoholu, tytoniu, narkotyków

- ciśnienie krwi

- poszczególne schorzenia narządów

- uwarunkowania rodzinne

2. Czynniki pozamedyczne

- zawód

- hobby, sposób spędzania wolnego czasu, uprawiane sporty

UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWE

(Ustawa o ubezpieczeniach: Ubezpieczenia działu II - pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe)

1. Ubezpieczenia obowiązkowe:

- ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów ("ubezpieczenie OC kierowców", "ubezpieczenie Zielona Karta")

- ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych ("ubezpieczenie budynków")

- ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego ("ubezpieczenie OC rolników")

- inne ubezpieczenia przewidziane na mocy obowiązujących ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych

2. Ubezpieczenia dobrowolne:

- ubezpieczenie ogniowe i inne z nimi związane (FLEX, FLEXA, EC, ALL Risks, MAS, PML)

- ubezpieczenie utraty zysku (ang. Business Interruption, Loss of Profit, niem. BetriebsunterbrechungsVe)

- ubezpieczenia techniczne: budowlano-montażowe (CAR, EAR), sprzętu elektronicznego

- ubezpieczenie maszyn od awarii oraz szkód elektrycznych

- ubezpieczenia transportowe: casco, cargo

- ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem lub rabunku

- ubezpieczenie mieszkań

- ubezpieczenie domków letniskowych oraz mienia ruchomego

- ubezpieczenie bagażu podróżnego

- ubezpieczenia rolne: mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych, upraw, zwierząt

- ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej: z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej ("Polisa dla biznesu"), za produkt, wykonywania zawodów: lekarza, przewoźnika drogowego w ruchu krajowym, przewoźnika drogowego w ruchu międzynarodowym, hotelarza, nauczyciela, biegłego rewidenta

- ubezpieczenie ochrony prawnej

- ubezpieczenia ryzyk finansowych: kredytów towarowych, należności faktoringowych, spłaty rat, gwarancje ubezpieczeniowe spłaty należności celnych i podatkowych, gwarancje ubezpieczeniowe zapłaty wadium na przetarg, gwarancja ubezpieczeniowa zwrotu zaliczki

UBEZPIECZENIA KREDYTÓW TOWAROWYCH

Ubezpieczenie krajowego kredytu kupieckiego

Odszkodowanie ubezpieczeniowe jest wypłacane, gdy:

- zostanie ogłoszona upadłość dłużnika,

- zostanie wszczęte postępowanie układowe z dłużnikiem,

- bezskutecznie zakończy się egzekucja należności kredytowych przeciwko majątkowi dłużnika,

- nastąpi przewlekła zwłoka dłużnika w zapłacie należności (30-180 dni).

Schemat ubezpieczenia:

0x01 graphic

Ubezpieczenie kredytu eksportowego

Przedmiot ubezpieczenia:

Zobowiązania wynikające z transakcji handlowych w obrocie zagranicznym.

Są to wierzytelności pieniężne przysługujące ubezpieczającemu z tytułu kontraktów eksportowych na dostawy towarów lub wykonywanych usług.

Występujące ryzyka:

- ryzyka handlowe: niewypłacalność lub przewlekła zwłoka prywatnego kontrahenta,

- ryzyka niehandlowe, w tym:

- polityczne (ogłoszenie powszechnego moratorium płatniczego przez rząd państwa dłużnika, wydanie lub zmiana aktów prawnych lub decyzji rządu uniemożliwiają- cych wykonanie kontraktu, wprowadzenie zakazu transferu należności w walucie płatności lub zakazu wymiany waluty, odmowy wykonania zapłaty z przyczyn zależnych od państwa, wybuchu działań wojennych, powstania, rewolucji, zamieszek, przewlekłych strajków, ogłoszenie aktów nacjonalizacji),

- katastrofalne (klęski żywiołowe),

- przewlekłej zwłoki w wypełnianiu zobowiązań płatniczych przez dłużnika publicznego (co najmniej 2 miesiące).

UBEZPIECZENIA NALEŻNOŚCI FAKTORINGOWYCH

Faktoring

Działalność polegająca na nabywaniu przez faktora (bank faktoringowy) bieżących wierzytelności podmiotów gospodarczych (faktorantów), przypadających im od odbiorców z tytułu dostaw towarów i usług.

Przedmiot ubezpieczenia:

Przedmiotem ubezpieczenia są przysługujące ubezpieczonemu (faktorowi) należności faktoringowe (wierzytelności lub ich części wykupione przez faktora na podstawie umowy faktoringu), nie zapłacone przez dłużnika w terminach i kwotach określonych w fakturach wystawionych przez faktoranta.

Schemat ubezpieczenia

0x01 graphic

Ograniczenia:

Ubezpieczeniem objęte są tylko te należności z tytułu udzielonego kredytu kupieckiego, których płatnikami są odbiorcy faktoranta zaakceptowani przez zakład ubezpieczeń oraz faktora (bank faktoringowy).

UBEZPIECZENIA SPŁATY RAT

Ubezpieczenie należności wynikających ze sprzedaży ratalnej

Schemat ubezpieczenia

0x01 graphic

Przedmiot ubezpieczenia

Przedmiotem ubezpieczenia są należne ubezpieczonemu wymagalne raty ceny towaru (raty kredytu), których zapłacenia zaprzestał kupujący. Zaprzestanie spłaty rat to co najmniej dwie kolejne raty lub zaległość łączna co najmniej dwóch rat.

Wersje ubezpieczenia

- ubezpieczającym i ubezpieczonym jest sprzedawca

- ubezpieczającym jest sprzedawca a ubezpieczonym bank

- ubezpieczającym i ubezpieczonym jest bank

Ubezpieczenie spłaty opłat leasingowych

Przedmiot ubezpieczenia

Przedmiotem ubezpieczenia są należne ubezpieczonemu należności niespłacone przez leasingobiorcę, bez odsetek, kar umownych, opłat manipulacyjnych i innych należności dodatkowych.

Ubezpieczenie spłaty opłat leasingowych może obejmować:

- całą należność leasingową,

- nie więcej niż ustaloną liczbę pierwszych w kolejności czynszów,

- ustaloną liczbę kolejnych niespłaconych czynszów leasingowych.

Formy umowy ubezpieczenia spłaty opłat leasingowych

- umowa generalna obejmująca wszystkie umowy, jakie leasingodawca (ubezpieczają- cy) zawarł z leasingobiorcami w okresie objętym umową ubezpieczenia,

- umowa jednostkowa dotycząca konkretnej umowy leasingu.

Schemat ubezpieczenia

0x01 graphic

GWARANCJE UBEZPIECZENIOWE

Przedmiot gwarancji ubezpieczeniowej

Przedmiotem ubezpieczenia jest terminowa i kwotowa zapłata należności na rzecz beneficjenta gwarancji. Dłużnik, zwany zobowiązanym, podpisuje z zakładem ubezpieczeń (gwarantem) umowę o wydanie gwarancji na rzecz beneficjenta.

Formy gwarancji ubezpieczeniowych:

- gwarancja ubezpieczeniowa spłaty należności celnych i podatkowych,

- gwarancja ubezpieczeniowa zapłaty wadium na przetarg,

- gwarancja zwrotu zaliczki.

Różnica pomiędzy umową ubezpieczenia a gwarancją ubezpieczeniową:

CECHY UBEZPIECZEŃ FINANSOWYCH

USTAWOWE UBEZPIECZENIA FINANSOWE

(Podstawa prawna: ustawa z dn. 22.05.2003 r. - załącznik)

Grupa 14: Ubezpieczenia kredytu, w tym:

1) ogólnej niewypłacalności;

2) kredytu eksportowego, spłaty rat, kredytu hipotecznego, kredytu rolniczego.

Grupa 15: Gwarancje ubezpieczeniowe:

1) bezpośrednia;

2) pośrednia.

Grupa 16: Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych, w tym:

1) ryzyka zatrudnienia;

2) niewystarczającego dochodu;

3) złych warunków atmosferycznych;

4) utraty zysków;

5) stałych wydatków ogólnych;

6) nieprzewidzianych wydatków handlowych;

7) utraty wartości rynkowej;

8) utraty stałego źródła dochodu;

9) pośrednich strat handlowych poza wyżej wymienionymi;

10) innych strat finansowych.

UBEZPIECZENIA OD ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ (OC)

Przedmiot ubezpieczenia OC

Przedmiotem ubezpieczenia OC jest odpowiedzialność, którą ponosi na podstawie odpowiednich przepisów prawa cywilnego osoba odpowiedzialna za powstałe szkody. Ubezpieczenia OC mogą mieć formę ubezpieczeń obowiązkowych lub dobrowolnych.

Ubezpieczenia OC obowiązkowe

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych (22.05.2003). Wcześniej: Rozporządzenie MF (24.03.2000) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów.

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych (22.05.2003). Wcześniej: Rozporządzenie MF (03.04.1997) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych.

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych (22.05.2003). Wcześniej: Rozporządzenie MF (30.12.1993) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników z tytułu prowadzenia (posiadania) gospodarstwa rolnego.

Rozporządzenie MF (24.07.2002) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC podmiotów wykonujących doradztwo podatkowe.

Rozporządzenie MF (26.11.1998) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC podmiotu przejmującego zamówienie na świadczenia zdrowotne za szkody wyrządzone przy udzielaniu tych świadczeń.

Rozporządzenie MF (10.10.2000) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC adwokatów.

Rozporządzenie MF (10.10.2000) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC notariuszy.

Rozporządzenie MF (10.10.2000) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC radców prawnych.

Rozporządzenie MF (21.08.2001) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC rzeczników patentowych.

Rozporządzenie MF (17.04.2002) w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia OC architektów oraz inżynierów budownictwa.

Rozporządzenie MF (25.04.2002) w sprawie minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia OC organizatorów imprez masowych.

Ubezpieczenia OC dobrowolne

- ubezpieczenia OC deliktowe

- ubezpieczenia OC kontraktowe

IV. POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE

KORZYŚCI SYSTEMU POŚREDNICTWA

Korzyści dla klientów

- oszczędność czasu,

- specjalistyczne porady dotyczące wyboru produktu i zakładu,

- pomoc w zarządzaniu ryzykiem,

- pomoc przy likwidacji szkód, zgłaszaniu roszczeń,

- możliwość uzyskania informacji o zasadach funkcjonowania ubezpieczeń i polis.

Korzyści dla zakładów ubezpieczeń

- ułatwienia w dotarciu do klientów i oddziaływaniu na nich,

- ułatwienia w zawieraniu umów ubezpieczenia.

PODSTAWA PRAWNA POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO

Ustawa z dn. 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym

(Dz. U. Z dn. 16 lipca 2003 r. Nr 124, poz. 1154)

ISTOTA, ZAKRES PODMIOTOWY POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO

ZAKRES CZYNNOŚCIOWY POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO

POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE A DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

FORMY POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO

  1. DZIAŁALNOŚĆ AGENCYJNA

  2. DZIAŁALNOŚĆ BROKERSKA

  3. DZIAŁALNOŚĆ PRACOWNIKÓW UBEZPIECZYCIELA (AKWIZYTORÓW)

Działalność agencyjna

Stałe zawieranie umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeń na podstawie umowy agencyjnej (regulowanej przepisami kodeksu cywilnego), którą agent zawiera z zakładem ubezpieczeń. Działalność agencyjna może być prowadzona wyłącznie za zezwoleniem organu nadzoru (KNUiFE - dawne PUNU). Agentem ubezpieczeniowym może być: osoba fizyczna, osoba prawna, podmiot gospodarczy nie mający osobowości prawnej.

Rodzaje agentów ubezpieczeniowych:

Agent ubezpieczeniowy - pełnomocnik

Jest to agent ubezpieczeniowy upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu.

Agent ubezpieczeniowy - pośrednik

Jest to agent ubezpieczeniowy posiadający jedynie kompetencje do pośredniczenia przy zawieraniu umów ubezpieczenia.

Warunki wykonywania działalności agencyjnej - wymóg rejestracji

Działalność agencyjna może być prowadzona po spełnieniu wymogu rejestracji. Oznacza to, że osoba powinna spełniać następujące warunki:

Działalność agencyjna jako działalność uzupełniająca

Przedsiębiorca może wykonywać działalność agencyjną jako działalność uzupełniającą do podstawowej działalności gospodarczej, jeżeli:

Działalność brokerska

Zawieranie i wykonywanie umów ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonego. Broker zawiera umowę cywilnoprawną z ubezpieczającym lub zlecającym reasekurację zakładem ubezpieczeń. Działalność brokerska regulowana jest ustawą o działalności ubezpieczeniowej (maklera morskiego - kodeksem morskim) i może być prowadzona wyłącznie za zezwoleniem organu nadzoru (KNUiFE - dawne PUNU).

Rodzaje brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych:

a) ze względu na typ działalności:

- broker ubezpieczeniowy (umowy ubezpieczenia)

- broker reasekuracyjny (umowy reasekuracyjne),

b) ze względu na zakres kompetencji:

- broker pełnomocnik (oświadczenia woli w imieniu zleceniodawcy)

- broker pośrednik (czynności faktyczne na rzecz zleceniodawcy),

c) ze względu na formę umowy:

- broker stały (umowa agencyjna lub umowa na warunkach zlecenia)

- broker ad hoc (umowa zlecenia lub umowa na warunkach zlecenia).

Warunki wykonywania działalności brokerskiej - zezwolenie organu nadzoru

Zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej wydaje organ nadzoru na wniosek zainteresowanego, gdy osoba fizyczna lub prawna spełnia następujące warunki:

Charakter prawny umowy brokerskiej

- umowa zobowiązaniowa (dokonania czynności prawnych lub faktycznych)

- umowa kwalifikowana (jedną ze stron jest zawsze broker)

- umowa konsensualna (porozumienie stron)

- umowa o świadczenie usług (umowa zlecenia lub na warunkach zlecenia)

- umowa starannego działania (brak odpowiedzialności za rezultat lecz staranność)

Obowiązki brokera ubezpieczeniowego:

- rozpoznanie z należytą starannością zapotrzebowania zleceniodawcy na ochronę ubezpieczeniową,

- zbadanie z należytą starannością rynku ubezpieczeniowego i wybór odpowiedniej oferty pokrycia ryzyka,

- działanie zgodnie z przepisami prawa i zasadami uczciwego obrotu,

- zachowanie obowiązujacej go tajemnicy zawodowej,

- administrowanie i bieżący nadzór nad zawartymi za jego pośrednictwem umowami ubezpieczenia,

- przestrzeganie dobrych obyczajów kupieckich.

Obowiązki zleceniodawcy

- przestrzeganie dobrych obyczajów kupieckich i tajemnicy handlowej,

- stałe informowanie brokera o faktach mających wpływ na jego sytuację w zakresie ryzyka objętego umową ubezpieczenia,

- udostępnienie brokerowi danych umożliwiających prawidłową ocenę ryzyka,

- udostępnienie brokerowi korespondencji prowadzonej z zakładem ubezpieczeń,

- zapłata prowizji brokerowi w momencie wykonania umowy brokerskiej (w sytuacji gdy w części lub całości płaci ją ubezpieczający).

Odpowiedzialność brokera

- cywilna (obowiązek naprawienia szkody na podstawie umowy stron o odpowiedzialności kontraktowej lub odpowiedzialności deliktowej za czyn niedozwolony brokera),

- administracyjna (w przypadkach określonych w Ustawie lub niewykonania zaleceń organu nadzoru),

- karna (przestępstwa przeciwko mieniu, gospodarcze, przeciwko dokumentom, naruszenia tajemnicy zawodowej, działalności bez zezwolenia).

Porozumienia między brokerem a zakładem ubezpieczeń

- uzgodnienia pisemne (umowa o współpracy, umowa o kurtaż, klauzula brokerska),

- uzgodnienia niepisane (forma dowolna).

Porozumienie o współpracy pomiędzy brokerem a zakładem ubezpieczeń

- wyrażenie woli podjęcia wspólnych działań,

- określenie techniki kontaktów między stronami,

- określenie dokumentacji analiz i prezentacji ryzyka,

- formułowanie zakresu działań brokerskich na rzecz mandanta,

- ustalenie wysokości należnego kurtażu (prowizji),

(promesa ubezpieczeniowa, nota pokrycia, akcept slipu, polisa, itp.),

- określenie podziału kosztów dodatkowych (pomoc prawna, doradztwo, rzeczoznawstwo, itp.),

- klauzula zobowiązania zakładu ubezpieczeń do informowania brokera o swoich produktach oraz do przekazywania korespondencji do ubezpieczającego wyłącznie za pośrednictwem brokera),

- klauzula definiująca obowiazki w zakresie monitorowania przez brokera zmian stanu ubezpieczanego ryzyka,

- klauzula dotycząca nadzoru nad terminowością płatności składek przez ubezpieczajacego,

- określenie obowiązków obsługi technicznej polis przez brokera (przypadki wyjątkowe),

- klauzule zachowania tajemnicy handlowej, sposobu dokonywania zmian w treści porozumienia, warunki wypowiedzenia porozumienia, sposób sądowy rozstrzygania sporów pomiędzy stronami.

Porozumienia kurtażowe (umowy o prowizje)

1. Umowa o prowizje (kurtaż) jako integralna część umowy o współpracę

2. Oddzielne porozumienie kurtażowe:

- ustalenie wysokości kurtażu z danego rodzaju ubezpieczeń,

- ustalenie formy oraz terminów zapłaty,

- określenie warunków wstrzymania kurtażu lub odmowy zapłaty,

- określenie podstawy naliczania kurtażu,

- określenie sposobu i trybu inkasa składki,

- określenie dodatkowej prowizji za dodatkowe czynności brokera (prowizja inkasowa, likwidacyjna, opłata za sporządzanie polis, itd.).

Klauzule brokerskie

- klauzule brokerskie proste - makler (broker) sprawujący pieczę nad ubezpieczającym z racji podpisanej umowy maklerskiej (brokerskiej) jest uprawniony do przyjmowania od tegoż oświadczeń woli i zgłoszeń oraz zobowiązany jest do ich niezwłocznego przekazania zakładowi ubezpieczeń,

- klauzule brokerskie rozszerzone: makler (broker) sprawujący pieczę nad ubezpieczającym z racji podpisanej umowy maklerskiej (brokerskiej) jest uprawniony do przyjmowania od tegoż oświadczeń woli, zgłoszeń i składki oraz zobowiązany jest do ich niezwłocznego przekazania zakładowi ubezpieczeń.

V. NADZÓR UBEZPIECZENIOWY

KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO (KNF)

Centralny organ administracji rządowej. Kieruje nim Przewodniczący powołany przez Prezesa Rady Ministrów na 5 letnią kadencję. Do postępowania KNF stosuje się k.p.a. Jego decyzje sa ostateczne, na decyzje te przysługuje skarga do NSA..

Ochrona interesów osób ubezpieczonych (ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników PPE) poprzez zapobieganie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń traci zdolność wypłaty należnych tym osobom świadczeń ubezpieczeniowych.