ŚRODOWISKA WYCHOWANIA NATURALNEGO

- CHARAKTERYSTYKA, ZMIANY, ZAGROŻENIA

Środowisko wychowawcze -

Usiłując dać odpowiednie środowisko wychowawcze jednostce młodocianej w okresie od wczesnego dzieciństwa do wieku dojrzałego, każda grupa, która się to jednostką interesuje, natrafia na pewne osoby i małe grupy, z którymi ta jednostka jest „z natury” niejako, tj. bez udziału świadomej akcji społecznej, blisko związana. Wobec trudności rozerwania tych węzłów, każda grupa zwykle liczy się z tą częścią społecznego otoczenia swego przyszłego członka jako z danym faktem, starając się tylko odpowiednio do swoich potrzeb pokierować stosunkami tych osób i małych grup do wychowywanej jednostki. Przede wszystkim oczywiście wchodzą tu w grę rodzice naturalni dziecka, zwłaszcza matka, nieraz także inni starsi członkowie rodziny lub rodu. Dalej, sąsiedztwo terytorialne zwykle wprowadza młodocianego osobnika w nieuniknioną, a częstą styczność z różnymi osobami starszego pokolenia, niekiedy społecznie rozproszonymi, niekiedy stanowiącymi grupę społeczną; w jednym i w drugim wypadku ogół tych osób nazwać możemy jego „otoczeniem sąsiedzkim”. Wreszcie, po części na mocy związków rodzinnych (rodzeństwo), po części wskutek bliskości terytorialnej styka się młoda jednostka z „rówieśnikami” czyli innymi młodymi jednostkami, dość zbliżonymi wiekiem, aby podzielić z nią wspólne zainteresowania, i tworzy samorzutnie z nimi przejściowe lub trwałe grupy. Rodzice, otoczenie sąsiedzkie i grupy rówieśników to są trzy najpowszechniejsze składniki wczesnego środowiska społecznego młodocianych jednostek.

Definiując pojęcie środowisko wychowawcze badacze podkreślają, że odnosi się ono do zespołu bodźców i warunków rozwojowych, jakie stwarzają młodej generacji dorośli. W naukach socjologicznych akcentuje się społeczną kontrolę i regulację wpływów wychowawczych, które umożliwiają skuteczną realizację zadań wychowawczych. Środowisko wychowawcze według F. Znanieckiego jest odrębnym środowiskiem społecznym, tworzonym przez grupę dla osobnika, który ma zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.

Współczesne środowisko wychowawcze

Dzieci i młodzież żyją dziś w świecie, który zmienia się coraz szybciej, stają się świadkami dokonujących się przemian społecznych, ekonomicznych, doświadczają skutków procesów rodzimej transformacji systemowej, przeżywają różne wydarzenia i zjawiska występujące także w skali globalnej świata. Na kształt współczesnego środowiska wychowawczego wpływ mają niewątpliwie zmiany związane z procesami transformacji społecznej, politycznej, ekonomicznej, kulturalnej ale również to co jest trwałe, niezmienne, co buduje „ramy moralne” środowiska, a więc tradycje, kultura, system wartości ogólnoludzkich. Środowisko, w którym żyją dzieci i młodzież staje się dla wielu z nich źródłem rozwoju, zdobywania nowych doświadczeń, poznawania ludzi i świata, kształtowania różnych sfer osobowości, umiejętności wyboru i podejmowania decyzji, rozwijania zdolności i talentów, tworząc nowe, nieznane dotychczas możliwości i szanse edukacyjne. Ale również wiele środowisk wychowawczych, ich struktura i funkcjonowanie jest zagrożonych, co prowadzi do ich dysfunkcyjności. Obszarem zagrożeń środowiska jest ograniczona możliwość uczestnictwa dzieci i młodzieży w kulturze w środowisku lokalnym na skutek pogarszających się warunków życia rodziny (bezrobocie, zjawiska patologii, obszary biedy socjalnej), a także w wyniku likwidacji wielu środowiskowych instytucji udostępniających kulturę i sztukę.

-Zagrożeniem dla prawidłowego wychowawczego funkcjonowania środowiska życia ucznia staje się przede wszystkim dysfunkcjonalność wielu polskich rodzin. Trudne warunki materialne w rodzinach wielodzietnych, niepełnych, samotnych matek, w rodzinach bezrobotnych, byłych pracowników popegerowskich prowadzą do „biedy dziecięcej”. W rodzinach tych wiele dzieci jest niedożywionych, głodujących, chorych, pozbawionych podstawowych warunków do życia, nauki, odpoczynku, rozrywki, realizowania się w czasie wolnym.

-Niepokojącym zjawiskiem jest również dezintegracja w sferze kontaktów interpersonalnych, interakcji, więzi wspólnotowej między członkami rodziny, zwłaszcza między rodzicami a dzieckiem. Dom rodzinny przestaje więc być środowiskiem wychowawczym, miejscem spokoju, miłości, troski o dziecko, miejscem bezpiecznym, terenem spotkań z najbliższym, dialogu, a także odpoczynku, rekreacji.

-Dominującym ogniwem środowiska wychowawczego stają się dziś media elektroniczne, multimedia. Nieracjonalne korzystanie z nich zwłaszcza przez dzieci, młodzież może prowadzić do niekorzystnych zmian w różnych sferach osobowości i w ich życiu. Nieprawidłowy sposób korzystania w rodzinie z mediów może prowadzić do dezorganizacji życia rodzinnego, do dezintegracji rodziny „zastępowania” przez media rodziców w pełnieniu przez nich ważnych funkcji opiekuńczo-wychowawczych.

- Występujące w środowisku życia dzieci i młodzieży zwłaszcza w rodzinie różne zjawiska destrukcyjne powodują, że dysfunkcyjny dom - codzienne otoczenie życia dzieci i młodzieży przestaje być środowiskiem wychowawczym, ponieważ staje się źródłem przemocy, negatywnych wzorów zachowań, napięć lęku, frustracji, zniewolenia, dezorganizacji, biedy zagrażając rozwój, edukację dzieci i młodzieży.

Rodzina- podstawowym środowiskiem wychowawczym

Przyszłość dziecka zależy od rodziny. To stwierdzenie wskazuje na olbrzymi potencjał i możliwości wychowawcze tkwiące w rodzinie, ale jednocześnie jest wyzwaniem dla ważnych działań wychowawczych w rodzinie. Jest ona podstawowym i niezastąpionym środowiskiem życia dziecka, swoistym światem, w którym wzrasta, zdobywa elementarną wiedzę o sobie. ludziach i świecie, pierwsze doświadczenia, poznaje normy społeczno moralne,, określone wartości, nawiązuje relacje z najbliższymi oraz z innymi osobami. To w rodzinie (przede wszystkim) doznaje dziecko uczucia miłości, troski, opieki, zaufania, czuje się bezpieczne, obdarzone wolnością, godnością i szacunkiem. traktowane jako pełnowartościowa osoba.

Każda rodzina jest dla dziecka swoistym światem, niepowtarzalnym, różniącym go od innych rodzin. Intymność stosunków rodzinnych, silne więzi emocjonalne, spontaniczne, bezpośrednie, interakcje pomiędzy członkami rodziny, stałe, codzienne obcowanie ze sobą, nieograniczone możliwości indywidualnych kontaktów, wspólne tradycje, obyczaje, normy, wartości, wzajemna odpowiedzialność i troska za siebie, wspólne dążenia, pomoc dziecku w zaspokajaniu jego potrzeb - tworzą klimat życia rodzinnego budując i kształtując osobowość dziecka. Ponadto rodzina łącząc wszystkich członków we wspólnotę, chroni najmłodszych przed samotnością, zapewnia poczucie bezpieczeństwa i wzajemną pomoc.

Dla dzieci rodzina jest podstawowym zespołem wspólnoty życia, przede wszystkim wspólnoty emocjonalnej, w której przechodzą oni proces przystosowania się, ułatwiający współżycie. Wspólnotowy charakter rodziny wyraża się w tym, że jest ona wspólnotą miłości, solidarności najbliższych sobie osób, wspólnotą rodzinną. Rodzinność jest cechą związaną z naturą ludzką, podobnie jak biologiczność, społeczność, indywidualność. Dziecko przychodzi na świat, wzrasta w rodzinie, codziennie obcując z najbliższymi mu emocjonalnie osobami. Są to naturalne, niepowtarzalne i niemożliwe do zastąpienia w innych środowiskach interakcje.

Dziecko w relacji z innymi osobami w rodzinie, w procesie wychowania rodzinnego ma prawa :

- do istnienia

- do przebywania w świecie jako indywidualny, odrębny organizm

- do bycia bezpiecznym

- do bycia wolnym

- aby nie stać się przedmiotem potrzeb innych

- do bycia niezależnym

- do zaspokojenia pragnień

- do swobodnego komunikowania swoich uczuć

Przemiany współczesnej rodziny

Wpływ na obraz współczesnej polskiej rodziny miały niewątpliwie wydarzenia, zjawiska, procesy dokonujące się w drugiej połowie XX wieku. Zaliczyć do nich należy:

*wydarzenia II wojny światowej jak:

- rozłąki rodziny

- niepełność rodziny

- dezorganizacja struktury wewnętrznej

- zmiany ustrojowe okresu powojennego

- przeobrażenia ekonomiczno-społeczne lat pięćdziesiątych, sześćdziesiątych, siedemdziesiątych, które ukształtowały model rodziny „przemysłowej”

- kryzys lat osiemdziesiątych i związane z tym trudności życiowe rodziny

- procesy transformacji politycznej, ekonomicznej lat dziewięćdziesiątych

- tradycja i specyfika polskiej kultury narodowej, zwłaszcza w kontekście wartości związanych z rodziną

Zachodzące przemiany wywołują w rodzinie, w jej funkcjonowaniu i strukturze wiele pozytywnych zmian, ale również powodujących niepokój. Kształtuje się nowy model rodziny postprzemysłowej, występuje większa personalizacja, humanizacja małżeństwa i rodziny.

Cechą charakterystyczną współczesnej rodziny jest koncentrowanie uwagi na dziecku, zaspokojeniu jego potrzeb, zainteresowań, wspomaganie rozwoju, indywidualnych uzdolnień. W normalnie funkcjonujących wychowawczo rodzinach, rodzice poświęcają dziecku dużo czasu, troszczą się o jego rozwój i edukację. Rodziny te stwarzają dziecku możliwości poznawania kraju, świata, Europy, uczęszczania do szkół elitarnych, uczenia się języków obcych, poznawania kultury różnych narodów, obcowania codziennie z najnowocześniejszymi mediami, multimediami, zdobywania nowych doświadczeń w rzeczywistości wirtualnej, przeżywania radości dzieciństwa. Jest to dzieciństwo nowych szans rozwojowych, wspomagające rozwój intelektualny, emocjonalny, społeczny dziecka.

Początek formularza

szukane słowa

  

 

ilość stron

  

 

-

 

      

ocena

  

 

-

 

      

płeć

  

 

dowolna

 

 

mężczyzna

 

 

kobieta

szkoła

  

 

podstawowa

  

 

gimnazjum

  

 

liceum

  

 

studia

  

 

szukaj w: Pozostałe - Pedagogika

Dół formularza

Dodaj do notatnika Pobierz pracę Mini-ściąga do druku Dodaj komentarz Autor: agata.anna Strony maszynopisu (a4): 10,4 Strony rękopisu (a5): 26,1 Ocena nauczyciela Komentarz nauczyciela: temat wyczerpany, bogaty język Średnia ilość gwiazdek: 4,22 Oceń pracę pdst. gimn. liceum studia wybierz szkołę aby ograniczyć ilość wyników Początek formularza Dół formularza Początek formularza Dół formularza Początek formularza Dół formularza Początek formularza Dół formularza Ostatnio na forum Liczymy do 1000. Rymy na każdy temat O JAKIEJ LICZBIE MYŚLĘ? ZAGADKI Język.polski. Musssic :) ,,Krzyżacy" Pomocy co macie w kieszeni? GRA W SKOJARZENIA Trzy litery Brykowisko Najświeższe galerie na Brykowisku Winnter.Mamba Nazwa: Ołł . Yeah . ; *** ema17 Nazwa: emiluŚ;] Ostatnio dołączyli do brykujących kazik955 Wiek: 15 O sobie: : Jestem dziewczyną mającą bzika na punkcie Harre'go Pottera i historii z nim związanych.Uwielbiam czytać książki i śpiewać.Lubie oglądać filmy Bollywood,komedie romantyczne oraz kryminały. Jaguar298 Wiek: 10 Ostatnio dodali prace idit97 Wiek: 13 Nr gg: 5811562 izunia1593 Wiek: 16 Nr gg: 11229079 Skype: BRAK Studia » Pozostałe » Pedagogika Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze Geneza: Każda jednostka podczas całej swojej egzystencji należy do poszczególnych grup społecznych. Liczebność tych grup jest bardzo różna - od kilkuosobowych, poprzez grupy składające się z kilkunastu osób, aż do takich, do których należy kilkadziesiąt i więcej osób (np. zrzeszenia). Nie ma jednej definicji pojęcia "grupa". Jedni autorzy definiują ją w sposób dosyć ogólny, inni starają się stworzyć definicję bardziej szczegółową. Z powstaniem grupy na gruncie społecznych mamy do czynienia już od czasów Arystotelesa. Arystoteles stworzył wzorzec grupy małej (np. gmina lub rodzina) oraz dużej (np. państwo). Jego zasługą było również to, że uznał rodzinę za komórkę społeczną, określił jej strukturę oraz sposób funkcjonowania. Natomiast na gruncie socjologii zaczęła powstawać teoria grup społecznych, która nie do końca była zgodna z modelem Arystotelesa. Wspólną cechą obu teorii była przyjaźń, która jest jedną z głównych cech grupy społecznej. R E K L A M A czytaj dalej ↓ Pojęcie grupy na gruncie wychowawczym i psychologicznym znacznie wcześniej pojawiło się w pedagogice, niż w socjologii. Przedstawiciele socjologii zwrócili uwagę na grupę dopiero w drugiej połowie XIX wieku, kiedy coraz częściej mówiło się o tym, że społeczeństwo składa się z pewnych zbiorowości ludzkich, które charakteryzują się zróżnicowaną genezą, strukturą i wielkością oraz pełnią zróżnicowane funkcje. Temu zróżnicowanemu obiektowi poddanemu analizie nadano miano "grupa", aby oznaczyć różne zbiorowości. Emil Durkheim jako jeden z pierwszych zajął się analizą grupy pierwotnej oraz odkrywaniem i przedstawianiem społecznych cech wychowania. Działania Durkheima w tym zakresie były niezwykle ważne dla myśli pedagogicznej, gdyż przyniosły nie tylko skutki teoretyczne, ale także praktyczne. Jego koncepcja w dużym stopniu przeniknęła koncepcje pedagogów społecznych, np. Heleny Radlińskiej, która twierdziła, człowiek powinien budować świat swoimi siłami, opierając się na własnych ideałach. Przeprowadzanie badań dotyczących roli grupy w wychowaniu zapoczątkowali Emil Durkheim i Ferdynand Tonnies. Szczególną uwagę zwrócili oni na grupy rówieśnicze - zarówno dziecięce, jak i młodzieżowe. Każda jednostka od momentu narodzin zaczyna przynależeć do różnych grup rówieśniczych. Wśród ich cech konstytutywnych można wyróżnić "arystotelejską przyjaźń" i "tonniesowską wspólnotę". W przypadku tak rozumianej grupy rówieśniczej, grupa ta wyróżnia się spośród innych organizmów społecznych nie ze względu na wiek, ale ze względu na istnienie bliskich więzi. Uczestnictwo w takiej grupie cechuje się wzajemną aprobatą. Jest to grupa o charakterze pierwotnym, w której zawierają się inne formy grup (np. organizacje młodzieżowe), które mają charakter wtórny i celowy. Charles Horton Cooley - teoretyk zajmujący się grupami pierwotnymi - zdefiniował grupę pierwotna jako zbiorowość, w której mamy do czynienia ze współpracą, a zachodzące kontakty odbywają się twarzą w twarz. Pierwotny charakter tych grup wyraża się w tym, że odgrywają one podstawową rolę w kształtowaniu ideałów jednostki oraz jej społecznej natury. Jednym ze skutków tak bezpośredniego kontaktu jest to, że w danej grupie spotyka się wiele indywidualności, a wspólna działalność i wspólne cele grupy sprawiają, że w jakimś zakresie stają się one częścią jaźni danej jednostki. Charakter takiej grupy oddaje zaimek "my", który zakłada wzajemną sympatię oraz identyfikację poszczególnych członków grupy. Jednostka ma świadomość pewnej łączności z grupą i to poczucie wyznacza niektóre z jej dążeń. Ryszard Wroczyński rozróżnił poszczególne środowiska wychowawcze, a za podstawowe kryterium uznał sposób ich powstawania. Posłużył się tu klasyfikacjami Ferdynanda Tonniesa oraz Roberta MacIvera, którzy zbiorowości ludzkie podzielili na wspólnoty i stowarzyszenia. Wspólnota to rodzaj grupy pierwotnej, która powstała bez ingerencji człowieka, w wyniku określonych ludzkich potrzeb i dążeń. Natomiast stowarzyszenie to taka grupa, która w sposób celowy i intencjonalny została utworzona przez człowieka, aby realizować określone zadania. Zatem do wspólnoty zalicza się rodzina, społeczność lokalna oraz grupa rówieśnicza. Ich pierwotność wyraża się w tym, że powstały w wyniku spontanicznych relacji międzyludzkich i że są obecne w naszym życiu od początku powstania gatunku ludzkiego. Wszystkie te wspólnoty odgrywają istotną rolę w kształtowaniu i rozwoju osobowości człowieka. Rodzina to grupa, która występuje w każdym środowisku społecznym, bez względu na określony krąg kulturowy. Jest obecna na każdym etapie rozwoju gatunkowego. Na powstanie społeczności lokalnej miały wpływ określone warunki społeczno - przyrodnicze, które w pewnych momentach mogły być zagrożeniem dla jednostki i jej przetrwania. Warunki geograficzne, konieczność obrony oraz podział obowiązków - to podstawowe przyczyny powstawania zbiorowości. Początkowo miały one charakter typowo osiedleńczy, ale z czasem zaczęły przekształcać się w kulturowe formy społeczne, które dzisiaj są nazywane sąsiedztwem lub społecznością lokalną. Na rozwój i proces wychowania jednostki bardzo szybko zaczyna wywierać wpływ grupa rówieśnicza. Już w wieku trzech lat dzieci zaczynają tworzyć małe grupy, które służą im do wspólnej zabawy. W wieku przedszkolnym tworzenie grupa staje się czymś naturalnym. W wieku szkolnym jednostka zaczyna spotykać się z coraz większym wpływem grupy rówieśniczej. Najsilniejsze związki można zaobserwować w małych grupach (tak zwanych paczkach), których powstawanie oparte jest na zróżnicowanych zasadach. W początkowych latach szkoły takie grupy powstają głownie w celu wspólnych zabaw, później mogą stać się miejscem wymiany poglądów, rozmów, zwierzeń czy dyskusji na różne tematy. Małe grupy najczęściej są zorganizowane na zasadzie równości jej członków. Więź pomiędzy poszczególnymi osobami z grupy jest dosyć silna, a ich wzajemna solidarność - wysoka. W takiej grupy mamy do czynienia ze wzajemnym oddziaływaniem na siebie poszczególnych jej członków. W całym procesie socjalizacji grupa rówieśnicza pełni niezwykle ważną rolę - zaspokaja ona te potrzeby jednostki, których nie mogą zaspokoić rodzice czy wychowawcy. Jednostka, która uczestniczy w grupie rówieśniczej ma możliwość podniesienia poczucia własnej wartości i przydatności. Dużo zależy od pełnionej tam roli - im wyższy poziom popularności w grupie, tym samoocena jednostki jest większa. Pozytywny wpływ na socjalizację jednostki w grupie rówieśniczej ma także fakt, że jednostce zależy na akceptacji i uznaniu ze strony innych członków grupy. Jednak na uznanie i sympatię trzeba sobie zasłużyć. W związku z tym jednostka podporządkowuje się obowiązującym w grupie normom i uznaje narzucane przez grupę sankcje. Zdarzają się takie sytuacje, że wśród celowych grup młodzieżowych zaczynają się tworzyć naturalne grupy rówieśnicze, których członkami stają się wszyscy lub niektórzy uczestnicy zbiorowości celowej. Może się zdarzyć także i tak, że w obrębie jednej grupy celowej powstanie kilka grup rówieśniczych. Natomiast w stowarzyszeniach często mamy do czynienia z powstawaniem wtórnych więzi rówieśniczych, gdyż powstawanie stowarzyszeń jest uwarunkowane określonymi związkami (np. religijnymi lub ideowymi) i często wynika z potrzeb emocjonalnych. Zadaniem każdego wychowawcy i pedagoga jest zapoznanie się z tym, jak związki rówieśnicze (zarówno grupy pierwotne, jak i grupy celowe) wpływają na jednostkę, gdyż podczas swojej pracy dydaktyczno - wychowawczej styka się z nimi niemal codziennie. Grupa pierwotna: jednostka uczestniczy w niej w sposób spontaniczny każdy członek takiej grupy ma poczucie aprobaty innych członków przeważają więzi osobowe występuje wzajemna identyfikacja grupa pierwotna jest grupą niewielką członkowie grupy odczuwają przynależność w obrębie grupy i odczuwają poczucie odrębności w stosunku do otoczenia grupa wskazuje wzorce i określa wartości oraz normy istnieje kontrola i określony system sankcji grupa charakteryzuje się zmiennością celów oraz zmiennością wewnętrznej struktury i hierarchii przywództwo w grupie jest uwarunkowane cechami charakteru i musi być zaakceptowane przez grupę Grupa celowa: nabór do grupy ma charakter formalny grupa opiera się na więzach rzeczowych grupa może być rozbudowana, może mieć odgałęzienia terenowe struktura wewnętrzna opiera się na sformalizowanym układzie hierarchicznym najważniejsze są cele grupy, cele indywidualne mają zdecydowanie mniejsze znaczenie grupa posiada formalne wzory zachowań sankcje są egzekwowane w sposób formalny decyzje grupy są zcentralizowane występuje koordynacja działań występuje jednolitość organizacyjna wyalienowanie przywódców grupy Za pomocą badań socjometrycznych i biograficznych można określić rodzaj grupy i scharakteryzować jej wpływ na poszczególnych uczestników. Jednak w pracy wychowawczej nie jest to zadaniem prostym, gdyż wychowawca może jedynie przypuszczać, że wychowanek stał się członkiem jakiejś grupy. W związku z tym interpretacja zachowania i działań wychowanka powinna być oparta na dokładnej i fachowej diagnozie. Mechanizmy oddziaływania grupy rówieśniczej: Zdaniem Floriana Znanieckiego grupa rówieśnicza powstaje w sposób spontaniczny, bez ingerencji dorosłych. Taka grupa kształtuje mechanizmy, które regulują wewnętrzną organizację grupy oraz wzajemne zachowania poszczególnych członków. Grupa rówieśnicza pełni istotne funkcje w procesie wychowania jej uczestników. Zdaniem Znanieckiego grupa rówieśnicza jest pozbawiona określonych celów i wzorców, a jej głównym przesłaniem jest zabawa. Zachowania członków grupy są regulowane poprzez nastawienie tych osobników, którzy umieją narzucić grupie swój punkt widzenia. Cechą charakterystyczną grupy rówieśniczej jest zmienność celów oraz form życia zbiorowego i zabawy. Jest to konsekwencją tego, że członkowie grupy mają zmienne i często sprzeczne nastawienia. Do najczęstszych nastawień należą: przodownictwo, podporządkowanie, rywalizacja i współdziałanie. Dziecięce zachowania charakteryzują się spontanicznością i różnorodnością. Na tym tle mogą powstawać konflikty pomiędzy wzorami wyniesionymi z domu a chęcią żywiołowej zabawy. W tym konflikcie najczęściej wygrywa potrzeba zabawy z kolegami, a rygory narzucone przez rodzinę lub środowisko schodzą na dalszy plan. Mamy tu do czynienia z konfliktem, który może mieć określone skutki dla procesu socjalizacji jednostki oraz dla ogólnego porządku społecznego. Organizacja, struktura i funkcje grupy rówieśniczej: W grupach rówieśniczych mamy do czynienia z pewnym systemem wpływów, które z czasem przeradzają się w określone struktury, układy i role społeczne. Można wyróżnić trzy typy grup rówieśniczych: grupy dziecięce, oparte na zabawie grupy młodzieżowe, paczki grupy dewiacyjne (np. gangi, bandy przestępcze) Na młodzieżową grupę rówieśniczą składa się określona struktura zachowań międzyludzkich. Elementy, które tworzą stosunki społeczne w grupie to: wewnętrzna hierarchia grupy system decyzyjny układ kanałów komunikacyjnych charakter więzi pomiędzy poszczególnymi członkami grupy Niemal każda grupa rówieśnicza posiada przywódcę lub liderów. W związku z tym można wyróżnić: przodownictwo - jest charakterystyczne dla osób posiadających charyzmatyczne cechy osobowościowe, takie osoby charakteryzują się pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i chęcią współdziałania oraz cieszą się niewymuszonym zaufaniem pozostałych członków grupy przywództwo - może być osiągnięte poprzez wyróżniające właściwości lub kwalifikacje osobowe, jest akceptowane przez grupę panowanie - władza zdobywana przy użyciu siły, nie opiera się na akceptacji, zaufaniu i poczuciu bliskości, główny cel panowania odnosi się do sensu zadaniowego i organizacyjnego Na charakter przywództwa wpływają nie tylko cechy charakteru danej jednostki, ale także wielkość grupy, jej zadania oraz jej stosunek do otoczenia. W przypadku nieprzyjaznych stosunków grupy z otoczeniem mogą występować represje ze strony otoczenia. W takim przypadku zwiększają się tendencje do pełnienia władzy autorytarnej. Przywództwo, które najczęściej dominuje w grupach jest oparte na demokracji i liberalizmie. Główne zadanie takiego przywództwa opiera się na realizacji celów towarzyskich i zabawowych oraz podtrzymywaniu poczucia odrębności od otoczenia. Grupy dziecięce najczęściej opierają się przywództwie chaotycznym, gdzie często mamy do czynienia z chaosem decyzyjnym i z częstą zmianą osoby na stanowisku lidera. Roger Mucchielli przedstawił pięć układów komunikacyjnych, które dostarczają wiadomości o charakterze grupy. Są to: układ szprychowy - każdy członek grupy ma kontakt z przywódcą, jest to niezwykle pomocne w przypadku konieczności szybkiego działania układ bezpośredni - każdy kontaktuje się z każdym układ kołowy - członkowie grupy przekazują informacje po kolei, jeden drugiemu układ łańcuchowy - przywódca grupy przekazuje informacje jednej osobie, która rozpowszechnia ja wśród pozostałych członków grupy układ scentralizowany - przywódca przekazuje informacje kilku zaufanym osobom, a ci przekazują ja pozostałym członkom grupy Do ustalenia struktury grupy używa się socjogramu. Jest to przedstawienie w sposób graficzny pozycji poszczególnych członków grupy, które opierają się na stosunkach lubienia bądź nielubienia. Tak przedstawiona struktura jest strukturą nieformalną. Technika stosowana w socjometrii opiera się na zadawaniu członkom grupy określonych pytań, które są uzależnione od tego, co interesuje pytającego. W socjogramie poszczególni członkowie grupy są przedstawieni za pomocą punktów, natomiast ich wybory są przedstawiane za pomocą linii łączącej określone punkty. W przypadku zainteresowania strukturą grupy używa się socjogram hierarchiczny, który przedstawia ilość wyborów skierowanych do danych jednostek. Na podstawie socjogramu można wyróżnić poszczególne struktury i elementy tych struktur. Można tu wyróżnić: para - wzajemny wybór dwóch osób łańcuch - osoba A wybiera osobę B, osoba B wybiera osobę C itd. gwiazda - określona jednostka otrzymuje dużo wyborów, ale sama ich nie odwzajemnia sieć - wzajemny wybór wszystkich członków grupy klika - podgrupa osób, która wybiera się wzajemnie i odrzuca pozostałych członków grupy Kryzys i upadek formalnych grup rówieśniczych: W latach osiemdziesiątych niektóre ze związków młodzieżowych zostały pozbawione jednego z najważniejszych dla nich atrybutów, czyli samodzielności. Związki te zostały zmuszone do przyjęcia określonej struktury, ideologii oraz z góry określonych norm i wartości. Większość z tych narzuconych rzeczy pochodziła ze świata zewnętrznego, utożsamianego ze światem dorosłych. To wszystko powodowało, że młodzi ludzie odczuwali potrzebę buntu, co mogło sprawić zaostrzenie się konfliktów ze światem zewnętrznym. Jednak bunt był karany. Konsekwencją takiej sytuacji było powstawanie więzi i przyjaźni, a uczucia przynależności zaczęły rozwijać się także na gruncie prywatnym. Zaczęły powstawać spontaniczne układy rówieśnicze, oparte na patriotyzmie małych grup, których zadaniem było zaspokajanie potrzeby bliskości i bezpieczeństwa. Takie grupy dawały możliwość wyrażania własnych uczuć oraz pozwalały na określone zaangażowanie emocjonalne. Coraz bardziej zauważalna była ogólna nieufność skierowana w kierunku instytucji ich pracowników. Z równie dużą nieufnością były traktowane wszelkie mechanizmy życia społecznego. Taka postawa może być przyczyną nieprawidłowego przekazu informacji, braku dyskusji, blokowania krytyki, nepotyzmu, łapownictwa, a także sprzeciwiania się instytucji wobec wszelkich nowości. Postawa związków młodzieżowych w latach osiemdziesiątych jest także aktualna w czasach dzisiejszych. Jednak warto tu podkreślić fakt, że obecnie nie ma już tak dużo organizacji, a wielkość tych istniejących jest dużo mniejsza, niż kiedyś. Ale nie można wykluczyć tego, że być może stowarzyszenia i związki młodzieżowe zaczną się odradzać. Zatem jednym z zadań pedagogiki społecznej powinno być skupienie się na grupach rówieśniczych, które trwają i są niezniszczalne. W podsumowaniu można powiedzieć, że grupa rówieśnicza to pewna zbiorowość składająca się z jednostek w podobnym wieku, pomiędzy którymi - pod wpływem bezpośredniego kontaktu - powstają więzi przyjaźni. Grupy rówieśnicze można zaliczyć do jednych z podstawowych form życia społecznego jednostek. Do głównych czynników wiążących grupę rówieśniczą można zaliczyć: wiek, występowanie określonych kontaktów, poczucie przynależności do wspólnej struktury, brak istotnych różnic w poziomie rozwoju poszczególnych członków. Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych: kształtowanie aktywności jednostek kształtowanie więzi z innymi ludźmi ułatwianie kontaktów interpersonalnych zaspokajanie potrzeby aprobaty i uznania konstruktywne współzawodnictwo pobudzanie do rozwijania zainteresowań umożliwianie kontaktów towarzyskich zaspokajanie określonych potrzeb emocjonalnych zapełnianie wolnego czasu Na podstawie wyżej wymienionych funkcji można powiedzieć, że grupy rówieśnicze maja ogromny wpływ na kształtowanie się osobowości i rozwój społeczny każdej jednostki. Jedną z najważniejszych grup, w której znajduje się jednostka jest klasa szkolna. Duży wpływ na atmosferę w tej grupie ma nauczyciel - jego osobowość, postawa, zaangażowanie w pracę, zdolności organizacyjne. Odpowiednie cechy nauczyciela mogą sprawić, że klasa dojdzie do wspaniałych osiągnięć. Na panującą w klasie atmosferę wpływają także inne czynniki: określone normy przyjęte przez grupę, poziom integracji członków grupy, stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami grupy oraz pozycja i rola danego członka grupy. Największy wpływ grupy rówieśniczej na jednostkę jest widoczny w jej okresie dojrzewania. Jest to moment osłabienia autorytetu rodziców i innych dorosłych osób i wtedy właśnie grupa rówieśnicza staje się dla młodego człowieka punktem odniesienia. W tym czasie jednostka spędza z rówieśnikami większą część wolnego czasu, a grupa rówieśnicza wywiera wpływ na jej opinie, postawy i zachowania, na styl ubierania się, na wybór muzyki i literatury. Istnieją różne grupy młodzieżowe. Może to być paczka na osiedlu, klasa szkolna, grupa taneczna, sportowa czy zastęp harcerski. Pozycja, jaką w danej grupie zajmuje jednostka ma wpływ na jej samoocenę, poczucie własnej wartości, sposób spostrzegania swojej osoby i ogólne zadowolenia z życia. Bibliografia: Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie, pod red. Tadeusza Pilcha, Ireny Lepalczyk, Żak, Warszawa 1995

-

- Zagrożenia zdrowia rodziny (wg Sicińskiego):

• Konflikty światopoglądowe

• Procesy migracyjne

• Sytuacja mieszkaniowa

• Uciążliwość życia codziennego (patologia)

• Problemy związane z pracą (bezrobocie)

• Zagrożenia ekologiczne związane z miejscem zamieszkania, pracy, nauki

• Brak dostępu do informacji

• Nadmiar uwagi skierowanej na własny organizm i wycofanie się z ról społecznych, których podjęcia czy dalszego odgrywania oczekuje rodzina

• Degradacja żywicieli rodzin (alkoholizm, pijaństwo, narkomania, lekomania)

• Negatywne skutki leczenia cytostatykami i sterydami, np. w postaci zmian odporności u małych dzieci oraz higiena ciąży.

Kierunki przemian rodzin współczesnych:

• Od rodziny dużej (wielopokoleniowej) do rodziny małej (podstawowej).

• Od rodziny biologicznie zdeterminowanej do rodziny planowanej.

• Od rodziny produkcyjnej do rodziny nieprodukcyjnej.

• Od rodziny patriarchalnej do rodziny egalitarnej.

• Od rodziny zinstytucjonalizowanej do rodziny podporządkowanej treściom humanistycznym.

• Od rodziny „otwartej” do rodziny „zamkniętej”.

Przemiany świadomości członków rodziny dotyczącej życia rodzinnego.

• Poglądy ideologiczne oraz na temat życia rodzinnego i seksualnego rodziców różnią się od opinii dzieci.

• Liberalizują się poglądy na temat pracy zawodowej mężatek.

• Coraz bardziej akcentuje się egalitaryzm w małżeństwie.

• Większa wyrozumiałość dla pozamałżeńskich i przedmałżeńskich kontaktów seksualnych.

• Wzrasta tolerancja wobec osób rozwiedzionych, niezamężnych matek i związków niezalegalizowanych oraz związków homoseksualnych.

Przemiany dotyczące miejsca rodziny w mikrostrukturze społecznej i społeczności lokalnej.

• Wzrasta anonimowość jednostki i rodziny w rozrastających się społecznościach lokalnych.

• Wyraźnie rozluźnia się więź sąsiedzka.

• Zwiększa się ruchliwość przestrzenna rodzin.

• Rodzina nabywa umiejętność modyfikacji i adaptowania się do szybko zmieniających się warunków społecznych.

• Rośnie intymność rodziny, staje się bardziej zamknięta dla otoczenia społecznego.

• Pozamałżeńskie i przedmałżeńskie kontakty seksualne upowszechniają się.

Przemiany funkcjonalnych podstaw życia rodzinnego.

• Następuje rozluźnienie związku między funkcja seksualną a prokreacyjną.

• Emocjonalne funkcje rodziny nabierają coraz większego znaczenia.

• Wzrost roli ekspresyjnej funkcji rodziny.

Przemiany strukturalnych podstaw życia rodzinnego.

• Rozpowszechnia się kontrola urodzeń i zmniejszają się rozmiary rodziny.

• Zwiększa się procent rodzin dwupokoleniowych oraz rozluźniają się więzy między krewnymi a rodzinami małymi.

• Zróżnicowanie zadań członków rodziny z tytułu płci stopniowo zanika.

• Zmniejsza się autorytet męża i ojca, a wzrasta pozycja zony i matki.

• Następuje wzrost indywidualizmu i wolności osobistej członków rodziny.

• Narasta osłabienie bezpośredniej więzi rodzinnej.

• Wzrasta liczba rozwodów.

• Młodzież uwalnia się z arbitralnej władzy rodziców.

Przemiany kulturowych i kulturalnych podstaw życia rodzinnego.

• Industrializacja przyczynia się do rozwoju miast -> urbanizacja rodzin.

• Zmniejsza się instytucjonalne usztywnienie norm obyczajowych odnoszących się do współżycia w rodzinie i do zachowań na terenie domu rodzinnego.

• Rozwój techniki umożliwia nasycenie domów rodzinnych urządzeniami technicznymi oraz wytworami służącymi przekazywaniu informacji oraz treści kulturowych.

• Uprzemysłowienie pociąga za sobą wypracowanie obliczonego na zysk systemu spędzania czasu wolnego poza domem.

• Postępuje naprzód stopniowa unifikacja kulturowa rodzin należących do różnych kręgów społecznych, subkultur i regionów kraju.

Przemiany biologicznych i materialnych podstaw życia rodzinnego.

• Wzrost w XX wieku opieki medycznej i higieny osobistej oraz komunalnej zmniejsza śmiertelność dzieci oraz przedłuża średni wiek życia rodziców.

• Przeciętny standard mieszkaniowy stwarza korzystniejsze warunki zdrowotne członkom rodziny.

• Modernizacja wyposażenia technicznego gospodarstw domowych ułatwia prace domowe i zaopatrywanie domu.

• Uprzemysłowienie daje mężczyźnie i kobiecie pracę poza domem.

• Zmniejsza się liczba małżeństw zawieranych z powodów ekonomicznych.

Cechą charakterystyczną współczesnej rodziny jest koncentrowanie uwagi na dziecku, zaspokojeniu jego potrzeb, zainteresowań, wspomaganie rozwoju, indywidualnych uzdolnień. W normalnie funkcjonujących wychowawczo rodzinach, rodzice poświęcają dziecku dużo czasu, troszczą się o jego rozwój i edukację. Rodziny te stwarzają dziecku możliwości poznawania kraju, świata, Europy, uczęszczania do szkół elitarnych, uczenia się języków obcych, poznawania kultury różnych narodów, obcowania codziennie z najnowocześniejszymi mediami, multimediami, zdobywania nowych doświadczeń w rzeczywistości wirtualnej, przeżywania radości dzieciństwa. Jest to dzieciństwo nowych szans rozwojowych, wspomagające rozwój intelektualny, emocjonalny, społeczny dziecka.

Zachodzące przemiany wywołują w rodzinie, w jej funkcjonowaniu i strukturze wiele pozytywnych zmian, ale również powodujących niepokój. Kształtuje się nowy model rodziny postprzemysłowej, występuje większa personalizacja, humanizacja małżeństwa i rodziny.

Wpływ na obraz współczesnej polskiej rodziny miały niewątpliwie wydarzenia, zjawiska, procesy dokonujące się w drugiej połowie XX wieku. Zaliczyć do nich należy:

*wydarzenia II wojny światowej jak:

- rozłąki rodziny

- niepełność rodziny

- dezorganizacja struktury wewnętrznej

- zmiany ustrojowe okresu powojennego

- przeobrażenia ekonomiczno-społeczne lat pięćdziesiątych, sześćdziesiątych, siedemdziesiątych, które ukształtowały model rodziny „przemysłowej”

- kryzys lat osiemdziesiątych i związane z tym trudności życiowe rodziny

- procesy transformacji politycznej, ekonomicznej lat dziewięćdziesiątych

- tradycja i specyfika polskiej kultury narodowej, zw

Z. Tyszka, Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1987, „Pomorze”, ss. 178 - 183.

Z. Tyszka, Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1987, „Pomorze”, ss. 172 - 175.

---